GR

Avrupa Birlii (AB)nin Gneydou Avrupaya genilemesinin gereklilii fikri, AB iinde geni kabul
grmektedir. Sz konusu blgedeki lkelerde grlen siyasi istikrarszlk, sadece o lkeleri deil, tm
Avrupa lkelerini de dorudan ilgilendirmektedir. Federal Yugoslavyann dalmasndan sonra
yaananlar da bunun en iyi rneidir.
Dou Blounun ve Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyeti (SFYC)nin dald yllarda, AB, ortaya
kan yeni bamsz lkelerle yakn ilikiler kurmaya balamtr. SFYCnin dalmas sonrasnda,
bamszln ilan eden ve bunu kabul etmek istemeyen lkeler arasnda kan savalar nedeniyle,
Dou Avrupada yer alan Bat Balkan lkelerinin*1+ AB ile btnleme sreci, Merkezi Avrupa
lkelerinin btnleme srecinden geri kalmtr. Merkezi Avrupa lkeleri 2004 ylnda ABye ye
olmu, Almanya ve Avusturyann himayesi altnda bulunan Slovenya da (Balkanlarn bir istisnas
olarak) ayn tarihte ABye katlmtr. Dier Bat Balkan lkelerinin AB ile btnleme srecinde
geldikleri aamalara bakldnda, Hrvatistann Ekim 2005te (Trkiye ile ayn tarihte) AB ile yelik
mzakerelerine balad, Makedonyaya adaylk stats verildii, Arnavutluk ve Karadan stikrar ve
Ortaklk Anlamasn imzalad, Bosna Hersek ve Srbistan ise her lkenin spesifik sorunlar nedeniyle
bu anlamann mzakerelerini sonulandramadklar grlmektedir.
Bosna Hersekin AB yolundaki en byk engel olarak polis tekilatnn yeniden yaplandrlmas ve
anayasa reformudur. Polis reformu konusunda Bosnal Srp ile Bonak siyasetiler arasndaki
grmeleri, AB ve Amerika Birleik Devletlerinin (ABD) arabuluculuu olmadan baarl olamayaca
grld. Bunun temel nedeni ise Bosnal Srp yetkililerinin kendi blgedeki polis tekilatnn yetkilerini
devlet dzeyine devretmesine kar olmalarndan kaynaklanmaktadr.
Dier taraftan, Bosna Hersek Savan durduran Dayton Bar Anlamasnn getirdii karmak idari
ve siyasi dzeni anayasal reformlarnn yaplmasn zorlatrmaktadr. Herhangi bir reformun
gerekletirilmesi iin lkenin parlamentosundan onayn alnmas gerei, reform srecini
yavalatmakta, ayrca Bosna Hersek Parlamentosunda da her kurucu milletin (Bonak, Hrvat ve Srp)
her kararn veto etme hakk bulunmaktadr.
ABnin Bosna Hersek konusunda, 1990l yllardaki pasifsizlik ve ortak bir politikann olmay
gnmzde de devam etmektedir. Gerek Merkezi ve Orta Avrupa lkelerinin gerekse Bulgaristan ve
Romanyann adaylk srecinde (buna Trkiye de iyi bir rnek olarak karmza kmakta) anayasal
reformlar en nemli artlardan birisiydi. Bosna Hersek rneinde ise, anayasal reformu hala bir kriter
haline gelmedii grlmektedir. Bu nedenle, dier Bat Balkan lkelerin AB yolunda gsterdikleri
baary Bosna Hersekte de grlebilmesi iin ABnin daha aktif bir politikay uygulamas
gerekmektedir. Zira Bosna Hersekte siyasi istikrarnn salanmasnda en byk grev ABnin
yetkililerine ve kurumlarna dmektedir.
Bu almada, ABnin Bat Balkanlara ynelik politikasnn geliimi, zellikle Bat Balkan lkelerine
ynelik gelitirdii katlm stratejisi ve Bosna Hersek ile ikili ilikilerinin geliimi ve geleceine ynelik
ngrler incelenmitir.
AB-BATI BALKAN LKELER LKLER
1990l yllarn ban takiben Eski Yugoslavyay oluturan lkeler arasnda balayan savalarn
srd dnem, ABnin bu blgeye ynelik ortak ve tutarl bir d politikasnn olmad bir dnemdir.
ABDnin tek tarafl ve kararl giriiminin sonucunda, Bosna Hersek savan durduran Dayton Bar
Anlamas (DBA),*2+ ABDnin Dayton kasabasndaki askeri ste mzakere edilmesinin ardndan 14
Aralk 1995 tarihinde Pariste imzaland. Avrupa Birliinin arka bahesindeki bu sava bitiren
anlamann Fransada imzalanmasyla ABnin de bu konuda katksnn bulunduu gsterilmeye
allmtr.
DBAnn imzalanmasndan ksa bir sre sonra, o zamana kadar ortak bir d (ve savunma) politikas
bulunmayan ABnin Bat Balkanlara ynelik ortak politikasnn balangc olan ve sonraki yllarda bu
politikann temelini oluturan Blgesel Yaklam*3+ adl yeni bir politika, 26 ubat 1996 tarihinde
kabul edilmitir. ABnin bu giriiminin temel amac, Bat Balkan lkelerinin ABye kar duyduklar
gvensizlii ortadan kaldrmak ve ABDnin Avrupann bu blgesindeki hkimiyetini sonlandrmak
olduu sylenebilir. Bu durumun zellikle Bosna Hersek asndan geerli olduunu sylemek
mmkndr. Baka bir deyile, ABnin Bat Balkan politikas, ABnin dileri ve savunma alanndaki
gvenilirliini len bir test olarak grlebilir.*4+ Ayrca, AB yelik perspektifinin Eski Sovyet
lkelerinde istikrarn salanmas asndan tad nemli rol dikkate alndnda, ayn unsurun Bat
Balkan lkeleri iin de geerli olabilecei ihtimali son derece yksektir. Bunun yan sra Bat
Balkanlarda istikrarn salanmasnn ABnin en nemli uzun vadeli karlarndan biri olduu
gereinden hareketle*5+, ABnin bu blgeye ynelik geni kapsaml bir politikay benimsemesi son
derece pozitif bir gelime olarak yorumlanmaldr.
ABnin Bat Balkanlara Ynelik Politikas: Blgesel Yaklam
Genileme politikas her zaman ABnin temel politikalarndan biri olmutur. Kurulduunda alt
lkeden oluan AB, alt genileme srecinden sonra istikrarn 27 lkeye de yayma aba ve niyetinde
olmutur. Ancak 1990l yllarda grld gibi, Bat Balkanlarda istikrar salanmada yaanan
skntlar, bu blge istikrarnn salanmadan ABnin istikrar ve gvenliinin de tam olarak
salanamayacan gstermitir. Bu nedenle Bat Balkanlardaki sorunlar en ok AByi ilgilendirdii
gereinin, AB tarafndan da anlalmas zerine AB blgeyi istikrara kavuturacak admlar atmaya
balamtr.
Bat Balkan lkelerini ABye yaknlatracak olan Blgesel Yaklamn siyasi (demokrasinin ve
hukukun stnlnn geliimi) ve ekonomik (lke ekonomilerinin yeniden yaplandrlmas) olmak
zere iki amac bulunmaktayd.*6+ Bu balamda, AB Komisyonunun hazrlad Blgesel Yaklamda
ngrlen lkelerin AB ile likilerinin Gelitirilmesinde artllk Uygulanmas*7+ raporu nda, 29
Nisan 1997 tarihinde AB Konseyi, Blgesel Yaklam erevesinde, AB ile ortaklk ilikisi bulunmayan
tm Bat Balkan lkelerini iine alacak ekilde, mali yardmlar, ticari-ekonomik ibirliini ve
anlamalar da kapsayacak biimde ikili ilikilerin gelitirilmesi iin yerine getirilmesi gereken kriterleri
ve her lke iin ayr artlar belirlenmitir.*8+ Her lke iin geerli olan genel artlarn banda;
mltecilerin evlerine dnnn salanmas, AB yesi lkelerde kaak olarak bulunan vatandalarnn
geri kabul, Dayton Anlamasnn uygulanmas (zellikle Eski Yugoslavya Ceza Mahkemesi ile
ibirlii), insan ve aznlk haklarn gelitirilmesi, serbest seimlerin yaplmas ve iyi komuluk
ilikilerinin gelitirilmesi iin iyi niyetli olunmas gelmektedir. Kabul edilen bu rapor, Bosna Hersek,
Hrvatistan, Yugoslavya Federal Cumhuriyeti (Srbistan ve Karada), Arnavutluk ve Makedonya iin
geerli idi. Ayrca, ilgili lkelerin bu artlara uymamalar halinde ticari ayrcalklarn askya alnmas ve
yaplan yardmlarn durdurulmas gibi yaptrmlar ngrlmtr.*9+

AB-Bat Balkanlar Arasnda stikrar ve Ortaklk Sreci
Blgesel Yaklam erevesinde getirilen artlarn yerine getirilmesinde byk eksiklikler olmasna
ramen (mltecilerin geri dnnn yava olmas, sava suu zanllarnn yakalanmamas, vb.), AB
Komisyonunun 26 Mays 1999 tarihinde Bat Balkan lkelerindeki reform srecini hzlandrmak ve sz
konusu lkeleri ABye yaknlatrmak amacyla oluturduu stikrar ve Ortaklk Sreci (Stabilisation
and Association Process-SAP)*10+ adl yeni politika, Genel ler Konseyinin 21-22 Haziran 1999
tarihinde dzenlenen toplantda kabul edilmi ve ilikiler yeni bir boyut kazanmtr.*11+ Bu anlamda
unu belirtmek gerekir ki ABnin Bat Balkanlara yeni bir giriime ynelmesinde Kosovada 1999 ylnn
ilk yarsnda yaanan krizin yarat istikrarszln etkisi byk olmutur.*12+ Bu erevede ekillenen
SAPn temel amac, yelik perspektifini tayan, ilgili lkelerin AB ile zel ilikilerinin kurulmas ve bu
lkelerin mevzuatlarnn AB mevzuatlarna uyumlatrlmasdr.*13+ Bat Balkanlara ynelik bu
glendirilmi yaklam;
Kopenhag kriterleri yerine getirildikten sonra, AB yelii perspektifi tayan stikrar ve Ortaklk
Anlamasnn imzalanmas,
ABnin blge ile ve blge iindeki ekonomik ve ticari ilikilerinin gelitirilmesi,
Ekonomik ve mali yardmlarn artrlmas,
Demokrasi, sivil toplum, eitim ve resmi kurumlarn gelitirilmesi iin yardmlarn yaplmas,
Adalet ve iileri alanlarnda ibirlii ve
Siyasi diyaloun gelitirilmesi
eklindeki zorunlu kriterleri iermektedir.*14+
1920 Haziran 2000de dzenlenen Feira Zirvesi sonu bildirgesinde, ABnin art koyduu reformlar,
blgesel ibirlii ve demokrasinin stnl ilkesini kabul eden Bat Balkan lkelerinin potansiyel
birer AB aday lke olduklar vurgulanm ve AB-Bat Balkan Zirvesinin dzenlemesi
kararlatrlmtr.*15+ Gerek Blgesel Yaklam gerek stikrar ve Ortaklk Sreci ve gerekse AB-
Bat Balkan Zirvesinin temel amac, Bat Balkanlar blgesinde bulunan lkeler arasndaki ilikilerin
dzenlenmesi ve gelitirilmesidir. Bylece, Bat Balkan lkeleri arasndaki ilikiler asndan istikrarn
salanmas ardndan, bu lkeler ABye yelik konusunda daha ak bir perspektife sahip olacaklardr.
Bunlarn salanmas iin SAP erevesinde birka ara gelitirilmitir:*16+
i. stikrar ve Ortaklk Anlamas (Stabilisation and Association Agreement-SAA); Merkezi ve
Dou Avrupa lkelerinin btnleme srecinde uygulanan Avrupa Anlamalar*17+ndan ilham alan
bu anlamalar, AB yelii vaat etmektedir. SAAnn temel amac, ilgili lkeler ve AB arasnda bir
serbest ticaret alannn oluturulmasdr;
ii. ktisadi ve mali yardm: Drt alanda harcanmak zere bir CARDS (Yeniden Yaplandrma,
Kalknma ve stikrar iin Topluluk Yardm) btesi tesis edilmitir. Bu alanlar: yeniden yaplandrma,
demokrasi geliimi ve yerinden edilmi insanlarn evlerine geri dn, kurumlar ve yasama
organlarnn gelitirilmesi, srdrlebilir ekonomik ve mali kalknma, blge ii ve AB ye lkeleri ile
ilikilerin gelitirmesidir;

iii. Tek tarafl ticari ayrmclk: AB, tek tarafl olarak Bat Balkan lkelerinin ABye ihracatnda
pazara serbest giri uygulamasn getirmitir;
iv. Yerinden edilmi insanlarn evlerine geri dn iin insani yardm;
v. Adalet ve iilerinde ibirlii: (organize sular ve uyuturucu kaaklna kar mcadele,
snrlarn kontrol ve yasad gn engellenmesi); ve
vi. Blge dzeyindeki diyaloun gelitirilmesi.
ABnin Bat Balkanlarda uzun vadede sorumluluk stleneceini gsteren SAP srecinde, Bat Balkan
lkeleri nne konulan (genel ve zel) artlar yerine getirmede baarl olan lkelerin SAA
mzakereleri, Komisyonun tavsiyesi ve Konseyin onay ile balanmaktadr
Selanik Zirvesinin Gndeminde Bat Balkanlar
2000li yllarn ba ABDnin d politika ncelliklerinin deitii bir dnem oldu. 11 Eyll saldrlar ve
2003 ylnda balayan Irak Sava nedeniyle ABDnin Bat Balkanlara ynelik ilgisi azalmtr. Ayn
dnemde ABnin Bat Balkanlarda arln koymaya balad grlmtr (Makedonyada 2001
ylnda patlak veren etnik atmalarn sona erdirilmesinde en byk rol AB oynam, hemen
ardndan tarihinde ilk defa AB bir bar misyonu kurmu, Srbistan ile Karada arasnda devlet
birliinin kurulmasyla sonulanan grmelerini AB ynetmi ve 2003 ylnda Bosna Hersekteki
uluslararas polis misyonunun bana gemitir). Bu nedenle, 1 Ocak 2003 tarihinde AB Dnem
Bakanln devralan Yunanistann d ilikilerindeki nceliinin, Bat Balkanlarn ABye
yaknlatrlmas olaca ynndeki vurgu byk srpriz olmamtr. Yunanistann da belirttii
nceliinin bir sonucu olarak, 21 Mays 2003 tarihinde AB Komisyonu tarafndan hazrlanan ve ABnin
Bat Balkanlar politikasnn daha da geliimini salayacak olan neriler, 19-20 Haziran 2003 tarihinde
dzenlenen Selanik Zirvesinde kabul edilen Sonu Bildirgesi ekinde de yer bulmutur. nerilerde,
ksa ve orta vadede ncelikle gerekletirilmesi gereken reform ve uyum almalarn
deerlendirecek Avrupa Ortakl raporlarnn hazrlanmas yer almaktadr. lerleme raporlarna
benzer bu raporlar sayesinde, Bat Balkan lkelerinin reform sreleri takip edilecektir. Bunun yan
sra, ABnin Bat Balkan lkeleriyle ilikileri yrtmek iin D likiler Direktrl yerine Genileme
Direktrl sorumlu klnd.*18+ Ayrca, Bat Balkan lkelerinin, sz konusu Avrupa Ortakl
raporunda belirlenen reform ve uyum almalarna ynelik bir Eylem Plan hazrlamalar
gerekmektedir.
Selanik Zirvesinde glendirilen stikrar ve Ortaklk Sreci, yeni unsurlara dayanarak Bat Balkan
lkelerinin ABye katlm srecine netlik kazandrmtr.*19+ Bu unsurlardan en nemlisi ise, stikrar ve
Ortaklk Srecinde gsterilen ilerlemeye bal olarak, ikili stikrar ve Ortaklk Anlamalar (SAA)nn
imzalanmasdr.*20+ SAA, stikrar ve Ortaklk Srecindeki Bat Balkan lkelerine ynelik nc nesil
Avrupa Anlamalarn temsil etmektedir. AB ve ilgili lke arasndaki anlama niteliindeki SAAnn
lke mevzuatlarna stnl olup balayc bir belge niteliindedir. 2004 ylnda ABye giren Merkezi
ve Dou Avrupa lkelerinin imzaladklar Ortaklk Anlamalarndan farkl olarak, SAAnn
imzalanmasyla Bat Balkan lkelerine adaylk stats deil, potansiyel aday stats verilmektedir.
Ayrca isminden de anlald gibi SAA, Ortaklk Anlamalarnn iermedii youn blgesel ibirliine
ve blge lkeleri arasndaki ilikilerin ilerlemesine dayanmaktadr.

AB yeliine ynelik ilk adm olan SAAnn imzalanmasndan sonra Avrupa Parlamentosu ve AB ye
lkelerinin parlamentolarnda onaylama sreci balamaktadr. Bu sre zarfnda, AB ile ilgili lke
arasnda genelde ticari ilikileri dzenleyen Geici Anlama yrrle girmektedir. Geici
Anlama, SAA ile birlikte imzalanmakta ve AB ye lkelerinde onaylamaya gerek kalmakszn hemen
yrrle girmektedir. SAAda yer alan tm kriterleri eksiksiz olarak yerine getirdikten sonra, lke
tam adaylk bavurusunu yapmaktadr.
AB-BOSNA HERSEK LKLER
Bat Balkanlar erevesinde AB-Bosna Hersek likileri
ABnin Bosna Hersek ile ilikileri resmi olarak, Birliin Nisan 1992de Bosna Herseki bamsz ve
egemen bir lke olarak tanmasyla balamaktadr. Srbistan ve Karadan oluturduu yeni
Yugoslavyann Bosnal Srplarn yardmyla Nisan 1992de Bosna Herseke saldrmasyla balayan
sava, Aralk 1995 imzalanan Dayton Anlamas*21+ ile sona ermitir. 1990l yllarn banda AB iinde
Bat Balkanlara ynelik blgesel, geni apl ve en nemlisi ortak bir yaklamn bulunmamas,
Yugoslavyann dalma srecinde yaanan gelimelerin nne geilememesine neden olmutur.
Savalarn bitmesinden hemen sonra, 1996 ylnda AB, Bat Balkan lkelerine ynelik bir politika olan
Blgesel Yaklam gelitirmitir. AB Komisyonunun hazrlad Blgesel Yaklamda ngrlen
lkelerin AB ile likilerinin Gelitirilmesinde artllk Uygulanmas*22+ raporu nda, 29 Nisan 1997
tarihinde AB Konseyi, Bosna Hersekin de iinde bulunduu Blgesel Yaklam erevesinde, AB ile
ortaklk ilikisi bulunmayan tm Bat Balkan lkelerini iine alacak ekilde, mali yardmlar, ticari-
ekonomik ibirliini ve anlamalar da kapsayacak biimde ikili ilikilerin gelitirilmesi iin yerine
getirilmesi gereken kriterleri ve her lke iin ayr artlar belirlemitir.*23+ Blgesel Yaklamda
belirtilen genel artlarn yan sra, Bosna Hersek tarafndan yerine getirilmesi beklenen artlar aada
sralanmtr:
a) Anayasada belirtilen ilevsel kurumlarn kurulmas ve lkenin gmrk mevzuatnn yan sra, d
ticaret politikasnn gelitirilmesi,
b) Tm Bosna Herseki kapsayacak kiilerin, mallarn ve sermayenin serbest dolamn salayacak
srecin balatlmas,
c) Brcko[24] konusu dhil olmak zere, Yksek Temsilci Kurumu[25] (Office of the High
Representative-OHR) ile ibirlii,
d) Mostar ehrinin ortak ynetiminin ve Mostar ehrinin ortak polis tekilatnn kurulmasna dair ve
Bosna Hersek Federasyonunun kuruluunu ve ilevselliini gsteren somut gstergeler. OHRnin
Bar in Genel ereveye*26+ aykr bulduu tm yaplarn kaldrlmas. Uluslararas Mahkeme ile
ibirlii; temelde, Bosnal sava suu zanllarnn yakalanp Mahkemeye gnderilmesi.*27+
Bu artlara uyulmamas halinde, ABnin tand ticari ayrcalklarn askya alnabilecei, mali
yardmlarn sadece bar anlamalarnn ngrd artlarnn yerine getirildii takdirde ve
mltecilerin geri dnmesi halinde kullanabilecei aka belirtilmitir.

AB-Bosna Hersek Siyasi likileri
Avrupa Komisyonunun Birinci (2002) ve kinci (2003) Bat Balkanlarn stikrar ve Ortaklk Sreci Yllk
Raporlarnn Bosna Hersek ile ilgili blmlerinde, sava nedeniyle yerinden edilmi insanlarn
evlerine dnnde ilerleme kaydedildii, Anayasada belirtilen devlet kurumlarnn almaya
baladklar belirtilmitir; ancak lkenin varl srdrebilmesi iin sava sonras bar uygulama
srecinden kmas gerekmektedir.*28+ Burada, Bosna Hersekin Dayton Bar Anlamasnn getirdii
siyasi ve brokratik dzenden dolay, devlet kurumlarnn zayf yapda olmalarna ve tm lkeyi temsil
etmedeki zorluklarna dikkat ekilmektedir. Bu gerek eitli platformda dile getirilmekteydi ve Bosna
Hersekte egemenliin blgesel idareler arasnda paylalmas nedeniyle lkenin ABye katlmasna
ehil olmad savunulmaktadr.*29+ Ancak bu konuda hibir reformun gereklememesine ramen AB-
Bosna Hersek ilikilerinde ilerleme kaydedilmitir.
Bosna Hersek in Yol Haritas ve Fizibilite almas
Dayton Bar Anlamas ile oluturulan karmak idari yap ve devlet dzeyindeki kurumlarn yetki ve
yaptrm gcnn eksiklii nedeniyle Bosna Hersek, dier Bat Balkan lkelerinin AB ile
btnlemesinde gsterdikleri performanstan geri kalmtr. Bosna Hersekteki reform hzn artrmak
zere AB tarafndan atlan ilk adm, 1998 ylnda gerekletirilmitir. AB Konseyinin 8 Haziran 1998
tarihli kararna gre, AB-Bosna Hersek stiare Grev Gc (EU-Bosnia and Herzegovina
Consultative Task Force - CTF) kurulmutur.*30+ Alan uzmanlarndan oluan CTFnin amac, ileyebilen
devlet sisteminin kurulmasna yardmc olmak, olas yapsal Bosna Hersek-AB ilikileri iin teknik
adan lkeyi hazrlamaktr. AB Konseyini ve Komisyonunu temsil edecek CTF, Bosna Hersekin gerek
devlet gerekse entite dzeyindeki uzman ve yetkilileriyle grmelerde bulunmas iin yetkiye
sahiptir. lk grme 10 Haziran 1998 tarihinde Saraybosnada dzenlenmitir.
CTF dzeyinde yaplan toplantlarn sonucunda, 2000 ylnn Mart aynda AB Komisyonunun ABnin
Bosna Hersek ile stikrar ve Ortaklk Anlamas mzakerenin fizibilite almasnn yaplmas iin
gereken reformlar belirlenmitir.*31+ Eyll 2002de, Yol Haritas olarak adlandrlan bu tavsiye
raporuna byk lde uyum salanm ve buna istinaden AB Komisyonunun AB-Bosna Hersek
arasndaki stikrar ve Ortaklk Anlamas mzakerenin fizibilite almasnn hazrlanmasna onay
verdii, dnemin D likiler Komisyon yesi Christopher Patent tarafndan duyurulmutu. 2003
ylnn Mart aynda, AB Komisyonu, stikrar ve Ortaklk Anlamasn ilgilendiren tm sektrleri
kapsayan soru kitapn (346 soruyu ieren anket) Bosna Hersek AB Entegrasyonu Direktrlne
iletmitir. Nisan-Eyll 2003 tarihleri arasnda yaplan ve AB Komisyonu ve Bosna Hersek taraflarnn
katldklar toplantsnn sonucunda Bosna Hersekin cevaplar hazrlanmtr.*32+ Buna bal olarak AB
Komisyonu, 18 Ekim 2003 tarihinde, Bosna Herseke ynelik Bosna Hersekin AB ile stikrar ve
Ortaklk Anlamas Mzakerelerine Hazrln Fizibilite almas adl raporunu hazrlamtr.*33+
Raporda, belirtilen 16 alandaki reformlarn Bosna Hersek tarafndan hayata geirilmesinden sonra, AB
ile stikrar ve Ortaklk Anlamas mzakerelerinin balatlmas nerilmektedir.*34+ stikrar ve Ortaklk
Anlamas mzakerelerinin balatlmas iin, gerekletirilmesi gereken 16 reform (AB Komisyonunca
bunlar ksa vadeli reformlar olarak ngrlmekte olup 2004 ylnn ikinci yarsna kadar
tamamlanabilecei belirtilmektedir) bal aada sralanmtr:*35+

Mevcut uluslararas ykmllklerin yerine getirilmesi (Eski Yugoslavya Ceza Mahkemesi ile ibirlii -
zellikle Srp Cumhuriyetinin ibirliinin gerei vurgulanarak-Dayton Bar Anlamasnn uygulanmas
vb.);
Daha etkili ynetim (kabul edilen kanunlarn uygulanmas);
Daha etkili kamu ynetimi reformu (zellikle polis ve salk alannda);
ABye entegrasyonu (Bosna Hersek AB Entegrasyonu Direktrlnn daha etkili almas);
Etkili insan haklar korumas (zellikle mltecilerin geri dnnn yasalarla korunmas);
Adli sistemin daha etkili hale getirilmesi (lke dzeyinde, blgelerin adli kararlarn denetleyecek
Bosna Hersek Yksek Adli Yarglama Konseyinin kurulmas);
Organize sularla mcadele (devlet dzeyinde kanunlarn getirilmesi, polis reformu);
Snma ve g sorunlaryla ba edilmesi;
Gmrk ve vergi sistemi reformu;
Bte kanunu (ok yllk bte kanununun getirilmesi ve uygulanmas);
Bte ynetimi (tm gelirlerin hkmet dzeyinde toplanmas hibe ve balar dahil);
Gvenilir istatistik verilerin toplanmas ve yaynlanmas;
Tutarl ticaret politikas (AB standartlarna uygun serbest ticaret blge sisteminin uygulanmas,
ihracata ynelik sertifikay verebilecek kurumun oluturulmas ve Tek Pazarla badaan
uygulamalarn hayata geirilmesi);
Enerji pazarlarnn btnlemesi (blgelerin enerji politikalarnn ve pazarlarnn birletirilmesi);
Bosna Hersekte tek ekonomi pazarnn oluturulmas*36+ (Rekabet Konseyinin kurulmas, ift
izinlerin kaldrlmas, tm lkede tek tedarikilik kanunun getirilmesi);
Kamu yayn (AB standartlarna uygun bamsz bir devlet yayn kanalnn kurulmas).
Fizibilite almasnda ngrlen sre zarfnda reformlarn gerekletirilmemesi ve ABnin Bosna
Hersek ile stikrar ve Ortaklk Anlamas mzakerelerine balatmama karar, AB Komisyonunun Mart
2004te, Bosna Hersek iin hazrlad stikrar ve Ortaklk Srecinin nc Yllk Raporunda ifade
edilmitir.*37+ Bosna Hersekteki siyasi ve ekonomik durumun ve stikrar ve Ortaklk Sreci
uygulamalarnn deerlendirildii raporda, Fizibilite almas erevesinde ksa vadede
gerekletirilmesi ngrlen reformlarda yeterli lde ilerleme salanamad ifade edilmi*38+ ve
dolaysyla 2004te stikrar ve Ortaklk Anlamas mzakerelerine onay verilmemitir.
Avrupa Ortakl
stikrar ve Ortaklk Srecinin bir arac olan ve tm Bat Balkan lkeleri iin ayr ayr hazrlanan Avrupa
Ortakl, Bosna Hersekin AB perspektifinin gerekletirilmesi iin lke hkmetine ek destein
salanmasn amalamaktadr. Avrupa Ortakl, lkenin spesifik durumlar dikkate alnarak
hazrlanmakta, lkenin ksa ve orta vadede yapmas gereken ncelik reformlar belirlemekte ve birlik
yardmlarnn ereve kayna nitelii tamaktadr.*39+ AB Konseyi, 14 Haziran 2004 tarihinde,
2004/515/EC sayl kararnda, Bosna Hersek ile Avrupa Ortaklnn kapsad prensipleri, ncelikleri
ve bu ortakln artlarn aklamtr.*40+ Avrupa Ortaklnda ngrlen ksa (1-2 yl) ve orta vadeli
(3-4 yl) reformlarn ileyii ise Avrupa Komisyonunun hazrlad yllk ilerleme raporlaryla takip
edilmektedir. Bosna Hersek iin hazrlanan Avrupa Ortaklnda yer alan ksa vadeli reformlar,
Fizibilite almasnda yer alan reform balklaryla rtmektedir. Bunlara ilave olarak, ksa vadeli
reformlar arasnda genel seimler reformu, savunma alanndaki reform ve devlet dzeyindeki
istihbarat kurumlar reformu n plana karlmtr. Orta vadeli reformlar ise, devlet dzeydeki
kanunlarn oluturulmas, yeni kurumlarn kurulmas ile mevcut olanlarn glendirilmesi ve
kanunlarn pratikte uygulanmasdr.*41+
Avrupa Ortakl, Bosna Hersekin yerine getirecei ksa ve orta vadeli reformlarn
gerekletirilmesinde izlenecek yolu, yaplacak admlarn detaylarn ve bunun iin ayrlacak
finansman plann ieren Eylem Plannn hazrlanmasn ngrmektedir. Eylem Plan, lkeye aday
stats verildikten sonra hazrlanan Ulusal Plann paras haline gelmektedir. Bosna Hersek, sz
konusu Eylem Plann ancak ubat 2006da hazrlayabilmitir. Bunun temel nedeni, AB tarafndan
istenilen bu reformlarn lkede farkl yorumlanmasdr. Bonak ve Hrvat partiler sz konusu
reformlar birer kriter olarak kabul ederken, Srp partiler ayn reformlar merkezi hkmetin
glendirilmesi ve dolaysyla idari blgelerin yetkilerinin elden alnmas ekilde yorumlayarak*42+
reformlara kar kmaktadr.*43+ Ayrca ABnin 80,000 sayfalk mktesebata (acquis communautaire)
uyum salamas iin gerekli Bosna Hersekin (idari) kapasitesi bulunmad gibi, lkede bu grevi
yerine getirecek yetkili (devlet dzeyinde) kurumlar da yoktur.*44+ ABDde yaymlanan bir raporda
tm bunlara dikkat ekilirken, gelecekte daha byk sorunlarla karlalmamas iin Bosna Hersekin
idari blgeler dzeyindeki baz kurumlarnn ortadan kaldrlmasyla birlikte merkezi idari kurumlarnn
glendirilmesinin gl bir ekilde tevik edilerek bir anayasal reform srecine girilmesinin gereklilii
ortaya koyulmutur.*45+
AB-Bosna Hersek stikrar ve Ortaklk Anlamas (SAA)
stikrar ve Ortaklk Anlamas (SAA), ABnin Bat Balkan lkelerine ynelik ve gerekli artlarn yerine
getirilmesinden sonra AB yeliini garantileyen anlamadr. SAA, ierik olarak, AB ve ye olmak
isteyen lkeler arasndaki politik, ekonomik ve ticari ilikileri dzenlemektedir.*46+ Sz konusu ikili
ilikileri birka balk altnda toplamak mmkndr. Bunlar:*47+
Politik diyalog ve blgesel ibirlii,
Ticari ilikiler, insan, mal ve sermayenin serbest dolam,
Baz alandaki mevzuatlarn uyumlatrlmas (iileri ve adli konulardaki mevzuatlar da dhil),
birlii ve yardm politikas,
SAAnn uygulanabilmesi iin kurumsal mekanizmann iyiletirilmesi.


SAAnn temelinde, sz konusu reformlarn yaplp yaplmamas deil, gerekli reformlarn yaplmas ve
uygulanmas iin ne kadar uzun bir gei sresinin verilecei yatmaktadr. Ayrca SAAnn byk
blmnn AB ile sz konusu lke arasndaki ticaretin serbestletirilmesine ynelik olduu
sylenebilir.[48]
Fizibilite almasnda yer alan reformlarn ounda, 2005 ylnda nemli ilerlemeler salanmtr.
Bunun tek istisnas ise, Bosna Hersek devleti dzeyinde bir polis tekilatnn kurulmasdr. Zira Bosna
Hersekte iki ayr polis tekilat bulunmaktadr; Bosna Hersek Federasyonu ve Srp Cumhuriyeti Polis
Tekilat. Bosna Hersek devletini oluturan bu iki entite*49+ (idari blge) kendi polis glerine sahip ve
her bir tekilatn polisi dier entite snrn geememektedir. AB Komisyonunca hazrlanan polis
reformu nerisinde temel prensibin karlanmas istenmektedir. Bunlar;
Tm yasa ve bte dzenlemelerinin devlete devredilmesi,
Polis ilemlerinin siyasi etkisiden uzak tutulmas,
Polis blgelerinin polis teknii kriterlerine gre oluturulmas.
Son unsur, Bosna Hersek polis tekilatnn, entite snrlarna aldrmadan hareket etmesi ve almas
anlamna gelmektedir. Polis reformu hususunda anlamalar iin Bosna Hersek siyasi temsilcilerine 15
Eyll 2005 tarihine kadar sre tanyan AB Komisyonu, reform iin anlama salanamamas halinde
2005 ylnda da SAA mzakerelerine balanamayacan aklad. Ancak, Bosnal Srp yetkililer ordu,
yarg ve mali yetkilerini entite dzeyinden devlet dzeyine devrettikten sonra, ellerinde bulunan ve
bir devlet yetkisini temsil eden polis gc zerindeki yetkilerini kaybetmek istememektedirler.
Bosnal Srp temsilcilerin sergiledikleri uzlamaz tavr nedeniyle anlama salanamad ve Bosna
Hersek, Bat Balkanlarda AB ile SAA mzakerelerine balamayan tek lke olarak kald.*50+ 15 Eyll
2005 tarihinden sonra Bosnal Srp yetkililere kar gerek AB, gerekse ABD ve NATO tarafndan sessiz
yaptrmlar uygulanmaya baland. Grme talepleri geri evrilmeye, siyasi izolasyon ve hatta giri
vize talepleri reddedilmeye baland. Bunun yan sra, Srp Cumhuriyetinde iktidarda bulunan Srp
Demokratik Partisi (sava suu zanls Radovan Karadziin kurduu parti)nin banka hesaplar
dondurulmutur.*51+ ABnin nclnde balatlan siyasi izolasyonun etkisinde kalan Srp
Cumhuriyeti yetkilileri, 5 Ekim 2005 tarihinde AB kriterlerini ieren polis reformu anlama taslan
entite parlamentosunda onayladlar. Polis Tekilat Yapsnn Yeniden Dzenlenmesi Anlamas
olarak bilinen bu anlama aadaki unsurlar iermektedir:
Aralk 2005e kadar polis tekilatnn yeniden yaplandrlmasn salayacak bir direktrln
kurulmas,
Eyll 2006ya kadar polis tekilatnn yeniden yaplandrlmas eylem plannn hazrlanmas,
2006 ylnn sonuna kadar taraflarn Eylem Plannn kabul edilmesi,
ubat 2007ye kadar entite parlamentolarnn anlamaya onay vermeleri.


15 gn sonra AB Komisyonu, 21 Ekim 2005 tarihinde aklad raporda, AB Konseyine Bosna Hersek
ile SAA mzakerelerine balama nerisinde bulundu.*52+ Bunun ardndan, AB Konseyi, 21 Kasm 2005
tarihinde Bosna Hersek ile SAA mzakerelerine balanmasna karar vermitir.*53+ Resmi mzakereler,
Avrupa Birlii Komisyonunun Genilemeden Sorumlu Komiseri Olli Rehnin 25 Kasm 2005 tarihinde,
yani Dayton Bar Anlamasnn 10. yldnmnde Saraybosnaya yapt ziyaret srasnda
balatlmtr.*54+
stikrar ve Ortaklk Anlamas Mzakerelerinin Durumu
8 Kasm 2006 tarihinde AB Komisyonunun hazrlad Bosna Hersek lerleme Raporu 2006da, polis
reformunda ilerlemenin salanmad ve bunun sorumlusunun Srp Cumhuriyeti yetkililerinin
uzlamaz politikalar olduu vurgulanmtr.*55+
Fizibilite almasnn yedinci srasnda bulunan kapsaml polis reformu, 1 Ekim 2006 tarihinde
yaplan genel seimler sonras kmaza girmitir. Srp Cumhuriyetinde, polis reformunu kabul
etmeyeceine ve Srp Cumhuriyetinin Bosna Hersekten ayrlmas iin referandum dzenleyeceine
dair klaryla seim kampanyasn srdren Bamsz Sosyal Demokratlar Birlii (SNSD) lideri
Milorad Dodik*56+ ve partisi tek bana iktidar oldu. 2005 ylnda kendisinin de imzalad polis
reformu anlamasna kar gelerek, reformun ayrntlar zerinde alan Komisyonun hazrlad
Eylem Plann kabul etmeyeceini ve Srp Cumhuriyetinin polis alanndaki yetkilerini Bosna Hersek
dzeyine devretmeyeceini aklad. Bylece, 25 Ocak 2006 tarihinde balayan AB-Bosna Hersek
SAA mzakereleri 15 Aralk 2006 tarihinde tamamlanmasna ramen, polis reformundaki tkanklk
nedeniyle imzalanamamtr. Avrupa Komisyonu, Bosna Hersekteki polis reformunda ilerleme
salandktan sonra SAAnn imzalanabilecei aklad.
1 Ekim 2006 seimlerinden sonra Srp Cumhuriyeti Babakan olan Dodik, AB ve ABD basklarna
ramen, polis reformu anlamasn kabul etmeyerek bu konuda yeni siyasi grmelerin yaplmasn
istemitir. Bonak ve Hrvat partilerin muhalefetine ramen, sz konusu toplantlar Uluslararas
Yksek Temsilcinin himayesinde ubat ve Eyll 2007de dzenlenmi, ancak hibir ilerleme
salanamamtr. Bonak ve Hrvat siyasi partiler merkez ve yerel polis tekilatndan yana olurken,
Srp yetkililer entite dzeyindeki polis tekilatlarnn kaldrlmasn istememektedir.*57+
Mevcut duruma bakldnda, taraflar arasnda bir anlamaya varlmas zor grnmektedir. Bu
nedenle Bosna Hersekin 2007 ylnda AB ile SAAy imzalamas mmkn grnmemektedir. Bu da AB
yolundaki Bat Balkan lkeleri arasnda Bosna Hersekin, Srbistanla birlikte en son srada bulunmaya
devam edecei anlamna gelmektedir.
AB-Bosna Hersek Arasndaki Ekonomik ve Ticari likiler
ABnin Bosna Herseke ynelik mali yardmlar, Bosna Hersekin sava sonras kalknmasnda byk
neme sahiptir. 19912000 arasnda ECHO (European Commissions Humanitarian Aid Office)nun
Bosna Herseke yapt toplam mali yardm 1.023 milyar Euroya ulamtr. Savan bitmesinden
sonra 19962000 yllarnda Bosna Hersek, ABnin OBNOVA ve PHARE mali yardm programlar
erevesinde toplam 890.7 milyon Euro yardm almtr.*58+
2001 ylnda Avrupa Komisyonunun hazrlad Bosna Hersek lke Stratejisi raporu, 20022006
dneminde ABnin Bosna Herseke yapaca mali yardmn erevesini oluturmutur. Buna gre,
CARDS (Community Assistance for Reconstruction, Development and Stabilisation) Program
erevesinde Bosna Herseke 240 milyon Euroluk yardm tahsis edilmitir.*59+ 1 Ocak 2007
tarihinden itibaren CARDS yerine, Bosna Hersek, katlm ncesi yardm arac olan IPA (Instrument for
Pre-Accession Assistance)dan yararlanmaya balamtr. IPA, 20072013 dneminde aday veya
potansiyel aday olarak nitelendirilen lkelerin yararlanabilecekleri tek finansal yardm aracdr.*60+
20 Aralk 1996 tarihli AB Konseyi karar, Bosna Hersek mallarnn AB ye lke pazarlarna herhangi bir
kotaya veya gmrk vergisine tabi tutulmadan ihra edilmesine olanak salanmtr.*61+ Bu tek tarafl
tercihli ticaret politikas 2010 ylnn sonuna kadar geerli olacaktr.*62+ Aadaki tabloda Bosna
Hersekin toplam ticaretinde ABnin konumu gsterilmitir:

Tablo 1. Bosna Hersekin Toplam D Ticareti ve AB ile Ticaret (2006[63])
ABnin Bosna Hersek mallarna tand ihracat ayrcalna ramen, Bosna Hersekin AB ile ticaretinde
byk bir ticaret a sz konusudur. 2010 ylnda kaldrlacak olan ayrcalklar, Bosna Hersek
mallarnn AB pazarlarndaki rekabet gcn daha da azaltacak ve sz konusu ticaret ann daha da
artmasna yol aacaktr. Dier tarafta, SAAnn imzalanmasndan sonra, Bosna Hersek, AB mallarnn
kendi pazarna serbest giriini salamak zorunda kalacaktr. Bu da ithalat zerinden alnan verginin
azalmasna ve d ticaret ann daha da artmasna neden olacaktr.
SONU YERNE: AB-BOSNA HERSEK LKLERNN GELECE
Birlemi Milletlerin 2004 ylnda Bosna Hersekten askerlerini ekme karar vermesinden sonra, AB
Konseyi 25 Kasm 2004 tarihinde verdii kararla, Bosna Herseke gvenlik glerinin gnderilmesini
onaylamtr.*64+ EUFOR*65+ (European Force) ad verilen bu AB gc 6.300 askerden olumaktadr.
Bu saynn 2007 ylnn sonunda 2000e indirilmesi beklenmektedir. EUFORun temel grevi, Dayton
Bar Anlamasnn uygulanmasna ve Bosna Hersekte uzun vadeli istikrarn salanmasna yardm
etmektir.*66+ Ancak, her ne kadar EUFORun grevleri arasndan sava suu zanllarn yakalama
grevi olsa da, bu konudaki hayal krkl, eski Srp lideri ve sava suu zanls Radovan Karaciin aile
yelerinin evlerine birka defa dzenlenen aramalarla giderilmeye alld. Bu nedenle, ABnin
EUFOR misyonunun baars tartlabilir.
Bosna Hersekin AB ile entegrasyonunun nnde birok engel bulunmaktadr. Bunlardan en nemlisi,
(birok platformda dile getirilen) AB ile anlamalar mzakere edecek, imzalayacak ve uygulayacak
gl yetkilere sahip devlet kurumlarnn bulunmamasdr. Bununla balantl olarak Dayton Bar
Anlamas ile iki entiteye blnen Bosna Hersekin tekrar kendi ayaklar zerinde durmas iin aba
harcayan ABnin sz konusu Anlama ile bu entitelere verilen yetkilerin tekrar merkezi kurumlara
devredilmesini salamas uzun sre alacak gibi grnmektedir. Bu konudaki baarszln yan sra,
sava zamanndaki trajedilere ynelik ABnin umursamazl, zellikle Bonaklarn Bosna Hersekin
ABye entegrasyonuna pheyle bakmas, sz konusu srecin hzn olumsuz ynde etkileyebilir.*67+
Ancak son yllarda, entitelerin ordu, yarg ve mali yetkilerinin merkezi kurumlara devredilmesi nemli
bir gelime olarak yorumlanmaktadr. 2005 ylnda iki entitenin Savunma Bakanlklarnn kaldrlmas
ve devlet dzeyinde Savunma Bakanlnn oluturulmas, Bosna Hersekin Aralk 2006da NATOnun
Bar in Ortaklk Programna davet edilmesiyle sonuland.*68+ NATO liderlerinin bu karar, Bosna
Hersekte merkezi devletin glendirilme srecine bir dl ve destek olarak grlebilir.

Her ne kadar Bosna Hersekin reform srecinde en nemli itici g rolne sahip grnse de, AB,
Bosna Hersekteki ar milliyeti politikaclarn klar ve aklamalarna kar sessiz kalarak kendisine
duyulan gvenin daha da azalmasna neden olmaktadr. zellikle, 1 Ekim 2006 seimleri ncesinde ve
sonrasnda yaananlara mdahale etmeyen AB, halen gl bir ortak d politikaya sahip olmadn
gstermektedir. nk 1 Ekim seimleri ncesi yaplan seim kampanyalarnn, 1992 ylnda yaplan
bamszlk referandumu ncesindeki kampanyalardan daha da sert ve milliyetilik dolu olduu bir
gerektir. Ayrca, seim sonras kan tabloya bakldnda, ABnin ar milliyetilere ynelik herhangi
bir siyasi veya ekonomik yaptrm da grlmemektedir. Tm bu gelimelerden cesaret alan Srp
siyasetiler, Srp Cumhuriyeti polis tekilatn ortadan kaldrlacak bir reformu hibir ekilde kabul
etmeyeceklerini defalarca akladlar.*69+
8 Kasm 2006 tarihinde Avrupa Komisyonunun hazrlad AB Genileme Stratejisi ve Balca
Engelleri 20062007 adl raporun Bosna Herseke ayrlan blmnde, lke entitelerinin devletle
ilikilerindeki soruna ve yrtme ve yasama kurumlarnn ileyiinin yetersizliine dikkat ekilerek,
anayasal deiikliklerin nemi vurgulanmaktadr.*70+ Ancak bu konuda da Bonak-Hrvat ve Srp
partiler arasndaki gr ayrlklar son derece derindir. Bonak ve Hrvat parti liderleri, Bosna Hersek
Anayasasnn (bu Anayasa aslnda Dayton Bar Anlamasnn bir blmnden olumaktadr ve tam
bir Anayasa olduu sylenemez) tamamen deitirilmesinden yana olurken, Srp liderleri, bu
deiikliklerin adm adm yaplmas gerektiini savunmaktadrlar. AB tarafndan desteklenen
Anayasann ilk deiiklik paketi*71+, Nisan 2006da Bosna Hersek Parlamentosundan gememi ve
sonrasnda anayasal reform kmaza girmitir. Reform paketinin reddedilmesinin nedeni, kkl
deiiklikler yerine kozmetik reformlar iermesi ve Bosna Hersek Parlamentosundaki etnik (entite)
blnmle dayal oylama sisteminin devam ettirilmesidir.*72+ Ayrca, Avrupa Parlamentosunun
15 Mart 2007 tarihinde kabul ettii Bosna Hersek Raporunda, lkedeki etnik oylamann sonucu olan
entitelerin veto olanaklarnn anayasal reform erevesinde derin bir ekilde analiz edilmesi gerei
vurgulanmtr.*73+
Gnmze kadar ABnin Bosna Herseke ynelik politikalarnda baary grmek gtr. lkede
gerekletirilen en nemli reformlardan biri olan devlet dzeyinde Savunma Bakanlnn kurulmas
da ABnin deil, ABDnin temsilcilerinin koordinatrl (ve basks) ile mmkn olmutur. Bu
nedenle, AB tarafndan belirlenen polis reformu kriterlerini Srp yetkililerine kabul ettirmesi, ABnin
Bosna Hersek politikasnn baarl olarak nitelendirilmesi asndan nemli bir frsattr. nk polis
reformu, AB yeliine ynelik ilk adm olan SAAnn imzalanmasna yol aacaktr. Bunun
gereklememesi durumunda, ABnin Bosna Hersek politikasndaki baarszl bir yana, lke byk
istikrarszlk ortamna doru gidebilir. nk zayf da olsa, ABye yelik perspektifi, Bosna Hersekte
kalc istikrarn salanmasnda ok nemlidir.
Dayton Bar Anlamasnda da ngrld gibi, (Uluslararas Yksek Temsilcisi ve Bar cra
Konseyinin kurulmas) Bosna Hersekte istikrarn salanmasnn bir uluslararas boyutu vardr. Kald ki
lkedeki istikrarnn salanamamasnn ardndaki en nemli nedenin, anlamayla oluturulan idari
yapnn olduu daha yllar nce anlalmtr.*74+ Bu nedenle Dayton Bar Anlamasnn getirdii bu
dzenin anayasal reformlarla giderilmesi gerekmektedir. Ancak Bosna Hersek siyasi liderlerinin bu
konuda bir fikir birlii salamalarn beklemek yanltr. Bonak ve Hrvat siyasi liderler gl merkezi
bir devleti ve byk yetkilerle donatlm belediyelerin olduu bir yapy desteklerken; Srp siyasi
liderler, etnik entitelerin oluturduu bir federasyon yapsn savunmaktadrlar. Bosna Hersekten
ayrlmay dndkleri her frsatta vurgulayan Srp siyasetiler asndan federal bir Bosna Hersek
byk bir frsat getirmektedir. nk tarihte de grld gibi, sz konusu federasyon yaps, ksa bir
srede dalmay kolaylatracaktr.
Anayasa reformu srecindeki ABnin tepkisizlii, ABDnin bir kez daha Bosna Hersekte en nemli
aktr olarak ortaya kmasna zemin hazrlamaktadr.*75+ Ayrca ABnin kar kmasna ramen,
Bosna Hersekin 2003 ylnda ABD vatandalarnn Uluslararas Ceza Mahkemesinin yarglama
yetkisinin dnda tutulmas iin ABD ile imzalad anlama, Bosna Hersekin hala ABden daha ok
ABDye yakn olduunu gstermitir.*76+
Bosna Hersekte kaybettii inisiyatifini tekrar kazanmas iin ABnin en bata Bosna Hersekin
egemenliini ve toprak btnln garantiye alacak anayasal reform srecini, ABye entegrasyon
yolunda bir kriter haline getirmesi gerekmektedir.*77+ Ardndan, OHRnin bu reformlarn
gerekletirmesinde gerekli destek vermesi gerekmektedir. Bu da OHR misyonunun birka yl daha
uzatlmas anlamna gelmektedir.*78+ Ancak Bosna Hersekin AB ve NATOya ye olmasyla, lkenin
(komu lkelerden de destek alan) etnik paralamasnn nne geilebilir. Bylece, Bosna Hersekin
egemenlii ve btnlne ynelik tehditler ortadan kaldrlacak, ABnin Bosna Hersekteki varl
daha ar hissedilmeye balanacak ve sonunda lke ABye yelik yolunda daha istikrarl bir ekilde
ilerlemeye devam edecektir.