Kvantitativne metode u

ekonomiji i menadmentu
Prof. dr. Rabija Somun Kapetanovi
Obavezna literatura:
R. Somun-Kapetanovi. A. Arnaut-Berilo, E. ehi, E. Kahvi-Begi:
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu, Ekonomski
fakultet u Sarajevu, 2009.
ECO 202
CILJ PREDMETA:
Upoznati studente sa osnovnim savremenim kvantitativnim
metodama i modelima u ekonomskim analizama i njihovoj
primjeni u funkciji odluivanja.
Predmeti koji su preduslov za polaganje: Matematika za ekonomiste
Osnovne tematske jedinice
Mjesto i uloga kvantitativnih modela i metoda u ekonomiji i menadmentu
1. Osnovne ekonometrijske funkcije
2. Tehnike mrenog planiranja
3. Input- Output analiza
4. Linearno programiranje
Struktura ocjenjivanja
Tokom semestra
Kviz 1 (2,5 b) (IV sedmica)
Kviz 2 (2,5b) (VI sedmica)
Test 1 (20b) (VIII sedmica)
Kviz 3 (2.5b) (XI sedmica)
Test 2 (20 b) (XIII sedmica)
Kviz 4 (2,5 b) (XIV sedmica)
Zavrni ispit (50 b) (XVI sedmica)
Uslovi
Za prolaznu ocjenu potrebno je osvojiti minimalno 55
bodova i to:
1. Da bi se moglo pristupiti izradi zavrnog ispita,
potrebno je osvojiti minimalno 25 bodova od
ukupno 50 bodova u toku semestra (iz kviza 1, 2, 3 i
4 i testa 1 i 2).
2. Na zavrnom ispitu potrebno je osvojiti minimalno
30 od moguih 50 bodova.
3. Popravni ispit e biti organizovan samo za izradu
zavrnog ispita, koji nosi ukupno 50 bodova.
KVANTITATIVNE METODE U
EKONOMIJI I MENADMENTU
Osnovne ekonometrijske funkcije
Mreno planiranje
Input output analiza
Linearno programiranje
5
X, Y: mjerljive ekonomske pojave
Funkcionalna zavisnost obiljeja X i Y moe se izraziti: Algebarski
eksplicitno:Y=f(X) ili X=g(Y)
implicitno: F(X, Y)=0 ili G(Y, X)=0
Za konkretne vrijednosti obiljeja X i Y moe se napisati eksplicitan
izraz y=f(x) ili implicitan izraz F(x, y)=0.
Funkcija jedne varijable
6
Definicija: Neka su A i B neprazni skupovi. Funkcija f sa A u B (f: A
B) je relacija (zakon, pravilo) koji svakom elementu skupa A
pridruuje element skupa B.
Predstavljanje funkcije
Tabelarno
Grafiki
Skup taaka u ravni x0y koje zadovoljavaju uslov y=f(x)
X
x
1
, x
2
, . . . . . x
n
. . . .
Y
y
1
, y
2
, . . . . . y
n
. . . .
7
Funkcija dvije promjenjljive z=F(x, y)
Ako svakom paru taaka (x, y) iz AxB
pridruimo po nekom zakonu F samo jedno
z iz C onda kaemo da je z funkcionalno
zavisan od (x, y) i piemo z = F(x, y)
Grafiki, funkcija z = F(x, y) predstavlja skup
taaka u prostoru Oxyz, pa je grafik funkcije
z=F(x, y) u optem sluaju neka povr u 3D
prostoru
8
Primjer1:
Kompletirati na osnovu
podataka dijagram rasipanja da
bi se potvrdila ili odbacila
pretpostavka o zavisnosti 2
statistike varijable
Odrediti oblik veze (linearna,
krivolinijska, eksponencijalna
itd.)
Konstruisati model.
Provjeriti ex-post kvalitet
konstruisanog modela.
400
600
700
800
1000
1300
1500
1800
2000
36
32
30
28
24
17
13
12
10
p (km/kom.) q(kom.)
Prodate koliine friidera Super (q) i cijene po jedinici proizvoda (p)
date su u tabeli.
Etape konstrukcije modela
Kompletirati na osnovu podataka dijagram rasipanja
da bi se potvrdila ili odbacila pretpostavka o
zavisnosti 2 statistike varijable
Odrediti oblik veze (linearna, krivolinijska,
eksponencijalna itd.)
Konstruisati model.
Provjeriti ex-post kvalitet konstruisanog modela.
10
11
Ocjena polaznog modela linearne regresije za
skup od n vrijednosti (xi,yi) varijabli X i Y
moe se napisati u sljedeem obliku:

n. 1,2,..., i ,
i i
i i i
i i i
bx a y
e y y
e bx a y
+ =
+ =
= + + =
12
Linearna regresija
i i i
i i i
bx a y
y y
Odstupanje
=
=
e
odnosno ,

e
: jednako je e
i
13
Linearna regresija
14
Minimiziranje zbira kvadrata rezidualnih odstupanja
2
1
2
1 1
2
) ( )

(
i
n
i
i i
n
i
i
n
i
i
bx a y y y e = =

= = =
je mogue uz potrebne uslove koji zahtijevaju da parcijalni izvodi
ovog zbira po parametrima a i b budu jednaki nuli:
15
Metod najmanjih kvadrata OLS
0 ) )( ( 2

0 ) 1 )( ( 2

1
1
2
1
1
2
= =

= =

=
=
=
=
i i
n
i
i
n
i
i
i
n
i
i
n
i
i
x bx a y
b
e
bx a y
a
e
16
Iz ovih uslova slijede normalne jednaine:


= = =
= =
+ =
+ =
n
i
i
n
i
i
n
i
i i
n
i
i
n
i
i
x b x a y x
x b na y
1
2
1 1
1 1
Njihovim rjeavanjem dobijamo izraze
za ocjenu parametara a i b:
17

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
x n x
y x n y x
b
1
2 2
1
x b y a =
i
bx a y + =

Ocijenjena jednaina regresije Y u odnosu na X je jednaka :

18

=
=

=
n
i
i
n
i
i i
x x
n
y x y x
n
b
1
2 2
1
1
1
x b y a =
Parametar b moemo izraziti i u sljedeem obliku
2
) , (
X
Y X Cov
b

=
19
20
Pod uslovom da specifikacija modela odgovara
ekonomskoj relaciji u stvarnosti i da bismo
probleme mjerenja ekonomskih relacija preveli u
probleme statistikog ocjenjivanja parametara
rasporeda vjerovatnoe neophodno je navesti
pretpostavke o osobinama stohastinosti
linearnog regresionog modela:
21
Pretpostavke o osobinama stohastinosti
n. 1,2,..., i , = + + =
i i i
x y
Prvi dio modela (+xi) predstavlja
funkcionalnu vezu pri kojoj je Y linearno
zavisna od X ako su drugi faktori konstantni.
Drugi, stohastiki dio modela (i), predstavlja
sluajne varijacije, kojima se uzima u obzir
djelovanje promjena drugih varijabli koje nisu
eksplicitno ukljuene u model.
22
1. E(
i
) = 0, (oekivana vrijednost
stohastikog odstupanja je jednaka nuli)
2. E(
i
2
)=
2
, (konstantna zajednika varijansa)
3. E(
i

j
)= 0, za svako i, j ; ij; (nezavisnost)
4. e
i
: N(0,
2
), (normalnost)
5. E(
i
X
j
) = 0, za sve i, j; ( nezavisnost od X
j
).
n. 1,2,..., i , = + + =
i i i
x y
Pretpostavke o osobinama stohastinosti
23
Standardna greka regresionog modela
n
y y
n
i
i i
y

=

=
1
2

24
Koeficijent varijacije regresionog
modela
y
k
y
y V

=
25
26
27
28
29
30
31
Indikatori koji mjere reprezentativnost i
kvalitet modela
R
2
= 0,9668 znai da je 96,68% varijacije
oko objanjeno regresorom
Significance F = 1,96*10
-6
<0,05 odbacujemo
nultu hipotezu H0 (nagib je jednak 0) na nivou
znaajnosti 0,05.
Kolone "Lower 95%" i "Upper 95%" definiu
95% interval povjerenja za regresione
koeficijente
i
q
q
i
p
Za analizu ekonomskih pojava neophodno je
definisati pojmove :
Osnovne (ukupne) y = f(x) ,
Prosjene
Granine funkcije (veliine)
i analizirati odnose meu njima.
Osnovna, granina i prosjena funkcija
33
dX
dY
X f Y = = ) ( ' '
tg
x
x f x x f
x
y
dx
dy
x f y
x x
=

+
=

= = =

) ( ) (
lim lim ) ( ' '
0 0
dx
dy
x f y = = ) ( ' '
( )
( )
dx
x df
x f =

34
Granina funkcija
) 0 ( x X
Granina funkcija nam govori o promjeni zavisne
varijable Y ili F(X) uzrokovanu beskonano malom
promjenom nezavisne varijable . Uz pretpostavku
da je mala promjena jedinina, granina funkcija se tumai
kao promjena F(X) uzrokovana jedininom promjenom X.
35
Granina funkcija
) (
) (
X f
X
X f
X
Y
Y = = =
Pokazuje koliko u prosjeku po svakoj jedinici nezavisne
varijable X dolazi jedinica zavisne varijable Y.
Za konkretnu vrijednost x varijable X prosjena veliina
e biti jednaka:
) (
) (
x f
x
x f
x
y
y = = =
36
Prosjena funkcija (veliina)
Nezavisna varijabla X i zavisna varijabla Y imaju svoje
jedinice mjere
Prosjena i granina veliina su onda izraene u sljedeoj
jedinici mjere
j edinica
jedinica
y
x
37
Jedinica mjere granine i prosjene funkcije
) / ...( ) ( ) ( ' ' jmX jmY X
dX
dY
X f Y = = = =
) / ...( ) (
) (
jmX jmY X f
X
X f
X
Y
Y = = = =
Odnosi izmeu granine i prosjene funkcije
Grafovi granine i prosjene funkcije se sijeku u onoj
vrijednosti nezavisne varijable x u kojoj prosjena funkcija
ima stacionarnu taku (minimum, maksimum ili prevoj) ili za
x=0 ako je 0 element definicionog podruja funkcije.
Dokaz:
0 ' i/ili 0 x za odnosno , 0 ' y je kada '
' '
= = = =
+ = = =
y x y y
y x y y x y y
x
y
y
38
0
' za 0
' za 0
' za 0
' '
'
0 x za
2
>

< <
= =
> >

=

=
=
x za
y y
y y
y y
x
y y
x
y x y
y
x
y
y
Odnosi izmeu granine i prosjene
funkcije
39
Ukupna
funkcija
0
Rastui
prinos
Funkcija
ubrzano
raste
y > 0
y > 0
Opadajui
prinos
Funkcija
usporeno
raste
y > 0
y < 0
Funkcija
ubrzano
opada
y < 0
y< 0
Funkcija
usporeno
opada
y < 0
y > 0
Taka
prevoja
y > 0
y = 0
Taka
extrema
Maksimum
y = 0
y < 0 Taka
prevoja
y < 0
y = 0
40
ukupna
funkcija
prosjena
granina
funkcija
0
A
0
A
B
B C
C
D
D
Prosjena
funkcija
Granina
funkcija
Maksimum
granine
funkcije
M
a
k
s
i
m
u
m

p
r
o
s
j
e

n
e

f
u
n
k
c
i
j
e
M
a
k
s
i
m
u
m

o
s
n
o
v
n
e

f
u
n
k
c
i
j
e
Minimum
granine
funkcije
41
0
x
y
A
f(x)
C
x
A
x
C
f(x)
y
F

0
x
y,
A
f(x)
x
C
B
x
A
x
B
x
C
x
y
Grafik ukupne
(osnovne) funkcije
Grafik granine i
prosjene funkcije
42
Relativna promjena neke veliine
Elastinost na luku
Elastinost u taki
Znaenje elastinosti
Elastinost funkcije i osobine
43
Relativna promjena
Pitanje:
Prije septembarskog ispitnog roka, ispit iz statistike je
poloilo 200 studenata I godine. Nakon
septembarskog roka ukupan broj studenata koji su
poloili statistiku je 250.
Kolika je promjena broja studenata koji su poloili
ispit?
Kolika je relativna promjena?
Kako se tumai?
Relativna promjena
Promjena vrijednosti x:
x=x
novo
x
staro
Promjena broja studenata je x= 250-200 =50
r
x
relativna promjena vrijednosti x
Relativna promjena iznosi: r
x
=50/200=0,25
Tumaenje je u %:
Broj studenata koji su poloili statistiku nakon
septembarskog roka je za 25% vei nego prije.
staro
staro novo
x
x
x x
x
x
r

=

=
Elastinost na luku
Pitanje:
Broj studenata I godine koji su stekli uslov da upiu
narednu godinu prije septembarskog roka bio je 160 a
nakon tog roka 180.
Kolika je relativna promjena broja upisanih
studenata?
Koliko je na tu promjenu uticala promjena prolaznosti
iz statistike?
Elastinost na luku
Relativna promjena upisanih studenata r
y
je:
y/y= (180-160)/160 =20/160 = 0,125
Nakon septembarskog ispitnog roka broj studenata
koji su upisali narednu godinu je 12,5% vei nego
prije.
Porast prolaznosti iz statistike je 25% a ukupna
prolaznost je porasla za 12,5% Pa moemo rei da u
prosjeku na svakih 1% porasta prolaznosti iz
statistike raste i broj upisanih za 0,5%
Elastinost
r
x
relativna promjena varijable X
r
y
relativna promjena varijable Y
Elastinost (neimenovani broj) je omjer relativne
promjene varijable Y sa relativnom promjenom
varijable X. Izraava se u procentima.
x
x
r
x

=
y
y
r
y

=
48
Elastinost na luku
Elastinost na luku (neimenovani broj) je omjer
relativne promjene y sa relativnom promjenom
x. Izraava se u procentima i rauna:
Tumaenje: Ako se veliina x povea za 1%
onda e se veliina y u prosjeku promjeniti za
E
y,x
%.
(Poveati ako je E
y,x
>0 odnosno smanjiti ako
je E
y,x
<0)
x
y
y
x
r
r
E
x
y
x y

= =
,
Elastinost na luku
Elastinost na luku zanemaruje promjene koje su se
desile izmeu krajnjih taaka luka i daje prosjenu
vrijednost promjene.
A
B
x
1
x
2
y
1
y
2
A
B
x
1
x
2
y
1
y
2
Elastinost na luku za ove dvije funkcije je potpuno ista
Elastinost u taki
Kad e se smanjiti greka koja nastaje pri
mjerenju elastinosti na luku?
Kad je x manje.
Greka e biti 0 kad x 0
Odnosno kad se na prethodnoj slici A i B
poklope.
Tako dolazimo do definicije elastinosti u taki
i do funkcije elastinosti u taki:
y
y
x
x
y
y
x
r
r
E
x
x
y
x
x y

=

= =
0 0
,
lim lim
Tumaenje koeficijenta elastinosti u taki:
Ako se vrijednost x promjeni za 1% (povea
ili smanji) tada e se y promjeniti za E
y,x
%
(poveati ili smanjiti)
Pravimo greku u tumaenju jer
aproksimiramo beskonano malu promjenu sa
promjenom od 1%
Elastinost
Elastinost moe primati vrijednosti od - do
+
- +
0 -1 1
Elastinost Elastinost
Neelastinost Neelastinost
Savrena neelastinost
Savrena
elastinost
Indiferentna elastinost
Savrena
elastinost
Indiferentna elastinost
Osobine elastinosti
1. Elastinost konstante
Y=C=const. Ec,x=0
2. Elastinost inverzne funkcije
E
y, x
= 1/ E
x, y
3. Veza elastinosti prosjene i ukupne funkcije
E
y/x, x
= E
y, x
1
4. Elastinost stepene funkcije
.
,
const b E
x a y
x y
b
= =
=
54
Elastinost eksponencijalne funkcije
Elastinost sloene funkcije
Elastinost proizvoda
Elastinost kolinika
Elastinost zbira i razlike
b x E b a y
x y
x
ln
,
= =
[ ]
x y y z x z
E E E x y z z
, , ,
) ( = =
x y y x y
E E E y y y
x
, , 2 1
2 , 1
+ = =
x y x y x y
E E E
y
y
y
, , ,
2
1
2 1
= =
[ ]
x y x y x y
E y E y
y
E y y y
, 2 , 1 , 2 1
2 1
1
= =
55
Kvantitativne metode u
ekonomiji i menadmentu
Funkcija tranje
Uvodni dio
Tema ovog asa je funkcija potranje.
Posmatraemo trite potpune konkurencije.
Koje su pretpostavke ovog trita?
(Homogenost dobara, prisutnost velikog broja
potraaa i ponuaa, savrena informiranost
uesnika na tritu, sloboda izlaza i ulaza)
ta sve moe uticati na potranja za nekim dobrom?
(cijena konkretnog dobra, cijena supstituta, cijena
komplementa, kupovna mo kupca, cijene drugih
dobara za koje je kupac zainteresovan, vremenski
trenutak, ukus potroaa, ... )
Uvodni dio
Na zadatak je da na ovom asu upoznamo osnovne
osobine funkcije potranje u uem i u irem smislu.
Da analiziramo, sa matematske strane, uslove koje
mora zadovoljiti funkcija potranje.
Da kroz zadatke upoznamo najee oblike funkcija
agregatne i individualne tranje.
Funkcija individualne tranje u irem
smislu
x = f(p, B, p
s
, p
k
, p
d
, T, r)
Gdje je:
p cijena predmetnog dobra,
B budet,
p
s
cijena dobara koji su suptituti predmetnom dobru,
p
k
cijena komplementarnog dobra,
p
d
cijena drugih dobara za koje je potroa
zainteresovan,
T vremenski trenutak,
r ostali faktori
Kako se ponaa potranja ako se
promijeni jedan od faktora
Ako poraste buet, a ostale determinante potranje
ostanu iste, kako se mijenja tranja za konkretnim
dobrom?
Moe porasti a moe i opasti.
Kad e se desiti prva a kad druga situacija?
Tranja e opasti ako se radi o inferiornom dobru
- porast budeta omoguava potroau da pree
na supstitut koji je kvalitetniji.
Tranja e porasti ako se radi o tzv normalnom
dobru.
Kako se ponaa potranja ako se
promijeni jedan od faktora
Ako poraste cijena supstituta, a ostale determinante
ostanu iste, kako se mijenja potranja za predmetnim
dobrom?
Potranja e porasti, jer e cijena privui potroae
koji su koristili supstitut.
Ako poraste cijena komplementarnog dobra kako e se
promijeniti potranja za predmetnim dobrom?
Potranja e opasti, jer e porast cijene odbiti dio
potroaa i oni e prei na supstitut.
Funkcija tranje u uem smislu
Agregatno tranja pretstavlja zbir individualnih
tranji svih potroaa predmetnog dobra na
posmatranom tritu.
U uem smislu tranja zavisi od cijene konkretnog
dobra:
Oznake:
x = x(p) funkcija individualne tranje u uem
smislu
q = q(p) funkcija agragatne tranje u uem
smislu
Funkcija tranje u uem smislu
Ako poraste cijena konkretnog dobra kako e se
promijeniti potranja za predmetnim dobrom?
Potranja e opasti, jer e porast cijene odbiti dio
potroaa i oni e prei na supstitut.
Definiciono podruje tranje:
p>0; x>0; x<0
p>0; q>0; q<0
0 , 0 > p q
( ) 0 <

p f q
0 <
dp
dq
Nenegativnost zavisne i nezavisne promjenljive:
.
Zakon normalnosti tranje koji se matematiki izraava
negativnom vrijednou prvog izvoda funkcije tranje:
.
Da bi relacija q=q(p) predstavljala funkciju tranje moraju biti
ispunjeni sljedei uslovi:
64
Tranja se mijenja obrnuto proporcionalno sa
promjenom cijene pa bi oblast definisanosti i grafiki
prikaz funkcije tranje u optem sluaju bili:
0
0

<
+
+
q q
p p
Uz pretpostavku da je fukcija tranje diferencijabilna u
posmatranom intervalu tj. da u posmatranom intervalu koji
mora biti konaan i priblino jednak intervalu raspoloivih
empirijskih vrijednosti ima izvod, uslov normalnosti tranje
kazuje da tranja opada sa rastom cijene i da je u
normalnim uslovima tranja opadajua funkcija.
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu 2010/2011
65
Funkcija tranje u uem smislu
Granina cijena p
i
+
(maksimalna cijena do koje
postoji individualna tranja)
Nivo zasienja x
+
(to bi bio nivo tranje kad bi
cijena bila 0)
Agregatno granina cijena i nivo zasienja se
raunaju:
+
+
=
+
+
=
=

i
i
i
n
i
i
p p
x x q
max
0 ;
1
bp a q =
2
bp a q =
2
) ( bp a q =
p b a q =
c bp ap q + =
2
bp
ae q

=
c ap q
b
+ =

c ap q
b
+ =

p
b
a q + =
) ( c p b a
e p q
+
=
67
Analitiki oblici funkcije tranje
Funkcija tranje kojom se odreuje zavinost tranje nekog dobra od
sopstvene cijene moe imati razliite analitike oblike. Navodimo neke od
njih:
Primjer 1, cont
Za procjenjenu funkciju potranje u pr 1
odrediti:
a) Kolika bi bila potraivana koliina friidera za cijenu
p =2200
b) Odrediti nivo zasienja i maksimalnu cijenu do koje
posiji tranja (q
+
i p
+
)
c) Odrediti koeficijent elastinosti tranje za p =700 i
protumaiti.
Primjer 2:
Na nekom tritu interes za odreenom robom
imaju 3 potroaa A, B i C. Njihove individualne
funkcije tranje su
x
A
= 8 p, x
B
= 6 0,5p; x
C
=3 1,5p
a) Analizirati svaku od tih funkcija tranje
b) Odrediti odgovarajuu funkciju agregatne
tranje
c) Na istom grafiku prikazati funkcije x
A
, x
B
i x
C
q(p)
Rjeenje a) x
A
= 8 p, x
B
= 6 0,5p; x
C
= 3 1,5p
x
A
= 8 p
p>0;
x>08 - p>0 p<8
x = -1<0
p
A
(0, 8)
Analogno: p
B
(0, 12); p
C
(0, 2)
p 8
8
0
x
6
3
12 2
x
A
x
B
x
C
Rjeenje b)
[
[
[
[

+
+ +
=
) 12 , 8 5 , 0 6
) 8 , 2 5 , 1 14
) 2 , 0 ( 3 17
) (
) 12 , 8
) 8 , 2
) 2 , 0 (
) (
2
2 1
3 2 1
p p
p p
p p
p q
p X
p X X
p X X X
p q
Rjeenje c)
8
17
0
q
11
2
12 2
p
Elastinost tranje
Definicija:
Kakva je elastinost tranje po znaku?
Ako se povea cijena predmetnog dobra za 1% kako e
se promijeniti tranja?
Matematski dokaz:
p>0; q>0; q<0
q
q
p
E
p q

=
,
0
,
<

= q
q
p
E
p q
p
q
q
p
p
p
q
q
r
r
E
p
q
p q

= =
,
74
Koeficijent elastinosti tranje u
prekidnom sluaju:
q
q
p
dp
dq
q
p
p
q
q
p
p
q
q
p
E
p p
p q
p

= =

=
0 0
,
0
lim lim lim
(5)
75
Koeficijenti elastinosti tranje u
neprekidnom sluaju
Koeficijent elastinosti tranje pokazuju
procentualno smanjenje tranje izazvano
poveanjem cijene za 1%.
76
Koeficijenti parcijalne elastinosti
Relativna promjena tranje koja je uslovljena
relativnom promjenom bilo koje nezavisne
promjenljive.
Moe se utvrditi u odnosu na, cijene ostalih
dobara, dohodak potroaa i ostale faktore.
Unakrsna elastinost
Dohodovna elastonost
i
i
p q
p
q
q
p
E
i

=
,
i
i
p q
p
q
q
p
E
i

=
,
77
Koeficijent unakrsne elastinosti
tranje
E
q,p
i
>0 supstititski odnos posmatranog dobra i dobra i.
E
q,p
i
=0 nezavisan odnos posmatranog dobra i dobra i.
E
q,p
i
<0 komplementaran odnos posmatranog dobra i dobra i.
d
q
q
d
E
d q

=
,
d
q
q
d
E
d q

=
,
) 0 (
,
>
d q
E
) 0 (
,
<
d q
E
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu 2010/2011
78
Koeficijent dohodovne elastinosti
Pomou ovog koeficijenta vri se klasifikacija
dobara na normalna i inferiorna.
Ukoliko je vrijednost koeficijenta dohodovne elastinosti
pozitivna radi se o normalnom dobru,
Ukoliko je vrijednost koeficijenta dohodovne elastinosti
negativna radi se o inferiornom dobru.
Zavrni dio
Ponoviemo kroz pitanja ponoviemo ono to smo uradili
Ako za funkciju y=f(x) kaemo da usporeno raste, kako se
matematski zapisuje ta osobina?
Kako definiemo i tumaimo elastinost funkcije u taki?
U kakvom su odnosu granina i prosjena funkcija?
Da li ponuda konkretnog dobra pretstavlja determinantu
tranje za tim dobrom?
Ocjenjena je funkcija potranje za nekim dobrom sa q=5p
-0.76
.
Kako e se promjeniti tranja ako cijena poraste za 1%?
Ako se povea cijena supstituta ta se deava sa potranjom?
Osobine elastinosti tranje ...
Funkcija prihoda - P
y [kj] koliina dobra koja se nudi na tritu.
P [nj] prihod od prodaje pomenutog dobra
Ostvareni prihod = (trina cijena) * (prodata
koliina)
Razlikujemo P kod determinisane trine cijene
i P kod promjenjljive cijene (agregatno P).
80
Ako se koliina tranje za nekim dobrom pomnoi sa
cijenom tog dobra dobije se ukupan prihod
proizvoaa (ukupni izdaci potroaa). Funkcija
ukupnog prihoda se definie kao proizvod izmeu
cijene nekog dobra i tranje za tim dobrom:
Funkcija prihoda odraava dakle realizaciju
nekog dobra na tritu zavisno od prodajne
cijene i koliine. Funkcija prihoda je pozitivna,
neprekidna, diferencijabilna i definisana za
vrijednosti cijene za koje je definisana funkcija
tranje.
q p P =
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu 2010/2011
81
P kod determinisane trine cijene
Iz definicije prihoda vidimo da prihod zavisi od
tranje.
Ako je trina cijena konstantna p = const onda je
traena koliina konstantna
q = q(p) = const

=
0
0
) (
q y q p
q y y p
y P
82
q p q p q p P = = =
+
) (max (max)
Poto je cijena p konstantna, ukupan prihod raste ako se
prodata koliina q poveava. Tranja ograniava koliinu
prodaje a tim i ukupan prihod. Kad je cijena konstantna
sa rastom tranje raste i ukupan prihod P pa slijedi da je
ukupan prihod maksimalan kad je maksimalna koliina
tranje.
83
Funkcija P kod determinisane cijene - graf
0
P
p y
pq
q
y
pq
84
Granini i prosjeni prihod kod determinisane
cijene
( ) 0 ;
0
0
) (
'
=

>

= y P
q y za
q y za p
y P

>

> =

=
0
0 0
q y za
y
q p
q y a z p
y
y p
P
85
0 ' > = = = const p
dq
dP
q P
0 > = =

= = const p
q
q p
q
P
q P
Ako je cijena (p) nekog dobra na tritu konstantna ukupan prihod e
biti funkcija prodate koliine tj. funkcija tranje. Funkcija graninog
prihoda u tom sluaju je jednaka cijeni koja je konstantna:
je takoer jednaka konstantnoj cijeni.
Funkcija prosjenog prihoda
86
Granini prihod kod determinisane cijene
( ) 0 ;
0
0
) (
'
=

>

= y P
q y za
q y za p
y P
P
q
y
p
0
87
Prosjeni prihod kod determinisane cijene
P

>

> =

=
0
0 0
q y za
y
q p
q y a z p
y
y p
P
q
y
p
0
88
Elastinost prihoda kod determinisane cijene
q y za const
y P
< < = = 0 % 1
,
0 % 0
,
= = q y za const
y P

=
0
0
) (
q y q p
q y y p
y P
89
Elastinost prihoda kod determinisane cijene
y P,

q y za const
y P
< < = = 0 % 1
,
0 % 0
,
= = q y za const
y P
q
y
1
0
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu 2010/2011
90
Elastinost ukupnog prihoda u sluaju kad je cijena
konstantna je jednaka:
% 1 '
,
=

= = p
q p
q
P
P
q
E
q P
Ako se prodata (realizovana) koliina povea (smanji) za 1% ,
ukupan prihod e se poveati (smanjiti) za 1%.
To je sluaj jednaine (indiferentne) elastinosti prihoda.
Kvantitativne metode u ekonomiji i menadmentu 2010/2011
91
n
p p p p ,..., , ,
3 2 1
n
p p p p < < < < ...
3 2 1
n
q q q ,..., ,
2 1
n
P P P ,..., ,
2 1
Funkcija prihoda u sluaju kad cijena nije
determinisana
vrijedi odnos
maksimalne koliine tranje za navedene cijene , a
Kada se spoje take u kojima se ostvaruje maksimalan prihod dobija se
tipian oblik funkcije ukupnog prihoda u sluaju kad cijena nije
konstantna.
Pretpostavimo da za razliite cijene
odgovarajue funkcije prihoda.
i da su
92
) ( ) ( p P P p q p q p P
p
= = = =
) ( ) ( q P P q q p q p P
q
= = = =
U sluaju kad cijena nije konstantna ukupan prihod se
moe izraziti kao funkcija cijene polazei od direktnog
zakona tranje q=q(p)
(9)
(10)
ili
kao funkcija koliine polazei od inverznog zakona
tranje p=p(q)
+
p p 0
za
za +
q q 0
93

= = = =
= = = =
= =
+
+
q q odosno q p p ili q
p p odosno p q q ili p
za q p P
0 ) ( 0
0 ) ( 0
0
0 ) (
) ( 0
> = >
< = <
+
+
q p p p
q p q q
Funkcija ukupnog prihoda jednaka je nuli uz sljedee uslove:
Definiciono podruje funkcije prihoda je u sljedeim intervalima:
94
p
P
Prosjean prihod
( ) q p q
p
p P
P
p
= = =
) (
( ) p q p
q
q P
P
q
= = =
) (
Pri datom nivou cijena u prosjeku na svaku
jedininu cijenu dolazi prihoda
Pri datom nivou tranje u prosjeku na svaku
koliinsku jedinicu tranje dolazi prihoda,
odnosno pokazatelj je ostvarenog prihoda po
jedinici realizovanog proizvoda.
q
P
95
Funkcija graninog prihoda je jednaka prvom izvodu funkcije ukupnog
prihoda.
Poto je ukupni prihod izraen kao funkcija cijene realcijom (9) granini
prihod se takoer moe izraziti kao funkcija cijene
Funkcija graninog prihoda P
Kada se ukuipni prihod izrazi kao funkcija koliine realcijom (10)
granini prihod se takoer moe izraziti kao funkcija koliine
( )
dp
dP
p P =

promjena prihoda pri jedininom poveanju p

( )
dq
dP
q P =

promjena prihoda pri jedininom poveanju q

96
[ ] q p q p q p p q p q p
dp
dP
P
p

+ =

+ =

= = ) ( ) ( ) ( '
[ ] p q p q p q q p q p q
dq
dP
P
q

+ =

+ =

= = ) ( ) ( ) ( '
ili kao funkcija koliine
Granini prihod pokazuje promjenu ukupnog prihoda izazvanu
jedininom promjenom nezavisno promjenljive (cijene ili koliine).
(11)
(12)
97
Prosjena i granina funkcije prihoda
Grafik funkcije prihoda kad cijena nije konstanta
0
q
max
q
+
0
q
max
q
+
Pmax
0 p
max
p
+
P
max
0
p
max
p
+
p
+
q
+
98
) 1 ( ) 1 ( ) (
,
2
p q p
E q q
q
p
q
q
q q p
q
q
q
q
q p q P + =

+ =

+ =

+ =

) 1 ( ) 1 ( ) (
,
2
q p q
E p p
p
q
p
p
p p q
p
p
p
p
p q p P + =

+ =

+ =

+ =

Veza izmeu prihoda i elastinosti tranje

Proirivanjem izraza (11) i njegovim sreivanjem dobije se veza izmeu
graninog prihoda i elastinosti tranje:
Proirivanjem izraza (12) i sreivanjem dobija se veza izeu graninog
prihoda kao funkcije koliine i elastinosti (fleksibilsnoti) cijene u odnosu
na tranju:
(14)
(13)
99
p p P
P
P
p
E '
,
=
p
P'
p q p q p p P
E E q
q p
p
P
P
p
E
, , ,
1 ) 1 ( ' + = +

= =
Ako u gornjoj relaciji
zamijenimo sa izrazom (13) dobija se veza izmeu elastinosti prihoda kao
funkcije cijene i elastinosti tranje:
(16)
(15)
Elastinost prihoda
Elastinost prihoda se moe analizirati u odnosu na cijenu i u odnosu na
koliinu. Po definiciji koeficijent elastinosti prihoda u odnosu na cijenu je
jednak:
100
q q P
P
P
q
E '
,
=
q
P'
q p q p q q P
E E p
q p
q
P
P
q
E
, , ,
1 ) 1 ( ' + = +

= =
Elastinost prihoda
Ako se u gornjoj relaciji
napie u obliku izraza (14) dobija se veza izmeu elastinosti ukupnog
prihoda i elastinosti (fleksibilnosti) cijene:
(18)
(17)
Koeficijent elastinosti prihoda u odnosu na koliinu je jednak:
101