TMH - 458 - 2009/6 41

zet
in Halk Cumhuriyetinde Chang Jiang
stnde, temelden 181 m yksekliinde-
ki Sanxia beton arlk barajnn etein-
deki hidroelektrik santral, 18.200 MW ile
dnyann en gl su kuvveti tesisi ola-
rak, ortalama 85 TWh/yl elektrik enerjisi
retecek (sa sahilde 4.200 MW gteki
yeralt santral tamamlandnda, re-
tim 100 TWh/yl mertebesine ykselecek)
ve 50 milyon ton/yl kmrden tasarruf
edilmesini salayacaktr. Sanxia baraj
10 ylda bir alma olasl bulunan ta-
knlar 100 ylda bir alma olaslna
indirgeyerek, 15 milyon kiinin yaad
yerleri, 1,5 milyon hektar tarmsal araziyi
takndan koruyacaktr. Be kademede
113 m ykselti farkna sahip, dnyann
en byk gemi geidiyle donatlan San-
xia barajnn akarsuyu dzenlemesiyle, azami gemi arln on katna, yllk tama kapasitesini be
katna arttrmak, tama masraarn %35 azaltmak, 600 km uzunluundaki baraj haznesinin Bo-
az kesiminde gemi turizmini gelitirmek mmkn olacaktr.
Anahtar kelimeler: Baraj, santral, gemi geidi, Sanxia, boaz, Chang Jiang, Yangtze, in.
Genel Planlama
Chang Jiang (an ciyan = uzun rmak) (eski ad: Yangtze Kiang) Tibet yaylasnn kuzeydousun-
daki Tangula dalarndan doar; in Halk Cumhuriyetini batdan douya kateder; Shanghain
kuzeyinde Dou in Denizine dklr. Sanxia (Sania = boaz) baraj Chang Jiangn orta kesi-
minin sonlarnda, Hubei vilayetinde Yichangn 30 km batsnda akyukarsnda, Sandouping yak-
nndadr (ekil 1) [C.T.G.P.C 2000; Wang 2004; Jin 2006; Dai 2006; Ford 2007; Shaw, Mooney, Hurst
2007; Xu 2008; Wikipedia 2009].
Sanxia (Three Gorges) ( Boaz)
Baraj, Hidroelektrik
Santral, Gemi Geidi
Em. Prof. Dr. nal zi
Yrd. Do. Dr. Ahmet Alkan
Dr. Yaln zdemir
Dokuz Eyll niversitesi
Meltem Alsan
ZSU Genel Mdrl
ekil 1 - Chang Jiang havzas ve Sanxia barajnn yeri.
TMH - 458 - 2009/6 42
1919da in Cumhurbakan Sun Yat-Sen, Chang Jiangn aa kesiminin akarsu ulam, yukar ke-
siminin hidroelektrik enerji retimi iin gelitirilmesi hedeni belirtmi; 1930lu ve 1940l yllarda
baz almalar yaplm; in Halk Cumhuriyeti 1949da kurulduktan sonra, 40 yl akn srede, 100
sekin kurumda, 1000 uzman, projenin olumlu ve olumsuz ynleri, evreye etkisi zerinde al-
m; nihai proje, 1992de Byk Halk Meclisinde byk bir ounlukla kabul edilmitir.
Sanxia Db (boaz byk baraj) yapmna geilmeden nce, akaasnda Yichangda, Chang
Jiang stnde, akarsuyun davrann da bir lde incelemek zere, daha kk boyutlardaki Gez-
hou B (Gezhou baraj) ina edilmitir. Ykseklii 70 m, kret uzunluu 2,6 km, santral kurulu gc
2.715 MW, yllk ortalama enerji retimi 16 TWh/y olan, gemi geidi de bulunan Gezhou baraj
1998de tamamlanmtr.
Ama
Sanxia ok amal bir proje olup: (a) enerji retimi; (b) takn kontrolu; (c) akarsu ulam, amala-
rna yneliktir. Sanxia beton arlk barajnn orta kesimi dolu ve dip savaklar barndrmakta; sol
ve sa sahildeki blmlerinin eteinde
hidroelektrik santral, ayrca sa sahilde
bir yeralt santral yeralmakta; sol sahil-
de bir gemi asansr, sol yamata esas
gemi geidi bulunmaktadr (ekil 2,
Foto 1).
Sanxia baraj eteinde 18.200 MW g-
cndeki hidroelektrik santralda, orta-
lama 85 TWh/yl enerji retimi gerek-
letirilecektir. Bu deer inin 20. yzyl
sonlarndaki ihtiyacnn 1/9u civarnda
olup, bu sayede 40-50 milyon ton/yl k-
mr eksik tketilerek evre koullarnn
korunmasna nemli katk da salan-
m olacaktr. Sa sahilde yapm sren
4.200 MW gcndeki yeralt santral da
tamamlandnda, ortalama retim 100
TWh/yl mertebesine ykselecektir.
Baraj haznesi, 10 ylda bir alan takn
100 ylda bir alr duruma indirgeyerek,
15 milyon kiinin yaad ok sayda
yerleim yerini takndan koruyacak, Ji-
anghan ovas ve Dongting gl blge-
sinde 1,5 milyon hektar arazide gvenli
tarmsal retimi salayacaktr.
Sanxia barajnn dzenlemesi sayesinde,
kurak mevsimde 3.000 m
3
/s mertebesin-
de olan aklarn 5.000 m
3
/snin zerine
ykseltilmesiyle, akarsu ulamnn ta-
ma kapasitesi 10 milyon ton/yldan 50
milyon ton/yla karlacak; masraar
% 35 kadar azalacak; Chongqing ile Yic-
hang arasndaki kesimde azami 1.000
tonluk gemi yerine 10.000 tonluk gemi-
lerin alabilmesi salanacak; zellikle
boaz kesiminde youn biimde
gemi turizmi gerekletirilecektir.
ekil 2 - Sanxia baraj, hidroelektrik santral, gemi geidi
genel yerleim plan [C.T.G.P.C. 2000].
Foto 1 - Sanxia baraj, hidroelektrik santral, gemi geidinin baraj
yerinde sergilenen havadan grnm (2007) (Foto: C.T.G.P.C./.zi).
TMH - 458 - 2009/6 43
evresel Etki
Sanxia baraj haznesinin kaplad alanda 20 kent, 150 kasaba, 1.500 ky, 650 endstri tesisi, 30.000
ha tarm arazisi, bini akn arkeolojik yer su altnda kalmaktadr. Bu balamda, yer deitirmek du-
rumunda kalan nfus 1,2 milyon kii olup, ouna yeni i eitimi verilerek, 1997, 2003, 2009da
aamada, kendi beldelerinin hazne seviyesinin stndeki kesimlerinde, havzann dier kentlerin-
de, veya inin baka eyaletlerinde yerletirilmilerdir.
Chongqingdeki Boaz Mzesinin duvarlarnda, 100 m uzunluunda ve 2 m yksekliinde, Liu
Zuzhongun iki yl arazide dolaarak izdii, Chongqing ile Yichang arasnda akarsu boyunca su
altnda kalacak yerleri de gsteren, erit resim dizisi yeralmaktadr.
Baraj gl sayesinde ivme kazanan gemi turizmiyle, baz tarihi yerlerin daha kolay ve daha ok
kii tarafndan gezilme olana domaktadr. Chang Jiang stnde seyreden gemilerin Chong-
qingden sonra sol sahildeki uraklarndan, eytan heykelleriyle nl, hayaletlerin mekan olarak
anlan Fengdunun teleferikle ulalan tepesinde birok tapnak yeralmaktadr. Baraj gl kysnda-
ki tepelerde, Baidicheng ve Shibaozhai gibi tarihi yerler de bulunmaktadr.
Chang Jiang, zellikle taknlarda, nemli rsubat tayan bir akarsudur. Hazneye gelecek rsubat
konusunda geni kapsaml almalar yaplmtr. Sanxia barajnn haznesi gelen aka gre nisbe-
ten kk saylabileceinden, iletme dzeni de rsubatn byk bir ksmnn dolusavak ve dipsa-
vaklardan atlmas, rsubatn az geldii dnemde haznenin doldurulmas esasna dayanmaktadr
(ekil 3).
Sanxiann ak yukarsnda, ana yatak
stnde Xiluodu ve Xiangjia, Minjiang
kolu stnde Zipingpu ve Pubugou,
Jialingjiang kolu stnde Tingzikou ve
Hechuan, Wujiang kolu stnde Gou-
pitan ve Pengshui gibi nemli barajlar
ngrlmtr.
Ancak, Chang Jiangn akyukars ke-
simlerinde mevcut ve tasarlanm baraj
haznelerinin rsubat tutucu katklar
olmasa da, gelen rsubatn 80-100 yl
sonunda dinamik dengeye ulaaca,
haznenin % 90nn muhafaza edilebile-
cei ngrlmektedir.
Sanxia barajndan nce, Chang Jianga pek ok sanayi tesisinin ve kentsel yerleimin atk sular
boaltldndan, baraj haznesinin ak hzn ve evrintiyi azaltc etkisiyle evre sorunlar yaanma-
mas iin, bu yerlerde atk su artma tesislerinin yapm da ncelikle ele alnmtr.
naat
Sanxia projesinin gelitirilmesi ve inaat China Three Gorges Project Corporation tarafndan yr-
tlmektedir. Elektromekanik donatm baz niteler iin Alstom, ABB, Kvaerner, Haerbin Motor; baz
niteler iin Voith, General Electric, Siemens, Oriental Motor konsorsiyumlarnca salanmtr.
Projenin gerekletirme maliyetinin, 50 milyar RMB inaat, 40 milyar RMB yerdeitirme olmak
zere, toplam dinamik yatrm bedelinin 200 milyar RMB (in para birimi: Renminbi = Yuan), dola-
ysyla 27 milyar USD mertebesinde olduu ifade edilmektedir.
naata 1993te balanlm; 1997 Kasmnda Chang Jiangn evrilmesiyle birinci safha sona ermi-
tir. 2003te baraj haznesinde su tutulmu; 113 m ykselti farkn aan gemi geidi tamamlanm;
China Yangtze Electric Power Company tarafndan ilk niteden elektrik retimine balanlm; 20-
06da sol sahildeki santralda 14 niteden retim gerekletirilmitir.
2007de sa sahildeki santralda alt nite kurularak, toplam 20 niteden retim salanm; 2008
sonunda 26 niteden retim yaplm; 2009da tesis tam gcyle almtr. Sol sahildeki gemi
asansr ile sa sahildeki yeralt santralnn yapm srmektedir.
ekil 3 - Sanxia baraj yerinde aklar [C.T.G.P.C. 2000].
TMH - 458 - 2009/6 44
naat kapsamnda i igc azami 25.000 kiiye ulam (24 saat, vardiya); 103 milyon m
3
top-
lam kaz; 32 milyon m
3
toplam dolgu; 28 milyon m
3
toplam beton; 460.000 t toplam inaat demiri;
260.000 t toplam madeni imalat yapnn balca unsurlarn oluturmutur.
Baraj Haznesi
Chang Jiang 6.300 km ile Nil ve Amazondan sonra dnyann nc en uzun akarsuyudur. Toplam
ya alan 1.800.000 km
2
; toplam ortalama ak 960 km
3
/y (milyar m
3
/y) mertebesindedir. Baraj
yerinin ya alan 1.000.000 km
2
; gelen ortalama ak 450 km
3
/y (14.300 m
3
/s); gelen ortalama
rsubat 530 milyon t/yldr. Sanxia baraj yerine gelen yllk ortalama ak, Trkiye akarsularnn yllk
ortalama aklar toplamnn 2,5 kat, Frat aklarnn 15 kat mertebesindedir.
Azami hazne hacmi 39 km
3
(175 m ykseltide); faydal hazne hacmi 27 km
3
tr. Faydal hazne hacmi
gelen ortalama akn % 6s civarnda bulunduundan, takn aklarnn snmlenmesinin tesin-
de, dzenleme olanaklar ok snrldr. Azami hazne hacmi Atatrk barajnn 48 km
3
, Kebann 30
km
3
; faydal hazne hacmi Atatrk barajnn 12 km
3
, Kebann 15-25 km
3
tr.
Sanxiann ngrlen takn kontrol hacmi 22 km
3
olup, suyun % 60nn, rsubatn % 85inin gel-
dii Haziran - Eyll sresinde hazne su seviyesi 145 m ykseltide tutulup, Ekim sonunda 175 m
ykseltiye karlacak biimde hazne iletilecek; dolu ve dip savaklarn da katksyla, rsubatn b-
yk ksmnn hazneye kelmeden mansaba aktarlmas salanacaktr. Hazne iletme esas bulank
suyun savlmas, berrak suyun biriktirilmesi olarak zetlenebilir.
Doal duruma kyasla 632 km
2
su altnda kalarak, Sanxiann azami hazne alan 1.084 km
2
olmak-
tadr. Azami hazne alan Atatrk barajnda 817 km
2
, Kebanda 687 km
2
dir. Sanxiann azami hazne
uzunluu 670 km; azami hazne genilii 2,3 km; azami hazne derinlii 160 mdir. Ortalama hazne
genilii 1,6 km mertebesinde olup, Sanxia haznesi yaygn bir glden ok geni bir akarsu grn-
mndedir. Atatrk barajnn hazne uzunluu 180 km, Kebann 125 km; ortalama hazne genilii
Atatrk barajnn 4,5 km, Kebann 5,5 kmdir; ancak her iki hazne de birer gl grnmndedir.
Hazne yamalarnda heyelan tehlikesi yaratacak baz kesimler bulunmakla birlikte, bunlarn top-
lam hacminin 0,35 milyar m
3
ve en yaknn baraj yerine 25 kmden uzak olduu belirlenmitir.
na Sresinde evirme
Sanxia baraj inaat sresince akarsuyun evrilmesi ok ilgin yaklamlarla salanmtr. Bu ba-
lamda baraj yerindeki Zhongbao adasndan yararlanlarak, batardolar yardmyla kademeli evirme
sistemi uygulanmtr. Onbe seenek
arasndan baraj yerinin belirlenmesin-
de, bu adann varlnn evirme siste-
mine olumlu etkisi de bir etken olmu-
tur (ekil 4a).
1993-1997 sresindeki birinci kademe-
de (ekil 4b), ada ile sa sahil arasndaki
kesim, ada tarafnda ky boyunca sedde
niteliindeki batardolarla kapatlarak,
gemilerin de geebilecei bir mecra d-
zenlenmi; bu srada aklar ve gemiyle
tamaclk iin ada ile sol sahil arasnda-
ki esas yatak kullanlmtr.
1998-2003 sresindeki ikinci kademede
(ekil 4c), ada ile sol sahil arasndaki ana
yatak, kaya-toprak dolgu memba (e-
kil 5) ve mansap batardolar, ada taraf
silindirle sklanm beton batardoyla
kapatlarak, sol sahildeki baraj ve sant-
ral kesimi ile ortadaki dolu ve dipsavak
kesimi ina edilmi; aklar ve gemi ta-
ekil 4 - Sanxia baraj inaatnda Chang Jiangn evrilmesi:
(a) doal durum; (b) inaatn birinci kademesi; (c) inaatn ikinci kademesi;
(d) inaatn nc kademesi [Lu 2006].
TMH - 458 - 2009/6 45
macl iin, batardolar kaldrlarak sa
sahilde dzenlenen mecra ile sol sahil-
deki geici gemi geidi kullanlmtr.
2004ten sonraki nc kademede
(ekil 4d), sa sahildeki mecra mem-
bada silindirle sklanm beton ve
mansapta kaya-toprak dolgu batardo-
larla kapatlarak, sa sahildeki baraj ve
santral kesimi ina edilmi; aklar iin
ortadaki dolu ve dipsavak kesimiyle
sol sahildeki santral kesiminden, gemi
tamacl iin esas gemi geidinden
yararlanlmtr.
Azami evirme kapasitesi iin 100 ylda
bir alma olasl bulunan 83.700 m
3
/s
esas alnm; memba batardosu kret ykseltisi 200 ylda bir alma olasl bulunan 88.400 m
3
/s
debiye gre belirlenmitir. evirme sistemi iin 17 milyon m
3
kaz, 10 milyon m
3
dolgu, 2 milyon m
3

beton yaplm, 2.000 t tehizat demiri, 10.000 t madeni imalat kullanlmtr.
Beton Baraj
Beton arlk baraj niteliindeki Sanxia
baraj, ortada dolusavak ve dipsavak-
lar ieren blm ile iki yanda etekteki
santrallarn yerald blmlerden olu-
maktadr. Kret ykseltisi 185 mde olan
barajn temelden azami ykseklii 181
mdir (ekil 6; Foto 2).
Ayrca, sa sahilde eksenin 1,5 km ak-
yukarsnda, yan vadiyi kapayan, beton
asfalt ekirdekli, Maopingxi dolgu baraj
da ina edilmitir.
Savakl orta blm 483 m; sol sahil ta-
rafndaki 14 niteli santral 644 m; sa
sahil tarafndaki 12 niteli santral 584
m; dier kesimler 600 m uzunluunda
olup, Sanxia barajnn toplam kret uzun-
luu 2,3 kmdir. Bu uzunluk Atatrk ba-
rajnn kretinden % 20 daha fazladr.
Baraj yaknnda nemli bir fay hatt belirlenmemitir. Baraj evresinde oluabilecek en iddetli dep-
remin Richter leine gre 7 bykln, baraj haznesinin sebep olabilecei depremlerin ise
azami 6 bykln amayaca belirtilmektedir. Sichuan eyaletinde 12 Mays 2008de meydana
gelmi olan byk depremde, Wenchuana 700 km uzaklktaki Sanxia barajnda herhangi bir hasar
gzlenmemitir.
Baraj yerinde kristalin kayalar egemendir; baraj temeli esas olarak salam granittir; her iki sahilde-
ki yamalarda 20-40 m kalnlnda ayrm tabakalar mevcuttur; 10 milyon m
3
kaz yaplmtr.
ekil 5 - Sanxia baraj inaat ikinci kademesinde
memba batardosunun en kesidi [C.T.G.P.C. 2000].
ekil 6 - Sanxia barajnn hidroelektrik santral
blmnn en kesidi [C.T.G.P.C. 2000].
Foto 2 - Sanxia baraj, hidroelektrik santral, gemi asansrnn modeli (sol sahilde Tanziling
tepesinde) (Foto: .zi)
TMH - 458 - 2009/6 46
Baraj inaatnda gerekletirilen toplam beton hacmi, savaklar dahil, 16 milyon m
3
tr. Bu hacim,
Deriner baraj beton hacminin be kat, Karakayann sekiz kat mertebesindedir. Azami agrega
dane ap 150 mmdir; beton yapmnda d ksmlarda % 30, i ksmlarda % 45 orannda uucu kl
de kullanlmtr. Soutma nlemleriyle, beton hazrlama tesisinde beton 7
o
, dkldnde 12-
14
o
, priz sresinde azami 29-31
o
scaklkta tutulmutur. Azami beton dkm aylk 553.000 m
3
/ay;
yllk (2000) 5,5 milyon m
3
deerlerine erimitir.
Dipsavaklar
letme srasnda takn kontrolu ve rsubat savlma-
snda yararlanmak zere, Sanxia barajnn 483 m kret
uzunluundaki orta blmnde (ekil 7; Foto 3), giri
eik ykseltisi 90 m olan, 7 m genilikte ve 9 m yk-
seklikte radyal kapaklarla donatlm, 23 adet dipsavak
bulunmaktadr. Dipsavak k sratma uludur.
Akarsuyun evrilme aamasnda ise, giri ykseltisi 56-
57 m olan, 6 m genilikte ve 8,5 m ykseklikte radyal
kapaklarla donatlm, 22 adet evirme mecras kulla-
nlmtr.
Dolusavak
Sanxia barajnn toplam savaklama kapasitesi 102.500
m
3
/s olup, bunun yaklak % 40 dolusavaktan, % 40
dipsavaktan, % 20si trbinlerden gemektedir. Bu de-
er, dolusavaktan 16.800 m
3
/s, dipsavaklardan 1.500
m
3
/s, trbinlerden 2.000 m
3
/s, toplam olarak 20.000
m
3
/s civarnda su geirebilecek Atatrk barajnn sa-
vaklama kapasitesinin be kat mertebesindedir.
Savaklanmada hazne azami su ykseltisi 180,4 m; iletmede hazne azami su ykseltisi 175 m, dolu-
savak eik ykseltisi 158 mdir. Dolusavak 8 m genilikte ve 17 m ykseklikte dz kapaklarla donatl-
m 22 akla sahiptir. Dolu savak dm yata k, havaya pskrtmeyle enerji kracak biim-
dedir. Atatrk baraj dolusavann radyal kapaklar 16 m genilik ve 17 m yksekliktedir. Dolusavak
inaatnda, 172.000 t tehizat demiri, 72.000 t madeni imalat kullanlmtr.
Su Alma ve Cebri Borular
Kuvvet santralna su alma dorudan baraj gvdesinden, 9,2 m genilikte ve 13,2 m ykseklikte dz
kapaklarla donatlm, giri eik ykseltisi 108 m olan 26 adet elik cebri boruyla salanmaktadr
(ekil 6).
Cebri borularn i ap 12,4 m, uzunluk-
lar 122,2 mdir. Balangta cidar kaln-
l 30-36 mm olan cebri borular, 2 m
kalnlnda betonarme yuvadan geen
eik kesimin sonunda 60 mm cidar ka-
lnlna erimektedir. Cebri boru azami
i ap Atatrk barajnda 7,25 m, Karaka-
ya barajnda 7,0 mdir.
Kuvvet Santrallar
Sanxia beton arlk barajnn, sol sahil-
deki kesiminin eteinde yeralan santral-
da 14 adet, sa sahildeki kesiminin ete-
ekil 7 - Sanxia barajnn dolu ve dip savak
blmnn en kesidi [C.T.G.P.C. 2000].
Foto 3 - Sanxia baraj dolu ve dip savaklar (Foto: C.T.G.P.C.).
TMH - 458 - 2009/6 47
inde yeralan santralda 12 adet, herbiri
700 MW gcnde, toplam 26 nite bu-
lunmaktadr (ekil 6; Foto 2 ila 4). Sant-
raln kendi ihtiyac iin herbiri 50 MW
gcnde iki kk nitesi daha vardr.
Bu durumda, Sanxia baraj etek santra-
l, 26 x 700 = 18.200 MW (hatta 18.300
MW) kurulu gc ile dnyann en gl
hidroelektrik santral olmaktadr. Sant-
raln yllk ortalama enerji retimi 85
TWh/y (milyar kWh/yl) mertebesinde-
dir. Santraln son be nitesinin hizmete
girdii 2008 ylnda (Nisan, Haziran, Temmuz, Austos, Ekim) retim 81 TWh olmutur.
Bir nitenin gc Atatrk ve Karakaya santrallarnn nite gcnn iki katndan byktr. Santral
toplam kurulu gc Atatrk santralnn 7,5 kat, Karakayann 10 kat; enerji retimi de 10 kat mer-
tebesindedir.
Ayrca, sa sahilde 6 x 700 = 4.200 MW gcnde ek bir yeralt santral da yaplmaktadr; tamamlan-
dnda, kurulu g 22.400 MWa, ortalama retim 100 TWh/yl mertebesine ykselecektir.
Santraln azami ds 113 m, ortalama ds 81 mdir. Kullanlan ortalama debi yaklak 1050
m
3
/s/nite veya 26 x 1050 = 27.300 m
3
/s, gelen ortalama ak 14.300 m
3
/sdir.
Kuvvet santralnn uzunluu, sol blmn 644 m, sa blmn 584 m; genilii yaklak 80 m; te-
melden ykseklii yaklak 90 mdir. nite eksenleri aras 30 m, Francis trbinlerinin ark k ap
9,7 ve 10,4 m, dn hz 75 d/dk, jeneratr rotor arl 1700 tondur.
naatta 20 milyon m
3
kaz yaplm, 4 milyon m
3
beton dklm, 124.000 t tehizat demiri kulla-
nlm, 77.000 t madeni imalat yaplmtr.
Enerji letimi
Hidroelektrik santralda 20 kV gerilimle retilen enerji, 500 kV gerilimli 15 enerji nakil hatt vasta-
syla 1.000 kmye kadar, alternatif akmla Orta in, Dou Sichuan, Chongqinge; doru akmla Dou
ine, iletilmektedir.
Gemi Geidi
Sanxia barajnn sol yamacnda, be kademeli, aralarnda 60 m mesafe olan biribirine paralel ift
yollu, gei ykseklik fark 113 m olan, dnyann en byk gemi geidi bulunmaktadr (ekil 7; Foto
5 ve 6). Her yolda, herbirinin uzunluu 280 m, genilii 34 m olan 5 havuz kademesi yeralmaktadr.
Havuzlarda asgari su derinlii 5 m olup, 10.000 tonluk gemilerin geii salanmaktadr.
Akyukars kanal uzunluu 2,1 km, akaas kanal uzunluu 2,7 km, havuzlarn toplam uzunlu-
u 1,6 km olmak zere, toplam gei uzunluu 6,4 km tutmaktadr. Havuzlardan gei sresi 2-2,5
saat mertebesindedir.
Geit iin oluturulan byk yarmada yama evi genellikle 1:0,3, akarsu tarafnn st kesimlerinde
biraz daha yatk olup, yama stabilizasyonu iin toplam 100.000i akn ubuktan oluan 3.600 n-
gerilmeli kablo ile ankraj yaplmtr. Gemi geidi iin 56 milyon m
3
kaz yaplm, 5 milyon m
3
be-
ton dklm, 165.000 t tehizat demiri kullanlm, 98.000 t madeni imalat yaplmtr. ift kanatl
havuz kapaklarnn her kanad 20 m genilik ve 39,5 m ykseklikte olup, 900 ton arlndadr.
Foto 4 - Sanxia baraj sol sahil tarafndaki etek santral (Foto: .zi).
ekil 8 - Sanxia baraj gemi geidinin boy kesidi [C.T.G.P.C. 2000].
TMH - 458 - 2009/6 48
Foto 6 - Sanxia baraj gemi geidinde bir havuz kademesinin ii
(Foto: C.Jiang)
Foto 5 - Sanxia baraj gemi geidinin st kesiminde havuzlar (Foto: .zi).
Foto 7 - Chang Jiangn Boazndan Xiling boaz (Foto: .zi).
TMH - 458 - 2009/6 49
Baraj haznesinin salad su derinlii ve nisbeten sakin ak sayesinde, Chang Jiangn Yichang
ile Chongqing arasnda 600 km uzunluundaki kesiminde, gemi turizmi nemli ivme kazanmtr.
Chang Jiangn baraj yerinden nceki 200 kmlik kesiminde, doal gzellikleriyle yreye adn veren
Boaz uzanmaktadr. Bunlar srasyla 8 kmlik Qutang, 40 kmlik Wu, 80 kmlik Xiling boazlar-
dr (Foto 7). Xiling boaznn sonuna doru, Sanxia baraj yeralmaktadr.
Chang Jianga Qutang ve Wu boazlar arasnda, kuzeyden katlan Daning kolunun dar vadilerden
oluan ve Kk Boaz olarak anlan kesimi kk gemilerle gezilebilmektedir (Foto 8). Ak-
yukarya doru srasyla, Ejderha boaz, Sisli boaz, Yakut boaz yeralmaktadr. Daningin kolu
Madu aynda da, daha kk teknelerle ulalabilen Mini boaz bulunmaktadr (Foto 9).
Foto 8 - Daning kolunun Kk Boazndan Yakut boaz (Foto: .zi).
Foto 9 - Madu kolunun Mini boaz (Foto: .zi).
TMH - 458 - 2009/6 50
Gemi Asansr
Sanxia barajnn sol sahilinde, ina srasnda akarsuyun evrilmesinin ikinci aamasnda, tek ka-
demeli, havuz uzunluu 280 m, genilii 24 m, su derinlii 4 m olan, geici bir gemi geidinden
yararlanlmtr. Bu geidin kanallarn da deerlendirerek, 3.000 tonluk gemileri ykseltebilecek,
dnyann en byk gemi asansr yaplmaktadr. 113 m ykselti farkn amak zere, dey hare-
ket eden tek havuzun uzunluu 120 m, genilii 18 m, asgari su derinlii 3,5 mdir.
Sonu
in Halk Cumhuriyeti akarsu ann Chang Jiang belkemii niteliindedir. Sanxia bu akarsuyun
kilit barajdr. Dnyann en gl su kuvveti tesisi niteliindeki Sanxia baraj ve santral iin inde
duyulan gurur ve heyecan, Brezilya ve Paraguayda Itaipu baraj [Monteiro 2000; zi v.d. 2003 a,
b; 2009], Trkiyede Atatrk baraj [D.S.. 1983; zi v.d. 1990, 1992, 2009; zi 1992] iin duyulan
gurur ve heyecana benzetmek yerindedir. Sanxia barajnn gemi geidi ve asansr de trlerinin
dnyadaki en byk rneidir.
Sanxiann 18.200 MW gcyle ylda ortalama 85 TWh/yl, nihai 22.400 MW gcyle 100 TWh/yl
elektrik enerjisi retilecek, termik santrallarda 50 milyon ton/yl kmr yaklmayarak evre temiz
kalacak; ortalama 10 ylda bir alma olasl bulunan taknlar 100 ylda bir alacak biimde s-
nmlenerek, 15 milyon kii ve 1,5 milyon hektar tarmsal arazi korunacak; akarsu ulam be katna
karlacak, birim masraar te bir azaltlacak, gemi turizmine de ivme kazandrlacaktr.
Kaynaklar
C.T.G.P.C (2000): A brief introduction to the Three Gorges Project on the Yangtze river. Yichang, China
Yangtze Three Gorges Project Development Corporation, 37 s.
Dai, H. (2006): All change on the Yangtze river. Int. Water Power & Dam Construction, (January 2006).
D.S.. (Muhtelif yazarlar) (1983): Atatrk Baraj zel says. Ankara, Devlet Su leri, DS Blteni, N.267
(Kasm 1983).
Ford, N. (2007): Beyond Three Gorges in China. Int. Water Power & Dam Construction, (January 2007).
Lu, J. (ed.) (2006): Three Gorges Project. Changjiang Press, 132 s.
Monteiro, N. (2000): Itaipu - a luz - la luz - the light. Curitiba, Itaipu Binacional, Assesoria de Commu-
nicaao Social, 2.ed., 136 s.
zi, . (1992): GAP I : Gneydou Anadolu Projesi gelime plan Karakaya baraj ve santral Atatrk
baraj ve santral. Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik-Mimarlk Fakltesi, N.224, 64 s.
zi, .; Basmac, E.; Harmancolu, N. (1990): Atatrk nears completion. London, Int. Water Power &
Dam Construction, V.42, N.9 (September 1990), s.12 16.
zi, .; Basmac, E.; Harmancolu, N. (1992): Atatrk hydro-power scheme on Euphrates. Vienna,
Technical University, (Ed.: A. Knigsberger, H. B. Matthias, T. Varga), 7. International Seminar Wa-
ter Energy Plants, s.15 29 & Wasserkraftanlage Atatrk am Euphrat. 7.Internationales Seminar
- Wasserkraftanlagen, s.17 31.
zi, .; Dalkl, Y.; zdemir, Y.; Alsan, M. (2003a): taipu - Dnyann en gl su kuveti tesisi. Yap
Dnyas, Y.7, N.82, s.9-16.
zi, .; Dalkl, Y.; zdemir, Y.; Alsan, M. (2003b): Big decisions - Sizing up the situation in Itaipu. Int.
Water Power & Dam Construction, (May 2003), s.22-25.
zi, .; Kelolu, N.; Alkan, A. (Ed.) (2009): Su kuvveti. zmir, Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fa-
kltesi, N.328, Su Yaplar C.IX (2.b.), 240 s.
Shaw, R.; Mooney, P.; Hurst, B. (2007): Three Gorges of the Yangtze river - Chongqing to Wuhan. Hong-
Kong, Odyssey, 248 s.
Wang, L. (2004): The Three Gorges Dam Project, China - Latest progress. IAHR Newsletter, V.21, N.4,
s.49,58-59.
Wikipedia (2009): Three Gorges Dam. http://en.wikipedia.org/wiki/Three_gorges_ dam.
Xu, Z. (2008): Impact of the Sichuan earthquake. Int. Water Power & Dam Construction, (August
2008).