B GIO D#C V %O T&O

!I H$C N&NG




PH!M QUANG BT


(NH H*+NG C-A CC Y/U T2 3U VO
/N GI TR4 KINH T/ CY C PH
T!I HUY6N CH* P*H T7NH GIA LAI


Chuyn ngnh: Kinh t8 pht tri<n
M s>: 60.31.05




TM T@T LUAN VBN TH!C SD KINH T/





NFng NIm 2013

Cng trnh ()*c hon thnh t,i
%&I H.C % N/NG



NgJKi hJNng dPn khoa hQc: PGS.TS. L Th8 GiNi



PhRn biTn 1: PGS.TS. Bi Quang Bnh

PhRn biTn 2: PGS.TS. L HUu (nh




Lu1n v3n ( ()*c b5o v7 tr)9c H;i (=ng ch>m Lu1n v3n t@t
nghi7p th,c sA Kinh tD hEp t,i %,i hEc % NFng vo ngy 02
thng 03 n3m 2013





C thH tm hiHu lu1n v3n t,i:
- Trung tm Thng tin - HEc li7u, %,i hEc % NFng
- Th) vi7n tr)Jng %,i hEc Kinh tD, %,i hEc % NFng
1
M+ 3U

1. Tnh cVp thi8t cWa YZ ti
H,t c ph ( trL thnh m;t trong nhMng mNt hng nng
s5n (em l,i kim ng,ch xu>t khOu chnh cPa Vi7t Nam. Trong cc
n)9c s5n xu>t c ph trn thD gi9i, Vi7t Nam ( v)+n ln (Rng thR
hai. Ring c ph Robusta, Vi7t Nam (Rng trn c5 Brazil v trL
thnh nh xu>t khOu mNt hng ny l9n nh>t thD gi9i. ChS trong
vng 9 n3m, tT 1994 (Dn 2002, cy c ph ( t,o cng 3n vi7c lm
trUc tiDp cho kho5ng 600 nghn ng)Ji v gin tiDp cho kho5ng m;t
tri7u ng)Ji (Phan SV HiDu, 2004). MNc d kh@i l)*ng xu>t khOu c
ph v@i cPa Vi7t Nam ( (,t (Dn mRc cao nh)ng l,i v>p ph5i
nhMng v>n (X nan gi5i lin quan (Dn ch>t l)*ng, tiu chuOn. Theo
VICOFA (2007), c ph bY lo,i th5i c ngu=n g@c tT Vi7t Nam
chiDm 66% trong t[ng s@ c ph xu>t khOu cPa thD gi9i. R>t nhiXu
l hng c ph xu>t khOu tT Vi7t Nam ( bY tT ch@i nh1p t,i c5ng
cPa cc n)9c do v>n (X vX ch>t l)*ng hoNc nDu khch hng (=ng
nh1p th chng ta ph5i chYu gi th>p. Nguyn nhn cPa tnh tr,ng
ny l do L h\u hDt cc tSnh Ty Nguyn, c ph t ()*c chD biDn
)9t, chS t1p trung theo ph)+ng php c[ truyXn nh) ph+i kh, xt v]
nn mu s^c c ph nhn khng (_p, t` l7 h,t bY d1p, va cao, ( l
ch)a kH trong vb thu ho,ch do gNp m)a nhiXu ngy c ph ()*c hi
vX ([ thnh (@ng khng c sn ph+i lm c ph bY Om m@c, h,t
nhn c ph bY (en dcn (Dn ch>t l)*ng km. H+n nMa, vi7c sd dbng
cc yDu t@ (\u vo v ph@i h*p sd dbng cc yDu t@ ny cPa cc h;
gia (nh thiDu khoa hEc lm kch ca h,t c ph khng (=ng (Xu, ch>t
l)*ng th>p. V v1y, v>n (X (Nt ra hi7n nay l ph5i c thm nhMng
nghin cRu thUc tien vX sd dbng cc yDu t@ (\u vo cPa cy c ph
2
(H gip cc h; dn vTa nng cao n3ng su>t, s5n l)*ng c ph vTa
nng cao ()*c ch>t l)*ng s5n phOm, hi7u qu5 kinh doanh ngnh
hng ny, tT ( sf nng cao tnh c,nh tranh, kim ng,ch xu>t khOu
cPa c ph Vi7t Nam trn thY tr)Jng thD gi9i.
Cy c ph tr=ng L n)9c ta bao g=m c ph v@i chiDm 90%
di7n tch, c ph ch 9% v c ph mt 1%. Cy c ph ch )a
s@ng L vng ni cao v th)Jng ()*c tr=ng (; cao tT 1000-1500m,
nhi7t (; tT 16-25C, l)*ng m)a kho5ng trn 1000mm. C ph v@i
)a s@ng L vng nhi7t (9i, (; cao thch h*p d)9i 1000m, nhi7t (;
kho5ng 24-29C, l)*ng m)a kho5ng trn 1000mm v c\n nhiXu nh
sng mNt trJi h+n so v9i cy c ph ch. T,i Vi7t Nam, di7n tch c
ph v@i chiDm (a s@ do cy ph h*p (iXu ki7n thJi tiDt, kh h1u (=ng
thJi do chng c sRc sinh tr)Lng t@t v khng ()*c b7nh. Cn c
ph ch l,i r>t mcn c5m v9i cc b7nh nh) b7nh gS s^t, b7nh kh
cnh, kh qu5, nn khng ()*c cc h; dn chEn tr=ng.
V9i nhMng (Nc tnh, (Nc (iHm cy c ph nh) v1y, cc tSnh
Ty Nguyn ()*c xem l n+i c (iXu ki7n th[ nh)ang, kh h1u ph
h*p nh>t (H tr=ng c ph v@i. KH tT khi ()*c cc c+ quan hMu quan
qui ho,ch, t1p trung pht triHn, c ph ( trL thnh mNt hng xu>t
khOu chnh cPa cc tSnh %3k L3k, %3k Nng, Lm %=ng, Gia Lai..
Trong cc tSnh Ty Nguyn, %3k L3k l tSnh tr=ng c ph
s9m nh>t, c nhiXu kinh nghi7m, kV thu1t tr=ng trEt, nn n3ng su>t
c ph (,t cao nh>t trong vng, trong khi Gi a La i l tSnh tr=ng c
ph mu;n, cc h; dn thiDu kinh nghi7m, kV thu1t tr=ng v ch3m
sc c ph, mRc (; (\u t) thm canh th>p, trnh (; s5n xu>t, Rng
dbng khoa hEc kV thu1t cn h,n chD nn n3ng su>t, ch>t l)*ng v
hi7u qu5 (,t ()*c khng cao. Nhn chung, cc h; nng dn t,i Gia
Lai chP yDu tr=ng c ph tU pht tT 1995 (Dn nay v9i di7n tch nh] lg
3
tT 1 2 ha, s5n l)*ng bnh qun chung ton tSnh chS trn 2 t>n/ha.
MNc d v1y, cy c ph vcn ()*c xem l cy cng nghi7p thD
m,nh cPa tSnh, gp ph\n xa (i, gi5m ngho, (em l,i thu nh1p cho
r>t nhiXu h; nng dn, nh>t l cc h; (=ng bo dn t;c thiHu s@,
(=ng thJi (em l,i ngu=n ngo,i t7 v gp ph\n vo t3ng tr)Lng GDP
hng n3m cPa tSnh.
%H c thH tr=ng c ph (,t hi7u qu5 kinh tD th vi7c nghin
cRu tc (;ng cPa cc yDu t@ (\u vo, trang bY kiDn thRc nng
nghi7p cho h; nng dn, cung c>p v@n (\u t) cho cy c ph l r>t
quan trEng. Trong nhMng n3m qua, ( c m;t s@ tc gi5 nghin cRu
vX cy c ph t,i %3k L3k nh) nghin cRu vX bi7n php t)9i
n)9c; ph)+ng php bn phn v 5nh h)Lng cPa n (Dn mi
tr)Jng; bi7n php hh tr* kV thu1t, t3ng c)Jng dYch vb khuyDn nng;
hh tr* v@n vay cho nng h;. C thH ni ring, trong cc (X ti nghin
cRu vX cy c ph tr)9c (y, ch)a c (X ti nghin cRu vX 5nh h)Lng
cPa cc yDu t@ (\u vo (Dn hi7u qu5 kinh tD c ph m;t tSnh, (Nc
bi7t l tSnh Gia Lai.
Nh) ( nu L trn, n3ng su>t c ph cPa tSnh Gia Lai
khng cao, trong khi nhMng n3m g\n (y gi c5 (\u vo t3ng m,nh,
nh>t l tT n3m 2008 trL l,i (y gi phn bn, nhn cng ( t3ng 25
30% so v9i n3m tr)9c, (=ng thJi gi (\u ra c ph biDn (;ng, phb
thu;c vo gi c5 thD gi9i th hi7u qu5 kinh tD cPa h; tr=ng c ph
kh m b5o (5m, th1m ch nDu khng tnh ton kV c thH bY thua lh,
dcn (Dn c ph bY b] hoang, khng ()*c (\u t), ch3m sc hoNc
ph5i chNt b] (H tr=ng cy khc. Nh) v1y, vi7c tnh ton (\u t) s5n
xu>t c ph bXn vMng v hi7u qu5 trong mhi h; gia (nh l v>n (X
)u tin hng (\u.
V9i mbc (ch, nghAa trn, trn c+ sL kD thTa v pht
4
triHn cc nghin cRu tr)9c, tc gi5 ( chEn (X ti nh h#$ng c'a
cc y)u t- /0u vo /)n gi tr2 kinh t) cy c ph t5i huy6n Ch#
P#h t7nh Gia Lai lm (X ti nghin cRu.
2. M[c tiu nghin c\u
Mc tiu t#ng qut:%nh gi vi7c sd dbng cc yDu t@ (\u vo
(Dn gi trY kinh tD cy c ph huy7n Ch) P)h.
Mbc tiu cb thH:
1/ %nh gi thUc tr,ng vi7c tr=ng c ph t,i huy7n Ch) P)h
2/ Xc (Ynh yDu t@ (\u vo quan trEng tc (;ng t9i gi trY
kinh tD cy c ph.
3/ G*i m;t s@ gi5i php (H nng cao gi trY kinh tD cy c
ph.
3. >i tJ]ng v ph^m vi nghin c\u
%@i t)*ng nghin cRu: l cc h; tr=ng c ph, (,i di7n cho 8
x, thY tr>n thu;c huy7n Ch) P)h.
Ph,m vi nghin cRu: 4 x, thY tr>n tr=ng c ph t1p trung
thu;c huy7n Ch) P)h l ThY tr>n Nh+n Ha, x HR, x Ia Dreng,
x Hla.
S@ mcu (iXu tra kh5o st: 200 h; tr=ng c ph.
ThJi gian nghin cRu: tT thng 7/2011 (Dn thng 10/2011.
4. PhJLng php nghin c\u
* %X ti sd dbng ph)+ng php nghin cRu (Ynh l)*ng v (Ynh
tnh.
- S@ li7u s+ c>p: %iXu tra trUc tiDp cc nng h; tr=ng c ph
bing b5ng cu h]i kh5o st. Vi7c kh5o st thUc hi7n thng qua 2
b)9c: (1) Kh5o st s+ b; v (2) Kh5o st chnh thRc.
Kh5o st s+ b; ()*c tiDn hnh trn mcu l 20 h; tr=ng c
ph. L>y mcu s+ b; nhim pht hi7n nhMng sai st cPa b5ng cu h]i
5
v kiHm tra thang (o.
Kh5o st chnh thRc ()*c tiDn hnh sau khi b5ng cu h]i
()*c chSnh sda tT kDt qu5 cPa nghin cRu s+ b;. Mcu nghin cRu
chnh thRc g=m 200 h; tr=ng c ph.
- S@ li7u thR c>p: Thu th1p s@ li7u
* Cc ph)+ng php th@ng k, m t5, so snh.
* Ph\n mXm xd l dM li7u SPSS ()*c dng trong nghin cRu
ny.
5. B> c[c YZ ti
ML (\u.
Ch)+ng 1: C+ sL l lu1n vX cc yDu t@ 5nh h)Lng (Dn gi trY
kinh tD cy tr=ng
Ch)+ng 2: Tnh hnh s5n xu>t c ph v cc yDu t@ 5nh
h)Lng t9i gi trY kinh tD cy c ph L huy7n Ch) P)h
Ch)+ng 3: Cc gi5i php nng cao gi trY kinh tD s5n xu>t cy
c ph t,i huy7n Ch) P)h Gia Lai
KDt lu1n
6. T_ng quan ti liTu nghin c\u

CH*,NG 1: C, S+ L LUAN V` CC Y/U T2 (NH
H*+NG /N GI TR4 KINH T/ CY TRaNG
1.1. KHI NI6M V bC IcM C-A S(N XUeT NNG
NGHI6P
1.1.1. Khi niTm
Nng nghi7p l qu trnh s5n xu>t l)+ng thUc, thUc phOm,
thRc 3n gia sc, t+, s*i v s5n phOm mong mu@n khc bLi tr=ng trEt
nhMng cy tr=ng chnh v ch3n nui gia sc, gia c\mNng nghi7p
l m;t ngnh kinh tD quan trEng trong nXn kinh tD mhi n)9c, (Nc
6
bi7t l trong cc thD k` tr)9c (y khi cng nghi7p ch)a pht triHn
v nng nghi7p chiDm tS trEng cao trong nXn kinh tD. Ho,t (;ng
nng nghi7p khng nhMng g^n liXn v9i cc yDu t@ kinh tD, x h;i,
m cn g^n v9i cc yDu t@ tU nhin. Nng nghi7p l t1p h*p cc
phn ngnh nh) tr=ng trEt, ch3n nui, chD biDn nng s5n v cng
ngh7 sau thu ho,ch
1.1.2. fc Yi<m
Trong nng nghi7p, ru;ng (>t l t) li7u s5n xu>t (Nc bi7t.
%@i t)*ng cPa s5n xu>t nng nghi7p l nhMng cy tr=ng v v1t nui,
chng l nhMng sinh v1t. Trong s5n xu>t nng nghi7p, sU ho,t (;ng
cPa lao (;ng v t) li7u s5n xu>t c tnh thJi vb. S5n xu>t nng
nghi7p ()*c tiDn hnh trn m;t (Ya bn r;ng l9n v mang tnh khu
vUc.
1.2. (NH H*+NG C-A CC Y/U T2 TgI GI TR4 KINH T/
CY TRaNG
1.2.1. Khi niTm gi trh kinh t8
HiHu theo nghAa r;ng l m;t ph,m tr kinh tD ph5n nh nhMng
l*i ch (,t ()*c tT ho,t (;ng s5n xu>t kinh doanh cPa ng)Ji s5n xu>t.
L*i ch thu ()*c ( l m;t (,i l)*ng so snh: so snh giMa (\u vo
v (\u ra, so snh giMa chi ph s5n xu>t b] ra v kDt qu5 kinh doanh
thu ()*c. (Ng TU L1p %HQGHN, T,p ch triDt hEc, 2010)
1.2.2. CL sj l thuy8t Y< xc Yhnh cc y8u t>
a. L thuy)t n9ng su;t theo qui m
Theo l thuyDt n3ng su>t theo qui m (Robert
S.Pindyck v Daniel L.Rubinfeld, 1999, trch tT V ThY Thanh
H)+ng, 2007), vi7c (o l)Jng s5n l)*ng gia t3ng t)+ng Rng v9i sU
gia t3ng cPa t>t c5 cc yDu t@ (\u vo l v>n (X c@t li (H tm ra b5n
ch>t cPa qu trnh s5n xu>t trong di h,n. N3ng su>t t3ng d\n theo
7
qui m khi s5n l)*ng t3ng h+n hai l\n trong khi cc yDu t@ (\u vo
t3ng g>p (i (L B5o Lm v c;ng sU, 1999). %@i v9i cc x nghi7p
c chi ph trung bnh di h,n l c@ (Ynh cho d s5n l)*ng t3ng, khi
( n3ng su>t khng ([i theo qui m (David Begg v c;ng sU,
1995). Hay ni cch khc, khi t3ng g>p (i s@ l)*ng yDu t@ s5n xu>t
()*c sd dbng th s5n l)*ng cjng t3ng g>p (i t)+ng Rng, n3ng su>t
khng ([i theo qui m (L B5o Lm v c;ng sU, 1999
b. L thuy)t v< thay /=i cng ngh6 trong nng nghi6p
Khi ni'm: Cng ngh7 l pht triHn v Rng dbng cPa cc
dbng cb, my mc, nguyn li7u v quy trnh (H gip (a gi5i quyDt
nhMng v>n (X cPa con ng)Ji. N thH hi7n kiDn thRc cPa con ng)Ji
trong gi5i quyDt cc v>n (X thUc tD (H t,o ra cc dbng cb, my
mc, nguyn li7u hoNc quy trnh tiu chuOn (Wikipedia, 2011).
c. Ki)n th>c nng nghi6p
Ki)n th+c nng nghi'p:KiDn thRc nng nghi7p c thH xem
nh) m;t t[ng thH cc kiDn thRc vX kV thu1t, kinh tD v c;ng (=ng m
ng)Ji nng dn c ()*c (H Rng dbng vo ho,t (;ng s5n xu>t cPa
mnh.
d. L thuy)t v< t9ng tr#$ng v pht tri@n nng nghi6p
M hnh Ricardo
M hnh Harrod
M hnh Kaldor
M hnh Sung Sang Park:
M hnh Tn c# .i/n:
e. L thuy)t /0u vo sAn xu;t nng nghi6p
G0m: V1n trong nng nghi'p, Ngu0n lao .2ng nng nghi'p,
Cng ngh', N,3c t,3i, Phn bn

8
f. L thuy)t v< gi sAn phBm, gi tr2 t=ng sAn phBm, lCi
nhuDn, t7 su;t lCi nhuDn
Gi th5c t) s6n ph9m, Gi tr: t#ng s6n ph9m,L<i nhu=n (P)
T> su@t l<i nhu=n (PCR)
1.2.3. HiTu quR kinh t8
1.2.4. NIng suVt lao Ykng
1.2.5. Cc y8u t> cL bRn Rnh hJjng tNi gi trh kinh t8 cy
c ph
a. Di6n tch c ph thu ho5ch
b. Ph#%ng php bn phn
c. Ph#%ng php t#Ei n#Ec
d. Trnh /F c% giEi ha
e. Trnh /F ki)n th>c nng nghi6p c'a nng hF
1.3. M HNH NH GI (NH H*+NG
M hnh l#Cng ha
%H phn tch (nh gi 5nh h)Lng cc yDu t@ (\u vo (Dn gi
trY kinh tD cy c ph huy7n Ch) P)h, trong ph,m vi (X ti ny,
tc gi5 sd dbng th)9c (o l l*i nhu1n tT s5n xu>t kinh doanh c
ph n3m 2010 (d,ng hm Cobb-douglas). M hnh l thuyDt v9i biDn
phb thu;c l l*i nhu1n (Y):
Y

= aX
1
b1
X
2
b2
X
3
b3
X
4
b4
X
5
b5
Trong .: a l h7 s@ h=i qui cPa m hnh.
b
1
, b
2
..., b
5
l h7 s@ co dn cPa biDn phb thu;c (@i v9i cc
biDn (;c l1p.
X
1
l di7n tch (>t tr=ng c ph (ha). Kk vEng mang d>u (+),
v qui m cPa (>t s5n xu>t nng nghi7p sf (=ng biDn v9i thu nh1p cPa
nng h;.
9
X
2
l biDn gi5, (,i di7n cho ph)+ng php bn phn, nh1n
gi trY l 0 nDu bn phn khng h*p l v nh1n gi trY l 1 nDu bn
phn h*p l. Kk vEng mang d>u (+), v bn phn h*p l th n3ng su>t
v l*i nhu1n t3ng.
X
3
l biDn gi5, (,i di7n cho ph)+ng php t)9i n)9c, nh1n
gi trY l 0 nDu t)9i n)9c khng h*p l v nh1n gi trY l 1 nDu t)9i
n)9c h*p l. Kk vEng mang d>u (+), v t)9i n)9c h*p l th n3ng
su>t v l*i nhu1n t3ng.
X
4
l chi ph c+ gi9i sd dbng trong n3m trn (>t tr=ng c
ph (tri7u (=ng). Kk vEng mang d>u (+), chi ph c+ gi9i sf (=ng biDn
v9i l*i nhu1n.
X
5
l kiDn thRc nng nghi7p cPa nng dn. Kk vEng mang
d>u (+), v n (nh gi ()*c c+ h;i tiDp c1n kiDn thRc nng nghi7p
hi7n (,i, kV thu1t m9i, Rng dbng cng ngh7 m9i hay t[ chRc qu5n l
cPa nng dn.
Y (biDn phb thu;c) l l*i nhu1n cPa h; s5n xu>t c ph
CH*,NG 2
TNH HNH S(N XUeT C PH V CC Y/U T2
(NH H*+NG TgI GI TR4 KINH T/ CY C PH
T!I HUY6N CH* P*H
2.1. XUeT Xl CY C PH
Vo thD k` thR XIV nhMng ng)Ji bun n l7 ( mang c
ph tT Ethiopia sang vng l R1p. Nh)ng t9i t1n giMa thD kS thR 15
ng)Ji ta m9i biDt rang h,t c ph ln v sd dbng n lm (= u@ng.
Vng l R1p chnh l n+i tr=ng c ph (;c quyXn trong giai (o,n
ny. Trung tm giao dYch c ph l thnh ph@ c5ng Mocha, hay cn
()*c gEi l Mokka, tRc l thnh ph@ Al Mukha thu;c Yemen ngy
nay (Wikipedia, 2011).
10
2.2. VAI TR V bC IcM C-A CY C PH
2.2.1. Vai tr
H,t c ph ( trL thnh m;t trong nhMng mNt hng nng
s5n (em l,i kim ng,ch xu>t khOu chnh cPa Vi7t Nam. Trong cc
n)9c s5n xu>t c ph trn thD gi9i, Vi7t Nam ( v)+n ln (Rng thR
hai. Ring c ph Robusta, Vi7t Nam (Rng trn c5 Brazil v trL
thnh nh xu>t khOu mNt hng ny l9n nh>t thD gi9i. ChS trong
vng 9 n3m, tT 1994 (Dn 2002, cy c ph ( t,o cng 3n vi7c lm
trUc tiDp cho kho5ng 600 nghn ng)Ji v gin tiDp cho kho5ng m;t
tri7u ng)Ji.
2.2.2. fc Yi<m cWa cy c ph
2.3. Sm HNH THNH V PHT TRIcN CY C PH +
VI6T NAM
2.4. TNH HNH S(N XUeT C PH + T7NH GIA LAI
2.4.1. DiTn tch v sRn lJ]ng c ph tnnh Gia lai
Theo s@ li7u th@ng k cPa SL NN&PTNT tSnh Gia Lai (n3m
2011), trn (Ya bn ton tSnh hi7n c 75.500 ha c ph, s5n l)*ng thu
ho,ch trong nin vb 2010-2011 (,t kho5ng 147.200 t>n c ph nhn.
2.4.2. Thu ho^ch, ch8 bi8n c ph
Nhn chung, t,i tSnh Gia Lai, cng ngh7 chD biDn c ph cn
l,c h1u. Hi7n nay, s5n phOm c ph do ng)Ji dn thu hi vX chP
yDu ()*c xd l L tTng h; bing cch ph+i kh trn nXn xi m3ng
hoNc nXn (>t. Trong khi (, hi7n ton tSnh chS m9i c 7 doanh nghi7p
chD biDn c ph, g=m 3 doanh nghi7p chD biDn theo cng ngh7 kh,
chP yDu mua c ph x vX ti chD (H xu>t khOu; 4 doanh nghi7p
chD biDn theo cng ngh7 )9t v9i cng su>t nh] tT 2 -14 t>n qu5
t)+i/giJ

11
2.4.3. Kim ng^ch xuVt khpu
Nh) ( nu ph\n trn, cy c ph l m;t trong nhMng cy
tr=ng chP lUc cPa tSnh Gia Lai, hng n3m mang l,i gi trY kim ng,ch
xu>t khOu l9n cho tSnh.
2.4.4. Gi c ph
ThJi (iHm thng 10/2011, gi c ph nhn Ty Nguyn (,t
mRc bnh qun 40.000 41.000 (=ng/kg.
2.4.5. Nhqn Yhnh vZ sRn xuVt v xuVt khpu c ph cWa ViTt
Nam
2.5. TNH HNH S(N XUeT C PH + HUY6N CH* P*H
2.5.1. T_ng quan vZ YiZu kiTn tr nhin, kinh t8 - x hki
cWa huyTn ChJ PJh
a. T=ng quan
b. Tnh hnh kinh t) - x hFi
2.5.2. Tnh hnh sRn xuVt c ph
2.6. PHN TCH CC Y/U T2 (NH H*+NG TgI GI TR4
KINH T/ CY C PH + HUY6N CH* P*H
2.6.1. M tR phJLng php thu thqp thng tin v kch
thJNc mPu
2.6.2. Th>ng k m tR
a. M tA s- mGu khAo st
S@ li7u ()*c kh5o st, (iXu tra t,i 4 x, thY tr>n thu;c huy7n
Ch) P)h ( l ThY tr>n Nh+n Ha, x Ia Hr, x Ia HLa v x Dreng.
T[ng s@ mcu kh5o st: 200 h;
%@i t)*ng l>y mcu: H; gia (nh thu\n nng (cy c ph).
Ph)+ng php l>y mcu: L>y mcu ngcu nhin.
ThJi gian kh5o st, (iXu tra: TT thng 7/2011 10/2011.
Th@ng k s@ mcu (iXu tra theo khu vUc (Ya gi9i hnh chnh:
12
b. M tA cc bi)n /Fc lDp trong m hnh hIi qui
2.6.3. DiTn tch c ph thu ho^ch
Theo (iXu tra cPa tc gi5, t,i Ch) P)h ch)a c nng tr,i hoNc
nng tr)Jng c ph v9i di7n tch l9n. %y l (iHm khc bi7t so v9i
cc (Ya bn huy7n khc trong tSnh nh) Ch) Prng, Ia Grai, Ch)
P3hhoNc tSnh %3k L3k, n+i c r>t nhiXu nng tr)Jng v trang tr,i c
ph v9i di7n tch hng tr3m ha, s5n l)*ng, n3ng su>t bnh qun (,t r>t
cao so v9i cc tSnh thu;c khu vUc Ty Nguyn.
2.6.4. PhJLng php bn phn cho cy c ph
Theo ti li7u cPa Vi7n KHKT nng lm nghi7p Ty Nguyn
(1999) khuyDn co v theo phn tch cPa tc gi5 kDt h*p v9i kinh
nghi7m cPa cc chuyn gia vX c ph th vi7c bn phn cho cy c ph
trong thJi kk kinh doanh theo mRc sau ()*c xem l h*p l:
Phn NPK: 2-3,5 t>n/ha/n3m v phn hMu c+: 2-3,5
t>n/ha/n3m.
2.6.5. PhJLng php tJNi nJNc cho cy c ph
Theo ti li7u Vi7n KHKT nng lm nghi7p Ty Nguyn
(1999) khuyDn co v theo phn tch cPa tc gi5 (@i v9i (iXu ki7n
thJi tiDt, kh h1u, l)*ng m)a tSnh Gia Lai, (=ng thJi tham kh5o
kinh nghi7m cPa cc chuyn gia vX c ph th vi7c t)9i n)9c cho
cy c ph kinh doanh theo mRc sau ()*c xem l h*p l:
M;t n3m
t)9i 03 l\n, mhi l\n t)9i 350 -550m
3
/ha.

2.6.6. Chi ph dhch v[ bsng my
Theo s@ l i 7u (i Xu t r a cho t h>y h; gia (nh sd dbng
chi ph dYch vb bing my t nh>t l 0,5 tri7u (=ng, nhiXu nh>t l
60 tri7u (=ng, trung bnh l 2,76 tri7u (=ng.
2.6.7. Ki8n th\c nng nghiTp cWa nng hk
KiDn thRc nng nghi7p cPa nng h; ()*c l)*ng ha bing vi7c
13
ch>m (iHm. S@ (iHm ()*c tnh l 0, 1 hoNc 2 (iHm (phb lbc 2) cho cc
cu h]i tT 17 (Dn 21 trong b5ng kh5o st (phb lbc 1). %iHm th>p nh>t l
0, cao nh>t l 9 (iHm, (iHm trung bnh: 3,32 (b5ng 2.4).
KDt qu5 kh5o st cho th>y c 155 h; (chiDm tS l7 77,5%)
c (iHm kiDn thRc nng nghi7p d)9i 5, chS c 45 h; (tS l7 22,5%) c
(iHm tT 5 trL ln. SL dA (iHm kiDn thRc nng nghi7p cPa nng h;
th>p l do hE h\u nh) khng tiDp xc v9i cn b; khuyDn nng
trong n3m, khng tham gia h;i th5o khuyDn nng, cu l,c b; nng
dn, t (Ec sch bo, xem truyXn hnh vX nng nghi7p. Cc h; gia
(nh t,i Ch) P)h chP yDu tr=ng, kinh doanh c ph theo chS dcn,
kinh nghi7m cPa anh em trong gia (nh hoNc cc h; tr=ng c ph cng
(Ya ph)+ng.
2.6.8. NIng suVt c ph
N3ng su>t c ph cao nh>t cPa h; gia (nh kh5o st: 4, 5
t>n/ha, th>p nh>t: 1 t>n/ha. N3ng su>t c ph trung bnh cPa 200 h;
gia (nh: 2,75 t>n/ha. KDt qu5 kh5o st cho th>y, c 131 h; gia (nh
v9i n3ng su>t (,t tT 1- 2,75 t>n/ha, chiDm tS l7 65,5% trong t[ng s@
200 h;; 69 h; c n3ng su>t trn 2,75 (Dn 4,5 t>n/ha, chiDm tS l7
34,5%.
Nhn chung, s@ h; c n3ng su>t d)9i trung bnh l 126 h;,
chiDm tS l7 cn cao 63%, v v1y thJi gian t9i c\n c sU c5i tiDn vX kV
thu1t tr=ng, ch3m sc c ph cjng nh) ph@i h*p sd dbng cc yDu t@
(\u vo khoa hEc (H (,t n3ng su>t bnh qun cao h+n.
2.6.9. Phn tch hiTu quR kinh t8 cy c ph cWa hk gia
Ynh theo ttng Yha phJLng
Qua b5ng 2.10 v b5ng 2.11 cho th>y, cc h; dn L ThY tr>n
Nh+n Ha c di7n tch tr=ng c ph th>p nh)ng (,t hi7u qu5 cao nh>t,
tiDp theo l cc h; t,i x Ia HRu. Nguyn nhn do (y l nhMng (Ya
14
ph)+ng thu;c vng thu1n l*i ( tr=ng, pht triHn cy c ph ()*c
nhiXu n3m, ()*c tiDp c1n v9i kiDn thRc khoa hEc kV thu1t tiDn b;,
(=ng thJi (y l nhMng vng c cc h; ng)Ji kinh tr=ng c ph chiDm
t` l7 cao nn cc h; dn c kiDn thRc nng nghi7p, kinh nghi7m,
ph)+ng php tr=ng v hE cjng c (iXu ki7n (\u t) cao h+n nn c
n3ng su>t v hi7u hi7u qu5 cao. %@i v9i x Dreng v Ia Hla l cc x
thu;c (Ya bn t thu1n l*i h+n, xa trung tm t ()*c tiDp c1n v9i kiDn
thRc nng nghi7p tiDn b; v (y l cc vng cc h; dn tr=ng c ph
chP yDu l ng)Ji dn t;c thiHu s@ do hE c trnh (; kiDn thRc nng
nghi7p th>p h+n, sd dbng cc yDu t@ (\u vo thiDu khoa hEc, h+n nMa
mRc (; (\u t) thm canh vo v)Jn c ph ch)a (ng mRc nn c
n3ng su>t v hi7u qu5 th>p.
B5ng 2.11 cho th>y, n3ng su>t bnh qun cPa thY tr>n Nh+n
Ha l 3,34 t>n/ha, cao nh>t trong b@n x, thY tr>n kh5o st. TT mRc
(; (\u t) trung bnh cPa cc x theo vng cjng khc nhau nh) l)*ng
phn bn NPK sd dbng v s@ (iHm kiDn thRc nng nghi7p cPa cc h;
dn thu;c thY tr>n Nh+n Ha theo thR tU l 2,48 t>n/ha v 4,45 (iHm;
x Ia HRu l 2,05 t>n/ha v 3,36 (iHm; x Dreng l 1,95 t>n/ha v
3,19 (iHm; th>p nh>t l x Hla v9i 1,84 t>n/ha v 2,60 (iHm.
2.6.10. K8t quR m hnh hui qui
Trn c+ sL dM li7u (iXu tra 200 mcu (h; gia (nh c c ph thu
ho,ch) n3m 2010, sau khi xd l dM li7u, sd dbng ph)+ng php
stepwise trn ph\n mXm SPSS, kDt qu5 h=i qui v9i biDn phb thu;c l l*i
nhu1n nh) sau (biDn gi5 khng l>y ln, cc biDn cn l,i l>y ln):
Sd dbng ph)+ng php stepwise trong ph\n mXm SPSS, kDt
qu5 c ba biDn (;c l1p c nghAa L mRc trn 95% l X
1
, X
2
, X
5
; hai
biDn bY lo,i l X
3
, X
4
.

15
Ln (Y) = 3,622 + 1,087X
1
+ 0,330X
2
+ 0,121X
5

(t) 62,816 23,112 5,199 2,252
R
2
= 0,791
Ki<m Yhnh Ya ckng tuy8n: Sd dbng ph)+ng php stepwise
trong ph\n mXm SPSS, chEn collinearity diagnostics, xc (Ynh ()*c
(; ch>p nh1n (Tolerance) v h7 s@ phng (,i ph)+ng sai (VIF) cPa
cc biDn (;c l1p lnX
1
, X
2
, lnX
5
v9i cc gi trY cPa VIF nh], nn
c thH kDt lu1n khng c hi7n t)*ng c;ng tuyDn giMa cc biDn (;c
l1p trong m hnh Y

(Phb lbc 2).
R
2
= 0,791, m hnh cho biDt cc biDn (;c l1p ( gi5i thch
79,1% sU thay ([i cPa biDn phb thu;c l l*i nhu1n.
2.6.11. nghva cWa cc tham s>:
b
1
= 1,087 l h7 s@ co gin cPa l*i nhu1n v9i di7n tch c ph thu
ho,ch, cho biDt trong tr)Jng h*p cc yDu t@ khc trong m hnh khng
([i, khi di7n tch (>t t3ng ln 1% th l*i nhu1n t3ng thm 1,087%.
b
2
= 0,330 l h7 s@ co gin cPa l*i nhu1n v9i ph)+ng php
bn phn, cho biDt trong tr)Jng h*p cc yDu t@ khc trong m hnh
khng ([i, nDu bn phn h*p l th l*i nhu1n t3ng thm 0,330%.
b
5
= 0,121 l h7 s@ co gin cPa l*i nhu1n v9i kiDn thRc nng
nghi7p cPa nng h;, cho biDt trong tr)Jng h*p cc yDu t@ khc trong
m hnh khng ([i, khi kiDn thRc nng nghi7p t3ng ln 1% th l*i
nhu1n t3ng thm 0,121%.
V9i cch gi5i thch t)+ng tU nh) trn, hai biDn X
3
, X
4
bY
lo,i kh]i m hnh, do l)*ng m)a t,i Ch) P)h kh cao nn vi7c t)9i
n)9c cho cy c ph t 5nh h)Lng (Dn n3ng su>t, l*i nhu1n. Ngoi
ra, t,i Ch) P)h (a s@ cc h; gia (nh sd dbng chi ph dYch vb bing
my th>p, hE chP yDu lm thP cng bing tay thay cho my mc nn
biDn X
4
cjng khng c nghAa trong m hnh h=i qui.
16
CH*,NG 3
CC GI(I PHP NNG CAO GI TR4 KINH T/
S(N XUeT CY C PH + HUY6N CH* P*H
3.1. C, S+ KHOA H$C *A RA GI(I PHP
3.2. CC GI(I PHP
3.2.1. GiRi php vZ quy m diTn tch YVt sRn xuVt
Theo kDt qu5 cPa m hnh h=i qui, qui m di7n tch (>t thu
ho,ch c ph c tc (;ng l9n nh>t (Dn l*i nhu1n. Qua kh5o st c trn
80% di7n tch c ph t,i Ch) P)h l tr=ng nh], lg trung bnh tT 0,5
1ha v mang tnh t)+ng (@i (;c l1p, do hnh thRc t[ chRc s5n xu>t
d)9i d,ng h; gia (nh phn tn, nh] lg v t)+ng (@i (;c l1p dcn (Dn
chi ph (\u t) t3ng cao, s5n phOm lm ra khng (=ng (Xu v km [n
(Ynh.
V v1y, trong thJi gian t9i, cc h; gia (nh nn c5i t,o nhMng
l c ph gi chi, km pht triHn (=ng thJi c sU h*p tc, lin kDt giMa
cc h; (H tr=ng l,i c ph gi@ng m9i v9i qui m l9n h+n, khi ( sf
pht huy ()*c l*i thD n3ng su>t theo qui m, nng cao hi7u qu5 kinh
tD.
LUa chEn m hnh s5n xu>t ph h*p v9i s5n xu>t c ph,
khuyDn khch kinh tD h; gia (nh s5n xu>t hnh thnh v pht triHn m
hnh kinh tD trang tr,i (H thu1n l*i trong (\u t) chiXu r;ng v chiXu
su.
Tr)9c m^t nn duy tr quy m s5n xu>t h*p l (i liXn v9i t3ng
quy m s5n xu>t bing cch thUc hi7n lin kDt giMa cc h; hay tch tb
v t1p trung s5n xu>t khng khuyDn khch cc h; mL r;ng quy m
bing con ()Jng t3ng thm di7n tch qua khai hoang v chuyHn ([i
di7n tch cy tr=ng khc. TiDn t9i hnh thnh nhMng trang tr,i doanh
nghi7p hoNc m hnh kinh tD t1p thH, h*p tc x s5n xu>t c ph theo
17
quy m l9n, mu@n lm ()*c (iXu ny tr)9c hDt ph5i hon chSnh khu
quy ho,ch cc vng, (Ya ph)+ng pht triHn c ph t1p trung, nhim
pht huy t@i (a l*i thD theo qui m, nng cao hi7u qu5 v pht triHn
bXn vMng.
Qua (iXu tra thUc tD ( cho th>y nhMng thnh cng trong vi7c
pht triHn s5n xu>t nng nghi7p, trong ( c s5n xu>t c ph, chP yDu
l dUa vo sU pht huy ()*c (;ng lUc cPa kinh tD h; gia (nh. V9i
(Nc (iHm cPa vi7c s5n xu>t cy c ph trong qu trnh cng nghi7p
ha, hi7n (,i ha (i h]i vi7c pht triHn s5n xu>t cy c ph ni ring
v nng nghi7p, nng thn ni chung ph5i s5n xu>t t1p trung trn quy
m l9n hi7n (,i. Tr)9c yu c\u (, b5n thn kinh tD h; gia (nh d c
trL thnh kinh tD trang tr,i (i nMa th vcn c sU h,n chD cPa n l phn
tn, khng (p Rng ()*c yu c\u cPa s5n xu>t quy m t1p trung, nh)
kinh nghi7m trong n)9c v qu@c tD ( chS ra. H+n nMa qu trnh h;i
nh1p ngy cng m,nh mf, v9i quy m nh] lf cPa cc h; gia (nh
th1m ch tTng h*p tc x ring bi7t sf khng cho php c,nh tranh
th^ng l*i, d ring ngay trn sn nh chng ta.
V1y vi7c pht triHn s5n xu>t cy c ph cPa tSnh, huy7n ph5i
dUa trn sU pht triHn cPa kinh tD h; gia (nh v kinh tD trang tr,i,
trong sU nghi7p cng nghi7p ha, hi7n (,i ha hi7n nay t>t yDu sf
ph5i theo h)9ng t1p trung quy m l9n v hi7n (,i. Cc h; gia (nh v
cc trang tr,i ph5i lSn kDt v9i nhau (H xy dUng h*p tc x theo m
hnh ([i m9i. BLi h*p tc x kiHu m9i dUa trn quyXn tU chP kinh
doanh cPa mhi nng h; hay trang tr,i trn mnh (>t ()*c chnh
quyXn giao cho sd dbng lu di nhim mbc (ch pht triHn nng
nghi7p dUa vo gp v@n c[ ph\n gp sRc v c quyXn biHu quyDt cPa
cc x vin, cng h)Lng thb kDt qu5 ho,t (;ng v cng chia sf rPi ro
cPa h*p tc x (H vTa t3ng c)Jng sRc m,nh kinh tD m9i cho h*p tc
18
x. H*p tc x kiHu m9i ph5i thUc hi7n c hi7u qu5 cc khu dYch vb
(\u vo v (\u ra cho cc h; v trang tr,i.
Bn c,nh vi7c (\u t) mL r;ng qui m s 5n xu>t c ph
t,i nhMng khu vUc ph h*p, theo qui ho,ch, cc h; gia (nh c\n
ph5i ch kV thu1t tr=ng v ch3m sc (H t,o ()*c s5n phOm c
ch>t l)*ng [n (Ynh, (p Rng tiu chuOn xu>t khOu. Theo s@ li7u (iXu
tra (b5ng 3.3) trong 200 h; th c (Dn 176 h; c di7n tch nh] tT 0.5 -
3ha (chiDm 88%) chS c 24 h; c di7n tch tT trn 3 15ha (chiDm
12%), qua ( cho th>y quy m s5n xu>t L (y cn nh] lf, manh
mn (y cjng l m;t trong nhMng nguyn nhn dcn (Dn ch>t l)*ng
c ph xu>t khOu cPa ta th>p, khng (=ng (Xu do quy m s5n xu>t. Do
( vi7c thu hi, chD biDn, b5o qu5n c ph cjng ph5i (Nc bi7t quan
tm (H gi5m tS l7 th5i lo,i, h)9ng (Dn s5n xu>t c ph s,ch, (y
chnh l h)9ng (i chiDn l)*c nhim (p Rng nhu c\u m9i cPa
thD gi9i (=ng thJi nng cao uy tn kh5 n3ng c,nh tranh cPa h,t c
ph Vi7t Nam ni chung v tSnh ni ring.
3.2.2. GiRi php vZ phJLng php bn phn
Theo kDt qu5 kh5o st, chS c 20,5% h; gia (nh bn phn
h*p l, cn l,i 79,5% h; bn phn khng h*p l, trong s@ ( c
2,5% h; bn phn qu liXu l)*ng v 97,5% h; bn phn khng (P
liXu l)*ng nh>t l phn NPK, dcn (Dn n3ng su>t c ph (,t ()*c
khng cao. B5ng 2.119 cjng ( cho th>y cc h; dn L ThY tr>n
Nh+n Ha bn phn (P liXu l)*ng, h*p l h+n nn cho n3ng su>t c
ph cao h+n cc (Ya ph)+ng khc. %H cc h; gia (nh thUc hi7n
(ng kV thu1t, ph)+ng php bn phn th h7 th@ng khuyDn nng v
cc vi7n nghin cRu c\n t3ng s@ l\n cung c>p dYch vb, h)9ng dcn
nng h; th1t kV trong ph)+ng php bn phn (H trnh tr)Jng h*p
bn phn qu t hoNc qu nhiXu, (=ng thJi qua ( gip cc h; dn
19
n^m b^t (ng qui trnh kV thu1t ch3m sc c ph.
%@i v9i nhMng h; nng dn bn phn khng (P liXu l)*ng,
m;t mNt do hE ch)a n^m ()*c kV thu1t tr=ng v ch3m sc c ph,
mNt khc do hE khng (P v@n (H mua phn (\u t) cho cy, v v1y nh
n)9c nn c chnh sch hh tr* v@n cho nng dn bing hnh thRc cho
vay v@n v9i nhMng thP tbc ()*c (+n gi5n ha, (Nc bi7t l ph5i kYp
thJi, (ng thJi vb c nh) v1y ng)Ji dn m9i yn tm (\u t) tr=ng,
kinh doanh c ph.
C thH sd dbng bi7n php ph@i h*p giMa cc doanh nghi7p
chD biDn, tiu thb c ph v9i h; nng dn (H doanh nghi7p (\u t) v@n
cho nng dn sau ( thu mua l,i s5n phOm c ph cPa dn khi (Dn
ma thu ho,ch.
3.2.3. GiRi php vZ nng cao trnh Yk cho ngJKi sRn xuVt
Theo kDt qu5 kh5o st cho th>y (a s@ nng h; c (iHm
kiDn thRc nng nghi7p th>p, trong khi theo kDt qu5 m hnh h=i qui
th kiDn thRc nng nghi7p l m;t trong ba yDu t@ chnh tc (;ng (Dn
hi7u qu5 kinh tD cy c ph. V v1y, nng cao trnh (; hiHu biDt vX
k` thu1t canh tc v trnh (; qu5n l cho ng)Ji s5n xu>t l cng
vi7c c\n lm ngay. %iXu ny (i hL mL r;ng h+n nMa v nng cao
ch>t l)*ng ho,t (;ng cPa trung tm khuyDn nng v chi cbc b5o v7
thUc v1t.
Cc vi7n nghin cRu th)Jng xuyn bo co, chuyHn giao
kDt qu5 nghin cRu hng n3m cho h7 th@ng khuyDn nng (H tT (
t) v>n, ph[ biDn kiDn thRc m9i, kV thu1t tr=ng ch3m sc c ph
cho h; gia (nh p dbng. Cc c+ quan chRc n3ng, vi7n nghin cRu,
trung tm khuyDn nng c\n mL r;ng, (a d,ng ha cc hnh thRc ph[
biDn thng tin t9i h;i nng dn nh) ph[ biDn qua truyXn hnh, sch
bo, b5ng thng bo, truyXn thanh (Ya ph)+ng, internet...
20
Bn c,nh (, c\n ph5i t3ng s@ l\n cung c>p dYch vb khuyDn
nng v hi7n nay, h7 th@ng khuyDn nng hu y7 n chS m9i cung c>p
dYch vb cho m;t s@ t h; nng dn v9i mRc (; kho5ng m;t l\n
m;t n3m, khng (P (H nng dn tiDp nh1n, thUc hnh kV thu1t.
Ngoi ra, c\n mL r;ng cung c>p dYch vb (Dn nhiXu (@i t)*ng qua
nhiXu knh nh) t[ chRc l9p hEc, vTa hEc vTa lm, in tJ r+i,
ph)+ng ti7n truyXn thng... H;i th5o khuyDn nng cjng l m;t hnh
thRc cung c>p dYch vb t@t, hng n3m trung tm khuyDn nng (Ya
ph)+ng nn t[ chRc tT hai (Dn ba cu;c h;i th5o chuyn (X (H nng
dn de tiDp thu kiDn thRc, kV thu1t tr=ng ch3m sc c ph hi7u qu5.
%H nng cao trnh (; kiDn thRc nng nghi7p cho h; nng
dn, m;t ph)+ng php khc c thH p dbng l h; gia (nh k kDt
h*p (=ng v9i cc cng ty, doanh nghi7p kinh doanh nng s5n v
v1t t) nng nghi7p (H s5n xu>t v tiu thb c ph. Cc cng ty,
doanh nghi7p ngoi vi7c (\u t) v@n, cung c>p v1t t) cn ph5i thUc
hi7n chuyHn giao cng ngh7, kiDn thRc m9i cho nng h; (H s5n xu>t
c ph (,t n3ng su>t cao, ch>t l)*ng b5o (5m, sau ( cc h; gia
(nh sf bn c ph cho doanh nghi7p v9i gi th]a thu1n. Trong xu
thD h;i nh1p v pht triHn v Vi7t Nam ( l thnh vin cPa T[
chRc th)+ng m,i thD gi9i, vi7c cc nng h; n^m ()*c nhMng tiu
chuOn cb thH cPa c ph xu>t khOu l r>t quan trEng. NhMng thng
tin (Dn tT h7 th@ng khuyDn nng, cng ty, doanh nghi7p kinh doanh
nng s5n v v1t t) nng nghi7p l ngu=n b[ sung qu bu cho nng
h; tr=ng c ph trong giai (o,n hi7n nay v s^p t9i.
Khi trnh (; kiDn thRc nng nghi7p cPa h; nng dn ()*c
nng cao th vi7c (\u t) mL r;ng qui m di7n tch (>t v vi7c n^m
b^t, p dbng (ng qui trnh kV thu1t ch3m sc v chD biDn c ph,
nh>t l kV thu1t t)9i n)9c, bn phn cho cy sf ()*c cc nng h;
21
thUc hi7n thu1n l*i.
3.2.4. Cc giRi php khc
1.Chuy/n .#i nhAng di'n tch tr0ng khng .ng quy hoCch,
.@t .ai khng ph h<p, thi)u ngu0n n,3c t,3i hoDc b: gi cFi, su
b'nh nDng sang cy tr0ng khc.
2. Thay th) dHn cc gi1ng c ph cI bJng cc dng v tnh.
3.TKng c,Lng cy che bng v bn phn hAu c4 cho v,Ln
cy, gi6m phn bn ha hNc.
4. HCn ch) sO dng thu1c ha hNc v gi6m l,<ng n,3c t,3i.
5. Nng cao ch@t l,<ng.hCt c ph
6. T# ch+c lCi s6n xu@t v tKng c,Lng m1i lin k)t giAa 4
nh.
22
K/T LUAN
C thH ni, tr5i qua qu trnh di kH tT khi ()*c ()a vo
Vi7t Nam, (Dn nay cy c ph ( khng ngTng pht triHn l9n
m,nh. TT m;t n)9c v9i di7n tch c ph ban (\u kh nh], (Dn nay
di7n tch tr=ng c ph cPa Vi7t Nam ( t3ng ln trn 500.000 ha
v9i s5n l)*ng bnh qun trn 900.000 t>n/n3m. NDu nh) n3m 1988
Vi7t Nam chS ()*c xDp l n)9c xu>t khOu c ph l9n thR t) thD
gi9i th (Dn nay ( trL thnh n)9c s5n xu>t v xu>t khOu thR hai
thD gi9i, v9i kim ng,ch (,t 3 tS USD/n3m, ()*c trn 75 qu@c gia v
vng lnh th[ biDt (Dn. V v1y, cy c ph ()*c (nh gi c vai tr,
vY tr quan trEng trong ngnh nng nghi7p n)9c ta, n ( t,o cng
vi7c trUc tiDp cho hng nghn ng)Ji v gin tiDp cho h+n m;t tri7u
ng)Ji lao (;ng, gp ph\n xa (i gi5m ngho, mang l,i thu nh1p
cho nhiXu h; gia (nh, (Nc bi7t l nhMng h; dn t;c thiHu s@.
Trong cc tSnh cPa Vi7t Nam, khu vUc Ty Nguyn ()*c
xem l n+i r>t ph h*p (H tr=ng c ph v@i, n ()*c qui ho,ch, t1p
trung pht triHn v khng ngTng l9n m,nh, s5n phOm c ph nhn (
trL thnh mNt hng xu>t khOu chnh cPa cc tSnh Ty Nguyn ni
chung v Gia Lai ni ring.
MNc d c ph ( (em l,i thu nh1p cho nhiXu h; gia (nh,
gp ph\n vo t3ng tr)Lng GDP hng n3m cPa tSnh Gi a Lai ,
nh)ng nhn chung, qua phn tch (nh gi, n3ng su>t c ph cPa
tSnh vcn cn th>p h+n so v9i tSnh %3k L3k, Lm %=ng, ch>t l)*ng c
ph khng [n (Ynh, kh5 n3ng c,nh tranh km, lm gi5m gi trY kinh
tD khi xu>t khOu, hi7u qu5 kinh doanh cPa cc h; gia (nh tT ( cjng
bY gi5m st.
Qua phn tch (nh gi trong ch)+ng 2 cho th>y, trnh (;
kiDn thRc nng nghi7p cPa nng h; t,i Ch) P)h cn r>t th>p, kh5
23
n3ng Rng dbng khoa hEc kV thu1t, Rng dbng cng ngh7 sinh hEc,
mRc (; (\u t) thm canh, sU ph@i h*p sd dbng cc yDu t@ (\u vo
thiDu khoa hEc ( lm n3ng su>t, ch>t l)*ng c ph khng cao.
H+n nMa, trong nhMng n3m g\n (y, nh>t l n3m 2011 gi c5 (\u vo
t3ng m,nh, gi phn bn, nhn cng ( t3ng v9i t@c (; chng mNt,
trong khi gi (\u ra c ph biDn (;ng, phb thu;c vo gi c5 thD gi9i
th thu nh1p v hi7u qu5 kinh tD cPa h; gia (nh r>t kh b5o (5m.
DUa trn nhMng l thuyDt vX n3ng su>t theo qui m, t3ng
tr)Lng v pht triHn nng nghi7p, cc giai (o,n pht triHn nng
nghi7p cPa Todaro, l thuyDt vX cc yDu t@ (\u vo c+ b5n trong
nng nghi7p, kD thTa v pht triHn nhMng nghin cRu vX cy c ph
cPa cc nh nghin cRu tr)9c, tc gi5 ( phn tch, (nh gi ()*c
thUc tr,ng s5n xu>t c ph cPa huy7n Ch) P)h tSnh Gia Lai. Tc
gi5 ( sd dbng m hnh kinh tD l)*ng v9i hm Cobb-douglas g=m
n3m biDn (;c l1p l: di7n tch (>t tr=ng c ph, ph)+ng php bn
phn, ph)+ng php t)9i n)9c, chi ph c+ gi9i, kiDn thRc nng
nghi7p cPa nng dn v biDn phb thu;c l: l*i nhu1n cPa h; gia (nh
(H (nh gi 5nh h)Lng cPa cc yDu t@ (\u vo trn (Dn gi trY
kinh tD cy c ph huy7n Ch) P)h. KDt qu5 m hnh h=i qui (
cho th>y mRc (; 5nh h)Lng cPa cc yDu t@ (\u vo (Dn l*i nhu1n
cPa h; gia (nh theo thR tU nh) sau: di7n tch (>t tr=ng c ph,
ph)+ng php bn phn v kiDn thRc nng nghi7p cPa nng dn. KDt
qu5 ny cjng ph h*p v9i kk vEng cPa (X ti v c+ sL l thuyDt ()*c
(X c1p trong ch)+ng 1.
Trn c+ sL ph@i h*p giMa l thuyDt (X c1p v9i nhMng (Ynh
h)9ng pht triHn c ph cPa c+ quan Nh n)9c v kDt qu5 Rng dbng
m hnh kinh tD l)*ng, tc gi5 ( ()a ra nhMng g*i chnh sch
nhim t3ng hi7u qu5 kinh tD cy c ph t,i huy7n Ch) P)h tSnh
24
Gia Lai ( l: thR nh>t, (\u t) mL r;ng qui m (>t qua hnh thRc
h*p tc, lin kDt giMa cc h;, xy dUng m hnh kinh tD trang tr,i
gia (nh, thnh l1p cc nng tr)Jng, hoN c c c h*p t c x ,
doanh nghi7p tr=ng, chD biDn v kinh doanh c ph cPa huy7n
Ch) P)h (H pht huy t@i (a l*i thD theo qui m, kh5 n3ng (\u t)
vX bX r;ng, bX su, Rng dbng khoa hEc kV thu1t m9i, cng ngh7 sinh
hEc cPa m hnh ny. Song song v9i vi7c (\u t) mL r;ng di7n tch
c ph t,i nhMng vng ph h*p theo qui ho,ch, hay thay thD v)Jn
cy gi chi, km pht triHn, ph5i ch kV thu1t tr=ng, ch3m sc (H
t,o ()*c s5n phOm c ch>t l)*ng [n (Ynh, (p Rng tiu chuOn xu>t
khOu; thR hai, vi7c (a s@ cc h; gia (nh bn phn khng h*p l (
5nh h)Lng l9n (Dn n3ng su>t, hi7u qu5 kinh doanh, v v1y thJi gian
t9i c\n p dbng chNt chf ph)+ng php bn phn khoa hEc, thUc
hi7n (ng qui trnh, kV thu1t ch3m sc cy c ph; thR ba, do (a
s@ kiDn thRc nng nghi7p cPa ng)Ji dn cn th>p v hE t c c+ h;i
tiDp c1n ho,t (;ng khuyDn nng, thiDu thng tin chung vX ngnh c
ph, khng ()*c cn b; khuyDn nng h)9ng dcn cb thH kV thu1t
tr=ng, ch3m sc c ph. V v1y, m;t chnh sch nMa ph5i t1p trung
gi5i quyDt l nng cao trnh (; kiDn thRc nng nghi7p cho h; s5n xu>t
(H hE c kh5 n3ng Rng dbng khoa hEc kV thu1t, cng ngh7 sinh hEc,
ph@i h*p sd dbng cc yDu t@ (\u vo h*p l, khi ( cy c ph sf (em
l,i hi7u qu5 kinh tD cao v pht triHn bXn vMng.