Report 2

You might also like

You are on page 1of 14

Truy vn d liu m ha

Tm tt
M ha l mt k thut ph bin nhm m bo tnh c mt ca ! li"u# $c
bi"t l ! li"u %uan t&'n() * thut m ha ! li"u cn( ph+t t&i,n# t+c n(
t-i hi"u .u/t h" th0n( n(1 cn( l-n) *hi # %un l2 ! li"u m ha phi 0i
m$t 3-i c+c 3/n 4 nh5 l6a ch'n (ii thut m ha thch h7p# 8+c 9nh (iao
th:c ph;n ph0i kha# 8;1 6n( kin t&<c %un l2 nhm m bo 3i"c l5u t&!
3 l/1 ! li"u mt c+ch hi"u %u# 8+c 9nh k thut t&u1 3/n 3 t=m kim !
li"u m ha# m bo &n( buc ! li"u# ))) >i 3it n1 ch 1u tp t&un(
3o c+c k thut t&u1 3/n ! li"u m ha# t&u1 3/n ?@A t-i c+c l57c B %uan
h" b9 m ha 3 t=m kim t&Cn ! li"u m ha 3Dn bn) >i 3it .E t&=nh b1
3/n 4 t&Cn 8oa1 %uanh mt mF h=nh %un l2 ! li"u tG 8a cH th, l IJ?
KI>aa. L Iataba.M a. a .M&3icMN , minh h'a &O hn)
P) Q$t 3/n 4
Rai t&S ca nh!n( mF h=nh %un l2 ! li"u tG 8a l &/t %uan t&'n() Tu1 nhiCn#
.6 8u/t hi"n ca nh!n( mF h=nh n1 tTo &a mt n(u1 c m-i l an ton thFn(
tin) I! li"u cn( %uan t&'n( th= 3/n 4 bo mt cn( 57c %uan t;m hn
t&on( nh!n( mF h=nh n1) Mt t&on( nh!n( (ii ph+p ph bin nh/t , bo
3" ! li"u l m ha , Un nh!n( ! li"u %uan t&'n( 3-i pha .M&3M&) *hi #
hai th+ch th:c ph+t .inh lV (ii thut m ha hi"u %u cho mF h=nh ! li"u
%uan h" 3 3i"c hW t&7 t&u1 3/n ! li"u %uan h" m ha nh5 th no) Xi"n
tTi# 3i"c ph+t t&i,n YI>M? hW t&7 m ha 3Zn cSn kh+ 8a 3[i th= nh!n( l\nh
36c chu1Cn mFn .] Hn( n 8u/t hi"n kh+ nhi4u) Mt t&on( .0 l +nh
8T tG kha t&on( ! li"u 3Dn bn m ha) R H# mt mail .M&3M& l5u t&! Mmail
5-i Tn( m ha# cho ph^p u.M& t=m kim Mmail 6a 3o tG kha m khFn(
phi (ii m t&Cn .M&3M& 3 Mmail t& 34 57c (ii m pha cliMnt) Xo$c l 9ch
3H l5u t&! c+ nh;n# cho ph^p c+ nh;n l!u t&! ! li"u _ .M&3M& 3 thFn( %ua
mTn( , t&u1 8u/t _ b/t c: ;u) `h!n( :n( Hn( n1 .o 3-i hW t&7 YI>M?
3Zn t ph:c tTp hn nhi4u nh5n( ch<n( c nhi4u t5n( Bn() R= 31# u.M&
3Zn cSn nhi4u 3i"c , bo 3" ! li"u ca m=nh)
a) A5u t&! 3 t&u1 3/n ! li"u m ha thFn( %ua IJ?
MF h=nh IJ? l mF h=nh 9ch 3H m+1 tnh +m m;1 cun( c/p cho u.M& kh
nDn( t&u1 8u/t ! li"u m khFn( cbn phi thit lp phbn c:n(# c/u h=nh phbn
m4m 3 hi"u .u/tc t/t c cFn( 3i"c ca amin ho$c bo t&= 4u o pha nh
cun( c/p 9ch 3H 8] l2 nCn 3i"c u1 nh/t ca n(5[i dn( l .] Hn() >Cn
cTnh # n(5[i dn( c th, chim nhi4u %u14n hn thFn( %ua 3i"c thea
thun 3-i nh cun( c/p) Mt .0 IJ? c th, nhc t-i thuc Tn( ?@A ata
moMlV foo(lM glou ?@A# XM&oku po.t(&M?@Ac `o?@A ata moMlV foo(lM
Jpp hn(inM Iata.to&M# Mon(oI> I>aa.# Mo&phMu.) IJ? hW t&7 nhi4u ch:c
nDn( %un l2 ! li"u 5-i Tn( .M&3icM) Q;1 l mt (ii ph+p tha1 th cho
c+ch %un l2 ! li"u t&6c tip ca ch %un l c+c cFn( t1 , (ii %u1t c+c
th+ch th:c 0i 3-i kin t&<c t&u14n th0n() R/n 4 hn( bu $t &a l tnh bo
mt ! li"u _ .M&3M& .E nh5 th noi I! li"u %uan t&'n( luFn cbn 57c bo
3" khei c+c t&u1 cp t&+i ph^p _ .M&3M&) Q c th, l t&u1 cp ca hackM& ho$c
l t&u1 cp h7p ph^p nh5n( khFn( c Hn( 2 t0t nh5 %un t&9 ataba.M) fii
ph+p l m ha ton b ho$c mt phbn ! li"u %uan t&'n( 3 chj c ch
._ h!u m-i c kha) R (ii ph+p n1 tBn tTi mt .0 3/n 4 kh+c nh5 (ii
thut m ha# %un l2 kha# t&u1 3/n) Q$c bi"t# 3i"c t&u1 3/n l th+ch th:c
l-n nh/t)
a)P) Thit lp 3 mF h=nh bo mt IJ?
T&on( bi 3it n1# tBn tTi mt .0 th6c th, l n(5[i ch ! li"u# cliMnt 3
.M&3M&) `(5[i ch l5u t&! ! li"u _ pha .M&3M& 3 cliMnt t&u1 3/n# 8] l2 ! li"u
tG 8a bn( %u14n t&u1 cp h7p ph+p ca h') Mt phbn ! li"u c th, %uan
t&'n( 3 phi 57c bo 3" khei t&u1 cp t&+i ph^p k nh!n( n(5[i# t ch:c
nhm 3o ! li"u 3-i mHc ch khFn( t0t) fi 9nh l V
lha cliMntmch an ton 3 +n( tin c1)
`h cun( c/p 9ch 3H cnn( +n( tin c1)
Io # m0i M 'a n tG chnh nh!n( t&u1 cp t&+i ph^p _ pha .M&3M&) I!
li"u phi 57c m ha 3 kM1 chj c n(5[i ch ._ h!u)I! li"u 57c (ii m _
pha cliMnt) Q;1 l Tn( mF h=nh b9 n( Kpa..i3M an cu&iou. a3M&.a&1
moMlN) gh0n( lTi c+c t/n cFn( &/t kh khDn 3 cbn .6 n l6c tG pha cliMnt
, m bo ch:c nDn( h" th0n( hoTt n( <n( 1Cu cbu) QBn( th[i# c ch
8+c nhn 3 h" th0n( tch h7p cnn( n( 3ai t&S %uan t&'n( t&on( t=nh hu0n(
n1)
a)a) T&u1 3/n ! li"u %uan h" m ha
oMm 8^t hai l57c B %uan h" .auV
hMl KMi# MnamM# .ala&1# a&# iN
IhlJYTMh`T Ki# namM# m(&N# m(& l tCn ca %un l2 phSn( ban)
Xai l57c B n1 57c l!u t&! _ pha .M&3M& 5-i Tn( m ha) I! li"u .E 57c
m ha _ m:c tGn( hn(# c n(h\a mWi hn( .E 57c m ha nh5 mt
n 39) gho nCn l57c B m ha .E l mt tp h7p c+c Sn( 57c m ha) fi
.]# u.M& mu0n t&u1 3/n nh5 .auV pTnh tn( l5n( ca c+c nh;n 3iCn lm 3i"c
cho >obq) *hi # c;u t&u1 3/n lV
?hAhgT ?rMKh)?JAJYsN
tYuM hMl J? h# IhlJYTMh`T J? I
vXhYh h)IwI x I)IwI J`I I)MfY x p>obq
MHc tiCu ca IJ? khFn( phi l l/1 ! li"u _ hai l57c B 34# (ii m _ pha
cliMnt 3 th6c thi c;u t&u1 3/n m .E 8] l2 t&u1 3/n t&6c tip _ pha .M&3M& m
khFn( cbn (ii m) T&5-c khi bn 34 c+c 4 8u/t c th,# ch<n( ta phi ch< 2
t-i c+c c chy hW t&7 c+c to+n t] c bn t&on( t&u1 3/n m haV
To+n t] .o .+nh Kz# {# x# )))N dn( , .o .+nh c+c (i+ t&9 ca mt thuc
tnh 3-i hn( .0 ho$c c+c (i+ t&9 kh+c)
To+n t] .0 h'c nh5 cn(# t&G# chia th6c hi"n c+c ph^p tnh n (in t&Cn
c+c (i+ t&9 thuc tnh 3-i tp h7p Sn( tG mt ho$c nhi4u l57c B %uan
h") g+c to+n t] n1 l mt phbn ca c+c ph^p tch h7p)
R H t&Cn minh h'a 34 3i"c .] Hn( c hai loTi to+n t] t&Cn) gH th,# |Ml
m(& ca mWi hn( t&on( bn IhlJYTMh`T .E 57c .o .+nh 3-i q>obq 3
nh!n( nh;n 3iCn c n(5[i %un l2 l >ob .E +nh 8T thuc tnh i (i!a hai
bn(c |Ml l5n( ca c+c &Mco& thOa mn .E 57c tnh tn() Th+ch th:c bu
tiCn ca 3i"c t&u1 3/n ?@A t&Cn l57c B %uan h" m ha l phi c c ch hW
t&7 to+n t] .o .+nh 3 .0 h'c) g+c h5-n( tip cn c th, 57c ph;n lm hai
nhmV
Tip cn 6a 3o k\ thut m ha m-i
`h!n( cFn( n(h" 6a 3o h5-n( tip cn n1 hW t&7 ho$c l to+n t] .0 h'c
ho$c l to+n t] .o .+nh t&6c tip t&Cn ! li"u m ha) X5-n( tip cn m ha
m-i %uan t;m t-i 3i"c th6c thi to+n t] .0 h'c# .o .+nh m khFn( cbn phi
(ii m) Mt t&on( nh!n( cFn( n(h" bu tiCn hW t&7 to+n t] .0 h'c c bn l
p&i3ac1 (omomo&phi.m KlXN) ` c th, th6c hi"n c+c c;u t&u1 3/n tp h7p
Ka((&M(ation %uM&iM.N nh5n( khFn( hW t&7 .o .+nh) Mt cFn( n(h" kh+c b
t&7 cho lX bn( c+ch bin i ! li"u , ! li"u m-i 3Zn (i! th: t6 (0c 3 c
th, th6c hi"n to+n t] .o .+nh) `h!n( k thut n1 hi"n th6c 57c to+n t]
%uan h" nh5 .MlMct# }oin nh5n( lTi khFn( hW t&7 to+n t] tp h7p) gFn( n(h"
n1 an ton khi k~ t/n cFn( khFn( l/1 57c ciphM&tM8t K! li"u c m ha t&
34N)
Tip cn Un thFn( tin
lh5n( ph+p n1 l5u t&! thCm thFn( tin phH 3o c+c ! li"u m ha , tTo
i4u ki"n cho c+c to+n t] .o .+nh# +nh (i+ _ .M&3M&) g+c thFn( tin n1 57c
l5u 5-i Tn( inM8 K.Mcu&M inicM.N c th, tit l mt phbn thFn( tin &a
n(oi) g+c thFn( tin n1 .E 57c thit k 6a 3o h5-n( tip cn Un thFn(
tin , (i-i hTn l57n( thFn( tin tit l) Mt .0 k thut 57c .] Hn( , %un
l2 .6 tit l thFn( tinV
TTo nhiyuV t&on( mt thuc tnh .0 h'c ca mWi Sn(# thCm mt .0
&anom thFn( %ua ph;n ph0i chuUn 3o (i+ t&9 (0c)
Tn( %u+t haV tha1 th c+c thuc tnh .0 h'c ho$c catM(o&1 bn( (i+ t&9
tn( %u+t ha) Q0i 3-i .0# c th, l mi4n ch:a (i+ t&9 (0c) R-i ! li"u
ph;n loTi# c th, l l-p tn( %u+t) R H# mt noM cha ca mt c;1)
Xo+n iV A/1 hai &Mco&# ho+n i (i+ t&9 ca mt thuc tnh nh/t 9nh)
T&on( t/t c c+c k thut %un l2 3i"c tit l thFn( tin t&Cn# tn( %u+t ha
ph bin nh/t) >n ch/t ca 3i"c tit l thFn( tin ca hai ph5n( ph+p l
kh+c nhau) T&on( l57c B m ha# &i &o tit l thFn( tin tj l" n(h9ch 3-i
kh ca ph+ 3 m ha 3 nu ph+ 3 57c l57c B m ha c n(h\a l
tit l ton b thFn( tin) `(57c lTi# thFn( tin b9 tit l t&on( tip cn Un thFn(
tin c th, l mt phbn ho$c l 8+c .u/t t6 nhiCn) o+c .u/t , l thFn( tin
nhT1 cm b_i ! li"u bin i l khFn( +n( k,) R H# t&on( l57n( ! li"u l-n
8+c 9nh# c th, t=m &a manh m0i , 6a 3o l/1 &a (i+ t&9 tht ca !
li"u)
Tip cn n1 hW t&7 to+n t] .o .+nh nCn .uppo&t ?l# .o&t# (&oupin() `h5n(
hok hW t&7 a((&M(ation t&Cn .M&3M&)
Mt 3i cFn( t&=nh kt h7p Un thFn( tin 3 lX , hW t&7 .o .+nh 3 .0 h'c
nh5n( lTi y b9 t/n cFn()
*in t&<c %u+ t&=nh t&u1 3/n t&on( IJ?
A57c B t&Cn mF t luBn( th6c thi ca c;u t&u1 3/n t&on( IJ? t&on( khi tip
cn Un thFn( tin an( 57c dn( , bi,u iyn ! li"u _ pha .M&3M&) T&on(
mF h=nh IJ?# c th6c th, tBn tTiV u.M&# cliMnt 3 .M&3M&) gliMnt l5u t&!
ataba.M _ .M&3M&) ?M&3M& 57c %un l2 b_i .M&3icM p&o3iM&) g hai 57c ('i
chun( l .M&3M&L.iM) I! li"u m ha 57c l5u t&! km thMo c+c thFn( tin b
.un( , 3i"c t&u1 3/n khFn( nh h5_n( t-i ! li"u) gliMnt cnn( .E l5u t&!
mMtaata , 9ch c;u t&u1 3/n ca u.M& thnh Tn( t5n( thch 3-i .M&3M& 3
th6c thi po.t p&ocM..in( , %uM&1 t&Cn .M&3M&) Io # c;u t&u1 3/n khi th6c
thi .E chia thnh a phbnV P phbn t&u1 3/n .M&3M& l/1 ! li"u m ha bn(
nh!n( thFn( tin b .un(# P phbn t&u1 3/n pha cliMnt 3 po.t p&Mp&ocM.. kt
%u t& 34 tG .M&3M&)
a)) MF h=nh l5u t&! 3 m ha l57c B %uan h"
MWi l57c B YKJP# Ja# # JnN .E 57c l5u t&! t&Cn .M&3M& 5-i Tn( m ha
Y.KMtuplM# JP.# Ja.# # Jn.N) T&on( # thuc tnh MtuplM l5u t&! chuWi m
ha t5n( :n( 3-i tGn( Sn( ca l57c B Yc thuc tnh Ji. t5n( :n( mWi
thuc tnh Ji 3-i i l chj .0) R HV
Mi Mnam
M
.ala&1 a& Ii
a Tom * MaplM
Ma&1 * Main
a ohn * Yi3M&
M&&1 * XopMMl
l
PPa

?E c bn( t5n( :n( l Mmp. KMtuplM# Mi.# MnamM.# .ala&1.# a&.# i.N)
Ri"c tTo inM8 &/t l cbn thit cho c+c thao t+c .Ma&ch ho$c l }oin) `h!n( (i+
t&9 57c l5u t&! t&on( Ji. ca Y. &/t %uan t&'n( 3 n .E 57c l5u t&! nh5
.auV
lh;n 3dn(V Mi4n (i+ t&9 Ii t5n( :n( 3-i Ji .E 57c +nh 8T 3-i c+c ph;n 3dn(
pP# pk 3 c+c ph;n 3dn( n1 ph ht ton b mi4n (i+ t&9 Ii)
la&titionKY)JiN x pP# #pk) R H# 0i 3-i thuc tnh Mi# (i+ t&9 t&on(
khon( # P (i .] 57c chia lm ph;n 3dn(V pa&titionKMmp)iN x #
a# Ka# # K# # K# # K# P) `h!n( thuc tnh
kh+c nhau c th, c ph;n 3dn( kh+c nhau ho$c l57c B c th, .] Hn(
chun( ph;n 3dn( a chi4u) ghin l57c ph;n 3dn( phi m bo 57c tnh
hi"u %u ca c %u+ t&=nh t&u1 3/n 3 (im thi,u &i &o thFn( tin nhT1 cm
t&Cn .M&3M&) Q, n (in# (i .] kch th5-c ph;n 3dn( bn( nhau)
Q9nh anhV gh:c nDn( n1 .] Hn( mt thFn( .0 &anom &iCn( bi"t (+n cho
mWi ph;n 3dn( pi ca thuc tnh Ji) R HV iMnt Mmp)MiK# aN x a 3
iMnt Mmp)MiK# PN x )
a P
L
a
a L

L
P
nh 8TV R-i c+c ph;n 3dn( 3 9nh anh t&Cn# hm +nh 8T Map Y)J .E +nh 8T
(i+ t&9 3 t&on( mi4n (i+ t&9 Ii ca Ji thnh 9nh anh t5n( :n( ca ph;n
3dn( piV Map Y)JK3N x iMnt Y)JKpiN) Xm +nh 8T n1 nm _ cliMntKt&on(
mMtaata , 9ch c;u t&u1 3/nN) MWi (i+ t&9 c th, 57c +nh 8T 3o nhi4u
ph;n 3dn( (iao nhau , tDn( bo mt hn l .] Hn( c+c ph;n 3dn(
khFn( t&9 t&dn( lp)
A5u t&! ! li"u m haV MWi hn( t x {aP# aa# #anz t&on( Y .E 57c l5u t&!
t&on( Y. nh5 .auV {Mnc&1ptKaP# aa# # anN# Map Y)JPKaPN# Map Y)JaKaaN#
# Map Y)JnKanNz) T&on( # Mnc&1pt l hm m ha Sn( ! li"u 8Mm nh5
l hp Mn 3 57c th6c hi"n bn( c+c k thut nh5 Jh? KTiCu chuUn m ha
tiCn tin L .] Hn( mTn( tha1 th ho+n 39N# >lo|.h# Ih? KTiCu chuUn m
ha ! li"uN) g+c thuc tnh cSn lTi t5n( :n( 3-i i ca c+c c+c thuc tnh _
l57c B ch5a m ha l5u (i+ t&9 l 9nh anh t5n( :n( ca tGn( ph;n 3dn()
fii mV Q0i 3-i to+n t] h dn( , +nh 8T mt l57c B %uan h" .an( mt
l57c B %uan h" b9 m ha# .E tBn tTi mt to+n t] I +nh 8T l57c B m ha
.an( Tn( (ii m t5n( :n() gH th,# IKY.N x Y) R H# IKhMl.N x hMl)I c
th, 57c .] Hn( t&Cn c+c bi,u th:c t&u1 3/n ch:a nhi4u bn( %uan h" 3-i
nhau thFn( %ua c+c to+n t] %uan h") @u+ t&=nh (ii m .E .inh n(57c lTi ton
b ! li"u)
Qi4u ki"n +nh 8T
Xm Map{conz 57c .] Hn( , 9ch i4u ki"n t&u1 3/n t&on( c;u t&u1 3/n
thnh i4u ki"n t5n( :n( pha .M&3M& (i<p cho 3i"c t&u1 3/n 57c th6c thi)
`h!n( i4u ki"n n1 9ch c+c to+n t] %uan h" .an( pha .M&3M& 3 9ch &a
c;1 t&u1 3/n) lha cliMnt l5u t&! mMtaata c nh!n( chj .0 t5n( :n( nh5 l
thFn( tin 34 ph;n 3dn( ca thuc tnh# hm mappin(# chj .0) R-i mWi l57c
B# pha .M&3M& l5u t&! c+c Sn( ! li"u m ha km thMo chj .0) lha cliMnt
.E 6a 3o c+c thFn( tin , 9ch c;u t&u1 3/n thnh Tn( t5n( :n( pha
.M&3M&)
I9ch to+n t] %uan h"
lhbn n1 minh h'a 3i"c th6c thi hai to+n t] l .MlMct 3 }oin) Ri"c ph;n chia
tnh to+n ca to+n t] (i!a cliMnt 3 .M&3M& 3 .] Hn( tp chj mHc , tTo &a
kt %u) ` .E 57c l'c _ pha cliMnt .au khi (ii m , l/1 (i+ t&9 tht) MHc
tiCu l t0i thi,u ha cFn( 3i"c _ pha cliMnt) fi .] Y 3 T l hai l57c B %uan
h" cbn t&u1 3/n)
lh^p .MlMct KNV
oMm 8^t ph^p .MlMct t&Cn l57c B %uan h" Y 3-i g l i4u ki"n 8+c
9nh t&Cn c+c thuc tnh JP# )))# Jn ca Y) Mt c+ch (ii %u1t t&6c tip
nh/t l chu1,n l57c B Y. tG .M&3M& 34 cliMnt# (ii m n bn( to+n t] I 3
hi"n th6c ph^p ch'n) g+ch n1 i n(57c 3-i t&it l2 ban bu# $t ton b
cFn( 3i"c lCn pha cliMnt) I! li"u m ha 57c chu1,n ton b 34 pha cliMnt)
Mt (ii ph+p tha1 th l tnh to+n tGn( phbn ca ph^p .MlMct _ pha .M&3M&
bn( c+ch .] Hn( chj mHc t5n( :n( 3-i tGn( thuc tnh t&on( g 3 U1 tp
kt %u t& 34 34 pha cliMnt) lha cliMnt .E (ii m 3 l'c mt lbn n!a , loTi
&a c+c kt %u khFn( thea mn g) `h5 31# n .E 57c th6c hi"n nh5 .auV

) (R
C

))) ( ( ( ) (
) (
S S
C Map C C
R D R =
T&on( # c to+n t]
kt h7p 3-i (i+ t&9 ?
57c th6c hi"n _ .M&3M&) gSn lTi 57c th6c hi"n _ pha cliMnt) To+n t] I chj
(i! lTi (i+ t&9 ca MtuplM ca Y. 3 loTi c+c thuc tnh J.) R HV .E 57c 9ch
&a nh5 .auV t&on( i4u ki"n g t&Cn pha .M&3M& t5n( :n( .E lV
lh^p }oin KNV
oMm 8^t ph^p kt # 3-i i4u
ki"n g l i4u ki"n kt
bn( Kt5n( :n( 3-i M%uiL}oinN ho$c l i4u ki"n tn( %u+t KthMtaL}oin.N) lh^p
n1 .E 57c hi"n th6c nh5 .auV
R H# nh5 ph^p kt .auV .E
57c 9ch nh5 .auV 3-i i4u
ki"n g cnn( .E 57c +nh 8T t5n( :n()
Th6c thi t&u1 3/n
gho mt c;u %uM&1 @# mHc ch l chia nhe 3i"c tnh to+n @ thFn( %ua .M&3M&
3 cliMnt) ?M&3M& .E 57c dn( , hi"n th6c hi"n c+c toTn hTn( %uan h" ca
c;u @uM&1 @ cn( nhi4u cn( t0t# phbn cSn lTi ca 3i"c tnh to+n c;u @uM&1
57c hi"n th6c tTi cliMnt) MHc tiCu l tTo &a mt %uM&1 plan t0t nh/t cho @
, t0i thi,u 3i"c th6c hi"n _ bCn pha cliMnt) T&on( 3i"c thit lp n1# chi ph
ca mt %uM&1 bao (Bm nhi4u thnh phbn L chi ph wm 3 glr tTi .M&3M&# chi
ph t&u14n ti (i!a cliMnt 3 .M&3M&# chi ph wmu 3 glr tTi cliMnt) R HV 8Mm
8^t mt c;u %uM&1 thFn( %ua bn( Mmp# l/1 t/t ca c+c nh;n 3iCn c thu
nhp l-n hn thu nhp t&un( b=nh ca nh;n nhiCn t&on( phSn( ban c ixP)
?hAhgT Mmp)namM
tYuM Mmp
vXhYh Mmp).ala&a1 z K?hAhgT JRfK.ala&1N
tYuM Mmp
vXhYh i xP Nc
g;1 @uM&1 :n( 3-i c;u %uM&1 t&Cn 3 3i +nh (i+ 34 c+c chin l57c 57c
minh h'a 5-i ;1)
ghin l57c bu tiCn l
n (in K (im thi,uN
3i"c t&u14n ti bn( Mmp
n cliMnt)
) (
140 ^ 395
emp
did eid = <
))) ( ( (
'
S S
C C
emp D ) 4 ]^ 7 , 2 [ ( ) ( ' = = =
S S
cond
did eid C Map C

S R
C

)) ( ( ) (
S
C Map
S
C C
T R D T R

=
mgr emp
did mgr did emp

. . = )) ( ( '
S
C
S
C
mgr emp D

ghin l57c th: hai l


tnh to+n mt phbn c;u
%uM&1 tTi pha .M&3M&#
ch'n c+c b ! li"u
t5n( :n( 3-i i4u ki"n
MapconKi xPN nhi4u
nh/t c th,# .au
.M&3M& (]i t-i cliMnt mt
bn m ha ca tablM
Mmp km thMo mt bn
m ha th, hi"n c+c
tp ! li"u m thea
mn c;u %uM&1 bCn
t&on( K c;u %uM&1 ch'n
l5n( ca nh;n 3iCn
t&on( phSn( ban c i
xPN) gliMnt .E (ii m c+c b ! li"u 3 bn( Mmp 3 lm c+c cFn( 3i"c cSn
lTi K tnh to+n (i+ t&9 t&un( b=nh 3 .o .+nhN)
ghin l57c th: ba th6c
hi"n c;u %uM&1 _ bCn
t&on( tTi .M&3M&# n(h\a
l 3i"c l6a ch'n c+c
nh;n 3iCn lm 3i"c tTi
phSn( ban c i x P
57c th6c thi"n tTi
pha .M&3M&) *t %u
57c t&u14n cho cliMnt#
cliMnt .E (ii m 3
tnh to+n (i+ t&9 t&un(
b=nh) fi+ t&9 t&un( b=nh
57c m ha tip tHc
3 (]i lTi cho .M&3M&#
.au 3i"c l6a ch'n nh!n( nh;n 3iCn c l5n( l-n hn t&un( b=nh 57c th6c
hi"n tTi .M&3M& 3 t& kt %u Tt 57c 34 cho cliMnt# cu0i cdn( cliMnt chj 3i"c
(ii m thFn( tin 57c nhn)
>i 3it n1 mF t mt
.0 chin l57c th5c hi"n
nh5n( khFn( .o .+nh
c+c c+ch 3-i nhau 3= n
.E phH thuc &/t nhi4u
3o kin t&<c th6c thi)
XW t&7 to+n t] tp h7p
t&on( t&u1 3/n
g nhi4u cFn( n(h" ,
9ch mt c;u %uM&1
57c tho lun _ t&Cn
57c thit k cho c+c to+n t] %uan h" , th6c hi"n 3i"c .o .+nh) T&on( khi
# tip cn Un thFn( tin lm 3i"c 57c 3-i c+c to+n t] %uan h"# n khFn(
lm 3i"c 57c 3-i c+c to+n t] .0 h'c nh5 to+n t] tp h7p Ka((&M(&ationN) gh<
2 &n( t&on( c;u %uM&1 t&5-c# c mt ph^p tn( h7p nh5n( ph^p tn( h7p
n1 57c th6c hi"n _ pha cliMnt .au khi (ii m ! li"u) `u ph^p tn(
h7p n1 57c th6c hi"n tTi pha .M&3M&# tip cn Un thFn( tin phi 57c hW t&7
b_i mt ph5n( ph+p m ha m hW t&7 c+c to+n t] Ti .0 t&Cn ! li"u 57c
m ha minh h'a cho 3i"c lm th no m lX c th, kt h7p 3-i c+ch tip
cn c bn , +p :n( cho mHc ch t&Cn) `(oi &a ph:c tTp tDn( lCn khi
k thut Un thFn( tin khFn( 8+c 9nh chnh 8+c nhm , .] Hn( to+n t]
tn( h7p K pha .M&3M& .E ch:a nh!n( kt %u khFn( chnh 8+cN) gho nCn
phi ph+t t&i,n mt k thut thao t+c t&Cn c+c bi,u th:c Ti .0 l chia mt
to+n t] tn( h7p lm a tp con# mt tp ch:a nh!n( ! li"u chc chn thOa
mn i4u ki"n t&on( c;u %uM&1# 3 mt tp ch!a ! li"u khFn( chc chn l
thOa mn i4u ki"n t&on( c;u %uM&1) Tp con bu tiCn c th, 57c th6c hi"n
ph^p tn( h7p t&6c tip tTi .M&3M& thFn( %ua 3i"c .] Hn( lX t&on( khi tp
con th: a cbn phi t&u14n cho cliMnt , 8+c 9nh lTi ! li"u no l khFn( thOa
mn c;u %uM&1)
T0i 5u ha t&u1 3/n t&on( IJ?
`h5 mt th6c hi"n mt c;u %uM&1 t&u14n th0n(# t&on( IJ? cnn( c nhi4u
c+ch hi"n th6c m t5n( 5n( nhau cho cdn( mt c;u %uM&1) Qi4u n1 n1
.inh 3/n 4 t0i 5u ha cho c;u %uM&1) Ri"c t0i 5u ha c;u %uM&1 t&on( IJ?
57c h=nh thnh 6a t&Cn 3i"c t0i 5u 6a t&Cn chi ph th6c hi"n bn( c+ch
5a &a nh!n( hm m-i , 8] l2 cho c;u %uM&1 3 nh!n( lut m-i , chu1,n
ha mt c;u %uM&1) R-i nh!n( &n( buc phbn c:n( kh+c nhau 3 kh nDn(
phbn mCm tTi pha cliMnt 3 3i"c o Tc c+c chi ph kh+c nhau 57c +p Hn(
tTi pha cliMnt 3 pha .M&3M&) Mt %uM&1 plan m-i 57c ph+t t&i,n , (im
thi,u chi ph th6c hi"n)
a)) T=m kim tG kha t&Cn ! li"u 3Dn bn 57c m ha
T&on( phbn n1# bi 3it t&=nh b1 34 3/n 4 t=m kim c+c ti li"u m ha
ch:a c+c tG kha bu 3o) Tp ti li"u bao (Bm c+c ti li"u I x IP# Ia#
#In) Ti li"u Ii 57c mF h=nh ha l tp tG kha Ii x vPI# vaI#
vI) g+c ti li"u n1 57c m ha 3 nh cun( c/p 9ch 3H l5u t&!) MWi ti
li"u m ha _ m:c tG 36n( tin( Jnh c i c0 9nh bn( nhau# phbn m_
&n( Kbit ho$c PN 57c thCm 3o , (i<p cho i bn( nhau) gFn( th:c
cho 3i"c t=m kim 6a 3o c;u t&u1 3/n % lV Jn.K%N x Ii thuc I R-i m'i k}
thuc %# k} thuc Ii) MHc tiCu l l/1 ! li"u m khFn( tit l .6 tBn tTi ca
tG kha t&on( tGn( ti li"u)
l&i3atML*M1 ba.M ?Ma&ch ?chMmM on hnc&1ptM TM8t Iata
gh ._ h!u m ha mWi ti li"u t&5-c khi l5u t&! _ pha .M&3icM) X' tTo mt
tp tin chj .0 bo mt wKIN khi l5u t&! _ pha .M&3icM , hW t&7 t=m kim 6a
3o tG kha) Tp tin chj .0 bo mt .E khFn( tit l ni un( cho b/t c: ai#
t&G ch ._ h!u) Tu1 nhiCn# k~ t/n cFn( c th, ki,m t&a .6 tBn tTi ca tG kha
thFn( %ua t&apoo&) Tu1 nhiCn# n c th, cho ph^p k~ thd c ki,m t&a .6 c
m$t ha1 3n m$t ca tG kha bn( c+ch .] Hn( t&apoo& liCn %uan n tG
kha khi m mt t&apoo& 57c tTo &a 3-i mt kha b mt m ca
n(5[i ._ h!u ti li"u) Mt n(5[i dn( mon( mu0n t=m kim mt ti li"u c
ch:a tG kha # tTo mt t&apoo& cho m c th, 57c dn( b_i k~ thd ,
l/1 c+c ti li"u thch h7p)
Tp tin chj .0 bo mt 57c tTo t5n( :n( 3-i ti li"u I nh5 .au) oMm ti li"u
I l tp c+c tG P# # l) ghj mHc 57c tTo &a bn( c+ch th6c hi"n ph^p
to+n ouY ca c+c tG n1 3-i mt chuWi bit m (i &anom 57c .inh &a bn(
k thut mt m luBn() oMm 8^t mt m luBn( nh5 mt blackbo8) Q;1 l mt
t&on( hai th, loTi ca thut to+n kha 0i 8:n() Mt m luBn( m ha tGn(
bit ca thFn( i"p) Mt m kh0i (p mt .0 bit lTi 3 m ha) ghuWi bit m
(i &anom .P# # .l 57c .inh &a 3-i i l n k m bit) R-i mWi .i# ch ._
h!u .E tnh hm tkK.iN 6a 3o kM1 kc , .inh &a chuWi m bit) ?au # th6c
hi"n ph^p n0i chuWi , .inh &a ti x {.i# tkK.iNz) ?au # th6c hi"n ph^p m
ha bn( to+n t] ouY# .inh &a c+c ciphM&tM8t ci x i ouY ti KciphM&tM8tV 3Dn
bn m haN) ghj c ch ._ h!u m-i .inh &a 57c oTn tP# tl nCn khFn(
ai c th, (ii m ci)
g ch .Ma&ch .E 57c th6c thi nh5 .au) *hi ch ._ h!u cbn t=m kim ti li"u
no c ch:a tG kha # h' .E (]i 3 kha kc t-i .M&3M&) *hi # .M&3M& t=m
kim t&on( tp tin chj mHc bn( c+ch l/1 ci ouY , .inh &a 9nh Tn( t x
{.# tkK.Nz) *hi # .M&3M& .E t& lTi kt %u l tp tin ch:a c+c ti li"u c th,
(ii m b_i ch ._ h!u)
gh5n( t&=nh t&Cn bo mt nu nh5 hm t 3 |lM m ha I l bo mt) Ti
khFn( ph;n bi"t 57c .i l c+i no) R= c bn# 0i th .E khFn( th no h'c
57c ni un( ca ti li"u nu chj 6a 3o ciphM&tM8t) Tu1 nhiCn# h5-n( tip
cn t&Cn 3Zn c nh!n( hTn ch nu 0i th bit nh!n( tG kha i m cliMnt
.Ma&ch) R4 l;u i# 0i th c th, bit 57c ni un( thFn( %ua 3i"c .]
Hn( %uM&1 lo(.)
ghin thut c bn , n(Dn .M&3M& khFn( bit tG kha no 57c .Ma&ch chnh
8+c l ti4n m ha mWi tG ca 3Dn bn bn( (ii thut m ha 8+c 9nh hk#
3-i kp l kha &iCn( t5 phi (i! b mt 3-i c+c k~ t/n cFn() ?au b5-c ti4n m
ha# n(5[i ch .E c mt chuWi tG 36n( 57c m ha 8P# # 8l) ?au # b5-c
hu m ha# t=m ci x 8i ouY ti# 8i x hkKiN 3 tix{.i# tkK8iNz) *hi # tha1 3=
i th= 8i .E 57c (]i t-i .M&3M&) Qi4u m bo cho k~ 9ch khFn( h'c 57c
ti li"u thFn( %ua %uM&1 lo(.) lh5n( ph+p n1 tn( h7p lTi nh5 .auV
*pV l&i3atM kM1 ca u.M&) *p thuc # P. 57c (i! b mt b_i u.M&)
*cV l collMction kM1 ca u.M& kc thuc # P. 3 57c ph bin cho m'i
n(5[i bit)
t L hm (i n(Zu nhiCn Kp.MuoL&anom unctionNV # P. 8 # PnLm Lz
# Pm l hm (i n(Zu nhiCn nhn 3o nLm bit# kha .Lbit 3 +nh 8T &a
chuWi mLbit n(Zu nhiCn) t cnn( public)
Xm t&apoo&V T l hm t&apoo& nhn 3o kha p&i3atM kp 3 tG kha
, .inh &a output cho tG kha # 3 H# TKkp# N x hkKN 3-i h l hm m
ha 8+c 9nh) Q0i 3-i mWi ti li"u# hm t&apoo& th: i 57c k hi"u l ti)
>uilwnM8KI# kp# kcNV dn( , buil inM8 cho ti li"u I) ` .] Hn( tTo
&a chuWi &anom c kch th5-c .)
fii thut PV >uilwnM8
P) wnputV I# kp# kc)
a) uutputV w
)
) w x
) to& all i I o
aN fMnM&atM chuWi &anom .i bn( f
bN gomputM t&apoo& TKiN x hkKiN
cN gomputM ciphM&tM8t ci x TKiN {.i# tkK.iNz
N w x w ci
) hn o&
) YMtu&n w
?Ma&chwnM8 Kw# TKNNV gho |lM inM8 3 hm t&apoo& cho mWi tG 57c
t=m kim# hm .Ma&chwnM8 t& 34 ti li"u I nu tG c 8u/t hi,n t&on(
I)
fii thut aV ?Ma&chwnM8

P)wnputV w# TKN
a)uutputV I o&
)
)to& all ci w o
)w ci TKN i. o thM o&m {.# tkK.Nz thMn
)YMtu&n Ic
)hn i
)hn o&
)YMtu&n
) Q tin c1# m ha# %un l2 kha# tch h7p 3 bo mt ! li"u
)P) M ha ! li"u %uan h"
fii thut m ha thch h7p , hW t&7 t&on( h" th0n( ! li"u %uan h" 57c
%u1t 9nh 6a t&Cn c+c $c tnh 34 hi"u .u/t ca n) Mt nh;n t0 %uan t&'n(
nh h5_n( hi"u .u/t l 3i"c ph;n chia ! li"u m (ii thut m ha hW t&7)
T&on( tGn( YIM? cH th,# 3i"c m ha _ m:c ! li"u c th, th6c hi"n tTi F (i+
t&9 |Ml# Sn( ha1 l m:c pa(M) Ri"c nh<n( (ii thut m ha 3o t&on( !
li"u %uan h" .E (;1 &a chi ph kh_i tTo l-n) M ha ! li"u m:c Sn( ha1 m:c
pa(M .E (im chi ph n1 3-i ! ! li"u l-n 3 o n thch h7p hn l m
ha m:c ct) Mt t&on( tiCu chuUn kh+c 57c 8Mm 8^t t&on( 3i"c l6a ch'n
(ii thut l l6a ch'n (i!a 3i"c m ha bn( phbn c:n( 3 m ha bn(
phbn m4m) T&on( khi m ha bn( phbn m4m cho ph^p .6 linh hoTt t&on(
3i"c l6a ch'n (ii thut m ha 3 3i"c i4u khi,n (&anulai&t1# m ha
bn( phbn c:n( th= luFn nhanh hn# nh5n( chj c th, hW t&7 mt tp nhe c+c
(ii thut m ha nh5 Ih? 3 Jh?) R= 31 phH thuc 3o :n( Hn( 3 mF
h=nh tin c1 Kt&u.t moMlN ta .E l6a ch'n m ha bn( phbn c:n( ha1 l phbn
m4m) `h=n chun(# ba 3/n 4 %uan t&'n( cbn nh- l KPN gbn (ii thut m
ha nhanh nh5 th no# 3 c cbn thit l n 57c hi"n th6c bn( phbn c:n(
ha1 khFn(c KaN lm .ao , th6c hi"n 3i"c %un l2 khac KN m ha tTi m:c
no ca ! li"u K &o# |Ml# o& pa(MN)
Gii thut m haV ITn( m ha 0i 8:n( (i0n( nh5 Jh?# Ih? 3 >lo
i.h l nh!n( (ii thut 57c dn( ph bin cho ! li"u %uan h") M ha
cdn( mt l57n( ! li"u .] Hn( t .0 block l-n .E hi"u %u hn l 3i"c .]
Hn( nhi4u block nhe) Qi4u n1 nh h5_n( chnh n chi ph ban bu ca
%u+ t&=nh kh_i tTo (ii thut m ha) t&on( khi >lo|.h 3 Ih? .] Hn( L
b1tM ata block. , m ha# Jh? th= .] Hn( PLb1tM ata block.) T&on( ba
(ii thut th= >lo|.h c hi"u .u/t l t0t nh/t nh5n( n Si hei chi ph
ban bu l-n) Jh? c hi"u .u/t t0t nh/t t&on( t&5[n( h7p t&un( b=nh .o 3-i a
c+i kia) Mt .0 l57c B K.chMmaN kh+c th= .] Hn( (ii thut m ha kha
cFn( khai , t&+nh 3/n 4 34 bo mt kha) `h5n( (ii thut m ha 0i
8:n( c t0c nhanh hn l (ii thut m ha kha cFn( khai nCn n 57c
5a chun( hn)

M ha mc d liuV `h=n chun(# mt (ii thut m ha thMo c+c m:c !


li"u c th, linh hoTt , cho ph^p .M&3M& ch'n ! li"u 57c m ha) g+c m
ha _ m:c li"u c th, lV KPN m:c t&5[n( K |Ml lM3MlN# l m:c nhe nh/t c
m ha 57c# mWi (i+ t&9 ca thuc tnh ca b ! li"u K Sn( ! li"uN 57c
m ha &iCn( bi"t) KaN m:c bn (hi ha1 Sn( K&Mco&m&oN mWi Sn( .E 57c
m ha &iCn( bi"t) Qi4u n1 cho ph^p 3i"c l/1 nh!n( Sn( &iCn( &E m
khFn( phi (ii m ton b bn( ) KN m:c thuc tnhm ct# m ha ct ha1
thuc tnh t&on( bn( m ch:a ! li"u nhT1 cm) Ki3N la(Mm blockV mWi khi
mt pa(Mm block ca thFn( tin nhT1 cm 57c l5u t&! t&Cn \a th= ton b
block .E 57c m ha)
Lu tr hiu qu cho d liu m haV mF h=nh pa&titionM plaintM8t an
giphM&tM8t KllgN hW t&7 cho 3i"c l5u t&! ! li"u 57c m ha) t5_n( c bn
l (om nh!n( ! li"u nhT1 cm 3 khFn( nhT1 cm lTi .ao cho ch<n( t+ch
bi"t 3-i nhau , (im thi,u .0 lbn m ha) llg .chMma chia mWi pa(M thnh
a pa(M con 6a t&Cn thuc tnh l plaintM8t 3 thuc tnh l ciphM&tM8t) T&on(
mt pa(M# mWi Sn( 57c chia thnh a phbn# nh!n( thuc tnh l plaintM8t
khFn( 57c m ha 3 nh!n( thuc tnh l ciphM&tM8t cbn m ha)
)a) R/n 4 8+c th6c 3 ton 3n
*hi mt cliMnt t&u1 3/n ! li"u lCn .M&3M&# anh ta mon( ch[ tp ! li"u t& 34
phi thOa mn i4u ki"n 57c t&u1 3/n) Mt t&u1 3/n t&Cn mt bn( n ch:a
m Sn(# c th, c a
m
tp con c th, 57c t& 34) R/n 4 l 3i"c an ton 3
8+c th6c hi"u %u t&Cn t/t c kt %u t& 34 ca c;u t&u1 3/n) R/n 4 n1
57c 8Mm 8^t khi .M&3M& khFn( tin c1 34 3/n 4 ton 3n ! li"u) `i c+ch
kh+c# nu mt .M&3M& b9 t/n cFn( ha1 0i th thCm &Mco& (i mTo 3o t&on(
ataba.M ha1 l chjnh .]a ch<n(# cliMnt mu0n ph+t hi"n i4u n1 mt c+ch
hi"u %u m khFn( phi t0n %u+ nhi4u ti n(u1Cn) gFn( 3i"c chj tp t&un(
t&Cn c;u t&u1 3/n n (in liCn %uan n to+n hTn( %uan h" nh5 x# { # # #
z)
o+c th6c 3 ton 3n ! li"u c th, 57c cun( c/p cho nhi4u m:c ! li"u) R4
l2 thu1t# ki,m t&a ton 3n ! li"u c th, th6c hi"n tTi m:c l mt bn(#
mt ct# Sn( ha1 l tGn( F (i+ t&9 &iCn( lE t&on( mt Sn() *i,m t&a ton 3n
! li"u _ m:c &Mco& 57c 8Mm nh5 l l6a ch'n t0t nh/t cho 3i"c c;n bn(
(i!a 3i"c t& l[i linh hoTt c;u t&u1 3/n 3 3/n 4 chi ph cho 3i"c ki,m t&a
ton 3n ! li"u)
Mt ph5n( ph+p n (in cho cliMnt l l5u mWi &Mco& mt mM..a(M
authMntication coM MJg cho &Mco& ) MJg l mt kha 57c bDm tG ni
un( ca &Mco&) *ha b mt chj c cliMnt 57c bit 3 o chj c th, 57c
(ii m pha cliMnt) MJg c kch th5-c nhe 3 chi4u i c0 9nh i4u n1 lm
cho n y n( 8] l2) R-i tGn( ! li"u t& 34 ca c;u t&u1 3/n# .M&3M& thCm
3o mt (i+ t&9 57c dn( , ki,m t&a ton 3n ! li"u 5-i Tn( ha.h ca
t/t c c+c &Mco& MJg t&on( c;u t&u1 3/n t& 34 m cliMnt c th, ki,m t&a lTi)
A7i ch ca ph5n( ph+p n1 l chi ph bn( thFn( nhe 3 chi ph tnh to+n
tTi ph+i cliMnt l th/p)
)) @un l2 kha t&Cn IJ?
g &/t nhi4u 4 8u/t cho 3i"c %un l2 kha# t nh/t l 0i 3-i mF h=nh IJ?)
lhbn n1 .E tm tt n(n ('n mt .0 4 8u/t) gh ._ h!u ! li"u cbn phi
%u1t 9nh ph5n( th:c %un l2 kha thMo m:c c ._ ! li"u# bn( ho$c
hn() A6a ch'n bu tiCn tTo &a mt ch=a kha u1 nh/t cho ton b c ._ !
li"u) A6a ch'n th: hai# c+c bn( t&on( c ._ ! li"u .E 57c nhm lTi thMo
mt .0 tiCu ch nh/t 9nh 3 mt kM1 .E 57c .inh &a cho tGn( nhm) A6a
ch'n th: ba# nhm 57c th6c hi"n thMo m:c Sn( t&on( tGn( bn( 3 mWi
nhm n1 .E 57c m ha 3-i mt kha &iCn() gh< 2 ))) ) R H mt kM1 c
th, .] Hn( cho ton b c ._ ! li"u nh5n( m ha c th, th6c hi"n _ c/p
Sn() @u+ t&=nh tTo kha 57c ph;n lm hai loTiV tip cbn ti4n tnh to+n
Kp&MLcomputationN 3 tip cn t+i tnh to+n K&MLcomputationN) T&on( c+ch tip
cn th: nh/t# c+c kha 57c tTo &a t&5-c th[i hTn 3 l5u t&! t&on( &M(i.t&1
ca h" th0n() T&on( c+ch tip cn th: hai# tha1 3= kha# c+c thFn( tin %uan
t&'n( 57c l5u t&!# 3 H# .MM o& thM &anom kM1 (MnM&atin( unction)Q0i
3-i mF h=nh IJ?# 3i"c tTo kha c th, th6c hi"n _ pha cliMnt ho$c l mt bCn
th: ba +n( tin c1) *M1 &M(i.t&1 l mt c/u t&<c ! li"u KtablMN l5u t&! thFn(
tin 34 kha# cH th, l iLkM1# thFn( tin %uan t&'n( K3 H# 0i t57n( ! li"u
m kha 57c (+nN# kM1 moM Kp&MLcomputation ho$c &MLcomputationN 3
kM1LmatM&ial KkM1 th6c .6 ho$c l cFn( th:c tnh kM1N) >Cn cTnh 3i"c .inh
kha# 3i"c cp nht kha cnn( &/t %uan t&'n() Ri"c cp nht kha c th, nh
h5_n( t-i t5n( thch ca c+c (iao t+c ! li"u K'c# 3it# cp nhtN 3 c
hi"u %u)
YMM&MncM.
Xanbook o Iataba.M ?Mcu&it1V Jpplication an T&Mn.# ghaptM&
httpVmm)3o3i.ot)commoMAmoMAamoMAa)htm
httpVmm)tMchopMia)commM|nitionmaPmataba.MLa.LaL.M&3icMLbaa.

You might also like