Geneti~ki resursi kru{ke u zapadnoj Srbiji

Mom~ilo Milutinovi}
1
, Rade Mileti}
2
, Momir Milutinovi}
3
,
Miodrag Novakovi}
4
1
Poljoprivredni fakultet, Zemun - Beograd
E-mail: nikolicd@agrifaculty.bg.ac.yu
2
Institut SRBIJA, Centar za poljoprivredna i tehnolo{ka istra`ivanja, Zaje~ar
3
INI PKB Agroekonomik, Padinska Skela
4
MDC TRADE, Loznica
Sadr`aj: U radu su prikazani rezultati ispitivanja iz genotipova kru{ke (Pyrus communis L.), iz pri-
rodne populacije Sokolskih planina (Zapadne Srbije). Genotipovi se razlikuju u mnogim osobina-
ma (krupno}a plodova, boja poko`ice i hemijski sastav plodova, klijavost semena, bujnost sejanaca.
Klju~ne re~i: Kru{ka, genotipovi, prirodna popolacija, plodovi, hemijske osobine, klijavost seme-
na, sejanci.
Uvod
U prirodnoj populaciji Sokolskih planina na podru~ju izme|u Loznice, Krupnja
i Malog Zvornika zastupljeni su razli~iti genotipovi kru{ke (Pyrus communis L). Oni
se razlikuju u mnogim pomolo{kim osobinama, a posebno u odnosu na oblik, veli~i-
nu (masu) plodova i njihov hemijski sastav.
Geneti~ki resursi su zna~ajan faktor za uspeh oplemenjivanja kru{ke kao po~e-
tni materijal bilo da je cilj dobijanje novih sorata, ili podloga za kru{ku (Layne i Qu-
ame, 1975; Mi{i}, 2002; Stankovi} i Mi{i}, 1978; Milutinovi} et al., 1998). Ukoliko
se u oplemenjiva~kom radu za odre|ene - `eljene osobine ne raspola`e sortama koje
ih poseduju, ili odgovaraju}a germ plazma onda se moraju koristiti primitivne sor-
te, ili germ plazma iz divlje populacije (Bell, 1990; Bell et al.,1996).
Sa kolekcionisanjem i ispitivanjima autohtonih sorata kru{aka u Srbiji se po~e-
lo pre 50-60 godina (Mi{i}, 1959). Tako|e, su sakupljani i prou~avani genotipovi kru-
{ke iz prirodne populacije (Stankovi} i Mi{i}, 1978; Van der Zwet et al., 1978).
U ovom radu prikaza}emo rezultate ispitivanja izdvojenih genotipova kru{ke u
{umskoj asocijaciji Sokolskih planina.
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 149
UDK: 634.13:581.3;547.1
Kratko saop{tenje Short communication
Materijal i metode
U toku tri godine ispitivani su izdvojeni i obele`eni pojedina~ni genotipovi, u
{umskoj asocijaciji prirodne populacije kru{ke na podru~ju Zapadne Srbije, in situ, sa-
kupljanjem plodova za hemijske i pomolo{ke analize. Rastvorljive suve materije od-
re|ivane su refraktometrijski, ukupne kiseline metodom titracije, a ukupni i invertni
{e}eri metodom po Somogy-Velson. U radu su predstavljeni rezultati trogodi{njeg
proseka. Pored toga ispitivana je klijavost semena po obavljenoj jarovizaciji od 90 da-
na na temperaturi od 0 do 4
o
C. Klijavost semena je izra`ena u procentima. Pored to-
ga pra}en je razvoj sejanaca na oglednim parcelama. Merene su du`ine korena i nad-
zemnog dela metri~kim metodama, a prikazane su prose~ne vrednosti za svaki geno-
tip. Pri inventarizaciji {umske asocijacije, gde je zatupljena i kru{ka u prvoj godini iz-
dvojeno je 12 genotipova (1-12) ozna~enih po redosledu obele`avanja. U narednoj go-
dini genotip sa oznakom 1 (koji se nalazio u ogradi privatne parcele) je iskr~en, ali je
nedaleko od genotipa 4 iste godine identifikovan novi genotip koji je ozna~en kao 4A.
Ukupno je ispitivano 12 genotipova kru{ke.
Rezultati i diskusija
Izdvojeni genotipovi kru{ke iz prirodne populacije Zapadne Srbije pripadaju vr-
sti Pyrus communis L. Me|utim, prou~avani genotipovi se u mnogim osobinama bit-
no razlikuju.
Po vremenu sazrevanja plodova genotipovi se ne razlikuju bitno, od 5. septembra
(genotip 2) do 25. septembra (genotip 10). U tabeli 1 prikazani su rezultati hemijskih
analiza. Svi genotipovi imaju relativno visok sadr`aj rastvorljivih suvih materija u plo-
dovima, od 14% (genotip 2) do 22,4% (genotip 4). Prema sadr`aju ukupnih i redukuju-
}ih {e}era u plodovima isti je poredak genotipova divlje kru{ke 12,5% ukupnih {e}era
i 10,9% redukuju}ih {e}era (genotip 2), a 19,1% odnosno 17,9% kod genotipa 4.
Prema sadr`aju ukupnih kiselina u plodovima isti~e se genotip 9 sa 1,73% kise-
line u plodovima, a najmanji sadr`aj ustanovljen je kod genotipa 4 sa 0,75%.
U tabeli 1 prikazani su prose~ni rezultati, a izme|u godina ispitivanja postoje
variranja koja nisu signifikantna.
U tabeli 2 prikazani su rezultati klijavosti semena i osobine jednogodi{njih se-
janaca prou~avanih genotipova divlje kru{ke.
Klijavost semena svih genotipova je mala od 7,4% kod genotipa 3 do 18,8%
kod genotipa 9. Treba napomenuti da je ova osobina ispitivana samo sa semenom iz
2003. godine i prikazani su jednogodi{nji rezultati.
Prema osobinama jednogodi{njih sejanaca ispitivani genotipovi kru{ke se bitno
razlikuju. Najmanji porast stabla ustanovljen je kod genotipa 4 sa 19,4 cm i genotipa
5 sa 23,5 cm, a najve}i jednogodi{nji porast stabla izra`en je kod genotipa 7 (64,5 cm)
i genotipa 6 (58,2 cm). [to se ti~e korenovog sistema prema du`ini sr`ne `ile isti je re-
dosled genotipova 21,1 cm kod genotipa 4 a 55 cm kod genotipa 7 (Tab. 2). Prema bro-
ju listova na stablu isti~u se genotipovi 6 i 7 sa najve}im brojem, a genotip 4 sa naj-
manjim (Tab. 2). Prema pre~niku korenovog vrata isti je redosled genotipova kru{ke.
Od 12 prou~avanih genotipova kru{ke isti~e se genotip 4 po hemijskom sasta-
vu, sa prose~no 22,4% rastvorljivih suvih materija u plodu, odnosno 19,1% ukupnih
{e}era i 17,9% invertnih {e}era.
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 150
Genotipovi sa oznakom 4 i 2 pored toga {to ispoljavaju malu bujnost imaju raz-
vijen korenov sistem sa dosta bo~nih korenova bez izra`enog centralnog korena.
Na slici 1 prikazan je tipi~an izgled i dimenzije ~etiri sejanca kru{ke, ozna~enih
genotipova.
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 151
Tab. 1. Hemijski sastav plodova genotipova divlje kru{ke Zapadne Srbije
Chemical fruit content of wild pear genotypes in Western Serbia
____________________________________________________________________
Rastvorljive Ukupni Invertni Ukupne
Genotip suve materije (%) {e}eri (%) {e}eri (%) kiseline (%)
Genotype Soluble solids Total sugars Invert sugars Total acids
____________________________________________________________________
2 14,0 12,5 10,9 1,67
3 15,8 13,9 11,3 1,29
4 22,4 19,1 17,9 0,75
4A 18,9 16,3 14,0 1,11
5 17,0 14,6 13,9 1,35
6 15,0 13,1 12,0 1,05
7 19,7 17,0 15,1 0,95
8 10,5 17,8 15,7 1,00
9 15,6 13,8 12,3 1,53
10 17,2 14,9 11,8 1,06
11 16,9 14,5 12,5 1,32
12 16,4 14,3 12,2 1,28
____________________________________________________________________
Tab. 2. Klijavost semena i osobine jednogodi{njih sejanaca genotipova kru{ke
populacije u Zapadnoj Srbiji
Seed germination and properties of one-year-old seedlings of pear genotypes
in Western Serbia
____________________________________________________________________
Klijavost Du`ina Du`ina Broj Pre~nik
Genotip semena (%) stabla (cm) korena (cm) listova korenovog
Genotype Seed Tree length Root length Number of vrata (mm)
germination leaves Crown diameter
____________________________________________________________________
2 17,5 27,3 34,4 29,1 5,7
3 7,4 29,5 36,0 28,5 5,5
4 11,2 19,4 21,1 20,3 4,3
4A 12,1 20,0 29,2 27,1 6,5
5 10,8 23,5 27,8 27,3 6,5
6 15,8 58,2 54,7 57,1 9,5
7 18,5 64,5 55,0 54,6 10,8
8 16,6 28,7 37,2 33,3 6,6
9 18,8 37,4 36,8 33,4 7,7
10 8,4 31,5 35,2 34,0 6,5
11 12,5 26,5 29,5 27,1 7,5
12 11,8 30,2 37,8 33,4 7,5
____________________________________________________________________
Zaklju~ak
Dobijeni rezultati ispitivanja 12 genotipova kru{ke (Pyrus communis L.) izdvo-
jenih iz prirodne populacije na podru~ju Zapadne Srbije ukazuju na zna~ajne razlike
izme|u genotipova u svim prou~avanim osobinama (hemijskom sastavu ploda, klija-
vosti semena, bujnosti sejanaca i stepenu ujedna~enosti porasta sejanaca).
Dva genotipa kru{ke iz prirodne populacije (pod oznakom 6 i 7) imaju izra`e-
nu bujnost sejanaca i heterogenost u jednogodi{njem porastu.
Genotipovi sa oznakom 4, 4A, 2 i 8 imaju malu bujnost, ujedna~en porast seja-
naca i kratke internodije.
U odnosu na hemijski sastav plodova isti~e se genotip sa oznakom 4, sa prose~-
no 22,4% rastvorljivih suvih meterija, odnosno 19,1% ukupnih {e}era i 17,9% invert-
nih {e}era.
Genotipovi sa oznakom 4Ai 2 mogu se preporu~iti kao generativne podloge za
kru{ku, jer pored toga {to ispoljavaju malu bujnost, imaju razvijen korenov sistem sa
dosta bo~nih korenova bez izra`enog centralnog korena.
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 152
Sl. 1. Tipi~an izgled i dimenzije sejanaca kru-
{ke, ozna~enih genotipova
Fig. 1. Typical appearance and dimensions of
pear seedlings, marked genotypes
Literatura
Bell, R.L. (1990): Pears (Pyrus). In: Genetic Resources of Temperate fruit and Nut
Crops.Acta Horticulturae, 290, ISHS, Moore, J.N., Ballington, J.R.(eds.), Wag-
wningen, p. 657-697.
Bell, R.L. Quamme, A.H., Layne, E.C.R., Skirvin, M.R. (1996): Pears. In: Fruit Bre-
eding, Volume I, Tree and Tropical Fruits. Jules Janick, James N. Moore (eds.),
John Wiley and Sons, p. 441-514.
Layne, E.R.,Quamme, A.H. (1975): Pears. In: Advances in fruit breeding. Janick, J.,
J.N. Moore (eds.), Purdue University Press, West Lafayette, p. 38-70.
Milutinovi}, M., Mileti}, R., Petrovi}, R., Nikoli}, D., Milutinovi}, M.M. (1998): Va-
riability of autochthonous pear cultivars in Timo~ka Krajina (Serbia). Acta Hor-
ticulturae, 475: 105-110.
Mi{i}, P. (1959): Prou~avanje biolo{kih i citogeneti~kih odlika doma}ih sorti kru{aka.
Arhiv za poljoprivredne nauke, 38: 1-26.
Mi{i}, P.D. (2002): Specijalno oplemenjivanje vo}aka. Partenon, Institut za istra`i-
vanja u poljoprivredi Srbija, Beograd.
Stankovi}, M.D., Mi{i}, D.P. (1978): Yugoslavia an important source of fruit ger-
mplasm. Chronica Horticulture, 18: 3-4.
Van der Zwet, T., Stankovi}, D., Ristevski, B. (1978): Collecting Pyrus germplasm in
Yugoslavia. Hort. Sci., 22: 15-21.
Primljeno: 04. 02. 2005.
Prihva}eno: 18. 03. 2005.
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 153
GENETIC RESOURCES OF PEAR IN WEST SERBIA
Mom~ilo Milutinovi}
1
, Rade Mileti}
2
, Momir Milutinovi}
3
, Miodrag Novakovi}
4
1
TheFaculty of Agriculture, Zemun - Beograde
E-mail: nikolicd@agrifaculty.bg.ac.yu
2
ARI SERBIA, Center for Agricultural and Technological Research, Zaje~ar
3
INI PKB Agroekonomik, Padinska Skela
4
MDC TRADE, Loznica
Summary
The paper presents the study results of 12 pear genotypes singled out from the
natural population of Western Serbia.
Genotypes differ in terms of fruit ripening season, chemical fruit content, vigour
growth and the level of uniformity of one-year-old seedlings.
Two genotypes marked 6 and 7 have a high seedling vigour, heterogenecity of
the length growth of one-year-old seedlings.
Genotypes marked 4, 2 and 8 have a low vigour, uniform seedling growth and
short internodes.
Genotype marked with 4 an enhanced chemical fruit content, with average
22.4% of soluble solids.
Key words: Pear, genotypes, natural population, fruits, chemical properties, seed ger-
mination, seedlings.
Authors address:
Prof. dr Mom~ilo Milutinovi}
Poljoprivredni fakultet
Nemanjina 6
11080 Zemun
Srbija i Crna Gora
Vo}arstvo, Vol. 39. br. 150 (2005, 2), 149154 154