Makine - Muhendisi.cilt4 2.2005

Teflon Yataklarn Kullanma Yerleri
TEFLON yataklarn baz kullanma yerleri

yle sralanabilir:
- Gda, tekstil, kat ve ila sanayileri gibi,
rn
temizliinin nemli olduu alanlar.
rnein : ay! bantlar,
"artr!lar,
#t ve yourt makinalar,
$ondurma makinalar,
%e benzerleri.
- &alama zellii olmayan sv ortamlar.
rnein : 'enzin,
(ndstriyel solventler
%e benzerleri.
- "uvvetli asit ve alkaliler gibi korozi)
ortamlar.
- 'akm gerektirmeden uzun alma mr
istenen yerler.
rnein : "artr!lar,
(lektrik motorlar,
*amar makinalar,
#inema makinalar,
$iki makinalar,
%e benzerleri.
- &alamann ie yaramad, ok dk
s!aklklarda alan eki+manlar.
rnein : #v azot eki+manlar,
,reon sistemleri,
%e benzerleri.
- -ormal yalarn ayrt veya bu.arlat
ok yksek s!aklklarda /0123456 e kadar7
alan eki+manlar.
- $ier kuru yataklarn dzgn almad,
ok dk veya yksek nemli ortamlar.
- &an dier yataklardan atld, dk devir
ve ar yklerde alan eki+manlar.
rnein : %inler,
"aldrma makinalar,
%e benzerleri.
- 8illerin yataklara ya+mas ve tutukluk
ya+mas i.timali olan yerler.
- Grlt ve titreimin istenmedii durumlar.
rnein : ,otoko+i makinalar,
#a kurutma makinalar,
%e benzerleri.
- Gidi+-gelme ve dnme sistemlerinde olduu
gibi, ok dk srtnme zellikleri
gerektiren durumlar.
- &alamann zor veya imkansz olduu
durumlar.
- 9rlktan tasarru) edilmesi gereken ve
boyutlarn nemli olduu durumlar.
rnein : l ve kontrol eki+manlar,
1
(lektrik saatleri,
"ameralar ve slayt +ro:ektrleri,
%e benzerleri.
- (lektriksel izolasyon zellii gerektiren
durumlar.
Teflon' nun Mekanik zellikleri

EKME DAYANIMI
$eiik s!aklklar iin ekme gerilmesine kar de)ormasyon erileri ekil!6de verilmitir.
'irok +lastikte olduu gibi elastik blgedeki eri lineere yakndr. 9kma, byk
de)ormasyonlardan sonra balar, TEFLON6 un ko+mada ekme dayanm 1;456 de <=3-;>3
kg?!m@ arasndadr.

Aekil < TEFLON' un ekme Da"anm Aekil 1 TEFLON' un #a$ma
Da"anm
#A%MA DAYANIMI
'asma gerilmesine kar de)ormasyon erileri,dk de)ormasyon deerlerinde, ekme gerilmesi
-de)ormasyon erilerine benzer. $e)ormasyon arttka eriler )arkllar./ekil&7 TEFLON6
un basma dayanm B< de)ormasyon iin, 1;456 de =C-C3 kg?!m@ arasndadr.
KE%ME DAYANIMI
"esme gerilmesine kar de)ormasyon erileri ekil'6 de verilmitir. 'asma, ekme ve kesme
dayanm gra)iklerinden, n!e izin verilen de)ormasyon sa+tanmal sonra buna kar gelen
gerilme bulunmaldr.
2

ekil ' TEFLON' un Ke$me Da"anm ekil ( #a$ma)a
Kal* Deforma$"on
KALI+I DEFO,MA%YON
ekil(6 de grld gibi elastik blgeyi gemeyen gerilmelerde kal! de)ormasyon az
olmaktadr.
3
DA,#E DAYANIMI
TEFLON +aralar, dk s!aklklarda bile darbeye mkemmel dayanm gsterirler.
$arbe dayanm +arann geometrik ekline byk lde baldr. $izaynda dikkat edile!ek
konu, keskin kelerin elimine edilmesi ve +ara iinde gerilim ylmasnn engellenmesidir.
TEFLON takozlarn DEF$ darbe dayanm - C245 de <3.C - <<.C kg-!m?!m., 0 1;45 de <C.C - <G.C
kg-!m?!m.6dir
$k srtnme katsays ve yksek anma diren!i gibi zelliklerin yannda, mkemmel
darbe dayanmlarH alaml TEFLON segmanlarn, yalamasz kom+resrlerde krlgan karbon
segmanlarn yerine baaryla kullanlmalarna sebe+ olmutur.
YO,-LMA DAYANIMI
ekrarlanan yklemeye maruz kalan +aralarda, gerilme de)ormasyon erileri dizayn
.esa+lar iin yeterli deildir. $emir alamlarnda olduu gibi TEFLON +aralarda da bir
gerilme deeri vardr ki, bunun altndaki gerilmeler ne kadar tekrarlanrsa tekrarlansn,
TEFLON6 un mkemmel esnekliinden dolay, malzeme buna dayanr. 'u deere I&orulma
JimitiI denir. TEFLON iin 1;45 de C3-23 kg?!m@ arasndadr. TEFLON6 un 1;456 deki
eilme modl /)leKural modulus7 ;C33-G;33 kg?!m@ arasndadr ve s!aklkla ters orantl
olarak deiir.(sneme mr /)leK li)e7 ise tekrarlanan yk miktarna ve uygulanan imalat
yntemine bal olarak deiir.
Teflon' nun Fizik$el zellikleri
!. /01L A2I,LIK
#tandart TEFLON takozlarn zgl arl, 1;456 de 1.< - 1.1 gr?!m
;
arasndadr. zgl arlk
uygulanan imalat yntemine bal olarak deiir.

&. %1,T1NME
TEFLON btn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sa.i+ olan malzemedir.
#tatik ve dinamik srtnme katsaylar birbirine ok yakndr. 'u nedenle zellikle yatak ve
segmanlarda, ilk .arekette statik durumdan dinamik duruma geerken grlen tutukluk olay,
TEFLON +aralarda grlmez. TEFLON6 un srtnme katsays :
- &kleme arttka azalr.
- Lz arttka artar.
- #!aklk ve evre koullarndan ok az etkilenir.
1.= kg?!m
1
yk ve =C m?dakika .zla statik srtnme katsays yaklak olarak 3.3=,
dinamik srtnme katsays ise 3.3G6dr.
8ekanik zelliklerinin yannda, dk srtnme zellii ile TEFLON, yalamal ve
zellikle yalamasz sistemlerde yatak ve segman olarak geni kullanm alanna
sa.i+tir. TEFLON ve alaml TEFLON malzemenin, e alt yzeyin TEFLON olmas
tavsiye edilmez. TEFLON6 un s iletkenliinin ok dk olmas, dolaysyla srtnmeden
dolay oluan snn .er iki yzey tara)ndan iletilememesi, anmann artmasna neden olabilir.
TEFLON ve 9laml TEFLON malzemelerin e alt yzeylerin metal olmas ter!i. edilir.

4
'. AINMA
e)lon ve 9lamlarnn eknik zellikleri tablosunda verilen M% limitleri, TEFLON
+arann anma gznne alnmadan sa+tanan maksimum I&kleme N LzI
kombinasyonlardr. *alma M% deeri, % limitinin altnda olmaldr. 9nma, M% limiti ve
zamanla orantldr. Frant katsays, ", .er malzeme iin karakteristiktir. ", anma )aktr,
Teflon ve 9lamlarnn eknik zellikleri tablosunda da sa) TEFLON ve eitli TEFLON
alamlar iin verilmitir.
O P Oadyal anma, !m.
M P 'irim yatak yk, kg?!m
1

% P "ayma .z, m?dak.
P Eaman, saat.
" P 9nma )ktr, !m
;
dak.?kg.m.saat
olmak zeriH
O P "M%6 dir.
9nma, iki yzeyin yzey temizliine de baldr. 9nma diren!inin yksek olmas
gereken yerlerde TEFLON alamlar ter!i. edilmelidir.
9laml TEFLON malzemelerin e alt kar yzeyin temizlii anmaya byk etki
eder. "ar yzey uygun temizlikte ise, alma srasnda baz TEFLON +artiklleri bu yzey
zerinde in!e bir TEFLON )ilmi oluturur. 'ylelikle ksa bir alma sresinden sonra
TEFLONTEFLON srtnmesi salanr. (n az anmay salaya!ak o+timum yzey temizlii,
talama, .onlama veya le+leme ile elde edilebilen 3.1-3.= Qm Oa /5J97 dr.

(. YA3IMA/LIK
8olekl ya+s nedeniyle TEFLON malzemelerin yzeyi ya+mazlk zelliine sa.i+tir.
$ier malzemelerin TEFLON6 a ya+mas ok gtr. &a+ma istenen durumlarda, TEFLON6
un yzeyi zel tekniklerle .azrlanarak ya+a!ak .ale getirilir. 'u zellii ile TEFLON
.ortumlar en ya+kan akkanlarn bile iletiminde kullanlmaktadr. 9yr!a, tekstil sanayiinde
TEFLON ka+l .al ve kurutma silindirleri, gda sanayiinde ikolata ve biskvi kal+lar ve
TEFLON ka+l eitli mut)ak eyalar yaygn olarak kullanlmaktadr.

4. 0E5,0ENL5K
TEFLON6 un gazlara ve su bu.arna kar geirgenlii yaklak olarak dier
termo+lastikler kadardr. *eitli deneyler sonu!u 1; 456 deki Fksi:en geirgenlii < K <3
-R
!m
;
!m?!m
1
sa. !m Lg bulunmutur. 'u deer, ayn birimde Lidro:en iin 1.= K <3
-R
9zot iin = K <3
-R
!ivarndadr. 3.3C - 3.31 mm. kalnlk aralndaki TEFLON )ilmlerin 1= saatteki su bu.ar
geirgenlii ortalama olarak 3.R - <.> gr?m
1
6 dir. GeirgenlikH imalat yntemi, kalnlk, s!aklk,
basn ve gazn !insine, byk lde baldr. zel imalat yntemleri ile mu.teli) miktarda
+orozite yaratlarak TEFLON +aralarn )iltre olarak kullanlmalar salanr.
5
Teflon' nun Termal zellikleri
!. Y1K%EK %I+AKLIKLA,A DAYANIM
TEFLON, sanayi +lastikleri iinde en geni s!aklk aralnda kullanlabilen bir +olimerdir.-
1G345 ile 0 12345 s!aklk aralnda srekli kullanlabilir. "sa sreler iin ;33-;1C456 lere
klabilir. ;1C456 nin zerindeki uzun sreli kullanmlarda dekom+oze olur, baz )luorlu gazlar
aa kar. &zeyine alev yaklatrlrsa yanmaya balar, alev uzaklatrldnda yanma .emen
durur. TEFLON ;12456 de +arann eklini ve diren!ini koruyan, vizkozitesi ok yksek, .emen
.emen e))a) bir +elte .aline gelir, dier termo+lastikler gibi erimez. &ksek s!aklklara
dayanm ve yanmama zellikleri ile birlikte mkemmel dielektriksel zellikleri, TEFLON6 un
133456 ye kadar izolasyon malzemeleri arasnda yer almasn salamaktadr.
&. D11K %I+AKLIKLA,A DAYANIM
TEFLON, mutlak s)ra yakn dere!elere kadar zelliklerini ve esnekliini korur. #v
.elyumda da.i krlgan deildir. 'u zellii ile dk s!aklk uygulamalar iin de idealdir.
rneinH oksi:en ve sv .ava kom+resrlerinde TEFLON segmanlar, )reon ile alan
sistemlerde TEFLON !ontalar baaryla kullanlmaktadr.
'. I%I 5LETKENL525
'tn +lastiklerde olduu gibi TEFLON6 un da s iletkenlii dktr, iyi bir s
izolasyon malzemesidir. ;3456 deki s iletkenlik katsays C.C K <3
-=
- G.3 K <3
-=
!al?!m. sn.45.
arasndadr.
(. ELA%T5K 6AFI/A 7 Ela$ti* Memor" 8
'elli bir de)ormasyona uratlan TEFLON +aralar, bask kaldrldktan sonra ilk
ekillerine dnmeye alrlar. -ormal s!aklklarda bu geriye dn ok yavatr, s!aklk
arttka $iya)ram ve bunun gibi karmak ekilli +aralar, baz durumlarda, zel bir yntem olan
s!ak ekillendirme yolu ile imal edilmektedir. 'u tr +aralar yksek s!aklklarda
/genellikle 133456 nin zerinde7 kullanldklar zaman boyutlarnda de)ormasyon
grlebilmektedir.'unlarn kullanlabile!ei maksimum s!aklk kullan!nn istedii s!aklklara
gre bir imalat yntemi uygulanmaktadr. m yar-mamullerimiz ve bu tr +aralar dndaki
tm mamullerimiz -1G345, 012345 s!aklk aralnda tereddtsz kullanlabilir.
4. TE,MAL 0ENLEME
TEFLON6 un lineer termal genleme katsays metallere gre ok yksektir. rnein eliin
termal genleme katsaysnn yaklak <3 kat kadardr. 1C45 - <3345 s!aklk aralnda deeri
<1.C K <3
-C
- <G.3 K <3
-C
45
-<
6 dir. TEFLON, ;12456 deki gei blgesinin dnda, <R45 !ivarnda bir
gei blgesine da.a sa.i+tir. 'u s!aklktan geilirken +ara boyutlarnda B 3.; - 3.G arasnda
bir deiiklik olur. ekil!6 de s!akla kar zgl .a!im erisi, ekil&6 da s!akla kar
lineer termal genleme erisi verilmitir. ermal genleme katsaylarndaki )arklar nedeniyle, sa)
ve alaml TEFLON +aralarn ileme toleranslar da deiir. $k termal genleme katsays
ve yksek s iletkenlikleri nedeniyle alaml TEFLON +aralar da.a .assas ilenebilir
6

EK5L ! TEFLON' un z9:l 6a*minin EK5L & TEFLON' un
Lineer Termal
%*aklkla De;i<imi
0enle<me$i
Teflon' nun Elektrik$el zellikleri
$k srtnme katsays, kimyasal dayanm, krlgan olmay, yanmazl, yksek
s!aklklara dayanm gibi birok nemli zelliklerinin yannda TEFLON, kritik elektriksel ve
elektronik uygulamalarda gerekli olan nemli elektriksel zelliklere de sa.i+tir. 'u zellikleri ile
ok iyi bir elektriksel izolasyon malzemesidir.
!. D5ELEKT,5K %A#5T5
TEFLON6 un dielektrik sabiti ok dktr. $eeri 1.3 - 1.< arasndadr. #!aklk, )rekans
ve nemdeki byk deiikliklerden etkilenmez. 'aka .ibir termo+lastik bu dielektriksel
zellie sa.i+ deildir.
&. D5ELEKT,5K%EL KAYI3 FAKT,1
TEFLON ayn zamanda ok dk dielektriksel kay+ )aktrne sa.i+tir. -<33 45 ile 01C3
45 s!aklk ve C3 Lz ile <3
2
Lz )rekans aralnda deeri < K <3
-=
den da.a kktr. -em ve
)rekans deiimlerinden etkilenmez.
'. D5ELEKT,5K%EL DAYANIM
TEFLON6 un dielektriksel dayanm yksektir ve s!aklktan bamszdr. 'tn
izolasyon malzemelerinde olduu gibi, kalnlk arttka birim dayanm azalr. 3.< mm kalnlk
iin, dielektriksel dayanm, =3->3 k%?mm6 dir
(. Y1/EY%EL A,K D5,EN+5
TEFLON6 un yzeysel ark diren!i yksektir. Szun sreli arka maruz kalsa bile yzeyi bozulmaz,
karbonlama olmaz.
4. 6A+5M%EL =E Y1/EY%EL D5,EN
TEFLON6 un .a!imsel ve yzeysel direnleri ok yksek ve s!aklktan bamszdr. 1;456 de
BC3 bal nemde .a!imsel diren <3
<>
o.m-!m6 denH yzeysel diren ise <3
<G
o.m6 dan da.a
byktr.
7
TEFLON bu zellikleri ile telsiz, uaklar, roketler, uzay aralar, bilgisayarlar ve btn
elektronik ve endstriyel uygulamalarda kablo yaltkan olarak kullanlmaktadr. 13345 s!akla
kadar izolasyon malzemeleri iinde yer almaktadr.
Teflon' nun Kim"a$al zellikleri
TEFLON, kimyasal dayanm bakmndan, bilinen en iyi malzemedir. *alma s!aklk
aralnda /-1G345 ile 0123457, sanayide kullanlan btn asitler, bazlar ve z!lere tam
dayankldr. Li bir kimyasal maddede erimez, znmez ve yumuamaz. #ade!e erimi veya
znm .aldeki sa) sodyum, sa) +otasyum gibi alkali metaller ve )luor gaz, yksek s!aklk ve
basn altnda TEFLON6 a etki ederler. TEFLON6 un korozyona dayanm sonsuzdur. "orozi)
maddelerle alan ortamlarda, +om+a, vana, boru, balant +aralar gibi eki+manlarn
TEFLON6 la kl)lanmas ve eitli TEFLON malzemenin kullanlmas, korozyon
+roblemlerinde mutlak zmdr.
Teflon' nun Fiz"olo>ik zellikleri
TEFLON6 un alma s!aklk aralnda insan sal zerine .ibir etkisi yoktur. 5ildi ta.ri
etmez. 8ut)ak eyalarnn ka+lanmasnda, gda ve ila gibi sanayi kollarnda eitli uygulamalar
iin tereddtsz kullanlr. ;1C456 nin zerindeki s!aklklarda dekom+ozisyon sonu!u aa
kan )luorlu gazlardan korunmak iin .avalandrma arttr. 9yr!a TEFLON6 un ilenmesi
srasnda TEFLON tozlarnn ttne bulamasn ve sigara yakldnda dekom+oze olmasn
nlemek ama!yla alma sa.asnda kesinlikle sigara iilmemelidir.
Teflon
?
Ala<mlar
TEFLON
ALAIMI
T535 /ELL5KLE,5
#ALI+A
K-LLANMA
YE,LE,5
598
(J&9,JD
(,JF-
5-<C
5-1C
- &k altnda de)ormasyona, anma ve
soukta akmaya kar direnleri iyi.
- 9sitlere ve oksidasyona dayanm yksek
- (lektriksel izolasyon zellii yksek
- "eeler
- "ee ringleri
- 5ontalar
- %ana #etleri
- $ier vana +aralar
- #egmanlar
- &ataklar
"9O'F-JS
(,JF-
"-1C
"-;C
- &k altnda de)ormasyona kar diren!i ok
iyi.
- "uru ve yal ortamlarda anma diren!i
yksek.
- "orozi) ortamlara dayankl
- #ulu ortamlar iin ideal
- Ds iletkenlii yksek
- &ataklar
- #egmanlar
- 5ontalar
- "ee ringleri
'OF-EJS
(,JF-
'-G3
soukta akmaya kar direnleri ok iyi.
- "imyasal dayanm, "arbonlu ve 5am
elya)l TEFLON6 a gre da.a az
- 8ekanik olarak ilenmesi kolay
- &ataklar
- #egmanlar
- %ana #etleri
- $ier vana +aralar
- 'tn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sa.i+ olma,
- #anayide kullanlan .emen .emen btn kimyasallara dayanm,
- m sanayi +lastikleri iinde en geni s!aklk aralnda /-1G345 , 0123457 srekli
kullanlabilme,
- &a+mazlk, yanmama,
8
- &ksek elektriksel izolasyon zellii,
- Lava artlar ve nemden etkilenmeme,
ve bunun gibi stn zelliklerinin birarada oluu nedeniyle TEFLONH birok uygulamada tek
zm olarak ullanlmaktadr.9n!ak sa) TEFLON malzemenin baz kullanm yerlerinde yetersiz
kalan )iziksel zelliklerini gelitirmek ama!yla, malzemeye +olimerizasyon srasnda baz dolgu
maddeleri eklenerek TEFLON ALAIMLA,I imal edilmektedir.
TEFLON malzemenin zelliklerinde aadaki deiiklikler elde edilebilir.
- 9nma diren!inde <333 kata varan art,
- #oukta akma diren!inde 1-C kat, yk altnda ilk de)ormasyona kar dirente B;3-G3
orannda
art,
- Ds iletkenliinde C kata kadar art,
- ermal genlemede B >3 orannda azalma.
'unlarn yannda. dolgu maddelerinin eklenmesi TEFLON6 un kimyasal dayanm,
elektriksel izolasyon, ekme dayanm, ko+ma uzamas, esneme mr gibi zelliklerini,
kullanlan dolgu maddesi !ins ve miktarna bal olarak deien oranlarda zay)latr.
Teflon' un
?
0enel Kullanm Alanlar

Tstn kimyasal, elektriksel, )iziksel, termal ve
mekanik zellikleri ile TEFLON, ok geni ve
srekli genileyen uygulama alanna sa.i+tir.
"U8&9 #9-9&UU-$( S&GSJ989J9O
#anayide kullanlan tm kimyasal maddelere ve
korozyona tam dayanm ve ok geni s!aklk
aralnda kullanabilmesi nedeniyle TEFLON,
kimya sanayii iin ok deerli bir malzemedir.
'az kullanma yerleri unlardr :
- 5onta, kee, %-ring, F-ring, salmastra, bant,
vana seti vb. szdrmazlk elemanlar,
- $iya)ramlar,
- 'oru, balant +aralar, vana ve +om+a kl)lar
- "azan, reaktr kl)lar,
- "artr!lar,
- Lortum, krk, s+arger, steam:et vb.,
- Jaboratuvar !i.azlar,
- Gzenekli )iltreler,
- &a+kan, korozi) ve yksek s!aklk ortamlar
iin tay! bantlar vb.

ELEKT,5K =E ELEKT,ON5K
%ANAY55NDE
-Y0-LAMALA,
9
&ksek dielektriksel dayanm, dk dielektriksel
kay+ )aktr, ark diren!inin ok yksek oluu, bu
zelliklerin nem ve )rekanstaki deiimlerden
etkilenmemesi, TEFLON6 un elektrik ve
elektronik sanayiinde de geni bir uygulama
alanna sa.i+ olmasn salamaktadr.
'az kullanm yerleri unlardr :
- Ler trl kablo izolasyonu ve makaronlar
- ra)o, rle, anten, trans)ormatr, radar
+aralar,
balant +aralar, bobin, :eneratr vb. izolasyonu,
- &ksek gerilim izolatrleri,
- "a+asitr ve trans)ormatrler iin .ava geirmez
keeler,
- &akt .!releri iin elektrodlar,
- &ksek )rekans kablolar iin balant kutusu,
- 'ask devreleri iin lamine lev.alar, vb.

E5TL5 %ANAY55 KOLLA,INDAK5
-Y0-LAMALA,
TEFLON6 un dk srtnme, ya+mazlk gibi
)iziksel zellikleri, yksek ve dk s!aklklara
dayanm, nem ve .ava artlarndan
etkilenmemesi ve mekanik zellikleri, eitli
sanayi kollarnda +ek ok uygulama alan
bulmasna neden olmaktadr.
- &alamasz yataklar ve burlar,
- "+r, bina vb. iin kayar yataklar,
- #egmanlar, anma ringleri, syr! keeler,
- ekstil sanayiindeH kurutma ve .al
tamburlarna
ya+mayan yzeyler,
- *eitli +nmatik ve .idrolik eki+man +aralar,
vb
10
$(-(& $TE(-(VU
Dene" elemanlar @
M,( yatak bur!u ,
beyaz metal yatak bur!u ,
elektronik takometre ,
.z kontrol sistemiyle.z deitirilebilir elektrik motoru ,
moment kolu dddenge arlklar asks ,
yk kolu ve asks ,
=3 mm a+l elik mil ,
bur!un dnmesini engelleyen ve iine termoku+l u!u yerletirilen vida,
termo!u+l
&atak yk ,tel kablo evrimiyle ve =:< Wlik kol sistemiyle uygulanr.9+aratn kendi arl
minimum yk olu+ gvdeye CC -Xluk yk uygular.
M,( ve 'eya metal bur iin maksimum mil .z nmaK P133d?dak , maksimum ilave yk ,imaKP;3
- oalrak tavsiye edilmektedir. 8aksimum s!aklk artlar
max
T
ise M,( bur iin 1 5
3
, beyaz
metal bur iin = 5
3
olmaldr.
11
$(-(&U- &9MDJDAD
Teflon "atak AurB ile C
Ulave yksz /,iP37 .alde motor altrlr . $evir says nP3 dan nP<C3 d?dak Wya karlr.'u
.alde <-1 dakika altrlr. $eneye ,iP13 -Xluk kuvvet ile deneye balanr .'u kuvvetin yataa
uygulad kuvvet ise ,nP=Y130CC P<;C - dur./yatak to+lam arl CC - 7 .$a.a sonra 13 - luk
azaltmalarla /bu azalmann salanmas iin kuv kolundan C - luk kuvvet kaldrlr 7deneylere
devam edilir.Ler deneyde srtnme etkisiyle bozulan moment kolu dengesini salayan ,d denge
kuvvetleri belirlenir.$eney balang!ndaki ve sonundaki s!aklklar kaydedilir .deneyler
esnasnda s!aklk 1 5
3
yi amamaldr.
#e"az "atak AurB ile@
e)lon bur karlarak yerine beyaz metal bur taklr .e)londan kalma artklar deneye etki
etmemesi iin temizlenir temizlenir. Ulave yksz /,iP37 .alde motor altrlr . $evir says
nP3 dan nP<C3 d?dak Wya karlr.'u .alde <-1 dakika altrlr. $eneye ,iP13 -Xluk kuvvet ile
deneye balanr .$a.a sonra C - luk azaltmalarla deneylere devam edilir.Ler deneyde srtnme
etkisiyle bozulan moment kolu dengesini salayan ,d denge kuvvetleri belirlenir.$eney
balang!ndaki ve sonundaki s!aklklar kaydedilir .deneyler esnasnda s!aklk = 5
3
yi
amamaldr.
%(OUJ(O %( J*T8 $(V(OJ(OU
&a+lan deneyler sonu!un da elde edilen veriler aadaki tabloda verilmitir.
malzeme 3TFE #e"az Metal
TADT$ 13,; Z 13,G 1;,1 Z 1;,;
Fi
F) D Fe
13 - 1,RC ;,=C
<C - 1,GC ;,3
<3 - 1,= 1,CC
C - 1,< 1,<
3 - <,2C <,23
L(#9MJ989J9O %( #F-S*J9O
esnasnda s!aklk = 5
3
yi amamaldr.
12
#rtnme katsays :
n
s
n
s
F r
M
F
F
=
*

] [ 20 mm r
muylu
=
;33
mm

,d
#rtnme momenti :
] [ 300 . Nmm F M
d s
=
,dPdenge kuvveti
Y< Y=
&ataa gelen normal kuvvet :
] [ 55 . 4 N F F
i n
+ =
,iPilave kuvvet
,n
,i
Teflon iBin $:rt:nme Ee ortalama $:rt:nme )e;erleri @
Fi F) M$ Fn

13 1,RC >>C <;C 3,11C
<C 1,GC 2RC <<C 3,<>2C
<3 1,= 213 RC 3,11C
C 1,< G;3 2C 3,1G1C
3 <,2C C1C CC 225 , 0 =
ort

225 , 0 4 /
4
1
=
=

= i
i ort
bulunur.
#e"az metal iBin $:rt:nme Ee ortalama $:rt:nme )e;erleri @
,i ,d 8s ,n

13 ;,=C <3;C <;C 3,;;2C
<C ; R33 <<C 3,;;2C
<3 1,CC 2GC RC 3,;;2C
C 1,< G;3 2C 3,;
3 <,2 C<3 CC 3281 , 0 =
ort
3281 , 0 4 /
4
1
=
=

= i
i ort
bulunur
9%#U&(J(O
Ler deney sonunda yatan karl+ temizlenmesi gerekir.Gra)it tozlar yata
kirletir.$a.a .assas sonu iin yzeyler temiz olmaldr.
(n kk dengeleyi!i arlk 3,< - olduundan da.a .assas lm ya+lamaz.
13
"9&-9"J9O
<. $eney ,yleri
1. 8akine (lemanlar 5ilt 1 Mro).$r.Ung. ,ati. 5.'abalk
;. (ndstri 8alzemeleri 5ilt 1 Mro).$r.8.9li o+ba
=.
14
+N+
TE/0ALA,
15
989*
,arkl kaymal yatak malzemelerinin kuru srtnme zelliklerinin belirlenmesi ve
karlatrlmas .
GUOUA
"aymal yatak malzemesi olarak seilen birin!i malzeme kuru yalay! olarak gra)it kartrlm
+olitetra)loretilen /M,(7 dir. $olgulu M,( yzey .znn normal olarak 3,C m?s W yi amad ve
s!aklk sa.asnn Z133 5
3
ila 1C3 5
3
olduu .allerde kullanlan bir kom+ozit yataktr .&kleme
13 5
3
de 2 -?mm
1
ye der .&alama gerektirmeyen M,( yataklar su ve dier svlar iinde
altrlabilir .Ukin!i yatak malzemesi kalay esasl bir alam olan beyaz metaldir .'eyaz metal iyi
bir bas mukavemetine ve duktiliteye sa.i+tir.amamen yalandnda yksek .zlar ve ykler
iin elverilidir . 'eyaz metal yataklar srekli yasz olarak altrlmamaldr.9n!ak alma
balang! ve sonundaki srtnme artlarna dayanabilir .
(FOU
"aymal yataklar muylu ile yatak arasnda bir ya )ilmi oluturarak , +aralarn birbirlerine
direkt temas etmemesi, srtnmenin sv srtnme ekline dntrlmesi esasna dayanr.
Genel anlamda yataklar makinalarn dner +aralarnn ayn konumda kalmalarn
salayan , bu +aralarda etkiyen kuvvetleri gvdeye, temele iletmekle grevli makine
elemanlardr . "onstrksiyonlarna gre kaymal yataklar, yuvarlanmal yataklar
/rulmanlar7 ve .assas !i.az yataklar diye guru+ta in!elenirler. &ataklar, az srtnme
ile .araketi salamalarnn yan sra mil veya aks tay! bir ilevde grdnden bir
kuvvete maruz kalrlar. ad bu kuvvetin ynnn bu yatan merkezine doru olmas
.alinde de ra)"al "atak , ekseni dorultusunda olmas .alinde de ek$enel "atak diyede
adlandrlrlar . Ler.angi bir kuvvet tama grevi olmayan sade!e mili belirli bir konumda
tutmas , klavuzlamas istenen yataklarada klaEuz "atak ad verilir.
"aymal yataklar H yalay! elamanlarnn sv , gres ve kat yalay! olmasna grede
sn)landrabiliriz.
8il ve yatak arasnda ya )ilminin olumas asndan ise kaymal yataklar iki sn)a
ayrlrlarH
6i)ro$tatik ka"mal "ataklar @ ya )ilminin , yan dardan bir +om+a
tara)ndan mil ile yatak arasna baslmas sayesinde meydana geldii yataklardr.
6i)ro)inamik ka"mal "ataklar @ ya )ilminin milin .araketi sayesinde kendiliinden
oluan yataklardr.
"aymal yataklar , mil ve yatak arasnda geni bir alan ka+sayan ya )ilmi sayesinde
.em grlt .emde titreimi snmlediklerinden rulmanl yataklarla
karlatrldklarnda genelde da.a sessiz alrlar . $oru konstrksiyonda , srekli sv
srtnme saland ise mrleri sonsuzdur , devir saysnn snr yoktur, imalatlar da
kolaydr .
"aymal yatak tasarmna balarken en nemli adm doru yatak malzemesini semektir .yatan
boyutlar ve ekli ,mil ile yatak arasnda ya )ilmini oluturarak tam bir sv srtnmenin
gereklemesini salamaldr .#v srtnme .alinde yatak malzemesinden beklenen ,yan sanki
yatak yzeyine ya+yormu!asna bir )ilm oluturmas ve yatak yk altnda snr d bir
de)ormasyona uramamasdr.
"aymal yatak malzemesi olarak teknikte ilk zamanlar ta.ta ,demir, deri yada tekstil trnde
maddeler kullanlmtr. Eamanla bunlarn yerini +irin ve bronzla ayr!a kalay esasl yada
kalayn +a.al olmas ve temininin biraz zor olmasndan dolay kurun esasl olarak ya+lan ve
ok iyi zor koullarda alabilme zellii gsteren zel yatak malzemeleri kullanlmaya
balanmtr. 'unlar takiben yatakta yklenebilirlik iin da.a iyi beklentileri karlamak
ama!yla da.a yksek sertlikte )akat zor koullarda alabilme kabiliyeti biraz dk olan bakr
esasl kaymal yatak malzemeleri kullanlmaya baland . #on zamanlarda zelliklerle iten
yanmal motorlar iin , aliminyum esasl kaymal yatak malzemeleri gelitirilmi ve kullanlmaya
balanmtr.
(rgitme metalr:isi ile retilen metalik kaymal yatak malzemelerinin yannda ksmen yeni
zelliklerde tayan /kendi kendine yalama7 ve toz metalr:isi ile retilen /sinter kaymal yatak
16
malzemeleri 7 ve belirli kullanm alanlar iin yksek +olimer malzemelerden kaymal yataklarda
bugn kullanlmaktadr.
"aymal yatak iin kullanlan dier malzemeler /dkme demir yumuak lastik ve benzeri 7,
yanlz!a ok kt koullarda kaymal yataklarda zel beklentilere yeterli zm bulabildiklerinde
kullanlrlar. 'undan dolay bu tarz malzeme eitleri ok da.a az neme sa.i+tir.9n!ak
bunlarn kullanmyla zel durumlarda teknik ve ekonomik olarak en iyi zm salanm olur.

Kala" Ee kur$un e$a$l ala<mlar
'eyaz metal teriminden kalay yada kurun esasl bir dizi alam anlalr .# C3;1 de /<R2G7
standartlatrlan bu alamlarn bileimi tablo< de verilmitir. nemli zellikleriyle kullanm
yerleri ile ilgili bilgiler de ablo 1 de verilmitir. 'u alamlarn zgl arlklar kalay az
alamlarda yaklak <3 gr?!m
;
ve kalay zengin alamlarda 2,= gr?!m
;
kadardr. 'oyuna
dorultuda sl genleme katsays , 1= ile 13Y<3
-G
<?" arasnda deiir.
8ekanik teknolo:ik zellikleri byk lde ya+ya / kaba yada in!e taneli7 baldr. 'u
zelliklere uygun ynde etki etmek iin ,ya+nn in!e olmasna ve intermetalik )azlarn .omo:en
olarak datlmasna alr.
m beyaz metallerin ya+ teekkl benzerdir.&umuak tektik ana ya+ ierisinde ,+rimer
yada sekonderkebilen sert ve krlgan kristal )az olarak intermetalik )az dalmtr. "alay
zengin beyaz metallerin katlamas / yaklak =;3 5
3
7,#b#n )aznn kristalizasyonu ile kitlenen
5uG#nC inelerinin teekkl ile ynlenir. "aly zengin artk eriyik ,1;3 5
3
de katlar. "urun
esasl alamlarn kristalizasyonu, intermetalik 5u1#b )aznn teekkl ile balar, devam eden
soumada #b#n kristalleri /Mb#n <37 veya antimonu zengin kat zeltiler tekil eder. "urunu
zengin artk eriyik tektik oarak katlar.
9ntimon yanlz!a bakr gibi intermetalik )az teekkl ile tay! grev ya+maz, ayn zamanda
kurunun kat zeltisinde de dayanm arttrr . "urunu zengin beyaz metallerde bulunan dier
alam elamanlarndan kadminyum dayanm ve s!akta sertlii ykseltir. 9rsenik tane in!elti!i
etkisiyle dayanm iyiletirir. -ikel, antimon ve kalyla intermetalik )az teekkl ettirilir.
"alaydan tasarru) etmek am!yla gelitirilen kelmeyle sertletirilebilen kurun esasl yatak
alamlar kalsiyum, sodyum, magnezyum ve baryum /veya lityum7 ilavesiyle da.a iyi zellikler
gsterirler. ,akat retimlerinde bykteknolo:ik glkler vardr ve bu nedenle de snrll
kullnalrlar.
'eyaz metal ok stn kayma ve alma zelliine sa.i+tir, an!ak darbeli alma iin uygun
deildir. 9lamdaki bakr ve antimon oranlar arttrlarak sertlii arttrlr.'eyaz metal genellikle
in!e bir tabaka .alinde dke demir elik veya .a)i) metal zar)lara dklr.
Teflon
?

8akinanzda, tesisinizdeH yalama ya+mak istemiyorsanz ya da yalama olanakszsaH
titreim ve grlt olmasn istemiyorsanzH statik ve dinamik srtnme katsaylarnn ok
dk olmas gerekliyseH yalar, yalama zelliklerini kaybediyor ve yalarn ayr+ bu.arlat
yksek s!aklk ortam oluuyorsaH korozi) ortamlarda alyorsanzH rn kirlenmesinin
nlenmesi gerekiyorsaH bakm ya+ma olana yoksaH yataklarn yaltkan olmasn istiyorsanzH
ideal zm Teflon Yataklar)r.
8etal yataklarn kullanld sistemlerde yalay! kullanma zorunluluu ve yalay!larn neden
olduu sorunlar, yalamasz kullanlabilen TEFLON yataklarn, srekli genileyen bir uygulama
alanna sa.i+ olmasn salamaktadr. *ok dk srtnme katsaylar, geni s!aklk
aralnda kullanlmalar, mkemmel kimyasal dayanmlar ve yeterli mekanik zellikleri
nedeniyle TEFLON malzemeler yatak olarak kullanlrlar. 9laml TEFLON malzemelerin sa)
TEFLON malzemeye gre anma ve yk altnda de)ormasyona kar da.a
yksek diren!e, yksek s iletkenlii ve dk termal genlemeye sa.i+ olmalar, soukta
akmaya /!old )lo[7 kar direnlerinin yksek oluu, bunun yannda olduka dk srtnme
katsaysna sa.i+ olmalar ve sa) TEFLON gibi geni s!aklk aralnda
srekli kullanlabilmeleriH baz uygulamalar dnda genellikle yatak malzemesi olarak sa)
TEFLON6 un yerine alaml TEFLON malzemelerin seilmesine neden olur. #a) TEFLON
17
yataklar alaml TEFLON yataklarn kimyasal dayanmlarnn yetersiz olduu yerlerde ve da.a
ok dk .z ve dk ykte alan sistemlerde kullanlrlar. TEFLON yataklarH
- &alama gerektirmezler, dolaysyla yalay!larn neden
olduu sorunlar ortadan kaldrrlar.
- "imyasal maddelere ve korozyona dayankldrlar.
- ( altklar mil yzeyini bozmazlar, andrmazlar.
- #rtnmeyi azaltrlar.
- Ulk .arekette statik durumdan dinamik duruma geerken tutukluk olay grlmez, dolaysyla
demara: yk ok azdr ve motorlarda ilk .arekette ar yklenme olmaz.
- itreimsiz ve grltsz alrlar.
- "ullanlan dolgu maddesine bal olarak, elektriksel izolasyon veya iletkenlik zellii
gsterirler.
- 'akm gerektirmeden uzun sre alrlar.
TEFLON yataklar eitli TEFLON takoz, ii bo takoz, ubuk veya bunun gibi yar-
mamullerden mekanik ilemeyle elde edilebile!ei gibiH si+ari zerine 3OL5K5M tara)ndan
eitli boyutlarda, sa) veya alaml TEFLON malzemeden de imal edilebilirler.

Teflon Yataklar)a Diza"n E$a$lar
!. %:rt:nme Kat$a"$
TEFLON btn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sa.i+ bir malzemedir. #tatik
ve dinamik srtnme katsays birbirine ok yakndr. 'u durum ilk .arekette tutukluk
olmamasn salar. &a+lan son aratrmalarH TEFLON alamlarnn elik vb. metallere kar
srtnme katsaylarnn ok dk ve sa) TEFLON6 un ayn artlardaki srtnme
katsaysna ok yakn olduunu ortaya koymutur.
#rtnme katsays, TEFLON6 la e alan malzeme !insi ve yzey temizlii, yatak
yk, yzeysel .z ve s!aklk gibi )aktrlere baldr.
TEFLON yataklarn e alt yzey, TEFLON veya elik ise srtnme katsays
dktr. 9n!ak kar yzeyin TEFLON olmas ter!i. edilmez. TEFLON6 un s iletkenlii ok
dktr. #rtnmeden dolay oluan s iletili+ datlamaz. 'u durum anmann artmasna
neden olabilir. TEFLON yataklarn e alt yzeyin elik vb. metaller olmas tavsiye edilir.
9lminyumla e alt zaman srtnme katsays biraz yksektir. #rtnme katsaysna etki
eden )aktrlerden biri de yzey temizliidir. TEFLON6 la e alan malzeme yzeyi uygun
temizlikte ise alma srasnda TEFLON yzeyinden baz +artikller, dier malzeme yzeyine
ya+r. 'ir sre sonra kar yzey zerinde in!e bir TEFLON )ilmi oluur, bylelikle TEFLON,
TEFLON zerinde almaya balar. 'undan dolay TEFLON yataklar belli bir alma
sresinden sonra en dk srtnme katsaysna sa.i+ olurlar. (n uygun kar yzey temizlii,
talama ve .onlama ile elde edilebilen 3.1-3.= Qm Oa /5J97 arasndadr. #rtnme katsays
ykleme ile ters orantl olarak deiir. 'u nedenle TEFLON yataklar byk yklerde de dk
srtnme katsaylar ile alrlar. &zeysel .zn artmasyla TEFLON6 un srtnme katsays
n!e artar, belli bir .zdan sonra deimeden kalr. #rtnme katsaysnn s!aklkla deiimi
i.mal edilebile!ek kadar azdr. 'tn alma s!aklk aralnda sabit olduu kabul edilebilir.

&. 6zF Y:k Ee 3= Limitleri
TEFLON yataklar yalamal ve yalamasz sistemlerde baaryla kullanlmaktadr. $olgu
maddesi !insi, yalama durumu, ykleme ve sya bal olarak maksimum yzeysel .z ;3-
R33m?dak. arasnda deiir. TEFLON yataklara uygulanabilen maksimum yk I'irim &k
JimitiI olarak adlandrlr. 'irim yk limitiH yatak kalnl, dolgu maddesi !insi, s!aklk ve
yzeysel .za bal olarak 1C->3 kg?!m@ arasnda deiir. 'irim yatak yzeyindeki alma
basn! olarak tanmlanan I'irim &atak &kI/M.kg?!m@7H ayn s!aklktaki 'irim &k Jimiti6
nden az olmaldr. 'urada I&atak &zeyiI, yatak a+ ile yatak boyunun ar+m kabul edilir.
I'irim &atak &k K LzI /M.%7 deeri belli snrlar amamaldr. M% Jimiti olarak adlandrlan
bu snr, TEFLON yatak dizaynnda nemli +arametrelerden biridir. M% limitleri .esa+lanrken,
18
eitli .zlarda yk limitleri bulunur ve gra)ie geilir. 8alzemenin alma M% deeri, M%
limitinin altnda olmaldr.
'. A<nma
TEFLON yatak dizaynnda gznnde tutulmas gereken nemli zelliklerden biri, TEFLON
malzemenin anma diren!idir. 9laml TEFLON malzemeler anmaya kar iyi diren
gsterirler. $olgu maddelerinin eklenmesi ile sa) TEFLON6 un anma diren!i baz .allerde
<333 kata kadar arttrlabilir. 9nmaH M% limiti ve zaman ile orantldr. Frant katsays ",
anma )aktr olarak adlandrlr.
O : Oadyal 9nma, !m
M : 'irim &atak &k, kg?!m
1

% : &zeysel Lz, m?dak.
: Eaman, saat.
" : 9nma ,aktr, !m
;
dak.?kg.m.saat
olmak zere, radyal anma aadaki eitlikten bulunabilir.
O P "M%
", 9nma )aktr, .er malzeme iin karakteristik bir +arametredir. 9nmaya etki eden
)aktrler, M% limiti, evre s!akl, kar yzey temizlii ve sertlii, alaml TEFLON
malzemedeki dolgu maddesi !insi ve miktardr.
M% limitinde alan yataklarda anma .z ok yksektir. 'u nedenle alma M% deeri, M%
altnda olmaldr. &atak malzemesi seiminde, anma )aktr ile M% limiti birlikte
dnlmelidir. #ade!e M% limiti gznne alnarak ya+la!ak bir seim yanl sonu verebilir.
TEFLON yatan birlikte alt yzeyin temizlii de anmaya etki eder. alama veya
.onlama ile salanabilen 3.1-3.= Qm Oa /5J97 yzey temizlii en az anmay salamak iin
uygundur. $a.a kaba veya da.a dzgn bir yzey, TEFLON )ilm olumasn engeller. 'u
nedenle srtnme ve dolaysyla anma artar. 9nmaya etki eden bir baka )aktr evre
s!akldr. #!aklktaki art, TEFLON yatan anma .zn arttrr. #onu olarakH anmann
en aza indirilmesi iin btn bu )aktrler arasnda bir denge salanmas gerekir.
(. Malzeme %eBimi
TEFLON yataklarn +er)ormansn ve alma mrn etkileyen )aktrlerden biri de yatak
malzemesidir. 9ada eitli koullarda .angi malzemenin ter!i. edildii ksa!a aklanmtr.
8kemmel kimyasal dayanmn gerekli olduu durumlarda ve genellikle dk .z, dk yk
uygulamalarnda %af TEFLON malzeme ter!i. edilir. 'unun dndaki dier btn
uygulamalarda
yatak malzemesi olarak alaml TEFLON kullanlr.
'unlarn iinde de en ok kullanlan malzeme KarAonlu TEFLON6 dur. &k altnda
de)ormasyona ve anmaya kar diren!i ve s iletimi yksektir. $k ve yksek M%
deerlerinde ra.atlkla kullanlr. "ar yzeyi andrmaz. "uru ve sulu ortamlarda kullanlabilir
an!ak oksitleyi!ilere kar dayanm !am elya)l TEFLON malzemeden da.a dktr.
Genellikle ekme dayanm, ko+ma uzamas gibi zelliklerin nemli durumlarda "-1CH anma ve
yk altnda de)ormasyona kar diren!in nemli olduu durumlarda "-;C ter!i. edilir.
+am El"afl TEFLON malzeme, genellikle dk ve orta M% deerlerinde /da.a ok
dkykHyksek .zlarda7 ve kimyasal dayanmn nemli olduu durumlarda tavsiye edilir.
TEFLON alamlar iinde en iyi kimyasal dayanma sa.i+ malzemedir. #ade!e alkalilere
dayanm azdr."ar yzey yeterin!e sert deilse, yksek M% deerlerinde kar yzeyi
andrabilir. Genellikle ekme dayanm, ko+ma uzamas gibi zelliklerin nemli olduu
durumlarda 5-<CH anma ve yk altnda de)ormasyona kar diren!in nemli olduu durumlarda
5-1C ter!i. edilir.
#ronzlu TEFLON malzeme, yk altnda de)ormasyona ve anmaya kar diren!i ve s
iletkenlii en yksek, standart alaml TEFLON malzemedir. 9n!ak kimyasal dayanm iyi
deildir. Genel olarak bronzu etkileyen kimyasal ortamlar, bronzlu TEFLON malzemeyi de
etkiler. 'u nedenle, yksek kimyasal dayanmn gerekli olmad durumlarda, dk ve yksek
19
M% deerlerinde kullanlabilir. "ar yzey yeterin!e sert deilse, yksek .zlarda kar yzeyi
andrabilir. #u ve solventlerde kullanlr, dk .zlarda kuru artlar iin de uygundur. $ier
alaml TEFLON
malzemeler gre zgl arl da.a yksektir.
4. Toleran$lar
TEFLON yataklarn uzun mrl olmas iin, yatak dizaynnda ve ilenmesinde dikkat edile!ek
en nemli nokta i a+ta verilen alma toleransdr. Fda s!aklndaki /13-;3457 minimum
boluk /a+ta yatak tolerans7 yle .esa+lanrH
- M% \ <2C kg.m?!m
1
.dak ise,
*a+taki 8inimum 'oluk P 3.3331t03.3<7]03.3Cmm. dir.
'urada, t P Uletme artlarndaki ortam s!akl, 45.
] P &atak et kalnl, mm.dir.
- M% ^ <2C kg.m?!m
1
.dak ise,
yukardaki tolerans 3.31] kadar arttrlmaldr.
G. YuEa"a Takma
TEFLON yataklar yuvalarna sk geme suretiyle taklr. 1C mm d a+a kadar olan yataklarda
3.3< mm?mm geme tolerans /d a+ta7 tavsiye edilir.
$a.a byk yataklarda minimum geme tolerans 3.< mm0/3.33CK$7 mm. olmaldr. 'urada $,
d a+tr. &uva aznda <C4 lik .ava ya+mak yararldr, .ava boyuH a+ C3mm ye kadar
olan yataklarda < mm, da.a byklerde <.C mm olmaldr.
#!aklk deiiminin )azla olduu durumlarda veya M% deerinin R3kg.m?!m@.dak dan veya
birim ykn ;C kg?!m
@
den byk olduu durumlarda, yatan yuva iindeki .areketine tesbit
+lakas,kama veya ya+trmak suretiyle engel olunmaldr.
&atak tamamen darda ileni+ yuvaya takla!aklarsa, i a+n toleransna d a+a verilen
akma toleransn eklemek gerekir, )akat en ideal ileme ekli TEFLON yata yuvaya taktktan
sonra i a+ ilemektir.
H. Et Kalnl;
Genel olarak yatak et kalnl, i a+n <?> ine eit veya da.a kk seilir. Frtam s!akl
yksek ve M% ^ <<3 kg.m?!m
@
. dak. ise bu oran <?<G olarak alnr. (er yatak et kalnlnn )azla
olmas zorunluluu varsa, bu durumda yatak mu.a)azas soutulmaldr.
I. Yatak #o"u
Genellikle yatak boyu, yatak a+nn <.C-1 kat uzunlukta olmaldr. (er yatak yk )azla ise
yatak boyu da.a uzun tutularak birim yatak yk azaltlr.
J. Y:ze" Temizli;i
TEFLON yatan e alt yzey zerinde in!e bir TEFLON )ilm oluturmas, dolaysyla
anmann azalarak yatak mrnn artmas iin en uygun yzey temizlii, talama ve .onlama
ile elde edilebilen 3.1-3.= Qm. Oa /5J97 dr. alama olana olmad durumlarda mil yzeyinin
3 numara /en in!e7 su zm+aras ile zm+aralanmas tavsiye edilir. "ritik iletme artlarnda,
kar yzey zerinde )ilm oluun!aya kadar meydana gelebile!ek ilk anmay azalmak iin,
mmknse ilk monta:da yataklarn ;3 dakika kadar normal iletme .zlarnn yars kadar bir
.zla ve birka damla sya dayankl yada yalanarak altrlmalar tavsiye edilir.
Teflon Yataklarn Kullanma Yerleri
TEFLON yataklarn baz kullanma yerleri
yle sralanabilir:
- Gda, tekstil, kat ve ila sanayileri gibi,
rn
temizliinin nemli olduu alanlar.
rnein : ay! bantlar,
20
"artr!lar,
#t ve yourt makinalar,
$ondurma makinalar,
%e benzerleri.
- &alama zellii olmayan sv ortamlar.
rnein : 'enzin,
(ndstriyel solventler
%e benzerleri.
- "uvvetli asit ve alkaliler gibi korozi)
ortamlar.
- 'akm gerektirmeden uzun alma mr
istenen yerler.
rnein : "artr!lar,
(lektrik motorlar,
*amar makinalar,
#inema makinalar,
$iki makinalar,
%e benzerleri.
- &alamann ie yaramad, ok dk
s!aklklarda alan eki+manlar.
rnein : #v azot eki+manlar,
,reon sistemleri,
%e benzerleri.
- -ormal yalarn ayrt veya bu.arlat
ok yksek s!aklklarda /0123456 e kadar7
alan eki+manlar.
- $ier kuru yataklarn dzgn almad,
ok dk veya yksek nemli ortamlar.
- &an dier yataklardan atld, dk devir
ve ar yklerde alan eki+manlar.
rnein : %inler,
"aldrma makinalar,
%e benzerleri.
- 8illerin yataklara ya+mas ve tutukluk
ya+mas i.timali olan yerler.
- Grlt ve titreimin istenmedii durumlar.
rnein : ,otoko+i makinalar,
#a kurutma makinalar,
%e benzerleri.
- Gidi+-gelme ve dnme sistemlerinde olduu
gibi, ok dk srtnme zellikleri
gerektiren durumlar.
- &alamann zor veya imkansz olduu
durumlar.
- 9rlktan tasarru) edilmesi gereken ve
boyutlarn nemli olduu durumlar.
rnein : l ve kontrol eki+manlar,
(lektrik saatleri,
"ameralar ve slayt +ro:ektrleri,
%e benzerleri.
- (lektriksel izolasyon zellii gerektiren
durumlar.
21
Teflon' nun Mekanik zellikleri

EKME DAYANIMI
$eiik s!aklklar iin ekme gerilmesine kar de)ormasyon erileri ekil!6de verilmitir.
'irok +lastikte olduu gibi elastik blgedeki eri lineere yakndr. 9kma, byk
de)ormasyonlardan sonra balar, TEFLON6 un ko+mada ekme dayanm 1;456 de <=3-;>3
kg?!m@ arasndadr.

Aekil < TEFLON' un ekme Da"anm Aekil 1 TEFLON' un #a$ma
Da"anm
#A%MA DAYANIMI
'asma gerilmesine kar de)ormasyon erileri,dk de)ormasyon deerlerinde, ekme gerilmesi
-de)ormasyon erilerine benzer. $e)ormasyon arttka eriler )arkllar./ekil&7 TEFLON6
un basma dayanm B< de)ormasyon iin, 1;456 de =C-C3 kg?!m@ arasndadr.
KE%ME DAYANIMI
"esme gerilmesine kar de)ormasyon erileri ekil'6 de verilmitir. 'asma, ekme ve kesme
dayanm gra)iklerinden, n!e izin verilen de)ormasyon sa+tanmal sonra buna kar gelen
gerilme bulunmaldr.

ekil ' TEFLON' un Ke$me Da"anm ekil ( #a$ma)a
Kal* Deforma$"on
22
KALI+I DEFO,MA%YON
ekil(6 de grld gibi elastik blgeyi gemeyen gerilmelerde kal! de)ormasyon az
olmaktadr.
DA,#E DAYANIMI
TEFLON +aralar, dk s!aklklarda bile darbeye mkemmel dayanm gsterirler. $arbe
dayanm +arann geometrik ekline byk lde baldr. $izaynda dikkat edile!ek konu,
keskin kelerin elimine edilmesi ve +ara iinde gerilim ylmasnn engellenmesidir.
TEFLON takozlarn DEF$ darbe dayanm - C245 de <3.C - <<.C kg-!m?!m., 0 1;45 de <C.C - <G.C
kg-!m?!m.6dir
$k srtnme katsays ve yksek anma diren!i gibi zelliklerin yannda, mkemmel darbe
dayanmlarH alaml TEFLON segmanlarn, yalamasz kom+resrlerde krlgan karbon
segmanlarn yerine baaryla kullanlmalarna sebe+ olmutur.
YO,-LMA DAYANIMI
ekrarlanan yklemeye maruz kalan +aralarda, gerilme de)ormasyon erileri dizayn .esa+lar
iin yeterli deildir. $emir alamlarnda olduu gibi TEFLON +aralarda da bir gerilme deeri
vardr ki, bunun altndaki gerilmeler ne kadar tekrarlanrsa tekrarlansn, TEFLON6 un
mkemmel esnekliinden dolay, malzeme buna dayanr. 'u deere I&orulma JimitiI denir.
TEFLON iin 1;45 de C3-23 kg?!m@ arasndadr. TEFLON6 un 1;456 deki eilme modl
/)leKural modulus7 ;C33-G;33 kg?!m@ arasndadr ve s!aklkla ters orantl olarak
deiir.(sneme mr /)leK li)e7 ise tekrarlanan yk miktarna ve uygulanan imalat yntemine
bal olarak deiir.
Teflon' nun Fizik$el zellikleri
!. /01L A2I,LIK
#tandart TEFLON takozlarn zgl arl, 1;456 de 1.< - 1.1 gr?!m
;
arasndadr. zgl arlk
uygulanan imalat yntemine bal olarak deiir.

&. %1,T1NME
TEFLON btn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sa.i+ olan malzemedir. #tatik ve
dinamik srtnme katsaylar birbirine ok yakndr. 'u nedenle zellikle yatak ve segmanlarda,
ilk .arekette statik durumdan dinamik duruma geerken grlen tutukluk olay, TEFLON
+aralarda grlmez. TEFLON6 un srtnme katsays :
- &kleme arttka azalr.
- Lz arttka artar.
- #!aklk ve evre koullarndan ok az etkilenir.
1.= kg?!m
1
yk ve =C m?dakika .zla statik srtnme katsays yaklak olarak 3.3=, dinamik
srtnme katsays ise 3.3G6dr.
8ekanik zelliklerinin yannda, dk srtnme zellii ile TEFLON, yalamal ve
zellikle yalamasz sistemlerde yatak ve segman olarak geni kullanm alanna
sa.i+tir. TEFLON ve alaml TEFLON malzemenin, e alt yzeyin TEFLON olmas
tavsiye edilmez. TEFLON6 un s iletkenliinin ok dk olmas, dolaysyla srtnmeden
dolay oluan snn .er iki yzey tara)ndan iletilememesi, anmann artmasna neden olabilir.
TEFLON ve 9laml TEFLON malzemelerin e alt yzeylerin metal olmas ter!i. edilir.

'. AINMA
e)lon ve 9lamlarnn eknik zellikleri tablosunda verilen M% limitleri, TEFLON +arann
anma gznne alnmadan sa+tanan maksimum I&kleme N LzI kombinasyonlardr.
*alma M% deeri, % limitinin altnda olmaldr. 9nma, M% limiti ve zamanla orantldr. Frant
23
katsays, ", .er malzeme iin karakteristiktir. ", anma )aktr, Teflon ve 9lamlarnn
eknik zellikleri tablosunda da sa) TEFLON ve eitli TEFLON alamlar iin verilmitir.
O P Oadyal anma, !m.
M P 'irim yatak yk, kg?!m
1

% P "ayma .z, m?dak.
P Eaman, saat.
" P 9nma )ktr, !m
;
dak.?kg.m.saat
olmak zeriH
O P "M%6 dir.
9nma, iki yzeyin yzey temizliine de baldr. 9nma diren!inin yksek olmas
gereken yerlerde TEFLON alamlar ter!i. edilmelidir.
9laml TEFLON malzemelerin e alt kar yzeyin temizlii anmaya byk etki eder.
"ar yzey uygun temizlikte ise, alma srasnda baz TEFLON +artiklleri bu yzey zerinde
in!e bir TEFLON )ilmi oluturur. 'ylelikle ksa bir alma sresinden sonra TEFLON
TEFLON srtnmesi salanr. (n az anmay salaya!ak o+timum yzey temizlii, talama,
.onlama veya le+leme ile elde edilebilen 3.1-3.= Qm Oa /5J97 dr.

(. YA3IMA/LIK
8olekl ya+s nedeniyle TEFLON malzemelerin yzeyi ya+mazlk zelliine sa.i+tir. $ier
malzemelerin TEFLON6 a ya+mas ok gtr. &a+ma istenen durumlarda, TEFLON6 un
yzeyi zel tekniklerle .azrlanarak ya+a!ak .ale getirilir. 'u zellii ile TEFLON .ortumlar
en ya+kan akkanlarn bile iletiminde kullanlmaktadr. 9yr!a, tekstil sanayiinde TEFLON
ka+l .al ve kurutma silindirleri, gda sanayiinde ikolata ve biskvi kal+lar ve TEFLON ka+l
eitli mut)ak eyalar yaygn olarak kullanlmaktadr.

4. 0E5,0ENL5K
TEFLON6 un gazlara ve su bu.arna kar geirgenlii yaklak olarak dier termo+lastikler
kadardr. *eitli deneyler sonu!u 1; 456 deki Fksi:en geirgenlii < K <3
-R
!m
;
!m?!m
1
sa. !m Lg
bulunmutur. 'u deer, ayn birimde Lidro:en iin 1.= K <3
-R
9zot iin = K <3
-R
!ivarndadr.
3.3C - 3.31 mm. kalnlk aralndaki TEFLON )ilmlerin 1= saatteki su bu.ar geirgenlii
ortalama olarak 3.R - <.> gr?m
1
6 dir. GeirgenlikH imalat yntemi, kalnlk, s!aklk, basn ve
gazn !insine, byk lde baldr. zel imalat yntemleri ile mu.teli) miktarda +orozite
yaratlarak TEFLON +aralarn )iltre olarak kullanlmalar salanr.
Teflon' nun Termal zellikleri
!. Y1K%EK %I+AKLIKLA,A DAYANIM
TEFLON, sanayi +lastikleri iinde en geni s!aklk aralnda kullanlabilen bir +olimerdir.-
1G345 ile 0 12345 s!aklk aralnda srekli kullanlabilir. "sa sreler iin ;33-;1C456 lere
klabilir. ;1C456 nin zerindeki uzun sreli kullanmlarda dekom+oze olur, baz )luorlu gazlar
aa kar. &zeyine alev yaklatrlrsa yanmaya balar, alev uzaklatrldnda yanma .emen
durur. TEFLON ;12456 de +arann eklini ve diren!ini koruyan, vizkozitesi ok yksek, .emen
.emen e))a) bir +elte .aline gelir, dier termo+lastikler gibi erimez. &ksek s!aklklara
dayanm ve yanmama zellikleri ile birlikte mkemmel dielektriksel zellikleri, TEFLON6 un
133456 ye kadar izolasyon malzemeleri arasnda yer almasn salamaktadr.
&. D11K %I+AKLIKLA,A DAYANIM
TEFLON, mutlak s)ra yakn dere!elere kadar zelliklerini ve esnekliini korur. #v
.elyumda da.i krlgan deildir. 'u zellii ile dk s!aklk uygulamalar iin de idealdir.
rneinH oksi:en ve sv .ava kom+resrlerinde TEFLON segmanlar, )reon ile alan
sistemlerde TEFLON !ontalar baaryla kullanlmaktadr.
'. I%I 5LETKENL525
24
'tn +lastiklerde olduu gibi TEFLON6 un da s iletkenlii dktr, iyi bir s
izolasyon malzemesidir. ;3456 deki s iletkenlik katsays C.C K <3
-=
- G.3 K <3
-=
!al?!m. sn.45.
arasndadr.
(. ELA%T5K 6AFI/A 7 Ela$ti* Memor" 8
'elli bir de)ormasyona uratlan TEFLON +aralar, bask kaldrldktan sonra ilk
ekillerine dnmeye alrlar. -ormal s!aklklarda bu geriye dn ok yavatr, s!aklk
arttka $iya)ram ve bunun gibi karmak ekilli +aralar, baz durumlarda, zel bir yntem olan
s!ak ekillendirme yolu ile imal edilmektedir. 'u tr +aralar yksek s!aklklarda
/genellikle 133456 nin zerinde7 kullanldklar zaman boyutlarnda de)ormasyon
grlebilmektedir.'unlarn kullanlabile!ei maksimum s!aklk kullan!nn istedii s!aklklara
gre bir imalat yntemi uygulanmaktadr. m yar-mamullerimiz ve bu tr +aralar dndaki
tm mamullerimiz -1G345, 012345 s!aklk aralnda tereddtsz kullanlabilir.
4. TE,MAL 0ENLEME
TEFLON6 un lineer termal genleme katsays metallere gre ok yksektir. rnein eliin
termal genleme katsaysnn yaklak <3 kat kadardr. 1C45 - <3345 s!aklk aralnda deeri
<1.C K <3
-C
- <G.3 K <3
-C
45
-<
6 dir. TEFLON, ;12456 deki gei blgesinin dnda, <R45 !ivarnda bir
gei blgesine da.a sa.i+tir. 'u s!aklktan geilirken +ara boyutlarnda B 3.; - 3.G arasnda
bir deiiklik olur. ekil!6 de s!akla kar zgl .a!im erisi, ekil&6 da s!akla kar
lineer termal genleme erisi verilmitir. ermal genleme katsaylarndaki )arklar nedeniyle, sa)
ve alaml TEFLON +aralarn ileme toleranslar da deiir. $k termal genleme katsays
ve yksek s iletkenlikleri nedeniyle alaml TEFLON +aralar da.a .assas ilenebilir

EK5L ! TEFLON' un z9:l 6a*minin EK5L & TEFLON' un
Lineer Termal
%*aklkla De;i<imi
0enle<me$i
Teflon' nun Elektrik$el zellikleri
$k srtnme katsays, kimyasal dayanm, krlgan olmay, yanmazl, yksek s!aklklara
dayanm gibi birok nemli zelliklerinin yannda TEFLON, kritik elektriksel ve elektronik
uygulamalarda gerekli olan nemli elektriksel zelliklere de sa.i+tir. 'u zellikleri ile ok iyi bir
elektriksel izolasyon malzemesidir.
!. D5ELEKT,5K %A#5T5
25
TEFLON6 un dielektrik sabiti ok dktr. $eeri 1.3 - 1.< arasndadr. #!aklk, )rekans
ve nemdeki byk deiikliklerden etkilenmez. 'aka .ibir termo+lastik bu dielektriksel
zellie sa.i+ deildir.
&. D5ELEKT,5K%EL KAYI3 FAKT,1
TEFLON ayn zamanda ok dk dielektriksel kay+ )aktrne sa.i+tir. -<33 45 ile 01C3
45 s!aklk ve C3 Lz ile <3
2
Lz )rekans aralnda deeri < K <3
-=
den da.a kktr. -em ve
)rekans deiimlerinden etkilenmez.
'. D5ELEKT,5K%EL DAYANIM
TEFLON6 un dielektriksel dayanm yksektir ve s!aklktan bamszdr. 'tn
izolasyon malzemelerinde olduu gibi, kalnlk arttka birim dayanm azalr. 3.< mm kalnlk
iin, dielektriksel dayanm, =3->3 k%?mm6 dir
(. Y1/EY%EL A,K D5,EN+5
TEFLON6 un yzeysel ark diren!i yksektir. Szun sreli arka maruz kalsa bile yzeyi bozulmaz,
karbonlama olmaz.
4. 6A+5M%EL =E Y1/EY%EL D5,EN
TEFLON6 un .a!imsel ve yzeysel direnleri ok yksek ve s!aklktan bamszdr. 1;456 de
BC3 bal nemde .a!imsel diren <3
<>
o.m-!m6 denH yzeysel diren ise <3
<G
o.m6 dan da.a
byktr.
TEFLON bu zellikleri ile telsiz, uaklar, roketler, uzay aralar, bilgisayarlar ve btn
elektronik ve endstriyel uygulamalarda kablo yaltkan olarak kullanlmaktadr. 13345 s!akla
kadar izolasyon malzemeleri iinde yer almaktadr.
Teflon' nun Kim"a$al zellikleri
TEFLON, kimyasal dayanm bakmndan, bilinen en iyi malzemedir. *alma s!aklk
aralnda /-1G345 ile 0123457, sanayide kullanlan btn asitler, bazlar ve z!lere tam
dayankldr. Li bir kimyasal maddede erimez, znmez ve yumuamaz. #ade!e erimi veya
znm .aldeki sa) sodyum, sa) +otasyum gibi alkali metaller ve )luor gaz, yksek s!aklk ve
basn altnda TEFLON6 a etki ederler. TEFLON6 un korozyona dayanm sonsuzdur. "orozi)
maddelerle alan ortamlarda, +om+a, vana, boru, balant +aralar gibi eki+manlarn
TEFLON6 la kl)lanmas ve eitli TEFLON malzemenin kullanlmas, korozyon
+roblemlerinde mutlak zmdr.
Teflon' nun Fiz"olo>ik zellikleri
TEFLON6 un alma s!aklk aralnda insan sal zerine .ibir etkisi yoktur. 5ildi ta.ri
etmez. 8ut)ak eyalarnn ka+lanmasnda, gda ve ila gibi sanayi kollarnda eitli uygulamalar
iin tereddtsz kullanlr. ;1C456 nin zerindeki s!aklklarda dekom+ozisyon sonu!u aa
kan )luorlu gazlardan korunmak iin .avalandrma arttr. 9yr!a TEFLON6 un ilenmesi
srasnda TEFLON tozlarnn ttne bulamasn ve sigara yakldnda dekom+oze olmasn
nlemek ama!yla alma sa.asnda kesinlikle sigara iilmemelidir.
Teflon
?
Ala<mlar
TEFLON
ALAIMI
T535 /ELL5KLE,5
#ALI+A
K-LLANMA
YE,LE,5
598
(J&9,JD
(,JF-
5-<C
5-1C
soukta akmaya kar direnleri iyi.
- 9sitlere ve oksidasyona dayanm yksek
- (lektriksel izolasyon zellii yksek
- "eeler
- "ee ringleri
- 5ontalar
- %ana #etleri
- $ier vana +aralar
26
- #egmanlar
- &ataklar
"9O'F-JS
(,JF-
"-1C
"-;C
- &k altnda de)ormasyona kar diren!i ok
iyi.
- "uru ve yal ortamlarda anma diren!i
yksek.
- "orozi) ortamlara dayankl
- #ulu ortamlar iin ideal
- &ataklar
- #egmanlar
- 5ontalar
- "ee ringleri
'OF-EJS
(,JF-
'-G3
soukta akmaya kar direnleri ok iyi.
- "imyasal dayanm, "arbonlu ve 5am
elya)l TEFLON6 a gre da.a az
- 8ekanik olarak ilenmesi kolay
- &ataklar
- #egmanlar
- %ana #etleri
- $ier vana +aralar
- 'tn katlar iinde en dk srtnme katsaysna sa.i+ olma,
- #anayide kullanlan .emen .emen btn kimyasallara dayanm,
- m sanayi +lastikleri iinde en geni s!aklk aralnda /-1G345 , 0123457 srekli
kullanlabilme,
- &a+mazlk, yanmama,
- &ksek elektriksel izolasyon zellii,
- Lava artlar ve nemden etkilenmeme,
ve bunun gibi stn zelliklerinin birarada oluu nedeniyle TEFLONH birok uygulamada tek
zm olarak ullanlmaktadr.9n!ak sa) TEFLON malzemenin baz kullanm yerlerinde yetersiz
kalan )iziksel zelliklerini gelitirmek ama!yla, malzemeye +olimerizasyon srasnda baz dolgu
maddeleri eklenerek TEFLON ALAIMLA,I imal edilmektedir.
TEFLON malzemenin zelliklerinde aadaki deiiklikler elde edilebilir.
- 9nma diren!inde <333 kata varan art,
- #oukta akma diren!inde 1-C kat, yk altnda ilk de)ormasyona kar dirente B;3-G3
orannda
art,
- Ds iletkenliinde C kata kadar art,
- ermal genlemede B >3 orannda azalma.
'unlarn yannda. dolgu maddelerinin eklenmesi TEFLON6 un kimyasal dayanm,
elektriksel izolasyon, ekme dayanm, ko+ma uzamas, esneme mr gibi zelliklerini,
kullanlan dolgu maddesi !ins ve miktarna bal olarak deien oranlarda zay)latr.
Teflon' un
?
0enel Kullanm Alanlar

Tstn kimyasal, elektriksel, )iziksel, termal ve
mekanik zellikleri ile TEFLON, ok geni ve
srekli genileyen uygulama alanna sa.i+tir.
"U8&9 #9-9&UU-$( S&GSJ989J9O
27
#anayide kullanlan tm kimyasal maddelere ve
korozyona tam dayanm ve ok geni s!aklk
aralnda kullanabilmesi nedeniyle TEFLON,
kimya sanayii iin ok deerli bir malzemedir.
- 5onta, kee, %-ring, F-ring, salmastra, bant,
vana seti vb. szdrmazlk elemanlar,
- $iya)ramlar,
- 'oru, balant +aralar, vana ve +om+a kl)lar
- "azan, reaktr kl)lar,
- "artr!lar,
- Lortum, krk, s+arger, steam:et vb.,
- Jaboratuvar !i.azlar,
- Gzenekli )iltreler,
- &a+kan, korozi) ve yksek s!aklk ortamlar
iin tay! bantlar vb.

ELEKT,5K =E ELEKT,ON5K
%ANAY55NDE
-Y0-LAMALA,
&ksek dielektriksel dayanm, dk dielektriksel
kay+ )aktr, ark diren!inin ok yksek oluu, bu
zelliklerin nem ve )rekanstaki deiimlerden
etkilenmemesi, TEFLON6 un elektrik ve
elektronik sanayiinde de geni bir uygulama
alanna sa.i+ olmasn salamaktadr.
'az kullanm yerleri unlardr :
- Ler trl kablo izolasyonu ve makaronlar
- ra)o, rle, anten, trans)ormatr, radar
+aralar,
balant +aralar, bobin, :eneratr vb. izolasyonu,
- &ksek gerilim izolatrleri,
- "a+asitr ve trans)ormatrler iin .ava geirmez
keeler,
- &akt .!releri iin elektrodlar,
- &ksek )rekans kablolar iin balant kutusu,
- 'ask devreleri iin lamine lev.alar, vb.

E5TL5 %ANAY55 KOLLA,INDAK5
-Y0-LAMALA,
28
TEFLON6 un dk srtnme, ya+mazlk gibi
)iziksel zellikleri, yksek ve dk s!aklklara
dayanm, nem ve .ava artlarndan
etkilenmemesi ve mekanik zellikleri, eitli
sanayi kollarnda +ek ok uygulama alan
bulmasna neden olmaktadr.
- &alamasz yataklar ve burlar,
- "+r, bina vb. iin kayar yataklar,
- #egmanlar, anma ringleri, syr! keeler,
- ekstil sanayiindeH kurutma ve .al
tamburlarna
ya+mayan yzeyler,
- *eitli +nmatik ve .idrolik eki+man +aralar,
vb
29
$(-(& $TE(-(VU
Dene" elemanlar @
M,( yatak bur!u ,
beyaz metal yatak bur!u ,
elektronik takometre ,
.z kontrol sistemiyle.z deitirilebilir elektrik motoru ,
moment kolu dddenge arlklar asks ,
yk kolu ve asks ,
=3 mm a+l elik mil ,
bur!un dnmesini engelleyen ve iine termoku+l u!u yerletirilen vida,
termo!u+l
&atak yk ,tel kablo evrimiyle ve =:< Wlik kol sistemiyle uygulanr.9+aratn kendi arl
minimum yk olu+ gvdeye CC -Xluk yk uygular.
M,( ve 'eya metal bur iin maksimum mil .z nmaK P133d?dak , maksimum ilave yk ,imaKP;3
- oalrak tavsiye edilmektedir. 8aksimum s!aklk artlar
max
T
ise M,( bur iin 1 5
3
, beyaz
metal bur iin = 5
3
olmaldr.
$(-(&U- &9MDJDAD
Teflon "atak AurB ile C
esnasnda s!aklk 1 5
3
yi amamaldr.
30
#e"az "atak AurB ile@
e)lon bur karlarak yerine beyaz metal bur taklr .e)londan kalma artklar deneye etki
etmemesi iin temizlenir temizlenir. Ulave yksz /,iP37 .alde motor altrlr . $evir says
nP3 dan nP<C3 d?dak Wya karlr.'u .alde <-1 dakika altrlr. $eneye ,iP13 -Xluk kuvvet ile
deneye balanr .$a.a sonra C - luk azaltmalarla deneylere devam edilir.Ler deneyde srtnme
etkisiyle bozulan moment kolu dengesini salayan ,d denge kuvvetleri belirlenir.$eney
balang!ndaki ve sonundaki s!aklklar kaydedilir .deneyler esnasnda s!aklk = 5
3
yi
amamaldr.
%(OUJ(O %( J*T8 $(V(OJ(OU
&a+lan deneyler sonu!un da elde edilen veriler aadaki tabloda verilmitir.
malzeme 3TFE #e"az Metal
TADT$ 13,; Z 13,G 1;,1 Z 1;,;
Fi
F) D Fe
13 - 1,RC ;,=C
<C - 1,GC ;,3
<3 - 1,= 1,CC
C - 1,< 1,<
3 - <,2C <,23
L(#9MJ989J9O %( #F-S*J9O
esnasnda s!aklk = 5
3
yi amamaldr.
#rtnme katsays :
n
s
n
s
F r
M
F
F
=
*

] [ 20 mm r
muylu
=
;33
mm

,d
#rtnme momenti :
] [ 300 . Nmm F M
d s
=
,dPdenge kuvveti
Y< Y=
&ataa gelen normal kuvvet :
] [ 55 . 4 N F F
i n
+ =
,iPilave kuvvet
,n
,i
31
Teflon iBin $:rt:nme Ee ortalama $:rt:nme )e;erleri @
Fi F) M$ Fn

13 1,RC >>C <;C 3,11C
<C 1,GC 2RC <<C 3,<>2C
<3 1,= 213 RC 3,11C
C 1,< G;3 2C 3,1G1C
3 <,2C C1C CC 225 , 0 =
ort

225 , 0 4 /
4
1
=
=

= i
i ort
bulunur.
#e"az metal iBin $:rt:nme Ee ortalama $:rt:nme )e;erleri @
,i ,d 8s ,n

13 ;,=C <3;C <;C 3,;;2C
<C ; R33 <<C 3,;;2C
<3 1,CC 2GC RC 3,;;2C
C 1,< G;3 2C 3,;
3 <,2 C<3 CC 3281 , 0 =
ort
3281 , 0 4 /
4
1
=
=

= i
i ort
bulunur
9%#U&(J(O
Ler deney sonunda yatan karl+ temizlenmesi gerekir.Gra)it tozlar yata
kirletir.$a.a .assas sonu iin yzeyler temiz olmaldr.
(n kk dengeleyi!i arlk 3,< - olduundan da.a .assas lm ya+lamaz.
32
KOKENE,A%YON
33
05,5
KOKENE,A%YON %5%TEMLE,5N5N
TA,56%EL 0EL55M5
(lektrik retimine ynelik olan ve lkemizde de yaygnlatrlarak kullanlmak istenilen
bu yeni teknolo:i, s ve elektrii birlikte rete!ek bileik s - g sistemleri /5LM7 yani
ko:enerasyon teknolo:isidir. 'u teknolo:inin, ilk basit rnekleri 13. yzyln ilk yarsnda
grlmtr. 9n!ak u!uz yakt dneminde ise terk edilmitir. <R2;-<R2R +etrol krizlerinin
ardndan gelitirilerek yeniden uygulanmaya konulmutur.
"o:enerasyon, 13. yzyln balarndan itibaren, g santrallerinin yerleim birimlerinde
kurulmas ve blge stmas ya+lmasyla balamtr. 'lge stmas konutlarn ve iyerlerinin
stma, s!ak su ve +roses slarnn bir veya birka merkezden salanmasdr. 'lge stmas,
<R=3X l yllarda yakt )iyatlarnn dmesiyle eki!iliini yitirmitir. 9ma <R23X li yllarda yakt
)iyatlarnn .zla ykselmesiyle blge stmasna ilgi dnya a+nda yeniden uyanmtr.
"o:enerasyon ekonomik adan kazanl olmutur. 'unun sonu!u olarak son yllarda bu tr
santrallerin kurulmas .zlanmtr _;`.
"o:enerasyon, merkezi stma uygulamalarnn yaygn olarak kullanld lkelerde da.a
erken gelime ve kullanlma olana bulmutur. *nk 9'$X de binalar ok yksek olduundan
s!ak su ile stma ya+lamamakta, bunun yerine alak basnl bu.ar kullanlarak stma
ya+lmaktadr. 'u yzden merkezle kullanma yeri arasnda yksek basnl bu.ar ter!i.
edilmitir. 'u sistemin kullanlmasnn bir sebebi ise yaz aylarnda byk klima tesisleri iin
bu.ara olan i.tiyatr. 'u nedenle bileik s Z g reten merkezlerin yllk verimi yksek
olmaktadr. 'u yzyln sonuna kadar 9'$Xde elektriin B <CXinin bileik- ko:enerasyon
tesislerinden salanmas beklenmektedir.
UngiltereXde <R=C ylndan itibaren gelien blge stmas zellikle son 1C yllk dnem
iinde ko:enerasyon sistemlerinin gelimesi ile olduka .zl bir ekilde yaygnlamtr.
,ransaXda blge stmas ile ilgili ilk byk tesis MarisXte ya+lmtr ve bu.arl olan bu
sistem devaml olarak gelimekte olu+, .em bileik sZg reten merkezlerden .em de yalnz
bu.ar reten + yakma merkezleri tara)ndan beslenmektedir.
9lmanyaXda ise blge stma uygulamalar <R;3Xlardan sonra kaynar suya ve zellikle
bileik s Z g retimine geilmitir. 8erkezde ayr!a + yakan byk ka+asitedeki bu.ar
kazanlar da bulunduundan iletme rantabilitesi yksek olmaktadr.
Uskandinav lkeleri bu tesisler asndan en nde gelmektedirler. $animarka, Usve,
,inlandiya ve -orveXte to+lam binalarn B ;3->3X i bu sistemle stlmakta olu+ stma
merkezleri birleik s Z g retimi eklinde dzenlenmitir _=`.
Ko>enera$"onun 0ereklili;i
34
Layatmzn temelini oluturan ener:i kavramnn, ynlendirilmesinin en zor biimi olan
sl ener:i, insanln ilk ve nemli kei)lerinden biri olan atele birlikte bizi megul etmektedir.
,akat, ener:iyi biz insanlar gittike kendimiz iin deil, kendimize kar kullanmak gibi bir
.ataya dtk ve bu .atay yaama dzeyimizin ykselmesi olarak yorumladk. Ayle kiH geen
yzyldan bu yana dnyamzda retim <33 kat, evre kirlilii ise C3 kat artmtr. 'u artlarn
ortalama BCCXi son 13 yl iinde olmutur. &ine geen yzyldan bu yana )osil yakt kullanm ve
.ava kirlilii ;3 kat artmtrH bu artn BG3X <R23-R3 yllar arasnda gereklemitir. 'u
arada, bitki ve .ayvan trlerinin B13Xsi yok olmutur. Frman yz lm B1C azalm, =>3
milyon .ektar to+rak erozyona uramtr. Fzon tabakasnda B;-G aras in!elme olmutur.
-kleer reaktrler ylda >C milyon m
;
radyoakti) atk retmekte, yalnz!a F(5$ lkelerinde,
ylda 13 milyon ton oksi:en tketi!i madde deniz, gl ve ne.irlere evsel ve endstriyel atk olarak
atlmaktadr. <R>3-R3 yllar arasnda ortalama yllk n)us art B1.C olan lkemizdeki durum
da .i )arkl deildir. 'u olumsuzluklar ener:iyi, zellikle sy yanl kullanmamzdan ve en
nemlisi yanl yntemlerle retmemizden kaynaklanmaktadr.
Tlkemizde ylda 13 milyon (M olan tketiminin B;<Xinin odundan, B13Xsinin
kmrden, B13Xsinin +etrolden, B<=Xnn .ayvan ve bitki atklarndan, B<<Xinin elektrikten,
B=Xnn doal gazdan karland dnlrseH ener:i retiminde izlene!ek yolun evre
kirlilii, ekonomi ve da bamllk zerindeki etkileri da.a net grlebilir. #z konusu ener:i
tketiminin B=<Xi konut snmasnda, B;CXi sanayide, B13Xsi ise ulamda kullanlmaktadr.
#anayide .ar!anan ener:inin sektrel dalm B;> metal, B1C to+rak, B<G kimya, BR kat, BG
tekstil kollar eklindedir. $olaysyla .em sanayide, .em de konut stmasnda gerekli olan
elektrik ener:isinin ve sl ener:inin ayn kaynaktan karlanmas ile ya+la!ak olan ener:i
tasarru)u evre kirliliini ve da bamllmz azaltrken, kaynaklarmzn .zla tkenmesini
de nleye!ektir.
'undan dolaydr kiH elektrik ve s ener:isinin ayn kaynaktan karlanmas yntemi, yani
ko:enerasyon teknolo:isi gereklidir.
&!. Y:z"l)a Ko>enera$"onun Yeri
$nyaX da C3 yldan beri, rkiyemizde G yldr uygulanmakta olan "o:enerasyon
sistemleri, arz ettikleri yksek evrim randman ile saladklar kolay iletme ile dayanlmaz
!azibede bir yatrm modeli olma ayr!aln korumaktadr ve 1<. &zylda da korumaya devam
ede!ektir.
'ugn 9vru+a 'irlilii ener:i +olitikasnn iki temel tan, ener:i +azarnn tmyle
serbest +azara dntrlmesi ve evre koruma sorumluluunda uluslararas +aylamn
salanmas oluturmaktadr. (ner:i +azarnn serbest .ale getirilmesi, ener:i arznda yksek
rekabet, )iyatlarda giderek ykselen e))a)lk, elektrik ebekelerinin ada gelimilik dzeyine
ulatrlmas ve ko:enerasyon uygulamalarna arlk verilmesi, gelimelerini de beraberinde
getirmektedir. Gelimi ener:i +azarnn en nemli zellii endstriyel ya da domestik
tketi!ilerin, kaliteli ener:iyi uygun )iyatla almalarna imkan salaya!ak rekabet ortamn
yaratmasdr.
'u ortam, byk tketi!ilerin yaknnda, gelimi ve gvenli elektrik sistemlerinin
birbirleriyle yarr biimde ener:i arzna .azr olmalar mmkndr. &ani amzda tketim
merkezlerine ener:i .atlaryla ener:inin nakli yerine, tketim merkezlerine yakn reti!ilerin bir
rekabet ortam iinde /iki ya da reti!inin yaratt ener:i arz ile7 retimlerini arz ede!ekleri
bir +iyasann oluturulmas ynne gidilmelidir. $esantralizasyon dediimiz bu sistemin zeti
tketim merkezlerine yakn retim birimlerinin oluturulmasdr. Ute ko:enerasyon, tketim
merkezlerinin yaknnda kurulmasyla yksek randmanyla ve temiz ener:i retim teknolo:isi ile,
bu ada gelimenin en gzel rneini oluturmaktadr.
35
9vru+aXda "o:enerasyon sistemleri da.a ok, klar uzun ve souk geen "uzey 9vru+a
/,inlandiya, $animarka ve Lollanda gibi7 lkelerde, e.irlerin bir merkezden stlmasyla
balamtr. "o:enerasyon teknolo:isi, bu suretle bir yandan, konutlarn i.tiya! olan sy
retirken dier yandan da, yine konutlarn ve sanayi tesislerinin elektrik i.tiya!n da
salamtr. &ani 9vru+aXda s retim amal "o:enerasyon +ro:eleri da.a n!e balam ve da.a
ok yaygnlamtr. ,inlandiya, Lollanda ve $animarka gibi "uzey 9vru+a lkelerinde
konutlarn BG3X merkezi stma sistemi ile stlmakta ve bu sistemlerinde en az yarsnda
ko:enerasyon sisteminin uygulanmakta olduunu gryoruz. 'u gibi lkelerde ko:enerasyonla
retilen elektrik ener:isinin to+lam elektrik tketimindeki +aynn B=3Xlara ulatn
grmekteyiz. Tlkemizde bu rakamn, <RR2 de B>, 1333 yl itibariyle B<1 olduunu gryoruz,
133C ylnda B<2 ve 1313 ylnda B;3Xa ulaa!an ta.min ediyoruz. 'u .esa+ta 1313 ylnda
rkiyeXnin kurulu elektrik retim g!nn <<> C33 8] ola!an ve bunun ;C C33 8]Xnn
ko:enerasyona dayal tesislerden olua!a varsaylmtr.
Tlkemizde 3=?3R?<R>C ylnda kartlm olan Fto+rodktrlk "ararnamesi, ondan
n!e devlet kurulularnn uygulad benzeri +ro:eleri soyutlarsak, ko:enerasyon yatrmlar iin
tevik unsuru olmutur. $evletimizin getirdii vergi iadesi ve gmrk mua)iyeti gibi teviklerin
rzgarn arkalarna alan Fto+rodktrler, <RR> (yll sonuna kadar =C adet ko:enerasyon
tesisini kurarak iletmeye almlardr. Au anda to+lam ka+asitesi <333 8] olan =1 tesis
kurulmaktadrH ayr!a to+lam ka+asitesi <2G3 8] olan C1 tesis iin ("'X nin onay
beklenmektedir. zel ener:i yatrmlarnn en randmanls /"o:enerasyonda evrim randman
BR3Xa kadar ykselmektedir.7 olduu kadar yasal alt ya+s en salam olan ko:enerasyon, yani
Fto+rodktrlk uygulamalar, .ibir yasal engele taklmadan, ortalama elektrik tketim
artnn B<3 olduu lkemizde yllk B=3 artla bymekte ve gele!ek yllarn elektrik ve s
tketim artn karlaya!ak en gvenilir retim kayna ola!a anlalmaktadr.
keti!i, reti!i ve lkemiz ekonomisi ynnden bu kadar !azi+ bir ener:i retim
modelinin sorunlar nelerdira
(n nemli sorun, doal gazn an!ak lkemizin kk bir blgesine ulaabilmi olmasdr.
"o:enerasyon designnn .ayat kayna olan doal gaz, an!ak ok snrl varlyla, blgeler aras
.aksz rekabetin de en nemli nedenini oluturmaktadr. Slusal doal gaz ebekesi
yaratlmadka ve bu ebekeye tale+ edilen doal gaz verilmedike bu .aksz rekabet devam edi+
gide!ektir. 'F9A, ulusal doal gaz ebekesinin ya+mnda ge kalmakta, yeterli gaz temininde
de baarl olamamaktadr. Gele!ek yllarda bu sorunun giderilmesi, 'F9AXa gazda tekel!ilik
yetkisi veren ;R2 sayl "L"X nin kaldrlarak yada deitirilerek, zel sektre gaz tesisleri kurma
ve gaz it.al etme yetkisinin tannmasna baldr.
("'Xnin lkemizin byk bir blmnde olmayan doal gaz yerine alternati) yakt
yaratma gayretlerini takdirle karlyoruz. ("' Metrol Uleri Genel 8drlnn Laziran
<RR>Xden beri kard ynetmelik ve teblilerle JMG, ,uel oil ve motorinin elektrik retim
maksatl kullanmnda 9,U, ve 9%Xyi nemli lde azaltlmasyla, bu yaktlarn <333 "!al
)iyat, doal gazla yara!ak seviyeye inmi ve kanaatimiz!e blgeler aras .aksz rekabet byk
lde ortadan kalkmtr.
"o:enerasyon uygulamalar konusunda dier nemli bir engel de Fto+rodktrlk
"ararnamesi ile Fto+rodktrlk sistemi tevik edilmelidir. "anaatimiz!e, tevik edilmesi
gereken, Fto+rodktr deil ko:enerasyon design ve teknolo:isidir. 'u ok yksek randmanl
ada sistemi ister Fto+rodktr ister to+lu konut yatrm!s uygulasn lkemiz ekonomisine
katks ayndr. &ani yksek ener:i tasarru)udur. 'u nedenle, anlan kararname
Fto+rodktrln kat erevesinden kartlmal ve ko:enerasyon teknolo:isini getiren ve bunu
)izibilite ra+oruyla kantlayan .er yatrm!ya bu tesisleri kurma imkan verilmelidir.

36
#L1M !
KOKENE,A%YON NED5,L
ek bir sistemden e zamanl olarak elektrik ve?veya mekanik g ile kullanlabilir s
retilmesi demek olan ko:enerasyon veya dier adyla 'ileik Ds ve G Tretimi tekniinde ana
kaynakH kullanlan gaz trbini veya gaz motorunun :eneratr g! ile motor soutma ss,
yalama ya ve egzost gaznn ssdr.
"onvansiyonel ener:i retim sistemleri /ermik santrallarda elektrik, kazanlarda s
retimi7 evreyi kirletmekte ve +rimer ener:inin yaklak BCC-GCXi atk s olarak ziyan
olduundan .i ekonomik olmamaktadr. 'una karlk bir ko:enerasyon sisteminde elektrik
retimi srasnda ortaya kan s, ean:rler yardmyla eitli s i.tiyalar iin /#!ak su, bu.ar,
absorbsiyonlu soutma vb.7 deerlendirilebilmektedir. Gaz ile alan 5LM /5ombined Leat and
Mo[er-'ileik Ds ve G7 sistemlerinde elektrik ve snn e zamanl retilmesi ile B>3-R3
orannda verim elde edilebilmektedir. 'yle!e +rimer ener:inin atlan ksm minimize
edilmektedir. 'u yksek sistem verimi sayesinde ko:enerasyon sistemi, ilk yatrm tesis giderini
<.C-; sene gibi ok ksa bir srede geri der _<`.
Aekil 1.<Xde konvansiyonel ve ko:enerasyon sistemleri ile ener:i retimi bir #ankey
diyagram zerinde karlatrlmtr. Grle!ei zereH =3 birim elektriksel, C3 birim sl g!e
i.tiya! olan bir tesisin bu i.tiyalarn karlamak iinH konvansiyonel sistemde <G> birim ener:i
gerekirken, ko:enerasyon sistemi ile <33 birim ener:i yeterli olmaktadr.

(ner:i Girii !GI (ner:i Girii "o:enerasyon !MM
"ondens 'lgesi (M
!!& (lektriksel $oal Gaz !MM
elP;GB 1 G
HM
"azan 4'
Dsl
4G sl PR3B G
G
HI
"ay+lar !' "ay+lar
'irin!il (ner:i "azan! PG>?<G>P=3B

ekil !.! "o:enerasyon ve konvansiyonel sistemlerle ener:i retimlerinin #ankey diyagram
karlatrlmas _<`.
37
"sa!a zetlersek ko:enerasyon sistemi tm s makinelerinin evreye vermek zorunda
olduklar atk sdan yararlanmay amalar. Aekil <.1Xdeki s makinesinden de grle!ei zere,
bir s makinesinde retilen iin /]7, alnan s ener:isine /bL7 oran, sl verim, Xdir.
P ] ? bL /<.<7

T6
N6
O
NL
TL
ekil !.& 'ir s makinesi
'ir sl verime ko:enerasyon uygulamalarnda elektrik evrim verimi ad da verilmektedir.
*evreye aktarlan sl ener:i, bJ, ko:enerasyon sisteminde kullanlan sdr. 'yle!e ener:iden
yararlanma oran /(&F7 maksimum dzeye kartlmaktadr.
(&F P ]0 bJ ? bL
(&FXya ko:enerasyon uygulamalarnda to+lam verim de denilmektedir. Ler ne kadar
(&F, termodinamiin birin!i yasasna gre c<d olsa da, uygulamada atk snn tmnden
yararlanlamadndan bu mmkn olmamaktadr. 'u atk sdan, dorudan s olarak
yararlanlmadka, B;C-CC aralnda uygulamalar gerekletirilmitir. 'ileik evrimde
dnyadaki en iyi rneklerinden biri olmasna ramen, 9mbarl *evrim #antralnda bu verim
deeri BC3 !ivarnda kalmaktadr _<`. Fysa atk sdan, gene s olarak )aydalanlan ko:enerasyon
sisteminde to+lam sistem verimini yani (ner:iden &ararlanma Frann /(&F7 B>3-R3Xlara dek
karmak mmkn olmutur.
'ileik s g santrallarnda retilen iin /elektriin7 )aydalanlan sya oran, elektrik s
oran, (DF diye tanmlanr. ermodinamiin birin!i yasas uyarn!a sl verimle de gsterilebilir
/eitlik <.;7. (DF, ko:enerasyon sisteminin nemli zelliklerinden biridir.
(DF P ] ? bJ P ? < - /<.;7
rbinlerde ise genellikle (DFXnn tersi /< ? (DF7 olan s oran temel +arametrelerden birisi
olarak verilir /eitlik <.=7.
Ds Fran P bJ ? ] P < - ? /<.=7

#L1M &
KOKENE,A%YON TEKN5KLE,5
&.!. 0A/ T1,#5NL5 KOKENE,A%YON TEKN525
ermik adan deerlendirildiinde, gaz trbinli sistemlerin alma +rensi+leri aada
aklanmaktadr: &akt ve .ava karmnn /<1-;C bar7 yanma odasnda yaklmasyla oluan
kinetik ener:i, trbin ve anzman ara!lyla :eneratr ta.rik eder. eeneratrden de byle!e
elektrik ener:isi elde edilir.
38
Gaz trbinli sistemlerin egzost klar =33-C33
o
5 s!aklk dolaylarndadr. rbin
kndan direkt bir s ean:r /atk s kazan7 ara!lyla istenen artlarda doymu bu.ar
ve?veya s!ak su elde edilir. 'yle bir ko:enerasyon tesisinin +rensi+ emas Aekil 1.<Xde
grlmektedir_<`.

$oal Gaz (gzost

<=3
o
5

$egazr
G
Gaz Mroses
rbini
Lava "azan
<3 bar ? <R3
o
5
Lava $oal Gaz
&ardm! yanma
,an

ekil &.! Gaz trbinli basit evrim ko:enerasyon tesisi +rensi+ emas
'uradan elde edilen bu.ar ve?veya s!ak suyun dorudan +roseste kullanlmas verimin
maksimum olduu en ekonomik zmdr. zellikle 9vru+aXda elektrik sisteminin ebeke ile
senkronize alabilmesi iin gerekli yasal dzenlemeler tamamlanm olduundan, )irmalarn
)azla elektrii ebekeye satmas veya ebekeden elektrik takviyesi alabilmesi mmkn
olmaktadr. Aebeke elektrik )iyat da kaaklarn az olmasndan dolay u!uz olduundan sistem
seimi, atk snn tamam kullanlabile!ek ekilde ya+lr. ,akat rkiye artlarnda ebeke
elektrii ok +a.al olduu iin sistem elektrik gereksinimine gre seilmektedir. $olaysyla gaz
trbini ko:enerasyon sistemlerinin oran!a yksek olan sl kndan elde edilen bu.arn
dorudan buroseste kullanlmasna i.tiya duyulmadndan, gaz trbini atk s sistemine
balanan bu.ar trbini ile ko:enerasyon sisteminden da.a )azla elektrik retilebilir. 'u
+rensi+te alan sistemlere Kombine evrim Santrallar denilmektedir. 'yle bir tesisin
+rensi+ emas Aekil 1.1Xde grlmektedir_<`.

39

$oal Gaz (gzost

<C3
o
5

$egazr
G Mroses
Gaz
rbini G bar
Lava "azan
'u.ar
rbini G

=3 bar ? =C3
o
5
Lava $oal gaz
&ardm! yanma
,an

ekil &.& Gaz ve bu.ar trbininden oluan kombine evrim ko:enerasyon tesisi +rensi+ emas
40
ekil &.' Gaz trbinli basit evrimli ko:enerasyon sisteminde ener:i dalm
ekil &.( Gaz trbinli, kombine evrimli ko:enerasyon sisteminde ener:i dalm
0az t:rAinlerin)e Aa$it BeErimli $i$temlerin ener>i )a;lm 7Primer ener>inin
)Qn:<t:;: <ekiller8 ekil &.'Rte S&TF komAine BeErimli $i$temlerin ener>i
)a;lm i$e ekil &.(Rte 9Qr:lmekte)irS&T.
A;r $ana"i tiPi Ee >et olmak :zere iki tiP 9az t:rAini meE*uttur.
41
GAZ TRBNNDE ENERJ DAILIMI
Isl Verim
% 60
Kay
%!0
Ele"#ir" Verimi
%$0
K%MBNE &ANTRELLERDE ENERJ DAILIMI
Kay
%''
Ele"#ir"
Verimi %('

&.& 0A/ MOTO,L- KOKENE,A%YON TEKN525
$a.a dk s!aklkta ve ktlede atk s saladklarndan ve ok eitli glerde
retebildiklerinden dolay, zellikle elektrik i.tiya!, s i.tiya!ndan da.a )azla olan yani elektrik
s oran /(DFP]?bJ , 'ileik s g santaralnda retilen iin-elektriin, kullanlan sya oran7
yksek /B>3 !ivar7 endstriyel uygulamalarda, to+lu konut, tatil kyleri, byk oteller gibi s!ak
su ve soutma gereksinimi olan uygulamalarda, o+timum zmler olarak karmza
kmaktadr.
Gaz motorundaki ener:i dalm gra)ii Aekil 1.CXte gsterildii gibidir_1`.
42
GAZ MOTORUNDA ENERJ? DA?ILIMI
Elektrik Gc
%40
Motor Blok
ISISI %27
Egzost ISISI
%25
Radyasyonla
K!I" %#
Gra)ikten grle!ei zere, +istonlu bir gaz motorunda yanan yaktn ener:isinin /birin!il
ener:inin7 dnt ener:i trlerinin yle sralayabiliriz:
Y B;C-=3Xlk bir ksm mekanik g!e,
Y B;3-;CXlik bir ksm motor gmlek ssna,
Y B1C-;3 (gzost ssna ve
B2-<3Xluk bir ksm radyasyon ener:isi eklinde kay+ ener:iye dnmektedir_;`.
43

! !M

G
H

' & I
( J

4

MOTO,
AlternatQr

!!

ABklamalar@
(gzost Gaz Latt
Gaz Latt
"zgn #u 'u.ar Latt
Dstma #uyu Latt
#ilindir blou soutma suyu devresi
&alama ya devresi
< (gzost gaz ean:r
1 #ilindir blou soutma suyu devresi +laka ti+i ean:r
; &alama devresi soutmas s deitiri!isi
= Genleme tank
C #outma suyu +om+as
G Dstma suyu girii
2 Dstma suyu k
> "zgn su veya bu.ar girii
R "zgn su veya bu.ar k
<3 (gzos gaz k
<< Gaz girii

ekil &.G Gaz motorlu ko:enerasyon sistemi +rensi+ emas
44
&ukarda ba.sedilen ener:i dalmndan yola karak, ortaya kan atk slardan gaz motorunun,
ko:enerasyon /'ileik Ds ve G Tretimi7 amal kullanmnda sistem verilen s ener:isi
unsurdan elde edilir. 'unlarH gaz motorunun yalama devresi, egzost gazlar ve ar: .avas,
silindir blou soutma devresidir.
Aekil 1.GXda gaz motorlar kullanlan bir ko:enerasyon tesisinin +rensi+ emas grlmektedir
_=`. 9tk slar geri kazanm iin kullanlan een:rler sistemini eitli modi)ikasyonlarda
tasarlamak mmkndr. #z konusu Aekil 1.G ise tasarm rneklerinden bir tanesidir.
Gaz motoru uygulamalarnn en nemli avanta: unlardrH
(n yksek miktarda elektrii retebile!ek /elektrik s oran 3.>7 to+lam B=3Xa varan
elektrik evrim verimi ile elektrik tketiminin sl tketimine oranla da.a yksek olduu
durumlarda seilmesi uygun olan zm alternati)leridir. 'u zellikleri ile gaz motorlar
elektrik i.tiya!nn yan sra, stma ve?veya soutma amal s ener:isi gereksinimi
duyanHto+lu konut,tatil kyleri, oteller, yzme .avuzlu s+or kom+leksleri, niversite
kam+sleri gibi uygulama alanlarnda ok uygun zmler olarak karmza kmaktadr.
B>C ile BR< arasnda deien to+lam evrim verimi trbinli sistemlerle karlatrldnda,
trbinli 5LM /5ombined Leat and Mo[er Z 'ileik s ve g 7 sistemlerinde elektrik evrim
verimi artka to+lam evrim veriminin nemli miktarda dt grlmektedir_C`.
,akir karm veya katalizrl yakma sistemlerinin evre dostu temiz doal gazla
kombinasyonu sayesinde, ok dk zararl emisyon seviyesi yakalanabilir. 8odern )akir
karm yanma sistemlerine .aiz motorlar -FK emisyonlarn azaltmak iin katalizre i.tiya
grmeksizin, binler!e saat izin verilen emisyon deerlerinin altnda alabilmektedir.
"smi yk verimlilikleri ve ok modll kon)igrasyon, gaz motorlu ko:enerasyon
sistemlerinin en esnek 5LM sistemi ya+maktadr. "smi ykte alma durumunda verimin
nemli miktarda etkilenmemesi ve modllerin gerektiinde srayla devreye giri+ kma
imkanlar, sistemin elektrik ve s talebinde gn iinde olagelen tale+ deiikliklerini ve
(DFdeiimlerini ra.at!a kom+anse etmesine izin verir. 'u da gn baznda ener:i
maliyetlerinin miniminize edilmesine yardm! olur.
Gaz motorunun ksa zamanda devreye aln+, ksa zamanda devre d braklabilmesi, bir
kolayldr. 9yn zamanda, gaz motoru, tesisin az devre eleman iermesinden dolay, dier
sistemlere gre da.a ksa zaman srelerinde tesis edilebilmesi ve tesis i tketimlerinin az
olmas da gaz motoruna yllar boyu BR>Xin zerinde bir emre amadelik oran salar.
Gaz motorlar denilin!e, yakt olarak ilk n!e doalgaz akla gelmekte )akat atk artma
tesislerinden kanalizasyon gaz /#e[age gas7, + de+olama tesislerinden +lk gaz /Jand)ill
gas7 ve benzer ekilde biyogaz, kok gaz vb. yaktlarda kullanlabilmektedir. Tstelik atklardan
elde edilen bu gaz trleri elektrik ve s retmek iin direkt olarak kullanlabilir. 'unlarn
direkt olarak motorlarda yaklmasyla, deerlendirilmeleri iin n!e yak+ bu.ar retmek,
bununla da bir bu.ar trbini evirmek gibi ara ilemler gerekmemektedir.
&.' K-LLANILAN YAKITLA,
"o:enerasyon teknolo:isi kaynaklarn yeniden retilmesinden kazanlan biyogaz
kullanmnn ekolo:ik ve ekonomik bir !azi+ olasln sunar. 3.C=k].?-m
;
Wlk bir sl deere
dk metan sayl kimyasal endstriden elde edilen gazlardan, ;=k].? -m
;
Wlk bir sl deere
sa.i+ btana kadar bir ok yakt kullanmak olasdr. 'u yakt trlerinden baz rnekler ve sl
deerleri Aekil 1.2Xde grlmektedir.
45
Aekil 1.2Xdeki yaktlarn yan sra dizel tr ar yaktlar kullanlan motorlar, JMG ile
alan sistemlerde eitli ko:enerasyon uygulamalarnda kullanlmaktadr. ,irma tantm
blmnde bu yaktlarn 9vru+aXda kullanld yerler rneklendirile!ektir.
Dsl deerler in!elendiinde +lklerimizde, kanalizasyonlarmzda ve bu gibi
atklarmzda adeta ener:i .azinelerinin yatmakta olduunu grrz. 'u atklar kontrolsz bir
ekilde evreye atarak ,sade!e evreyi kirletmekte kalmyor, ayn zamanda ener:i kaynaklarmz
da kullanamam oluyoruz. 9ada bunun iin kk bir .esa+ rneini gre!eksiniz.
ekil &.H *eitli birin!il yaktlarn sl deerleri
Aekil 1.2Xdeki sl deerlerden yola karsak:
1k]. elektrik ener:isi ve <.1;k]. sl ener:i iin
C-2 kg bio-atk,
C-<C kg +,
>-<1 kg ters-organik atk,
=-2 m
;
e.ir kanalizasyon suyu
yeterli olmaktadr.
46
0
5
10
15
20
25
30
35
!ak$t %rleri
I
s
$
$

d
&
e
r
l
e
r
Kimyasal Endstri gazlar
Aa gaz
Proliz gaz
Pit gaz
Kok gaz
lk gaz
!iyogaz
Artma gaz
"oal gaz
Proan
!tan
rkiya gibi srekli ener:i kesintilerinin gndemde olduu ve devaml nkleer ve termik
santral tartmalarnn ya+ld bir lkede, +lkler an!ak +atladnda !an aldnda akla
geliyor. Fysa buralarda oluan gazlar deerlendirilirse .em +lkler da.a gvenli .ale gele!ek
.em de ener:ideki dar boazn alabilmesinde nemli katklar salaya!aktr.
Gaz motorunda kullanlan bir yaktn en nemli zelliklerinden biri de vuruntu
diren!idir. Gazn vuruntu diren!ini de c8etan #aysd belirler. 9ada tabloda baz yaktlarn
metan saylar grlmektedir.
'enzin yakmal motorlarda cFktan #aysnnd vuruntu kriteri olduu ve sktrma oran
ile ateleme asnn buna gre belirlendii bilinmektedir. Gaz yaktl Ftto motorlarnda ise
yaktn uygunluunu tes+it etmek iin .esa+lanmas gereken vuruntu kriteri metan saysdr.
8etan saysnn <33Xe yakn veya zerinde olmas, sktrma orann ykseltme ve byle!e
mekanik verimi arttrma olana salar. 'u koulda, motor sktrma orann <1.C:< semek ve
gaz motoru iin olduka yksek saylabile!ek olan B=<Xlik bir verime ulamak mmkndr.
ablo : 'az &aktlarn 8etan #aylar
Yakt Tanm U #ile<imi 7 V 8 Metan %a"$
L1 Lidro:en 3
5L= 8etan <33
51 L= (tilen <C
51 LG (tan =;.2
5; LG Mro+ilen <>.G
5; LC Mro+an ;;
5= L<3 'tan <3
5F "arbonmonoksit 2C
$oal Gaz
/i+ik7
5L= P >>.C
51 LG P =.2
5; LG P <.G
5= L<3 P 3.1
-1 P C.3
21-R>
9rtma Gaz 5L= P GC
5F1 P ;C
<;=
*+lk
Gaz
5L= P GC
5F1 P ;C
-1 P <3
<;G
&.( KA3A%5TE A,ALIKLA,I
Gaz motorlarnda tek modl olarak ka+asite 13 k]el ile <C k]el arasnda deimektedir.
Gaz trbininde ise < 8]el ile C3 8]el arasnda deien model ve markalar mev!uttur. #istem
birleik bu.ar gaz trbini olarak iletilirse <3 8]el ile <33 8]el aras glerde sistemler tesis
edilebilmektedir.
47
&.4 TO3LAM =E,5M
$a.a n!eki blmde de anlatld zere to+lam verim B;3 ile BR3 arasnda deimektedir.
Gaz trbinlerinde :
&alnz elektrik retimi : B;3
"ombine evrimle elektrik retimi : B=C-C3
'ileik g ve s santral : B>C
Gaz motoru :
(lektrik evrim verimi : B=3
o+lam sistem verimi : B>C-R<
&.G EKONOM5K M1,
"o:enerasyon sistemlerinin ekonomik mrleri <33.333 ila <C3.333 saat mertebelerindedir. 'u
da yaklak <1 Z 13 yla tekabl etmektedir.
&.H ATIK I%ININ K-LLANIM E5TLE,5
Dsnn geri kazanm trleri aadaki balklar altnda to+lanabilir _1` :
Frtam stma : #!ak su, bu.ar, s!ak .ava
"urutma +rosesi : #!ak su, bu.ar, s!ak .ava veya gaz
"azan besi suyu n stma : "zgn su
&a alma ve temizleme : #!ak su
Mroses bu.ar salama : boru testi, amar.ane vs.
"zgn bu.ar retimi : "ombine evrimli santral
(rgitme /+lastik7 : "zgn ya retme
9bsor+siyonlu soutma makinesi : Uklimlendirme #istemi
9tk sdan soutma amal yararlanlmadka yaz aylarnda sistem verimi ok de!ek,
sade!e elektrik retir konuma geline!ektir. 9bsor+siyonlu soutma sisteminin +a.al, byk
ebatl, iletmesi zor ve sk bakm gerektiren bir sistem olmasndan dolay bu sistemin kullanm
.enz yaygnlamamtr. Tstelik verdiiniz <33 birim s ener:isinden an!ak G3-GC birim
soutma alabilirsiniz. $olaysyla elektrie oranla verimsiz bir zm gibi gzkmesine ramen
/ki <33 birim elektrik ener:isinden, <C3-133 birim soutma ener:isi alabilirsiniz7 absor+siyonlu
sistemde kullanlan snn tamamen atk s olduu dnlrse sistemin verimlilii ortadadr.
&ukarda ba.sedilen sorunlarn zlmesi ko:enerasyonun nnde ye+yeni bir u)uk aa!aktr.
#!ak su ve bu.ar reten sistemlerde ise atk snnH gaz notorlarnda yaklak B23Xi s!ak
suya,B;3Xu bu.araH gaz trbinlerinde ise yaklak B=CXi s!ak suya, BCCXi bu.ara
dntrlebilir.
'u atk snn ko:enerasyon sisteminden ekilme ekli da.a n!eki, gaz trbinli
ko:enerasyon teknii ve gaz motorlu ko:enerasyon teknii ksmlarnda aklanm ve +rensi+
emalarnda gsterilmi olduu zereH
48
Gaz motorlarnda :
Gaz motorunun yalama devresi,
&anma sonu!u oluan egzost gazlar ve ar: .avas,
#ilindir blou soutma suyu devresi,
Gaz trbinlerinde ise :
rbin egzost kna direkt olarak konulan bir s ean:r /atk s kazan7

ara!lyladr.
&.I ELEKT,5K I%I O,ANLA,I
(lektrik s oranlar, gaz motorlarnda B>3 !ivarndadr. &ani <33 k] elektrik
ener:isi reten bir gaz motoru, ayn zamanda ilave bir +rimer ener:i /gaz-yakt7 kullanmakszn
<1C k] s ener:isi retmektedir. &ada da.a basit bir biimde, R3-23
o
5 s!ak su ile alan bir
sistemde yaklak 11.C33 kg?. debisinde s!ak su retir. <1C k]Xlk bir s ener:isi de, Ustanbul
k artlarnda orta byklkte <3-<1 dairelik bir binann stmasn karlayabile!ek bir
ka+asitededir. Gaz trbinlerinde ise (DF, B=3 !ivarndadr. &ani < 8]Xlk elektrik ener:isi
reten bir gaz trbini e zamanl olarak ilave bir +rimer ener:i /gaz-yakt7 kullanmakszn 1.C
8] s ener:isi /s!ak su veya bu.ar7 retme ka+asitesinede sa.i+tir. $a.a )azla elektrik ener:isi
retebilmek iin gaz trbini egzost kna bir de bu.ar trbini ilave edilirse /"ombine evrim
yada birleik gaz Z bu.ar trbini7 (DF BG2Xye kartlabilir. #on .alde < 8] elektrik ener:isi
reten bir kombine evrimli gaz bu.ar trbini e zamanl olarak yaklak <.C3 8] s ener:isi
rete!ektir.
Grld gibi elektrik ener:isi i.tiya!nn s ener:isi i.tiya!na gre iza)en en )azla
olduu durumlarda gaz motoru kullanmak, bu oran azaldka da srasyla kombine evrimli
santral veya gaz trbini kullanmak da.a ekonomik ola!aktr.
(DF, sistem seiminde nemli etkenlerden biri olduu iin da.a baka etkenleride gz
nnde bulundurmakszn tek kriterde deildir.
,akat ko:enerasyonu asl verimli klanH alma saatinin maksimum karl+, elektrik ve
atk snnda srekli kullanlmasn salamaktr. 'u yzden elektrik ve s i.tiyalar ile elektrik
s oran deitike bu deiimi kom+anse edebile!ek sistemlere i.tiya vardr. 'u sistemlerin
bal!alar unlardr :
i )Birden fazla modl kullanmak : "o:enerasyon sistem seiminde Aekil 1.>Xdeki gibi bir
yllk yk erisini belirlemek ok nemlidir. 'u eriden yola karak zellikle gaz motoru
kullanla!ak sistemlerde birden )azla modl kullanmak da.a ekonomik olabilmektedir. 'unu
da.a kaba ve basit anlata!ak olursakH ge!e-gndz, yaz-k, .a)ta sonu-.a)ta ii elektrik ve s
kullanmlarnda byk )arklar olmasdr. ,akat aada ki Aekil 1.>Xdeki modllerden <. 8odl
kendini en n!e amarti ederken yukar doru dier modllerin amortisman sreleri srasyla
artmaktadr.
49
A("UJ 1.> i+ik yllk yk erisi _=`
ii )Is akmlatrleri kullanmak : Ds retiminin i.tiyatan )azla olduu durumlarda s
akmlatrlerini dolduru+, i.tiya!n retimden )azla olduu durumlarda sy akmlatrlerden
ekerek to+lam verimin mmkn olduun!a dmemesi salanr.
iii )ebekele senkronize !al"mak : (lektrik retiminin tketimi karlayamad
durumlarda ebekeden elektirk ekerek, )azla retim .alinde de ebekeye elektrik satarak,
sistemin tam yk ve maksimum verimde almas salanr. ,akat bu sistem rkiyeXde yasal
zorluklar bulunmas ve de ebeke elektriinin ok dzensiz olmas dolaysyla )azla
uygulanmamaktadr.
iv ) B#$ass%l kombine !evrim kullanmak : rbinli ko:enerasyon sistemlerinde, atk s
kazanndan elde edilen bu.arH
(lektrik i.tiya! arttnda ikin!i bir bu.ar trbininde kullanarak, retilen to+lam elektrik
miktar arttrlabilir. 'u ekilde elektrik evrim verimi B=C !ivarlarna kartlabilir.
Ds ener:isi i.tiya! arttnda by-+ass yolunu aarak bu.arn tamamen stma amal
kullanm salanabilir.
50
Ds i.tiya!nn baz +ik durumlarndaH trbin egzost kna ilave yakt en:ekte edilerek birt
art yanma /+ost-!ombustion7 ile s retimi arttrlabilir.

v ) Bu&ar trbini kullanld'nda da( trbinden ara bu.ar ekerek deien elektrik s
oranlar kom+anse edilir.
vi ) )o'rudan b#$ass ba*as ve dam$er sistemi kullanarak( s gerekli olmadnda
sy darya atmak. (n verimsiz iletme ekli bu ekilde olur ki, tm snn atlmas .alinde B>3
!ivarnda olan to+lam verim /(ner:iden &ararlanma Fran7 B;3Xlara der.
vii ) +ik k baleri ve,vea *&illeri kullanmak : Aekli 1.>Xdeki yllk s gereksinimi
erisinden grle!ei zere, to+lamda az bir sre olsa da, baz zamanlarda s gereksinimi
to+lam ko:enerasyon s retimini amaktadr. 'u +ik durumlar karlamak iin ilave
ko:enerasyon modl koymak verimsiz ola!aktr. *nk ko:enerasyon modlleri ylda ;GC gn,
gnde 1= saat /bakm iin durmalar .ari7 iletile!ek ekilde tasarlanmtr. 'u alma
artlarnda kendisini 1.C ylda amorti ede!ektir. Fysa alma sresi azaldnda, bu
amortisman sresi ok arta!aktr.
'u tr +ik durumlar iin ilave bir boyler veya soutma i.tiya! iin +istonlu bir !.iller
kullanmak da.a ekonomik ola!aktr.
#L1M '
KOKENE,A%YON %5%TEMLE,5N5N TANITIMI
"o:enerasyon ksa!a, ener:inin .em elektrik .em de s biimlerinde ayn sistemden
beraber!e retilmesi veya tm s makinalarnn evreye vermek zorunda olduklar atk sdan
yararlanmak olarak tari) edilir. 'u birliktelik, iki ener:i biiminde tek tek kendi balarna ayr
yerlerde retilmesinden da.a ekonomik sonular vermektedir. 'asit evrimde alan, yani
sade!e elektrik reten bir gaz trbini ya da motoru kulland ener:inin B ;3-=3 kadarn
elektrie evirebilir. 'u sistemin ko:enerasyon eklinde kullanlmas .alinde sistemden darya
atla!ak olan s ener:isinin byk bir blm de kullanlabilir ener:iye dntrlerek to+lam
ener:i giriinin B 23-R3 arasnda deerlendirilmesi salanabilir. 'u teknie Wbileik s-g
sistemleriX /5LM7 ya da ksa!a Wko:enerasyonX denilmektedir. Ler iki ener:i biiminin ayr ayr
ayn miktarlarda retilmesi iin gerekli birin!il ener:i miktarnn, bunlarn ko:enerasyonla
retilmesi durumunda ne oranda azala!a Aekil <Xde grlmektedir.
Aekil <Xe gre ko:enerasyon teknii ile kullanlan birin!il ener:iden tasarru) B =1
seviyesinde gereklemektedir. $olays ile ko:enerasyon sisteminin evreye en nemli
katklarndan biri de burada ortaya kmakta, byk ener:i tasarru)u yannda atk emisyonlar da
ayn oranda azalmaktadr. Tlkemizde .enz zerinde ok durulmayan bu .usus, sistemin
zellikle 9vru+a lkelerinde yaygn tevik grmesinin ana sebe+lerinden biridir.
'u.arl g evrimlerinde ama ara! akkana verilen snn bir blmn, en deerli
ener:i biimi olarak nitelenen ie dntrmektir. Ds ener:isinin geri kalan blm akarsular,
gllere, denizlere veya atmos)ere atk s olarak verilir. 'unun nedeni, evreye verilen snn
baka bir amala kullanlamaya!ak kadar dk s!aklkta olmasdr. 'yk miktarlarda snn
51
evreye verilmesi, i retmek iin denmesi gereken zorunlu bir bedeldir. *nk birok
m.endislik sistemi, elektrik ener:isi veya mekanik ener:i ile alr.

ekil !. "o:enerasyon ve $ier Tretim #istemleri 9rasndaki Dsl 'ilano _1`
,akat m.endislik sistemlerinin byk bir blmnde ener:i gereksinimi s
biimindedir. "imya, kat, +etrol, elik, gda ve tekstil endstrileri gibi baz endstrilerde sl
ilemler nemli bir yer tutar. Dsl ilemler iin gerekli sya +roses ss ad da verilir. 'u
endstrilerde +roses ss genellikle C-2 atm basnlar arasnda ve <C3-133 45 s!aklklar
arasnda su bu.aryla salanr. 'u.ar oluturmak iin gerekli s ise kmr, sv yaktlar, doal
gaz ve benzeri yaktlar bir kazanda yakarak elde edilir.
ekil &. 'asit 'ir Mroses Ds #antrali _=`
Dsl ilemlerin gerekletirildii bir endstri kuruluun in!elendiinde datm
borularndaki s kay+lar i.mal edilirse, su bu.arna kazanda verilen tm s, Aekil 1Xde
gsterildii gibi s deitiri!ileri ara!lyla sl ilemlerde kullanlr. "azanda retilen tm
snn sl ilemlerde kullanlmas, bir kaybn olmad izlenimini verebilir. Fysa, ikin!i yasa
asndan bakld zaman, dnmn mkemmel olmad anlalr. "azanlarn iinde yanma
52
srasnda oluan s!aklklar, <;23 45 gibi ok yksek deerlere ular. 'u nedenle kazanlarda
retilen ener:inin nitelii yksektir. 'u yksek nitelikli ener:i da.a sonra 133 45 veya da.a
dk s!aklkta bu.ar oluturmak iin suya verilir. 'uradaki tersinmezlik ok byktr. 'u
tersinmezlikle ilikili olarak, kullanlabilirlikte bir azalma veya i +otansiyelinde bir kay+ sz
konusudur. $k nitelikli bir ener:iyle gerekletirilebile!ek bir ilemi yksek nitelikli bir
ener:iyle gerekletirmek akll!a deildir _;`.
'ir s makinasnda retilen iin /]7, alnan s ener:isine /bL7 oran, sl verim olarak tanmlanr
/7 ve aadaki gibi i)ade edilir.
/<7
'u sl verime ko:enerasyon uygulamalarnda Welektrik evrim verimiX de denilmektedir _<`.
'u.ar trbinli bileik s-g santralinin en nemli zellii youturu!unun olmamasdr.
'yle!e evreye verilen s, yani atk s yoktur. &ani kazanda bu.ara verilen tm ener:i, elektrik
ener:isine veya +roses ssna dnmektedir. 'ir bileik s-g santrali iin cener:iden
yararlanma orand (itlik 1X deki gibi tanmlanr:
/17
'urada b, youturu!uda evreye verilen sdr. b ayn zamanda borulardan ve dier
elemanlardan evreye olan s geilerini de ka+samaktadr, )akat bu kay+lar i.mal edilebilir
dzeydedir. (itlik 1X de grld gibi, bu.ar trbinli ener:iden yararlanma oran B <33Xdr.
Gerek bileik s-g santrallerinde ener:iden yararlanma oran B 23 dolaylarndadr.
$a.a yksek sl verim salayabilmek iin sregelen almalar, allm g
santrallerinde yeni dzenlemelerin ya+lmasna yol amtr. &ukarda ba.sedilen ikili bu.ar
evriminin dnda ise gaz akkanl bir g evrimini bu.arl bir g evriminin st evrimi
olarak kullanmaktr. 'u evrime birleik gaz-bu.ar g evrimi ad verilir. (n ok ilgi duyulan
birleik evrim, gaz trbini /'rayton7 evrimiyle bu.ar trbini evriminin /Oankine7 oluturduu
evrimdir. 'u evrimin sl verimi .er iki evrimin sl veriminden yksektir.
9lman #iemens )irmas tara)ndan <R>> ylnda ya+lan Ustanbul 9mbarlXda kurulan
bileik evrim g santrali <;C3 8] g!ndedir.'u santralin sl verimi tasarlanan alma
koullarnda B C1,C gibi yksek bir deere ulamtr _1`.
'ileik s-g santrallerinde retilen iin /elektriin7 )aydalanlan sya oran, elektrik s
oran, /(DF7 diye tanmlanr. 'u tanm sl verimle de gsterilebilir:
53
/;7
(DF, ko:enerasyon sisteminin nemli zelliklerinden biridir. rbinlerde ise genellikle
(DFXnn tersi /<?(DF7 olan Ds Fran temel +arametrelerden birisi olarak verilir _G`.
/=7
%5%TEM %E5M5
"o:enerasyon sistemleri, sistemin ekonomiklii, teknik adan to+lam sistem verimlilii
ne kullan!nn gereksinimleri dikkate alnarak, uygun bir ekilde seilmelidir. "o:enerasyon
olduka byk bir yatrm olduu iin, sistemin )izibilitesinin ok ayrntl olarak ya+lmas
zorunluluu vardr. 'u )izibilite sonular u!uzluk ve kaliteden bile da.a n!e gelebilmektedir.
Latta ve .atta bu sistemlerin kurulmas karar verilmeden n!e danman veya mavir kii yada
kurulularla allmas yatrm!larn yararna ola!aktr. 9ksi .alde ko:enerasyon )irmalar,
yatrm!lar kendi ellerinde mev!ut bulunan sistem ve ka+asiteler dorultusunda ynlendirirler.
rnek vermek gerekirseH )irmann elinde trbin mev!ut, gaz motoru bulunmamaktaysa,
yatrm!y trbin alma konusunda ikna etmeye alr. 'az verileri dikkate almayarak ta,
)izibilite almasn sanki trbin da.a ekonomik ve ilk yatrm tesis giderini da.a ksa zamanda
geri deye!ekmi gibi dzenleyebilir. &ada elinde gerekli ka+asitede motor yokturH yatrm!ya
da.a kk yada da.a byk motorlar nererek gene )izibilite almasn buna gre
dzenleyebilir. 'tn bu sakn!al durumlardan dolay yatrm!larn, yatrm kararn vermeden
n!e /da.a sonra da devam edebilir7 danman mavir veya kontrolr kii veya kurulularla
birlikte almas da.a salkl ola!aktr. &atrm!ya bir n )ikir vermek asndan, uygun sistem
seimi aadaki n gr ve +arametreler dikkate alnarak ya+lr.
'.! YAKIT
*eitli sebe+lerden dolay, ko:enerasyon sisteminde kullanlmas dnlen yakt tr
veya trlerine gre sistem seilir. 'az uygulamalarda birden )azla, rnein iki yaktl veya
yaktl sistemler kullanlmaktadr. 'az tesislerde ise ko:enerasyon sistemi dorudan yakttan
yola klarak seilir. *+lk gaz ve artma gaz ile alan sistemler buna rnek olarak
verilebilir. 'u tesislerde +rimer ener:inin iletme maliyeti c s)r c ola!andan, zellikle artma
tesisi bulunan kurulular iin ko:enerasyon sistemi ok !azi+ .ale gelmektedir.
rkiye iin zellikle doal gaz kullanlan yerlerde sistem ok ekonomik olmakta, ilk
yatrm tesis giderini geri deme sresi 1 yl, .atta da.a da altna debilmektedir.
"ullanlmak istenen yakt tr says arttka seilen sistem gaz trbinine doru
ynelmektedir. Gaz trbinlerinde ise, ar sanayi ti+leri, :et ti+i trbinleri oranla da.a )azla tr
yakt yakabilme zelliine sa.i+tir.
'.& ELEKT,5K I%I O,ANI
"o:enerasyon uygulana!ak sistemin termik ve mekanik g i.tiyalar seim
+arametrelerinin nemlilerindendir. zellikle yeni kurula!ak tesislerde /.enz baka bir ekilde
elektrik ve s yatrm ya+lmam7 bu i.tiyalar ve birbirleriyle oranlar sistem seimi iin
zorunlu ve temel )aktrdr.
54
Gaz trbini ile ya+lan ko:enerasyon sistemlerinde, elektrik s oranlar, 3.=3 Z 3.C3
!ivarlarndadr. &ani to+lam ener:i knn <?;X elektrik ener:isi, 1?;X sl ener:idir. Gaz
motorlar ile ya+lan uygulamalarda ise elektrik s oranlar, 3.2C Z 3.>3 !ivarndadr. &ani
to+lam ener:i knn B=3X elektrik g! olarak elde edilirken, BC3Xsi de termik g olarak
geri kazanlabilir. "o:enerasyon sistemlerinin temel ayrmndan dolay, tketim blgesinin
zelliine gre /.angi oranda s ve elektrik i.tiya! bulunduu7 seim ya+lr.
'.' Y1K E2,5%5
ketim blgesinin sl ve elektriki yk erilerine gre seim ya+lr. (er yk erisiH
gnn, .a)tann, yln eitli zamanlarnda ok dengesiz oluyorsaH bu yk erisine, birden )azla
arala blerek, tketimi birden )azla modl ile karlarz. rnek olarak, gn iinde =33 k], ge!e
ise 133 k] elektrik ener:isi i.tiya! olan bir .astanenin elektrik tketimini karlamak zere,
133 k]Xlk iki gaz motoru kullanmak alma re:imini da.a verimli olmasn salaya!aktr.
'.( %TA,T %AYI%I
Gaz motorlarnn da.a kolay devreye alnabilmesinden dolay senelik start saylar )azla
olan iletme!iler iin gaz motoru kullanm kanlmaz .ale gelir.
'.4 O,TAM %I+AKLI2I
Gaz trbinlerinin k gleri ve sl oranlar, ortam s!aklna )azla duyarllk gsterdii
iinH gaz motorlar, ortam s!aklna ok )azla duyarl olmadndan, baz uygulamalarda gaz
motoru kullanm zorunlu .ale gelir.
'.G TO3LAM %5%TEM KA3A%5TE%5
"o:enerasyon sisteminde i.tiya duyulan gler bydke, seilen sistem, gaz trbinine
doru ynelmektedir. Genellikle uygulamada, <C Z 13 8] seviyesinin altnda gaz motorlar,
zerinde ise gaz trbinleri kullanlmaktadr. 9slnda bu seim elektrik Z s kullanm oranna
gre ya+lr. 'ir sistemde ok az s kullanyorsanz, kombine evrimli gaz trbini kurmak da.a
avanta:ldr. (lektrik )iyat, bizim lkemiz koullarnda da.a +a.al olduundan, gaz
motorlarnda elektrik verimi da.a yksek olduundan dolay, gaz motoru semek da.a
ekonomik olmaktadr.
'.H ELEKT,525N KAL5TE%5
(lektrikteki )rekans ve gerilim .assasiyetinin yksek olduu iletmelerde bazen sistemin
karllna yada ebeke elektriinin srekliliine bakmakszn, ko:enerasyon yatrm zorunlu
.ale gelir. zellikle .assas elektronik !i.azlarn bulunduu tesislerde /tekstil, !om+uter,vs.7
)rekans ve gerilim deerlerinin tolerans ok azdr. esiste bu trden sorunlar varsa,
ko:enerasyon bu kurulu iin kanlmaz olmakta, tolerans miktar azaldka ise sistem seimi
gaz motorundan gaz trbinine doru kaya!aktr.
#L1M (
55
#L0E I%ITMA%I =E KOKENE,A%YON-N
("F-F8U" FJSOJSJSVS
rkiye birin!il ener:i kaynaklar kendi kendine yeterli bir lke deildir. (ner:i a
olarak tanmlanan, birin!il ener:i tketimi ile retimi arasndaki )arkn gnmzde C3 milyon
(M /ton edeeri +etrol, < (MP=<>33 8e7, 13<3 ylnda <33 milyon (M olmas
beklenmektedir. 'irin!il ener:i tketiminin yzde G3Xa yaknn oluturan +etrol ve doal gaz
byk lde dardan alnmaktadr. (ner:i an ka+atmak iin ya+la!ak birin!il ener:i
it.alatnn bedeli, bugnk )iyatlarla <3 milyar dolar, 13<3 ylnda ise 13 milyar dolar
bula!aktr,_<`.
Ukin!il ener:i trleri, elektrik ener:isi ve sl ener:idir. Dsl ener:i konutlarda stma,
sanayide +roses ss olarak kullanlmaktadr. <RRG yl itibariyle, rkiyeXnin ener:i retimi iin
kurulu g! yaklak 1; 333 8]Xdr. "urulu g!n yaklak yars termik, yars .idroelektrik
santrallerdir. ermik santrallarn yzde CCXi linyit, yzde 1CXi doal gaz yakan santrallerden
olumaktadr. <RRG ylnda yaklak R3 milyar k]. olan elektrik tketiminin .emen tm yerli
retimle karlanm, an!ak da.a sonraki yllarda tketim, retimi az da olsa amtr. 9ksayan
ener:i yatrmlar nedeniyle, nmzdeki yllarda elektrik ann olumas beklenebilir. (lektrik
retmek iin 13<3 ylna kadar sisteme .er yl ; ila G 8] kurulu g eklemek baka bir deile ;
ila G milyar dolar yatrm ya+mak gereke!ektir. 'una ek olarak doal gazn tanmas iin boru
.atlarnn ya+m, elektrik datm iinde yksek ve alak gerilim .atlarnn gelitirilmesi
zorunlu ola!aktr.
&ukardaki verilen bilgiler rkiyeXnin ener:i sorununun boyutlarn ortaya koymaktadr.
9ka grle!ei gibi birin!il ve ikin!il ener:i tketiminin, etkin kullanmla, olabile!ek en alt
dzeyde tutulmas, ener:i +olitikasnn nemli bir ama! olmaldr. 'ileik s-g retiminin
yaygnlamas birin!il ener:i kaynaklarndan yararlanma orann artrmann yansra kurulu g!e
ya+a!a katk bakmndan bu ama!a .izmet ede!ektir. "onutlarn stmas iin gerekli ener:inin
bileik s-g santrallarndan salanmas durumunda .er < 8] santral g! iin, lke olarak
yllk tketimimizden yaklak 233 ton yakt veya <2C bin dolarlk bir artrm ya+mak
mmkndr. zellikle yeni kurulan yerleim blgelerinde bileik s-g retiminin uygulanmas
kolay olu+, zendirilmelidir. &eni yerleim blgelerinde bu konuda bir n almann ya+lmas
yasa ile zorunlu klnmaldr.
(.! #Ql9e I$tma$
'lge stmas, bir yerleim biriminin bir veya birka merkezde kurulan santrallerle
stlmasdr. &erleim birimi, bir site olabile!ei gibi, bir ma.alle veya bir kent de olabilir. 'az
uygulamalarda s santrallar s!ak su veya bu.ar reten kazanlardan oluur. 'aka bir deile
santralde sade!e s retilir. 'az santrallerde ise s ve elektrik birlikte retilir. 'u tr
santrallerde bu.ar trbini, gaz trbini veya diesel /gaz7 motoru kuruludur. Ukin!i uygulama
bileik s-g retimi veya ko:enerasyon olarak bilinir.
'lge stmasnn, .er a+artmann veya konutun ayr ayr stlmasna oranla baz
avanta:lar vardr. 'unlarn arasnda atklarn denetlenerek evre kirliliinin nlenmesi, yaktn
ekonomik yaklmas, yakt seeneklerinin )azlal n!elikle belirtilmelidir. 'lge stmasnn en
byk dezavanta: ise ilk yatrm maliyetinin yksek olmasdr. 9n!ak +lanl ve dzenli yerleim
blgeleri ile maliyeti azaltmak olanakldr.
'ir blge stma sistemi, s retim merkezi, datm ebekesi ve kullan! balantlarndan
oluur,_1`.
Ds retim merkezi, kazanlardan oluan bir s santrali olabile!ei gibi, bir bileik s-g
santrali de olabilir. #antralde, snn datm iin ara! akkan ilevini gren s!ak su veya bu.ar
56
retilir. Gnmzde ara! akkan olarak s!ak su kullanm ok da.a yaygndr. #antralde ayr!a
ara! akkan ebekede dolamn salayan +om+alar bulunur.
#antralde retilen s!ak su veya bu.ar bir boru ebekesinde dolaarak, sl ener:inin
datmn salar. #uyun santralden k s!akl R3 ile <13
o
5 arasnda olabilir. Aebekedeki
s!aklk dm ise <3 ile ;3
o
5 arasndadr. 'oru ebekesi kanallarn iine yerletirilebile!ei
gibi, yer stnde veya to+raa gml de olabilir. Gnmzde elik bir koruyu!u kl) iinde
yaltlm +lastik veya elik borular yaygn olarak kullanlmaktadr. $atm sisteminde ayr!a
genleme elemanlar, vanalar, yardm! +om+alar yer alr.
"ullan! balantlar, ebeke ile konut arasnda sl ener:i aktarmn salayan ean:r ve
konut iindeki stma tesisatndan oluur.
(.& #ile<ik I$ U 0:B 1retimi 7Ko>enera$"on8
'ileik s-g retimi veya ko:enerasyon s ve elektriin ayn sistemde birarada
retilmesi anlamna gelir. 'u mala .er.angi bir s makinesi kullanlabilir. ermodinamiin
ikin!i yasasna gre, bir s makinesi veya g santrali tkettii yakt ener:isinin an!ak belirli bir
blmn ie veya elektrie dntrebilir. Geri kalan ener:i evreye s olarak verilir. 'ileik s-
g retiminde evreye atlan bu ener:iden yararlanlr. 'ileik s g retimi ile ilgili temel
tanm, sl verim, ener:iden yararlanma oran ve elektrik-s orandr. 'u tanmlar aada
aklanmtr.
'ir s makinesinde retilen iin /]7, salanan yakt ener:isine /&7 oran, sl verim,
olarak tanmlanr,_;`.

P ] ? & /<7
Ds makinesinin evreye att sl ener:i b, kullanm amalanan sdr. (ner:iden
yararlanma oran /utilization )a!tor, total e))i!ien!y7, (&F , yararlanlan to+lam ener:inin,
salanan ener:iye orandr:
(&F P ]0b ? & /17
ermodinamiin birin!i yasasna gre ener:iden yararlanma oran <Xdir. ,akat
uygulamada atk snn tmnden yararlanlamad iin bu deer 3.2 ile 3.R arasnda olur.
'ir bileik s-g santralinde retilen iin /elektriin7, kullanlan sya oran, elektrik-s
oran /+o[er to .eat ratio7, (DF diye tanmlanr. 'u deer, termodinamiin birin!i yasasn
kullanarak, sl verimle gsterilebilir:
(DF P ] ? b P ? < - /;7
9ada bileik s-g retimi iin kullanlabile!ek )arkl sistemler ele alnm, teknik ve
ekonomik ynden karlatrlmtr.
'ileik s-g retimi iin kullanlabile!ek sistemlerden biri kazan-bu.ar trbini
seeneidir. 'u.ar evrimine dayal bu sistemde kar basnl ve ara bu.ar almal-
youturu!ulu olmak zere iki )arkl dzenleme dnlebilir. 'u dzenlemeler ekil < ve 1X de
gsterilmitir. 'u.arl evrimlerde .er trl yakt kullanlabilir.

57
rbin
]

"azan

&outuru!u
Mom+a
ekil ! . "ar basnl bu.ar trbini evrimi
"ar basnl evrimde, bu.ar trbin knda, stma s!aklna kar gelen doyma
basn!nda youturulur. 'yle!e youturu!u, stma ebekesine verilen snn kayna olur.
"ar basnl bu.ar evriminin sl verimi B13 dolaylarndadr ve bu tr sistemlerin elektrik
retim gleri < ile <3 8] arasnda deiir. 'u sistemlerde elektrik-s oran 3.<C ile 3.1 arasnda
olu+, verilen bir evrim iin sabittir. Tretilen elektrik veya snn miktar, trbinden geen bu.ar
debisini azaltarak veya oaltarak deitirilir.
rbin
]
"azan
&outuru!u
Mom+a
Mom+a
ekil &. 9ra bu.ar almal youturu!ulu bu.ar trbini evrimi
9ra bu.ar almal-youturu!ulu evrimde, youturu!u basn! atmos)er basn!nn ok
altndadr. 'u.ar ;3-=3 dere!e arasnda bir s!aklkta youur. Dstma ener:isi ise da.a yksek
bir basnta trbinden ayrlan bu.arla salanr. 9ra bu.ar almal bu.ar evriminin sl verimi
B13-B;3 arasndadr, elektrik retim g! ise <3 ile C3 8] arasnda deiir. (lektrik s oran
trbinden ayrlan bu.ar miktarn azaltarak veya oaltarak deitirilebilir. 'u bakmdan ara
bu.ar almal evrim, alma sresin!e deien s ve elektrik yklerini karlamada da.a
esnektir. (lektrik-s oran, trbinden ayrlan bu.ar miktarna bal olarak 3.<C ile 3.=
arasndadr.
'ileik s-g retimi iin kullanlabile!ek bir baka seenek ekil ;Xte gsterilen gaz trbini-atk
s kazan dzenlemesidir. 'u dzenlemede kan yksek s!aklktaki gazlar bir atk s kazannda
bu.ar veya s!ak su retmek iin kullanlr. (lektrik retim g! 1 ile C3 8], sl verim ise B1C
ile B;3 arasndadr. Gaz trbinlerinde doal gaz, JMG veya na)ta yakt olarak kullanlabilir. 'u
tr santrallerde elektrik-s oran 3.C mertebesindedir. rbin kna kona!ak olan bir
ynlendirme /by-+ass7 mekanizmas ile atk gazlar s gereksinimin az olduu zamanlarda,
58
kazana gnderilmeyerek dorudan atmos)ere verilebilir. 'ileik s-g retiminde kullanlan gaz
trbinleri, uak motorlarnn tasarmna dayanan aero-derivativ trden veya yer santrallarnda
kullanlan ar /.eavy duty7 trden olabilir.
9tk s kazan 'u.ar
&anma odas
rbin

"om+resr
ekil '. Gaz trbinli bileik s-g sistemi
'ileik s-g retiminde son yllarda yaygnlaan bir baka uygulama ekil =Xte grlen
diesel veya gaz motoru ile atk s kazannn kullanlmasdr. 'u dzenlemede motorun egzoz
gazlar bir atk s kazanndan geirilerek bu.ar veya s!ak su retmek iin kullanlr. 9yr!a
motorun soutma suyundan, s!ak su retimi iin yararlanlabilir. (lektrik retim g! 3.C ile <3
8],sl verim ise B=3 ile BC3 arasndadr. $iesel veya gaz motorlu bileik s-g retiminde
elektrik s oran yaklak <Xdir. 'urada da, atk gazlar s gereksinimin az olduu zamanlarda, bir
ynlendirme mekanizmasyla dorudan atmos)ere verilebilir. $iesel veya gaz motorlarnda yakt
seenekleri motorin, doal gaz, JMG ve na)taXdr.
ekil (. $iesel motorlu bileik s-g sistemi
9tk s kazan
$iesel mak.
#!ak #u
8erkezi
(.' #ile<ik I$0:B 1retimi ile #Ql9e I$tma$nn Ekonomik Olurlulu;u
59
'ileik s-g retimi kullanarak ya+lan blge stmasnn olurluluuna termodinamik,
ekonomik ve iklimsel +arametreler birlikte gznne alnarak karar verilir.
(konomik olurluluun birlikte belirlenebilmesi iin sistemin yllk net iletme geliri ile
yatrm giderinin .esa+lanmalar gerekir. &llk net iletme geliri, blgenin s ve elektrik
gereksinimlerinin ayr ayr karlanmas durumunda yllk olarak dene!ek stma, elektrik,
+ersonel, bakm onarm giderlerinin to+lamndan, bileik s-g santralinin yllk yakt,
+ersonel, bakm onarm giderlerinin to+lamn kartarak bulunur. &atrm gideri ise bileik s-
g santralinin satn alnmas ve kurulmas ile ilgili olarak balangta denen +aradr. 'u
deerler belirlendikten sonra geri deme sresi, imdiki deer, yllk net kazan gibi ekonomik
analiz yntemlerinden biri ile yatrmn karllna karar verilebilir,_=`.
Sygulamann ya+la!a blgenin s ve elektrik gereksinimin, bileik s-g santralinin
elektrik-s oran ile uyumlu olmas gznnde bulundurulmas gereken bir .usustur. 'u uyumu
tam olarak salamak mmkn deildir. Tretilen elektrik )azla olduu zaman ebekeye
satlabilmesi, elektrik a olduu zaman ebekeden alnabilmesi anlamalar erevesinde
mmkn olabilir. Ds ener:isi a yardm! kazanlarla, s ener:i )azlas ise s de+olayan
akmlatrlerle belirli ller iinde dengelenebilir.
'ileik s-g santralinin kullanlma oran /yk )aktr7 gznne alnmas gereken bir
baka +arametredir. &k )aktr iklim koullarna baldr. 'ileik s-g santralnn ka+asitesi
belirlenirken yk- sre erisinden yararlanlr. 9ada bir yk-sre erisi gsterilmitir.
Ds gereksinimi yk Zsre erisi
/8]7 'ileik s-g retim merkezi
tara)ndan karlanan s
gereksinimi /8e7
#re /saniye7
ekil 4. &k-#re (risi
'ir blge stma sistemi tasarlanrken, bileik s-g santralnn s retim ka+asitesi
genellikle, stma sisteminin maksimum s gereksiniminin BC3Xsini karlaya!ak biimde seilir.
'yle!e bileik s-g santralnn yln byk bir blmnde tam yke yakn bir ka+asitede
almas salanr. Ds gereksiniminin byk olduu ksa bir sre iinse yardm! kazanlar
devreye girer.
Aebekeye elektrik sat )iyat, ebekeden elektrik al )iyat, bileik s-g santralndan
yaklan yaktn )iyat olurluluk .esa+lanrnda gze alnmas gereken ekonomik +arametrelerdir.
9yr!a bileik s-g santral, yardm! kazanlar, datm ebekesi, konut balantlar iin sabit
yatrm deerleri, )aiz oran, bakm onarm ve iletme giderleri de olurluluk .esa+lar iin
gereklidir.
60
'az durumlarda retilen s ve elektriin )iyatlandrlmas sz konusu olabilir.
,iyatlandrmaH rnlerin ener:i veya ekser:ini gz nne alarak ya+labilir. Trnlerin ener:ilerini
gz nne alarak ya+la!ak .esa+lama iin aadaki bant kullanlabilir,_C`:
f e - f . , /I0 1 f , - 2 3 a , 4s3e) /=7
burada,
f e : elektriin )iyat, / +ara birimi ? ke 7,
f q : snn )iyat, / +ara birimi ? ke 7,
f y : yakt )iyat, / +ara birimi ? ke 7,
EIO : bileik s-g santralnn elektrik-s oran
: bileik s-g santralnn sl verimi
C : bileik s-g santralnn yatrm bedeli / +ara birimi 7
A : amortizman )aktr / !a+ital re!avery )a!tor 7, _C`
S : santraln yllk alma sresi / saniye 7
E : santraln elektrik retim g! / k] 7
olmaktadr.
/=7 numaral bantda elektrik ve snn )iyatlar iki bilinmeyen olarak yer almaktadr. 'u
nedenle bir bantya da.a gerek duyulur. Trnler ener:i baznda eit )iyata sa.i+ kabul edilir,
baka bir deile f e 1 f . alnabilir. 'ir baka yaklam da yatrm masra)larn elektrie
ykmaktr, bu durumda f . 1 f alnr.
#L1M 4
E%ENY-,T KOKENE,A%YON TE,M5K %ANT,ALI
(senyurt "o:enerasyon termik #antral,rkiye Slusal elektrik ebekesine <>3 8]
elektrik ve (senkent 'lgesel Dstma sistemine s amal s!ak su salaya!aktr. #antraln
tanm,+ro:enin esaslar ve santraln merkezi stma sistemine balants aada verilmektedir.
4.!.E$en"urt Ko>enera$"on Termik %antral
(senyurt "o:enerasyon ermik #antral,<>3 8] termal ener:i reten,s elektrik kombine
evrimli bir termik santraldr. #alanan elektrik, ulusal elektrik ebekesine ve retilen s
(senkent 8erkezi Dstma sistemine .izmet vermektedir. #antralda :
; adet Gaz rbini ? eeneratr
; adet Ds Geri "azanml 9tk Ds eeneratr/kazan7 /LO#G7
'u.ar rbini ? eeneratr
Lava #outmal "ondansatr
&ardm! "azan
<C= k% Aalt sa.as da da.il olmak zere (lektrik #istemleri
$atm "ontrol #istemi
#antraln 'alans #istemleri
4.!.!.0az T:rAini D KeneratQr:
Gaz trbini ? :eneratr +aketleri MGGCC</'7 /,rame G'7 ti+tir ve General (le!tri! il
lisans szlemesi ka+samnda .omassen Dnternational tara)ndan Tretilmilerdir. Ler +aket
taban lev.asna monte edilmi ekilde bir trbin ve aksesuar +aketini ierir. Ler gaz trbininin
nominal k =38]X tr. rbin, :eneratre, bir vites ile balanmaktadr, bu da trbinin
C333r+m Wlik rotasyonel .zn, ;333r+m W ye drmektedir.
61
Giri )iltresinden giren .ava, <2 aamal eksenel kom+resr tara)ndan tazyik edilir.
azyikli .ava yaktla kart ve yand <3 .!reli ateleme sistemine ynlendirilir. 9telemenin
tamamlanmasndan sonra s!ak gazlar genletikleri ; kademeli trbine akarlar. Gazlar egsoz
kndan gaz trbinini terk eder ve Ds *evrim 'u.ar eeneratrnn giri kanaln girerler.
Gaz trbinleri normalde doal gaz ile alrlar. -o emisyonu artlarn karlayabilmek
iin trbinler kuru dk -o yanma sistemi ile donatlmtr. (er doal gaz kesilirse, gaz
trbinleri yedek yakt olarak mev!ut bulunan +etrol ile yana!aktr. Gaz trbinleri +etrol ile
altnda -o W u drmek iin su en:eksiyonu ya+lr.
Gaz trbini :eneratrleri G(5 9lst.om tara)ndan retilmitir. ;333r+m W li, <<k% W lk 3.R
g )aktr bulunan :eneratrlerdir.
Gaz trbini balatma sisteminde ar dizel motor, burma konverteri ve starter debriya:
bulunmaktadr. 'alatma sistemi yardm! kom+artmana yerletirilmitir ve vites vastasyla gaz
trbini rotorunu altrr. Aebekeden ener:i gelmedii zaman da bile balamay salamak iin
dizel motor seilmitir.
Gaz trbinlerinin kontrol iin G( #+eedtroni! 8ark % kontrol sistemi kullanlmaktadr.
8ark % l kontrol sistemidir ve yakt kontrol /yar yk durumlarnda .z veya yk kontrolleri
iindir7, dere!e kontrol /temel yk durumlarnda7, veya ak evrim /iletmeye alma
durumlarnda7 gibi )arkl ekillerde alr. Ulaveten, emisyon ve iletme artlarn karlamak
iin trbin giri klavuz kanatlar ve su en:eksiyonu kullanlr. -ormalde gaz trbinleri, en
yksek elektrik verimini ve en dk emisyonu verdii iin temel ykte ala!aktr.
$ier gaz trbinleri ? :eneratr yardm! sistemlerde, yalama ya sistemi /gaz trbini ve
:eneratr yalamak ve .idrolik ya sistemini altrmak iin kullanlr7, ka+al soutma su
sistemi /yalama yan soutmak iin kullanlr7, yangn detektr ve sndrme sistemi /yangn
detektr, alarm ve 5F1 sndr!leri ierir7, gaz trbini ve :eneratr akustik ka+lamas
/grlty azaltmak iin7 ve gaz trbini ve :eneratr koruyu!u /alev detektr, ar .z ve
senkronizasyon7 sistemleri mev!uttur.
4.!.& I$ 0eri Kazanml Atk I$ Kazanlar 76,%08
Ds geri kazanml atk s kazanlar /LO#G7 #!.elde 'reda 'oilers /Lollanda7 tara)ndan
dizayn edilmi ve $(#9 /Uzmir7 tara)ndan retilmitir. 'unlar yatay, doal sirklasyonlu, i)t
basnl modeldir ve ilave ateleme sistemine sa.i+tir. Ler bir LO#GXnin ilave ateleme sistemi,
doal gaz veya +etrol ile yanabilen brlre sa.i+tir. 'rlrler merkezi kontrol odasnda
manuel olarak altrlr ve LO#G bana 128] maksimum ka+asitesi vardr.
Gaz trbini egzoz gazlar giri kanalyla LO#GXlere srasyla girer. (gzoz gaz aknn
artlar gaz trbini yk ve evre koullar ilave ateleme .z ile orantldr.
LO#GXnin s yzeyi aadaki ekilde ayarlanmtr /egzoz gaz ak ynnde7:
- &' #+er st! DD
- 'u.arlatr! (kran
- &' #+er st! D
- &' 'u.arlatr!
- &' 'u.ar (konomizeri DD
- 9' #+er st!
- 9' 'u.arlatr!
- 9' 'u.ar (konomizeri ve &' 'u.ar (konomizeri D
62
- 9' 'lgesel Dstma #er+antini
Grlt ile ilgili tale+leri karlayabilmek iin LO#G egzoz kanalna susturu!u yerletirilmitir.
Ler bir LO#GXnin kendi B<33 K 1 kombine yksek ? dk basn kazan besleme suyu
+om+alar seti vardr. Mom+alardan biri alr durumdadr, dieri beklemededir.
"ondanserin snma ve dearasyonu iin gereken bu.ar miktarn azaltmak iin
dearatrden gelen brlr besleme suyu kullanlarak kondanser, .ari!i kondanser n st!s
iinde stlr. 'yle!e santraln elektrik verimlilii ykseltilir.
(er santral +etrol ile altrlyorsa, LO#GXnin arka ksmnda oluabile!ek korozyonu
nlemek iin kondanser n st!lar ve merkezi stma ser+antinleri devre d braklr. 8erkezi
stma ser+antinlerinde kalan suyun ser+antinlerin iinde bu.arlamasn nlemek iin basn
altnda tutulur.
'ir nitenin ilemesini salamak iin, .er bir LO#G basn dr! ve kzgn bu.ar
soutu!usu /desu+er.eater7 istasyonlar ile birlikte ortak bir &' ve 9' balama .attna balanr.
'alama /start-u+7 bay+as sisteminin ka+asitesi bir se)erde sade!e bir tane LO#G altrabilir
ekildedir. 'ay+as istasyonlar .ava soutma kondanserine dear: edilir.
Ler bir LO#G tam otomatik su kalite kontrol sistemi ile donatlmtr. 'u sistem /brlr
besleme suyu, &' ve 9' kazan suyu, &' ve 9' doymu bu.ar iin7 numune istasyonu ve
kimyasal doza:lama sistemine sa.i+tir. "azan suyu +islii kazan boaltma borusu ile dear:
edilir.
4.!.' #uWar T:rAini D KeneratQr:
'u.ar trbini General (le!tri! lisans ile .omassen Dnternational tara)ndan
retilmitir. ek mu.a)azal, bir adet kontrolsz kombine emme?basma ve bir adet kontroll
basma ti+i kondanse bu.ar trbinidir. "ombine emme?basma LO#GXnin 9' blm ile ayn
basnta almaktadr. 'asma olarak altnda merkezi stma kondanseri yksek ssn
besler. &az dneminde merkezi stma suyunu tale+ edilen sda tutabilmek iin, kontroll basma
<.2C barlk bir basnta tutulur.
'u.ar trbini :eneratr G(5 9lst.om tara)ndan retilmitir. ;333r+mXli, <<k%Xlk,
/normal iletme artlar altnda7 3.R g )aktr bulunan :eneratrlerdir.
'tn &' bu.ar sistemi /LO#GXler ve bu.ar trbini7kay! basn eklinde alr.
-ormalde, bu.ar trbini kontrol val)lar tam olarak aktr. 'u.ar basn! kabul edilir minimum
deerin altna dtnde, basn! istenen deere getirmek iin val)larn bir blm ka+anr.
'u.ar basn!nn aniden dmesi durumunda bu.ar trbini kelebek val) da ka+ana!aktr.
4.!.( 6aEa %o;utmal Kon)an$er
Lava soutmal kondanser /9557, bu.ar trbini egzozundan ve?veya bu.ar trbini
bay+as sisteminden gelen bu.ar kondanse etmeye yarar. #outma iin evre .avas kullanlr.
'u.ar, demetlerin d yzeyinden geen .avaya s trans)er ederek, )in t+ demetleri iinde
kondanse edilir. 'u.ar younlar ve kazan besleme suyu olarak tekrar kullanlmak iin 955
kondanser tankna geri dner.
'u.ar trbini egzozu veya bay+as bu.ar, bu.ar trbini egzoz kanal ve iki datm
mani)oldu vastasyla younlatr! elemanlara gnderilir. "analda oluabile!ek .er.angi bir
younlamay nlemek iin bu.ar kanalnda drena:lar vardr.
63
,in t+ elemanlar i)t at kon)igrasyonu iine yerletirilmitir. Ler atnn be modl
mev!uttur. Ler modln eksenel ak )an ve sekiz )in t+ demetleri vardr. 'yle!e
tamamlanm bir 955 >3 />K<37 )in t+ demetinden oluur. Ler bir )in t+ demeti 133 tek
geili karbon-elik, s!ak daldrmal galvanizli oval )in t+lerden oluur. +ler drt +aralel sra
.alinde t+ salar ile balklar arasnda yer alr.
955Xden gelen younlama svs kondansatrn to+lama balklarnda to+lanr ve yer ekimi
drena: yoluyla, 955 s!ak su to+lama tankna yollanr.
955Xye bal drt bu.ar trbini bay+as istasyonu vardr:
- ana &' bu.ar trbini bay+as
- &' balang bay+as
- ana 9' bu.ar trbini bay+as
- 9' balang bay+as
m bu bay+as istasyonlarnda basn dr! val) ve kzgn bu.ar soutu!usu mev!uttur. 955
bay+as konumundayken tm LO#GXlerin bu.ar akn kontrol etme zellii vardr.
4.!.4 Yar)m* Kazan
Mro:enin iletmeye alma dneminde karlaya!a s talebi iin, yardm! bir s!ak su
kazan kurulmutur. 'u s!ak su kazan silindir, geili ve basn!a dayankldr, n ve arka
biti +lakalar ve i)t yakt yak!ya sa.i+tir.
&ardm! kazann maksimum termal ka+asitesi 138]Xtr. *k suyunun dere!esi <;3
o
5 de
kontrol altnda tutulur.
4.!.G Elektrik %i$temleri
elektrik sistemleri aadakilerden oluur:
- gaz trbin :eneratrleri ve bu.ar trbin :eneratrleri
- .er :eneratr iin ykselti!i trans)ormatr
- <C=k% alt sa.as
- istasyon ve datm trans)ormatr
- orta ve dk volta: datm sistemi
- kesintisiz g kayna
<<k% elektrik reten gaz trbin :eneratrleri ve bu.ar :eneratr tamamen su-.ava
soutmal :eneratrler /(]957 tara)ndan sarlmlardr. eeneratrler statik ikaz sistemi ile
donatlmtr. m :eneratrler ;333r+m rotasyonel .z ile almaktadr.
Ler :eneratrn kendi ykselti!i trans)ormatr vardr ve alt sa.as vastasyla, santral
<C=k% ebekesine balar. <C=k% alt sa.as ebeke .atlar alt sa.as iinde to+raa gmldr
ve ener:i .atlar ve ilgili eki+man uyumlu .ale getirmek iin kurulmu olan gantryXler vastasyla
sa.aya giri ve k ya+arlar. #antral iletmeye alndnda, gaz trbini ykselti!i
trans)ormatrlerinden ikisi yardm! sistemlerin iletmeye gemesi iin santrala ener:i salamak
ama!yla volta: drme trans)ormatr )onksiyonu grr. <C=k% ebekesinden ener:i almak
mmkn deilse yardm! sistemlere ener:i salamak ama!yla a!il dizel :eneratr kullanlr.
Frta volta: datm sistemi elektrik ener:isini, <<k% datm sisteminden beslenen iki
istasyon trans)ormatrnden alr. 9lak volta: datm sistemi elektrik ener:isine, G.;k% datm
sisteminden beslenen iki datm trans)ormatrnden alr. 9lak volta:n g! =33%Xtr.
m a!il durumlarda santraln gvenli bir ekilde ka+atlmas iin kesintisiz g
kayna sistemi vardr.
64
<. "oruma ve "ontrol #istemleri a!il motorlar ile statik =33?1;3 %95 SM# sistemini
besleyen <<3%$5 sistemi,
1. (9A MJ5 komnikasyonu sistemi iin =>%$5 sistemi,
;. $5# sistemi alarmlar besleyen 1=%$5 sistemi.
4.!.H Da;tm Kontrol %i$temi
(lektrik datmn da ieren santraln tamam, merkezi kontrol odasndan yrtlr.
8erkezi kontrol odas, o+eratr istasyonlar, m.endislik istasyonlar, datm kontrol sistemi
/$5#7 iin yaz!lardan oluur. $5# (lsag 'ailey Lartmann f 'raun tara)ndan ya+lmtr.
$5# mikro +roses esasl bir sistemdir ve u )onksiyonlar vardr: kontrol, grntleme,
iletme, veri saklama, yazma, alarm ve koruma, #antraln, enstrmanlar, kontrol ve koruma
artlar, kontrol odasnn yannda bulunan elektrik ve kontrol +anel odasnda yer alan gaz ve
bu.ar trbini yerel kontrol kabinlerindeki eki+manlar!a idare edilir. F+eratr istasyonlar,
kontrol odas ve santral sistemlerindeki o+eratrler arasndaki veri al veriini salar. (kranlar
iletme ile ilgili tm unsurlar gra)ik ve tablo olarak gsterir. #antraln durumunu gsteren bir
kl +anel o+eratr istasyonlarnn nne yerletirilmitir. Uletme ve grntleme ilemleri
normalde merkezi kontrol odasndan ya+lmasna ramen, gaz trbinleri, bu.ar trbini ve su
artma tesisinin kendi kontrol sistemleri vardr.
4.!.I %antraln #alan$ %i$temleri
9adakileri de ka+sayan birka tane santraln balans sistemi vardr:
- yakt temin sistemi
- ya temin sistemi
- demiranalize su sistemi
- ka+al soutma suyu sistemi
- enstrman ve servis .ava sistemi
- santral yangn sndrme sistemi
- kullanma suyu sistemi
- stma, .avalandrma ve .ava artlama sistemi
- atk su dear: sistemi
- yamur suyu dear: sistemi
- ime suyu sistemi
#antraln iletmesi iin gerekli olan yardm! sistemler yle +ro:elendirilmitir ki, bir +arann
k, gaz trbinleri, LO#GXler veya bu.ar trbini gibi dier bal!a eki+manlarn kna sebe+
olamaya!a ekildedir.
4.& 3ro>e E$a$lar
kombine elektrik ve merkezi s reten bir santral veya ko:enerasyon santral iin, santral
maksimum verimlilikte iletmek iin ekonomik bir yntem vardr. (lektrik retiminden gelenler
s retiminin arz ve salanabilirlik tale+leriyle dengelenmelidir. /iklim sonu!u7 8erkezi s talebi
deiikliklerinde s teminini kontrol etmek nemlidir.
#antral bu.ar trbini knda ok eitli s talebini karlarken, bir yandan da ulusal
ebekeye elektrik retmeye devam edebilir.
#antraln gvenlik artlarnda, eitli gaz trbinin kon)igrasyonlar kullanlmas
ngrlmtr. Maralel alan gaz trbini ? LO#G setleri, bu konuda o+timum sonular
vermektedir. ,rame G' gaz trbini seimi s tale+leriyle ilgili olarak ortaya kmtr ve
<>38]Xlk ko:enerasyon santralnn maksimum gerekleriyle uyumluluk salamtr.
65
(konomi ve verimlilik sebe+leriyle, tek bir bu.ar trbini kullanlmaktadr. 'u tr
uygulamalarda bu.ar trbinleri olduka gvenilirdir ve ok az rutin bakm isterler. 'u.ar
trbininde arza olmas ve bakm gerekmesi durumunda bu.ar trbini bay+as edilerek, bu.ar,
re)ormer istasyonlarndan merkezi su st!sna gnderilir. 'akm gerektiinde bu.ar trbini,
balant borusundaki bir val) ile 955Xden ayrlabilir.
Gaz trbinlerini ve LOG# kanal yak!larn atelemek iin .em doal gaz, .em de +etrol
kullanlmaktadr. %erimlilik sebebiyle LO#GXdeki egzoz gaz su ve sl)r tara)ndan, bunlarn
youma ssnn izin verebile!ei kadar dk dere!eye soutulur. Metrol yakarken sl)r ierii,
doal gazda olduundan da.a yksektir, bu da egzoz gaznda, asit doyma noktasnn da.a
yksek kmas ile sonulanr. #onu olarak, dk dere!edeki korozyonu nlemek iin, LO#G
egzozunun dere!e seviyesi ykseltilmelidir.
"ullanma suyunun temini zor olduundan ve +a.al olmas sebebiyle su tketimi nemli
bir +ro:elendirme sorunudur. 'u suretle, su tketimi aadaki yollarla azaltlmaktadr:
'u.arlama kay+larn nlemek iin slak soutu!u sistem ile .ava soutmal kondanser
kullanlmtr.
Gaz trbini, birin!i yakt olan doal gaz iin kuru dk -oK yanma sistemi ile
donatlmtr.
U soutma sistemi ka+al loo+ sistemidir ve .ava soutmaldr.
Uletmeye alma iin, LO#GXler 955Xnin kabul edemeye!ei kalitede olan bu.ar atan ve byle!e
bu.ar +atlamasn nleyen ayr bir bay+as sistemi kullanlmaktadr.
(gzoz gaz emisyonlar, kuru dk -oK , oluumunu nler ve gaz trbini egzozunun -oK
seviyesini ok dk tutar. Gaz trbini +etrol ile alrken emisyonlar kontrol altnda tutmak
iin su en:eksiyonu kullanlmaktadr.
-ormal iletme iin iletme ve kontrol )onksiyonlar tamamen otomatiktir, byle!e
gerekli iletme ekibinin says en aza indirilmitir. Gaz trbinleri ve bu.ar trbini gibi ana
santral sistemlerinin kendi kontrol niteleri vardr ve otomatik olarak kontrol edili+, kontrol
odasndan sralanr.
(senkent evlerinin sa.aya olan yaknl sebebiyle, grltnn nlenmesi santral
dizaynnda nemli bir unsurdur. Grltnn ana kaynaklar gaz trbinleri, LO#GXler ve 955Xdir.
'unlar evlerden olabildiin!e uzak tutulmulardr. Gaz trbinleri ve LO#GXler ayr bir binada yer
almtr ve bu.ar trbini ve idari bina, 955Xnini nnde yer alarak grlt kesi!i grevi
grmlerdir. ,in ,an #outu!usu gibi dier +otansiyel grltl +aralar iin grlt azalt!lar
kullanlmtr.
#antral yerleim +lanlar aadakileri de iermektedir:
&ksek volta: ebeke .atlar <C=k% alt sa.asna gmlmtr, byle!e yksek gerilim .atlar ile
ortaya kabile!ek +roblemler ortadan kaldrlmtr.
Gereksiz basn kay+larn nlemek iin buru .att ileri en aza indirgenmitir.
$zenli bakm ve tketim rnlerinin/kimyasallar,+etrol vs.7 temini iin bo alan ve giri
salanmtr.
Metrol ve su tanklar bir duvar ile evrelenmitir.
66
4.' Merkezi I$tma %i$temine #a;lant
(senyurt "o:enerasyon ermik #antral, (senkent 8erkezi Dstma sistemine s!ak su
olarak termal ener:i temin ede!ektir. #istem minimum <<3
o
5, maksimum <;3
o
5 arasnda s!ak su
temin etmek zere +ro:elendirilmitir. 'u amala, santraln bir ksm s retmeye ayrlmtr.
#antral iindeki merkezi stma sistemi aadaki +aralardan olumaktadr :
- LO#GXlerdeki merkezi stma ser+antinleri
- < yksek s merkezi stma kondanseri
- 1 dk s merkezi stma kondanseri
- basn sistemli, genleme kanallar
- ; K BC3 merkezi stma sirklasyon +om+alar

8erkezi stma ser+antinlerinin ama!, egzoz gaznda bulunabile!ek sy maksimuma
kararak, LO#GXnin termal verimliliini artrmaktadr. 8erkezi stmadan dnen souk su ilk
n!e merkezi stma ser+antinlerine +om+alanr. 'u, santraln termal verimliliini artrr, nk
merkezi stma kondansatrlerindeki suyu stmak iin bu.ar trbininden da.a az bu.ar kna
i.tiya duya!aktr. (er santral +etrol ile alyorsa, egzoz gazndaki sl)re bal korozyonu
nlemek ama!yla, merkezi stma ser+antinleri bay+as edilir.bu.arlamay nlemek iin
merkezi stma ser+antinlerindeki su basn altnda tutulur.
" aylarnda suyu <;3
o
5Xlk maksimum s!aklkta tutabilmek iin yksek sl merkezi
stma kondanseri kullanlr. 'u kondanser bu.ar trbininin kombine emme?basma
blmndeki bu.ar ile beslenir.
(er bu.ar trbini almyorsa, bu.ar, bu.ar trbini bay+as istasyonlarnda dk
basnl merkezi stma kondanserlerinden salanr. Ulaveten, LO#GXler tara)ndan temin edilen
dk basn bu.ar, normal bu.ar yolundan yksek s merkezi stma kondanserine akar.
Genleme kanallar merkezi stma sistemindeki ortalama su ssnn deimesinden
.a!im deiikliklerini denkletirir. 8erkezi stma sirklgsyon +om+alarna g gitmemesi
durumunda merkezi stma ebekesindeki suyun kaynamasn nlemek iin basn sistemi
gereklidir. 8inimum sistem basn!n elde etmek iin genleme kanallarnda azot rts
kullanlmaktadr :
Ler biri BC3 ka+asiteli merkezi stma sirklasyon +om+as, suyun merkezi stma
ebekesinde sirkle edilmesi iin kullanlmaktadr. Mom+alarn ener:i tketimini indirgemek
iin, bir +om+a eitli .z kademeleri ile donatlmtr. #abit .zl +om+a baz yk g!n temin
ederken, ba.se konu +om+a ykleme varyasyonlarna dikkat ede!ektir.
9yr!a, merkezi stma sisteminde, dk s!aklk merkezi stma kondansatrnden
gelen younluu, 955 s!ak su de+osundan gelen younluk ile soutmaya yarayan +laka
modelinde bir ean:r bulunmaktadr. 9yr!a, merkezi stma su kalite kontrol sistemi de temin
edilmitir. 'u sistemde numune ve analiz istasyonu ve de kimyasal doza:lama nitesi
bulunmaktadr. 8erkezi stma suyu demineralize sudur ve korozyon nleyi!i ve oksi:en
vidan:r ile doza:lanmtr.
67
#L1M G
%ON-
eknolo:inin .zla gelitii gnmzde ener:i i.tiya! olduka artmtr. zellikle
sanayinin .zl geliimi bu sektrn ener:i tketimini de ayn .zda arttrmtr. (ner:i
i.tiya!nn artmas, kaynaklarn yetersizlii, ener:i maliyetinin yksek oluu ve elektrik
kalitesinin dk olmas sonu!unda yksek verimli sistemleri kullanma zorunluluu ortaya
kmtr. 'u amala ko:enerasyon sistemleri gndeme gelmitir. zellikle tekstil, kat, kimya,
gda gibi .em kaliteli elektrik .em de s gereksinimi olan sektrler iin ko:enerasyon sistemleri
kurmak avanta:l .ale gelmitir. 'u sistemlerin ener:inin tketildii yerlere kurulmasndan
dolay .at kay+larnn ortadan kalkmas ve to+lam ener:i evrim verimlerinin ebeke
santrallarnn verimlerine gre da.a yksek olmas ener:i tasarru)unu arttrmaktadr.
"o:enerasyon sistemleri uzun yllardan beri yaban! lkelerde kullanlmaktadr. S!uz
ener:i retimi, kullanm ra.atl, evreye katks vb. sebe+lerden dolay ter!i.i kolay olmaktadr.
Eaten lkemizde kullanlan belirli miktarlarda doal gaz ve )ule il kullanm mev!uttur. 'unlarn
ener:i verimleri ile birlikte kontrol edili+ sk bir ener:i +olitikas uygulanmas kanlmazdr.
'undan sonra ya+mamz gereken, ener:iyi da.a verimli kullanmak, ener:i kay+larn en aza
indirmektir. &eni ener:i kazanmlar yaratmak, yer alt ve yer st kaynaklarn kullanmak da
nemlidir. 'u konuda gereki +olitikalar oluturmak sivil to+lum rgtlerinin ve niversitelerin
abalar ile ola!aktr. "o:enerasyon konusunda dikkat etmemiz gereken tek nokta, yaktn d
lkelere baml olmasdr. 'ir lkenin ener:i retiminin d lkelere baml olmas strate:ik
olarak sakn!al olabilir. 'u sebe+ten dolaydr ki ener:i +olitikas zerine alan kii ya da
kurulularn, ener:i retimi zerinde ok .assas olmalar gerekmektedir.
#onu olarakH bir ko:enerasyon sistemi, uygulama ya+la!ak tesisin .angi oranda s ve elektrik
i.tiya! olduu dikkate alnarak seilmeli ve elde edilen snn mutlaka yararl bir ekilde
kullanlmas yoluna gidilmelidir.
68
*F" U-5(
9J9A "9J$DO89
UAJ(8J(OU
69
Y1/EY 31,1/L121
ala kaldrma ileminin ama!,+aralara sade!e bir ekil vermek deil,bunlar
geometrik,boyut ve yzey bakmndan +ara resminde gsterilen belirli bir doruluk dere!esine
gre imal etmektir.'una ilem kalitesi denilmektedir.Marann geometrik,boyut ve yzey
doruluunu ka+sayan ileme kalitesi,gnmzde tala kaldrma ileminin en nemli zelliidir.
'oyut kalitesi,+arann gerek boyutlar arasnda msaade edilen sa+malardr.'u sa+malar
boyut toleranslar ile i)ade edilir.Geometrik kalite,msaade edilen ekil ve konum sa+malarn
ka+samaktadr. 'unlar,ideal silindirik ekle gre sa+tamalar,ideal yzeye gre sa+malar ve
eksenel sa+malar olmak zere gruba ayrlr.
&zey kalitesiHtala kaldrma ileme ile ilenen yzeylerde dalga ve +rzllk olmak zere
iki trl yzey sa+mas meydana gelir. $alga geometrik sa+malar grubuna da.ildirHdolaysyla
yzey kalitesini esasen yzey +rzlln tayin eder. #tandartlara gre yzey +rzllnn
deerlendirilmesi belirli kriterlerle ya+lr. 'u kriterlere gre +rzler,yzeye dik olan bir
kesitte,belirli bir numune uzunluu boyun!a,belirli bir re)erans +ro)iline ve +ro)il ortalama
izgisine gre tayin edilir. Oe)erans +ro)il genellikle geometrik +ro)il alnr.Mro)il ortalama
izgisinin yeri,bu izginin stnde ve altnda kalan alanlarn to+lam birbirine ak ola!ak ekilde
belirlenir.&zey +rzll,yzey +rzllnn derinlii /Ot7 yzey +rzllnn
dzeltilmi derinlii /O+7 ve yzey +rzllnn aritmetik ortalama deeri /Oa7 gibi kriterlere
gre deerlendirilir./Ot7 re)erans +ro)iline gre en derin +rzn deeri H /O+7 re)erans +ro)il ile
+ro)il ortalama izgisi arasndaki mesa)eH/Oa7Xda,ortalama izgiye gre +rz yksekliklerinin
veya derinliklerinin mutlak deerlerinin aritmetik ortalamasdr. Mratikte yzey kalitesi
genellikle /O+7 veya /Oa7Xnn deerleri ile i)ade edilir.
"ayma .areketlerinin ortaya kt yerlerden,szdrmazln salanmas da sz konusu
olabilir. 'u durumda,yzey i)tlerindeki anma sonu!unda akkan kay+lar ortaya kmaya
balar.

A #

+ D
,e$im@ Yakla<k &IMM kez A:":t:lm:< olarak Wa$$a$ ta<lama u"9ulanm< "aP
ParBalarnn ":ze" foto;raflar
70
A ta<lama )i$ki DJ!F $o;uk "a;la"* mineral "a;F malzema Al&O'
# D&M'MF mineral "a;la"*F Al&O'
+ D&M'M F $ulu BQzeltiF Al&O'
D D&M'MF mineral "a; F %5+.
'u olayla vanalarda,+om+alarda,iten yanmal motorlarda sk karlalr. &ine iten
yanmal motorlarda kam millerinin .em )orm .em de +rzllk asndan .assas ilenmesi
motorun o+timizasyonunda nemli rol oynar. 'azen yalay! maddelerin yatak boluunda
tutunabilmesi iin kayma yzeylerinde kkte olsa yzey +rzll istenir.'u nedenle
tasarm! +rzsz yerine belirli bir +rzlle sa.i+ yzey ekli tale+ eder. 9yr!a motor gvde
ve ka+ann ortak yzeyleri gibi .areketsiz yzey i)tlerinde gaz kaa olmamas iin belirli
yzey ekli istenebilir.
! .Y:ze" ekli %aPmalar @
# C>>1Xde teknik yzeylerdeki ekil sa+malarnn sn)landrlmas iin alt kategori
nerilmektedir. 'unlardan ekil sa+mas malzemenin kristal ve ka)es ya+s ile ilgilidir. Aekil
sa+malar genellikle i +arasnn ilendii takm tezga.nn kzaklarndaki dzgnszlkten ve
i +arasnn .atal balanmas ile ileyi!i takmdaki )orm .atasndan ve takm tezga.ndaki
titreimlerden oluur. &zey +rzll ise,tala kaldrlan takmn ekline ve ilerleme
miktarna baldr. &zey +rzll kavram ierisinde deerlendirilebile!ek ekil bozukluu
talan oluum biimi ile ilgilidir. alan srekli veya srekli teekklne gre )arkl yzey
olua!aktr. ala kaldrmann tornalama,)rezeleme,matka+la delme, brolama , raybalama ,
talama veya .onlama ile ya+lmasnda )arkl yzey ekilleri elde edilir.
Y:ze" i<leme atQl"e$i7Wonlama makine$i8

71
&. Y:ze" 3:r:zl:l:;:n:n lB:lme$i
&zey +rzll aratrla!ak yzeyin zellii bilinen bir yzeyle
karlatrlmasyla,izleyi!i u aletlerle veya o+tik aralarla lm ya+lmas ile belirlenir. &zey
karlatrlmas ile yzey kontrol ya+ldnda saysal bir sonu elde edilemez. 'u ilem iin
tornalama,)rezeleme,talama ve le+leme gibi yntemlerle biline eitli +rzllk deerlerinde
.azrlanm standart numune karlatrma +aralar kullanlr. 'u durumda yzey kontrol
+lak gzle,bytele veya mikrosko+la ya+labilir. 9yr!a yzeyin zerine dzgn kenarl bir
!etvel konularak arada oluan kk k boluklarndan dzgn aydnlatlm bir yzeye
baklarak bir mikrona kadar olan +rzll alglamak mmkndr.
eknolo:ik yzeylerin yzey kontrollerinde izleyi!i ulu !i.azlar byk nem tar. 'u
!i.azlarda yzey kalitesi .akknda saysal deerler elde edilir.Une u!unun a+ 1 ile <C mikron
arasnda deiir. Une malzemesi elmas veya sa)irdir. 'unlarn lme aral 3,<-;33 mikron
arasnda olu+ bu aralk genel makine imalatndaki +rzllk deerlerini ka+samaktadr.
5i.azn .assasiyet ya+sna gre Oy ,Oa ,O+ ,Oh ve Oz gibi yzey +arametrelerinden .e+si veya
bir ksm !i.azdan dorudan okunabilir veya yaz!sndan alnan +ro)ilinden bu +arametreler
elle .esa+lanabilir. Uzleyi!i ulu !i.azlarda ine,yzeyi lme yolu boyun!a tarar. Une .areketi
elektrik sinyaline dntrlerek bytlr ve bir yaz!ya veya lekli ekrana tanr. lme
.atalar,ine u!unun a+ dolaysyla +ro)il derinliklerine n)uz edememesinden,inenin
mekanik .areketlerinin elektrik sinyaline dnmesi srasnda ve elektrik sinyalinin yaz!ya
tanmas srasnda oluabilir.
'. Ke$me 3arametrelerinin Etkileri
Uleme kalitesinin etkileyen )aktrler drt gru+ta in!elenir.
akm tezga.na ait sa+malarHtezga.n kinematik mekanizmasndaki mev!ut olan
.atalarn etkisinden,ana mil ile kzak yzeylerinin +aralel olmamasndan,tezga.n tm
mekanizmalar ve yataklama sistemlerindeki mev!ut olan sa+malar ve boluklarn
etkisinden,gvde ve ana milin yeterin!e ri:it olmamasnda
akm sistemine ait .atalarHana elemanlarn imalat .atalarndan,tertibatn yeteri kadar
ri:it olmamasndan,ana elemanlarda oluan anmalardan.
akm sistemine ait .atalarHtakmn konum bakmndan .atal bir ekilde
tutturulmasndan,kesme kuvvetlerinin etkisi altnda ekil deitirilmelerin olumas ve takmn
anmasndan.
Frtamn etkisi altnda meydana gelen .atalarHs!akln oluturduu ekil
deitirmeleri ve dier makinelerden gelen titreimler.
&zey +rzlne etki eden )aktrler :
<. Ulerleme,kesme .z,tala derinlii
1. "esi!i takm geometrisi
;. $ier )aktrler
"esi!i u zerine talan ya+mas
akm ve i +arasnn elastik de)ormasyonu
akm ve i +aras arasndaki titreim
"esme kenarnn +rzl,birin!i ve ikin!i kesme kenarnda oluan izler ve anma
U +arasnn tala kaldrlan yzeyinde <33 umXluk derinlikteki,)iziksel ve kimyasal
zellikler.
alan +lastik ak
72
E5TL5 5N+E TALA KALDI,MA 5LEMLE,5C
!LePleme
&zeyleri birbirine +aralel olan i +aralarnn son ilemleri ,bir ok durumda dzleme
le+leme retim yntemiyle gerekletirilir. 8alzemelerin sertliinden bamsz olarak , le+leme
yntemi ile ,.omo:en bir dokuya sa.i+ olan ve ilemesi srasnda kendine zg arlndan yada
yklenmesinden dolay +lastik .er.angi bir de)ormasyona uramayan .emen .emen btn
materyaller ilenir.bunun yan sra le+leme ,yksek yzey karakterlerinin elde edilmesinde, ok
iyi dzgnlk ve dar l toleranslar olana salamaktadr.bundan baka ok )arkl i +aras
geometrileri de ilenebilmektedir. 'undan dolay bu yntemin uygulama yel+azesi, rnein
+om+alarda, o+tik sanayinde ve ayr!a otomotiv sanayinde kullanlan metal ,seramik, !am yada
dier malzemelerden ya+lm i +arasna kadar uzanmaktadr. Je+lemenin , kullanlan le+leme
ss+ansiyonlarnn tas)iyesindeki yksek maliyetler, ilenen i +arasnn temizlik masra)lar ve
ayr!a dk malzeme kaldrma +aylar gibi dezavanta:lar da mev!uttur.
,e$im@ 6a$$a$ Ta<lama
%on i<leme olarak in*e ta<lama lePlmenin "erini ala"orC
#on ileme aamasnda le+lemeye karn .assan talamann nemi giderek artyor. 'enzer
kinematik davranlar nedeniyle , .er iki yntemle de yksek l ve ekil taml elde etmek
mmkndr. 9n!ak .assas talama ynteminde Wbal talama taneleriX kullanld iin
temizleme ve atk masra)lar ok da.a dk olur.'u yntem ,i +arasnn sikloidal
.areketinden dolay yksek l ve biim .assasiyetleri temel olabile!ek bir ekilde , le+leme
kinematii esasna dayanmaktadr.
73
YQntemF $tan)artlar)a Wen:z tam olarak tanmlanm< )e;il)ir. #irbirlerine
birletirilmi olan talama talama tane!iklerinin kullanlmas suretiyle ,+roses maddesinin
ka+al bir sirklasyonu ve ayr!a ileme srelerinin nemli bir lde ksaltlmas temin
edilmektedir. 'u yntem konvensiyonel yntemlere gre n nemli )ark , dk kesme .znda
byk temas yzeylerinde bulunmasdr. $eiik uygulamalarda in!e talama yzey .onlamas
yada le+lemeli talama olarak adlandrlmaktadr.
(ndstriyel +ratikte ok eitli ya+ +aralar iin , +rzszlk ve dzlk bakmndan ok
iyi dzeyde deerler tale+ edilmektedir. 'u konuda bir rnek, tribolo:ik zorlamalara maruz kalan
yatak ve !onta yzeyleridir. 'u ya+ +aralar ,ok de)a tala kaldrma suretiyle uygulanan ileme
ynteminde geometrik bakmndan belirsiz kesi!i azlar ve birletirilmi olmayan taalama
tane!ikleriyle retilmektedir. 'unun yan sra le+leme yntemine sk sk geri dnlmektedir.
Je+leme ,rnein gri/kr7 dkmden , elikten yada bakrdan ibaret olan bir le+leme diskinin ve
i +arasnn bal / relati)7 bir .areketine dayanmaktadr.
U +aras ile le+leme diskinin arasnda var olan bir bolua silisyum kar+it ,bor kar+it
alminyum oksit yada elmastan meydana gelen dalm .aldeki sulu yada yal bir ss+ansiyon
konulur. #s+ansiyon, i +aras ile le+leme diskinin arasnda , tanm da.a n!e ya+lm olan
bir ara mesa)esini gerekletirir ve souk olarak kaynak olmalarna engel olur. Je+lemenin
avanta:lar , yksek yzey kalitelerine eriilmesinde ve ayr!a l ve biim .assasiyetlerinde
ynlendirilmemi olan ileme izgilerinde, birok i +aralarnn ayn zamanda ilenmesinde ve
i +aralarnn zerinden tala alnmasndan vazgeilmesinde, bulunmaktadr.
"onvensiyonel le+lemenin arlkl dezavanta: , ka+al almayan madde akndan
kaynaklanmaktadr. Je+leme diskinin normal olarak yklenmesinden dolay , sert madde
tane!ikleri temas blgesinin iinde +ara!klara ayrlmaktadr.bu nedenle , le+leme tane!ikleri
temas blgesinden bir kere ak+ getikten sonra , zaten ss+ansiyon .alindeki geniletilmi tane
bykl +arti gurubunu meydana getirir. 9yr ayr byklkteki tane!ikler ya+ +aralarna
srekli olarak zarar verebile!einden ss+ansiyonun +rosesten uzaklatrlmas zorunluluu
bulunmaktadr. ,ederal 9lmanyaXda .ali .azrda ylda yaklak olarak C333 ile <3333 tXluk
le+leme ss+ansiyonu sar) edilmekte ve sk sk zel artk olarak ortadan kaldrlmas zorunluluu
ile kar karya kalnmaktadr. &ksek dzeydeki tas)iye maliyetlerinden baka dk
miktardaki tala kaldrma +aylar i +arasnn temizlik ilemleri iin ya+lmas zorunlu olan
yksek masra)lar ve retim +rosesinin kt bir ekilde otomatikletirilmesi le+lemenin en
arlkl dezavanta:n oluturmaktadr.
& Ta<lama
&ksek kaliteli rnlerin retimi iin ou zaman birden )azla retim sre!i gerekmektedir.
Tretilen +arann tale+ edilen )onksiyonel kullanm zelliinin elde edilebilmesini garantilemek
iin , .er bir +rosesinin kalitesi ve retim sras birbirleriyle uyumlu olmaldr.

'u zellikle ni.ai ilemler iin geerlidir, bu nedenle geometrik zellikleri ve yzey kalitesi
gerektiren rnlerin retiminde .assas ileme yntemleri uygulanr.

74
Ler eyden n!e dililerin kalitesine ynelik olarak giderek artan tale+ler retim etabnda
.assas ilemeyi gerekli klmaktadr. rnein dililerin kalitesinin bir kriteri olarak ,dilerin
llerinin tutarll verilebilir. 'yk lde sa+malarn arklarn alma mrn ksaltt ,
kabul edilemez grltlere ve bir anzmanda byk aktarma sa+malarna yol aabile!ei
grlmektedir.
'u gnlerde geme dili arklarnn seri retiminde s!ak ileme , son retim adm olarak
ne kmaktadr. Ds ve sertleme etkisiyle oluan deiim gerilmeleri d yan yznn
geometrisini deitirmektedir. #ertletirilme ilemine etkiyen byklkler ok eitlidir ve
zellikle eliin deiim davran , malzemenin birleimine ynelik .assas bir te+ki vermekte ,
byle!e yksek bir sar: bamll ve nis+eten uygunsuz bir yeniden ilenebilirlik dzeyi
olumaktadr. &ukarda belirtilen nedenlerle sl ilem sonu!u biimde meydana gelen sa+malar
nedeniyle bir ila iki $D- kalite basama kaydedilmektedir.
Aayet dililer sl ilemden sonra .assas ileme durumunda iseler, bu taktirde dililerin
talanmas yntemleri ar basmaktadr.kullanlan ynteme bal yzey ya+s ou zaman
yksek grltden sorumlu tutulmakta,bu nedenle diliyi talama ileminin ardndan , duruma
bal olarak , grlty azaltmak ama!yla ras+a talama ilemi de uygulanmaktadr.

Di<lilerin ta<lanma$
#on yllarda dili .assas ilemelerinde da.a geni kullanm +otansiyeli vaat eden bir ileme
sistemi gelitirmek iin giderek da.a ok aba .ar!amaktadr. 'urada sz konusu edilen WOas+aX
syrma talamadr/dilerin korunmas7. Aayet ras+a syrma ilemini kan tala andan da.a
verimli klmak baarla bilirse , bu sistem retim teknolo:isi asndan baz avanta:lar
salamaktadr.
zellikle n!eden ya+lan kazma , dili talama , sert yzey soyma ve sert )rezeleme
ilemlerine baz durumlarda gerek kalmayabilir. Gele!ekte dili retiminde uygulana!ak retim
+rosedr ilk olarak yuvarlama )rezesi yada sertletirme ile n di ama aamas ve ardndan
ras+a ile talamadan sonra sert .assas ileme aamasndan oluabilir.
9vru+a 'irliiXn!e desteklenen WLig. Mre!ision #.ave-Grinding #ystem )or #ingle #te+
Lard ,inis.ing F+eration F) GearsX /dilerin tek kademeli sert )inisleme ilemleri iin yksek
.assasiyette ras+a talama sistemi7 +ro:esinin .ede)i , yava kesme .z ile ya+lan talama
ilemlerinde temel noktalar in!eleyerek, ileme sisteminde deitirmeler ya+abilmektedir.
'urada talama tezga. reti!ileri ()esis GmbL ve Oeineke GmbL , Utalyan dili reti!ileri
$emm #.+.9. , euro!abi #.+.9. ve 8etal!astello #.r.l. ,dili makineleri reti!isi M)auter Dtalia #.r.l.
)irmalarnn ortaklaa yrttkleri bir +ro:eden ba.sediliyor.
75
Ta<lama i<lemi
Jiteratrde ve +atikte dililerin sert .assas ilemeleriyle ilgili ok sayda terim
kullanlmaktadr. Ulerki metinde bu ileme sistemi ras+a talama olarak anla!aktr, nk
talama almalarndaki gibi tala alma .areketleri ve ras+a talamalarnda uygulanan ilem
.areketleri ile ve tatbikte uygulanan .areketlerde benzerlik gstermektedir. Oas+a talamada
.areket ak ve mda.ale oranlar ras+alamadaki /kazmadaki7 gibidir. Ler iki ileme sistemi de
ayn .a!im kinematik / .areket bilgisi7 temele sa.i+tir.
X,a$Pa Ta<lamaC
Oas+a talama tezga.lar teknolo:ik adan geometrik olarak belirsiz kesi!i azl aletler
olarak sn)landrlmaktadr. 9let , i ksm dili ark eklinde ve sert taneli talama diskine
benzer biimde ve balamada .azrlanmtr. Uki tara)l diler ras+a ilemindeki gibi birbirlerinin
ilerine doru taramaktadrlar . $ili yanaklarnn arasndan gre!eli /relative7 bir .areket olan
kaynama olay gereklemektedir. Oas+a talamada bu kayma .areketi , tala kaldrma sre!ini
gerekletiren kesme .areketi olarak kullanlmaktadr.
Oas+a talama +rosesinin temellerinin aratrlmas iin bir anolo:i modelinden geen bir
yol seilmitir. Oas+a talamada talal retim srasnda nemli deerler, gre!eli .zlar yada
eriim .atlarnn eitim yar a+lar gibi nemli verili byklkler ok deikendir ve birbirlerine
baldr. 9nolo:ik deneme stand yardmyla salanan teknolo:ik simulasyon , sabit oranlarn
ayarlanmas olanan salamtr. 'unlardan yola klarak ayar byklkleri birbirlerinden
bamsz olarak ayarlanabilmektedir. 'u .em ileme +rosesi , .emde dzleme /+lanyalama7
+rosesi iin geerlidir. 'ilindii gibi +lanyalama , +roses zelliklerini belirleyen disk
to+ogra)isinin ayarlamasnda belirleyi!i rol oynar.
XKuru Ta<lamaC
Tretkenliin artrlmas , retim masra)larnn azaltlmas ve +ara kalitesinin artrlmas
ama!yla retim teknolo:ilerinde ya+lan aratrmalar , son yllarda talal retimde yksek .zda
ileme ve kesi!i u geometrisi belli takmlarla yksek .zda ileme alanlarnda gelimelere neden
olmutur. 'unu yannda zellikle 9lmanyaXda retim teknolo:ileri arasnda kuru ileme , en ok
tartlan konudur. 'unun nedeni soutma yalarnn sala ve evreye olan olumsuz etkileri
konusunda duyulan ra.atszlklar yan sra soutma yalarnn .azrlama , bakm ve bertara)
masra)larnn giderek artmasdr. o+lam retim masra)lar iinde , #outma yalarnn +ay .er
durum iin ok )arkl olabilir. Mek ok durumda soutma ya kullanm ile ilgili to+lam
masra)larn kartmak olduka zordur. *nk tedarik masra)larnn yan sra , de+olama ve
bertara) masra)larn da gz nnde tutmak gerekir. *ou zaman yalnz!a soutma ya )iyatlar
dikkate alnd iin .esa+lanan maliyetler gerek maliyetin altnda kalyor.
76
'ugn .er eyi ile otomotize edilmi bir seri retimde soutma svlarnn neden olduu
masra)lar takm ve !ret maliyetlerinden da.a yksek olabilir.
$ier tara)tan dk skarta oran ile alan , otomatizasyon dere!esi dk olan ve +a.al
takmlar kullanan iletmelerde soutma yalarnn oynad rol dier rnekteki kadar byk
deildir. S snr tekil eden bu iki rnek arasnda yer alan iletmelerin ounluu kuru ilemeye
gei konusundaki +otansiyeli nemli lde etkileye!ektir.
Ulemler soutma yal kullanmndan vazgeerek maliyetlerini gz ard edilmeye!ek
lde azaltabilirler. *nk takm malzameleri konusunda yaanan gelimeler sayesinde,
takmlarn kunlanm srelerinde yada tala kaldrma verimlerinde azalma olmadan kuru ileme
ya+mak mmkn olmaktadr.

alalar uzaklatrmann zor olduu derin deliklerin yada yiv gibi geometrilerin ilenmesi
dnda , soutma yalar kullanmadan yada en az dzeyde yalay! kullanarak ya+lan talal
ilemler , gnmzn teknolo:ik konumunu sergiliyor.
$erin deliklerin yada yiv gibi geometrilerin ilenmesi gibi zel durumlar dnda zel
geometrili yivlerin almas yada derin deliklerin delinmesi gibi zel ileme durumlar dnda ,
gnmzde ulalan teknolo:ik dzey sayesinde soutma yalar kullanmadan yada en az
dzeyde yalay! kullanlarak tala kaldrma ilemi ya+lyor.
77
,e$im@ Kuru ta<lama
'ilindii gibi kuru ileme gibi yeni bir ileme sre!inin retime da.il edilmesi , birok
admda gerekleiyor. ek bir +rosesin kuru ilenmesi gerekletirildikten sonra , takmn ve
ardndanda tezga.n kuru ilemeye uyarlanmas gerekiyor. 'urada atla!ak en nemli adm,
btn retim aamalarnda soutma yalarndan vazgemektir. 'u sayede soutma yalarn
bulundurma , besleme , .azrlama ve bertara) gibi masra)larn ortadan kalkmas ile ve kuru
talalarn kolay!a bertara) edilmesi ile nemli lde tasarru) salanr.
Mek ok durumda talama ilemi , son ileme olmas asndan vazgeilmektir. 'u nedenle
iletmede kuru ilemeye gei , talama ilemininde soutma ya kullanarak ya+lmasn
gerektiriyor. 9n!ak gnmzde .ala , baz istisnalar dnda , talama ilemi byk miktarda
soutma ya kullanlarak ya+lyor .&ukarda ba.sedilen gereklerden dolay iletmeler , talama
ileminide soutma ya kullanmadan gerekletirmek istiyorlar. alama ara! olarak giderek
da.a yaygn bir ekilde kullanlan 5'- W nin yan sra , seramik balay!l korindon talama
tane!iklerinin kullanmnn +ek ok avanta:lar bulunuyor. n!elikle tezga.n ri:itlii ,
balamann .assasl ve talay!nn dnme .z konusunda yksek tale+ler getirmiyorlar.
$ier yandan dzleme olanaklar sayesinde talama ilemi esnek bir ekilde deien kullanm
durumlarna uyum salayabiliyor.
78
Takm #:":kl:kleri Korin)on
Ta<l"*lar
+#N
Ta<l"*lar
Fi"at ):<:k ":k$ek
Kullanm mr: ):<:k ":k$ek
0eometrik E$neklik ":k$ek ok ):<:k
ToPokrafik E$neklik ":k$ek ):<:k
%Pe$ifik E$neklik orta ":k$ek
Tala< 6a$$a$i"etine
9etirilen talePler
):<:k ":k$ek
Tez9aW ,i>itli;ine
0etirilen talePler
Orta ":k$ek
0erekli )aire$el Wz orta ":k$ek
TaAlo !@ "orindon ve 5'- taly! zelliklinin karlatrlmas
5'- talama elemanlarna oranla da.a u!uz olan korindon talama talar ile ayr!a
karmak geometrili +aralarda ilenebiliyor. 'yle!e 5'- talama elemanlarnn yksek olan
si+esi)ik tala kaldrma .a!mine karlk , korindon talama elemanlar retkenlik ve ilemede
da.a az sayda tezga. kullanm bakmndan stnlk salyor. /tablo <7.
'u dnten yola karak seramik balay!l korindon talama taneleri ile kuru
talama ilemini gerekletirmek .ede)leniyor. 'urada ilk koul, tale+ edilen +ara kalitesinde
ulamaktr. 9yn zamanda mev!ut teknolo:i en ez seviyede deitirilmeli ve retkenlik
bakmndan da dezavanta:lar ortaya kmal.
emelde kesi!i u geometrisi belli takmlarla tala kaldrma ve tala ilemlerinde kuru
yntemin uygulanmas ile elde edile!ek avanta:lar birbirleri ile uyuuyor. 9n!ak dier yandan
talama ileminde kuru yntemi gerekletirmek srasnda ortaya da.a byk zorluklar kyor.
#outma yalarnn mda.ale blgeleri yalamak , +aray soutmak ve talalar uzaklatrmak
gibi grevleri , kuru ilemde )arkl bir ekilde .alledilmelidir.
79
80
ELMA% D5%KLE, +#N D5%KLE,
. ,ezin #a;lant Metal #a;lant . ,ezin #a;lant Metal #a;lant
Ta<lama
TiPi
%ulu
ta<lama
Kuru
ta<lama
%ulu
ta<lama
Kuru
ta<lama
Ta<lama
TiPi
%ulu
ta<lama
Kuru
ta<lama
%ulu
ta<lama
Kuru
ta<lama
%atW
Ta<lama
&M
'M
mD$
. !4&4
mD$
. %atW
Ta<lama
&&
'4
mD$
. &M
&4
mD$
.
5B
%ilin)irik
Ta<lama
!G
&4
mD$
!4
&M
mD$
!4
&M
mD$
!M!4
mD$
5B
%ilin)irik
Ta<lama
&M
'M
mD$
!I
&4
mD$
!4
&4
mD$
!4&M
mD$
D<
%ilin)irik
Ta<lama
&M
'M
mD$
. !4D&4
mD$
. D<
%ilin)irik
Ta<lama
&&
'4
mD$
. &M
&4
mD$
.
Alet
#ileme
!I
&I
mD$
!4&M
mD$
!4&M
mD$
!M!4
mD$
Alet
#ileme
&M
'M
mD$
!I&4
mD$
!4
&M
mD$
4&4
mD$
TaAlo@ (lmas ve 5'- $isklerin (konomik *alma Lzlar
81
82

Makine - Muhendisi.cilt4 2.2005

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Makine - Muhendisi.cilt4 2.2005

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Teflon Yataklarn Kullanma Yerleri

TEFLON yataklarn baz kullanma yerleri

You might also like