SYAH

P
etrol devi Exxon Mo-
bilin piyasa dee-
ri 389 milyar dolar, Ci-
tibanknki 150 milyar
dolarken, Googlenki 345 milyar
dolar. Google bir teknoloji irketi
olduu kadar bir bilgi irketi. Tr-
kiye bu yeni dnemi iyi deerlen-
dirmeli. Son 200 yldr kard
trenlere bir yenisini eklememeli.
21. yzylda insanolunun en
ok rettii ey veri. Sadece ni-
versiteler, aratrma kurumlar,
kamu ve zel sektr kurulular
deil, tek tek insanlar akll tele-
fonlar, bilgisayarlar ve elektronik
cihazlar zerinden srekli kii-
sel ses, grnt ve bilgi retiyor.
Sosyal medya, kamusal hizmetler,
haberleme ve iletiim bilgileri de
veri stounu bytyor. retilen
bu veriler srekli olarak baka yer
ve kiilere iletiliyor ve bir yerlerde
depolanyor. retilen veri stou-
nun kullanmna ilikin internet
hareketleri, kullanc bilgileri, eri-
im, zaman, lokasyon ve dolam
haritalarna ilikin bilgiler de bir
st seviyede veri olarak kaydedi-
liyor. Verinin internet zerinden
eriilebilirlii her geen gn art-
yor ve Trkiyedeki gibi e-devlet
ve benzeri uygulamalarla kamu
verileri (salk vatandalk ve va-
tandalk bilgileri) eriilebilir ha-
le geliyor. Salk, banka, iletiim,
tketim, seyahat ve sosyal veri-
lerimiz dnya verisi haline geti-
rilmektedir. Tm bu byk veri
stou belli bir lde ak veriye
dnyor.
Hepimize ait bu veriler u an-
da ticari olarak kullanlabiliyor.
Bu bilgilerin devletlerle ne l-
de paylalyor olduunu tam ola-
rak bilemesek de yakn zaman-
da Almanya ve Amerika merkez-
li srtmeler byk devletlerin
dierlerindeki kamu ve zel unsur
verilerine erimek istediini ve
eritiini gsteriyor.
Sonu olarak byk veri artk
hayatmzn petrol kadar nemli
ve muhtemelen ondan daha stra-
tejik bir metas haline geliyor. Fir-
malarn yapt gibi devletlerin de
bu veriye ulama istei dzenlen-
mesi gereken nemli bir konu ola-
rak nmzde duruyor. Nitekim,
Birlemi Milletlerin 2005 yln-
da bilgi toplumu zirvesinde bilgi-
ye eriim, bilginin iletimi ve yne-
timi, ve kiisel verilerin gvenlii
deerlendirilmiti. Bundan son-
ra, BM bnyesinde yer alan Ulus-
lararas Telekominikasyon Birlii
(ITU) birtakm devam niteliinde
kararlar ald. Dubaide 2012 Aralk
ayndaki WCIT toplantsna ABD;
Google ve Skypedan temsilcilerle
birlikte katld. Google gibi ulus-
lararas servis salayc firmalara
sahip olan ABD, dier lkelerden
lisans alma zorunluluuna kar
kt ve anlamaya varlamadan
konu 2014 Gney Kore toplant-
sna ertelendi. Bu arada Avrupa ile
ABD arasndaki bu konulardaki
tansiyon daha da artt.
Verinin uluslararas dolam
konusunda dzenlemelerin ya-
plmas, dier lkeler asndan
da byk nem arz ediyor. ABD,
internetin ana omurgasn olu-
turan yaplar elinde tutuyor g-
rnyor; ABD dnyada internet
zerinde dolaan tm veriye ula-
abiliyor. Buna karlk, dier l-
keler bu verilerin akn izlemek-
te bile yetersiz kalyor.
in ve Rusya alternatif araylar
ierisine girse de veri akn de-
itirecek etkin yntemler geli-
tiremediler henz. in, kendi l-
kesinde dolaan veriyi yurtdna
karmadan lke iinde dnen bir
intranete dntrmeye alsa da
internetin d eriim talebi gc
karsnda tam koruma salam
durumda deil. Rusya ise ABDnin
uygulad yntemleri uygulayarak
veriyi ynetme uygulamalaryla bu
alanda yer almaya alyor; Yan-
dex ve benzer uygulamalar yay-
gnlatrmas dnya verisinin Rus-
yada olumasna katk salayacak.
Bata Almanya olmak zere ve
baz gelimi lkeler de, dinleme
skandallarndan sonra kendi veri-
lerine sahip olma araylarn hz-
landryorlar. Alman Ekonomi Ba-
kan Sigmar Gabriel, Amerikaya
referansla, gelien vahi bilgi ka-
pitalizminden bahsederek Av-
rupann kendisini korumas ge-
rektiine dikkat ekti daha yeni.
Gabriele gre, Avrupadaki 500
milyon insann zgrlk, katlm
ve kendi kaderini belirleme hak-
k tehlikede. 2014 ylnda Alman-
ya kendi veri kanununu kararak
Alman vatandalarna ait kiisel
ve ticari verilerin lke dna -
kartlmasn engelleyecek dzen-
lemeler yapmaya balad. Brezil-
yada benzer bir uygulamaya im-
za atarak Brezilya vatandalarna
ait sosyal medya verilerinin Bre-
zilyada tutulmasn zorunlu hele
getirdi.
Avrupa Birlii de kiisel verile-
rin korunmas konusunda nem-
li dzenlemeler yapt. 2012 y-
lnda 95/46 sayl veri koruma
direktifiyle kiisel verilerin korun-
mas konusunda her lkenin yap-
mas gereken dzenlemeleri er-
eve bir ynetmelikle ortaya koy-
du. Kiisel verilerin ilenmesinde,
bireylerin korunmas, haberle-
me sektrnde temel hak ve zgr-
lklerin tanmlanmas konusunda
tavsiyeler bulundu. Bundan sonra,
ABye bal lkelerin tamamna ya-
knnda alt dzenlemeler yapld.
Trkiye ise 2008 ylndan bu ya-
na yaplan kiisel verilerin korun-
masna ynelik yasal almalar
henz sonulandrlamad; dola-
ysyla, Trkiyenin henz bir ve-
ri yasas ve alt dzenlemeleri yok.
Byle olunca, ICANNin hub
noktasndan biri olan Trkiye, ve-
ri ynetiminde sz sahibi lke ola-
bilecek gibi gzkmyor. Trk in-
sanna ait verilerin yzde 60nn
ve sosyal medya verilerinin yz-
de 100nn yurtdnda tutul-
duu bir ortamda Trkiye veriye
sahip olmaktan ok uzak. Veriyi
reten, depolayan ve dzenleyen
uygulamalara sahip olmadmz
iin Trk vatandalarmzn ki-
isel veri haklarn korumada ye-
tersiz kalyoruz. Yukarda da sy-
lendii gibi bu konu sadece Tr-
kiyenin derdi deil, Fransann
yakn zamanda hkmetten ayr-
lan Yeniden Sanayileme Baka-
n Montebourg, Googlea, irke-
tin Fransadan toplad bilgilerin
Fransada depolanmas gerektii-
ni syleyerek sava amt.
Eer ge kalmadan gerekli d-
zenlemeleri ve altyaplar etkin ve
esnek bir erevede yapamazsak,
gelecekte verinin ok daha nemli
bir fonksiyon icra edeceini d-
nrsek, Trkiyenin kendi verisini
ynetmekte ve korumakta yeter-
siz kalacak.
Ancak, frsatlar hl nmzde.
ok ge kalm deiliz. Yaplma-
s gereken; ncelikle Trkiyenin
enerji ve ulamda olduu gibi ve-
ride de bir koridor ve depolama ala-
n haline getirecek dzenleme ve
alyaplar gelitirmek olmal. Ve-
ri merkezleri kmelenmeleri ko-
nusunda alan ve Trkiyede bu
tr yaplarn kurulmas gerektiini
syleyen eski RTK yesi ve Trk
Telekom CEO Danman Paa Ya-
ar, dnyada depolanan kii bana
ortalama veri stounun bir TB (bir
milyon MB) olduunu ve bu verile-
rin her yl yzde 40 orannda art-
tn hatrlatyor. Trkiye, esiz
konumunun avantajn da kullana-
rak dnya veri aknn getii ve
depoland en nemli merkezler-
den birisi haline getirilmeli. Avru-
pay ine ve Basra krfezine, Afri-
ka ve MENA blgesini Rusya, Orta
ve Dou Asyaya balayan fiber g-
zergahlarn kendi yatrm olarak
yapmal. Trkiye ncelikle kendi
verisini lkesinde tutmak ve baka
lkelerin verilerini barndrmak
iin veri merkezi yatrmlarna te-
vik vermeli. Bu yatrmlarn lkede
dank yaplmalar yerine belli g-
venli blgelerdeki kmelerde yer
almalar ok nemli.
kinci olarak da hem yabanc
hem de kendi verisinin korunduu
etkili ve esnek bir yasal dzenleme
gecikmeden yaplmal.
Trkiye dnya verisinin akt,
depoland ve kendi verisinin ko-
runduu bir ana merkez olmal.
R
isk, hem zel hayatlar-
mzda hem de kurumsal
dnyada en ok kullan-
dmz kelimelerden
biridir. Ancak bylesine youn kul-
lanmna ramen de en duyarsz ol-
duumuz kavramlardan biridir.
Ayrca lkemizde risk kavram
genelde olumsuz ve arzu edilme-
yen olaylarla anlr. Halbuki risk,
bnyesinde hem arzu edilmeyen
ve sevimsiz olaylar hem de olum-
lu gelimeleri barndrr. Bu nok-
tada riskin tanm zerinden git-
mekte yarar var.
Risk, biri dierinin gerekle-
mesi durumunda oluan iki dei-
kenin fonksiyonudur. Risk=f (olay
olasl, olayn gereklemesi ha-
linde yarataca etki.) lk deiken
bir senaryonun ya da olayn ger-
eklemesi olasldr. kinci de-
iken ise birincisinin gerekle-
mesi halinde yarataca etkidir.
Arzu edilmeyen bir olayn ger-
eklemesi birey ya da kurum iin
tehlikedir. Tehlikenin etkisiyse
kurum ya da birey zerinde yarat-
t maliyettir. Olumlu bir olayn
gereklemesi birey ya da kurum
iin frsattr. Frsatn birey ya da
kurum zerinde yaratt etkiyse
faydadr.
zetle, riski bir olayn (tehlike
ya da frsat) gerekleme olasl-
ve bu olayn gereklemesi ha-
linde yarataca etki (maliyet ya da
fayda) zerinden deerlendirmek
gerekiyor. Bu ereveden bakn-
ca riski bitiikteki grafikte olduu
gibi drt kategoriye ayrabiliriz: 1:
Gerekleme olasl dk, ger-
ekletiinde yarataca etki dk
olan riskler; 2: Gerekleme olasl-
yksek, gerekletiinde yarata-
ca etki dk olan riskler; 3: Ger-
ekleme olasl dk, gerek-
letiinde yarataca etki yksek
olan riskler; 4: Gerekleme olasl-
yksek, gerekletiinde yarata-
ca etki yksek olan riskler.
Riski olayn kaynana gre de
iki ekilde snandrmak mm-
kn. Genel ekonomik koullardan
ve makro gelimelerden kaynak-
lanan, bireyin ya da kurumun ira-
desi dnda gelien, tm sistemi
etkileyen riskleri sistematik ris-
kler olarak tanmlyoruz. nk
olayn kayna bireyin ya da ku-
rumun kontrolnde deildir. Dviz
kuru riski sistematik riske en gzel
rneklerden biridir.
Birey ya da kurumun iradesinde
olan, birey ya da kuruma zg du-
rumlardan kaynaklanan riskleri ise
sistematik olmayan riskler ola-
rak snandryoruz. Kredi riski,
faaliyet riski, tedarik riski gibi ola-
yn kayna kurumun kontrolnde
olan riskler sistematik olmayan
riskler kategorisindedirler. imdi
Fed riskine yukardaki tanm ve
snandrma zerinden bakalm.
ABD ekonomisindeki toparlan-
ma giderek daha fazla kendisini
hissettirmeye balad. Yzyln en
byk finansal krizlerinden biri
olan 2008-2009 krizinden en a-
buk ve en gl kan gelimi l-
ke ABD ekonomisi oldu. Haliyle de
ABD Merkez Bankas Fedin bol
ve ucuz dolar likiditesini bitir-
meye balayaca dneme yakla-
yoruz. Fedin ataca admlardan
dolay nmzdeki birka yl hari-
tas karlmam bir denizde yol
almaya alacaz. Finansal piya-
salarda oynaklk yksek olacaktr.
TL zerinde deer kayb basks
youn hissedilecektir. Reel sektr
asndan euro-dolar paritesini,
TLnin Euro ve dolar karsndaki
deerini ngrebilmenin ok zor
olaca bir dnem olacak.
Tanmlarmz zerinden gidelim.
Son yllarda hem global piyasala-
r hem de gelien lke ekonomile-
rini ihya eden bol ve ucuz do-
lar dneminin bitmesi arzu edilen
bir olay deildir. Haliyle de Fed ris-
ki tehlikedir. Fed riski, gerek-
leme olasl yksek ve gerekle-
tiinde yarataca etki ok yksek
risk kategorisindedir. Fed riski siz-
lerin iradesi dndadr. Olayn kay-
na kontrolnzde deildir. O hal-
de Fed riski sistematik risktir. Bu
riske bireyler ve kurumlar olarak
ne kadar hazrz? nmzdeki d-
nemde Fed admlarndan kaynakla-
nacak kur riskini son derece dk
maliyetle nasl ynetebiliriz? Bir
sonraki yazmda devam edeceim.
F
ransann yepyeni bir
Veri Genel Mdr ol-
du. Franszca haber-
lerde bu taptaze gre-
vin ad Chief Data Oficer (CDO)
olarak geiyor. Biz, bizim coraf-
yada CEOya altk, hatta biraz
zorlarsak CIO da anlalyor- en
azndan insan kaynaklar ve-
ya ekonomi haberlerinde. Ama
CDO?
21. yzyla zg biliim sek-
tr grevleri iin ksaltmamz
yok. Hatta, bu grevlerin, neye
yaradn Trke aklama-
da bile zorlanyoruz. rnein,
Chief Evangelist denildiinde
ne anlayacaz? Ba Evangelist
ne demek? Bir tr, grevi, d-
nmek ve yaratc fikir gelitir-
mek olan kii mi?
Microsoft kurucusu Bill Gates,
ynetim kurulu bakanln b-
raktktan sonra irkette Chief
Software Architect unvanyla
dolat: Ba Yazlm Mimar?
Biliim dnyasnn nemli ir-
ketlerinden Mozillann kadn
yneticisi Winifred Mitchell Ba-
ker, Chief Lizard Wrangler un-
vanna sahipti. Bunun Trkesi
iyice acaip: Ba Kertenkele D-
vs, ya da srtma falan
gibi hi anlamsz bir ey. Ama as-
lnda, ynetmeyen genel m-
dr denilebilir, ki bu daha da tu-
haf bir tanm. Ynetmiyorsa, ne-
yin genel mdr?
Klasik brokratik, merkezi-
yeti ve 19. yzyl 20ye balayan
Sanayi Devrimi kavramlaryla,
21. yzyln ileri bilgi toplumla-
rnn dourduu yeni grev ve i-
lev tanmlarn karlayamyo-
ruz. Dilimiz yetmiyor. Kavram-
larmz bile yok baz konularda.
ngilizcesini alp kullanyoruz.
Franszlar bile dillerine o kadar
dkn olduklar halde ingiliz-
cesini kabullendiler.
Fransann, ABde ilk kez ta-
nmlanan CDOsu Henri Verdier,
1968 doumlu bir biliim giriim-
cisi. Ak veri konusuyla ilgile-
nen bir irketi var: Etalab. CDO,
G8 (Rusya hari) lkelerinde uy-
gulanmasna karar verilen ak
veri sistematiini yerletirmek,
veri bilimini (data science) ge-
litirmek ve btn bu yeniliki
faaliyetin, Fransa hkmetinin
teknoloji politikalarna yn ver-
mekle ykml olacak. Dorudan
Babakan Manuel Valls ve dev-
let reformundan sorumlu bakan
Thierry Mandona hesap verecek.
Fransa, CDOnun konumunu
kamu hiyeraisinde bu kadar yu-
karda tutarak, veri denilen ra-
kamlar ynn, 21. yzyln yeni
petrol olarak grdn gs-
terdi. Yeni petrol szcn,
grevden ayrlmakta olan Avru-
pa Dijital Gndem Bakan Neelie
Kroes ortaya atmt: Veri, yeni
petroldr ve hi bitmeyecek, hep
oalacak.
Henri Verdier, giriimcilii-
nin yan sra biliim dnr de
saylr. Maliye kkenli bir baka
biliim giriimcisi Nicolas Co-
linle birlikte Henri, Kalabalk-
lar Dnemi (Lge de la multi-
tude) balkl, teknoloji felsefesi
eletirisi gibi bir de kitap yazdlar.
zetle dedikleri u: Kalabalklar,
proleteryann yerini ald. Dijital
devrim sryor, ama ekonomi ve
sosyal dokuya bu devrimin nfu-
zu hl yava. Baz biliim irket-
leri ise, dnyay ynetecek kadar
muazzam veri / bilgiye sahip ar-
tk. Yeni dnyann yeni impara-
torluklar, kendilerini srekli ye-
nileyen, srekli yeni hizmetler ve
rnler sunan irketler olacak.
Kalabalklar Dnemi, New
York niversitesi (NYU) hocas
Clay Shirkynin, Trkesi Her-
kes rgt (Here Comes Every-
body) ve Trkeye evrilmemi
Bilisel Fazlalk (Cognitive
Surplus) gibi kitaplarnn Fran-
sz zihin yapsna uygun olan.
Franszlar sistem felsefesine ba-
ylr.
CDO konusuna dnersek,
Fransa, bu yepyeni kamu g-
revini G8 tarafndan Haziran
2013te alnan bir karar uyarn-
ca yaratt: G8, devlet ynetimin-
de ak veri kullanmay norm
olarak kabul etti. Bu i iin Fran-
sa kesenin azn ayor: Kamu
sektrnde ak veri uruna 125
milyon Euro harcanacak. Hk-
met bunu, zel sektr ve ie ye-
ni balayan giriimci irketlerle
yapacak. Fransa, gerekten ak
veri havasna girmi, belli bu...
Dars bamza...
DNYA SAYFA 14
YENLEM
EdipEmil @
Edp Eml ymen
DNYA Online
Yayn ynetmeni: nder BARLAS
Web adresi: www.dunya.com letiim: dunyaonline@dunyagazetesi.com.tr
nternet reklam: webreklam@dunyagazetesi.com.tr Tel: 0212 440 27 24 Fax: 0212 355 07 86
Yayn tr: Yaygnsreli Say: 10485 20 Ekim 2014
Merkez: Globus Dnya Basnevi, 100. Yl Mahallesi 34204 Baclar/stanbul
Telefon: (0212) 440 24 24 e-posta: dunya@dunya.comYazileri: (0212) 440 27 01
Fax: (0212) 355 07 86 stihbarat: (0212) 440 27 09 Aratrma: (0212) 440 29 68
letme: 0212 440 29 86 Dizgi veBask: Dnya Sper Veb A.. 100. Yl Mahallesi 34204
Baclar / stanbul AnkaraBask Tesisleri: Star Medya Yaynclk A..
Datm: Doan DatmA..
Abonelik ve ikayetleriniz iin cretsiz danma hatt: 08002192024 - 25
Adres deiiklikleri iin fax: 0212 355 77 46
Genel Mdr: HlyaKO Tel: 0212 440 27 00 Fax: 0212 355 07 86
Ankara Temsilcisi: Ferit B. PARLAK 0312 438 55 00 (Pbx)
zmir Temsilcisi: Yaar KU 0232 446 88 16 (Pbx)
ReklamMdr: Meral GAT Tel: 0212 440 29 67
ReklamMdr. Yard.: engl AKYILDIZ Tel: 0212 440 27 39 - 0212 440 27 40
D Haberler
EvrimKK
Kltr-Sanat
Nermin SAYIN
Uluslararas likiler
DidemEryar NL
Bayazar: Osman S. AROLAT Genel Yayn Ynetmeni: HakanGLDA
Genel Yayn Ynetmen Yardmclar Sorumlu Yaz leri Mdr
ve Yayn Koordinatr
mer TRKDNMEZ
Blgeler Yayn Koordinatr
Talip AKTA
Haber Koordinatr
brahimEKNC
Yaz leri Mdr Yardmclar
Borsa-Finans
EceCEYHUN
stihbarat
zlemERMBEYHAN
Yurt Haberleri
HandanSemaCEYLAN
Haber Mdr
EbruSUNGUR
Editr
zgr TAPINAR
Dnya Sper Veb Ofset A.. adna imtiyaz sahibi: DidemDEMRKENT
Online sat: www.dunyastore.com
E K O N O M P O L T K A
www.
dunya
.com
Dnyann
haberi
Dnya ver kordorlar ve Trkye
Makale&Yorum
Konularnn
uzmanlar
her gn
bu sayfada
sizlerle...
KRESEL BAKI
myulek@aya.yale.edu
Murat Ylek
Ak verye yen grevl
Fed rsk reel sektr n nasl br rsktr?
14
2 0 E K M 2 0 1 4 PA Z A R T E S
Yen dnyann yen
mparatorluklar,
kendlern srekl
yenleyen, srekl
yen hzmetler
ve rnler sunan
rketler olacak.
DRDNC BOYUT
ERKN AHNZ
erkinsahinoz@yahoo.com