TS. PHM QUYT THNG, TS. NGUYN GIANG NAM ThS. NGUYN NGC THUYT, TS. TRNH VIT CNG Vin KHCN Xy dng
Tm tt: Bi bo ny trnh by khi qut hin tng cng trnh nh th b ln v ln lch dn n cc s c nt kt cu, nghing v sp trong nhng nm gn y. ng thi, bi bo phn tch nguyn nhn ca s c v a ra mt s bin php phng chng. Trong nhng nm gn y, cng vi s pht trin ca cc th, c bit l cc thnh ph ln, vic u t xy dng cc cng trnh dn dng pht trin kh nhanh. Tuy nhin, nhiu s c xy ra do nh b ln, ln lch dn n cng trnh b nghing hoc sp lm nh hng ln n an ton cng trnh v cc cng trnh ln cn, gy thit hi v ti sn v gy bc xc trong x hi. Cc cng trnh ny bao gm c nh xy mi, hin hu v ci to. c ci nhn r hn v nhng nguyn nhn gy ra s c v c bin php khc phc nhm gim thiu nguy him i vi cng ng, nhm tc gi thuc Vin KHCN Xy dng da trn nhng s liu quan trc, ti liu hin c, cc ti c nghin cu trong nhiu nm, tng kt c rt ra cc kinh nghim v s c v nhng du hiu nhn bit mc nguy him. 1. Gii thiu chung v tnh trng nghing, ln ca cc cng trnh dn dng ti H Ni S c cng trnh c nguyn nhn ln xy ra thng xuyn mt s thnh ph ln nh H Ni, TP. H Ch Minh v nhiu tnh thnh khc trong c nc. Cc s liu thng k ti H Ni, a phng c cc nghin cu, tng kt y v h thng nht v s c nn mng, t trc ti nay cho thy: - Hng trm nh vi quy m t 2 n 6 tng c tng ln vt qu cho php t 2-5 ln, tng ng ln t 15-40 cm [2]; c bit c mt s cng trnh c ln hng mt nh B2 Ngc Khnh, E6 v E7 Qunh Mai, B7, C1 Thnh Cng; - Cc cng trnh b nghing ln u s dng mng nng t trn nn thin nhin hoc trn nn t gia c bng cc tre, m ct, cc ct hoc cc nm vi su gia c hn ch trong khong 2 - 4m. Pha di y mng hoc di su gia c vn cn nhng lp t yu; - Khong trn 50 nh chung c b h hng nghim trng do ln, cn thit u t cu cha v trn thc t vi kinh ph hn hp. Thnh ph H Ni thc hin cu cha bng cch gia cng mng hoc gia cng kt cu khong 15 nh chung c c (theo ngun vn ngn sch) ti cc thi im khc nhau. Mt s nh phi d b sau khi gia cng v hiu qu gia cng khng theo mun nh B7 Thnh Cng, A2 Ging V. Mt s nh d b xy mi cng trnh vi quy m ln hn nh A6 Ging V. Tnh trng h hng ca mt s cng trnh tiu biu trn a bn H Ni th hin bng 1.
Bng 1. Mt s nh h hng do nghing ln in hnh trn a bn H Ni STT Tn cng trnh c im Hin t rng Khu vc Thnh Cng 1 C1 Thnh Cng Xy dng nm 1976, nh 5 tng, mng cc thp Ln 1/2 tng trt, khong 140-160 cm 2 H2 Thnh Cng Nh 5 tng, mng bng Tc ln 1,85 - 2,19 mm/thng 3 B6 Thnh Cng Nh 5 tng, mng b Tc ln 2,10 - 2,58 mm/thng 4 B7 Thnh Cng Xy dng 1978, nh 5 tng, mng b Tng ln ti 100 cm, ln nghing nhiu, gia cng n nguyn ln nhiu nht. Do n nguyn cn li ln mnh nn d b ton b xy mi. 5 E7 Thnh cng Xy dng 1978, nh 5 tng, mng b Tng ln ti 80 cm, ln nghing 1,6% theo chiu dc, tc ln ti 2,8 mm/thng, gia cng mng 6 E3 Thnh Cng Xy dng 1979, nh 5 tng, Tng ln ti 60 - 80 cm, tc ln ti
mng b 3 mm/thng, gia c mng 7 Nh G6A Thnh Cng Nh 5 tng Ln v nghing, khe ln tch ra ti nh khong 90cm 8 K7 Thnh Cng Xy dng 1978, nh 5 tng, mng bng Tng ln ti 60 - 80 cm, tc ln ti 2,6 mm/thng, gia c mng Khu vc Gi ng V 9 A6 Ging V Xy dng 1975, nh 5 tng, mng b Tc ln 2,0 mm/thng, nghing mnh, khe ln tch ra n 1m ti v tr nh nh, nghing ln nht n 6,6%; d b, xy mi 10 C8 Ging V Nh 5 tng, mng b Tc ln 1,15-1,78 mm/thng 11 A1 Ging V Xy dng 1975, nh 5 tng, mng b Ln lch, nghing 2%; d b Khu vc Ngc Khnh 12 B2 Ngc Khnh D kin 5 tng, mng nng trn nn gia c cc ct Ln hn 100 cm khi thi cng ti tng 4, phi d b tng ny 13 A2 Ngc Khnh Xy dng 1985, nh 5 tng, khung BTCT tng 1, trn xy gch, mng b m ct Tng ln trn 80 cm, tc ln ln nht 3,8 mm/thng, gia cng mng 14 A Ngc Khnh Nh 5 tng, mng bng Tc ln 1,24 - 2,08 mm/thng 15 B8 Ngc Khnh Nh 5 tng, mng bng Tc ln 1,75 - 2,38 mm/thng Cc khu vc khc H Ni 16 Bnh vin nhi Trung ng Xy dng 1978, nh 1-3 tng, mng nng trn m ct ln ln nht ti 70 cm 17 E6 Qunh Mai Xy dng 1978, nh 5 tng, mng cc thp Tng ln 110 cm, tc ln 2-2,5 mm/thng, gia cng mng 18 E7 Qunh Mai Xy dng 1976, nh 5 tng, mng cc thp Tng ln 130 cm, tc ln 2-2,5 mm/thng 19 E8 Qunh Mai Nh 5 tng, mng b Tc ln 2,16-2,32 mm/thng 20 Nh A khch sn La Thnh Xy dng 1935, nh 3 tng, 1 tng hm, mng b Tng ln 10-80 cm, lch dc nh, gia cng mng 21 78 Nguyn Du Xy dng khong 1930, bit th 3 tng, mng bng ln tuyt i n 70 cm, ln lch 50 cm 22 Nh 31 Trn Ph Bit th, xy dng khong 1940 Bit th 3 tng, mng bng Tc ln nm 2003 l 1,5mm/thng, nghing ln hn 3%, chng ln v cn bng li nh nm 2004 (IBST) 23 Nh 3 tng khu Bch Mai Nh 3 tng c b rng 2,2m, c ban cng ua ra 1,2m, mng b nm 2003 24 Nh s 14 ng 91, Nguyn Ch Thanh, H Ni Nh 5 tng, mng b, cc tre Nghing khong 20 cm (1%) theo phng ngang nh (nh nh ra pha ng), ln khong 16cm
2. Cc nguyn nhn dn n s c thng gp Nghin cu v s c cng trnh do nguyn nhn nn mng cho thy cc nguyn nhn chnh dn n cc s c do nn mng cng trnh thng nm cc khu: - Kho st xy dng khng y hoc khng kho st; - Thit k khng hp l; - Thi cng khng ng vi thit k; - Tc ng khc t bn ngoi nh tc ng ca cng trnh, h o hoc cht ti khu vc ln cn, sp hang ng ngm, h mc nc ngm, ln do ti trng ca t san lp to mt bng, 2.1. Sai st trong kho st xy dng Kho st a k thut c coi l cng vic ng vai tr rt quan trng i vi thit k v thi cng nn mng. Cc tiu chun v kho st v thit k nn mng c nhng ch dn c th v ni dung kho st tng ng vi cc giai on thit k c s, thit k k thut v thit k bn v thi cng. Tuy vy, cc nghin cu cho thy nhng bt cp trong kho st a k thut l yu t dn n s c ti mt s cng trnh xy dng, th hin cc kha cnh sau:
- Khng kho st a k thut: Hu ht cc cng trnh xy dng nh dn vi quy m nh c thit k mng trn c s iu kin t nn gi nh nn thit k c th qu thin v an ton v trong rt nhiu trng hp dn n s c do iu kin t nn bt li hn so vi gi nh ca thit k; - Cng tc kho st khng pht hin c hoc pht hin khng chnh xc quy lut phn b khng gian (theo chiu rng v chiu su) ca cu to a tng, c bit l cc lp t yu nm trong vng nh hng ca ti trng cng trnh: iu ny thng xy ra nhng ni c iu kin a cht bin ng mnh trong khi mt kho st khng cao; - nh gi khng chnh xc cc c trng tnh cht xy dng ca cc lp t hoc khng cung cp c cc s liu cn thit cho thit k: Trong nhiu trng hp tay ngh ca th nghim vin v cc trang thit b ca c s kho st khng p ng yu cu trong khi cng tc gim st v kim tra cht lng khng cht ch. Mt iu khc cng thng gp l cc kt qu kho st va tha va thiu, v d kt qu th nghim xuyn tiu chun (SPT) trong cc lp st yu khng c ngha trong khi mt s ch tiu v cng v bin dng ca t li khng c xc nh cho ph hp vi c im v ti trng, gii php nn mng v tin thi cng cng trnh; - Khng iu tra, kho st cng trnh ln cn v d bo cc tc ng i vi khu vc xung quanh do thi cng cng trnh mi. 2.2. Sai st trong thit k xy dng Kt qu nghin cu v nguyn nhn ca cc s c cng trnh do nn mng cho thy phn ln cc s c l do sai st trong khu thit k. Nhng sai st thng gp trong thit k l: - Sai st khi chn gii php mng hoc tnh ton sai dn n nn, mng khng kh nng chu ti hoc b ln qu mc; - B qua tnh ton ln hoc sai s qu ln trong tnh ton ln cng trnh; - Gii php mng khng hp l, v d s dng mng nng v mng su cho cng mt kt cu t trn nn t yu, khng gia c nn t yu, thiu khe ln,; - Ti trng khng u (lch tm ca ti trng bn trn v ca mng): do xu hng mun tn dng khng gian nn nh c ua ra pha khng gian cng cng dn n s lch tm ca ti trng cng trnh; - Khng nh gi ng tc ng do cht ti nng (vt liu xy dng, i trng p cc hoc nn tnh,...) gip cng trnh hin hu; - Khng d bo ng ln ca cng trnh hin hu do nh hng ca vic o h mng cho cng trnh mi; - Khng k n ti trng t p ln cn hoc cc tc ng bn ngoi khc; - Khng k n hin tng ma st m khi thit k cc trong trng hp c th xut hin ma st m; - Khng nh gi ng mc nh hng ca s thay i mnh chiu dy tng t yu theo chiu su v trn din trong khu vc iu kin a cht cng trnh phc tp; - Sp nn tng trt do ln b mt t trong c khu vc. Hin tng ny xy ra khi kt cu c t trn cc cn nn tng trt t trc tip trn t khng gia c c ln ln (do h mc nc ngm hoc do ti trng t san lp to ra l rng di nn nh. Trong iu kin ny nn s dng bn b tng ct thp lin kt vi mng cho nn tng trt). 2.3. Sai st trong thi cng xy dng S c xy ra do nhng sai st trong thi cng l: - Khng kim tra cht lng trc khi thi cng loi b nhng vt liu khng t yu cu; - Khng thc hin ng quy trnh thi cng; - Thit b thi cng khng ph hp; - Thi cng sai thit k. 2.4. Cc tc ng khc
- Ln nn trn khu vc ln do h mc nc ngm: Cc quan trc trong nhiu nm khu vc H Ni cho thy tc ln nn t ti 6,60 mm/thng gn nh my nc Php Vn, 5.23 mm/thng gn nh my nc Lng Yn v mc 1,0-2,5 mm/thng nhiu khu vc khc. Do mc ln ph thuc vo b dy tng t yu nn cc cng trnh nm trn khu vc c b dy t yu bin ng mnh c th b h hi do ln lch; - Sp hang karst, nh xy ra ti mt s cng trnh H Ni v Hi Phng; - Ln nh hng hoc mt n nh ca t xung quanh h o cng trnh ln cn nh xy ra nhiu cng trnh ti TP. H Ch Minh, H Ni, Nng, H Long,....; - Ti trng ph thm do cht ti khu vc ln cn. 3. Ki n ngh bi n php phng nga s c cng trnh do nguyn nhn nn mng Nh hin nay c ngun gc v s hu a dng, trong nh do dn t xy chim t trng cao nht. Loi nh ny thng c din tch nh, cao 1 - 6 tng, vic qun l cht lng kho st a cht cng trnh, kho st hin trng cng trnh ln cn, thit k v thi cng khng cht ch v nhiu thit k nn mng ca nh dn da trn gi thit v iu kin t nn do khng thc hin kho st a cht cng trnh. Vic qun l cht lng kho st, thit k v thi cng cc chung c cao tng c thc hin cht ch hn v cng trnh cao tng thng thng s dng mng cc nn t gp s c. Cc bin php phng nga cn tin hnh i vi cc cng trnh nh nh sau: 3.1. i vi cc cng trnh xy mi Mt trong nhng nguyn nhn chnh dn n s c cng trnh l la chn gii php thit k mng khng hp l. Cn qun l v ph bin bn a cht th hoc cc thng tin khc v iu kin a cht cng trnh cho ngi dn, nn cnh bo khu vc c nn t yu v xut s b vic s dng loi mng cho cc loi ti trng cng trnh. Cc cng trnh thi cng h o tng hm u phi lp bin php cho chng thnh h o trnh nh hng n cc cng trnh ln cn. i vi cc cng trnh xy chen, phi c bin php thi cng nn mng v h o ph hp nhm hn ch nh hng n cng trnh ln cn. Trng hp nh dn thp tng thi cng mng nng c chiu su o h mng su hn mng cng trnh ln cn cng phi c bin php chng h mng. Khi thit k cn ch n qu trnh cht ti khi thi cng ti khu vc gn cng trnh hin hu. 3.2. i vi cng trnh hi n hu a. Kim tra hin trng cc cng trnh xy dng trn a bn pht hin nhng cng trnh c du hiu mt an ton nh sau: - Cng trnh c ct nn h thp hn so vi nn cc cng trnh xung quanh trn 8 cm, c ng ng, cng cp thot nc u ni vi cng trnh b nt gy do ln. Hin tng gy cc ng ng c u ni vo nh cng l du hiu rt r v hin tng chnh ln ln ca nh so vi khu vc xung quanh; - Nn b ln khng u, ln vt qu gii hn cho php theo tiu chun hin hnh, c bit cc cng trnh nghing ln qu 1%, tng b nt do ln c b rng ln hn 10 mm, v nghing ca nh ln hn 1/150 (tham kho tiu chun TCXD 205:1998 v TCXDVN 373:2006). Cc biu hin ln lch thng nhn thy khe ln hoc ch tip gip vi nh ln cn m rng v pha trn mi; - Mt s du hiu nguy him khc c ly theo TCXDVN 373:2006 ; - Nn khng n nh, chuyn v ngang ln hn 10 mm v vn c xu hng tip tc tng; - Kt cu khi xy chu lc b nt do ln rng hn 10 mm v vt nt ang pht trin, tng hoc tr b cong, gch hoc va xy b mn...; - Cng trnh khung b tng ct thp chu lc c vt nt trn dm rng hn 1 mm, ct c vt nt dc theo ct hoc c cc vt nt ngang mt bn ct vi chiu rng ln hn 1 mm; - Cc cng trnh tng i mi, mc d nghing, ln, b rng vt nt v cc du hiu khc cha t gi tr nu trn nhng cc du hiu nu trn ang tip tc pht trin.
b. Khi pht hin cng trnh c nhng du hiu trn, c quan chc nng cn cnh bo cho ngi hoc t chc s dng cng trnh v cc cng trnh ln cn trong phm vi 1 ln chiu cao nh theo di v c bin php phng nguy him. Trng hp cc du hiu h hng c biu hin pht trin nhanh (c th nhn bit bng trc quan) th phi pht lnh bo ng, c lp khu vc v di dn trong phm vi t nht l 2 ln chiu cao nh. Phm vi nh hng trc tip khi nh l 1 ln chiu cao nh, phm v nh hng gin tip l 2 ln chiu cao nh. 3.3. i vi cc cng trnh ci to Cc cng trnh sa cha, gia c, ci to, chng nghing ln, nt lm thay i kt cu chu lc cn phi xin php khi ci to. Cc cng trnh trn khi thi cng phi c phng n gia c, ci to do t chc c chc nng hoc c nhn c nng lc hnh ngh lp v kim tra theo di . TI LIU THAM KHO 1. Bo co v bin php phng nga v x l cng trnh nghing ln nh hng n cng ng v cng trnh ln cn, Vin KHCN Xy dng, 2011. 2. Bo co iu tra, nh gi v nghin cu s c cng trnh c nguyn nhn nn mng, Vin KHCN Xy dng v Vin k thut xy dng H Ni, 2004. 3. Cc bo co v kt qu quan trc ln mc chun khu vc Tng Mai, Thnh Cng, Ngc H, Ng S Lin, Mai Dch, Lng Yn, H nh, Gia Lm, ng Anh, Php Vn, Vin KHCN Xy dng, 1994 2010. 4. Bo co Kt qu quan trc ln cc cng trnh A2, A, B1, B8 Khu tp th Ngc Khnh, A1, A6, B6, C6, C7, C8 Khu tp th Ging V, I1, I12 Khu tp th Thnh Cng, H Ni, Vin KHCN xy dng, 1999. 5. Bo co kt qu quan trc ln cc cng trnh D1, D2, D3, E3, E4, E6, E7, B6, B7, K2, K7 Khu tp th Thnh Cng, E2 Khu tp th Vnh H, H Ni, Vin KHCN Xy dng, 1999. 6. Bo co s b kt qu quan trc ln khu Ngc Khnh - Ging V - Thnh Cng - Vnh H, 7-9/1998. 7. Thit k phng n sa cha chng ln cc cng trnh A2 Ngc Khnh, K2, E6, F6 v K7 Thnh Cng, A9 Ging V, E7 Qunh Mai, Ngn hng Nng nghip v pht trin nng thn H Nam, Vin Hn Nm, Vin Nhi Thy in,... do Vin KHCN xy dng thc hin.