BASINLI KAPLARIN MALATI,

TEST YNTEMLER ve PERYODK KONTROL

Yk. Mh. Hasan HABBOL
TRK LOYDU VAKFI
Srveyr
II ubat 1993
BASINLI KAPLARIN MALATI VE DKKAT EDLMES GEREKEN HUSUSLAR
GR :
Endstri tesislerindeki ihtiyac karlamak zere artan buhar enejisi, sv
ve gaz yakt ile sanayide kullanlan gazlarn, retimi, tanmas ve
depolanmasnda kullanlan kazan ve basnl kaplarn istenilen emniyeti
ve grevi yerine getirmesi gerekir. Bu durum hem imalat hem de kullanacak
olan alc firma tarafndan istenmektedir. Ayrca gelien endstri ve imalat
sanayinde da almada standartlara ve kurallara uygun kazan ve basnl
kap imal etmek kanlmaz olduu bir gerektir.
Bu bakmdan basnl kaplarn tasarm, imalat ve kontrollar Ulusal ve
Uluslararas standartlara uygun olarak yaplmaldr.
Dnyada basnl kaplarn tasarm iin ok deiik standartlar kullanl^
maktadr. Bu standartlar arasndaki temel fark, basnl kabn yapmnda
kullanlan malzemeler iin kabul edilen emniyet gerilmelerinden domaktadr.
Bugn lkemizde en ok kullanlan kazan ve basnl kaplarla ilgili
standart ve kurallar unlardr.
TSE : Basnl kap kurallar (TS203, TS1513, TS3362)
Kazanlar iin TS377, TS497
TL : Trk Loydu basnl kap kurallar
AD-MERKBLATTER : Arbeitsgemeinschaft Duruckbehlter
Basnl kaplar iin teknik kurallar.
TRD : Technical Regelung fr Dampfkessel,
Buhar kazanlar iin Teknik Kurallar
-227-
ASME : American Society of Mechanical Engineers
Kazanlar ve basnl kaplar kurallar.
Basnl kaplarm imalatnda dikkat edilmesi gereken hususlara gemeden
nce kazan ve basnl kap tarafini grelim.
KAZAN : Is we kat, sv veya gaz yaktlarn yaklmas ile yada
egzost gazlarndan faydanlarak. iinde buhar veya scakl 120 C nin
stnde kzgn sn reten kaynakl kap veya ekillendirilmi boru demetleri
olarak tanmlanr. Kzdrclar, ekonomizerler, ara kzdrclar gibi
kazana dorudan aoruya bal ksmlar ile kazan donanm ve dier basnl
ksmlarda kazann bir paras olarak kabul edilir. "
BASINLI KAP : inde atmosfer basncndan daha yksek basnta buhar,
gaz, sv bulunan toplayc veya benzer dier kaplar anlalmaktadr,
Veya genel olarak iten veya dtan basnca maruz kapal kaplara basnl
kap denir.
Basnl kaplardaki bu basn, bir d kaynaktan veya direkt ve endirekt
yoldan s uygulanmakla veya her ikisinin kombinasyonu ile temin edilmi
olabilir. Ancak buradaki basnl kap tariflerine nkleer reaktrler,
dner veya pistonlu motor silindirleri ve paralar, pompalar ve kompresrler,
trbinler hidrolik ve pnmatik silindirler vs. basnl kaplam girmezler
ve dolaysyle basnl kaplar dizayn kurallar bunlara uygulanmazlar.
Bunlar iin zel dizayn kurallar uygulanr,
BASINLI KAPLARIM MALATI
Kazan ve basnl kaplar basn ve scaklk ynnden gizil bir tehlike
kaynadrlar.
-2A8-
B bakmdan ima,la.tlarx zel dikkat pexektirlp,
Basnl kaplar gnmzde en ya.ygxn olara}: k,yj\aklx. birletirme He.
imal edilmektedir, malatlar- mal edecekleri-b,sxnj,x kaplarn pr-ojelerdni-
istedikleri standart kurallarna gre eksiksiz yapmalxdxf,',
Dnyada ve Trkiyede basnl kaplarn imalat kQntrQllarj.nl, ta,ra

f?,z
kontrollk kurulular ile klas- kurulular yapmaktadr, Bu kurulular-
yaplacak im.alatlar ilgili standa,pdlara, ve kurallara uygun olarak yapxldzgini
salar ve imalat bitiminde o basnl ka,ba, ait sertifika, dzenler,-
Trk Loyduna gre basnl k^pla.rn snflandrlmas aada, yerdjimiftir,
Tablo 1 Trk Loydu'na gre basnl kaplarn snflandrlmas
erdii madde
Svlatrlm gazlar (propan,
btan v.b.), kargo olarak tanan
zehirli gazlar, soutucu maddeler
Buhar, basnl hava, gazlar, s
iletici svlar
Sv yaktlar
Su ve yalar
Basnl kap snf
Dizayn basnc p [bar]
Dizayn scakl f [ C]
hepsi
P
c
> 16
veya
t > 300
Pc >
1 6
veya
t > 150
p
c
>40
veya
t > 300
I
-
p
c
<16
t < 300
p
c
<16
t < 150
p
c
<40
t <300
II
-
P c ^
7
t < 170
P c *
7
t <60
p
c
<16
t <200
III
- 2 2 9 -
Basnl kaplarn yapmnda genellikle u hususlarn gz nnde
bulundurulmas gerekmektedir,
Mteri tarafndan verilecekler zel stekler
1 - Tanacak akkann veya akkanlarn tipi, scakl, kullanma ortam,
2 - Alt ve st kritik snr deerleri
3 - Dier istekler
malat herhangi bir klas messesesinin gzetiminde yaplaca zaman, hem
imalatn yaplmas kemde klaslanabilmesi iin aadaki bilgilerin de
bildirilmesi gerekmektedir.
A) Kazanlar ve dier buhar reticiler iin
1- Kullanlan malzemeler
2 - Kesit resimleri
3 - Buharlatrc ksmlar
4 - Kzdrc, scaklk drc ,^
s
5- Ekonomayzer- .*.
6 - Hava stc
7- Nozul ve dier balantlar
8 - Emniyet valf1eri ve tehizat
9 - Alt ve st kritik snr deerleri
10^ Taanm^basn ve scakl
11- Kapasitesi
12- Kzdrc, ekoncmayzer ve hava stc scaklklar
- 2 30-
13- Besleme suyu scaklk ye basnla,n
14- Yakt cinsi, yakclarn tipi ye kapasiteleri -
15- Emniyet valilerinin tipi ve kapasitesi
16- Basnl ksmlarn kalnlk mukavemet hesa.pla.rj,
17- Isl ilem gereklilii
18- Projelendirme kodu
B) Dier basnl kaplar iin
1- Projelendirme kodu
2Sallanlan malzeme
3 - Mozul ve dier birletirmeler dghil, kabn kesit- ve detay r-ej.mleri
4- Btn basnl ksmlarn, gvde
f
bombe
f
boru aynala^r-
fl
bopul^r ys,
konstrksiyon detaylar
5- Takviye ubukla.r, ba,yraklar, takviye sa,Xan,
f>
montaj iin kuiXmMSA
ayaklar ve tayc balantlar vs-, ksmlarn detay r-esimlerl
6- Tasarmbasnc
7- Tanacak akkan veya akkanla,rn cinsi
f
en yks-ek ve en dk
letme scaklklar
8- Kaynak detaylar ve kulla,nzlacak kaynak dolgu malzemeleri .
9 - Alc firmann zel istekleri
Basnl kaplarn imalatnda yaplacak kontrollar
Malzeme Kontrol
Basnl kaplarn imalinde kullanlan malzemeler mekanik ve termal ykler
dikkate alnarak seilir, Seilen malzeme zellikleri iletme koulla,rna
da uygun olmal ye kaynak edilebilirlii - dikkate alnmaldr, lkemizde
basnl kap imalinde en fazla kullanlan malzemeler.
Kazanlar, iin DN 17155HI, HU,. 17Mn4,19. Mn6LPGtanklar iin ise
DN 17102normunda belirtilen levhalardr.
-231-
Ayrca iletme artlarna bal olarak DN 17440 kalite levhalar veya
edeerleri kullanlmaktadr.
Basnl kap imalinde kullanlan malzemeler sertifikal olmaldr.
Aadaki tabloda AD-Merkblatter koduna gre basnl kaplar imalinde
kullanlabilen malzemeler ve geerli sertifika tipleri gsterilmitir.
AD MERKLATTER Tablo 2. Basml kaplar imalinde kullanlabilen malzemeler ve gererii sertifika pleri.
Kal i t e Der ecesi
DN 17155 MTE
DN 1702 KAIIE ELKLER
DN 17100
RSt 37-2
RS 37-2 Cu3
St 44-3
St 37-3
St 44-2
St 52-3
Dier elikler
Basnl Kap Basn ve Scakl k Hudut l ar
D,.p< 20.000 up to 300 C D,. p>20.000 or above 300C
Evet
Evet
Evet, s<12 mm
Evet
Evet
Evet
1
)
E vet
2
)
Hayr
Hayr
Suveyor raporuna uygu olarak
M alzeme Sertifika Ti pi ,
DN 50049
HI . H t i : 3.1 B
Dierleri: 3.1 C
St26, SIE 29: 3.1 B
Dierleri: 3.1 C
2.2
3.1 B
i ) DN 17155'de kabtf edilen scafflclardaki dayarm deerlen iin
2) DN 1702-de verilen scaklklarda dayarm deerleri iin.
malata balamamdan nc. malzemelerin sertifikas kon,$rQ edJ.Xwe.H-ye
malzeme zerindeki dapgalama, ile sertifika. kars?,laft3.rilma,J,j,d.j,r-.
- Malzemelerin boyut kontrol yaplmal ve kalnlklarn projesine uygun
olduu grlmelidir. Malzemelerin kusursuz olmalar imalat srasnda
devaml kontrol edilmeli ve kontrol damgalarnn kaybolmamas temin edilmelidir.
232
Kaynak az boyunca atlak ve katmer- kontrol yaplma,ld,r, Bunun iin
dye-penetrant testi yaplabilir.
Kaynak lemi
Kaynak ilemine balamadan nce levhalarn eksenleme kontrol yapximaldr
x
Levha eksenlerinin kakl aadaki snrlar iinde kalmas salanmaldr,
- Boyuna dikilerde kaklk levha kalnlnn %1Q u kadar veya en fazla
3mm.
- evresel dikilerde levha kalnlnn %1 + 1 mm ye kadar veya en fazla,
4mm
Kaynak yaplan levhalar farkl kalnlkta ise ve levha yzeyleri arasndaki
fark yukarda verilen miktar kaln levha iin geiyorsa, kaln levha dz
bir eimle inceltilir.
Zorunlu hallerde damgann uygun ksa. gend,en s,J,yv?5 gerekbiJ
r
ix
%
Kaynaktan nce kaynak az kontrol
Kaynak azlarnn almas termal olara,k (QksJ.jenJ.eJ veya mekanik Qiaxak
yaplmaldr. Makasla kesme olmamaldr. Ancak makasla kesilen ksmleyh,^
. kalnlnn %25kadar veya en az 3mmplanya ile karlrsa, mmkn olur,
Termal kesmeden sonra btn cruflar derin yarklar talanarak alnmaldr,'
Kaynak azlar projesinde belirtildii ada hazrlandktan s-pnpa gey
kullanlarak kontrol edilmelidir, Kesilmi paralarn boyutlar ekil
verilmeden nce belirtilmi toleranslar dahilinde olduu kontrol edilm&X^dir.
i
233
Not : %100 radyografik kontrol istenen basnl kaplarda kaln levha incel-
tilerek, ince levha kalnlnda paralel ksm yaplmaldr. Paralel ksmn
eni en az 30 mm olmaldr. _ ,^.
E, B nin % 10 unu veya 3 mm yi gememelidir.
Basnl kaplarn kayna genel olarak ift tarafl tam nfuziyetli aln
kayna olarak yaplr. zel durumlarda tek tarafl aln kaynada
yaplabilir.
Sadece gvdenin dz aynaya ve borularn aynaya kaynaklarnda aln
kaynandan baka kaynak dikii ekilleri uygulanabilir.
Kaynak dikileri zerine kaynakl balantlar yaplmamaldr. ki kaynak
dikiinden fazla kaynak dikii bir noktaya getirilmemelidir. Mecburi
durumlarda gerilim giderme sl ilemi gerekir. Kaynak diki zerine boru,
nozul delikleri getirilmemelidir.
Basnl kaplarda mmkn olduka dz kaynak yaplmaldr.
234
Kaynak dikiinden nce byk punta kaynaklar sklmelidir,
Siindirik gvdelerin evresel kaynaklar in dz kaynan yaplabilecei
biz aparat yaplmas uygun olur.Kaynaktan sonra kaynan gz muayenesi yapl-
maldr, yzeyleri dzgn,ukur kaynak, yanma oluklar,ar kaynak yksek-
lii grlmemelidir. Kaynak yzeyi hibir zaman birletirilen levhalarn
yzeylerinin altna dmemelidir. Kaynak metali ykseklii levha kalnlnn
%20 sinive eh fazla 4 mm yi amamaldr.
GVDETOLERANSLARI
Basnl kaplarda ovallik llmesi gvde yatay veya dikey iken yaplabilir-
Gvde yatay iken l alnyorsa her lden sonra gvde ekseni etrafnda
90 dndrlerek ikinci l almr. Her iki lnn orsalamas alnarak
ovallik bu ortalama deer ile hesaplanr.
ller gvdenin iinden veya dndan alnabilir. ayet gvde farkl
kalnlkta levhalardan imal edilmi ise ller levha eksenlerine indirgenir.
Gvdenin harhangi bir kesitinde en byk ve en kk ap fark gvdenin momi- ; -
;
12i
200
nal i apnn % 1 inigememelidir. Ve en fazla ^rmm olabilir.
I>2Nominal i ap (mm)
Gvde birletirmelerinde tepeli ve dz balant dikii olmamaldr.
Dairesellikten yumuak ayrlma kabul edilebilir. Eer kesit bozukluu,
ovallik bir metre boyda veya gvdenin drtte bir boyunda (hangisi ksa ise)
levha kalnlnn %5 4* 3 mm yi gememelidir.
Basnl kap imalatnda alacak kaynaklar sertifikal olmal ve
sertifikasz kaynaklarn almasna msaade edilmemelidir.
Kullanlan elektrodlar uygun ve sertifikal olmaldr.
- malat kayna deneyi
Basnl kaplarda kaynan yapld artlardaki kaynak kalitesini tesbit
etmek iin imalat kayna deneyleri yaplr.
Snf I basnl kaplarda her 50 m diki iin 1 adet imalat kayna eneyi
yaplmalda:.
-235-
Byk kaplarda qa.fat kayna deneyi 1Q0miin bir adet kabul edilebilir.
F^ka,t hex- halde bir basnl kap iin bir imalat kayna deneyi yaplmaldr.
Sn.f II basJujL kaplarda, her kap iin bir imalat kayna deneyi .yaplmaldr.
Birden fazla ayn tip kap imal ediliyorsa her 5kap iin bir imalat kayna.
deneyi.yaplr-
1
Hi bir zaman diki uzunluu bir deney iin 50myi
gememelidir.
malat kayna deneyi iin basnl kabn yaplaca levhalardan iki para
olarak kesilir. Para boyutlar en az 150x 300mmolmaldr.
Deney iin hazrlanan bu iki para gvde dikiinin devam olacak ekilde
gvde levhasna puntalanr. Deney paralarnn puntaland yerde levha ve
deney paralar hadde ynnde olmaldr. Deney paralarnn kayna ve gvde
dikii ayn zamanda ve ayn kaynak tarafndan yaplmal ve ayn kaynak
parametreleri kullanlmaldr.
malat kayna deney paras da basnl kap ile ayn frnda ayn zamanda
isi ilemine tabi olmaldr.
Seri imalat halinde basnl kaplardan biri ile ayn zamanda sl ilem
grmesi yeterlidir.
Deney paras zerindeki, kaynak dolgu levha ile ayn seviyede olmak zere
ilenmelidir.
malat kayna deneyleri malzemeye, et kalnlna ve sl ileme gre
yaplr. Testztipleri ve saylar ilgili standartlara gre tesbit edilir.
KAYNAKLARIN THRPSZ MUAYENELER
Kazanlar ve basnl kaplarda, snf landa gz nnde bulundurularak
tahribatsz kontrol deneyleri yaplr. En ok kullanlan tahribatsz
muayeneler anlardr.
a) Radyografi b) Ultrasonik c) Manyetik parack d) dye-penetrant
e) Girdap akmlar (Eddy Current) f) Gz kontrol
Tahribatsz muayenelerin temel grevlerinden biri, test srasnda mevcut
tmhatalar hakknda mmkn olduu kadar detayl bilgi salamaktr. Her
yntemin kendine gre deiik yararlar vardr. Bu bakmdan kontrol yntem-
lerini birbirleri ile mukayeseden ziyade, birini, dierinin yerine tercih
etme nedeni olarak grmeden birbirlerini tamamlayc yntemler olarak ele
almak daha faydal sonular verecektir. Herhangi bir kontrol ynteminin
dierine stSnlk derecesini tartmakszm, her yntemin uygulama alan
olarak genelde malzeme ve malzeme birletirmelerin kontrollar olduu
dnlmelidir.
Basnl kaplarda tahribatsz muayenelerin kullanma miktarlar ilgili
standartlarda, belirtilmitir.
Uygulanacak tahribatsz muayenelerin trleri, yerleri ve miktarlar
projelerinde belirtilmeli ve uygulanmaldr.
rnek olarak Trk Loydu Kurallarna gre uygulanacak kontrol trleri ve
oranlar unlardr.
SERTFKALI KAYNAKI ALIMASI KAYDI LE
1- Snf I basnl kaplarn radyografik kagnak dikii kontrol aadaki
miktarlarda yaplr.
Boyuna dikiler %100
evresel dikiler %25
Basnl kaba alan delikler evresine kaynatlan takviye levhalar ve
nozul kaynak dikileri %100 magnetic-particle kontroluna tabidir.
2- Snf II basnl kaplarn radgografik kaynak dikii kontrol miktarlar
Boyuna dikiler %20 . evresel ve boyuna dikilerin meydana getirdii
btn T 1er kontrol edilir.
--237-
uha,!: tamayan, alma basnc 22bar ye daha az olan Snf II basnl
kaplarda radyografik kontrolden vazgeebilir,
3-- 170mmden daha kk olan borularn evresel ek kaynaklar iin toplam
kaynak saysnn %10u radyografik kontrol yaplr,
Bumetotlara ilave olarak lzumunda dye-pentrant ve ultrasonik kontrol yaplr.
Kaynak dikilerinde spot olarak radyografik kontrol yaplyorsa, hatal
ksmn her iki yanndan iki adet fazla filmalnr, ki veya daha fazla
fUmde hatal diki grlrse o dikiin tamboyu radyografik kontrola tabi
tutulur,
Hatal grlen kaynak dikileri uygun ekilde tamir edilmeli ye tekrar filmi
ekilmelidir.
Tahribatsz muayene deneylerini uygulayanlar ile sonu raporlarn hazrlayan
kiiler. TS 7477 e uygun nitelikli olmaldr. Radyografi filmeken kiinin
en az Level 1Seviyeli uzman, n deerlendirme raporu hazrlayan uzmann
ise Level II Seviyeli olmas gereklidir-
ISIL LEM
Isl ilemuygulanmas, genelde kaynakl imalattan sonra deien malzeme
de
biriken sl gerilmelerin giderilmesi amacn tar.
Basnl kaplara uygulanan sl ilemler, orta ve yksek scaklklarda
uygulanmasna gre gruplandrlabilirler. Orta derece scaklklarda uygulanan
sl ilemler, gerilme giderme tavlamas, yumuatma tavlamas veya dayanm
artrc ilemlerdir. Gerilme giderme tavlamas, genelde gerilmeleri
zararsz hale getirme ve yapdaki gerilme ylmalarn daha homogen
dalm hale getirmeyi amalayan sl ilemlerdir.
- 2 38-
Basnl kaplara, uygulanan sl lemler eitli ekillerde olabilir. En ok
uygulanan yntemdtan stma ile yaplan sl ilemdir. Dtan stma
ile yaplan bir sl ilemde, basnl kabn sl ilemscaklna kadar
r
stlma hz, bu snn tm yapda homogen olarak dalmas asndan
nemlidir. Bunun salanmas iin frn iinde ar scaklk farkllklarnn
bulunmamas gerekir.
Basnl kaplarn sl ilemleri, eitli standartlarda olduka deien
snr deerlerine sahiptir. Bu konuda izlenecek yol, basnl kabn
kullanlaca yerde geerli olan standardn kullanlmas ve bu standarda
gre bir- sl ilem uygulanmasdr.
Basnl kaplarda sl ilem, basn deneyinden nce yaplacak son ilemdir.
Malzeme, imalat ve kaynak durumlarna gre sl ilem gerekebilir.
Bunu yle gruplayabiliriz.
r- Souk ve scak ekillendirmeden dolayx sl ilem
aj Souk ekillendirmede, ekillendirme apnn cidar kalnlna oran
20 den kk olduu durumlarda sl ilem gereklidir. Byk olduu
durumlarda gerek yoktur.
b) Souk ekillendirme ve lokal tavlama suretiyle yaplan ekillendirmeler
hi bir zaman ekile yaplmaz.
cj Scak ekillendirmede, ekillendirme scakl uygun scaklk
snrlarnda yaplyorsa sl ilem gerekmez. Dier scaklklar iin
gereklidir.
2-r. Kaynak sonras sl ilem
aj Snf I ve II basnl kaplarda, genellikle malzeme kalnl ve malzeme
kalite derecesine gre sl ileme karar verilir. Malzeme kalnlnn
Tablo 3'de verilen kalnlklar getii durumlarda sl ilem yaplr.
-239-
bj alma, sasnda, indeki akkan
f
gerilim
f
korrozyon atlamalarna
imkan yeriyp.rsa xs-il ilemyaplr.
cj Kaynak dikilerinde, ikiden fazla diki bir noktadan geiyorsa sl
ilem yaplr,
dj Sinxf III basnl kaplarda kaynak sonras sl ilemi mteri ile
imalat ve kontrol messesesinin arasndaki anlamaya baldr,
ej Malzeme kalite derecesine gre sl ilemin gerekliliini, scaklklarn
ve mddetieri::veren deerler Tablo 3ye Tablo 4 de verilmitir.
Gerilimgiderme sl ilemi, kapal bir frndan basnl kab sl ilem '**"
t
scaklna kadar starak yava ve kontroll olarak yaplr. Isl ilem
scaklnda Tabip 4 de belirtilen sre kadar bekletilir. Daha sonra kontroll
olarak kapal frnda 400 C scakla indirilerek, dar alnr.
Bu dereceden sonraki soumas rzgarsz bir alanda yaplabilir.
Uzun basnl kaplarda tam boy frna smyorsa iki utan ayr ayr ve
Mmdirmeli olarak sl ilem uygulanr.
Tablo 3 Isl ilem gerektiren kalnlklar
elik Grade
TL 4-0, 4-1
TL 5-0, 5-1
TL 6-0, 6-1,6-2
TL 1-0, 1-1, 1-2
TL 2-0, 2-1
TL 2-2, 2-3, 2-4
TL 3-0, 3-1
TL 3-2
TL 4-2, 4-3, 4-4
TL 5-2
TL 7-1
TL 7-2, 7-3
Malzeme kalnlnn sl ilem gerektiren ait snn
Snf I
20 mm
20 mm
8 mm
Snf II
25 mm
38 mm
30 mm
8 mm
-24O-
Tablo 4 Verilen scaklkta kal sresi
elik Grade
Karbon ve
karbon manganez
TL 7-1
TL 7-2
TL 7-3
Isl ilem scakl *C
550-600
580-620
620-660
625-700
Her 25 mm kalnlk iin verilen
scaklkta kal sresi
en az 1 saat
en az 1 saat
en az 1 saat
en az 2 saat
Hidrostatik Basn Deneyi
Kazan ve Basnl kaplara komple edildikten ve varsa sl ilem yapldktan
sonra en son kontrol olarak hidrostatik basn deneyi uygulanr. Bu deneyin
yaplmasnda dikkat edilecek hususlar genellikle.
Kazanlarda
1- Basn deneyinde kullanlacak suyun scakl evre scaklnda olmal,
ancak 20 C den de aaya drlmemelidir, st scaklk 40 C yi
gememelidir.
2- Basn manometresi kazann en st yerine balanmal ve gzle grlebilir
ekilde olmaldr.
3- Kazann basn altnda kalma sresi kazann komple kontrol yaplacak
kadar veya en az 1 saat olmaldr. Bu kontrollarda hi bir deformasyon
v ve sznt olmamaldr.
4- Hidrostatik deney basnc dizay basncnn 1,5 katna eit olmaldr.
Hidrostatik deney basnc, P, : 1,5 P
+

* deney DZ
5- Gerekli olduunda, kazanlar, dramlar, kaynatma borular, kzdrclar,
ekonomayzerler vs. benzer paralar ayr ayr yukardaki artlarda dizay
bas&ncxnin 1,5 katma edt basnta deney yaplabilir. Bu taktirde, montajn
bitiminden sonra, komple olarak kazan, 1,25 katna eit hidrostatik deney
basncnda deney yaplmaldr.
241
P - 7 OS p
- deney DZ
Basnl Kaplarda
1- Basnl kaplarda hidrolik deney genellikle su ile veya tehlikeli
olmayan sktrlamayan akkanlarla yaplabilir. Bu taktirde deneyde
kullanlan akkann scakl 40 C ye kadar msade edilebilir. Ayrca
gazya ile de basn deneyi 25 C scakla kadar msade edilir.
2- Bir basnl kap birden fazla basnl paradan meydana geliyorsa o
takdirde her paraya ayr basn deneyi uygulanr. ayet basnl
kap ift cidarl ise o takdirde basn fark dikkate alnarak yaplr.
3" Basn manometresi tankn en st ksmna balanmal ve gzle
grlebimelidir.
4T. Tankn deney basncnda kalma sresi tank kontrolnn yaplabilecei
kadar olmaldr,
5- Deney basnc 100bar olan basnl kaplarda zel emniyet tedbirleride
alnarak yaplr.
6^ Hidrolik deney basnc dizayn basncnn 1,5 katma eit olmaldr.
P
deney'
l f 5 P
DZ
Veya tankn imal edildii standartta belirtildii deerde olmaldr.
Kazan ve basnl kaplarda gvenlik ve emniyet sistemleri ile gerekli
olan balantlar.
A Basnl kaplarda
1- Akkann tanka giri ve k nozullar
2- Scaklk ve basn ykselmelerini nleyecek cihazlar ile scaklk ve
basn gstergeleri
- 242*
3- Seviye gstergeleri
4- Kap iini gzle ve elle grerek kontroln yapmak iin gerekli kontrol
kapaklar
5- Topraklama yeri
6- yrrlkte olan "alma Bakanl iai sal ve i gvenlii
tznde yazl istekler gznnde bulundurulacaktr.
B- Kazanlar
1- Scak ve kaynar su kazanlar iin gidi ve dn balant nozullar, buhar
kazanlar iin buhar k ve besleme suyu giri nozullar
2- Emniyet valfieri nozullar, atmosfere ak scak su kazanlarna emniyet
borusu balant nozullar
3- Su seviye gstergeleri nozullar
4- Presostat (basn ayarlayc) nozulu
5- Termometre balant az
6- Termostat (scaklk ayarlaycs) nozulu
7- Kazan besleme cihaz balant az
8- Boaltma valfieri nozullar
9- Numune alma az
Ve dier istekler iin gerekli azlar olmaldr.
243
KONTROL NOKTALAR PROGRAMI
Basnl kaplarn imalatlar yaplrken hangi standarda gre yaplacaksa, o standardn tm
istekleri yerine getirilerek imal edilmelidir.
Basnl kaplarn imalinde, malzemeden balanmak zerei.n sonuna kadar eitli
kontrollar yaplr. Bu kontrollara imalatnn deiik departmanlar ile bamsz kias kurulular
ve isterse mteri deiik aamalarda itirak ederler.
Bunun iin, imalatn deiik safhalarnda yaplacak kalite kontrollarn gsteren bir
"kontrol nokt alar plan" imalat tarafndan hazrlanr. Bu kontrol noktalar plan, henz
imalata balanmadan nce kontrollara itirak edecek olan imalat departmanlar ile isterse
mteri ve tarafsz klas kurulularna gnderilir. Bu birimler planda kontrollara hangi aamada
hangi kontrol tipi ile itirak edeceklerini ve kontrol miktarlarn belirtirler. malat uygulayaca
kontrol metodlarn da kalite plannda gstermelidir.
malata balamadan nce hazrlanan bu kontrol noktalar plan, birimler arasnda bir nevi
kunuma lisandr. Bu planla artk imalatn hangi kademelerinde kimin ve hangi noktada hangi
kontrol tipi ile kontrollara itirak edecei belirlenmi olacaktr. Bu safhadan sonra imalata
balanr ve imalat kontrol noktalan planna gre kontrollara itirak edecek olan birimlerin
belirlenmi kademelerde kontrollara itirak etmesini salayacak ve bylece imalat
tamamlanacaktr.
Aada bir LPG kresel tank iin hazrlanm "kontrol noktalar plan" ile kontrol
metodlar rnek olarak verilmitir.
imdi bu plan ve zet olarak kontrol metodlarn grelim.
244
KONTROL NOKTALARI PROGRAMI
Basnl kaplarn imalatlar yaplrken hangi standarda gre yaplacaksa, o standardn tm
istekleri yerine getirilerek imal edilmelidir.
Basnl kaplarn imalinde, malzemeden balanmak zere iin sonuna kadar eitli
kontrollar yaplr. Bu kontrollara imalatnn deiik departmanlar ile bamsz klas kurulular
ve isterse mteri deiik aamalarda itirak ederler.
Bunun iin, imalatn deiik safhalarnda yaplacak kalite kontrollarn gsteren bir
"kontrol noktalar plan" imalat tarafndan hazrlanr. Bu kontrol noktalar plan, henz
imalata balanmadan nce kontrollara itirak edecek olan imalat departmanlar ile isterse
mteri ve tarafsz klas kurulularna gnderilir. Bu birimler planda kontrollara hangi aamada
hangi kontrol tipi ile itirak edeceklerini ve kontrol miktarlarn belirtirler. malat uygulayaca
kontrol metodlann da kalite plannda gstermelidir.
malata balamadan nce hazrlanan bu kontrol noktalar plan, birimler arasnda bir nevi
konuma lisandr. Bu planla artk imalatn hangi kademelerinde kimin ve hangi noktada hangi
kontrol tipi ile kontrollara itirak edecei belirlenmi olacaktr. Bu safhadan sonra imalata
balanr ve imalat kontrol noktalar planna gre kontrollara itirak edecek olan birimlerin
belirlenmi kademelerde kontrollara itirak etmesini salayacak ve bylece imalat
tamamlanacaktr.
Aada bir LPG kresel tank iin hazrlanm "kontrol noktalar plan" ile kontrol
metodlar rnek olarak verilmitir.
imdi bu plan ve zet olarak kontrol metodlann grelim.
245-
KURS TANKI KONTROL METODLARI
Aklama L Kontrol metodlar. malzemelerin kabulnn yapld imalat
yerinde ve montaj sahasnda uygulanr.
1- MA
Bu kontrol metodar basnl LPG kre tanklarnda imalt ve montajn
kontrolnn yaplmasn salar.
Uygulanacak konzrollarda aadaki kodlara ve spesifikasyonlara kesin
olarak uyulmaldr.
r AD-rMerkblatt Codu, son basks
" Mteri artnamesi
2r MALZEMELER
2.1~* Genel : Kullanlacak malzemelerin kalitesi resimlerdeki malzeme
listesinde aka belirtilmelidir.
2.2~ malat Damgas.- Btn malzemeler istenilen malzeme kalitesi ve gerekli
dier damgalar tamaldr.
2.3- Sertifikalandrma :
2.3.1- Aadaki malzemeler iin DN 50049/3.l.C tipi sertifika gereklidir.
- Kre dilimleri
- Nozul takviye yaka salar
- Kre dilimlerine kaynak olacak ayak malzemesi
- Nozullarmimal edilecei levhalar
2.3.2- Aadaki malzemelerden DN 50049/3.l.B tipi sertifika istenir.
- Flanlar
- Nozul borular
2.3.3- Geriye kalan malzemeler iin DN 50049-2.2 tipi sertifika yeterlidir.
260
2.4- Malzemelerin tehisi (tesbiti) .-
2.4.1- Aadaki malzemelerin zerlerinde tehi
s
iin kalitesi, hadde
numaras, veya dkmnumaras olmaldr.
- Kre dilimleri
- Nozul takviye yaka salar
- Nozullarm imal edilecei levhalar
- Nozullar, flenler ve borular
2.4.2- Geriye kalan paralar resim para numaras ile tehis edilecektir.
2.4.3- Tehis damgalar : Damgalar souk ve yuvarlak keli vurulmaldr.
6,35 mm nin altndaki malzemeler iin beyaz boya ile damgalama
yaplabilir.
3- malat : (Atelye)
3.1- Kaynak azlarnn kesilmesi ve hazrlanmas:
Kaynak azlarnn kesilmesi ve hazrlanmas kesme, talama (mekanik
kesme) veya termik kesme ile salanr.
Termal kesmeden sonra btn cruflar, derin yarklar gibi hasarlar
kullanmadan nce talanarak alnmaldr. Kaynak azlar resimlerinde
belirtilen deerlere gre uygun olarak hazrlanmaldr.
Kaynak azlarnn kesilmesi kontrol noktalar programnda
belirtilmi olmaldr. Malzeme yzeyindeki deformasyonlar giderilmelidir.
25mmyi gemiyen dzgn s zlkler tamir olmadan kabul edilebilir.
Kesilmi paralarn boyutlar ekil verilmeden nce belirtilmi
toleranslar dahilinde olduu kontrol edilmelidir.
3.2- ekillendirme :
Kre dilim levhalar souk olarak ekillendirilmelidir. ekillendirilmi
dilimlerde bir mastar (ablon) ile kavislik kontrol yaplmaldr.
261
3.3- Kaynak
; Btn kaynaklar Solm 6 a belirtilen istekleri yerine getirmelidir.
3.4 Son kaynaklarn sl ilemi
3.4.1- Nozullu kepler ile gerekiyorsa ayakl ekvator dilimleri kaynaktan
sonra sl ileme ~abi tutulmaldr.
3.4.2- Isl ilem presedr HP-7/2 nin isteklerini yerine getirmelidir.
NOT : Isl ilem esnasr.da takviye plakalarnn (yaka salar) test
delikleri kapatlmamaldr.
3.5 Boyama
D kre dilimleri ile kre ayaklar imalattan sonra kum raspas ile
temizlenmeli ve astzjr boya ile boyanmaldr.
3.5.1- Kresel tankn d yzeyi istenilen standardna gre kum raspas
ile temizlenmelidir.
3.5.2- Yukardaki yzeyler dilimlerin kaynak azlar hari kum raspasndan
hemen sonra istenilen veya artnamesinde belirtilen boya kalnlnda
astar boya ile boya~naldr.
3.5.3- Islak ve nemli yzeyler boyanmamal ve dk evre scaklnn
altnda boya yaplmamaldr.
3.5.4- Tank malzemelerir^Ln tanmas esnasnda astar boyal yzeylerin
hasarlardan korunmas iin btn boya kalnlklarnn uygun lde
olmas gereklidir.
3.5.5- Uygulanacak astar boya inorganik inko esasl olmal ve ticari
markas mteri tarazndan onaylanmaldr.
4- SON KONTROL
Kre dilimleri ve dier malzemeler imalt yerinden montaj sahasna tanmadan
nce aadaki kontrollara tabi tutulmaldr.
262
4.1- Boyutlar projelerdeki llerine uygun olmaldr,
4.2- Montaj markalar resimlerdeki listeler ile ayn olmaldr.
4.3- Paralar istenilen temizlikte olmaldr.
4.4- Kaynak azlar yeterli seviyede olmaldr.
4.5- Geici kaynaklar, apaklar, entikler, yanma oluklar gibi istenmiyen
durumlar uygun ekilde giderilmi olmaldr.
4.6- Boya kalitesi ve kalnl artnamesine uygun olmaldr.
4.7- Malzemelerin nakliyesi yaplrken deformasyonlardan kanmak-.iin
malzemelerin yklenmesi ve indirilmesi iin zel dikkat gsterilmeli
ve eer tama deniz yolu ile yaplacaksa ykleme ve istifleme uygun
olmaldr.
5- MONTAJ (antiye) :
5.1-- Malzemelerin teslim alnmas :
Malzemeler ve yar mamul paralar gz kontroluna tabi tutulmaldr.
a) Tehis damgalarnn uygun olduu grlmelidir.
b) Tama esnasnda malzemelerin hasar grmemi ve deformasyona uramam
orijinal gibi olduu kontrol edilmelidir.
Montaj yerinde btn malzemeler, kaynak azlarnn ve yzeylerin en az
hasara sebep olacak ve ayn zamanda deformasyon olmayacak ekilde
yeri etirilmelidir.
5.2- Temel Kontrol
5.2.1- Ayak temellerinin ortalama ap ile evresi kroki zerinde
gsterilmelidir.
5.2.2- Ayak eksen lleri bir kroki zerinde gsterilmeli ve taban plakas
deliklerinin hasara uramamas iin ankraj cvata eksenleri kontrol
edilmelidir.
5.2.3- Temellerdeki seviye fark tesbit edilmeli ve toleranslar dahilinde
olduu grlmelidir.
263
5.3- KRENN MONTAJI
'5.3.1- Malzemelerin tehisi
Dilimlerin mantaj yaplrken, levhalarn tehiz damgalar gelitirilmi
resimlere kaydedilmelidir.
5.3.2- Kaynak azlarnn hazrlanmas :
Kaynak azlar projelerinde belirtildii gibi hazrlanmak ve
dilimlerin eksen kakl ile kaynak az aral msaade edilen
toleranslar dahilinde olduu grlmelidir, i taraftaki eksen
kakl 3 mmyi gememelidir.
5.3.3- Kaynak az temizlii
Kaynak yapmak iin kaynak azlar, nemden, oksitten, yadan, boyadan
veya dier kirli cisimlerden en az 25 mm geniliindeki bir alan kadar
arndrlm olmaldr.
5.3.4- Kaynak
Kaynak ilemi blm 6 daki isteklere gre yaplmaldr.
6- KAYNAK :
6.1- Kaynak yntemleri
6.1.1- Btn kaynaklar AD-HP 2/1de belirtilen kaynak yntemlerine uygun
olarak yaplmaldr.
6.2- Kaynaklarn sertifikalandrmas
6.2.1 Kaynaklar AD-HP 3 c:isbeMernengzersertifkalamdiBilmd.id^r*..
6.2.2- Hr^kaynxki yapm olduu kaynan kenarna en az 1marayla kendi
--- :- aamgasxnzsrarmalidifi Aksi taktirde gelitirilmi bir resime veya
kaynaklarn kontrol sayfalarna bu damgalar kayt edilebilir.
6.3- Kaynak dolgu malzemelerinin depolanmas ve datm
-Orijinal paketlerindeki elektrodlar kapal kuru ve scak yeklerde
muhafaza edilmelidir.
- 2 6 4 -
evre (o.rtap artlart maximumX50relativ nemve minumum25C.~scaklkta
Q!ma

Xd.j,r
t
glektxodlar ayn partiden ve ayn tiplerden klaslanm olmaldr.
- Ba,zik karakterli-elektrodlar orijinal kutularndan alndktan sonra
2 saat 35 C scaklkta kurutulmaldr.
lk defa kurutulmu elektrodlar kaynaklara verilebilir veya 100 ile 150 c
scaklktaki termoslarda muhafaza edilebilir.
- Elektrodar kopunmas (muhafaza iin) kurutma frnlarndan alnarak hemen
kaynaklarn portatif elektrikli frnlarna konmaldr. Bu frnlar 50 c
scaklkta muhafaza, edilmelidir. Bu frnlarda sadece tek tip elektrodlar
bulunmal ve eletrodlann bir kaynakdan dierine verilmesi yasaklanmaldr.
Gnlk alma bitiminde elektrodlar kullanmak iin ana frna geri konmama-
lidv,
- Plektrodlarm stoklanmas yukardaki scaklklarda uzun sre olursa
elektrod rtsnde atlamalara sebep olur. Bu sebepten dolay frnlarda
uzun si^re stoklamay nlemek iin btn elektrodlarn kontrol edilmesi
tavsiye edilir,
6,4r-. evre artlar
6.4.1- Kaynak yaplacak yzeyler yamur, kar ve buzlanma dolaysyla slak
ise kaynak yaplmamaldr. Ayrca yamur ve kar yad zaman vetra
kuvvetli Mzgar olduu zaman kaynak ve i mahalli uygun ekilde
koruma altna alnmadan kaynak yaplmamaldr.
6,4.2r- Kaynak yaplacak malzeme scakl -17C nin altna derse kaynak
yaplmamaldr-.
6,5- Kaynak teknii
6,5.1- Panta kayna
Btn punta kaynaklar uygun kaynak yntemine gre vasfl
265
kaynaklar tarafndan yaplmaldr.
- Eer mmknse btn puntalar kaynan karbonlanacak tarafnda olmaldr.
6.5.2- n stma
Kaynak iine balamadan nce uygulanacak kaynak ynteminde belirtilen
scaklkta kaynak aznn her iki alannda 150mmlik bir alan n
stmaya tabi tutulmaldr, n stma scakl kaynak sresince
korunmaldr. Scaklk bir scaklk ler (termokopl) ile kontrol
edilmelidir. Kaynak ekseninden min 150mmmesafede spot kontrollar
yaplmaldr.
6.5.3- Kaynak esnasnda temizlik
Kaynak azlar veya kaynak paso aralar bir sonraki pasolara gemeden
nce cruflardan veya pisliklerden arndrlmaldr. Bir sonraki pasolara
gemeden nce gz kontrol ile tesbit edilen atlak, gzenek fazla miktarda
yanma olduu, dzgnszlk veya istenmiyen durumlar keski, ve/veya talama
veya parlatma (fra) ile temizlenmelidir. Ana malzeme yzeyine kaynak ark
yaplmasna msaade edilmemelidir.
6.5.4- Kk pasosunun almas
Eer resimlerde tamnufuziyet ve her iki taraftan kaynak yaplabilecei
aka belirtiliyorsa kk paso kaynak metotlarnda gsterilen metotla
hazrlanmaldr. Kk pasonun alan ksmndan cruf ve dier kirli nesneler
talama ve/veya fralama ile alnmaldr. Daha sonra dye-penetrant testi
ile atlak kontrol yaplmaldr.
6.5.5- Tamirler
Gz kontrol ve tahribatsz muayene metou ile (radyografi) tesbit edilen
kabul edilmez hatalar temizlenmelidir. Hatalar, uygulanabilir kaynak
metotlarmdaki kk almas iin tesbit edilmi metotlardan biri kullanlarak
yok edilebilir.
-:26b-
Hatalarn temizlendii ksmlarda hatann tamamen temizlendiinden emin
olunmas iin dye-penetrant testi yaplmaldr. Eer hatann giderilmesi
dizayn kalnlnn altna dyorsa o blge kaynakla tamir edilmelidir.
Btn tamirler kalifiye kaynaklar tarafndan uygun kaynak yntemlerine
gre yaplmaldr.
Tamir olan yerlerden tekrar radyografi alnmal ve hatann tamamen
giderildiinden emin olunmaldr.
6.6- Geici donanmlarn kayna
6.6.1- Geici donanmlarn kayna uygun kaynaklar tarafndan uygun
kaynak yntemine gre yaplmaldr.
6.6.2- Kaynatlacak alan yaklak 300mmapnda bir daire iinde 150C
scaklkta stlmal ve bir termometre (scaklk ler,termokopl) ile
llmelidir.
6.6.3- Kaynak en az 2paso olarak yaplmal ve son paso dilime temas
etmemelidir.
7- Geici donanmlarn ve ark srantlarnn temizlenmesi
7.1- Mterinin yazl onay yoksa tankn ilk testinden nce al-nmaldr
(temizlenmelidir).
7.2- Donanmlar alnrken ana malzemeye hasar verilmesinden saknmak gerekir.
Ana malzemeden 3mmmesafede termal olarak kesilmeli ve ana malzeme yzeyine
kadar dikkatlice talanmaldr. Darbe ile skp almakxtehlikelidir.
7.3- Kaynak ark ve geici donanmlarn kaynak edildii yzeyler, uygun
ekilde entiklerden temizlenmelidir.
7.4- Szkonusu yzeylerde dye-pentrant testi yaplarak atlak olup olmad
kontrol edilmelidir.
.7.5- Eer ana malzemede tamir gerekiyorsa par. 6.5.5 teki gibi yaplmaldr.
Tamir yerleri dye-penetrant testine tabi tutulmaldr.
- 2 6 7 -
8- Tahribatsz muayeneler
8.1- Tahrimtsz muayenelerin uygulama yntemleri ve kabul kriterleri
tatbik edilen kontrol noktalar programnda belirtilmelidir.
8.2Tahribatsz muayeneQ
r
kalifiye .elemanlar tarafndan yaplmal ve
AD.HP 4 belirtilen istekleri yerine getirmelidir.
8.3- Tahribatsz muayene neticeleri raporlarna ilenmeli ve raporlarda
test yntemleri ile dier teknik bilgiler bulunmaldr.
9- Testler
9.1- Takviye plaka kaynaklarnn szrmazlk testi.
Nozl kaynaklar ile takviye plaka (yaka sac)kaynaklarnn szdrmazl
pnmatk test (en az 0,5bar basnta hava uygulayarak) yaplmal ve
sabun kp ile kaak
o l u p o l m a d l l
^an^^r.
9.2- Tankn basn testi.
9.2.1- Kontrol noktalar- programnda belirtilen test yntemine gre tanka
basn uygulanmaldr. Bu yntemA.D. Merkblatt kodunun isteklerini
yerine getirmelidir. (HP 20ve HP 30)
9.2.2- Kullanlan manometreler uygun olmaldr. Manometre yaklak olarak
test basncnn iki katn gsterecek ekilde olmal ve asla test
basncnn 1,5katndan daha az veya test basncnn 4katndan daha fazla
olmamaldr.
9.2.3- kmeler artnamede belirtilen test kademelerine gre hidrolik test
esnasnda kontrol edilmelidir.
10- Belgelendirme
Kre montaj, tamamlandnda en az aadaki bilgileri ieren kapsaml bir
kalite kontrol dosyas (kimlik dosyas) hazrlanmaldr.
- Paralarmlistesi ve tehis damgalar
- Malzeme sertifikalar
268
- Dolgu malzemelerin sertifikalar
- Kaynak yntemleri ve uygunluk test raporlar (WPS ve PQR)
- Kaynak sertifikalar
- Tahribatsz muayene yntemleri, sl ilem yntemi ve dier test yntemleri
- Tahribatsz muayene test raporlar
' - Isl ilem raporlar
- Aadaki bilgileri gsteren gelitirilmi krokiler
- Levhalarn yerleri ve tehis damgalar
- Kaynak ve kaynaklarn tehis damgalar
- Radyografi yerleim plan
- Basn, testi raporu
- malat kayna test sonular
269
, BASINLI KAPLARIN PERYODK KONTROL
Kazan ve basnl .kaplar, imalat safhalarnda yaplan kontrollar kadar,
alma dnemlerinde de yaplacak peryodik yzllk bakm kontrollarda can ve
mal gvenlii asndan byk'nem tar.
Peryodik kontrollar zamannda ve uygun yaplmayan kazan ve basnl
kaplarn ne denli tehlikeli bir bomba gibi
n a
ve fabrikalarda bulunduu
herkese bUmmektedir.
Patlayan kazan ve basnl kaplarn televizyon ve yazl basndan zaman
zaman can kayplarna sebep verdiklerini gryor ve zlyoruz. Bu
bakmdan herkesin, sorumlu olduu yerlerde bulunan kazan ve basnl
kaplarn pergodik bakimlan.ni mutlaka yaptrmas bu konunun zerinde
titizlikle durmas gerekir. Bu konu alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl
-ii Sal ve Gvenlii tznde aka belirtilmi ve her yl
bunlarn bakm ye kontrol laxmin yaplmasn art komutur.
Bu tzn 206. maddesi aynen yle der :
Her imalat firma, kazann btn teknik karekteristiini gsteren ve
muayenesinin Hkmet veya Mahalli darenin kabul ettii teknik elemanlar
tarafndan yapldn belirten bir belgeyi alcya verecek, i veren de
bu belgeyi istenildiinde ilgililere verecektir.
Madde 207 de ise.
r
Buhar ve scak su kazanlarnn imalinin bitiminde, monte edilip
kullanlmaya halamadan nce, kazanlarda yaplan deiiklik veya onarm
veya revizyonlardan sonra ylda bir peryodik olarak en az ay
kullanlmayp yeniden servise girmeden nce, kontrol ve deneyleri, ehliyeti
270
' Hkmet veya mahalli idarelerce kabul edilen teknik elemanlar tarafndan
yaplacsJz ve sonular sicil kartna veya defterine ilenecektir.
Yine aur. ekilde basnl kaplar iin de unlar yazlmtr.
Madde 223: easml kaplarn kontrol ve deneyleri, ehliyeti Hkmet veya
Mahalli darelerce kabul edilen teknik elemanlar tarafndan, imalinin
bitiminden sonra ve monte edilip kullanlmaya balamadan nce veya yaplan
deiiklik ve byk onarmlardan sonra, en az ay kullanlmayp yeniden
servise girmeleri halinde ise tekrar kullanlmaya balamadan nce ve
herhalde peryodik olarak ylda bir yaplr. Kontrol ve deney sonular,
dzenlenecek bir raporda belirtilir ve bu rapor iyerinde saklanr.
imdi Peryodik kontrollarda yaplacak kontrollar grelim.
I" Kazan ve basnl kaplarn ileri (su ve ate mahalli) kontrollardan
nce ok iyi temizlenmi olmaldr. Kurum, amur, pas ve dier pislikc-
lerden tamamen arndrlmaldr. Talam yzeyler olabilecek arzalar
gizleyebilirler. Yzeyler iyice temizlendikten sonra gerekli grlen
yerlerden kalnlk lmleri yaplmaldr.
2T Basnl kaplarn zerinde gerektiinde iine girmeyi salayacak adam
delikleri bulunacak, girilmeyecek kadar kk basnl kaplarda el delikleri
olacak ve bu delikler emniyetli bir ekilde kapatlm olacaktr. Kontroldan
nce yeterli sayda adamdelii, el delii alm olmaldr.
3- Hidrolik basn deneyinin yaplmas:
Basnl kaplarn hidrolik basn deneyleri en yksek alma basncnn
1,5kat ile yaplr. Tmbalantlar krlenir ve hava alma vanas alarak
basnl kaba su alnr. Hava alma vanasndan su gelince kapatlarak kap
bir pompa veya su cenderesi ile belirlenen basnca karlr. Sonra pompa
devre d braklarak irtibat kesilir. Daha sonra basnl kabnrtm
kaynakl balantlar ile dier ksmlar kontrol edilir. Buralarda
271
yaarma, szdrma ve deformasyon yoksa basn deneyi uygun kabul edilir.
! 3- Kazan ve basnl kaplarn balca tehizat kontrol edilmelidir. Bunlarn
kusursuz ve gvenilir durumda olduklar grlmelidir. Normal alma
durumunda btn l alatleri kazan nnden grlebilecek ekilde
yerletirilmelidir.
a) Manometreler : 3uollu musluklu olmaldr. Kazanlarda en yksek alma
basncnn iki katn, gsterecek ekilde olmal ve en yksek alma
basncn gsteren rakam krmz
g
izgi ile iaretlenmelidir. Manometrenin
iaretleri kazan boyunun 1,5kat uzaklktan rahata okunabilecek byk-
lkte olmaldr. Manometrenin balanaca boru bir defa kvrml ve
iletmeye almadan nce iine su konmaldr. Bylece manometrenin kzgn
buhar ile temas kesilmelidir.
b) Su seviye gstergeleri .-Kazanlarda birbirinden ayr en az iki adet su
seviye gstergesi bulunmaldr. Bunlar kazana dorudan doruya bal olacak,
en az ve en
g
ok su seviyelerini gsterecek ekilde iaretlenmi olacaktr.
Malzemesi yksek baszn ve scakla mukavimolmaldr. Gstergelerin
bir adedi camdan olmal ve muhafaza i

ine alnmaldr. Seviye gstergeleri

doru alp almadklarn anlamak iin zaman zaman blf edilerek
kontrol edilmelidir.
O Tadiye cihazlar : Bu cihazlar kazan besleme suyu pompalarn devreye
sokup kardklar gibi alak su seviyesinde alarmve brlre kumanda eder.
Kazandaki su seviyesinin kontrol i
g
in kullanlan bu cihazn uygun olduu
grlmeli ve zaman zaman altndaki blf vanas alarak biriken pislikler
dar atlmaldr.
d) Prozestat : Kazan tesmc istenen max. deere ktnda brlr
devreden karr ve min. basnta brlr devreye sokar. Kazanda iki adet
bulunmal ve scakla kar korunmaldr.
272.
ej Ma,rjn kapnas t Kazan su seviyesi tehlikeli seviyeye dtnde
alacak ekilde monte edilir. Kazancnn duyabilecei bir seste ve uygun
bir yerde olmaldr.
f) Emniyet Val fieri : Buhar kazanlarnda en az iki adet emniyet valfi
bulunmal, bunlardan en az bir tanesi arlkl tipte olmaldr. Emniyet
valileri kazana dorudan doruya bal olacak, kazanla emniyet valfi
arasnda buharn gemesini engelleyecek herhangi bir balant veya engel
olmamaldr.
Emniyet valfleri max. alma basncnn onda bir fazlasna ayarlanmal
ve ayar bozulmayacak ekilde mhrlenmen veya tedbir alnmaldr.
Emniyet valfleri att zaman kan buhar alanlara zarar vermeyecek
ekilde ve borularla atmosfere boaltacak durumda olmaldr.
Ayrca tehlikeli durumlarda emniyet valflerine mdahale etmek iin
makara-tel sistemleri vastasyla kumandalar bina dna alnmaldr.
Emniyet valflerinin alr durumda olduklar zaman zaman kontrol edilmeli
ve bakm onarmlarna byk ehemmiyet verilmelidir. almayan ve
paslanan valfler yenileri ile deitirilmelidir.
g) Kazann dier tehizatlar, ana ve yardmc buhar valfleri, besleme suyu
valfleri, blf ve dreyn valfleri, hava alma vanas, kpk alma vanas gibi
tehizatlarn uygun olduklar grlmelidir.
5- Kazanlarda iletme testi ile alarm, emniyet ve otomatik kontrol
(otomasyon) sistemlerinin kontrol ile basnl kaplarda emniyet ve
otomasyon sistemlerinin kontrol yaplmaldr.
a) Kazan blf valfi alarak kazandan su eksiltilir. Su seviyesi
tehlikeli alak su seviyesine geldiinde alarm kornas almal, brlr
devre d kalmal ve besleme suyu pompas devreye girmelidir. Su seviyesi
273
normal duruma gelince alarm susmal, besleme suyu pompas devreden kmal
, ve brlcr devreye girmelidir.
b) Kazardn otomasyon kontrol yaplmaldr.
Kazanr, min. ve max. alma basnlar belirlenmeli ve kazann max.
basmza devreden kt ve min. basnta devreye girdii grlmelidir.
Kompresr tanklarmdada max. ve min. basnlarda kompresrn devreye
girip kt grlmelidir.
c) Yksek basn prozestat ayar ykseltilerek kazan basnc max. iletme
basncmn stne karlarak emniyet valflerinin att grlmelidir.
Ayn ekilde bu ilem basnl hava tanklarnada uygulanmaldr.
SONU:
alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl i Sal ve gvenlii
tznde yaplmas zorunlu klman yllk kontrollardan baka kazan ve
basnl kaplarn gnlk, haftalk, aylk gibi peryodik bakmlarnn da
titizlikle yaplmas gerekir. Zaman zaman eitli arzalar olabilir.
Grlen bu arzalarn onarmlar kadar sepeplerinin de bulunmas da
nemlidir.
274-