Sosyoloji Dergisi, 3. Dizi, 22.

SaYI, 2011, 89-131

$EHiR COGRAFYASI A<;ISINDAN BiR iNCELEME:
AYVALIK
Aylin Yaman-Kocadagh*
Ozet: konu olan Ayvahk iilkemizin battsmda, Ege
Bolgesi'nin kuzeyinde, Edremit Korfezi'nin gliney ucunda yer almaktadlr.
18. yy.m ikinci yansl ve 19. yy.da ticari etkinligi ve zenginligi, kiiltlirel ve
entelektliel dlizeyiyle Akdeniz klytlarmm en birisi
haline Glinlimlizde 16 mahalleden toplam 35.986
Ayvaltk merkez bucagma baglt 9, Altmova bucagma bagh 8 olmak
lizere, 17 koyde toplam 26.424 olan klrsal nlifusa hizmet vermektedir.
Ayvahk c;:ok kentsel fonksiyonlara sahibtir. iktisadi, idari ve kliltlirel
fonksiyonlar oldukc;:a Faal nlifusun % 37.7'si hizmet, % 24.3'li
ticaret, % 16.7'si sanayi, % 6.8'i tanm sektorlinde
Anahtar Kelimeler: Cografya, Fonksiyon, Ayvahk.
An Investigation in terms of Urban Geography: Ayvahk
Abstract: Our study subject, city of Ayvahk is located south-end of Edremit Bay
in the northern of Aegean Region of our country. The city became one of the most
well-known settlement areas of Mediterranean coasts with its commercial activity
and wealth, its cultural and intellectual level within the second part of 18th
century and 19th century. Total 35,986 persons live in the city which consists of
16 quarters. Within Ayvahk administrative management region, it serves to rural
population of 26,424 in 17 villages including 9 villages connected to central
township and 8 villages connected to Altmova township. Ayvahk city has
different urban functions. Economical, administrative and cultural functions have
been well developed in the city. 37.7 % of active population work in service area,
24.3 % in commerce, 16.7 % in industry and 6.8 % in agriculture.
Key Words: Geography, Urban, Function, Ayvahk
Gor., istanbul Univ. Edebiyat Fak. Cografya Bol.
90 Aylin Yaman-Kocadagh
Cografi ayidan genel bir ifadeyle la.rsal ve olmak uzere iki
klSlmda incelenmektedir. Y konusu iki la.sImda incelenmesine ragmen,
klTSal ve birbirine bagh ve birbirini surekli destekler bir
ozeklik ister la.rsal ister olsun butun
uzerinde kurulduklan mekfm ve yevresiyle Sila. bir bag iyerisindedirler ve
mekanm sahip oldugu cografi etkisi altmdadrrlar. Cografi
alamnm seyilmesinde, ve
etkili olmaktadir.
Gunumuzde konusu biryok bilim dahmn inceleme alam iyerisine
girmektedir. bilim dallan kendi prensipleri
dogrultusunda inceleyerek bir tala.m sonuylara Cografya bilimi
konusunu, cografyasl"111n ozel bir ala111111
cografyasl" altmda oldugu prensiplerle ele aimaktadir. Bu
baglamda ve saglayan dogal ortam ozelliklerinin
ortaya konulmasl ve dogal ortam-insan sonucunda ortaya ylkan
ve ekonomik ozelliklerin, cografi esaslara bagh kalmarak analizinin yapilmasl
cografyasl onem
. $ehirler kiiyuk bir sahada buyiik nufus kitle1erinin birlikte bulundugu, geyimini
temin ettigi $ehirler resml ve hususl binalan, cadde ve sokaklan,
parldan vs. ile insan topluluklarmm cografi peyzaj uzerinde hakettikleri
tesisler olup yevresiyle bir butiinllik alanlandIr
l
. $ehir
cografyaSlll1n ilgilendigi esas konu, cografyanm diger butun dallannda oldugu
gibi, insandir ve insan ile insan faaliyetleri ve yeryiizii arasmdaki
incelemektir. $ehir cografyasl, sahalan dahilinde mevcut olan insan ile
do gal ortam arasmdaki munasebetleri konu edinmekle birlikte
sahalan ve la.rsal alanlar arasmdaki de incelemektedir. $ehir olarak
mutalaa edilen birimlerini yevrelerinden soyutlamak miimldin degildir.
$ehir yevresiyle birlikte cografi bir vahdet eden birimidir. Bu
nedenle "dar veya bir nufus bolgesi dahilinde faaliyet ve
hizmetleri kendisinde ve tesir bolgesiyle ekonomik, sosyal ve idad
bala.mdan bir butUn onunla birlikte ve aynca onun
ihtiyaylan111 ve mekanda yevresiyle birlik bir
tanlmlamak gerekmektedi?
Ayvahk, cografyasl aylS1ndan degerlendirilecektir.
ilk bolumunde Ayvahk'm ve etkili olan
Si.iJm Ooney, $ehir Cografyasl I, istanbul: istanbul Oniversitesi Edebiyat Fakiiltesi Basnnevi, 1995, s. I.
Ooney, $ehir Cografyasl I, s. 2-3.
Sehir CografYasl A(;:Ismdan Bir inceleme: Ayvahk 91
ayldan yok onemlidir. Tarih boyunca btiyilk medeniyetlerin iklim ve morfoloji
aylSlndan uygun sulak alanlar yakmmda olmasl bir tesadtif degildir.
ikinci boliimtinde Ayvahk ve tarihi
tizerinde durulacak; tiytincti boliimde Ayvahk'm gene 1 ntifus ozellikleri ele
ahnacakhr. son boliimiinde ise, ve fonksiyonlan
degerlendirilecektir.
Ayvahk'm Konum ve Dogal Ortam Ozellikleri
konu olan Ayvahk tilkemizin bahsmda, Ege Bolgesi'nin
kuzeyinde, Edremit Korfezi'nin gtiney ucunda yer almaktadlr 1).
Bahkesir iline bagh bir ilye merkezi olan Ayvahk, aym adl Ayvahk
Korfezi kenannda Kuzeyinde Edremit Korfezi ve Gorney,
dogusunda izmir ilinin Bergama, gtineyinde ise Dikili ilyeleriyle yevrilidir.
Ayvahk'm Dikili ve Bergama'yla olan smm aym zamanda Bahkesir ve izmir il
smmm
Sekill,' Lokasyon Haritasl
92 Aylin Yaman-Kocadagh
Bir sahada kurulup mevcudiyetini devam
ettirebilmesinde dogal ortamm sahip oldugu ozellikler biiyiik onem
Her yagda ve miiniikale
baklmmdan uygunluk, miidafaa bakImmdan bir mevkiye sahip olma,
uygun iklim su kaynaldanmn mevcudiyeti, tanm yapabilecek verimli
arazilerin varhgl etkili Ayvahk sahip oldugu dogal ortam
ozellikleriyle faaliyetlerin ortaya ylkmasl ve bir
ortam sunmaktadlr. Ayvahk her evvel cografi konumu geregi
aylsmdan son derece bir mevkide yer almaktadlr. Anadolu
Yanmadasl'mn batlya, Ege Denizi'ne ayIlan kapIlanndan birisidir.
aylSlndan bir mevkide yer almasl yanmda, ve
faaliyetler aylSlndan uygun iklim sahip olmasl, ziraat yapllabilecek
verimli topraklann bulunmasl, su kaynaklanmn mevcudiyeti ve
faaliyetlerin ortaya ylkmasl ve etkili

Herhangi bir arazinin yaplsal ozellikleri ve topografya cografi peyzajda
meydana gelen sebebleri arasmdadlr. Maruziyet, egim ve
yiikselti gibi fizyografik hususlar iklinl, toprak, bitki ortiisii ozelliklerini
etkilemekte; sitleri seyiminde, iiriirtler ve uygulanan ziraat
sistemlerindeki farIdl durumlara zemin hazlr1amaktadI2. Bir sahamn jeolojik
ozellikleri yeryiizii toprak ozelliIderinin
belirlenmesinde onemli rol oynamakta, hayatl dogrudan etkilemektedir.
1I100.000'lik Ayvahk jeoloji haritasl incelendiginde; Ayvahk ve yevresinde
volkanik, golsel ve fliivyal yokellerden bir kara alam goze
yarpmaktadlr4. Ayvahk ve yevresinde andezit, bazalt ve tiiflerden
volkanik kayaylar (Yuntdagl volkanitleri) ile mam ve
tortul kayaylar (Soma formasyonu) alanlar kaplamaktadlr. Ayvahk
merkezi, Sanmsakll ve HakkIbey yanmadalan ile Ayvahk adalannm
tamamma yakImnda Ust Miyosen'e ait Yuntdagl volkanitleri
yiizeylenmektedir
5
merkezinin kuzeyinde Mitralyoz Bumu'na kadar olan
kesim ile kuzeydeki kUyUk adalar (BalIk, Yumurta, KIz, Kara ve Dolap
Siiha Ganey, Biiyiik Menderes Bolgesi, istanbul: istanbul Dniversitesi Edebiyat Fakiiltesi Matbaasl, 1975,
s.8.
Akyiirek, 1/100.000 Tiirkiye Jeoloji Haritalan Serisi Ayvahk - G 3 Pai'tasl ve Raporu,
Ankara: Maden Tetkik ve Ararna Genel Miidiirliigii, 1989, s. 3-7.
Akyiirek ve Yllmaz Soysal, "Biga Yanmadasl Giineyinin Temel Jeolojisi", Maden Tetkik Arama
Enstitiisii Dergisi, 95-96. SaYI, 1980-1981, s. 8.
F-9
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 93
tortul kayaylar (Soma formasyonu) alanlar kaplamaktadlr. Ayvahk
merkezi, Sanmsakh ve Hakklbey yanmada1an ile Ayvahk adalanmn
tamam111a yak111111da Ust Miyosen'e ait Yuntdagl volkanitleri
yi.izeylenmektedir
5
$ehir merkezinin kuzeyinde Mitralyoz Burnu 'na kadar olan
kesim ile kuzeydeki kiiyiik bazl adalar (Bahk, Yumurta, KIZ, Kara ve Dolap
adalan) bulunmaktadIr. Karaagay Deresi'nin dogusundaki
kesim Soma Formasyonu olarak adlandmlan Ust Miyosen'e ait golse1
marn, tiifitlerle kaph bulunmaktadIr.
Ayvahk ve yevresinin jeolojik ozellikleri morfolojiye de fazla yiiksek
olmayan tepelerden bir topografyamn neden
DolaYlSlyla sahada yiikselti ve egim degerlerinin fazla olmadlgl, ve
ekonornik faaliyetlere bir ortam Ayvahk ve yevresinin
topografik yonden Neojen'den itibaren tektonik
hareketler ve volkanizma ile Kuaterner'de meydana gelen deniz seviyesi
onemli rol Aynca sahan111 litolojisinde volkanik
kayaylann ve Neojen yokellerinin alan kaplamasl morfolojik
etkili farkh bagh farIdl yiizey ortaya
Sahamn fliivyal siireyler de etkin bir r01 Ayvahk ve
yevresinde topografyamn tepelerden bir manzara sergiledigi
goI'iilmektedir. Madra Dagl'mn birer kolu olan Yaylaclk ve Kaplan daglan i1ye
s111mndan iyeri girince, alyalarak hafif egimli tepeler klYlda sona
ererler. Giineybatlda bir yIklntl klYIda son bulan Kaplan Dagl
Sanmsakh Yanmadasl'm meydana getirir. Dogudan batlya dogru Haydar Tepe
(375 m), Tepe (434 m), <;::akmak Tepe (257 m) ve nihayet Sanmsakll
Yanmadasl'nda <;::amh Tepe'yle (134 m) sona erer. Daha kuzeyde yer alan
Yaylaclk Dagl, Kaplan Dagl gibi tepelerden ibaret bir manzarayla kuzeybatlda,
kIYIda sona ereI'. Ayvahk merkezinin etraf111da yiiksekligi 200 metreyi
geymeyen bir taklm alyak tepeler vardIr (Talirnhane Tepe (88 m),
Tepe (81 m), <;::amhtepe (l08 m). $ehir bu tepelerle adeta durumdadu'.
Ayvahk bu tepelerle kIYI aras111da kalan kesimde
Madra volkanik kiitlesinden basIk bir Neojen aynlan Ayvahk volkanik
kiitlesi denize dogru ilerlemekte ve en fazla yiiksekligi Alibey Adasl'nda
(Alibey Tepe 190 m.) kazanmaktadlr. Ayvahk kIyllan ise, pek yok adau111 yer
Beh<;:et Akyiirek ve Yl]maz Soysal, "Biga YanmadaSl Giineyinin Teme1 leolojisi", Maden Tetkik Arama
Enstitiisii Dergisi, 95-96. SaYl, 1980-1981, s. 8.
94 Aylin Yaman-Kocadagh
aldlgl girintili-yllGntlh, alyak falezli klYllardlr. Ayvahk klyllannm ilk
dikkati yeken en onemli ozelligi pek yok ada, koy, korfez ve yarlmadaya ev
sahibligi yapan olaganustii giizellikteki morfolojisidir. Bu durum Ayvahk
klyllanna ayn bir ozellik katmaktadlr. Ayvahk'ta klymm onunde
vaziyette irili ufakh 22 ada bulunmaktadlr. Bunlann en buyiigu
kuzeybatlsmda uzerinde de yer aldlgl Alibey (Cunda) Adasl'dlr
(23.3 km
2
). Alibey Adasl uzerinde Ayvahk'm Namlk Kemal ve Mithat
mahalleleri yer almaktadlr. Alibey Adasl'nda da Ayvahk'm diger kesimlerinde
oldugu gibi yiiksekligi 200 metreyi tepeler bulunmaktadlr. Alibey
Adasl diger Ayvahk adalannda soz konusu degildir.
Ayvahk'm hemen kuzey klylSlnda yer alan Dolap Adasl'ndan anakaraya dogru
uzanan 100-150 m. uzunlugunda bir klYl oku ile anakaradan adaya dogru
olan 50-100 m. uzunlugundaki bir diger klYl okunun arasmda kalan
klslmda, deniz doldurularak iki klYl oku yapay olarak
bugiin bu dolgu yolu uzerinde olan karayolundan yapllmaktadlr.
KlYl oklanm bu yapay dolgu alamnm bir klsmma korfezde
sirkUlasyonu saglamak amaclyla kopru Ancak do gal dengeye
insan mudahalesi sonucunda bu yapay dolgu, korfezde sirkUlasyon
duzenini Neticede yetersiz sirkUlasyon, Ayvahk korfezinde kirlilige
sebebiyet vennektedir.
Tektonik ozellikleri itibariyle Ayvahk ve yevresi buyiiklukteki
depremlerin meydana gelme ihtimalinin oldugu bir sahadrr. Ayvahk ve yevresi
Baymdlrhk ve iskan Bakanhgl Deprem Enstitusu tarafmdan
hazlrlanan Turkiye Deprem Bolgeleri Haritasl'na gore birinci derece deprem
iyerisinde yer almaktadlr. Nitekim Ayvahk ve yevresinde giinumuze
kadar buyiiklUkte bazl depremler meydana Suphesiz bunlar
iyerisinde Ayvahk en fazla etkileyen deprem, 06 Ekim 1944 tarihli
depremdir. Depremin buyiiklugu 6.8, ise 9 olup oldukya YlklCl bir
depremdir. Saat 04.34'de meydana gelen deprem slrasmda toprakta yanlmalar
meydana 30 hayatlm ve 5.500 tane hasarh bina tespit
Ayvahk'ta noktalarl belirlenirken sahamn depremsellik
,ozelligi de dikkate ahnmah, depreme uygun zeminlerde izin
Sinan Kahyaoglu, "Ayvahk K6rfezi ve <;:evresinin Jeomorfolojisi", Yliksek Lisans Tezi, Istanbul
Dniversitesi Sosyal Bilimler EnstitUsli, 1992, s. 20.
Bogazi9i Dniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Enstitlisli, Ulusal Deprem izleme
Merkezi, http://www.koeri.boun.edu.tr/sismo/default.htm. son 18.05.2010.
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir Inceleme: Ayvahk 95
verilmelidir. Ozellikle dokulu aliivyal malzemenin zemini
kesimlerde ka91mlmahdlr.
Dogal ortam potansiyelini belirleyen bir diger onemli unsur sahamn sahip
oldugu iklim ozellikleridir. Ayvahk'ta Yllhk ortalama slcakllk 16,6 DC dir.
Ayhk ortalama slcakllklann 7,8 DC (Ocak) ile 26,8 DC (Temmuz) arasmda
gozlenmektedir
8
. Ayvahk'ta mevsimi ortalama slcakllgl 8,4 DC dir
ve en soguk ayda bile ayillc ortalama slcakllk 7 DC nin altma
MaYls-Eyliil aylan arasmda ayhk ortalama slcakllklar 20 DC nin iizerindedir. Bu
donemde ayhk ortalama slCakllklann 20' DC nin iizerinde olmasl, Ayvahk'ta klYl
turizminin onemli bir etkendir. ve ekonomik faaliyetleri
etkileyen onemli bir diger iklim elemam da Ayvahk'ta Yllhk ortalama
miktan 639,7 mm.dir. Ayhk Olialama 120,8 mm. (Arahk) ile
2.1 Imn. (Agustos) arasmda gozlenmektedir. En fazla
mevsiminde kaydedilirken (% 50), en az yaz mevsiminde (% 2)
kaydedilmektedir. Sonbahar mevsimindeki miktan (% 27) ilkbahar
mevsiminden (% 21) fazladlr. degerlerinin yaz aylannda yok denecek
kadar az olmasl, sahada ozellikle klYl turizminin bir ortam
yaratlfken; ziraat faaliyetleri a9lSlndan sulamamn onemini daha da Oliaya
91karmaktadlr. KlYl turizminin a91smdan Ayvahk'ta bulutluluk oranlan
MaYls-Eyliil araSl donemde 01duk9a Yaz mevsimi ortalama slCakhk
degerlerinin yiiksek olmasl, buna ve bulutluluk degerlerinin
olmasl Ayvahk'l ideal bir turizm merkezi haline getirmektedir. Ayvahk'ta etkili
olan hakim riizgar yonii kuzeydogudur. Kuzey sektorlii riizgarlann ozellikle
slCakllgm arttlgl d6nemde frekanslarmm artmasl sahada serinletici bir etki
yaratmaktadlr. Aynca Ayvahk'ta kara ve denizin farklndan kaynaklanan
yerel meltem riizgarlan (halk arasmda imbat riizgan) da goriilmektedir. Biitiin
i1clim elemanlan birlikte degerlendirildiginde, Ayvahk'ta Akdeniz iklimi
ozelli1clerinin goriildiigii Slcak ve kurak gegen yaz mevsimini,
serin ve bir mevsimi izlemektedir. Ayvahk'm sahip oldugu iklim
ozellikleri ve iktisadl faaliyetlerin ortaya 91kmasl, ve
a91smdan son derece
Dogal ortam potansiyelini belirleyen bir diger sahadaki su kaynaklandlr.
Ayvahk ve gevresinde mevsimlik akarsular yer almaktadlr. Y aIitlgl
donemde gegen bu akarsular, azaldlgl kurak donem boyunca
Devlet Meteoroloji Genel Miidiirliigii, Ayvahk Meteoroloji istasyonuna ait rasat verileri, 2005.
96 Aylin Yaman-Kocadagh
kuru vadiler Ayvahk ve gevresi yeraltl sulan bakmundan
olduk9a zengindir. Ozellik1e Altmova yeraltl sulan a91Smdan buyiik onem
Ayvahk su ihtiyacl Altmova'da olan 16 adet
kuyudan saglanmaktadlr. Son Yillarda Ayvahk'ta artan nufus ve turizm
faaliyetleri neticesinde yeraltl sulannm kapasitesinde bir azalma
kaydedilmektedir.
Uzun bir tarihine sahip olan Ayvahk klYllannda asli bitki ortusu (Asll
Akdeniz orman formasyonu - klZll9am ormanlan) ortadan yerini
maki ve garig formasyonlanna Ayvahk'ta maki elemanlan arasmda
kermez ke9ibogan, yabani zeytin, saklz ve ak9akesme en slk rastlanan
Wrlerdir. Bolgede maki ve garig elemanlanmn da ortadan kaldmldlgl
kesimlerde tek Yllhk veya 90k Yllhk otsu bitkilerden ve genellikle
9aYlr/otlak olarak kullamlan sahalar ortaya ASlrlar boyunca insanlarm
ormanla mucadelesi sonucunda Ayvahk ve gevresinde ormanlar ve
yerlerinden uzaga, yiiksek sahalara $ahada onnanlann
tahribi sonucu a911an alan1arda Sofrasl, <;amh Tepe, Sanmsakh Tepe
gevresinde oldugu gibi yogun bir flStlk 9aml aga91andmlmasl
yapllmaktadlr. Ayvahk klYllannda otsu, 9ahmsl turlerden klYl-kumul
vejetasyonuna ait bitki turlerine de rastlanmaktadlr. Ayvahk tespit edilen bitki
Wrleri a91S1ndan olduk9a zengin bir yerdir. Yorede 17 endemik bitki mrn vardlr.
Aynca Ayvahk'ta pek 90k ot turn Ayvahk mutfagmda kullanlhnakta,
Ayvahk mutfagma has bir ozellik kazandlrmaktadlr.
Dogal ortam potansiyelini belirleyen bir diger sahamn sahip oldugu
toprak ozellikleridir. Toprak; hava, su ve slcakhkla birlikte hayatm kaynagl,
dayanagl ve en zaruri unsurlanndan biridir. Yiyecek, giyecek, hatta klsmen
barmak gibi hayati ihtiya91ar dogrudan dogruya veya dolayh olarak topraktan
saglamr9. Bu nedenle bir sahamn sahip oldugu toprak ozellikleri ve
ekonomik faaliyetlerin ve buyiik onem
Ayvahk'ta hakim toprak turn kire9siz kahverengi onnan topraklandlr
lO

Andezit, bazalt ve mflerden volkanik kaya91ann bulundugu kesimlerde
kire9siz kahverengi orman topraklannm gosterdikleri goriilmektedir.
Ayvahk merkezinin bulundugu kesim ve adalarm neredeyse tamaml
kire9siz kahverengi onnan topraklanyla kaphdlr. Arazi kullamm kabiliyetleri
Ali Tanoglu, "Tiirkiye'de Toprak", istanbul Oniversitesi iktisat Fakiiltesi Mecmuasl, 23. Cilt, 3-4. SaYl,
1964, s. 2.
Ifl Bahkesir iIi Arazi Varhgl, Ankara: Kiiy Hizmetleri Genel Miidiirliigii Yaymlan, 2001, s. 19.
F-10
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 97
genellikle IV -VII araslllda bu topraklarda, arazi kullamIDl bakImllldan
genellik1e kuru tarllTI yapllmakta mera, zeytinlik, ormanhk alanlar dikkati
yekmektedir.
Yukanda bir biitiin olarak degerlendirdigimiz Ayvahk ve yevresllllll dogal
ortam ozellikleri incelendiginde; sahamn ve ekonomik faaliyetlerin
ortaya ylkmasl, ve aylsllldan son derece
haiz oldugu goriilmektedir. Nitekim Ayvahk cografi konumu, insan
ve faaliyetlerine uygun iklimi, morfolojisi, bereketli topraklan, zengin
bitki ortiisii ve hidrografyaslyla ve
bir sahadlr. Sahip oldugu dogal ortam potansiyeli giiniimiize Ayvahk
kIyllarllla ayn bir onem saha bu potansiyelin farkllla varan
yogun kullanlIDlna uzun ylllar sahne
Ayvahk'm ve Tarihi
Ayvahk ve yevresi sahip oldugu dogal ortam potansiyeli yanlllda
ozellikleri itibariyle de dikkat yekmektedir. Ayvahk tarihi, niifusu ve
niifus ozellik1eri itibariyle Ege kIyllanndaki diger kasabalardan farkh bir
hususiyet Ayvahk'lll sahip oldugu tarihi ve kiiltiirel degerleri de
bu sahaYl ilgi merkezi haline getirmektedir.
giiniimiize kadar zaman zaman oldukya parlak donemler
zaman zaman da siyasal ve ekonomik onemini
yitirmesine neden Ayvahk ve yevresiyle ilgili ilk tarihi bilgiler Antik
yag'a aittir. Ayvahk, bu donemde Kiiyiik Asya'nlll Mysia bolgesine dahildirll.
Ayvahk Antik yag'da bir tiir yabani ayva anlamllla gelen Kydonia olarak
amhyordu. Antik yaglarda, Ayvahk oniindeki adalara ise, "Hekatonnesos"
deniliyordu. Bu isim Ayvahk adalannlll en biiyiigii olan Nesos (Moshonisi,
Cunda ya da Alibey) adasllldaki antik kentin tannsl olan "Hekatos" takma
adlyla da amlan Apollo'dan gelmekteydi. Apollo'nun adlarllldan birisi olan
"Hekatos" ve "Nesos" kelimelerinden meydana olan bu isim "Hetatos'un
Adalarl" anlaml Nesos adaslllda, adayla aym adl bu antik
Chalkis, Pordoselene, Kydonia adh antik de vardl.
Antik yag yazarlarllldan Plinius Kydonia'dan sozetmekte, diger yazarlar ilk iki
oldukya slk bahsetmelerine Kydonia ile ilgili fazla bilgi
II Veli Sevin, Anadolu'nun Tarihi Cografyasl I, Ankara: Turk Tarih Kurumu Baslmevi, 2001, s. 43.
98 Aylin Yaman-Kocadagh
vennemektedirler
12
. Bugiin Kydonia oldugu alanda (Altmova
iskelesinden 7-8 km. kuzeyde) toprak iizerinde goze hiybir teme1 yarpmamasma
ragmen, sahada bol miktarda antik devre ait yanak, yomlek paryalan
gorulebilmektedir. Bu yanak yomlek paryalannm Helenistik Bergama
yanaklarmdan oldugu, tarihlerinin M.O. m. - II. aSlrlara kadar inebilecegi
belirtilmektedir. Seramik paryalarmm en gey tipleri ise, Roma devrine kadar
<;:1kmaktadlr. Soz konusu alanda Yunan devrine ait seramikler ve
topraktan heykel paryalan da Bu bulgular burada
Helenistik, Roma ve Bizans c;:aglanmn Kydonia'mn
Roma doneminde en parlak yagml Bizans devrinde ise giderek
onemini yitirdigi ve Ayvahk'm "ilk Tepesi" eteklerine
kaydlgl Bizans yagl buluntulanna gore yorumlanabilmektedir. Daha somaki
yaglarda bu merkez etrafmda Som edilen antik kentlerden
Chalkis ve Pordoselene zamanla yok Kydonia ve Nesos ise, Ayvahk
ve Cunda (Alibey) olarak giiniimiize kadar varhklarml
Anadolu'nun siyasal tarihinde beylikler donemi olarak adlandmlan devrede
Ayvahk'm da iyerisinde yer aldlgl topraklar Karasiogullarl Beyligi'ne aitti.
Karasiogullan Beyligi merkezi Bahkesir ve klsmen Bergama olmak iizere
Edincik, Manyas, Edremit, Kemer (Burhaniye), ivrindi, Ayazmend (Altmova),
Bigadiy, Smdlrgl, Gordes, Demirci ve Gelenbe'yi lyme ahyordu
lS

Karasiogullan Beyligi'yle ilgili yapllan Ayvahk'm hemen
kuzeyinde yer alan Burhaniye ve giiniimiizde Ayvahk'a bagh bir bucak merkezi
olan Altmova'mn admm geymesine ragmen, Ayvahk'm adma
rastlanllmamaktadrr.
15. yy.m Uk ylllarmda Ege sahillerini ele geyirmeye Tiirklerin 1430 -
1440 ylliarl arasmda Ayvahk'a hakim yerler ve Cunda (Alibey) Adasl'm alarak
Osmanh topraklarma kathklan ve buralara iisler kuruldugu belirtilmektedir
16
.
Kasaba bu Yillarda limana hakim bir tepe iizerinde Osmanh idari
yer alan Karasi Sancagl 1592'den soma Bahkesir, Bigadiy, Smdrrgl,
Kemer-i Edremit (Burhaniye), Ayazment (Altmova), Edremit,
12 Uguroglu vd., Ayvahk'ta Tarihsel Dokunun Korunmasl ve Turizm Amayh Kullamlmasll1a
Ankara: Kiiltiir ve Turizm Bakanhgl Yayml, 1984, s. 33.
13 Uguroglu vd., Ayvahk'ta Tarihsel Dokunun Korunmasl ve Turizm Amayh Kullamlmasma
s. 33-34.
14 Ayvahk Kaymakamhgl resmi intemet sitesi, www.ayvalik.gov.tr. son 16.06.2010.
IS Reinhard Stewig, Batl Anadolu Biilgesinde Kiiltiir Ana Hatlan, yev. Ruhi Turfan ve M.
$evki Yazman, Istanbul: Istanbul Teknik Universitesi MimarhkFakiiltesi Yayml, 1970, s. 126-127.
16 "Bahkesir-Ayvahk", Yurt Ansiklopedisi, c. II, s. 1140.
Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 99
Kozak, ivrindi, Manyas kazalanndan ibaretti. Gene bu idari yapl altmda da
Ayvahk'm hemen kuzey ve giineyinde yer alan Burhaniye ve Altmova'run
adlarmm gec;:mesine ragmen Ayvahk adma rastlanllmamaktadlr.
yapllan Ayvahk admm gec;:tigi belgelerin ancak XVIII. yy.m ikinci
yansmdan sonra ortaya c;:lktlgml gostermektedir
17
Ayvahk ve dolaylan 1850
Ylh salnamesine gore Hiidavendigar eyaletine diiliil oldu. 1877 Ylh salnamesine
gore de Ayvahk Hiidavendigar eyaletine bagh idi. 1887 tarihli Karasi
salnamesine gore Karasi vilayeti, Karasi ve Biga sancaklanna taksim
Ayvahk Karasi sancagma bagh bir kaza idi
l8

Ayvahk 18. yy.m ikinci yansmda ve 19. yy.m ilk ylllannda biiyiik bir
ekonomik gosterdi. zeytin ve zeytinyagl iiretiminde onemli yer
tutuyordu. Burada yiizden fazla zeytinyagl mengenesi bulunuyor, Yllda bir
milyon okka zeytinyagl iiretiliyordu. Otuzdan c;:ok sabunhane vardl. istanbul 'un
zeytinyagl ve sabun ihtiyacmm bir klsmlru Ayvahk saghyordu. Aynca iiretilen
sabunlar Trakya ve Makedonya'ya gonderiliyor, zeytinyagmm bir klsml da
Rusya'ya satlhyordu. Ayvahk'ta bagclhk da biiyiik bir ve
burasl belli iiretim merkezlerinden birisi haline Tuz iiretimi
ve dericilik gibi etkinlikler de Ayvahk ekonomisine canhhk kazandmyordu. Bir
kly! kenti olan Ayvahk denizcilikte de biiyiik bir varhk her tiirlii
deniz iiriinii burarun ekonomisine biiyiik bir katklda Ayvahk'ta
18. yy.m ikinci yansl ve 19. yy. bu ekonomik bagh olarak
refah diizeyi c;:ok niifusu Pek c;:ok
Ayvahk'm 18. yy.m ikinci yansmda parlak ekonomik diizeyin, Rahip
ikonomos 'un Babliili' den elde ettigi bir fermanm sagladlgl hak ve ayncahklara
bagh oldugu iizerinde durmaktadlr. Buna gore bahsi gec;:en bu fermanla
Ayvahk'a ozerklik verildigi soylenmektedir. Ancak Ayvahk'la ilgili
incelenen biitiin dokiimanlarda boyle bir ayncahktan soz edilen bir belgeye
rastlanllmadlgl belirtilmektedir
l9
.
18. yy.da Ayvahk'ta Tiirk niifusu c;:ogunlukta iken, daha sonra Yunanistan'dan
Ayvahk'a gelen goc;:menlerin bir olarak gostermeye
19. yy.da Ayvahk'ta Rum niifusu hlZla Franslz ihtilali
sonraSl milliyetc;:ilik aklmmm ivme kazanmasl, Rumlann da isyaruyla
17 Zeki Ankan, "1821 Ayvahk isyam", Belleten, C. LlI, 203. SaYldan Ayn Baslm, Tiirk Tanh KU11lmu
Basnnevi, 1988, s. 583.
18 Zemn Giinal Oden, Karasi Beyligi, Ankara: Tiirk Tanh KU11lmu Baslmevi, 1999, s. 76.
19 Ankan, "1821 Ayvahk isyam", s. 585.
2C1 Pars Tuglacl, Osmanh !;>ehirlen, istanbul: Milliyet Yaymlan, 1985, s. 41.
100 Aylin Yaman-Kocadagh
sonU9landl. 1821 Ylhnda Mora'da biiyiik bir Rum isyam 9dct!. Mora isyammn
etkisi biitiin Bat! Anadolu ve kasabalannda goriilmeye 1821
Mora isyanmda Ayvahk'ta da hareketlenmeler oldu. Bolgedeki Rum niifusun
yogunlugu ve Ayvahk ile Midilli Adasl arasmda siirekli Ayvahk'm da
isyan hareketlerinden etkilenmesine neden oldu. Ayaklanma 1821 MaylSlnda
Ayvahk'a da kasaba ve Cunda halkl birlikte Edremit taraflanna
Ayvahk'ta gosteren isyanda Ayvahk Rumlan tarafmdan
isyancl gruba 90k yogun destek Ayvahk'ta meydana gelen
ayakianma gU9liikle de olsa isyan Ayvahk'ta diizenin tiimiiyle
bozulmasma neden oldu. 1821 tarihli Yunan ayaklanmasma katllan Ayvahk
Rumlannm bir boliimii Ayvahk'tan g09 ettirildi. isyamn bastmlmaSl sonraSl bir
yandan yorenin yeniden canlandmlmaSl geregi, ote yandan yabancl devletlerin
getirdikleri oneriler sonucu olarak, devlet "Ayvahk reayasmm affedilmesi" ile
ilgili bir buyruk 9lkardl. 1824 MaylSlnda Ayvahk ve Cunda Adasl halkl yeniden
iskan edildi. Ayvahklllara daha sonra devlet tarafmdan el konulan zeytinlikleri
de iade Halka 1830 yllmda tUm miilkiyet haklan tamndl
23
.
1821 Ayvahk isyam Ayvahk'm ekonomisine zarar verdi. isyan sonraSl
aynlan Rum halkmm devlet tarafmdan el konulan zeytin agacl saYlsl
bir milyondan fazlaydl. Rumlann zeytinyagl degirmenlerinin 90gu
duruma geldi ve iiretimde 90k ciddi isyandan ii9 Yll
sonra Ayvahk'h Rumlarm geri donmelerine izin verildi ve devlet
tarafmdan el konulan zeytinlikler sahiblerine iade edildi. Ayvahk 1821
isyanmdan sonra eski refah diizeyini hemen yakalayamadl. 19. yy.m ikinci
yansmdan sonra eski onemine yeniden 19. yy.da
Osmanh reformlan gayrimiislim Osmanh tebaasmm ekonomik
alanlarda kazanlmlar e1de etmesinde etkili 19. yy.da
ekonomik canhhktan Ayvahk Rumlarl da 19. yy. boyunca diinya
ticaretinde onemli liman artan n:;tal, para ve ins an
hareketlerinin odak noktalan haline Bu donemde Anadolu'nun
batlya a911an kapllarmdan birisi olan Ayvahk'm onemi AyrlCa
niifusunun onemli bir klsmmm Rumlardan yabancl sermayenin
Osmanh topraklanna girmesinde de etkili 19. yy. sonlarmda Ayvahk
ekonomik yonden bir hayli $ehirde 22 adet zeytinyagl fabrikasl, 1
21 Ankan, "1821 Ayvahk isyant", s. 580.
22 Bayram Bayraktar, Osmanh'dan Cumhuriyete Ayvahk Tarihi, Ankara: Atatiirk Kiiltiir, Dil ve Tarih
Yiiksek Kurumu Atatiirk Merkezi, 2002, s. 14.
23 Bayraktar, Osmanh' dan Cumhuriyete Ayvahk Tarihi, s. 16-17.
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 101
adet pirina fabrikasl, 30 dolaymda sabunhane, 6 adet un deginneni faaliyet
gosteriyordu. 0 donemde Ayvahk'ta 6 eczane, 20 doktor ve 10 avukatm
bulunmasl, kasabanm sosyo-kiiltiirel diizeyini bir bic;:imde yansltmaktadlf.
Kentte bu donemde 11 mahalle, 4607 hane bulunuyordu. Rumlara ait 11 kilise
ve 1 manastlr vardl. Aynca Ayvahk limanmdan yapllan ihracat ve ithalatm
boyutu kentin ekonomik de yansltmaktayd1
24
20. yy.m
Ayvahk refah diizeyinin oldukc;:a yiiksek oldugu bir bYl kenti idi.
1. Diinya sonra, izmir'i eden Yunanhlar burada durmaYlp
Anadolu'nun ic;:lerine dogru alanlarml ve Bah
Anadolu'da onemli merkezleri Tabii bu durumda Midilli
Adasl'nm c;:ok yaklnmda bulunan ve c;:ok yo gun bir Rum niifusu banndlran
Ayvahk'm da Yunan111ar tarafmdan edilecegi kesindi. Nitekim 29 MaYls
1919 da Yunan birlik1eri Ayvahk'l ettiler. <;lkartma iki koldan olmakta idi.
Bunlardan biri Alibey Adasl iizerinden Ayvahk kuzeyinde bulunan tepeler
istikametinde, digeri dogrudan dogruya Ayvahk korfezi sahillerine dogru
yapllmaktayd1
25
Ayvahk'l savunmak ic;:in Ali Bey (<;etinkaya) (172. Alay
Komutanl Yarbay), milli kuvvet ic;:in derhal faaliyete gec;:ti ve Kozan
Bucagl ile Altmova, Araplar, Murateli, Gomec;:, Burhaniye ve civar koyler
halklndan 300 bir milli kuvvet Ayvahk sahillerinde karaya
C;:lkarak ilerlemeye Yunan kuvvetlerine 172. Alay birlik1eri silahla
koydular. Boylece Yunan birlik1eriyle milli kuvvet destekli Tiirk birlikleri
arasmda ilk vuku buluyor ve gosteriliyordu.
Ayvahk'l eden Yunan kuvvetleri kasabada 1 km. den fazla ilerleyemediler;
Ayvahk'm gerisinde zeytinliklerde mevzilenen TUrk kuvvetleri
dunnak zorunda kaldIla?6. Ayvahk ve c;:evresi Milli miicadelede etkin bir rol
ilk Ayvahk'ta Nitekim
Milli miicadele sonuc;:landl ve bolgeden Yunan askerleri C;:lkanldl. 15
Eyliil 1922' de Ayvahk kurtarlldl. 21 Ekim 1923 'te biitiin
mutasarnfhklar il oldu ve Ayvahk Bahkesir iline bagh bir ilc;:e haline
Cumhuriyet oncesi donemde niifusu biiyiik olc;:iide Rumlardan Ayvahk,
sonrasmda artlk yeni bir doneme bulunuyordu.
sonra toplanan Lozan Konferansl'nda Tiirkiye ve Yunanistan arasmdaki
niifus hareketleri de ve 30 Ocak 1923 tarihinde "Tiirk-
24 Bayraktar, Osmanh'dan Cumhuriyete Ayvahk Tarihi, s. 27.
25 Adnan $ofuoglu, Kuva-yi Milliye Diineminde Kuzeybatl Anadolu, Ankara: T.C. Genelkurmay Baslmevi,
1994, s. 89.
26 Sofuoglu, Kuva-yi Milliye Diineminde Kuzeybau Anadolu, s. 95-97.
102 Aylin Yaman-Kocadagh
Rum Niifus Miibadelesine ve Protokol"
Boylece zorunlu miibadele ve yasal olarak yiiriirliige
oldu. Miibadele gore, Tiirkiye'de Rumlar
Yunanistan'a, Yunanistan'da MiislUmanlar ise Tiirkiye'ye
Yogun bir Rum niifusun yer aidigi Ayvahk'ta niifus miibadelesi
biiyiik onem Bu miibadele kapsammda Ayvahk'taki Rumlar
Midilli Adasl ve Atina'ya gOy Oirit, Midilli ve Makedonya'dan gelen
Tiirkler ise Ayvahk'a 1923 mubadelesiyle 14.904 goymen
Ayvahk'ta iskan Miibadele Ayvahk'm sosyal ve ekonomik
yapIsmda koklii meydana Miibadele sonraSI Ayvahk'a
halkm buradaki sosyal ve ekonomik duruma ilk ylliarda
yok ve ekonomik anlamda
Ayvabk'm Niifus Ozellikleri
19. yy. ticari etkinligi ve zenginligi, kiiltiirel ve entelektiiel duzeyiyle
Ayvahk, Akdeniz kIyllarmm en birisi haline
HIZh bir iyerisine giren kente ticari faaliyetlerin buradaki
niifusun da artmasma neden Ayvahk kasabasl 19. yy
niifusunun onemli bir kesimi Rum olan bir merkezdi. Diiyun-u Umumiye
Osmaniye idaresinin gorevlendirdigi Vital Cuinet, on iki senelik incelemeleri
sonrasmda yaYlnladlgl Ayvahk niifusuyla ilgili bilgiler de
vermektedir. Cuinet'in 1894 yllmdaki tespitine gore, Ayvahk'ta Rum
saYISI 21.486 iken; Tiirk saylSl 180 idi
28
Nitekim 1889 tarihli Karasi
Salnamesi'ne gore de Ayvahk niifusunun tamami yakmi Rumlardan
Bu Yillarda Ayvahk'ta bulunan Rumlann saYlsl 19.846 idi
29

Ekonomik ve sosyal hayatm oldukya canli oldugu Ayvahk'm bu donemdeki
niifusu dikkat yekicidir (Tablo 1).
yeni olan Tiirkiye Cumhuriyeti 'nde ise, ilk niifus
sayimi 1927 yllmda 1927 YIhnda yapllan ilk niifus saYImmda,
Ayvahk'm toplam niifusu 16.873 Bu saylm yllmda ve kIr niifusuna
ait veriler bulunmamakta olup sadece toplam niifus verileri yer aimaktadir. 1914
27 Nur Timor, Ayvahk Sir Sayfiye Siireci, istanbul: <;:antay Yaymevi, 2004, s.
21.
28 Vital Cui net, La Turquie D'asie Geographie Administrative Statistique Dercriptive et Raisonnee de
Chaque Province de L'asie - Mineure, Editeur Ernest Leroux, Paris, 1894, s. 252.
29 Giineny Turan, "Miibadele'de Ayvahk", Yiiksek Lisans Tezi, Dokuz Eyliil Universitesi Atatiirk lIkeleri
ve inkllap Tarihi Enstitiisii, 2008, s. 22-23.
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 103
Ylhnda 31.894 alan Ayvahk niifusunun, 1927'de 16.873'e gerilemesinin nedeni
Yillanmn getirdigi slkmtilar ve sanrasmda yagun
niifus hareketleridir. 1935 Yllma gelindiginde ilye niifusu 22.539, niifusu
ise 13.088 (Tabla 2).
Tablo 1: 1820-1914 Ylllan Arasl AyvahkNufosu
Ylllar Toplam Niifus
1820 30.000
1887 19.842
1890 20.630
1900 21.600
1907 23.309
1914 31.894
KIIYllak: Dogan, 200Tden
Tablo 2: Ayvaltlc Niifusunun Geliimi
Niifus SaYlm
1;Iehir Niifusu
0/0 Klr Niifusu %
Toplam
YlllarI Niifus
1935 13.088 58 9.451 42 22.539
1940 12.286 55 9.977 45 22.263
1945 13.650 55
11.092
45 24.742
1950 13.101 53 11.718 47 24.819
1955 16.754 59 11.807 41 28.561
1960 16.087 57 12.179 43 28.266
1965 16.283 54 13.930 46 30.213
1970 17.661 55 14.296 45 31.957
1975 18.041 54 15.063 46 33.104
1980 19.371 56 15.172 44 34.543
1985 21.381 55 17.498 45 38.879
1990 25.687 55 21.140 45 46.827
2000 31.986 54 26.752 46 58.738
2009 35.986 58 26.474 42 62.460
KIIYllak: Devlet lstatistik Enstitiisii Genel Niifus Sayun SonU91an ve Tiirkiye lstatistik Kurumu 2009 Ylh Adrese Dayah
Niifus KaYlt Sistemi verilerinden yararlamlarak
"
3t1 Faruk Dogan, "Osmanh Devleti'nde Zeytinyag\ (1800-1920)", Doktora Tezi, Mannara Oniversitesi
Sosyal Bilimler Enstitiisii, 2007, s. 27-28.
104 Aylin Yaman-Kocadagh
Ayvahk'm ve kIr niifuslan gozden ge<;:irildiginde niifusunun her
zaman kIr niifusundan fazla oldugu goriilmektedir ($ekil 2). 1935 yllmda
13.088 olan Ayvahk niifusu, 2009 Ylima gelindiginde 35.986
$ehir niifusu ozellikle 1980 sonrasmda onemli
Krr niifusu 1935 Yllmdan giiniimiize diizenli olarak artmasma
ragmen, niifusu oramm hi<;:bir donemde Giiniimiizde
Ayvahk niifusunun % 58'i % 42'si ise kIrsal kesimde ikamet
etmektedir. Tabloda dikkati <;:eken bir diger husus, niifus oranlannm
giiniimiize <;:ok fazla neredeyse sabit oldugudur.
'"
==
40.000
- :;;ehil' NilfllSlI
35.000 _1 __ -'-___ -<>--_--=K""u'-"N:.:.:lo.:::
1ft
:o::l":::::U'--__ ....1 ______
Jl
c.
30.000
;a 25.000
Z
s::I
.! 20.000 -1--------------...,.,.."---7'----

15.000
10.000 +-->=-m==------------------
5.000 -'---------------------
"c,"'o, .... "c,l>.o, .... "c,"o, .... 0,10" .... .... 0,'\" .... .... c,'bO' ....
Niifus Sayun Ydlm"l
$ekil2: SaYlm Yillan itibariyle Ayvalzk'ta $ehir ve Klr Nu/uslan
Ayvahk niifus yogunlugu km
2
'ye 412 $ehirde niifus daha <;:ok
kentsel sit alanmda ve kuzeyinde yeni olan
mahallelerde Ayvahk'm niifus ozellik1eri bahsinde onemli
bir diger konu mevsimlik niifus hareketleridir. Mevsimlik niifus hareketleri
Ayvahk a<;:1S1ndan biiyiik onem Bu niifus hareketi iki grup
altmda miitalaa edilebilir. Ayvahk'taki mevsimlik niifus hareketinin ilki
ama<;:hdrr. Mevsimlik go<;:ii olarak adlandIrabilecegimiz bu hareket,
Ayvahk'ta daha <;:ok tarImsal maksathdIr. Ayvahk'ta mevsimlik go<;:ii daha
<;:ok zeytin toplama ve mevsiminde Bu donemde aym
zamanda sektorii ve turizm faaliyetlerinde i<;:in gelenler de
mevsimlik go<;:iine kattlmaktadIr1ar. Mevsimlik go<;:iiniin
donemlerde Ayvahk niifusunda ciddi bir Gerek bolge
Cografyasl A!j:lsmdan Bir inceleme: Ayvahk 105
Ayvahk ve Fonksiyonlan
Giiniimiizde Ayvahk Ege Denizi klYlsmda pek yok ada, koy ve korfezler
arasmda bir Sehrin belediye smlrlan dahilindeki alam 87,5
km
2
dir. Bah kIsmmda Ege Denizi'ne olan Ayvahk dogu klsml
yiikseltisi 100-200 metreler arasmda olan tepelerle Sehir bu
tepelerin yamaylan ile klYI arasmda kuzeydogu - giineybatI istikametinde
gostennektedir. Ayvahk'taki sahasl dogusundaki tepe1erle
bahsmdaki deniz arasmda Yiiksekligi 200 metreyi geymeyen
alyak tepelerle (Talimhane Tepe (88 m), Tepe (81 m), <;amhtepe (108
m adeta durumdadlr. Sehrin zaman iyerisindeki mekansal
bagh olarak bu tepelerin yamaylan yoniinde ve kuzeye
dogru bir (Resim 1). Ayvahk alansal ve
bu yoniinii belirlemede, deniz klYlsmm batimetrik ozellikleri ile
topografya etkili Sehrin biyiminde, cadde ve sokak
sistemlerinin bu etkiler aylkya goriilmektedir.
Resim 1: Ayvahk Genel Goriiniimii.
106 Aylin Yaman-Kocadagh
18. yy.m ortalannda dort mahalleden Ayvahk'm 1889'da 11 mahallesi
bulunuyordu
31
$ehrin ilk niivesinin bulundugu yer Fevzi ve Vehbi Bey
mahallelerinden kesimdir. Vehbi Bey, ve
Zekibey mahallelerinde oldukya yogundur ve bu kesim en
eski bolgesini (Resim 2). 1944 yIlmda meydana gelen
Ayvahk depreminin Ayvahk etkisi biiyiik Nitekim bu
depremde 5.500 bina hasar $ehrin eski ikamet sahasmdaki
binalarmm bir kIsml Bu depremde yok fazla hasar goren binalarm
yerine, kuzeyine 0 donemde olan bir sahaya yeni meskenler yapIlarak
deprernzedeler buraya Bu kuzeyinde
gosteren mahalle giiniimiizde Sakarya Mahallesi'dir. $ehrin bu donemden sonra
kuzeye dogru devam 1950'li yIllara kadar AyvalIk
giineyde Sakarya ilkogretim bulundugu mevkii ile kuzeyde AyvalIk
Vergi Dairesi arasmda gosteriyordu. Ozellikle 1980 sonras}
ve alansal yaytlImI $ehir kuzeye dogru
devam Ali <;etinkaya, Yiizellievler ve Sahilkent mahalleleri ortaya
(Resim 3). Giiniimiizde kuzeye dogru devam
ettnektedir.
31 Esra Terzi, "The 19th Century Olive Oil Industry in Ayvahk and Its Impact on the Settlement Pattern",
Master Thesis, Middle East Technical University, 2007, s. 24.
~ h i r Cografyasl A91smdan Bir inceleme: Ayvahk 107
108 Aylin Yaman-Kocadagh
:;:i
B
c
'2
' 0
o
$ehir Cografyasl Ar,:ISmdan Bir inceleme: Ayvahk 109
1952 Ylhna kadar belediye tekiHitmm bulundugu Alibey Adasl, Eylul 1952
yllmda yapIlan oylama sonucunda iki mahalle olarak AyvalIlc'a baglanmltIr.
Giinfimuzde Alibey Adasl fizerinde AyvalIlc'm NamI1c Kemal ve Mithatpaa
mahalleleri yer almaktadlr. 2006 yIlma kadar AyvalIlc ehri 15 mahalleden
olumaktaydl. 2006 yIlmda Ali <;etinkaya Mahallesi 3'e aynlarak Yfizellievler,
Sahilkent ve Ali <;etinkaya mahalleleri oluturulmutur ve mahalle saYISI 17'ye
yI1cmltIr. 2008 yIlmda Fevzipaa ve Vehbibey mahallelerinin birletirilmesi
sonucu mahalle saylSl 16 olmutur. Gfinfunuzde AyvalI1c ehri 16 mahalleden
olumaktadlr. Gerek konut gerekse nufus saylSl bakImmdan Ali <;etinkaya
Mahallesi en buyfik mahalledir. Yfizellievler, Ali <;etinkaya ve Sahilkent
mahalleleri ehrin kuzeye alansal geliimi sonucunda ortaya ylkan
mahallelerdir. Giinumfizde bu kesimde yapIlama yok yogun bir ekilde devam
etInektedir. Sahilkent Mahallesi'nde yazlI1c konutlar yogunluktadlr. 1960'h
ydlarm bamda Ayvahk'ta Sefa-<;amhk denilen mevkii ehrin sayfiye yeriydi
ve 0 donemde bu kesimde gfinfunuzdeki kadar yogun bir yapdama yoktu.
Gfinumfizde bu mevkii Sefa-<;amhk Mahallesi olarak geymie nazaran yogun
bir ekilde yapIlamltIr. Gunumfizde Ayvahk ehrinin mahalleleri ve bu
mahallelerin 2009 Ylh itibariyle nufuslan Tablo 3 'te gosterilmektedir.
Tablo 3: 2009 Yzlz Mahalle BazlI1da Ayvalzk $ehri Ni!fusZ/
Niifus
Ali <;:etinkaya Mahallesi
"
8.649
Ylizellievler Mahallesi 7.169
Yeni Mahalle 3.624
Sefa-<;:amhk Mahallesi 2.447
Mahallesi 1.982
Fethiye Mahallesi 1.603
Sakarya Mahallesi 1.423
Mahallesi 1.393
Hamdibey Mahallesi 1.393
Mahallesi 1.261
Namlk Kemal Mahallesi 1.175
Mahallesi 985
Zekibey Mahallesi 780
Sahilkent Mahallesi 899
Vehbibey Mahallesi 594
Mahallesi 609
Toplam 35.986
KaYllak: Ayvahk NOfus MOdOrlOgO
110 Aylin Yaman-Kocadagh
$ehirde konut saYlsmm en fazla oldugu mahalleler Ali <;etinkaya, YUzellievler,
Yeni Mahalle, Sefa-<;amhk ve Mithatpaa mahalleleridir. Kamu kurumlan daha
'(ok Yiizellievler, Sakarya, Fevzipaa-Vehbibey ve Ali <;etinkaya
mahallelerinde yogunlamlttr. $ehirde iyerleri en fazla Fevzipaa-Vehbibey
mahallesindedir. Burasl ehrin ticari anlamda odak noktasldlr.
$ehrin imar plam 1948 ytlmda yaptlIll1trr. Alibey Adasl 1959 Ylhnda imar plam
i,(ine almmlt1r. $ehir planlnm olumasmda topografya ve denizin etkisi
biiyUktiir. Ayvahk ehir plamnda lzgara planl gorulmektedir. Ozellikle eski
yerleim sahasmda (Kentsel sit alam haline getirilmitir) lzgara plam
(Hippodamus Sistemi) '(ok bariz ekildedir. Bu planda birbirine paralel ve dik
sokaklar arasmda kalan kare ya da dikdortgen eklinde yapl adalan vardlr.
Cadde ve sokaklar birbirlerini dik a'(l ve belirli arahklarla keserler. Denize
dogru diklemesine inen ara sokaklar, denize paralel olarak devam eden ana
sokaklarla son bulmaktadlr (Resim 4a ve 4b). Ayvahk ehir mimarisi, klYldan
tepelere dogru kademeli bir ekilde denize paralel uzanan ana arterler ve bu ana
hatlan dik olarak kesen ara arterlerle lzgara ehir planma uygun bir ekilde
yerletirilmitir .
Ayvahk'ta cadde ve sokak sistemleri klymm ve karamn topografIk ozelliklerine
gore ekillenmitir. Nitekim klYlya paralel uzanan ana caddeler ktYlya dik bir
ekilde uzanan ara caddelerle birbirine baglanmaktadlr. Alibey Adasl'nda da
cadde ve sokak sistemleri morfolojik iinitelere ve denize gore ekillenmitir.
$ehrin niivesindeki eski mahallelerin '(tktnaz sokaklan ve dar yollan gayet
intizamslzdlr. $ehrin eski niivesinde '(ok fazla sokak vardrr. Bu sokaklar denize
dik olarak a'(llmakta ve aralanndaki enine sokaklarla birbirine
baglanmaktadlrlar. $ehrin eski merkezinde sokaklar yeni gelien diger
sokaklardan daha dardlr.
$ehrin sahil ktsmmda ana nhtIm caddesi (Atatiirk Caddesi) vardlr (Resim 5a ve
5b). KlYlya paralel bir ekilde uzanan Atatiirk Caddesi ehrin en onemli
caddesidir. imar plamndan sonra, ilk olarak yollan gayet dar olan ana caddenin
geniletilmesi iine giriilmitir. 1950 ytlmda istirnlakine balanan yolun ilk
geniligi 3.5 m. idi. 1952 ytlmda bu yolun geniligi 14 m.ye ,(Ikartlmlttr. Bu
cadde iizerinde '(ok saYlda magaza, kafe ve restoran tarzl ilettneler ve resmi
kurumlar bulunmaktadlr. Atatiirk Caddesine paralel uzanan Barbaros Caddesi
ve devammdaki Cumhuriyet Caddesi diger onemli caddelerdir. Atatiirk Caddesi
ve Barbaros Caddesini dik olarak kesen, dogu-batt istikametinde uzanarak
denize a'(Ilan Talat Paa Caddesi iizerinde '(ok saYlda ticarethane
bulunmaktadlr. $ehirde ticarethanelerin en yogun oldugu cadde Talatpaa
Caddesi'dir. Aynca ehir pazarl da her Perembe giinil Talatpaa Caddesi
ilzerinde kurulmaktadlr. AyvalIk'm ana meydam Cumhuriyet Meydam'drr
Sehir Cografyasl At,:ISmdan Bir inceleme: Ayvahk 111
(Resim 6a ve 6b). Pek yok banka, restoran, cafe, ticarethaneler bu
meydan etrafmda bulunmaktadlr. Bugtinkli belediye binasl
merkezi olan iskelededir.
Resim 4a ve 4b: Ayvahk Sehrinde Sokak Diizeni.
112 . Aylin Yaman-Kocadagh
Resim Sa ve 5b: Atatiirk Caddesi'nin 1900'lli Yillann ~ I ve Glinlimlizdeki G6rtinlimli.
~ h i r Cogratyasl A91smdan Bir inceleme: Ayvahk 113
Resim 6a ve 6b: Cumhuriyet Meydanmm Eski ve Giintimtizdeki Gortintimti.
114 Aylin Yaman-Kocadagh
f;lehrin en eski binalan nlivesini Fevzi - Vehbi Bey
mahallelerinde bulunmaktadlr. Ayvahk merkezi ve Alibey Adasl'mn bir
ktsml sahip oldugu degerler itibariyle Kentsel Sit Alam ilan
Kentsel Sit Alam "kentsel ve yoresel nitelikleri, mimari ve sanat tarihi aylsmdan
gosterdikleri fiziksel ozellikleri ve bu ozellikleri ile yevrenin donemin
sosyo-ekonomik, sosyo-kliltlirel yaptlamnasma, biyimini yansltarak bir
arada bulunduran ve bu aytlardan doku blitlinlligli gosteren alanlar"dlr. Kliltlir
ve Tabiat Varhklanm Koruma Yliksek Kurulu kararlan uyannca Ayvahk
merkez ve Cunda Adasl Kentsel Sit, <;amhk bOlgesi Karakterli Kentsel
Sit, onnanhk kesimler ise, Dogal Sit olarak 1976 ytlmda Ayvahk
ve yevresindeki 17.900 hektarhk alanm dogal ve tarihi sit alam olarak kabul
ohnasl, sahanm mimari yaplsmm korumnasmda etkili Ayvahk
merkezi ve Alibey Adasl'ndaki yaptlarda en glizel
omeklerini gonnek mlimklindlir. f;lehir merkezinde kentsel sit alam iyerisinde
kalan eski evlerin tamamma yakim malzemeyle (yogunlugu Sanmsak
Kendine ozgli yaplslyla "Ayvahk evleri" olarak adlandmlan bu
evler; buglin Ayvahk'm simgesi durumuna (Resim 7a ve 7b).
Ayvahk Kentsel Sit Alam iyerisinde 1.161 adet Ayvahk merkezde ve 586 adet
Alibey Adasl'nda olmak lizere, toplam 1.747 adet tescilli sivil mimari omegi
yer ahnaktadrr Aynca 60 adet Ayvahk merkezde ve 21 adet Alibey Adasl'nda
ohnak lizere, toplam 81 adet tescilli dini-kliltlirel yapl buluIlJ.1laktadlr (Resim 8).
f;lehirdeki meskenleri eski ve yeni tip meskenler olarak ele alabiliriz. Eski tip
meskenlerin genellikle kerpiy, ve tahta malzemesinin esasml
etmektedir. Bu meskenler aglrhkll olarak Rumlar tarafmdan
Genellikle birinci kat olup, ikinci ve liylincli katlar Bu
binalann birinci katlan depo vazifesi gonnektedir. Bu meskenler gayet
nizamda olup, iki mesken arasmdaki mesafe 2-3 m.
kadardlr. Bazl bliylik binalar (genellikle zeytinyagl ve sabun imalathaneleri)
tamamen Kentsel Sit Alam iyerisinde yer alan bu yapll::j.r
koruma altmdadrrlar. f;lehrin eski nlivesinin etrafmda yeni mahallelerde,
yeni tip meskenler yer almaktadlr. Yeni tip yapllarm alt katlarmm genellikle
dlikkan, list katlarmm ise ikamet amayh kullanlldlgl gorlilmektedir.
Cografyasl Bir inceleme: Ayvahk 115
Resim 7a ve 7b: Tarihi Ayvahk Evleri.
116 Aylin Yaman-Kocadagh
AYVALIK MERKEZ
Sivil Mimarhk Ornekleri
Tescilli Dini-KultGrel Yapllar
Ayvallk
Korfezi
Resim 8: Ayvahk Merkezde Tescilli Yapllann Dagtllml (Kaynak: Ayvaltk'ta Tarihsel dokunun
KorunmaSl ve Turizm Kullamlmasma
=11
Sehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 117
nitelendirilir. Bu ozellikler 0 has bir fonksiyon olarak ve
katln saglar33. Nitekim Ayvahk farkll umuml fonksiyonlara sahiptir. Bu
umuml fonksiyonlar iyerisinde giiniimiize ziraat fonksiyonu onem
sanayi ve ticaret fonksiyonu da ziraat fonksiyonuna bagh bir
ve bu fonksiyonun etkisi biiyiik
Krrsal genellikle tek bir fonksiyon onem halde,
ve sayl baklmmdan fonksiyonlarm arttlgl dikkati
yekmektedir, DolaYlSlyla yok fonksiyonlu ve bu
fonksiyonlar derecelerde birbirlerini etkileyip tamamlarlar. Hemen her
umuml fonksiyonlar az veya yok onemli 61yiide olmak iizere mevcuttur.
Fakat bazl bu hizmetlerden ozellikle biri, digerine nazaran on plana
geymekte ve bu fonksiyona bagh olarak ve
onem kazanmaktadlr. Bu suretle bir fonksiyona bagh olarak
ortaya ylkmakta, ticaret ziraat sanayi liman
dini ve kiiltiirel hizmetlerin onem kazandlgl belirmektedir
34
.
umuml fonksiyonlan olarak degerlendirilen hizmetleri kendi
aralannda, esas itibariyle iiy grupta toplamak miimkiindiir. Bunlar iktisadi
fonksiyonlar, idarl fonksiyonlar ve kiiltiirel fonksiyonlardrr. bu
bOliimiinde Ayvahk'm sahip oldugu umuml fonksiyonlar genel olarak
degerlendirilecektir.
Faal giiciiniin oldugu faaliyet alanlanndaki miktarlarl ve
bu miktarlann birbiriyle oranlanmasl, hakim ekonomik faaliyeti
gostermesi aylS1ndan onem Ayvahk'ta faal niifusun ekonomik
faaliyet tiirlerine gore incelendiginde 1945-2000 ylllan arasmda bazl
oldugu goriilmektedir (Tablo 4). Bu devrede tarlmda istihdam
edilen niifus giderek azahrken, buna diger ekonomik faaliyet kollannda
ozellikle ticaret ve hizmetler sektoriinde istihdam edilenlerin saylSl giderek
has hayat tarzmm bir geregi olan ekonomik faaliyetlerin
siireci Ayvahk'ta
3J Mehmet Bayartan, "$ehir Fonksiyonlan Aylsmdan Kiitahya <;::iniciligi", Cografya Dergisi, 17. SaYl, 2008,
s.38.
34 Goney, $ehir Cografyasl I, s. 89.
118 Aylin Yaman-Kocadagh
Tablo 4: Ayvalzk'ta Faal Niifilsun Ekonomik Faaliyetlere Gore (%)
Ekonomik FaaJiyet Kolu
istihdam Edilen Toplam Niifus (%)
1945* 1960** 1985*** 1990*** 2000***
Tanm-Ormanclhk-Bahkr;tllk 28.6 21.8 12.1 8.3 6.8
Madencilik
- -
0.1 0.1 0.2
imalat Sanayi 35.9 14.5 18.8 21.5 16.7
- 7.1 14.6 15.6 8.7
Ticaret 13.4 11.5 18.8 18.9 24.3
Hizmetler 13.9 17.2 29.1 29.6 37.7
8.1 13.6 6.5 6.1 5.2
KaYllak:* Nur Timor, Ayvaltk Bir Sayfiye SUreci, Istanbul: <;antay Yaymevi, 2004, s.
23.
**
Ayvaltk'ta $ehircilik Istanbul Teknik Universitesi Fakiilteler matbaasl, 1964, s. 12.
***
1985.1990 ve 2000 Yilt Genel NUfus SaYllnI NUfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Devlet lstatistik
EnstitUsU verilerinden yararlamlarak
2000 Ylh itibariyle istihdamdaki en biiyiik paya % 37.7'lik orania hizmetler
sahip olmakta ve hizmet sektoriinii % 24.3 'liik payla tiearet sektorii
izlemektedir. Diger ekonomik faaliyet kollannda istihdam edilen niifusun
% 16.7'si zeytin olmak iizere tanmsal hammaddeye dayanan imalat
sanayinde, % 8.7'si ve % 5.2'si sektorlerindedir.
iktisadf Fonksiyoniar
Ayvahk'm sahip oldugu umunll fonksiyonlar arasmda en onemlisi iktisadi
fonksiyonlardrr. $ehrin hayatiyetini idame ettirebilmesi, biiyiik olyiide
iktisadi baklmdan arzettigi baghdrr. Giiniimiizde Ayvahk'm
iktisadi fonksiyonlarl iyerisinde tiearet ve sanayi fonksiyonu onem
Ayvahk fonksiyonlannm tarihi iyerisinde ziraat fonksiyonunun
biiyiik onem diger bazl ekonomik faaliyet tiirlerini etkiledigi (ozellikle
sanayi ve tiearet) ve bunlarm ziraat fonksiyonuna bagh bir gosterdigi
goriilmektedir.
Ayvahk'ta ziraat onemli bir ekonomik faaliyet tiiriidiir. Ayvahk yevredeki zirai
iiriinlerin (ozellikle zeytin) toplandlgl, ve sevk edildigi bir merkezdir.
$ehirdeki sanayi ve tiearet faaliyetleri, ilyede iiretimi yapIlan iiriinler iizerine bir
Ayvahk'ta ziraat hayatma damgasml vuran en onemli iiriin
zeytindir. Ayvahk adeta zeytinle Ayvahk denilinee akla ilk
$ehir CografyasI AyISmdan Bir inceleme: Ayvahk 119
gelen zeytindir. Dogal ortam olanakh laldlgl
zeytinin; Ayvahk ekonomisinde onemi de c;ok biiyiiktiir. $ehrin ekonomik ve
mimari dokusunun zeytinciligin biiyiik etkisi Zeytin
Ayvahk'ta mevcut sanayi tesislerinin c;ogunlugunun hammaddesini
gibi, yoredeki t'icari faaliyetlerin de onemli bir kesimi zeytin ve zeytin
iiriinlerine dayah bulunmaktadlr.
Ayvahk'ta zeytinciligin tarihi c;ok eskidir. Osmanh imparatorlugu doneminde
de Ayvahk'ta zeytincilik oldukc;a ve Ayvahk devletin zeytin ve
zeytinyagl ihtiyac;lanlll onemli merkezlerden birisiydi. Ayvahk
ilc;esinin genel arazi kullanlmmda zeytinliklerin kapladlgl alan c;ok fazladlr
(Tablo 5). ilc;edeki toplam tarlm alalllllln % 77' si (16.190 ha.) zeytinliklerle
kaphdrr. 2009 Ylh itibariyle toplam zeytin agacl saylSl 1.854.400'tUr. Bu
degerler Ayvahk'taki ziraat hayatmda zeytinin onemini ve aglrhgml ac;lkc;a
ortaya koymaktadlr. Ayvahk'ta sanayi ve ticaret hayatl da biiyiik olc;iide zeytine
bagh bulunmaktadlr. Ayvahk mevcut fabrikalarda sofrahk ve yagllk
iiretimin zeytin sabun endiistrisinde de onem .
Tablo 5: Ayvalzk ilr;esi Tarzm Arazisi Dagllun! (2008),
KuIlamm Turu Alam (ha) Toplam Araziye Oram (%)
Tarla Arazisi 2.261,20 10,8
Sebzelik Alan 1.256,30 6,0
Zeytinlik 16.190,50 77,0
Meyvelik 165,00 0,8
Bag Arazisi 140,30 0,7
Nadas 15,00 0,1
Diger 1.000,00 4,8
Toplam 21.028,30 100,0
KUyl/uk: Ayvahk Tanm ilge Mildilrliigil 2008 Ylh Brifing Raporu
Ayvahk 2000 Ylh itibariyle 588 ziraat, avclhk, ormanclllk ve
bahkc;lllk faaliyetleriyle Ayvahk bir laYl olmasma
ragmen, bahkC;lhk faaliyetleri c;ok degildir. Ticari amac;h bahkc;1l1k
yapan 340 adet bahkC;l teknesinin bulundugu Ayvahk'ta, 2009 yllmda 85.000
kg. deniz bahgl Ballk diger deniz iiriinleri arasmda ozellikle
midye ve ahtapot onem 2009 Yllmda 250.442 kg. midye ve 5.000
kg. ahtapot iiretimi Ozellikle Alibey Adasl'nda hallan onemli
120 Aylin Yaman-Kocadagh
gec;:im kaynaklann birlsi bahkC;:lhktlr. Alibey Adas1'ndaki bahkC;:llar
kooperatifinin 120 iiyesi bulunmaktad1r. Ayvahk'ta 4 adet (Pelikan, Cunda
Rastgele, Ada ve Artur BahkC;:lhk) deniz iiriinlerlni ve degerlendirme
tesisi vard1r. Avlanan bahklann bir klSllll ihraeata konu olurken, onemli bir
diger bsm1 Ayvahk ve c;:evresindeki yerel pazarlarda tiiketilmektedir. Ayvahk
Giimriik Kap1smdan 2009 Y1h itibariyle Ayvahk ve civar avlanan
780 ton taze bahk ve 57 ton c;:ift kabuklu ihrac;:

Ayvahk'm bir diger iktisadl fonksiyonu da ticarettir. Giiniimiizde Ayvahk
eanh bir tiearet hayatl vard1r. Ayvahk eografi konumunun bir sonueu
olarak de onemli bir tiearet merkezi durumundaydl. $ehir Osmanhlar
zama111nda tiearl eanhhgm1 18. yy.m ikinci yans1 ve 19. yy.da
yakalad1g1 ekonomik eanh bir tiearet hayatma sahibti. Ozellikle
Midilli adas1 olmak iizere, c;:evredeki adalarla c;:ok iyi tieari
$ehir konumu geregi onemli bir ithalat ve ihraeat lima111yd1 ve
ozellikle zeytin, zeytinyag1, sabun, ihraeatmda onemli yer tutuyordu.
Giiniimiizde faalniifusun % 24.3 'ii (2.088 tiearetle
Ayvahk'ta ticaret gUniimiize biiyiik olc;:iide tar1ma bagh bir
Ozellikle zeytin ve zeytinyag1 tiearete konu olan
maddelerdir. Giiniimiizde Ayvahk zeytin ve zeytinyagmda onemli bir merkez
oldugu ic;:in, iilkemizin her yerlyle tieari bulunmaktadlr. Yorede
iiretilen zeytin, Ayvahk'ta topla111p sonra sevkedilmektedir.
Ayvahk'ta her gUnii kurulan pazar tieari faaliyetlerin
yiiriiti.ildiigii bir merkezdir. Pazann kuruldugu Caddesi ve c;:evresinde
c;:ok saY1da tiearethane vard1r. Midilli adas1l1dan gUnliik ihtiyac;:lan111
ic;:in Ayvahk gelen Rumlar, ticari hayat1l1da onemli bir yer
tutarlar. Midilli halb111n gereksinimlerini eografi babmdan uzak olmalan
nedeniyle Yunanistan'a bagh ticari merkezlerden c;:ok gUc;:tiir.
Midilli-Ayvahk araS1 c;:ok daha kolay ve yabndlr. Ozellikle halk
pazan111n kuruldugu giinleri c;:ok saY1da Rum ic;:in Ayvahk'a
gelmektedir. Bu durum Ayvahk'm ticaret hayatma biiyiik bir eanhhk
saglamaktad1r. Aynea turizm sezonunun birlikte Ayvahk
niifusunun artmas1 tiearet hayatl111 eanlandlrmaktadlr.
$ehirde tiearl Vehbibey, Yiizellievler ve Sakarya
mahallelerlnde Cumhuriyet Meyda111 etrafmda yer alan
eadde vesokaklar tieari merkezini Ayvahk Esnaf
Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 121
Odasl'na 2010 Ylh itibariyle 1.555 esnafkaYlth bulunmaktadlr. Bunlardan biife,
kafeterya, restoran, bakkal, kuafor, kahvehane, marangoz, hediyelik otel-
pansiyon, zeytin ve zeytinyagl ticareti yap an yogunluktadlr. Ticaret
hayatlmn oldukya canh oldugu 10 farkh bankaya ait vardll-.
Ayvahk'ta Ticaret Odasl'na kaYlth 1.364 bulunmaktadlr (Tablo 6).
Tablo 6: Ayvahk'ta 2010 ylll itibariyle Ticari iijletmelerin DagLlmu
GrupAdJ SaYlsl
Zeytin, zeytinyagl ve sabun liretim-toptan ve perakende 108
Mali sigortacliar, kuyumcular \02
aIda ve tanm lirlinleri imalat, top tan ve perakende 238
Tekstil, mobilya ve dayamkh tliketim maHan 162
Egitim, saghk ve sosyal hizmet finnalan 205
Turizm ve hizmeti veren 205
malzemeleri liretim ve yapan 53
Finnalan 259
Madencilik ve aglr sanayi 32
KaYllak: Ayvahk Ticaret OdaSI
Ayvahk'm bir diger iktisadi fonksiyonu da sanayidir. Ayvahk'ta sanayi tanmsal
iiretime paralel bir Nitekim Ayvahk'm ziraat hayatma
damgasml vuran zeytin, Ayvahk'ta sanayinin tiiriinii ve da
Ayvahk'ta giiniimiize zeytin ve zeytin yan iiriinlerini
sanayi tesisleri yogunluktadlr. 18. yy.m ikinci yansmda ve 19. yy.m ilk
Yillannda, ekonomik alanda onemli bir kalklnmamn Ayvahk'ta
sanayi de donemin gore oldukya $ehir tanmsal iiretime
bagh olarak, zeytin ve zeytinyagl sanayinde yok onemli bir konumda yer
ahyordu. 19. yy.m ilk yeyregine gelindiginde Ayvahk'ta 22 zeytinyagl
fabrikasl, 30 sabunhane, 80'e yakln yag degirmeni bulunuyordu. Ayvahk'ta
geleneksel zeytinyagl iiretiminden buhar giiciiyle fabrikasyona 19.
yy.m son yeyreginde 1894 'te yapllan bir saylma gore Ayvahk'ta 78
zeytinyagl degirmeni, 7 zeytinyagl fabrikasl, 26 sabunhane ve un fabrikasl
bulunuyordu. Man ticaretle birlikte biryok zeytinyagl fabrikasl kuruldu. Buna
geleneksel teknolojiyle iiretim yapan mengenelerin sayllarl azalmaya
122 Aylin Yaman-Kocadagh
1925 Ylhnda 21 finna zeytinyagl ve sabun iiretimi
yaplyordu
36
. 1938'de 18 zeytinyagl fabrikasl ve 13 sabunhane vardl
3
?
Ayvahk'ta geleneksel atolye iiretimi ve ev iiretimine ek olarak, 19. yy.lll son
c;:eyreginde zeytinyagl fabrikalarda da iiretilmeye Bu iic;:lii iiretim
yaplSlna sahip olan zeytinyagl sanayi, kentin dokusunda onemli yer
tutmaktaydl. Ozellikle bYl boyunea, limana ve tieari kullammlara yakm, diiz
sahalara iki veya c;:ok kath, biiyiik hacimli bu sanayi yapIlan,
dokusu ic;:erisinde onemli ve dikkat c;:eken yapIlardl (Resim 9). Ayvahk'ta
dokusu da zeytinyagl iiretiminden biiyiik oranda
y ana akslan iiretim mekanlan ile zeytinlikler arasllldaki
baglantIlan da teme1 alarak
Resim 9: 1940'h Ylllarda Ayvahk'ta Zeytinyagl Fabrikalan.
Ayvahk faal giieiindeki niifusun % 16.7'si (1.430 sanayi
sektoriinde istihdam edilmektedir. Giiniimiizde Ayvahk'ta kontinii sistemde
12 adet zeytinyagl fabrikasl yer almaktadlr. 19. yy.lll sonlannda 26
sabunhanenin bulundugu Ayvahk'ta giiniimiizde sadeee 2 sabunhane
35 Dogan, "Osmanh Devleti'nde Zeytinyagl (1800-1920)", s. 32.
36 Ahmet Yorulmaz, Ayvahk'tan Cunda'dan, Istanbul: Remzi Kitabevi, 2007, s. 19.
37 Besim Darkot, "Ayvahk", Islam Ansiklopedisi, Milli Egitim Baslmevi, c. II, s. 78.
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 123
bulunmaktadlr. 1980'lerin kadar sabunculugun onemini korudugu
bu Yillardan sonra sabunculuk onemirli yitirmeye 19. yy.m .
sonlannda 80'e yakm tabakhanenin bulundugu giinumuzde tabakhane
$ehirde 1 adet prina fabrikasl, 1 adet teneke fabrikasl ve 3 adet
ziral alet uretimi yap an fabrika bulunmaktadlr. Ayvahk'ta aynca Ali <;etinkaya
Mahallesi'nde kiic;uk 6lc;ekli bir sanayi sitesi bulunmaktadlr. 1964 Yllmda
kurulan Ayvahk Ku<;:uk Sanayi Sitesi 112.330 m
2
lik bir alan kaplamaktadlr.
Sanayi sitesinde sanayi grubunda (marangoz, mobilya imalatl vb.) 80
metal sanayi grubunda (demir, torna, tanm aletleri vb.) 100 oto
sanayi grubunda (oto tamir, boya, kaporta vb.) 52 ve diger meslek
gruplannda (zeytinyagl imalatl, mermer ve el sanatlan) 18 bulunmaktadlr.
Ayvahk bir diger iktisadl fonksiyonu turizmdir. Turizm hizmetleri son
Yillarda ve ekonomisi uzerinde onemli rol oynamaktadlr. Buyiik
yakmhgl, uygun iklimi, ilgin<;: morfolojik potansiyeli, zengin tarihi
Ayvahk iilkemizin onemli bir turizm merkezi olarak
c;lkmaktadrr. Ayvahk'ta turizmin rol oynayan dogal
<;:ekicilikleri iklim, manzara, deniz, kum Ayvahk'ta iklim
rekreasyonel aC;ldan onemli bir c;ekicilik arz etmektedir. Deniz suyu slcakllgl da
Ayvahk'l onemli bir deniz turizmi merkezi haline getirmektedir. Deniz
turizminin hareketlendigi donemde deniz suyu slcakllgl ideal derecelerdedir.
Ayvahk'ta turizmin en yogun oldugu aylar MaYls aymm ikinci haftasl ile Eyliil
aymm sonu arasmdaki donemdir.
Ayvahk ve <;:evresi dogal giizelliklerin sergilendigi pek <;:ok seyir tepesi, ilginc;
morfolojik yaplsl, kumsallarl, koylan, adalarl, u<;:suz bucakslz deniziyle yerli ve
yabancl turistlerin ilgisini <;:ekmektedir. Zeytin ve c;am ormanlarmm denizle
buyiiklu kuc;uklu 22 adamn bir arada bulundugu Ayvahk dogal pek
c;ok giizellige sahip bulunmaktadrr. Ayvahk ic;in "Adalar kenti" deyimi
kullamlabilir. Ayvahk'ta deniz sporlan a<;:lS1ndan onemli bir potansiyel
mevcuttur. Son ylllarda Ayvahk Marina'mn yapllmaslyla yat turizminde de bir
canlanma Yllhk ortalama 3.000 yatm yaptlgl marinada,
doneminde ortalama 200 yat kalmaktadlr.
Turizmde c;ekiciliklerin soz konusu olabilmesi ic;in dogal giizelliklerin insan
yaplsl diger c;ekiciliklerle gerekmektedir. Ayvahk zengin dogal
potansiyeli yamnda, tarihsel ve kiiltiirel kaynaklar aC;lsmdan da son derece
zengindir. Ayvahk, Kultur ve Tabiat Varhklanm Koruma Yuksek Kurulu'nun
124 Aylin Yaman-Kocadagh
11.09.1976 tarihli karanyla Kentsel Sit Alam ilan 19. yy.dan kalma
Neo-klasik sivil mimarhk omekleri, konut mimarisinin en ilginy, en yaygm ve
omekleri olarak dikkat yekmektedir. Eski dokunun korundugu
alanlardaki yapllarm % 62'sinin 50-100 yll arasmda %
20' si ise 100 Ylldan daha eski bir sahip bulunmaktadlr. Hemen hepsi
tescilli olan bu eski evlerin btiyiik klsml, Ayvahk merkezde ve Alibey
Adasl'nda Ayvahk'm sahip oldugu bu Neo-klasik sivil mimari
omekleri turizm aylsmdan btiyiik bir yekicilik ve potansiyel
Ayvahk'ta Rumlar tarafmdan yok saYlda tarihi kilise sahamn turizm
yekiciligini artttrmaktadir. 1844 yllmda Taksiyarhis Kilisesi, 1873
Ylhnda Cunda Adasl'ndaki Taksiyarhis Kilisesi, 19. yy.m ikinci
yansmda yapllan Agios Yannis Kilisesi (Saatli Camii), Agios Yorgis Kilisesi
(<;marh Camii), Agios Nikolaos Kilisesi (Biberli Camii) bunlardan
Ayvahk'ta Osmanhlar tarafmdan edilen tek camii, 19. yy.m
ikinci yarlSlnda sultan Abdtilhamit tarafmdan olan Hamidiye
Camii'dir.
Ayvahk dogal ve tarihi degerleriyle bir kentsel sit olup, yerli ve yabancl
turistlerin ilgisini yekmektedir. Ayvahk ozellikle 1980 sonraSl turizm
faaliyetlerinde onemli atthmlar Ayvahk'm btiyiik yakln
ve kara yoluyla kolayhgl Ayvahk iyin onemli bir tercih sebebi
olmaktadrr. Ayvahk'ta turizm 1960'h ylllarda Ancak turizm
alamnda asll tilke genelinde oldugu gibi 1980 sonrasmda
Herhangi bir sahada turizmin btiyiik ,olytide oramn konaklama
kapasitesine de baghdlr. Ayvahk'ta konaklama tesislerine ait bilgiler tablo 7 ve
8'de gosterilmektedir. 2007 Ylh itibariyle Ayvahk'a gelen yerli turist saYlsl
32.160; yabancl turist saYlsl ise 56.281 Ozellikle 1980 sonraSl turizm
faaliyetlerinin sahada ivme kazanmasl, ve klYl kullamml baklmmdan
klsa stirede belirgin beraberinde 8.000
yazhk konutun yer aldlgl Ayvahk yazhk konutlar Sahilkent,
Namlk Kemal ve Sefa-<;amhk mahallelerinde
CografYasl Alj!lsmdan Bir inceleme: Ayvahk 125
Tablo 7: Ayvaltk'ta Belediye Belgeli Konaklama Tesisleri
Otel Motel Pansiyon Kamping
Tesis Oda Yatak Tesis Yatak Tesis Oda Yatak Tesis Oda Yatak T
SaYlsl SaYlsl Say lSI SaYlsl SaYlsl SaYlsl SaYlsl Say lSI SaYlsl SaYlsl SaYlsl'
63 1724 3932 14 602 34 240 598 2 61 250
KaYllak: Killtilr ve Turizm Bakanhgl, Turizm lstatistikleri / Tesis lstatistikleri 2007
Tablo 8: Ayvalzk'ta Turizm Belgeli Konaklama Tesisleri
Turizm YatIrlm BeJge\i Turizm BeJgeJi
Tesis SaYlsl I Oda SaYlsl I Yatak SaYlsl Tesis SaYlsl I Oda SaYlsl
I
Yatak SaYlsl
4
I
316
I
683 15
I
1240
I
2525
KaYllak: Killtilr ve Turizm Bakanhgl, Turizm lstatistikleri / Tesis lstatistikleri 2007
Turizm sezonunun yaz doneminde Ayvahk'ta niifus yOk fazla
artmaktadlr. Ayvahk deniz turizmi alternatif turizme althk
pek yOk potansiyele de sahiptir. Turizmi yaz sezonuna
yerine biitiin bir ylla yaymak, Ayvahk'ta alternatif turizm
olanaklanm on plana geyirmek ve bu yonde plan1amalar yapmak gerekmektedir.
Gerek turizm faaliyetleri gerekse diger ekonornik ve sosyal faaliyetler aylsmdan
fonksiyonu biiyiik onem ekonomik olmak iizere, tiim
hizmetlerin yerine fonksiyonu onemli bir fonksiyon
olarak Ylkmaktadlr. Ayvahk cografi konumu geregi aylsmdan
bir mevkide yer almaktadlr. Ayvahk E-24 karayolu iizerinde olup,
yevredeki biiyiik merkezlere kolay Bu yol Uzunkoprii'den
<;anakkale ve Edremit Korfezi iizerinden Ayvahk'tan geyerek
giineye izmir'e imnekte, izmir-Aydm yolu ile Antalya'ya
Edrernit'ten aynlan Havran-Bahkesir yoluyla Bahkesir'e baglantl
saglanmaktadlr. Bergama'dan aynlan diger bir yol Soma ve Akhisar iizerinden
iy kesimlerle baglantl saglamaktadrr. Ayvahk, deniz yollan bakImmdan oldukya
bir konuma sahip ohnasma ve bir bYl ohnasma ragmen, en
gUylii baglantllanm karayoluyla saglamaktadlr. Cumhuriyetin
1952 Ylhna kadar geyen siire iyerisinde, Ayvahk'a deniz yoluyla da
gelinebiliyordu
38
istanbul-Ayvahk-izmir vapur hattlyla Ayvahk'a
miimkiindii. Giiniimiizde denizyolu Ayvahk-Midilli arasmda devam
etmektedir. Ayvahk dogal bir limana sahip ohnasma ragmen, Dalyan Bogazl
38 Ahmet Yoruimaz, Ayvahk'i Gezerken, Istanbul: Remzi Kitabevi, 2008, s. 27.
126 Aylin Yaman-Kocadagh
fazla oimamasl nedeniyle biiyiik gemilerin degildir.
Dalyan Bogazl 1880 Yllmda istanbul Hiikiimetinden alman izinle yerli bir
tarafmdan Bogazm 0 tarihe kadar limana
giremeyen gemilerin korfeze girmelerine imkful ve bu olay 0 tarihte
tieari alanda onemli gostermesine de neden
Havayolu aylSlndan ise, Ayvahk'a en yakm hava limam izmir'dedir.
Aneak son ylliarda yapImma hlZ verilen Korfez Havalimam'mn (Edremit) tam
kapasiteyle Ayvahk'a daha da
Ayvahk'a sadeee 40 km. mesafede bulunan Korfez Havalimanl'nm
tamamlanarak ayllmaSI, Ayvahk'a daha kolay ve hlZh bir hale
getireeektir .
Ayvahk fonksiyonunu merkezi ile
brsal arasmdaki ve iiy grup altmda
degerIendirmek miimkiindiir. Ayvahk'ta (ozellikle istanbul,
Ankara, izmir) biryok firma, her giin diizenli bir bu otobiis
seferIeri diizenlemektedir. Ayvahk idarl slmrIarl iyerisinde biitiin kIrsal
bagiantl saglayan bir agma sahiptir. SarImsakll Birlik
(Ayvahk-SarImsakll arasl) , Kent BirIik (Ayvahk-Gomey araSI by! kesimden)
ve Altmova BirIik (Ayvahk-Altmova arasl) her giin belirIi arahklarIa otobiis
seferIeri diizenlemektedirIer. Aynea Dikili Birlik, Ayvahk-Dikili araSI her giin
diizenli otobiis seferIeri yapmaktadIr. Korfez Birlik ise, Ayvahk-Edremit
arasmda Gorney, Burhaniye, Edremit ve Havran'a
Ayvahk'm idarl smIrIarl iyerisinde yer alan her koy
muhtarhgl Ayvahk giinliik tek bir minibiis seferi diizenlemektedir. $ehir
iyi da belediye otobiisleri, ve tieari taksiler biiyiik onem
Aynea Alibey AdaSI'nda yer alan mahalleleriyle
karayolu yamnda deniz yoluyla da saglanmaktadIr. Ozellikle yaz doneminde her
saat Ayvahk merkez ile Alibey Adasl arasmda tekne seferIeri
diizenlenmektedir. Ayvahk'ta faal niifusun % 5.2'si (448
sektoriinde
39 H. Cengiz Diker, "Ayvahk ilyesi Monoll;rafyasl", Lisans Mezuniyet Tezi, Istanbul Universitesi Edebiyat
Fakiiltesi Coll;rafya .Enstitiisii, 1965, s. 13.
Sehir Cografyasl AS:lSmdan Bir inceleme: Ayvahk 127
idarf Fonksiyonlar
Bir kaide olarak idan yonetilmesi ve yiiriitiilmesiyle ilgili faaliyetlerin
topiandigi goriiliir. idan fonksiyoniarl oldukya onemlidir
ve herhangi bir zamamn gore bu fonksiyona bagh olarak,
gittikye onem kazanmakta veya sonmektedir
40
Ayvahk'm idari fonksiyonlan
arasmda miilkl hizmetler, kamu hizmetleri, hukuki hizmetler ve askeri hizmetler
onem Ayvahk'ta idari fonksiyonlan yiiriiten pek yok kamu
(kaymakamhk, belediye, askerlik enmiyet miidiirliigii, adliye,
ozel idare, milli egitim miidiirliigii, PIT, saghk miidiirliigii gibi) Atatiirk
Caddesi iizerinde yer almaktadir. Ayvahk iyin idarl fonksiyonlann
merkezi oimasl biiyiik onem Kamu kurumlannda onemli olyiide
istihdami sagianmaktadir. Mali kurumlar, mallara ait
kurumlarda 527 toplum hizmetleri, sosyal ve hizmetlerde 2.588
idan fonksiyonlarm topianmasl bu hizmetlerden
yararlanmak isteyen niifusu yonlendirmekte; bagh bulundugu
bolgesine idari hizmetleri sunmaktadir.
idan olarak Bahkesir iline bagh bir ilye olan Ayvahk'm merkez bucagmm 9 ve
Altmova bucagmm 8 olmak iizere, 17 koyii vardir (Tablo 9). 2009 YIh itibariyle
Ayvahk bagh klrsal niifus toplam 26.424
Tablo 9: Marl Olarak Ayvahk'a Baglz Bucak-Koyler ve Niifuslan (2009)
Ad, Niifusu Adl Niiftlsu
Bagyiizii 831 Altmova(B) 10.799
<;:amoba 792 Aks:apmar 1.055
Haclveliler 151 323
Kiis:iikkoy (B) 8.699 251
Murateli 106 <;:akmak 806
Mutlu 210 KaraaYlt 351
TlflJlar 230 Klrcalar 405
Tiirkozii 277 Odabumu 224
Yenikoy 408 Us:kabaagas: 556
KaYllak: Tilrkiye islalislik Kurumu 2009 Yilt Adrese Dayah Niifus KaYII Sislemi verilerinden
411 Goney, Cograf'yasl J, s. 80.
128 Aylin Yaman-Kocadagh
ihtisasa saghk hizmetleri genellikle ve
c;:evresindeki klr sahalannda oturqnlar, bu merkezlere gelmek suretiyle saghk
hizmetlerinden faydalanabilmektedirler. Ayvahk 1 hastane, 4 saghk
ocagl ve 1 verem dispanseri saghk hizmeti vermektedir. Ayvahk Devlet
Hastanesi giineyinde Ayvahk-izmir yolunun noktaslllda yer
almaktadlr. Hastane ve c;:evredeki krrsal alanlara saghk hizmeti
vermektedir. birimlerde hizmet veren hastanede 22 uzman ve 17
pratisyen doktor gorev yapmaktadlr. 2009 yIll itibariyle toplam 287.256 hastaya
hizmet Yaz doneminde Ayvahk'taki niifusun artmasIYla birlikte
hastanede hizmet veri len hasta saylSlnda da ciddi bir
KUltiirel Fonksiyonlar
iktisadi ve idarl fonksiyonlar kadar kiiltiir hizmetleri de bazl
ve onerninin devam etmesinde biiyiik olc;:iide rol oynamaktadlr.
Ayvahk'ta bu hizmetler egitim hizmetleri, sanat hizmetleri, dini hizmetler,
baslll-yaYlll hizmetleri olmak iizere oldukc;:a bir yelpazeye
Ayvahk giiniimiize egitime verilen onem oldukc;:a yiiksektir.
19. yy. kent kiitiiphaneleri ve akademisiyle Ayvahk'ta ilk
akademi 1803 Ylllllda 0 donemde biiyiik bir
bOyle bir akademinin olmasl, Ayvahk'lll onemini ve
0 tarihlerde sosyal ve kiiltiire1 yonden ortaya
koymaktadlr. 1900 senesinin Ayvahk'ta 3 erkek ve 3 klz mektebi
bulunmaktaydl
42
. 2000 Ylh itibariyle Ayvahk 6 ve daha yukan
toplam niifus 29.459 Bu niifusun 27.571'i yani % 94'ii okuma-
yazma bilen niifustur. Oldukc;:a yiiksek olan bu oran Ayvahk egitim
seviyesini gostermesi baklmllldan onemlidir. Okuma-yazma bilen niifusun
% 53'ii ilkogretim mezunu iken, % 19'u lise, % 9'u ise iiniversite mezunudur.
Universiteler, yiiksek okullar, muhtelif meslek okullan genellikle
bulunmaktadlr. 1993 yIllllda aC;:llan Bahkesir Universitesi Ayvahk Meslek
Yiiksek Okulu kuzey Vatan Caddesi iizerinde yer almaktadlr. 2
programa bagh 4 bOliimde egitim-ogretim veren Meslek Yiiksek Okulu'nun
ortalama 700 ogrencisi bulunmaktadlr. $ehir merkezinde 2009-2010 egitim-
ogretim yIll itibariyle 1 anaokulu, 10 ilkogretim okulu ve 6 lise (3 Anadolu
41 Ayvahk Devlet Hastanesi, Servisi, 2009 Yill verileri.
42 Turan, "Mtibadele'de Ayvahk", s. II.
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 129
Lisesi, 3 Meslek Lisesi) bulunmaktadlr. Anaokulundaki toplam ogrenci saylSl
105, ogretmen saylSl 5'tir. ilkogretim okullarmda okuyan toplam ogrenci saYlsl
4.505, bu okullarda gorev yapan toplam ogretmen saylSl 192'dir. Lisede okuyan
toplam ogrenci 2.420, gorevli ogretmen saylSl ise 169'dur. Ayvahk
egitim hayatlm destekleyen yaygm egitim kurumlan arasmda Halk Egitim
Merkezi ve Mesleki Egitim Merkezi de yer almaktadrr. $ehirde ozel egitim
kurumlan arasmda dershaneler (5 adet) onemli yer tutmaktadrr. Aynca
bir halk kiittiphanesi bulunmaktadlr.
$ebrin kiilttirel hayatlm destekleyen kurumlar arasmda tiyatro ve sinema da yer
almaktadrr. Ayvahk'ta ayda ortalama bir kez, bir oyunun sergilendigi 2 ozel
tiyatro ve Ekim-MaYls araSl donemde 1 sinema bulunmaktadlr. $ehirde
ismet inonti Ktilttir Merkezi, Alibey Adasl Ktilttir Merkezi, Ktilttir SaraYl ve
Amfitiyatro (4.000 kapasiteli) bulunmaktadrr. Vaklflar Zeytinyagi
Fabrikasl, Ayazma (Fenoremoni) Kilisesi ve Ayvahk Belediyesi Sanat Galerisi
onemli sergi alan1arldlr. Gortildtigti gibi has hayat tarzmm bir
tezahtirti olan kiilttirel faaliyetler Ayvahk'ta oldukya
Basm-yaym hizmetleri de gostermektedir. Gtinltik gazete1er
genellikle btiytik yaymlanmaktadrr ve bunlar, bu etrafmdaki
dar veya bir yevrenin haber alma ihtiyaylarrru Ayvahk'ta
yaym yapan 2 yerel gazete vardlr. Bunlardan ilki gtinltik olarak yaymlanan
Sozcti Gazetesi, digeri haftahk olarak yaYlnlanan Hfuses Gazetesi'dir. Htirses
Gazetesi'nin Ayvahk idarl slmrlan iyerisinde daglt1ml yapllrrken; gtinltik olarak
yaYlnlanan Sozcti Gazetesi'nin ttim Edremit Korfezi bolgesine dagltlml
yapllmaktadlr.

Ayvahk Ege Denizi klYlsmda pek yok koy, korfez ve yanmadanm yer aldlgl;
ve mavinin iy iye geytigi dogal gtizellik1ere ve zengin kiilttirel
degerlere sahibtir. Sahip oldugu dogal ve potansiyelin birlikte gtizel bir
senteze Ttirkiye'deki ender birisidir. idarl yonden
Bahkesir Hine bagh olmakla birlikte, daha yok izmir metropoltintin etkisi
altmdadrr.
Dogal ortam ozellikleri Ayvahk ve
faaliyetlerin ortaya' ylkmasl ve etkili 18. ve 19.
130 Aylin Yaman-Kocadagh
yiizyIllar arasmda onemli bir Rum niifusu barmdlran Ayvahk zeytin ve
zeytinyagl ticaretine dayah ekonomisiyle Ege'nin en biiyiik sanayi ve
ticaret kentlerinden birisi Ayvahk 19. yy.da elde ettigi
diizeyiyle, Akdeniz klYllanmn en birisi haline
0 giinlerden zamammlza Neo-klasik sivil mimarhgm ender
omeklerinin zengin bir kentsel doku Giiniimiizde hala
ayakta duran eserler, zenginlik ve ekonomik refahm
birer gostergesi olarak goriinmektedir. Bu yapllar sosyal, ekonomik ve
kiiltiirel tarihine tutabilecek kiiltiirel varhklardrr.
Farkll din, dil ve rrklann bir arada zaman zaman meydana
gelen isyanlar, Ayvahk ekonomisine ve zarar Milli
miicadele sonrasmda niifus miibadelesi, Ayvahk'm sosyal ve ekonomik
yaplsmda koklii meydana Ayvahk'a halkln
buradaki sosyal ve ekonomik duruma ilk yIllarda c;ok
ekonomik ve sosyo-kiiltiirel anlamda 1960'h yIllardan
sonra yeni bir donemine Tarlill ve tanma dayah sanayi
onemini siirdiiriirken; bu donemde turizm faaliyetleri de
etkili ohnaya Ayvahk'ta 1960'h Ylllarda ortaya C;lkmaya, 1980
sonrasmdan itibaren mzh bir turizm,
ve ekonomisi iizerinde etkili
$ehrin ilk niivesinin bulundugu kesim Fevzi - Vehbi Bey mahalleleridir.
$ehir eski niivesinden ozellikle 1950 Ylh sonrasmda kuzeye dogru alansal bir
$ehrin alansal bu yoniinii
belirlemede, bic;irninde, cadde ve sokak sistemlerinin
topografya ve denizin etkisi ac;lkc;a goriilmektedir. $ehir giiniimiizde klYl ile
gerisindeki tepeler arasmda kalan kesimde kuzeydogu-giineybatt istikametinde
bir. gostermektedir. 18. yy.m ortalannda dort mahalleden
Ayvahk'm giiniimiizde 16 mahallesi bulunmaktadlr. Giiniimiizde alansal
yonii kuzeye dogrudur.
$ehrin ekonomisinde tanmm yonlendirdigi sanayi ve ticaret
giiniimiize onemini istihdam edilen toplam niifusta tanm
sektoriiniin payl zamanla azahrken; ticaret ve hizmet sektorlerinin payl
Ayvahk zeytinle Ayvahk denilince akla ilk gelen
zeytindir. Zeytin istihdam saglamada, sanayiniti ve tiiriinde, ticarete
$ehir Cografyasl Aylsmdan Bir inceleme: Ayvahk 131
konu olan iiriin olmada, yiiksek katma degeriyle tanmsal
ekonomisinde biiyiik onem
has bir hayat tarzmm Ayvahk'ta kentsel fonksiyonlar olduks:a
Ayvahk, giiniimiizde olduks:a ve modem bir
.
iiI.