Paslanmaz Celikler PDF

Cah ODA8A
PASLANMAZ LLKLLRN
KAYNACI
Trke evirinin tm yayin haklari Kaynak Teknigi Sanayi ve Ticaret A.S.'ye aittir.
Yazili izin alinmadan ve kaynak gsterilmeden kismen veya tamamen alinti yapilamaz,
hibir sekilde kopya edilemez, ogaltilamaz ve yayinlanamaz.
Copyright 2007
Ankara Blge ty Brosu
Ostim Sanayii Sitesi
Ahi Evran Caddesi, No: 83
06370 Ostim / ANKARA
Tel : (0312) 385 13 73 - pbx
Faks : (0312) 354 02 84
Adana Blge ty Brosu
Kizilay Caddesi, Karasoku Mahallesi
6. Sokak, Baykan Ishani, No: 9/E
01010 ADANA
Tel : (0322) 359 59 67 - 359 60 45
Faks : (0322) 359 60 01
zmir Blge ty Brosu
Mersinli Mahallesi, 1. Sanayii Sitesi
2822. Sokak, No: 25
35120 IZMIR
Tel : (0232) 449 90 35 - 449 01 64
Faks : (0232) 449 01 65
Blge ty Brosu
RauI Orbay Caddesi
Evliya elebi Mahallesi, No: 3/C
Imeler, Tuzla / ISTANBUL
Tel : (0216) 395 84 50 - 395 56 77
Faks : (0216) 395 84 02
Kaynak Teknigi Sanayi ve Ticaret A.S.
Yakacikalti, Ankara AsIalti zeri, Yanyol, Mermer Sokak, No:16
34876 Kartal / ISTANBUL
Tel : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askaynak.com.tr
PASLANMAZ ELIK TRLERI
1.1 Ferrit Olusturan Elementler
1.2 stenit Olusturan Elementler
1.3 Ntr Elementler
PASLANMAZ ELIKLERIN
KAYNAK KABILIYETI
2.1 Ferritik Paslanmaz elikler
2.2 Martenzitik Paslanmaz elikler
2.3 stenitik Paslanmaz elikler
2.3.1 Krom Karbr Olusumu
2.3.2 Sicak atlak Olusumu
2.3.3 Sigma Fazi Olusumu
2.4 kelme Yoluyla Sertlesebilen Paslanmaz elikler
2.5 iIt Fazli (Dupleks) Paslanmaz elikler
FIZIKSEL ZELLIKLER
MEKANIK ZELLIKLER
PASLANMAZ ELIK TRNN SEIMI
PASLANMAZ ELIKLER IIN KAYNAK AGIZI
TASARIMLARI
DOLGU METALININ SEIMI
KAYNAK YNTEMININ SEIMI
8.1 rtl Elektrod Ark Kaynagi
8.2 Gazalti (MIG) Kaynagi
8.3 zl Tel Ark Kaynagi
8.4 TIG Kaynagi
8.5 Tozalti Kaynagi
BLM 1.0
BLM 3.0
BLM 4.0
BLM 5.0
BLM 6.0
BLM 7.0
BLM 8.0
BLM 2.0
1
2
2
2
3
3
3
5
7
8
10
13
14
15
17
21
25
27
33
33
34
35
35
35
indekiler
PASLANMAZ ELIKLER IIN KAYNAK
YNTEMLERI
9.1 rtl Elektrod ile Ark Kaynagi Yntemi
9.2 Gazalti (MIG) Kaynagi Yntemi
9.3 TIG Kaynagi Yntemi
9.4 Tozalti Kaynagi Yntemi
EKLER
EK-1 evrim Tablolari
EK-2 Yksek Sicakliga Dayanikli Paslanmaz
eliklerin Ark Kaynaginda Kullanilan rtl
Kaynak Elektrodlarinin EN 1600 Normuna
Gre SiniIlandirilmasi
EK-3 stenitik Paslanmaz elikler (AISI)
EK-4 Ferritik Paslanmaz elikler (AISI)
EK-5 Martenzitik Paslanmaz elikler (AISI)
EK-6 SchaeIIler ve Delong Diyagramlari
EK-7 Ferritik Dokunun Hesaplama Yoluyla
Belirlenmesi
EK-8 Farkli Metallerin Kaynaginda SchaeIIler
Diyagrami Kullanimi
KAYNAKTA SAGLIK ve GVENLIK
AYRINTILI BILGI ALINABILECEK
YARDIMCI KAYNAKLAR
KAYNAKA
BLM 9.0
37
37
43
47
50
55
57
58
59
60
61
62-63
64
68
74
75
77
Paslanmaz elikler; ierisinde en az 10,5 oraninda
(agirlika) krom (Cr) ieren demir esasli alasimlar
olarak tanimlanirlar (Sekil-1). Paslanmaz eligin yze-
yinde olusan ince Iakat yogun kromoksit tabakasi
korozyona karsi yksek dayanim saglar ve oksidasyo-
nun daha derine dogru ilerlemesini engeller. Ierdikleri
diger katki elementlerine gre degisen ve tamamen
stenitik ile tamamen Ierritik zellikler araliginda
siralanan bes Iarkli esit paslanmaz eliktr vardir.
Bunlar sirasi ile ;
1 - stenitik paslanmaz elikler
2 - Ferritik paslanmaz elikler
3 - Martenzitik paslanmaz elikler
4 - iIt Iazli (dupleks) paslanmaz elikler
5 - kelme yoluyla sertlesebilen paslanmaz
eliklerdir.
stenitik paslanmaz elikler 200 ve 300 serilerini
ierirler ve 304 bunlarin iinde en yogun olarak
kullanilanidir. Temel alasim elementi krom ve nikeldir.
Ferritik paslanmaz elikler sertlestirilemeyen Fe-Cr
alasimlaridir. 405, 409, 430, 422 ve 446 bu grupta
yeralan en tipik rnlerdir. Martenzitik paslanmaz
elikler Ierritik gruptaki paslanmaz eliklerle benzer
kimyasal analize sahiptirler ancak daha yksek oranda
karbon ve daha dsk oranda krom ierirler. Bu
nedenle isil islemle sertlestirilebilirler. 403, 410, 416
ve 420 bu grupta yeralan en tipik rnlerdir. ift fazl
paslanmaz elikler hemen hemen esit miktarda stenit
ve Ierrit ieren bir mikroyapinin olusturulmasi ile elde
edilirler. Bu elikler tam olarak 24 krom ve 5 nikel
ierirler. Numaralama sistemi 200, 300 veya 400 ile
tanimlanan gruplarin hi birisine girmez. kelme
yoluyla sertleyebilen paslanmaz elikler alminyum
gibi kati zeltiye girme ve yaslandirma (keltme) isil
islemi ile elige sertlesebilme olanagi saglayan alasim
elementleri ierirler. Bu elikler ayrica; martenzitik,
yari stenitik ve stenitik tip kelme yoluyla
sertlesebilen paslanmaz elikler olmak zere alt
gruplara ayrilirlar.
KOROZYON DAYANIMI
% 10.5 KROM
ekil-1
1
Paslanmaz eliklerin Kaynagi
BLM 1.0
PASLANMAZ ELK
TRLER
Paslanmaz eliklerdeki alasim elementleri Ierrit
olusturucu ve stenit olusturucu olmak zere iki gruba
ayrilmakta olup asagida detayli olarakele alinmistir.
1.1
FERRT OLUTURANELEMENTLER
Krom - Ferrit olusumunda etkili olur. Oksidas-
yon ve korozyon dayanimini ykseltir.
Molibden - Ferrit olusumunda etkili olur. Yksek
sicakliklardaki dayanimi arttirir ve redkleyici
ortamlarda korozyona karsi dayanim saglar.
Niobyum, Titanyum - Tanelerarasi korozyon hassa-
siyetini azaltmak amaciyla, karbonla birleserek
karbr olusturmasi amaciyla yapiya eklenir. Tane
kltc etkisi vardir. Ferrit olusumuna katkida
bulunur. Srnme dayanimi saglar, ancak srnme
snekligini azaltir.
Fosfor, Kkrt, Selenyum - Islenebilme kabiliyetini
ykseltir. Ancak kaynak sirasinda sicak atlak
olusmasina neden olur. Korozyon direncini bir
miktar azaltir. TIG kaynagi ynteminde nIuziyeti
arttirir.
1.2
STENTOLUTURANELEMENTLER
Karbon - stenit olusumuna kuvvetli etkide
bulunur. Krom ile birlikte tanelerarasi korozyonda
basrol oynayan karbrlerin olusumuna neden olur.
Nikel - stenit olusumuna etkide bulunur.
Yksek sicakliktaki direnci, korozyona karsi
dayanimi ve snekligi arttirir.
Azot - stenit olusumuna ok kuvvetli etkide
bulunur. Bu konuda ogu zaman nikel kadar
etkilidir. zellikle krayojenik sicakliklardaki
mukavemet degerlerini ykseltir.
Bakr - Paslanmaz eliklere, bazi ortamlardaki
korozyon dayanimlarini arttirmak amaciyla katilir.
Gerilmeli korozyon atlamasina karsi hassasiyeti
azaltir ve yaslanma yoluyla sertlesmeyi tesvik eder.
1.3
NTR ELEMENTLER
Mangan - Oda sicakliginda ve oda sicakligina
yakin sicakliklarda stenitin stabil (kararli)
olmasini saglar. Ancak yksek sicakliklarda Ierrit
olusturur. Manganez slIat olusturur.
Silisyum - TuIallenmeye karsi dayanimi ykseltir.
Yapida 1'den daha Iazla olmasi durumunda Ierrit
ve sigma olusumuna etki eder. Her tr paslanmaz
elige oksit giderme amaciyla dsk oranda eklenir.
Akiskanligi arttirir ve kaynak metalinin ana metali
daha iyi islatmasini saglar.
2
Paslanmaz eliklerin byk bir blmnn kaynak
kabiliyeti yksektir ve ark kaynagi, diren kaynagi,
elektron ve lazer bombardiman kaynaklari, srtnme
kaynagi ve sert lehimleme gibi esitli kaynak
yntemleri ile kaynak edilebilirler. Bu yntemlerin
hemen hemen hepsinde birlestirilecek yzeylerin ve
dolgu metalinin temiz olmasi gerekmektedir.
stenitik tip paslanmaz eliklerin isil genlesme
katsayisi karbon eliklerinkinden 50 daha yksektir
ve arpilmalari en aza indirmek iin bu zellige dikkat
edilmelidir. stenitik paslanmaz eliklerin sahip
oldugu dsk isi ve elektrik iletkenligi kaynak
aisindan genellikle yararlidir. Kaynak sirasinda dsk
isi girdisi ile alisilmasi nerilir. nk olusan isi,
baglanti blgesinden, karbon eliklerinde oldugu kadar
hizli bir sekilde uzaklasamaz. Malzemenin direnci
yksek oldugu iin diren kaynaginda, dsk akim
degerleri ile alisilabilir. zel kaynak yntemleri
gerektiren paslanmaz elikler ilerideki blmlerde ele
alinacaktir.
2.1
FERRTK PASLANMAZELKLER
Ferritik paslanmaz elikler 11.5-30.5 Cr, 0.20'ye
kadar C ve dsk miktarda Al, Nb, Ti ve Mo gibi Ierrit
dengeleyici elementler ierir. Bunlar her sicaklikta
Ierritik yapidadirlar ve bu nedenle stenit olustur-
mazlar ve isil islemle sertlestirilemezler. Bu grupta
yeralan rnlerin basinda 405, 409, 430, 442 ve 446
gelmektedir. Tablo-1'de, btn standart ve bazi
standart disi Ierritik paslanmaz eliklerin nominal
kimyasal analiz degerleri listelenmistir. Bu eliklerin
en karakteristik zelligi; kaynakta ve isi etkisi altindaki
blgede olusan ve kaynak dikisinin toklugunda dsse
neden olan tane bymesidir.
Ferritik paslanmaz eliklerin kaynaginda seilen dolgu
metalindeki Cr ieriginin ana metaldeki ile ayni ya da
ona yakin olmasinda yarar vardir. 409 tr kaynak
malzemeleri dolu tel olarak, 430 tr kaynak
malzemeleri ise her Iormda retilirler. stenitik tip 309
ve 312 tr kaynak malzemeleri zellikle benzemez
metallerin kaynakli baglantilarinda kullanilir. Tane
bymesini en aza indirmek iin kaynak dikisindeki isi
girdisi dsk olmali ve n isitma 300-450C arasinda
sinirli tutulmali, hatta sadece yararli ise uygulan-
malidir. Yksek alasimli Ierritik paslanmaz eliklerin
byk ogunlugu sadece levha ve boru seklinde retilir
ve genellikle dolgu metali kullanilmadan TIG (GTA)
yntemi ile kaynak edilirler.
2.2
MARTENZTK PASLANMAZ ELKLER
Martensitik paslanmaz elikler 11-18 Cr, 1.2'ye
kadar C ve dsk miktarlarda Mn ve Ni ierir. Bu
elikler tavlanarak stenit olustururlar ve olusan
stenitin sogutma sirasinda martensite dnstrl-
3
PASLANMAZ
ELKLERN KAYNAK
KABLYET
BLM 2.0
mesiyle sertlestirilebilirler. Bu grupta 403, 410, 414,
416, 420, 422, 431 ve 440 tr malzemeler vardir.
Standart ve bazi standart disi martenzitik paslanmaz
elikler Tablo-2'de yeralmaktadir. Soguma sirasinda
sert ve kirilgan martenzitik yapi olustugunda kaynak
dikisinde atlama egilimi grlr. Seilen dolgu
metalinin krom ve karbon ieriginin ana malzeme-
ninkine yakin olmasinda yarar vardir. 410 tr dolgu
malzemeleri rtl elektrod, dolu tel ve zl tel olarak
retilirler ve 402, 410, 414 ve 420 tr eliklerin
kaynaginda kullanilabilirler. 420 tr eliklerin
ierdigi karbon oranini yakalamak eger teknik aidan
yararli grlyorsa, dolu tel veya zl tel olarak 420
kalite dolgu malzemelerinin kullanilmasinda yarar
vardir. 308, 309 ve 310 tr stenitik dolgu malze-
meleri martenzitik paslanmaz eliklerin birbirleriyle
veya diger eliklerle olan kaynakli birlestirmelerinde,
dikisin kaynak edildikten sonraki sartlarda yksek
tokluga sahip olmasi gereken durumlarda kullanilir.
Martenzitik paslanmaz eliklerin ogunda n tav
sicakliginin ve pasolararasi sicakligin 205-315C
arasinda tutulmasi nerilir. 0.2'nin zerinde karbon
ieren martenzitik tip paslanmaz eliklere, kaynak
405
409
429
430
430F**
430FSe**
430Ti
434
436
442
444
446
18-2FM**
18SR
26-1
(E-Brite)
26-1Ti
29-4
29-4-2
Monit
Sea-cure/
Sc-1
S40500
S40900
S42900
S43000
S43020
S43023
S43036
S43400
S43600
S44200
S44400
S44600
S18200
S44625
S44626
S44700
S44800
S44635
S44660
0.08
0.08
0.12
0.12
0.12
0.12
0.10
0.12
0.12
0.20
0.025
0.20
0.08
0.04
0.01
0.06
0.01
0.01
0.25
0.025
0.10-0.30 Al
min 6 x C - Ti
0.06 Mo
min 0.15 Se
min 5 x C - Ti
0.75-1.25 Mo
0.75-1.25 Mo
min 5 x C - NbTa
1.75-2.5 Mo ; 0.035 N
0.2 4 ( C N)
- TiNb
0.25 N
2.0 Al ; 0.4 Ti
0.75-1.5 Mo ; 0.015 N
0.2 Cu ; 0.5 - NiCu
0.75-1.5 Mo ; 0.04 N
0.2 Cu ; 0.2-1.0 Ti
3.5-4.2 Mo
3.5-4.2 Mo
3.5-4.5 Mo
0.3-0.6 TiNb
2.5-3.5 Mo
0.2 4 ( C N)
- TiCb
1.00
1.00
1.00
1.00
1.25
1.25
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.50
2.50
0.30
0.40
0.75
0.30
0.30
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.40
0.75
0.20
0.20
0.75
0.75
11.5-14.5
10.5-11.75
14.0-16.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-19.5
16.0-18.0
16.0-18.0
18.0-23.0
17.5-19.5
23.0-27.0
17.5-19.5
18.0
25.0-27.5
25.0-27.0
28.0-30.0
28.0-30.0
24.5-26.0
25.0-27.0
0.75
1.00
0.50
0.50
0.15
2.0-2.5
3.5-4.5
1.5-3.5
0.04
0.045
0.04
0.04
0.06
0.06
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.02
0.04
0.025
0.025
0.04
0.04
0.03
0.045
0.03
0.03
0.15 min.
0.06
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.15 min.
0.02
0.02
0.02
0.02
0.03
0.03
*) Tek degerler maksimum degerlerdir * *) Genel olarak kaynak edilemeyen rnler olarak kabul edilirler (ASM Metals Handbook, 9. Baski, Cilt 3)
Tr
UNS
Numaras
Diger
C Mn Si Cr Ni P S
Kimyasal Analiz Degerleri () `
Tablo-1 Ferritik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Degerleri
4
dikisinin snekligini ve toklugunu arttirmak amaciyla
kaynak sonrasinda genellikle isil islem uygulanmalidir.
2.3
STENTK PASLANMAZELKLER
stenitik paslanmaz elikler 16-26 Cr, 10-24
NiMn, 0.40'a kadar C ve dsk miktarda Mo, Ti,
Nb ve Ta gibi diger alasim elementlerini ierir. Cr ve
NiMn oranlari arasindaki denge, 90-100 stenitten
olusan bir mikro yapinin elde edilebilecegi sekilde
olusturulmustur. Bu alasimlar, genis bir sicaklik
araliginda sahip olduklari yksek tokluk ve yksek
dayanim degerleri ile n plana ikarlar ve 540C'a
kadarki sicakliklarda oksidasyona karsi dayanim
gsterirler. Bu grupta yeralan malzemelerin basinda
302, 304, 310, 316, 321 ve 347 gelmektedir.
Tablo-3'de, yukarida belirtilen ve bunlarin disinda
kalan diger stenitik paslanmaz eliklerin nominal
kimyasal analiz degerleri yeralmaktadir. Bu elikler
iin gelistirilen dolgu malzemeleri genellikle ana metal
ile benzer yapidadir. Ancak birok alasim iin, sicak
atlak olusumunu engellemek amaciyla, dsk
miktarda Ierrit ieren bir mikro yapinin olusmasina
olanak saglayan dolgu malzemeleri kullanilir (Bu konu
daha detayli olarak ilerideki blmlerde ele alina-
caktir). Bu sarti gereklestirebilmek iin 308 tr dolgu
malzemeleri 302 tr eliklerin, 304 ve 347 tr dolgu
malzemeleri ise 321 tr eliklerin kaynaginda
kullanilir. Diger elik trleri ise kendilerine benzer
yapidaki dolgu malzemeleri ile kaynak edilebilirler.
347 tr elikler 308H tr dolgu malzemeleri ile de
kaynak edilebilir. Bu trdeki dolgu malzemeleri rtl
elektrod, dolu tel ve zl tel olarak retilir. 321 tr
dolgu malzemeleri ise sinirli olarak, sadece dolu tel ve
zltel olarakretilmektedir.
stenitik paslanmaz eliklerin kaynaginda baslica
kaynak problemi ile karsilasilir. Bunlar sirasi ile;
(1) isinin etkisi altinda kalan blgede "Krom Karbr"
olusmasi sonucu meydana gelen hassas yapi,
(2) kaynak dikisinde grlen "Scak atlak" olusumu
ve (3) yksek alisma sicakliklarinda karsilasilan
"Sigma Fazi" olusumu riskleridir.
403
410
410Nb
410S
414
414L
416
416Se**
416 Plus X**
420
420F**
422
431
440A
440B
440C
S40300
S41000
S41040
S41008
S41400
S41600
S41623
S41610
S42000
S42020
S42200
S43100
S44002
S44003
S44004
0.15
0.15
0.18
0.08
0.15
0.06
0.15
0.15
0.15
min. 0.15
min. 0.15
0.20-0.25
0.20
0.60-0.75
0.75-0.95
0.95-1.20
0.05-0.30 Nb
0.5 Mo ; 0.03 Al
0.6 Mo
min 0.15 Se
0.6 Mo
0.6 Mo
0.75-1.25 Mo
0.75-1.25 W
0.15-0.30 V
0.75 Mo
0.75 Mo
0.75 Mo
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.50
1.25
1.25
1.5-2.5
1.00
1.25
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.50
1.00
1.00
1.00
1.00
0.15
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.75
1.00
1.00
1.00
1.00
11.5-13.0
11.5-13.0
11.5-13.5
11.5-13.5
11.5-13.5
12.5-13.0
12.0-14.0
12.0-14.0
12.0-14.0
12.0-14.0
12.0-14.0
11.0-13.0
15.0-17.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
0.6
1.25-2.50
2.5-3.0
0.5-1.0
1.25-2.50
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.04
0.06
0.06
0.04
0.06
0.025
0.04
0.04
0.04
0.04
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.06
min 0.15
0.03
min 0.15
0.025
0.03
0.03
0.03
0.03
Tr
UNS
Numaras
Diger
C Mn Si Cr Ni P S
Tablo-2 Martenzitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Degerleri
5
201
202
205
216
301
302
302B
303**
303Se**
304
304H
304L
304LN
304N
304HN
305
308
308L
309
309S
309S Nb
309 NbTa
310
310S
312
314
316
316F**
316H
316L
316LN
316N
317
317L
317M
321
321H
329
330
330HC
332
347
347H
348
348H
S20100
S20200
S20500
S21600
S30100
S30200
S30215
S30300
S30323
S30400
S30409
S30403
S30430
S30451
S30452
S30500
S30800
S30900
S30908
S30940
S31000
S31008
S31400
S31600
S31620
S31609
S31603
S31651
S31700
S31703
S32100
S32109
S32900
N08330
S34700
S34709
S34800
S34809
0.15
0.15
0.12-0.25
0.08
0.15
0.15
0.15
0.15
0.15
0.08
0.04-0.10
0.03
0.03
0.08
0.08
0.04-0.10
0.12
0.08
0.03
0.20
0.08
0.08
0.08
0.25
0.08
0.15
0.25
0.08
0.08
0.04-0.10
0.03
0.03
0.08
0.08
0.03
0.03
0.08
0.04-0.10
0.10
0.08
0.40
0.04
0.08
0.04-0.10
0.08
0.04-0.10
0.25 N
0.25 N
0.32-0.40 N
2.0-3.0 Mo ; 0.25-0.5 N
0.06 Mo
min 0.15 Se
0.10-0.15 N
3.0-4.0 Cu
0.10-0.16 N
0.10-0.16 N
8 x C - Nb
8 x C - NbTa
2.0-3.0 Mo
1.75-2.5 Mo
2.0-3.0 Mo
2.0-3.0 Mo
2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.30 N
2.0-3.0 Mo ; 0.10-0.16 N
3.0-4.0 Mo
3.0-4.0 Mo
4.0-5.0 Mo
min 5 x C - Ti
min 5 x C - Ti
1.0-2.0 Mo
min 10 x C - NbTa
min 10 x C - NbTa
0.2 Cu ; min 10 C - NbTa
0.2 Cu ; min 10 C - NbTa
5.5-7.5
7.5-10.0
14.0-15.5
7.5-9.0
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
2.00
1.50
1.00
2.00
2.00
2.00
2.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
2.0-3.0
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.50
1.50
1.00
1.5-3.0
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
1.00
0.75-1.50
1.25
0.50
1.00
1.00
1.00
1.00
16.0-18.0
17.0-19.0
16.5-18.0
17.5-22.0
16.0-18.0
17.0-19.0
17.0-19.0
17.0-19.0
17.0-19.0
18.0-20.0
18.0-20.0
18.0-20.0
18.0-20.0
17.0-19.0
18.0-20.0
18.0-20.0
17.0-19.0
19.0-21.0
19.0-21.0
22.0-24.0
22.0-24.0
22.0-24.0
22.0-24.0
24.0-26.0
24.0-26.0
30.0 nom.
23.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
16.0-18.0
18.0-20.0
18.0-20.0
18.0-20.0
17.0-19.0
17.0-19.0
25.0-30.0
17.0-20.0
19.0 nom.
21.5 nom.
17.0-19.0
17.0-19.0
17.0-19.0
17.0-19.0
3.5-5.5
4.0-6.0
1.0-1.75
5.0-7.0
6.0-8.0
8.0-10.0
8.0-10.0
8.0-10.0
8.0-10.0
8.0-10.5
8.0-10.5
8.0-12.0
8.0-10.5
8.0-10.0
8.0-10.5
8.0-10.5
10.5-13.0
10.0-12.0
10.0-12.0
12.0-15.0
12.0-15.0
12.0-15.0
12.0-15.0
19.0-22.0
19.0-22.0
9.0 nom.
19.0-22.0
10.0-14.0
10.0-14.0
10.0-14.0
10.0-14.0
10.0-14.0
10.0-14.0
11.0-15.0
11.0-15.0
12.0-16.0
9.0-12.0
9.0-12.0
3.0-6.0
34.0-37.0
35.0 nom.
32.0 nom.
9.0-13.0
9.0-13.0
9.0-13.0
9.0-13.0
0.06
0.06
0.06
0.045
0.045
0.045
0.045
0.20
0.20
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.20
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.040
0.045
0.045
0.045
0.045
0.045
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
min. 0.15
0.06
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
min. 0.10
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
Tr
UNS
Numaras
Diger
C Mn Si Cr Ni P S
Tablo-3 stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Degerleri
6
2.3.1
Krom Karbr Oluumu
Isinin etkisi altinda kalan blgenin 427-871C sicak-
liga kadar isinan blmnde yeralan tane sinirlarinda
kelen ve taneler arasi korozyonu hizlandiran krom
karbrler burada "Hassas Yapi" olusmasina neden
olurlar (Sekil-2 ve 3). Bu olusum sirasinda bir miktar
krom zeltiden tane sinirlarina dogru yer degistirir ve
bunun sonucunda bu blgesel alanlarda krom
miktarinda azalma olacagi iin korozyon dayanimi
dser (Sekil-4).
ekil-2 Kromun Yer Degitirerek
Krom Karbr Oluturmasi
ekil-3 18 Cr / 8 Ni (0.10 C)'lu Paslanmaz eligin Tane Sinirlarinda Oluan
Karbr kelmesi (x 1200)
384
Nitronic 32
Nitronic 33
Nitronic 40
Nitronic 50
Nitronic 60
S38400
S24100
S24000
S21900
S20910
S21800
0.08
0.10
0.06
0.08
0.06
0.10
0.35 N
0.30 N
0.15-0.40 N
1.5-3.0 Mo ; 0.2-0.4 N
0.1-0.3 Nb ; 0.1-0.3 V
2.00
12.0
13.0
8.0-10.0
4.0-6.0
7.0-9.0
1.00
0.50
0.50
1.00
1.00
3.50-4.50
15.0-17.0
18.0
18.0
18.0-20.0
20.5-23.5
16.0-18.0
17.0-19.0
1.6
3.0
5.0-7.0
11.5-13.5
8.0-9.0
0.045
0.06
0.04
0.04
0.03
0.03
0.03
0.03
Tr
UNS
Numaras
Diger
C Mn Si Cr Ni P S
Tablo-3 stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Degerleri (devam)
7
Bu sorun, kromla birleserek krom karbr olusmasina
neden olan karbonun yapida dsk seviyelerde
tutuldugu dsk karbonlu (L tipi) ana metallerin ve
dolgu metallerinin kullanilmasiyla nlenebilir. Bunun
yaninda kaynak isleminin ntav uygulanmadan
yapilmasi, isi girdisinin dsk seviyede tutulmasina
zen gsterilmesi ve bakir altlik kullanilarak hizli
soguma saglanmasi hassas sicaklik araliginda kalma
sresinin kisa tutulmasi aisindan olduka yararlidir.
Diger bir yntem, stabilize edilmis olan paslanmaz
elik ana malzemelerin ve dolgu metallerinin kulla-
nilmasidir. Bu sayede stabilizatr grevi gren alasim
elementleri karbon ile reaksiyona girecek ve krom
miktarinin azalmadan yapida kalmasi saglana-
cagindan korozyon dayaniminda herhangi bir dss ile
karsilasilmayacaktir (Sekil-5). 321 kalite paslanmaz
elikler stabilizatr olarak titanyum (Ti) ierirken 347
tr paslanmaz elikler niobyum (NbTa) ile stabilize
edilmislerdir. Her iki element de kromdan daha gl
karbr olusturma zelligine sahiptir.
Bunlarin disinda kalan bazi isil islem yntemleri pahali
olmalari, pratik olmamalari ve paralarda arpilmalara
yol amalari nedeniyle pek tercihedilmezler.
2.3.2
Sicak atlak Oluumu
Sicak atlamanin temel nedeni; kkrt (S) ve IosIor (P)
gibi elementlerin olusturdugu ve tane sinirlarinda
toplanma egilimi yksek olan dsk erime sicakligina
sahip metalik bilesimlerdir. Bu bilesimler, eger kaynak
dikisinde veya isinin etkisi altinda kalan blgede
bulunuyorsa, tane sinirlarina dogru yayilirlar ve
kaynak dikisi sogurken ve ekme gerilmeleri olus-
tugunda atlamaya neden olurlar.
ekil-4 Krom Karbr kelmesi Sonucu Hassas
Blgede Oluan Korozyon
ekil-5 Niobyum Stabilizasyonu
427C'in
Altindaki
Blge
427-871C
Arasindaki Hassas Blge
871C'in
stndeki
Blge
Korozyona Ugrayan
Blge
Kaynak Dikii
8
Sicak atlak olusumu, dolgu metalinin ve ana metalin
kimyasal analizinin stenitik matriksde dsk
miktarda Ierrit ieren bir mikro yapi elde edilecek
sekilde ayarlanmasiyla nlenebilir. Ferrit, kkrt ve
IosIor bilesimlerini kontrol altinda tutabilen ve Ierritik-
stenitik yapiya sahip olan tane sinirlari olusturarak
sicak atlak olusumunu engeller. Bu sorun "S" ve "P"
miktarlarinin ok dsk seviyelerde tutulmasi ile de
giderilebilir, ancak bu durumda, eliklerin retim
maliyetleri belirgin bir sekilde artacaktir.
Sicak atlama riskine karsi dayanim elde edebilmek
iin yapidaki Ierrit miktarinin en az 4 olmasi neril-
mektedir. Ferritin varligi AWS A4.2'ye gre kalibre
edilen manyetik lm aletleriyle saglikli bir sekilde
belirlenebilir. Bunun disinda; dolgu malzemesinin ve
ana metalin kimyasal analizi biliniyorsa, esitli
diyagramlar kullanilarak da bir tahminde bulunmak
mmkndr. Bu diyagramlardan en bilineni ve en eski
olani 1948 yilinda SCHAEFFLER taraIindan gelis-
tirilen "SchaeIIler Diyagrami"dir. Bu diyagramda Cr
esdegeri yatay eksende, Ni esdegeri ise dikey eksende
yeralmaktadir.
SchaeIIler Diyagrami ok uzun yillar kullanilmasina
karsin, azotun (N) etkisini hesaba katmamasi ve
diyagramdan elde edilen verilerin, konusunda bilgili
birka lm uzmani taraIindan belirlenen Ierrit
yzdeleri ile Iarkliliklar gstermesi nedeniyle gn-
mzde etkinligini kaybetmistir.
1973 WCR-DeLong Diyagrami'ni SchaeIIler Diyag-
rami'ndan ayiran en nemli zellik nikel esdegeri
hesaplanirken yapidaki azot (N) miktarinin da
gznne alinmasi ve sonucun Ierrit yzdesine ek
olarak"FN- Ferrit Numarasi" ile belirtilmesidir.
(Cr) es Cr Mo 1.5 Si 0.5 Nb
(Ni) Ni 30 C 0.5 Mn es
ekil-6 Katilama Faz Sinirlarini da eren WRC-1992 Diyagrami
(
N
i
)

e

=

%

N
i

+

3
5

%

C

+

2
0

%

N

+

0
.
2
5

%

C
u
(Cr) e = % Cr + % Mo + 0.7 % Nb
18 20 22 24 26 28 30
18
16
14
12
10
18 20 22 24 26 28 30
18
16
14
12
10
F
F
F
1
0
0
9
0
8
0
7
0
6
0
5
0
4
0
3
0
2
6
2
2
1
8
1
4
1
0
6
2
8
5
7
5
6
5
5
5
4
5
3
5
2
8
2
4
2
0
1
6
1
2
8
4
0
9
5
9
Ferrit numaralari, zellikle dsk seviyelerde, Ierrit
yzdeleri ile yakin degerlere sahiptir. Gnmzde en
sik kullanilan ve en saglikli sonucu veren diyagram
Sekil-6'da belirtilen WCR-1992 Diyagrami'dir. ASME
sartnamelerinin 1994-1995 kis dneminde yayinlanan
eklerinde WCR-1992 Diyagrami WCR-DeLong
Diyagrami'nin yerini almistir. Kabul edilen bu en son
diyagramda krom ve nikel esdegerleri asagidaki Ior-
mllerle hesaplanmaktadir.
Grldg gibi nikel ve krom esdegerleri SchaeIIler ve
WCR-DeLong Diyagram'larindakinden daha Iarkli
olarak hesaplanmaktadir.
Ferrit numarasi diyagramin nikel esdegerini gsteren
ekseninden saga dogru yatay, krom esdegerini gsteren
ekseninden yukariya dogru dikey izgiler izerek
bulunur. Yatay ve dikey dogrularin kesistigi noktadan
geen apraz izgiler Ierrit numarasini vermektedir.
WCR-1992 ve WCR-DeLong Diyagramlari 308 gibi
sik kullanilan paslanmaz elikler iin benzer degerler
verir. Ancak WCR-1992 Diyagrami, zellikle yksek
alasimli malzemelerde, yksek manganli stenitik
tipteki ya da stenitik-Ierritik yapidaki iIt Iazli
paslanmaz elikler gibi daha seyrek kullanilan
alasimlarda daha kesin ve dogru sonular vermektedir.
Ferrit numarasi, Ierritin manyetik olma zelliginden
yararlanilarak kaynak metali zerinden llebilir.
Bunun iin ticari olarak satisa sunulan veAWS A4.2'ye
gre kalibre edilmis olan ve Ierrit numarasinin direkt
olarak okunabildigi manyetik lm cihazlarindan,
Ierritscoplardan ve benzeri cihazlardan yararlanilabilir.
Ferrit miktarinin sicak atlak olusumundan korunmak
iin gereken orandan daha yksek olmamasinda ve
belirli gvenlik sinirlari ierisinde tutulmasinda yarar
vardir. nk Ierrit, bazi koroziI ortamlarda, malze-
melerin korozyon dayanimini dsrr ve yapidaki asiri
Ierrit miktari sneklik ve tokluguazaltir.
2.3.3
Sigma Fazi Oluumu ( o )
"Sigma Fazi", ok sert (700-800 Vickers), manyetik
olmayan ve gevrek yapiya sahip metallerarasi bir
bilesiktir. Rntgen isini ile yapilan analizde bilesiminin
yaklasik olarak 52 krom ve 48 demirden olustugu
ancak bunun yaninda molibden gibi diger alasim
elementlerini de ierebildigi grlmstr. Sigma Iazi,
kromlu veya krom-nikel esasli paslanmaz ve isiya
dayanikli eliklerin kaynak blgesinde olusur. SaI
stenitik bir yapidaki sigma Iazi olusum hizi, stenitik
ktle ierisinde Ierrit ieren yapidakine oranla daha
dsktr.
Sigma Iazi ile krom karbr kelmesi birbirinden
tamamen Iarkli iki olusumdur. Sigma Iazi kirilganligi
650-850C sicakliklar arasinda grlr ve bu sicaklik
araliginda kalma sresi ile olusan yapinin yogunlugu
arasinda yakin bir iliski vardir. Faz dnsm hizinin en
yogun oldugu sicaklik 720C civarindadir. Yapida
bulunan Ierrit miktarinin 3-4 ile sinirli tutulmasi
durumunda, stenit tanelerinin etraIi Ierrit ile
evrilemeyecek ve kirilganlik riski nlenecektir . Buna
karsin Ierrit miktarinin 12'yi gemesi ile birlikte
esneklik kabiliyeti hizla azalacaktir (Sekil-7).
Ferritin sigma Iazina dnsmesi sonucu kaynak
dikisinde olusan atlama egilimini lmeye ynelik
olarak gereklestirilen deneye ait veriler Sekil-8'deki
graIikte belirtilmistir.
Ferrit ierikleri 3 ile 12 arasinda degisen ve
20 Cr, 10 Ni ve 1 Nb'lu bir elektrodun kullanildigi bes
Iarkli deney parasi hazirlanmistir.
(Ni) es Ni 30 C 30 N 0.5 Mn
(Cr) Cr Mo 0.7 Nb es
(Ni) Ni 35 C 20 N 0.25 Cu es
10
Daha sonra bu deney paralari 980-1100C arasindaki
Iarkli sicakliklarda stenitlestirilmis, 730C'da 300 saat
boyunca tutulmus ve sigma Iazi olusturularak kirilgan
hale getirilmistir.
Buradan da grlmektedir ki; Ierrit miktarindaki artisa
bagli olarak esneklik (darbe dayanimi) azalmakta ve
Ierrit yzdesi ne olursa olsun stenitlestirme sicakligin-
daki artis dikis zerinde olumlu bir etki yaratmaktadir.
Sekil-9 ve Sekil-10'da; 25 Cr / 20 Ni'li, isiya dayanikli
bir elektrodla gereklestirilen ve Iarkli zaman dilimleri
sresince dnsm sicakliginda tutulan baglantilara ait
iyapi IotograIlari yeralmaktadir. Grldg gibi,
paranin 780C'da 100 saat sre ile tulmasi durumunda
sigma Iazi izgileri olusmaya baslamistir (Sekil-9) ve
yine ayni sicaklikta gereklestirilen 500 saatlik bir
tutma islemi sonucunda ise kelen sigma Iazi izlerinin
ok daha yogun oldugu grlmektedir (Sekil-10).
Buradan da anlasildigi gibi, kaynak islemi sirasinda
banyonun ok hizli sogumasi ve katilasmasi nedeni ile
sigma Iazi kolay olusamaz. Bu sorun esas olarak Ierrit
ierigi ok yksek olan bir kaynakli baglantinin kaynak
isleminden sonra uzun sre yksek sicaklik deger-
lerinde kalacak bir alisma ortamlarda kullanilmasi
durumunda karsimiza ikar.
ekil-7 20 Cr / 10 Ni'li ve %3 Ferrit
eren Paslanmaz elik (x 1700)
ekil-9 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu Elektrod
Kullanilmitir. 780C'da 100 Saat
Isil lem Uygulanmi ve Sigma
Fazi izgileri Olumaya Balamitir
(x 1600).
ekil-8 Farkli Sicakliklarda Isil lem
Uygulanan ve 780C'da 300 Saat
Sresince Tutulan, 20 Cr/10 Ni ve
1 Nb'lu Ostenitik Bir Yapida
Bulunan Ferrit Miktarinin
Gsterdigi Etki
11
E
s
n
e
k
l
i
k

(
D
a
r
b
e

D
a
y
a
n
i
m
i
)
2 4 6 8 10 12 0
Ferrit Yzdesi (%)
1100C
1070C
1040C
1010C
980C
1
2
3
4
5
Sigma Iazi konusunda yapilan arastirmalardan elde
edilen sonular asagida belirtilmistir.
a- Sigma Iazinin olusumu 750C'da, 650C'dakinden
daha abuk meydana gelir. 750C'da 30 saat gibi bir
zamana gereksinim varken bu sre 650C'da 1
haItaya ikar.
b- Sigma Iazi olusumu soguk sekil degistirme ile
hizlanir.
c- Sigma Iazi olusumuna kuvvetli olarak etki eden
elementler ; molibden (Mo), krom (Cr), niobyum
(Nb) ve silisyum (Si)'dur.
d- Sigma olusumunu kuvvetlendiren elementlerin
miktari yksek ise, belirli sartlar altinda, kaynaga
bagli olmadan ve isil islem uygulamadan da sigma
Iazi meydana gelebilir.
e- Sigma Iazi, 950-1100C sicakliklar arasinda belirli
bir sre tavlandiktan sonra, suda hizli olarak
sogutularak giderilebilir.
I- Sigma Iazinin giderilmesi iin uygulanan isil
islemden sonra olusan yapidaki Ierrit miktari, isil
islem uygulanmamis yapidakine oranla daha azdir.
g- Ferrit miktari, paraya 1150C'da homojenlestirme
tavlamasi uygulanarak daha da dsrlebilir. Bu
durumda Ierrit mikro toplanmalar seklinde olusur.
h- Isil islem uygulanmamis 19 Cr / 9 Ni /1.5 Mo tipi
elige ait kaynak blgesinin yapisinda bulunan
15 Ierrit sigma Iazina dnsnce, kaynak
dikisinin mukavemet zelliklerinde asagida belir-
tilen degismeler meydana gelir :
- ekme dayanimi ykselir, akma siniri dser.
- Uzama, bzlme ve entik dayanimlari nemli
derecede azalir.
- 24 saat 750C'da tavlanmis olan kaynak blge-
sinin 0C'daki entik dayanimi, 650C'da bir
haIta tavlanan kaynak yerinin entik dayanimi ile
hemen hemen aynidir. Buna karsin, yapisinda
12 Ierrit bulunan kaynak blgesinin entik
dayaniminin 1/10'u kadardir. Aradaki bu Iark,
yksek sicakliklarda daha da azalmaktadir.
i- 300-400C'in zerinde olduka iyi entik degerleri
elde edildigi iin, yksek isletme sicakliginda
alisan konstrksiyonlarda, sigma Iazinin neden
oldugu gevreklesmeden korkulmamalidir.
k- Sigma Iazinin neden oldugu kirilganlik, kaynak
blgesinin tavlama yapilmadan nceki durumunda
ierdigi Ierrit miktarina baglidir. Eger kaynak
blgesi baslangita 6.5 Ierrit ierirse, sigma
dnsmesi entik darbe dayaniminin azalmasina
neden olmaz. Burada Ierrit miktari az oldugu iin,
Ierrit stenitik yapi ierisinde ag seklinde degil,
izole edilmis odaciklar halinde meydana gelir. Bu
yolla elde edilen sigma, yapiya bir sneklik kazan-
dirmaktadir.
ekil-10 25 Cr / 20 Ni (0.10 C)'lu
Elektrod Kullanilmitir. 780C'da
500 Saat Isil lem Uygulanmi
ve Sigma Fazi izgileri Artarak
yice Belirgin Hale Gelmitir (x
1600).
12
2.4
KELME YOLUYLA SERTLEEBLEN
PASLANMAZ ELKLER
kelme yoluyla sertlesebilen paslanmaz elikler,
martenzitik, yari-stenitik ve stenitik olmak zere
gruba ayrilir.
Martenzitik paslanmaz elikler, yaklasik 1038C olan
stenitlestirme sicakligindan itibaren hizla sogutularak
ve daha sonra 482-621C sicakliklar arasinda bir
yaslandirma isil islemi uygulanarak sertlestirilebilir.
Bu tr elikler 0,07'nin altinda karbon ierdigi iin,
olusan martenzit ok sert degildir ve asil sertlik
yaslandirma (kelme) reaksiyonu ile elde edilir. Bu
gruba rnek olarak 17-4PH, 15-5PHve PH13-8Mo tipi
elikler gsterilebilir. kelme yoluyla sertlesebilen
paslanmaz eliklere ait nominal kimyasal analiz
degerleri Tablo-4'de verilmistir.
Yari-stenitik paslanmaz elikler stenitlestirme
sicakligindan oda sicakligina sogutulduklarinda
martenzit olusturmazlar. Bunun temel nedeni martenzit
dnsm sicakliginin oda sicakliginin altinda
olmasidir. Karbonun ve/veya diger alasim element-
lerinin karbrler ya da metallerarasi bilesikler seklinde
kelebilmesini saglayabilmek iin bu tr eliklere
732-954C sicakliklar arasinda kondisyonlama isil
islemi uygulanmalidir. Bu sayede alasim elementleri
zeltiden ayrilarak steniti destabilize edecek ve
martenzit dnsm sicakligininin ykselmesine neden
olacaktir. Bylece eligin oda sicakligina dogru
sogutulmasi islemi sirasinda martenzitik bir yapinin
olusmasi mmkn olur. 454-593C arasinda gerek-
lestirilen bir yaslandirma isil islemi sonucunda geril-
meler ortadan kalkacak ve martenzit temperlenerek
tokluk, sneklik, sertlik ve korozyon dayanimi
artacaktir. 17-7 PH, PH 15-7 Mo ve AM350 bu grupta
yeralan paslanmaz eliklerinen tipikrnekleridir.
kelme yoluyla sertlesebilen stenitik tip paslanmaz
elikler zeltiye alma sicakligindan itibaren hizla
sogutulduktan ve hatta yksek oranda soguk deIor-
masyona ugradiktan sonra bile stenitik yapilarini
korurlar. Bu elikler sadece yaslandirma isil islemin-
den sonra sertlestirilebilirler. Bu islem, 982-1121C
sicakliklar arasindaki zeltiye alma isil isleminden
sonra 704-732C'a dogru yagda veya suda hizli sogut-
mayi ve daha sonra yine bu sicaklik araliginda 24 saat
sren bir yaslandirma islemini ierir. Bu tr eliklere
rnekolarak A286 ve 17-10 Pgsterilebilir.
kelme yoluyla sertlesebilen martenzitik ve yari-
stenitik trdeki paslanmaz eliklerin kaynaginda
yksek dayanim sarti araniyorsa, kaynak isleminde ana
malzemeninkine benzer yapida dolgu metalleri
kullanilmali ve paralara kaynaktan nce isil islem ya
da zeltiye alma isil islemi uygulanmis olmalidir.
Martenzitik ve yari-stenitik paslanmaz eliklerin
kaynaginda 17-4 PHtr ana metallere benzer yapidaki
630 tr dolgu malzemeleri sik kullanilmaktadir.
Kaynaktan sonra zme ve yaslandirma isil islemi
uygulanmalidir. Eger kaynaktan sonra zme isil
isleminin uygulanmasi pratikte bazi zorluklari
beraberinde getiriyorsa, paralara kaynaktan nce
zme tavi uygulanmali, kaynaktan sonra ise bir
yaslandirma isil islemi yapilmalidir. Yksek zorla-
malarin etkisi altinda bulunan kalin paralar, bazi
durumlarda asiri yaslandirma sicakliklarinda kaynak
edilirler. Bu durum, yksek dayanim elde etmek iin
kaynak isleminden sonra eksiksiz bir isil islem
uygulanmasini gerektirir.
kelme yoluyla sertlesebilen stenitik tipteki paslan-
maz elikler, sicak atlak olusumu nedeniyle zor
kaynak edilen paslanmaz elikler grubuna girerler.
Kaynak islemi tercihen zme tavi uygulanmis olan
paralar zerinde yapilmali ve uygulama dsk
gerilmeler altinda ve mmkn olan en dsk isi girdisi
saglanacak sekilde gereklestirilmelidir. Nikel esasli
NiCrFe tipindeki ya da konvansiyonel tipteki stenitik
paslanmaz elik dolgu malzemeleri bu eliklerin
kaynaginda sik olarak kullanilmaktadir.
13
Tablo-4 kelme Yoluyla Sertleebilen ve ift Fazli Paslanmaz eliklerin Nominal Kimyasal Analiz Degerleri
2.5
FT FAZLI PASLANMAZ ELKLER
iIt Iazli paslanmaz elikler son gnlerdeki en hizli
gelisen paslanmaz elik grubudur ve yaklasik olarak
esit oranda Ierrit ve stenit ieren bir mikro yapiya
sahiptir.
Bu eliklere ait nominal analiz degerleri Tablo-4'n alt
blmnde listelenmistir. iIt Iazli paslanmaz elikler,
daha yksek akma dayanimina sahip olmalari ve
gerilmeli korozyon atlamasina karsi daha Iazla diren
saglamalari nedeniyle, konvansiyonel tipteki stenitik
ve Ierritik paslanmaz eliklerinkine gre daha stn
avantajlar sunarlar.
iIt Iazli mikro yapi, 21-25 Cr ve 5-7 Ni ieren
eligin 1000-1050Csicaklikta tavlanmasi ve ardindan
hizli bir sekilde sogutulmasi ile elde edilir. Bu bilesim-
lere ait kaynakmetalinin genellikle Ierritik yapida olma
egilimi vardir. nk dolgu metali Ierrit olarak
katilasacak ve sadece belirli bir miktarda stenit
dnsm olusacaktir. Birok kaynak dolgusuna
tavlama islemi uygulanmasi mmkn olmadigindan,
dolgu metalinin Ni orani 8-10'a ykseltilerek
kimyasal analiz modiIiye edilir ve bu sayede kaynak
metalinin kaynak edildigi haldeki mikro yapisinda
daha Iazla stenit bulundurmasi saglanir.
14
PH 13-8 Mo
15-5 PH
17-4 PH
17-7 PH
PH 15-7 Mo
17-10 P
A286
AM350
AM355
AM363
Custom 450
Custom 455
Stainless W
S13800
S15500
S17400
S17700
S15700
S66286
S35000
S35500
S45000
S45500
S17600
0.05
0.07
0.07
0.09
0.09
0.07
0.08
0.07-0.11
0.10-0.15
0.04
0.05
0.05
0.08
2.0-2.5 Mo ;
0.90-1.35 Al ; 0.01 N
2.5-4.5 Cu ;
0.15-0.45 Nb Ta
3.0-5.0 Cu ;
0.15-0.45 Nb Ta
0.75-1.15 Al
2.0-3.0 Mo ; 0.75-1.5 Al
1.0-1.5 Mo ; 2.0 Ti ; 0.3 V
2.5-3.25 Mo ; 0.07-0.13 N
2.5-3.25 Mo
0.25 Ti
1.25-1.75 Cu ; 0.5-1.0 Mo
8 x C - Nb
0.5 Mo ; 1.5-2.5 Cu ;
0.8-1.4 Ti ; 0.1-0.5 Nb
0.4 Al ; 0.4-1.2 Ti
0.10
1.00
1.00
1.00
1.00
0.75
2.00
0.5-1.25
0.5-1.25
0.15
1.00
0.50
1.00
0.10
1.00
1.00
1.00
1.00
0.50
1.00
0.50
0.50
0.05
1.00
0.50
1.00
12.25-13.25
14.0-15.5
15.5-17.5
16.0-18.0
14.0-16.0
17.0
13.5-16.0
16.0-17.0
15.0-16.0
11.0
14.0-16.0
11.0-12.5
16.0-17.5
7.5-8.5
3.5-5.5
3.0-5.0
6.5-7.75
6.5-7.75
10.5
24.0-27.0
4.0-5.0
4.0-5.0
4.0
5.0-7.0
7.5-9.5
6.0-7.5
0.01
0.04
0.04
0.04
0.04
0.28
0.04
0.04
0.04
0.03
0.04
0.04
0.008
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
0.03
*) Tek degerler maksimum degerlerdir (ASM Metals Handbook, 9. Baski, Cilt 3) ve ASTM A638
Tr
UNS
Numaras
Diger
C Mn Si Cr Ni P S
kelme Yoluyla Sertleyebilen Paslanmaz elikler
ift Fazl Paslanmaz elikler
2205
2304
255
NU744LN
2507
S31803
S32304
S32750
0.03
0.03
0.04
0.067
0.03
3.0 Mo ; 0.14 N
0.1 N
3.0 Mo ; 0.17 N ; 2.0 Cu
2.4 Mo ; 0.10 N ; 0.2 Cu
4 Mo ; 0.28 N
2.0
2.5
1.5
1.7
1.2
1.0
1.0
1.0
0.44
0.8
22.0
23.0
25.5
21.6
25.0
5.5
4.0
5.5
4.9
5.5
0.03
0.035
0.02
0.02
Her bir paslanmaz elik grubuna ait ortalama Iiziksel
zellikler Tablo-5'de verilmistir. Bu tabloda elastisite
modl, yogunluk, isil genlesme katsayisi, isil
iletkenlik, zgl sicaklik, elektriksel diren, manyetik
geirgenlik ve ergime araligi gibi veriler yeralmaktadir.
Bu degerler birok mhendislik gereksinimi iin sinirli
olabilir. Bu nedenle, eger belirli bir paslanmaz elige
ait daha detayli ve hassas veriye ihtiya duyuluyorsa
ASM Handbook, 9. Baski, Cilt 3'den yararlanilabilinir.
Paslanmaz eliklerin isi iletimi zelligi karbon
eliklerinkinden Iarklidir. rnegin yksek kromlu
eliklerin isiyi iletme kabiliyetleri karbon elik-
lerinkinin yaklasik yarisi kadardir. stenitik tip
paslanmaz eliklerde bu durum daha da belirgin olup,
isi iletim kabiliyeti karbon eliklerinkinin te birine
kadar dsmektedir (Sekil-11). Bu durum kaynak
sirasinda olusan sicakligin kaynak blgesinde daha
uzun sre kalacagi ve dolayisi ile bazi zorluklarla
karsilasilabilecegi anlamina gelmektedir.
Elastisite Modl (GPa)
Yogunluk (g/cm)
Isil Genlesme Katsayisi (m/mC)
Isil Iletkenlik (W/mk)
zgl Isi (J/k K)
Elektriksel Diren (Ocm)
Manyetik Geirgenlik
Ergime Araligi (C)
195
8.0
16.6
15.7
500
74
1.02
1375 - 1450
Fiziksel zellikler
stenitik
Paslanmaz elikler
Tablo-5 Paslanmaz elik Gruplarina Ait Fiziksel zellikler
Ferritik
Paslanmaz elikler
Martenzitik
Paslanmaz elikler
kelme le Sertleyebilen
Paslanmaz elikler
200
7.8
10.4
25.1
460
61
600 - 1100
1425 - 1530
200
7.8
10.3
24.2
460
61
700 - 1000
1425 - 1530
200
7.8
10.8
22.3
460
80
95
1400 - 1440
ekil-11 20-100C'da eitli Paslanmaz
eliklerle Karbonlu Yapi
eliginin Isi letim Kabiliyetleri
13Cr
17Cr
26Cr/5Ni
18Cr/9Ni
25Cr/20Ni
Karbon eligi
0
10
20
30
40
k
c
a
l
/
m
h

C
15
FZKSELZELLKLER
BLM 3.0
Yksek kromlu paslanmaz elikler genellikle karbon
elikleri ile ayni genlesme katsayisina sayiptir.
stenitik tip paslanmaz eliklerde ise bu deger karbon
eliklerinkinden 50 daha Iazladir (Sekil-12). Bu
konu sadece kaynakiyi degil ayni zamanda konstrk-
siyonu yapan mhendisi de yakindan ilgilendir-
mektedir.
Alasimsiz karbon eliklerinin elektrik iletme direnci
dsktr. Paslanmaz eliklerde ise bu deger karbon
eliklerinkinden 4-7 kat daha yksektir (Sekil-13). Bu
nedenle paslanmaz elik rtl elektrodlar konvan-
siyonel elektrodlardan daha abuk kizarirlar. Paslan-
maz elik elektrodlarin alasimsiz ve dsk alasimli
demir elektrodlardan boy olarak daha kisa imal
edilmelerinin ve 25 kadar daha dsk akim siddeti
ile yklenmelerinintemel nedeni de budur.
ekil-12 20-800C'da eitli Paslanmaz
eliginin Uzama Kabiliyeti
13Cr
17Cr
26Cr/5Ni
18Cr/9Ni
25Cr/20Ni
Karbon
eligi
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
E

=
1
0
-
6
ekil-13 20C'da eitli Paslanmaz
eliginin zgl Elektrik letme
Direnci
13Cr
17Cr
26Cr/5Ni
18Cr/9Ni
25Cr/20Ni
Karbon
eligi
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
O
h
m
.
m
m
/
m
16
Ferritik ve stenitik tip paslanmaz eliklerin tavlanmis
durumdaki nominal mekanik zellikleri Tablo-6 ve
Tablo-7'de her rn iin detayli olarak verilmistir.
stenitik tip paslanmaz elikler, Ierritik tip paslanmaz
eliklere oranla genellikle daha yksek ekme daya-
nimina ve uzamaya, ancak buna karsin daha dsk
akma dayanimina sahiptirler. Kesit daralmasi degeri
her iki tip paslanmaz elik tr iin de hemen hemen
aynidir. Martenzitik tip paslanmaz eliklerin hem
tavlanmis hem de temperlenmis durumdaki nominal
mekanik zellikleri Tablo-8'de verilmistir. Temper-
leme islemi; stenit olusum sicakligina kadar isitmayi
takiben martenzit olusum sicakligina dogru sogutmayi
ve toklugu ykseltmek amaciyla uygun bir sicakliga
kadar tekrar isitmayi ierir. Tablo-9, belirli bir sicak-
likta yaslandirma isil islemi uygulandiktan sonra tav-
lanan, kelme yoluyla sertlesebilen trdeki paslan-
maz eliklere ait mekanik zellikleri ierir. Bu tabloda
ayrica, drt adet iIt Iazli paslanmaz elige ait mekanik
zellikler de yeralmaktadir.
405
409
429
430
430F
430Ti
434
436
442
444
446
26-1 (E-Brite)
26-1Ti
29-4
29-4-2
18SR
Monit
Sea-cure/SC-1
elik Tr
Tablo-6 Ferritik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
480
450
490
515
550
515
530
530
550
415
550
450
470
550
550
620
650
550
ekme Dayanm
(N/mm)
275
240
310
310
380
310
365
365
310
275
345
275
310
415
415
450
550
380
30
25
30
30
25
30
23
23
25
20
23
22
20
20
20
25
20
20
60
65
60
60
65
50
50
B 80
B 75 M
B 88 M
B 82
B 86
B 83 M
B 83 M
B 85
B 95 M
B 86
B 90 M
B 95 M
B 98 M
B 98 M
B 90
B 100 M
B 100 M
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Isl ylem
Durumu
Akma Dayanm
0.2 (N/mm)
Uzama
()
Kesit Daralmas
()
Sertlik
(Rockwell)
(M Maksimum)
(ASM Metals Handbook, 8. Baski, Cilt 1 ; ve 9. Baski, Cilt 3)
17
MEKANK ZELLKLER
BLM 4.0
201
201
202
301
301
302
302B
303
304
304L
304N
304LN
305
308
308L
309
310
312
314
316
316L
316F
317
317L
321
347 / 348
329
330
330HC
332
384
elik Tr
Tablo-7 stenitik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
793
1275
724
758
1275
620
655
620
586
552
586
552
586
586
551
620
655
655
689
586
538
586
620
586
599
634
724
550
586
552
550
ekme Dayanm
(N/mm)
379
965
379
276
965
255
276
241
241
207
241
207
255
241
207
276
276
345
241
207
241
276
241
241
241
552
241
290
241
55
4
55
60
8
55
50
50
55
55
30
55
55
55
45
45
20
45
55
55
55
50
50
55
50
25
30
45
45
65
65
55
65
65
70
65
65
65
65
60
70
65
70
55
55
65
65
50
65
70
B 90
C 41
B 90
B 85
C 41
B 82
B 85
B 84
B 80
B 76
B 82
B 80
B 76
B 85
B 87
B 87
B 80
B 76
B 80
B 85
B 80
B 80
B 84
B 98
B 80
Tavli
Tam Sertlestirilmis
Tavli
Tavli
Tam Sertlestirilmis
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Isl ylem
Sart
Akma Dayanm
0.2 (N/mm)
Uzama
()
Kesit Daralmas
()
Sertlik
(Rockwell)
(ASM Metals Handbook, 8. Baski, Cilt 1 ; ve 9. Baski, Cilt 3 ve ASTM Standartlari)
18
403
403
410
410
410S
410Nb
410Nb
414
414
414L
416 Plus X
420
420
422
431
431
440A
440A
440B
440B
440C
440C
elik Tr
Tablo-8 Martenzitik Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
517
1344
517
1344
414
483
862
827
1379
793
517
655
1586
965
862
1413
724
1793
738
1931
758
1965
ekme Dayanm
(N/mm)
276
1034
276
1034
207
276
689
655
1034
552
276
345
1344
758
655
1069
414
1655
427
1862
448
1896
30
17
30
17
22
13
13
17
16
20
30
25
8
13
20
15
20
5
18
3
13
2
65
55
65
55
45
45
55
58
60
60
55
25
30
60
60
45
20
35
15
25
10
B 82
C 41
B 82
C 41
B 95 M
C 22
C 43
B 92
C 50
C 24
C 43
B 95
C 51
B 96
C 55
B 97
C 57
Tavli
Temperlenmis (427C) *
Tavli
Tavli
Tavli
Temperlenmis (Ara Tav) **
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Temperlenmis (Ara Tav) **
Tavli
Tavli
Tavli
Tavli
Isl ylem
Sart
Akma Dayanm
0.2 (N/mm)
Uzama
()
Kesit Daralmas
()
Sertlik
(Rockwell)
*) Ostenitlestirme isil isleminden sonra temperlenmis (islah edilmis) ve oda sicakligina sogutulmustur.
**) Ara tavli sicak bitirilmistir.
M Maksimum
19
PH13-8 Mo
15-5 PH
15-5 PH
17-4 PH
17-4 PH
17-7 PH
17-7 PH
PH 15-7 Mo
PH 15-7 Mo
17-10 P
17-10 P
A286
AM350
AM350
AM355
AM355
Custom 450
Custom 450
Custom 455
Stainless W
Stainless W
elik Tr
Tablo-9 kelme Yoluyla Sertleebilen ve ift Fazli Paslanmaz eliklerin Nominal Mekanik zellikleri
1517
1310
931
1034
1379
896
1620
896
1655
613
986
896
1103
1344
1207
1344
862
1241
1620
827
1344
ekme Dayanm
(N/mm)
1413
1172
724
758
1227
276
1517
379
1551
255
676
586
379
1069
448
1069
655
1172
1517
517
1241
8
10
16
10
12
35
6
35
6
70
20
15
40
11
30
10
10
10
8
7
7
45
35
50
45
48
25
76
32
40
40
30
25
C 45
C 44
C 32
C 33
C 44
B 85
C 48
B 88
C 48
B 82
C 32
B 95
C 41
B 95
C 41
C 30
C 40
C 47
C 30
C 46
H950
H900
H1150
zelti Tavlamasi
H900
zelti Tavlamasi
RH950
zelti Tavlamasi
RH950
zelti Tavlamasi
H1300
H1350
zelti Tavlamasi
DA
zelti Tavlamasi
DA
Tavli
H900
H900
zelti Tavlamasi
H950
Isl ylem
Sart
Akma Dayanm
0.2 (N/mm)
Uzama
()
Kesit Daralmas
()
Sertlik
(Rockwell)
kelme Yoluyla Sertleyebilen Paslanmaz elikler
ift Fazl Paslanmaz elikler
2205
2304
255
2507
827
758
758
800
448
414
552
550
25
25
15
15
20
Belirli bir paslanmaz elik tipinin seimi, szkonusu
uygulamanin gerektirdigi sartlara baglidir. Birok
durumda en nemli belirleyici etkenler korozyon
dayanimi, kararma (matlasma) direnci ve yksek
sicakliklardaki oksidasyon dayanimidir. Bunlara ek
olarak, seilen paslanmaz elik tr mukavemet,
tokluk, sneklik ve yorulma dayanimi gibi kanularda
minimum mekanik zelliklere de sahip olmalidir.
Farkli tip ve cinsteki esitli paslanmaz elikler
uygulama iin gereken korozyon dayanimini ve
mekanik zellikleri saglayabilir. Bu durumda son
seim, servis sartlarinin gereklerini en iyi sekilde
yerine getiren seenekler ierisinden en dsk maliyete
sahip olan rne gre yapilmalidir. Paslanmaz elik
tipinin seimi genellikle sistemi planlayan tasarimci
taraIindan yapilir. Bu durumda tasarimci, konu
hakkindaki bilgisine, deneyimlerine ve esitli malze-
melerin szkonusu ortamdaki korozyon dayanimlari
ile ilgili verileri ieren teknik dokmanlara basvurur.
Kaynak mhendisi, genellikle ana metal seimi
konusunda karar vermekten sorumlu degildir, sadece
kaynak sirasinda kullanilacak dolgu metalinin, kaynak
ynteminin ve kaynak prosedrnn seiminden
sorumludur.
Eger kaynak mhendisinin ana malzeme konusunda da
bir seim yapmasi gerekiyorsa; alisma ortami,
paradan beklenen servis mr ve kabul edilebilir
korozyon derecesi ile ilgili konularda detayli bilgi
toplamalidir. Bu seime yardimci olmasi amaciyla,
Tablo-10a ve Tablo-10b'de esitli trdeki paslanmaz
eliklerin bazi koroziI ortamlardaki korozyon daya-
nimlari listelenmistir. Bu tablolarda da grlmek-
tedir ki, stenitik ve daha yksek kromlu paslanmaz
elikler genellikle martenzitik ve daha dsk kromlu
Ierritik paslanmaz eliklere oranla daha yksek
korozyon dayanimina sahiptirler. Test verilerinin
byk bir ogunlugu esitli metal ve metal alasim-
larinin Iarkli koroziI ortamlarda gsterdigi korozyon
davranislarina gre hazirlanmistir. Paslanmaz elik-
lerle ilgili bu bilgiler reIerans olarak gsterilen esitli
kaynaklardankolaylikla elde edilebilir.
Paslanmaz elik seiminde dikkat edilmesi geren diger
nemli etkenler; karincalanma (pitting), atlak koroz-
yonu ve tanelerarasi korozyondur. Tanelerarasi koroz-
yonun baslica nedeni isi etkisi altindaki blgede olusan
karbr kelmesidir ve bu sorunun giderilmesi iin
uygulanan yntemler nceki blmlerde ayrintili ola-
rak ele alinmistir. Eger uygulama yksek sicakliklarda
alismayi gerektiriyorsa, srnme dayanimi, kopma
dayanimi ve oksidasyon dayanimi da gznnde
tutulmalidir.
esitli kitaplardan ve birok reIerans yayindan elde
edilen korozyon ve oksidasyon testi sonularina
bakarak belirli bir uygulama iin gereken uygun
paslanmaz elikler veya diger alasimlar seilebilir.
Paslanmaz elik seildikten sonra, kaynak agizinin
tasarimindan, kaynak sirasinda kullanilacak olan dolgu
metalinin, kaynak ynteminin ve kaynak prosedrnn
seimindenkaynak mhendisi sorumludur.
21
PASLANMAZ ELK
TRNN SEM
BLM 5.0
Paslanmaz
elik
Trleri
Tablo-10a Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlardaki Korozyon Dayanimlari
Atmosferik Ortamlar
Tatl
Su
Tuzlu
Su
Kimyasal
zeltiler
Endstriyel
Alanlar
Denizcilikle
lgili Alanlar
Sehir
Ortam
Krsal
Alanlar
201
202
205
301
302
302B
303
303Se
304
304H
304L
304N
305
308
309
309S
310
310S
314
316
316F
316H
316L
316N
317
317L
321
321H
329
330
347
347H
348
348H
384
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
5
3
3
3
3
3
3
3
5
5
3
3
5
5
5
5
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
2
2
2
1
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
1
1
1
1
1
1
1
3
3
3
3
3
3
3
3
3
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
stenitik Paslanmaz elikler
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karincalanma yok,
2 - HaIiI paslanma veya lekelenme var, karincalanma yok,
3 - HaIiI paslanma veya lekelenme var, haIiI karincalanma var,
4 - Yzey pasla rtl veya lekeli,
5 - Yzey pasla rtl ve karincalanma var,
6 - Paslanma ve yogun karincalanma var,
7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karincalanma
davranislari asindirici sivinin cinsine, yogunluguna, ortam
sicakligina ve sivinin hareketine gre byk Iarkliliklar
gsterir. Bu gibi durumlarda; uygulama bazinda zel olarak
hazirlanan yayinlara basvurulmalidir.
22
Toprak
405
409
429
430
430F
430FSe
434
436
442
446
Paslanmaz
elik
Trleri
Tablo-10a Paslanmaz eliklerin eitli Ortamlardaki Korozyon Dayanimlari (devam)
Atmosferik Ortamlar
Tatl
Su
Tuzlu
Su
Toprak
Kimyasal
zeltiler
Endstriyel
Alanlar
Denizcilikle
lgili Alanlar
Sehir
Ortam
Krsal
Alanlar
6
6
3
3
3
3
3
3
3
3
4
4
4
4
4
4
4
4
2
2
403
410
414
416
416Se
420
Ferritik Paslanmaz elikler
Martenzitik Paslanmaz elikler
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
3
3
1
1
1
1
1
1
1
1
6
6
6
6
6
6
3
6
6
6
6
6
6
7
7
7
7
7
7
7
7
7
7
6
6
6
6
6
6
4
4
4
4
4
4
2
2
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
3
3
3
3
3
3
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
6
7
7
7
7
7
7
Kod : 1 - Paslanma, lekelenme veya karincalanma yok,
2 - HaIiI paslanma veya lekelenme var, karincalanma yok,
3 - HaIiI paslanma veya lekelenme var, haIiI karincalanma var,
4 - Yzey pasla rtl veya lekeli,
5 - Yzey pasla rtl ve karincalanma var,
6 - Paslanma ve yogun karincalanma var,
7 - Kimyasal ortamlardaki korozyon ve karincalanma
davranislari asindirici sivinin cinsine, yogunluguna, ortam
sicakligina ve sivinin hareketine gre byk Iarkliliklar
gsterir. Bu gibi durumlarda; uygulama bazinda zel olarak
hazirlanan yayinlara basvurulmalidir.
Tablo-10b Paslanmaz eliklerin eitli Kimyasallar Karisindaki Korozyon Dayanimlari
Kimyasal zeltinin
Tr
Konsantrasyon
()
Hidroklorik Asit
Nitrik Asit
SlIrik Asit
0.2
~ 0.2
1 ~ 20
(d1.12)
40 ~ 60
(d1.40)
0.5
30 ~ 60
95 ~ 100
Ortam Sartlar
Scaklk
(C)
Paslanmaz elik Tr
AISI 410 AISI 430 AISI 304 AISI 316
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
100
1 1
23
Tablo-10b Paslanmaz eliklerin eitli Kimyasallar Karisindaki Korozyon Dayanimlari (devam)
Kimyasal zeltinin
Tr
Konsantrasyon
()
FosIorik Asit
Florik Asit
Borik Asit
Kromik Asit
Karbonik Asit Gaz
SlIr Asidi Gaz
Asetik Asit
Oksalik Asit
Sitrik Asit
Tantarik Asit
Laktik Asit
Meyva ve Sebze Suyu
Yag ve St
St
Sodyum Karbonat
Hidrojen Peroksit
Potasyum Bikromat
Potasyum Permanganat
Sodyum Klorit
Amonyum SlIat
Sodyum SlIat
Bakir Nitrat
Metil Alkol
Etil Alkol
Aseton
Eter
Benzol
Benzin
Bitkisel Yag
Mineral Yag
Seker Surubu
Karbon Tetraklorit
10
80
Doymus zelti
10
0 ~ 100
10
15
50
5
50
30
25
10
10
5
5
5
Konsantre zelti
SaI
Ortam Sartlar
Scaklk
(C)
Paslanmaz elik Tr
AISI 410 AISI 430 AISI 304 AISI 316
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Sicak
Sicak
60
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Kaynama Noktasi
Kaynama Noktasi
Kaynama Noktasi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
Oda Sicakligi
100
Oda Sicakligi

4
3 3

4 4 4
2 2
1
3
2
4
: P
: H SO ile karistirilmissa
2 4
: Ortamda H SO ile birlikte bulunuyorsa nlem alinmalidir.
2 4
: Yksek basin altinda
: Yksek sicakliklarda P P
: 0.1 mm/yil asinma - yksek dayanim
: 0.1 - 1.0 mm/yil asinma - orta dayanim
: 1.0 mm/yil stnde asinmanin - dsk dayanim
: Karincalanma (Pitting) korozyonu grlebilir
24
stenitik paslanmaz eliklerin isil genlesme katsayisi
yksek oldugu iin arpilma olasiliginin kontrol
altinda tutulmasinin gerektigi kaynak agizi seklinin
tasarimi asamasinda mutlaka gznne alinmalidir.
Baglantiyi olusturacak kaynak metalinin hacmi gerekli
mekanik zellikleri saglayan en dsk boyutta
olmalidir. Kalin kesitli paralarin kaynaginda "V"
kaynak agizina oranla daha dsk hacime sahip olan
"U" kaynak agizinin kullanilmasinda yarar vardir
(Sekil-14c). Eger baglanti blgesinin her iki taraIindan
da kaynak yapma olanagi varsa "iIt TaraIli U" veya
"iIt TaraIli V" seklinde hazirlanan kaynak agizlari
kullanilabilir. Bu durum sadece kaynak hacmini
azaltmaz, ayni zamanda kaynaktan sonra olusan ekme
gerilmelerinin de dengelenmesine yardimci olur.
Dzgn bir sekilde alin alina getirilen ve zenli bir
sekilde hazirlanan kaynak agizlari y
ayni
zamanda arpilmalarin da en aza indirilmesi aisindan
ok nemlidir.
Baglantinin yeri ve kaynak sirasi, arpilma en az olacak
sekilde tasarlanmalidir. Birlestirilecek olan paralarin
uygun konumda sabit durmasini saglamak ve kaynak
sirasinda, paralarin oynama egilimini nlemek ama-
ciyla kuvvetli tutturma aparatlari kullanilabilir. Eger
disaridan gaz korumali ark kaynagi yntemlerinden
herhangi biri kullaniliyorsa, bu aparatlar sayesinde
koruyucu soy gazin kaynagin dibinde olusturdugu etki
artar ve kk paso atilirken karsilasilan oksitlenme riski
nlenir.
ksek kaliteye
sahip kaynak dikislerinin elde edilebilmesi ve
Bu durum zellikle, kaynak metalinin sulandiktan
sonra koruyucu gazla birlikte baglantinin kk blge-
sinde kolaylikla akmasina olanak saglayan halka
sekline getirilmis ilave ara dolgu malzemelerin kulla-
nildigi ve TIG kaynagi yntemiyle gereklestirilen
kaynakli boru baglantilarinda ok nemlidir.
Boru kaynaklarinin zellikle kk paso uygulama-
larinda TIG kaynak yntemi ile birlikte kullanilan ve
bilinen dolgu metalleri ile ayni kimyasal analize sahip
olan halka seklindeki ilave ara dolgu malzemeleri
Sekil-15'de belirtilmistir.
Kaynak blgesinin yakininda bakir sogutucular
kullanilacak ise yzeylerinin nikel kapli olmasina zen
gsterilmelidir. Bakir eger isinin etkisi altinda kalan
blgenin yksek sicakliga sahip blm ile temas
ederse eriyebilir ve stenitik paslanmaz eligin tane
sinirlarina dogru nIuz ederek burada gevrek bir yapi-
nin olusmasina neden olabilir.
25
PASLANMAZ ELKLER
N KAYNAK AGIZI
TASARIMLARI
BLM 6.0
ekil-14 stenitik Paslanmaz elik Borulardaki Tipik Kaynak Agizi Tasarimlari
A = 37.5 2.5
B = 10 1
C = 1.6 mm 0.8 mm
D = 2C
E = maks. 30
R = 6.4 mm
C
A
( a )
A
( d )
C
( b )
A
B
A
C
E
D
( e )
B
C
R
( c )
AWS D10.4
ekil-15 Para Aralarina Konulan Standart rnler (nsrtler)
AWS D10.4 izimler leksizdir
( a )
"A" Formu (EB)
( d )
"G" Formu
( e )
"Y" Formu
( c )
"K" Formu
( b )
"J" Formu
26
Paslanmaz eliklerin kaynaginda kullanilan dolgu
malzemeleri; rtl elektrodlar (AWS A5.4), dolu
teller ve metal zl teller (AWS A5.9) ve Ilaks zl
teller (AWS A5.22) seklinde retilirler. AWS'nin
"Dolgu Metalleri Karsilastirma Tablolari" konulu
yayinindan esitli elektrodlar, dolu teller ve zl teller-
le (metal/Ilaks) ilgili detayli bilgiler elde edilebilir.
Bu tablolar incelendiginde, hemen hemen her bir
stenitik paslanmaz elik tipi iin uygun bir dolgu
malzemesinin kolaylikla elde edilebilecegi grl-
mektedir. Ancak buna karsin birok dolgu alasimi,
sadece belirli reticiler taraIindan dsk miktarlarda
retilmekte ve bu nedenle kolayca temin edileme-
mektedir. rnegin, E219-16 ve E240-16 elektrodlari
sadece iki Amerikan Iirmasi taraIindan retilmektedir.
Buna karsin daha sik kullanilan, E308-16, E308L-16,
E309-16, E310-16, E316-16, E316L-16 ve E347-16
elektrodlari Amerika'da yaklasik olarak 40 Iirma, diger
lkelerde ise 25-30 Iirma taraIindanretilmektedir.
Elektrodlarin byk bir blm; bazik karakterli
(sadece DC ile kullanilan, -15 grubu, kalsiyum kar-
bonat esasli rt), rutil karakterli (AC ve DC ile
kullanilan, -16 grubu, titanyum dioksit esasli rt) ya
da asit karakterli (zellikle oluk ve yatay pozisyonda
AC ve DC ile kullanilan, -17 grubu) bir rtye sahiptir
ve standart ya da dsk karbonlu olarak retilmektedir.
rtl elektrod olarak retilen birok alasim; dolu tel,
metal zl tel ya da Ilaks zl tel olarak da
retilebilmekte, birka tanesinin ise sadece rtl
elektrodlari bulunmaktadir. Bunlar E310H, E310Nb,
E310Mo ve E330H'dir. Daha nce de belirtildigi gibi,
stenitik paslanmaz eliklerin kaynaginda kullanilan
dolgu metallerinin zellikleri ana metalinki ile ayni ya
da ondan daha stn olmalidir. Eger ana metal ile bire
bir ayni zellige sahip dolgu metali bulunamiyorsa,
daha yksek alasimli bir dolgu metali kullanilabilir.
Ana metal ile tamamen ayni zellige sahip olmayan
kaynakli baglantilarda kullanilan Iarkli tipte stenitik
paslanmaz elik elektrodlar vardir. 201, 202, 205, 216,
301, 302, 304 ve 305 bu ana malzemelerin en tipik
rnekleridir. Bu malzemelerin kaynagi iin nerilen
dolgu malzemelerinin ierdikleri Cr ve Ni miktarlari
ana metalin Cr ve Ni ieriginden daha yksek seviyede
olmalidir. rnegin, 308 tr dolgu malzemeleri 301,
302, 304 ve 305 tr metallerin kaynaginda kulla-
nilabilir. Bunun yaninda; eger 209, 219 ve 240 tr
dolgu malzemelerinin temin edilmesinde sorun
yasaniyorsa, 201, 202, 205 ve 216 tr metallerin
kaynaginda da yine 308 tr dolgu malzemeleri
kullanilabilir. stenitik, Ierritik ve martenzitik tipteki
paslanmaz eliklerin kaynaginda kullanilan rtl
elektrodlar, dolu teller, metal zl teller ve Ilaks zl
teller Tablo-11, 12 ve 13'de sirayla listelenmistir. 316L
gibi modiIiye edilmis ana metaller, E316L, ER316L
veya E316LT-X gibi ayni modiIikasyona sahip dolgu
malzemeleri ile kaynakedilmelidir.
27
DOLGU METALNN
SEM
BLM 7.0
kelme yoluyla sertlesebilen paslanmaz eliklerin
kaynaginda kullanilan ve 17-4PHyapisinda olan E630
tr rtl elektrodlar ve ER630 tr iplak teller
disinda kalan diger dolgu malzemeleri, AWS tara-
Iindan hazirlanan dolgu metalleri ile ilgili karsilastirma
tablolarinda ya da herhangi bir sartnamede yeralma-
maktadir. kelme yoluyla sertlesebilen bazi paslan-
maz eliklerin kaynaginda kullanilan rtl elektrodlar
ve dolu teller Tablo-14'de listelenmistir. Bu tabloda
ayrica, ana metal ile birebir ayni zellikte olmayan
standart yapidaki ve nikel esasli dolgu malzemeleri de
bulunmaktadir.
Eger uygulamada yksek dayanim ve korozyon direnci
isteniyorsa, ana metal ile ayni ya da ok benzer kimya-
sal analize sahip bir dolgu metallerinin kullanilmasi
gerekmektedir. Mmknse, martenzitik ve yari ste-
nitik esasli alasimlarda, kaynak dikisine zeltiye alma
ve yaslandirma isil islemi uygulanmalidir. Eger bu
mmkn olmuyorsa, kaynaktan nce paralara zel-
tiye alma tavi uygulanmali, kaynaktan sonra ise yaslan-
dirma isil islemi yapilmalidir.
kelme yoluyla sertlesebilen stenitik tipteki paslan-
maz eliklere, atlama problemine neden olacagi iin
kaynak isleminden sonra isil islem uygulanmamalidir.
Dolayisiyla, bu alasimlar zor kaynak edilebilir, hatta
bazilari kaynak edilemeyen alasimlar olarak da kabul
edilir. Bu alasimlarin kaynaginda, zellikle yksek
dayanima sahip kaynak metali gerektirmeyen durum-
larda, nikel esasli ve konvansiyonel tipteki stenitik
dolgu metalleri kullanilabilir. nk, dsk dayanima
sahip dolgular soguma sirasinda kolay genlesir ve ana
metalin isidan etkilenen ve atlamaya karsi hassasiyeti
yksek olan blgesinde olusan gerilmelerin olumsuz
etkisini en aza indirir. Nikel esasli ve konvansiyonel
tipteki stenitik dolgu malzemeleri, kelme yoluyla
sertlesebilen diger paslanmaz elikler zerinde gerek-
lestirilen ve yksek dayanim sarti aranmayan kaynakli
baglantilarda da kullanilabilir.
17-4PH, AM350 ve AM355 gibi martenzitik ve yari-
stenitik paslanmaz eliklerin kaynaginda rtl
elektrodlar kullanilabilir. nk bu tr dolgu metalleri,
koruma altindaki metal arkinda yanarak yok olabilen
titanyum ve alminyum gibi alasim elementleri
iermez. Bu yntemle her trl pozisyonda kaynak
yapilabilir. Elektrodlar kuru olmali ve daha nce de
belirtildigi gibi, diger paslanmaz elik ve dsk
hidrojenli elektrodlarinkine benzer sartlarda depo-
lanmali ve tasinmalidir.
Konvansiyonel paslanmaz eliklerin kaynagi iin
saglanan kaynak sartlari, kelme yoluyla sertlesebilen
paslanmaz eliklerin birlestirilmesi uygulamalari iin
de genellikle uygundur. Oksidasyonu, krom kaybini ve
azot girisini en aza indirmek iin ark mesaIesinin kisa
tutulmasinda yarar vardir.
AMS 5827B (17-4PH) tr kaynak elektrodlari
17-7PH tr paslanmaz eliklerin kaynaginda kulla-
nilabilir ve eger yigilan kaynak metali ana metal ile
yksek oranda karisabilirlik zelligi gsterebiliyorsa,
uygulanacak olan isil islemden iyi bir sonu elde
edilebilir.
28
201
202
205
216
301
302
304
304H
304L
304LN
304N
304HN
305
308
308L
309
309S
309SNb
309NbTa
310
310S
312
314
316
316H
316L
316LN
316N
317
317L
321
321H
329
330
330HC
332
347
347H
348
348H
Nitronic 33
Nitronic 40
Nitronic 50
Nitronic 60
(AWS - Dolgu Metallerine Ait Karakteristikler : A5.4, A5.9, A5.22)
nerilen Dolgu Metali
Tablo-11 stenitik Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Paslanmaz elik Ana Metal
Hadde
CF-20
CF-8
CF-3
CH-20
CH-10
CK-20
CE-30
CF-8M
CF-12M
CF-3M
CG-8M
HT
CF-8C
Dkm
rtl
Elektrodlar
Dolu Teller
Metal zl Teller
Flaks
zl Teller
E209, E219, E308
E209, E219, E308
E240
E209
E308
E308
E308, E309
E308H
E308L, E347
E308L, E347
E308, E309
E308H
E308, E309
E308, E309
E308L, E347
E309, E310
E309L, E309Nb
E309Nb
E309Nb
E310
E310Nb, E310
E312
E310
E316, E308Mo
E316H, E16-8-2
E316L, E308MoL
E316L
E316
E317, E317L
E317L, E316L
E308L, E347
E347
E312
E330
E330H
E330
E347, E308L
E347
E347
E347
E240
E219
E209
ER209, ER219, ER308
ER209, ER219, ER308
ER240
ER209
ER308
ER308
ER308, ER309
ER308H
ER308L, ER347
ER308L, ER347
ER308, ER309
ER308H
ER308, ER309
ER308, ER309
ER308L, ER347
ER309, ER310
ER309L
ER310
ER310
ER312
ER310
ER316, ER308Mo
ER316H, ER16-8-2
ER316L, ER308MoL
ER316L
ER316
ER317
ER317L
ER321
ER321
ER312
ER330
ER330
ER330
ER347
ER347
ER347
ER347
ER240
ER219
ER209
ER218
E308T-X
E308T-X
E316T-X
E308T-X
E308T-X
E308T-X, E309T-X
E308LT-X, E347T-X
E308LT-X, E347T-X
E308T-X, E309T-X
E308T-X, E309T-X
E308T-X, E309T-X
E308LT-X, E347T-X
E309T-X, ER310T-X
E309LT-X, E309NbLT-X
E309NbLT-X
E309NbLT-X
E310T-X
E310T-X
E312T-3
E310T-X
E316T-X, E308MoT-X
E316T-X, E308MoT-X
E316LT-X, E308MoLT-X
E316LT-X
E316T-X
E317LT-X
E317LT-X
E308LT-X, E347T-X
E347T-X
E312T-3
E347T-X, E308LT-X
E347T-X
E347T-X
E347T-X
29
405
409
429
430
430F
430FSe
434
442
444
446
26-1
Tablo-12 Ferritik Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Hadde
CB-30
CC-50
Dkm
rtl
Elektrodlar
Dolu Teller
Metal zl Teller
Flaks
zl Teller
E410NiMo, E430
E430
E430
E430
E442, E446
E316L
E446
ER410NiMo, ER430
ER409, AM363, EC409
ER409Nb
ER430
ER430
ER430
ER434
ER442
ER316L
ER446
ER26-1
E410NiMoTX-X
E409TX-X
E430TX-X
E430TX-X
E430TX-X
403
410
410S
414
416
416Se
416PlusX
420
420F
431
440A
440B
440C
2205
2304
255
Tablo-13 Martenzitik ve ift Fazli Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
Hadde
CA-15
CA-90
CB-30
CA-6NM
CA-15
Dkm
rtl
Elektrodlar
Dolu Teller
Metal zl Teller
Flaks
zl Teller
E410
E410, E410NiMo
E410NiMo
E410
E410
E410, E430
E410, E430
*
*
*
E410NiMo
E430
E2209
E2209
E2553
ER410
ER410, ER410NiMo
ER410NiMo
ER410
ER312, ER410
ER312
ER312
ER420, ER410
ER312
ER410
ER410NiMo
ER430
ER2209
ER2209
ER2553
E410TX-X
E410TX-X, E410NiMoTX-X
E410NiMoTX-X
E410TX-X
E410TX-X
E410TX-X
E410NiMoTX-X
E430TX-X
*) Kaynak Edilmesi nerilmez
30
(a AWS A5.11-90, Nikel ve Nikel Alasimli rtl Elektrodlara Ait Karakteristikler)
(b AWS A5.14-89, Nikel ve Nikel Alasimli Kaynak Tellerine Ait Karakteristikler)
Tablo-14 kelme Yoluyla Sertleebilen Paslanmaz elik Dolgu Metalleri
17-4PH
ve
15-5PH
Stainless W
nerilen Dolgu Metali Paslanmaz elik Ana Metal
Gsterimi
UNS
Numaras
rtl
Elektrodlar
ubuk
Kaynak
Telleri
Farkl Yapdaki kelme
Yoluyla Sertleyebilen
Paslanmaz elikler
S17400
S15500
S17600
Martenzitik Paslanmaz elikler
Yar-stenitik Paslanmaz elikler
17-7PH
PH 15-7Mo
AM350
AM355
AMS 5827B, E630
(17-4PH) veya
E308
E308 veya
ENiMo-3
A-286
stenitik Paslanmaz elikler
S17700
S15700
S35000
S35500
K66286
E veya ER309
E veya ER309Nb
E veya ERNiMo-3
E veya ER309
AMS 5827B
(17-4 PH),
E308 veya E309
E308 veya E309
AMS 5774A(AM350)
AMS 5781A(AM355)
AMS 5824A
(17-7 PH)
AMS 5812C (PH 15-7Mo)
AMS 5774B (AM350)
AMS 5780A(AM355)
E veya ER310
ENiCrFe-2 veya
ERNiCr-3
E veya ER309, E veya ER310
E309 veya E310 ERNiCrFe-6 veya
ERNiMo-3
E veya ER309
E veya ER310
a
AMS 5826
(17-4PH) veya
ER308
AMS 5805C
(A-286) veya
ERNiMo-3
b
31
32
Paslanmaz eliklerin Kaynaginda Kullanilan rtl Elektrodlar
a) 1 kaynakli halde, 2 tavlanmis, 3 sertlestirilmis ve gerilme giderilmis, 4 gerilme giderilmis, 5 stabilize edilmis ve gerilme
giderilmis.
b) Bastaki E harIi tabloda kullanilmamistir.
c) 308 tipi kaynak metali 18-8 ve 19-9 olarak da adlandirilir. Gerekli kaynak metali analizi ; maks. 0.08 C, min. 19 Cr ve
min. 9 Ni'dir.
d) 310 tipi (maks. 1.5 Si) dolgu metali olarak kullanilabilir. Ancak esas metalden silisyum geisi dikiste sicak atlamaya
nedenolur.
e) Talas kaldirilabilir. Esas metal kaynak metalinde sicak atlama olasiligini arttirir. 312 tipi dolgu metali sicak atlamayi
nlemekiin okmiktarda Ierrit ieren kaynak metali olusturur.
I) 316, 316L, 317 ve 317Cb elektrodlariyla yapilan kaynak dikisleri, kaynakli halde, dsk korozyon direncine sahiptir. Bu
durumda korozyon direnci su isil islemlerle iyilestirilir. 316 ve 317 esas metaller iin 1065Cile 1120Carasinda tavlama,
317Lve 316Lesas metaller iin 870C'de gerilme giderme, 318 esas metal iin 870Cile 900Carasinda stabilizasyon isil
islemi. Kaynak sonrasi isil islem mmkn degilse gerekli korozyon direncini saglamak iin diger elektrodlar
kullanilmalidir.
g) 321 tipi rtlelektrodlar dzenli olarak retilmemektedir.
h) ITAB'daki atlama tehlikesi nedeniyle kalin kesitlerin kaynaginda dikkatli olunmalidir.
j) Nkleer uygulamalarda esas metalde ve kaynak metalindeki tantal maks. 0.1 ve kobalt maks. 0.2 ile sinirlandi-
rilmistir.
k) Tavlama hem kaynak metalinde hem de ITAB'da yumusama ve sneklilik saglar.
m) stenitik kaynak metali kaynakli halde yumusak ve snektir. Ancak ITAB'in sinirli bir snekliligi vardir.
n) atlamadan kainmakiin dikkatli ntavlama ve sontavlama isil islemleri gerekir.
p) Dikkatli ntavlama gerekir. Kaynak sonrasi isil islem yapilmayacaksa ITAB'in sertlesmis oldugu gznnde
bulundurulmalidir.
q) Tavlama kaynak metalinin ve ITAB'in snekliligini arttirir. 405 tip kaynak metali sertlesmeyi azaltmak iin alminyum
(Al) yerine Niobyum (Nb) ierir.
r) Tavlama, kaynak baglantisinin snekliligini arttirmak iin yapilir.
s) 308 tipi dolgu metali esas metalinkine esit lde bir tuIallasma direnci gstermez. Esas metalin ve kaynak metalinin isil
genlesme katsayilari arasindaki Iarka dikkat edilmelidir.
elik Cinsi
stenitik elikler
Kaynak
Baglantsnn
Durumu (a)
Elektrod (b)
1 veya 2
1
1 veya 4
1 veya 2
1
1
1 veya 2
1 veya 4
1 veya 2
1 veya 4
1 veya 5
1 veya 5
1 veya 5
1 veya 5
301, 302, 304
305, 308 (c)
302 B (d)
304 L
303, 303 Se (e)
309, 309 S
310, 310 S
316 (I)
316 L (I)
317 (I)
317 L (I)
318, 316 Cb (I)
321 (g)
347 (h)
348 (j)
308
309
347, 308 L
312
309
310
316
318, 316 L
317
317 Cb
318
347
347
347
elik Cinsi
Martenzitik elikler
Kaynak
Baglantsnn
Durumu (a)
Elektrod (b)
2 veya 3
1
1
2 veya 3
2 veya 3
1
2
1
1
2
2
1
403, 410, 416
416 Se (k)
403, 410 (m)
416, 416 Se (m)
420 (n)
431 (n)
431 (p)
405 (q)
405, 430 (m)
430 F, 430 FSe (m)
430, 430 F, 430 FSe (r)
446
446 (s)
410
308, 309, 310
308, 309, 312
420
410
308, 309, 310
405 Cb, 430
308, 309, 310
308, 309, 312
430
446
308, 309, 310
Ferritik elikler
Kullanilacak dolgu metalinin trne karar verirken
bazi Iaktrlerin gznne alinmasinda yarar vardir.
Bunlarin basinda; ihtiya duyulan dolgu metalinin
sekli, varolan kaynak donanimi, kaynak isleminin
boyutu ve kaynak edilenparalarinsayisi gelmektedir.
8.1
RTL ELEKTRODARK KAYNAGI
rtl elektrodlar, paslanmaz elik yapisinda olup,
genis bir rn yelpazesine sahiptir. Bu rnler
1.25 mm'den baslayip esitli kalinliklara kadar yk-
selen paralarin kaynaginda kullanilabilir. Gzenek
olusmamasi ve kaynak dikisinde cruI kalma riskinin
nlenmesi iin her pasodan sonra bir sonraki pasoya
gemeden nce yzeydeki cruI tabakasi iyice temiz-
lenmelidir. rtl elektrod kaynaginda kullanilan
kaynak donanimlari dsk maliyetlidir, ancak bunun
yaninda metal yigma hizlarinin da diger yntemlerle
karsilastirildiginda ok dsk oldugu unutulmamalidir.
Kaynak isleminin eger rtl elektrod ile gerek-
lestirilmesine karar verilmisse, bir diger nemli karar
da elektrod rtsnn tr konusunda alinmalidir.
Belirli bir elektrod tipi iin bazik (-15), rutil (-16) ve
asit (-17) karakterli rtler bulunurken, bunlar arasin-
daki seim temel olarak uygulanacak olan kaynak
pozisyonuna gre yapilir. Bazik rtl elektrodlar
sadece DC kaynak akiminda kullanilir. Bu grupta
yeralan elektrodlar zellikle asagida belirtilen durum-
larda nerilmektedir.
1. Dikey kaynak, tavan kaynagi ve boru kaynagi gibi
btn pozisyonlardaki uygulamalar. Olusan ince
cruI tabakasi iyi bir islanma saglamak ve kenar
yanigi olusumu riskini nlemek iin yeterli hiza
sahip bir yayilma gsterir.
2. Kalin plakalardaki kk paso uygulamalari. Btn
oluk kesiti boyunca uzanan haIiI disbkey kaynak
dikisi atlakolusumunun nlenmesine yardim eder.
Rutil rtl elektrodlar AC ya da DC kaynak akiminda
kullanilabilir. Ancak mmknse DC kaynak akiminin
tercih edilmesinde yarar vardir. Bu grupta yeralan elek-
trodlar zellikle asagida belirtilen durumlarda neril-
mektedir:
1. Byk bir blm yatay pozisyonda gereklestiri-
lecek olan btn uygulamalar.
2. Bazik rtl elektrodlarin bulunmadigi durumlarda,
asagidan yukariya ve tavan pozisyonundaki kaynak
uygulamalari.
Asit rtl elektrodlar AC ya da DC kaynak akiminda
kullanilabilir. Ancak daha ok DC kaynak akimi tercih
edilir. Bu grupta yeralan elektrodlar zellikle asagida
belirtilen durumlarda nerilmektedir:
1. Minimum temizlik yapilmasi istenen durumlarda
gereklestirilen dz ve yatay pozisyondaki kaynak
uygulamalari.
rtl elektrodlar dsk hidrojenli elektrodlarinkine
benzer sekilde islem grmeli ve saklanmalidir. Bu
33
KAYNAK YNTEMNN
SEM
BLM 8.0
elektrodlar nemli ortamlarda birakilmamali ve sizdir-
maz ambalajlari aildiktan sonra ya tamamen kullanil-
mali ya da eger depolanacaksa 90-150C sicakliktaki
tasiyici Iirinlarda saklanmalidir. Eger elektrodlar nemli
bir ortamda birakilmissa, retici Iirmanin nerileri
dogrultusunda kurutulmalidir. Kurutma sicakligi
genellikle 260-320C arasindadir ancak bu islem
430C gibi yksek sicakliklarda da gereklestirilebilir.
zel durumlarda ise retici Iirmanin nerilerinin
dikkate alinmasinda yarar vardir.
Paslanmaz eliklerin kaynaginda kullanilan rtl
elektrodlara ve iplak ve zl kaynak tellerine ait
ller ve rn tipleri Tablo-15'de verilmistir.
8.2
GAZALTI (MIG) KAYNAGI
(GMAW - Gaz Metal Ark Kaynagi)
Eger kaynakli retim, kalin malzemelerden veya ok
sayida paradan olusan uzun baglantilar ieriyorsa,
dolu ya da metal zl tellerle gereklestirilen MIG
kaynagi yntemi enuygun seim olacaktir.
Dolu veya metal zl teller MIG kaynak ynteminde
yksek metal yigma hizlari saglamalarina karsin tel
srme donanimlari, g kaynaklari ve bir soygaz
korumasi ihtiyacini da beraberinde getirdigi iin ek
maliyet artislarina neden olacaktir. Ancak bunun
yaninda, pasolar arasinda cruI temizleme zorun-
lulugu bulunmamaktadir. Dolu ve metal zl teller;
genis bir aralikta metal yigma hizi ve isi girdisi
saglayan kisa devre, kresel ve sprey ark trleri ile
birlikte kullanilabilir. Bu sayede dolu ve metal zl
kaynak telleri ok esitli kalinliklara sahip paralarin
kaynaginda kullanilabilmektedir.
Sprey ark metal transIeri ile gereklestirilen MIG
kaynagi yntemi, 6.5 mm'den kalin paralarin birles-
tirilmesinde kullanilir. nk elde edilen metal yigma
hizi diger metal transIerlerine oranla daha yksektir.
Kaynak yntemleri, konvansiyonel ve kelme
yoluyla sertlesebilen paslanmaz eliklerinkine benzer
zelliktedir.
Koruyucu gaz olarak, ark stabilizasyonu saglamak
amaciyla 1-2 oraninda oksijen ieren argon kulla-
nilmaktadir. Daha yksek ark isisi istenilen durumlarda
ise argon ve helyum karisim gazi kullanilabilir. Dsk
oranda oksijen ilavesi ark stabilizasyonunu ykseltir,
ancak olusabilecek oksidasyon nedeniyle kaynak arki
ierisinden gereklesen metal transIeri sirasinda, bazi
Tablo-15 Paslanmaz elik Elektrodlara Ait Standart ller
Kollu ya da Kolsuz
Byk Kangala Sarili Teller
K300 Tipi
Standart Makaraya Sarili Teller
D40, D65, D100 Tipi
Makaraya Sarili Dsk Agirliktaki Teller
1.2 ; 1.6 ; 2.0 ; 2.4 ; 2.8
3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4
0.8 ; 0.9 ; 1.2 ; 1.6
2.0 ; 2.4 ; 2.8
0.5 ; 0.6 ; 0.8
0.9 ; 1.2
rnn Ticari Sekli
ap
(mm)
ap
(in)
rtl Elektrod
Boy : 230 mm
Boy : 305 mm
Boy : 350 mm
Tel
0.045 ; 1/16 ; 5/64 ; 3/32 ; 7/64
1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4
0.030 ; 0.035 ; 0.045 ; 1/16
5/64 ; 3/32 ; 7/64
0.020 ; 0.025 ; 0.030
0.035 ; 0.045
1.6 ; 2.0 ; 2.4
2.4
3.2 ; 4.0 ; 4.8 ; 6.4
1/16 ; 5/64 ; 3/32
3/32
1/8 ; 5/32 ; 3/16 ; 1/4
34
kelme yoluyla sertlesebilen trdeki dolgu malzeme-
lerinde bulunan alminyum ve titanyum alasim ele-
mentleri kayiba ugrayabilir. Bu olay sonucunda ise,
kaynak metalinin isil isleme karsi gsterdigi davra-
nislarda azalma olabilir.
Dz pozisyonda gereklestirilen kaynak uygulama-
larinda, genellikle sprey ark ile metal transIeri tercih
edilmektedir. Diger kaynak pozisyonlarinda ise yogun
olarak; helyum ile zenginlestirilmis 90 Helyum
7.5 Argon 2.5 Karbondioksit karisim gazi
korumasi ile kisa devreli metal transIeri ya da dsk
miktarda oksijen ya da karbondioksit ilave edilen
Argon veya Argon Helyum karisim gazi korumasi ile
palsli sprey ark metal transIeri kullanilmaktadir.
8.3
ZL TEL ARK KAYNAGI
Flaks zl teller temel olarak, dolu tellerle ve metal
zl tellerle ayni tel srme donanimlarini ve g
nitelerini kullanirlar. Bu gruptaki teller; gaz korumasi
gerektilen (AWS SiniIi EXXXTX-1 veya EXXXTX-4)
ya da gaz korumasi gerektirmeyen (AWS SiniIi
EXXXTO-3) teller olarak iki trde retilmektedirler.
"-1" iIadesi CO2 gazi korumasini, "-4" iIadesi ise
75 Ar 25 CO2 karisim gazi korumasini iIade
eder. MIG kaynagi ynteminde karbondioksit gazi
korumasi nerilmemesine karsin, Ilaks zl tellerle
gereklestirilen kaynak uygulamalarinda dikis yze-
yinde olusan cruIun kaynak metalini karbon birik-
mesine karsi korumasi nedeniyle bu gaz sik olarak
kullanilmaktadir. EXXXTO-3'n gaz korumasi ile
birlikte kullanilmasi yapida yksek oranda Ierrit olus-
masina, EXXXTX-1 veya EXXXTX-4'n koruyucu
gazla birlikte kullanilmamasi ise yapida ok dsk
oranda Ierrit olusmasina, hatta hi Ierrit olusmamasina
ve gzenek olusumu riski ile karsilasilmasina neden
olur. Dolu teller, metal zl teller ve Ilaks zl teller
sahip olduklari srekli yapilari sayesinde, rtl elek-
trod kaynagindakinin aksine, elektrod degistirmek iin
sik sik ara vermedenkaynakyapmaya olanak saglarlar.
8.4
TIGKAYNAGI
(GTAW-Gaz TungstenArk Kaynagi)
Elle ve otomatik olarak gereklestirilen TIG kaynagi
yntemleri, kalinligi 6.5 mm'ye kadar olan konvansi-
yonel ve kelme yoluyla sertlesebilen trdeki paslan-
maz eliklerin birlestirme kaynagi uygulamalarinda
yogun olarak kullanilir.
Genel olarak, dsen gerilim/akim (volt-amper) karak-
teristigine sahip g nitelerinin kullanilmasi, dogru
akim (DC) ve elektrodun negatiI (-) kutuba baglanmasi
tercih edilir. Bunun yaninda, alminyum ieren ve
kelme yoluyla sertlesebilen paslanmaz eliklerin
kaynaginda, ark temizleme etkisinden dolayi bazen
alternatiI kaynak akimi da (AC) kullanilmaktadir.
Kaynak islemi genellikle dogru akimda ve elektrod
pozitiI () kutuba baglanarak gereklestirilir. Orta
derecede nIuziyet ve iyi bir ark kararliligi saglamak
iin alternatiI akim da kullanilabilir.
Dolgu metalinin kimyasal analizi, kullanilan kaynak
telinin analizine bagli oldugu iin, toza katilan her bir
alasim elementi, krom oksidasyonu ve olusan oksidin
cruIa karismasi, toz seimi ve kaynak sartlari ok
zenli bir sekilde kontrol edilmelidir. Kaynak gerilimi,
kaynak akimi ve kaynak hizindaki dalgalanmalar ise;
eriyen toz miktari, kaynak dolgusunun analizi ve Ierrit
ierigi zerinde etkili olmaktadir.
8.5
TOZALTI KAYNAGI
Tozalti kaynagi yntemi genellikle 12 mm'den daha
kalin olan ve ogunlugunu stenitik tipteki paslanmaz
eliklerin olusturdugu malzemelerin kaynaginda tercih
edilir. Bu yntem, kaynak metali ierisinde Ierrit
bulunma ihtimalinin olmadigi 310 ya da 330 kalite gibi
stenitik tip paslanmaz eliklerin kaynaginda grlen
sicak atlama probleminden kainmaninen iyi yoludur.
35
Ferrit numarasinin 4'den az olmasi gereken durumlar
hari, stenitik paslanmaz eliklerin ogunun kayna-
ginda ER308, ER309 ve ER316 gibi konvansiyonel
tipteki stenitik paslanmaz elik kaynak telleri konvan-
siyonel paslanmaz elik kaynak tozlari ile birlikte
kullanilabilir.
Martenzitik ve kelme yoluyla sertlesebilen paslan-
maz eliklerin kaynaginda ana metal ile ayni dayanima
sahip kaynak dikislerinin elde edilmesi gerekiyorsa,
zel kaynak yntemlerinin ve zel kaynak tozlarinin,
dolgusunun elde edilmesine olanak saglayan dogru
dolgu metalleri ile birlikte kullanilmasi gerekmektedir.
Eger zel kaynak tozlari kullanilmiyorsa, kaynak
metali byk olasilikla isil isleme cevap vermeyecek-
tir. Bu durum zellikle; metal ve cruI arasinda olusan
reaksiyonlar nedeniyle alminyum kayiplarinin mey-
dana geldigi alminyum ierikli tel elektrodlarla ger-
eklestirilen uygulamalarda byk nem tasimak-
tadir.
Tozalti tozlari ve kaynak prosedrleri ile ilgili neriler
iin paslanmaz elik toz reticilerine danisilmasinda
yarar vardir.
kaynak sonrasi isil islemlere cevap verecek bir kaynak
36
Kaynak agizi ile ilgili baglanti tasarimina karar
verdikten ve kaynak yntemini ve uygun dolgu mal-
zemezini setikten sonra sira kaynak prosedrnn
belirlenmesine gelir. Btn yntemlerde baglantinin
gereklestirilecegi yzeylerin ve kullanilacak olan
dolgu malzemesinin temiz olmasi, oksit veya herhangi-
bir kir tabakasindan iyice arindirilmis olmasi gerek-
mektedir. zellikle alevle kesme yntemlerinden biri
kullanilarak hazirlanan kaynak yzeyleri, olusan oksit
tabakasinin giderilmesi iin mutlaka temizlenmelidir.
Kaynak agizinin hazirlanmasi sirasinda przl
kesilmis kenarlarin kir barindirmamasina zen
gsterilmelidir.
Paslanmaz eliklerin ark kaynaginda arpilma riskinin
en aza indirilmesi ve isidan etkilenen blgedeki hassa-
siyetinin azaltilmasi iin isi girdisinin en dsk
seviyede tutulmasi zorunludur. Bu durum zellikle
standart ya da stabilize edilmemis stenitik tip
paslanmaz elikler iinok nemlidir.
9.1
RTL ELEKTRODLE
ARK KAYNAGI YNTEM
Btn paslanmaz elik elektrod rtlerinin nem almasi
nlenmelidir. Bu elektrodlar genellikle sizdirmazligi
saglanmis kapali kutularda birka ay boyunca
bozulmadan depolanabilir. Buna karsin, kutu ail-
diktan sonra elektrod rts nem almaya baslar ve
ortamdaki hava sartlarina bagli olarak, drt saat aikta
kaldiktan sonra yeniden kurutma islemi uygulan-
masina gerek duyulabilir. Aksi durumda zellikle ark
baslangicinda gzenek olusumuile karsilasilir.
Genellikle 260-316C'da 1 saat sre ile gerekles-
tirilen yeniden kurutma islemi elektrodlarin orijinal
zelliklerini kazanmasina yardimci olur. Bunun
yaninda elektrodlarin kullanilana kadarki sre
ierisinde 150C sicakliga sahip Iirinlarda saklan-
masinda byk yarar vardir. Malzemeler ve yntemler
arasindaki Iarkliliklar nedeniyle zellikle yogun
miktarda elektrod kullaniminin szkonusu oldugu
durumlarda retici Iirmalara danisilmalidir.
DC elektrodlar (EXXX-15) sadece DC akimda kulla-
nilir, nIuziyetleri olduka iyidir ve dikis proIili haIiI
disbkeydir. Bu elektrodlar zellikle asagida belirtilen
durumlarda tercih edilir :
- Dik kaynak ve tavan kaynagi, boru kaynagi gibi
btn uygulama pozisyonlari. CruI hizli katilasma
zelligine sahiptir.
- Kalin kesitli paralardaki kk paso uygulamalari.
Btn oluk kesiti boyunca uzanan haIiI disbkey
kaynak dikisi atlama riskinin nlenmesine olanak
saglar.
- Hi Ierrit iermeyen tamamen stenitik tip paslan-
maz eliklerin kaynagi.
37
PASLANMAZ ELKLER
N KAYNAK
YNTEMLER
BLM 9.0
AC-DC elektrodlar (EXXX-16 ve EXXX-17) DC g
nitelerinin bulundugu durumlarda srekli DCakim ile
kullanilir. Elde edilen kse kaynaginin proIili dzden
(EXXX-16) haIiI disbkeye (EXXX-17) dogru degisir.
Bunun yaninda kaynak yzeyi sadece DC akimda
kullanilan EXXX-15 tr elektrodlarinkine gre daha
dzgndr ve nIuziyet daha azdir. Yogun cruI
olusumu durumunda kaynak metalinin iine cruI
karismamasina ok dikkat edilmelidir. Bu elektrodlar
zellikle yatay kse kaynaginda ve diger btn dz
kaynak pozisyonlarinda kullanilirlar. EXXX-16 tr
elektrodlar kaliIiye kaynakilar taraIindan btn
kaynak pozisyonlarinda kullanilabilir. EXXX-17 tr
elektrodlar da btn pozisyonlarda kullanilabilir.
Ancak asagidan yukariya dogru gereklestirilen
kaynak uygulamalarinda EXXX-16 tr elektrodlara
gre daha genis salinimlar gerektirirler.
Temizlik : Yksek kalitede kaynak baglantilarinin
elde edilebilmesi iin baglanti blgelerinin temiz ve
kuru olmasi gerekir. Elektrikli aletlerle Iiralama,
yagdan arindirma, pas giderme, taslama ve yzeysel
silme gibi temizleme islemlerinden hangisinin
uygulanacagi kirliligin miktarina ve trne baglidir.
Bunlardan bazilari asagida belirtilmistir :
- Nem, isitma yoluyla ya da kuru hava Ilenerek
alinmalidir (hava akiminda nem bulunmamasina
dikkat edilmelidir). Yksek nem ieren ortamlarda
baglanti blgesinde bir gecede bile nem toplanabil-
mektedir.
- Boya, apak yapismasini nleyen madde artiklari,
yagli kalem izleri, kesme sivilari, koruyucu kagit-
lardan kalan yapiskanlar ve sizinti testinde
kullanilan sabun artiklari gibi organik artiklar
ortamdan uzaklastirilmalidir.
- Alev ya da talas kaldirma yoluyla gereklestirilen
kesme uygulamalarinda kenarlarda biriken kir ve
oksit artiklari temizlenmelidir.
- Daha nce galvanizli elikler zerinde kullanilmis
olan Iiralar ve takimlardan kaynaklanan inko
kirliligi giderilmelidir. inko kirlenmesi atlamaya
neden olacagi iin sadece paslanmaz elikler iin
retilen paslanmaz elik tel Iiralar kullanilmalidir.
- Paslanmaz elik malzemeyi sabitlemek ve konum-
landirmak iin kullanilan bakir aparatlarin srtn-
mesi sonucu yzeyde olusan bakir kirlenmesi
atlamalara neden olacagi iin mutlaka nlem
alinmalidir.
Kaynak Teknikleri : Paslanmaz elik elektrodlarla
gereklestirilen kaynak uygulamalari dsk hidrojenli
yumusak elik yapisindaki elektrodlardakine benzer
tekniklerin kullanilmasini gerektirir. Kisa ark mesaIesi
ile alisilmali ancak rtnn kaynak banyosuna
degmesi nlenmelidir. Bazi demirtozlu elektrodlar ise
oluk ve yatay pozisyonda gereklestirilen uygula-
malarda ana metale srtnerek kullanilacak sekilde
tasarlanmistir. Islatma kabiliyeti yksek damlalarin
olusturdugu dz kaynak dikisleri sayesinde zellikle
derin kaynak agizlarinda cruIun kolay kalkmasi sag-
lanir. Krater atlaklarini nlemek iin ark kesilmeden
nce btn kraterler duldurulmalidir. Bir sonraki elek-
troda gemeden nce dikis sonunda bulunan cruI
iyice temizlenmeli, ikinci paso uygulamalarina ise
alttaki dikisin yzeyi tamamen temizlendikten sonra
baslanmalidir. Derin oluklu alin kaynagi uygulama-
larinda, kk paso atilirken her iki plakayi da yeterli
miktarda eritecek ve aradaki aikligi kapatmaya
yetecek bir nIuziyet gereklestirilmelidir. Asiri nIu-
ziyetin ise atlak olusumuna neden olacagi unutul-
mamalidir.
Dik ve tavan pozisyonlarinda 4 mm'den kalin apli
elektrodlar kesinlikle kullanilmamalidir. DC elek-
trodlar (EXXX-15) tercih edilse de AC-DC elektrodlar
(EXXX-16) asagidan yukariya pozisyondaki uygula-
malarda DC akim ile kullanilabilir. Kalin plakalarin
asagidan yukariya kaynaginda, gen ve ters-Vsalinim
teknikleri uygulanabilir. Ince plakalarin yukaridan
asagiya kaynaginda ise dar dikisler ile alisilmasinda
yarar vardir.
Asagidan yukariya pozisyonlarda, EXXX-17 tr
AC-DC kaynak elektrodlarinin kullanimi EXXX-16
tr elektrodlarinkine gre daha zordur. Bu durumda
daha genis salinimlarla alisilmasi gerekmektedir.
38
Uygun kaynak tekniklerinin kullanilmasi, arpilma-
larin nlenmesi aisindan ok nemlidir. Yeterli
nIuziyeti saglayan en dsk kaynak akimi ile
alisilmasi is parasina olan isi girisini azaltacaktir
(Tablo-16). Dsk kaynak hizlarinda ince kaynak
dikisleri ile alisilirken yksek hizlarda kalin dikisler
kullanilabilir. Eger elektroda salinim verilmesi
gerekiyorsa salinim genisliginin elektrod apinin 2.5
kati ile sinirli tutulmasi uygunolacaktir.
arpilmalarin nlenmesi iin alinan diger nlemler
asagida yeralmaktadir :
- Paralari uygun konumda tutabilmek iin saglam ve
hareket etmeyen sabitleme elemanlari kullanil-
malidir.
- Kaynagin alt kisminda altliklar, yanlarinda ise
sogutma ubuklari kullanilmalidir. stenitik tip
paslanmaz eliklerin hizli sogutulmasi zararli degil
yararlidir. Sogutma ubugu malzemesi olarak eger
bakir kullaniliyorsa, isidan etkilenen blge sicak-
liginin bakirin erime sicakligini astigi durumlarda
bakirin paslanmaz elik ana malzemenin tane
sinirlarina dogru nIuz etmemesine dikkat edil-
melidir. Bu olasiligi nlemek iin bakir altligin nikel
plaka ile kaplanmasi yararli olacaktir.
- Yumusak eliklerde oldugu gibi, atlamali kaynak ya
da ters adimli kaynak yntemleri kullanilarak
uygulama iin en uygun olan kaynak sirasi nceden
belirlenmelidir.
Paslanmaz eliklerin Diger eliklerle Olan Birley-
tirme Uygulamalar : Bazi durumlarda, yumusak
elikler zerinde paslanmaz elik kaynak metalleri
kullanilir. Alasimsiz elikten imal edilen tank ve
depolarin paslanmaz elikle kaplanmasi en sik
karsilasilan rneklerdir. Bu gibi durumlarda, yumusak
eligin paslanmaz elik kaynak dolgusunda meydana
getirecegi karisimin istenmeyen bir alasim olustur-
masini engellemek amaciyla, yksek alasimli paslan-
maz elik elektrodlar kullanilmalidir.
Karbon eligi
veya Dk
Alaimli elik
Paslanmaz elik
Elektrodla Yzeyin
Kaplanmasi
Paslanmaz
elik
ekil-16 Yumuak eligin Paslanmaz elige
Birletirilmesinde Kullanilan Yzey
Kaplama (Sivama) Yntemi
ekil-17 Yumuak elik Yzeyinin Paslanmaz
elik Tabaka ile Kaplanmasinda
Uygulanan Yntemler
Punto
Kaynagi
Dk
Alaimli elik
Paslanmaz elik
Kaynak Dikii
(a)
(b)
Iki Pasolu
Bindirme Kaynagi
(c)
entikli
Bindirme
Kaynagi
(d)
39
*) DC (-) kullanin.
Not : Kaynak akimi 10 ykseltilerek AC kullanilabilir. EXX-15 tr elektrodlar kaynak akimi 10 azaltilarak kullanilabilir.
Kaynak Pozisyonu :
Dz
Kaynak Kabiliyeti :
Iyi
1.3
1
E3XX-16
2.0
40 *
5.9-6.8
0.030
0.0436
0
0
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod SiniIi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
Kaynak Sresi (saat/m)
Agiz Araligi (mm)
Kk Yksekligi (mm)
2.0
1
EXX-16
2.4
60
4.9-5.3
0.057
0.0548
0.8
0
3.6
1
E3XX-16
3.2
85
3.6-4.0
0.119
0.0728
0.8
0
4.8
1
E3XX-16
4.0
125
2.8-3.1
0.223
0.0938
1.6
1.6
1
4.0
125
2.4-2.7
2
4.8
160
3.2-3.6
6.4
E3XX-16
0.506
0.1913
2.4
1.6
1
4.0
125
2.4-2.7
2 - 3
4.8
160
2.4-2.7
9.5
E3XX-16
0.968
0.3281
2.4
1.6
1
4.0
125
2.4-2.7
2 - 5
4.8
160
2.4-2.7
12.7
E3XX-16
1.579
0.5479
2.4
1.6
Bakir Altlik Agiz Araligi
1.3 - 3.6 mm
Agiz Araligi
Kk Yksekligi
4.8 - 12.7 mm
60
ekil-18 Kalinligi 1.3 ile 12.7 mm Arasinda Degien stenitik Paslanmaz eliklerin rtl Elektrod
Kullanilarak Dz Pozisyondaki Alin Birletirme Kaynagi in zm nerileri
Tablo-16 Paslanmaz elik Elektrodlara Ait Kaynak Akimi Araliklari (DC - Dogru Kutuplama)
2.4
3.2
4.0
4.8
6.4
Elektrod ap nerilen Kaynak Akm (Amp)
(mm) E3XX-15 Tr Elektrodlar E3XX-16 Tr Elektrodlar E3XX-17 Tr Elektrodlar
30 - 70
45 - 95
75 - 130
95 - 165
150 - 225
30 - 65
55 - 95
80 - 135
120 - 185
200 - 275
40 - 80
80 - 115
100 - 150
130 - 200
reticiye Danisin
Dz kaynak pozisyonu iin
optimum akim, tablodaki maksimum
degerlerin 10 dsgdr.
Asagidan yukariya kaynak
pozisyonu iin
Yukaridan asagiya kaynak
pozisyonu iin
degerler ile aynidir.
AC kaynak akimi araligi, yukaridaki
degerlerin yaklasik 10 Iazlasidir.
40
*) Dik yukaridan asagiya, digerleri dik asagidan yukariya
Kaynak Pozisyonu :
Dik ve Tavan
Kaynak Kabiliyeti :
Iyi
2.0 *
1
E3XX-15
2.4
50
5.9-6.8
0.045
0.0436
0
0
3.6
1
E3XX-15
3.2
75
2.8-3.1
0.136
0.0938
0
0
4.8
1
E3XX-15
4.0
110
2.2-2.5
0.238
0.1194
1.6
1.6
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod SiniIi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
Agiz Araligi (mm)
Kk Yksekligi (mm)
1
2.2-2.5
2
1.8-2.0
6.4
E3XX-15
4.0
110
0.551
0.2651
2.4
1.6
Bakir Altlik
0.8 mm
2.0 - 3.6 mm
Agiz Araligi
Kk
Yksekligi
4.8 - 6.4 mm
60
2
1
Kullanilarak Dik ve Tavan Pozisyonundaki Alin Birletirme Kaynagi in zm nerileri
Kaynak Pozisyonu :
Dz veya Yatay *
Kaynak Kabiliyeti :
Iyi
2.4
2.0
1
EXX-16, EXX-17
2.4
60
5.3-5.7
0.054
0.051
3.2
3.6
1
EXX-16, EXX-17
3.2
85
5.3-5.7
0.083
0.051
4.8
4.8
1
EXX-16, EXX-17
4.0
120
3.6-4.0
0.178
0.073
6.4
6.4
1
EXX-16, EXX-17
4.8
160
2.6-2.9
0.328
0.101
Kaynak Boyutu (mm)
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod SiniIi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
1
2.6-2.9
2
2.8-3.1
7.9
9.5
E3XX-16, EXX-17
4.8
170
0.640
0.195
*) Dik ve tavan pozisyonlarinda, alin alina gereklestirilen dik ve tavan pozisyonlarinda uygulanan prosedrn aynisini kullanin.
Not : Kaynak akimi 10 ykseltilerek AC kullanilabilir. EXX-15 tr elektrodlar kaynak akimi 10 azaltilarak kullanilabilir.
Bakir Altlik, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalinlik iin
2.0 - 6.4 mm
2.4 - 6.4 mm
7.9 mm
9.5 mm
2
1
Kullanilarak Dz ve Yatay Pozisyondaki Ke Birletirme Kaynagi in zm nerileri
41
Kaynak Pozisyonu :
Yatay
Kaynak Kabiliyeti :
Iyi
2.0
1
EXX-16, EXX-17
2.4
60
5.3-5.7
0.054
0.051
3.6
1
EXX-16, EXX-17
3.2
90
5.3-5.7
0.083
0.051
4.8
1
EXX-16, EXX-17
4.0
125
3.6-4.0
0.194
0.073
6.4
1
EXX-16, EXX-17
4.8
170
2.6-2.9
0.357
0.101
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod SiniIi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
1
2.6-2.9
2
2.8-3.1
9.5
E3XX-16, EXX-17
4.8
175
0.685
0.195
*) Kse kaynagi yntemi iin belirtilen notlar burada da kullanilabilir.
Bakir Altlik, sadece 2.0 ve 3.6 mm kalinlik iin
2.0 - 6.4 mm
9.5 mm
2
1
Kullanilarak Yatay Pozisyondaki Ke Birletirme Kaynagi in zm nerileri
Kaynak Pozisyonu :
Dz
Kaynak Kabiliyeti :
Iyi
2.0
1
EXX-16, EXX-17
2.4
60
5.9-6.8
0.042
0.0436
1.0
3.6
1
EXX-16, EXX-17
3.2
85
5.3-5.7
0.083
0.0505
0.8
4.8
1
EXX-16, EXX-17
4.0
125
4.4-4.9
0.140
0.0597
1.2
6.4
1
EXX-16, EXX-17
4.8
160
2.6-2.9
0.330
0.1010
1.6
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod SiniIi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
T (mm)
1
160
2.6-2.9
2
175
2.4-2.7
9.5
E3XX-16, EXX-17
4.8
0.670
0.2100
0
*) Dik ve tavan pozisyonlarinda, alin alina gereklestirilen dik ve tavan pozisyonlarinda uygulanan prosedrn aynisini kullanin.
9.5 mm
2.0 - 6.4 mm
Bakir
Altlik
T
Kullanilarak Dz Pozisyondaki Di Ke (Corner) Birletirme Kaynagi in zm nerileri
42
Paslanmaz eliklerin yumusak eliklerle birlestirildigi
durumlarda, yumusak eligin baglanti yzeyi ogu
zaman paslanmaz elik elektrodla sivanir (buttering).
Bu teknik, Sekil-16'da gsterildigi gibi, yumusak elik
yzeyinde paslanmaz bir tabaka olusturulmasini ve
daha sonra baglantinin yine paslanmaz elik elektrodla
bitirilmesini ierir. Bu sivama islemi sirasinda en sik
kullanilan rnler E309 tr elektrodlardir. Bu teknik
ayrica, kaynagi zor ya da n tav islemi uygulanamayan
yksek karbonlueliklerin kaynaginda da kullanilir.
stenitik mangan eliklerinin karbon ya da mangan
elikleri ile birlestirilmesinde E308 tr elektrodlar
kullanilir. Buna karsin, kepelerin kaziyici disleri gibi
belirli periyotlarla degistirilen baglantilarda, paslan-
maz elik kaynak metalinin, kesme salmosu ile kolay
kesilememesi nedeni ile manganli elektrodlarin kulla-
nilmasi nerilir.
Yumusak elik yzeyinin paslanmaz elik ile kaplan-
masinda kullanilan esitli yntemler bulunmaktadir.
Kk alanlarda, bindirme kaynagi ile gereklestirilen
kaynak dikislerinden yararlanilir (Sekil-17a). Daha
genis yzeylerin kaplanmasinda ise, paslanmaz elik
saclar (Sekil-17b) veya Sekil-17c ve Sekil-17d'de
gsterildigi gibi paslanmaz elik plakalar yumusak
elik zerine punto kaynagi ile tutturulur.
G niteleri : Dsk evrimli ve transIormatr
tipi AC kaynak makinalarinin aik devre voltaji bazi
EXXX-16 ve serisi elektrodlarin kullanilmasi iin
yeterli ge sahip degildir. Buna karsin, elik
elektrodlarla kullanilan ayni g kaynaklari paslanmaz
elik elektrodlar iin uygun olabilmektedir. Kalinligi
1.3 mm'den 12.7 mm'ye kadar degisen paslanmaz elik
paralarin kaynagina ait parametreler ve prosedrler
Sekil-18, 19, 20, 21 ve 22'de verilmistir. Burada
yeralan sekiller; alin, T, bindirme ve 90 aili kse
baglantilarinda kullanilan baglanti tasarimlarini ve
kaynak altliklari ile ilgili bilgileri iermektedir.
9.2
GAZALTI KAYNAGI YNTEM
Paslanmaz elikler; sprey ark, kisa devreli ark veya
darbeli (palsli) ark ile metal transIerlerinden herhangi
birinin kullanildigi gazalti kaynagi yntemi ile de
kaynakedilebilir.
Kalinligi 1.6 mm'ye kadar olan paslanmaz elik
malzemelerin kaynaginda bakir altlik kullanilmasinda
yarar vardir. Bu altliklar, kalinligi 6 mm ve stnde
olan plakalarin tek taraItan gereklestirilen kaynak
islemlerinde de kullanilir.
Kaynak banyosunun katilasmasi sirasinda, kaynak
blgesinin hava ile temas etmesine ve havanin kay-
nagin ierisine dogru girmesine kesinlikle izin veril-
memelidir.
Erimis metalin oksijen taraIindan kirletilmesi, soguma
sirasinda paslanmaz eligin korozyon dayaniminda ve
toklugunda azalmaya neden olabilir. Bu olumsuz
durumu nlemek iin kaynagin alt taraIinin rnegin
Argon gibi bir soygaz yardimi ile korunmasi gerek-
mektedir. Gaz korumasi sabitlemenin yapildigi blge-
ningenelinde de olusturulabilir.
Kaynak sirasinda 2.4 mm apindaki teller kullani-
labilse de, zellikle yksek akim degerleri ile alisilan
durumlarda sprey ark ile metal transIeri elde edebilmek
iin 1.6 mm'den daha ince apli teller tercih edilir.
1.6 mm apindaki teller iin, koruyucu gaza ve
kullanilan paslanmaz elik tel cinsine bagli olarak
300-350 amper kaynak akimi nerilir. Olusan sirama
miktari; koruyucu gazin debisi, tel besleme hizi ve
kaynak makinasinin karakteristigi ile yakindan
ilgilidir.
Paslanmaz eliklerin gazalti kaynaginda genellikle DC
akim ve pozitiI () kutuplama kullanilir ve gaz
korumasinin 1-2 Oksijen ieren Argon Oksijen
karisim gazi ile yapilmasi nerilir.
43
karisimi, ana metalin korozyon dayanimini olumsuz
ynde etkilemeyecek kadar dsk seviyede karbon-
dioksit ierirken, kaynak dikisi sinirlarinin ok dzgn
olmasina da olanak saglar. Bu tr bir gaz karisimi
kullanilirken yksek endktansli g niteleri ile
alisilmasi yararli olacaktir.
Tek pasolu kaynak uygulamalari, Argon Oksijen ve
Argon Karbondioksit karisim gazlari kullanilarak da
yapilabilir. Buna karsilik ark voltaji, kararli yapiya
sahip bir kisa devreli ark ile metal transIerinin elde
edilebilmesi iin Helyum esasli gazlarinkine oranla
6 volt kadar daha dsk olabilir. Isi enerjisi daha dsk
bir ark ile alisilmasi erime hatalarinin ortadan kalk-
masina yardimci olur. Koruyucu gazdaki karbon-
dioksit, kisa devreli metal transIeri ile gereklestirilen
ok pasolu kaynaklarin korozyon dayanimini, neden
oldugu karbon birikmesi nedeniyle olumsuz ynde
etkileyecektir.
Serbest tel uzunlugu olabildigince kisa tutulmalidir. I
kse kaynagi uygulamalarinda kaynak torcuna kaynak
yn dogrultusunda egim verilmesi ile rahat bir
alisma saglanir ve daha dzgn kaynak dikislerinin
elde edilmesi mmkn olur. Buna karsin alin kaynagi
uygulamalarinda torca kaynak ynnn tersi dogrul-
tusunda egim verilir. Dis kse kaynaginda ise kaynak
torcu dz konumda tutulmalidir.
Torla birlikte kaynak baglantisinin ekseni dogrul-
tusunda ileri ve geri haIiI hareketler yapilabilir.
Paslanmaz eliklerin kisa devreli ark ile metal transIeri
kullanilarak gereklestirilen gazalti kaynagi uygu-
lamalarina ait kaynak prosedrleri Sekil-24'de belir-
tilmistir.
Paslanmaz eliklerin 90 Helyum 7.5 Argon ve
2.5 Karbondioksit karisim gazi korumasi ve kisa
devreli ark ile metal transIeri kullanilarak gerek-
lestirilen kaynak uygulamalarinda, kaynak malzemesi
ile ana metal arasinda iyi bir baglanti olusur ve dikisin
korozyon dayanimi yksekolur.
200 ve 300 serisi paslanmaz eliklerin sprey ark metal
transIeri ile gazalti kaynagina ait neriler Sekil-23'de
verilmistir.
Kare kesitli kt alin kaynaginda kaynak metalinin
alttan akmasini nlemek iin bir altlik kullanilmalidir.
Eger paralar tam olarak alin alina getirilememisse ya
da bakir altlik kullanilamiyorsa, ilk pasoda sprey ark ile
metal transIeri ynteminin uygulanmasi ile alttan akma
problemi azaltilabilir.
Yari otomatik kaynak torcu ile kaynak yaparken torca
kaynak ynnn tersi dogrultusunda egim verilmesi
yararli olur. Bu yntemde kaynakinin eli kaynak
dikisinin yaydigi isidan daha Iazla etkilenecek ancak
buna karsin kaynak blgesinin daha iyi ve net bir
sekilde grlmesi ve kontrol edilmesi saglanacaktir.
Kalinligi 6 mm ve stndeki paralarin kaynaginda,
kaynak torcu baglanti dogrultusunda ileri ve geri
hareket ettirilebilirken ayni anda her iki yana da haIiI
bir sekilde salinim verilebilir. Buna karsin daha ince
paralarda sadece ileri ve geri hareket kullanilir. Ince
malzemelerde ok daha ekonomik olan kisa devreli ark
ile metal transIeri zellikle yatay ve tavan pozisyon-
larinda gereklestirilen kk ve birinci paso uygulama-
larinda kullanilmalidir. Bazi kaynakilarin kaynak
banyosunu kontrol etmek iin derin bir kisa sprey ark
metal transIeri kullanmasina karsin bu yntemde
kaynak dikisinde yogun gzenekler olusabilmektedir.
Kisa devreli ark ile metal transIeri ile gereklestirilen
paslanmaz elik kaynaginda degisen voltajli ve
endktans kontroll g niteleri kullanilmalidir.
zellikle dzgn akiskanliga sahip bir kaynak banyo-
sunun elde edilmesinde endktans nemli bir rol
oynamaktadir.
Paslanmaz eliklerin kisa devreli ark ile metal transIeri
uygulanarak gereklestirilen kaynaginda genellikle
90 Helyum 7.5 Argon ve 2.5 Karbondioksit
ieren bir gaz karisiminin kullanilmasi nerilir. Bu gaz
44
Koruyucu Gaz :
Argon 1 Oksijen
Gaz Debisi :
16.5 lt/dak.
3.2
1
1.6
225
60
8.0-8.9
0.112
0.033
6.4
2
1.6
275
74
8.0-8.9
0.282
0.066
9.5
2
1.6
300
85
6.3-7.2
0.405
0.082
12.7
4
2.4
325
95
6.3-7.2
0.737
0.164
Para Kalinligi (mm)
Paso Sayisi
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Tel Srme Hizi (mm/sn)
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
Bakir Altlik
3.2 mm
1.6 mm
60
9.5 - 12.7 mm
60
6.4 mm
ekil-23 200 ve 300 Kalite Paslanmaz eliklerin Gazalti Kaynagi Yntemi ve Sprey Ark Metal
Transferi le Alin Birletirme Kaynagi in zm nerileri
Koruyucu Gaz :
Helyum 7.5 Argon
2.5 Karbondioksit
Gaz Debisi :
7.1 - 9.4 lt/dak.
Tel api :
0.8 mm
1.6
0.8
85
21-22
78
8.0-8.9
0.034
0.0328
3.2
0.8
125
21-22
119
5.9-6.8
0.069
0.0436
2.4
0.8
105
21-22
98
5.9-6.8
0.058
0.0436
2.0
0.8
90
21-22
81
5.5-6.3
0.051
0.0469
1.6
0.8
85
21-22
78
7.2-8.0
0.037
0.0364
2.0 *
0.8
90
21-22
81
4.9-5.3
0.058
0.0548
Para Kalinligi (mm)
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC ()
Kaynak Gerilimi (V) *
Tel Srme Hizi (mm/sn)
Kaynak Hizi (mm/sn)
Tketim (kg/m)
1.6 - 3.2 mm
1.6 - 3.2 mm
1.6 - 2.0 mm
ekil-24 200 ve 300 Kalite Paslanmaz eliklerin Gazalti Kaynagi Yntemi ve Kisa Devre Metal
Transferi le Alin ve Bindirme Kaynagi Baglantilari in zm nerileri
45
Gazalti kaynaginda kullanilan tellerin aplari genel-
likle 0.8 ile 2.4 mm arasinda degisir. Her bir tel api iin
sprey ark ile metal transIerinin olusabilmesi iin
asilmasi gereken belirli bir minimum akim degeri
vardir. rnegin paslanmaz elikler eger Argon
Oksijen karisim gazi korumasi altinda 1.2 mm apin-
daki paslanmaz elik kaynak telleri kullanilarak
kaynak ediliyorsa, sprey ark ile metal transIerinin
gereklesebilmesi iin yaklasik olarak 220 amper akim
uygulanmali, dogru akim ve pozitiI kutuplama tercih
edilmelidir. Ark gerilimi iin de minimum bir degerin
saglanmasi gerekmektedir. Bu deger genellikle 24 ile
30volt arasinda degisir.
Kaynak tellerinin sarildigi makaralarin agirliklari 1 kg
ile 25 kg, dolgu malzemelerinin kalinliklari ise 0.4 mm
ile 3.2 mm arasinda degisir. ok ince kalinliktaki dolgu
malzemeleri zellikle plaka halindeki paslanmaz elik-
lerin kaynaginda kullanilan serit seklindeki rnlerden
olusmaktadir. Bunun yaninda, alisilmis degerlerden
daha yksek oranda silisyum ieren stenitik tip dolgu
malzemeleri de retilmektedir. Silisyum ierigi yksek
olan bu dolgu malzemelerinin sprey ark metal transIeri
yntemi ile birlikte kullanilmasi durumunda son derece
iyi bir islatma zelligi saglanir.
Dsk oranda Ierrit ieren ya da hi Ierrit iermeyen
bazi paslanmaz elik kaynak metalleri (rnegin 347
kalite dolgu malzemeleri) kaynak sirasinda sicak
kirilganliga ve atlama egilimine neden olurlar. Bu tr
malzemeler kaynak edilirken prosedrlerde belirti-
lenden daha Iazla sayida paso uygulanmasi gerekebilir.
Kalinligi 1.5 mm ile 3.0 mm arasinda degisen 304, 310,
316, 321, 347, 410 ve benzeri kalitedeki paslanmaz
elikler; alin, bindirme ve tek taraIli kse kaynagi
baglantilarindan herhangi birisi ile sorunsuz olarak
kaynak edilebilir.
Darbeli (palsli) ark yntemi, normal kullanimda, bir
esit sprey ark ile metal transIeri yntemidir. Bu
yntemde, kaynak akiminin herbir yksek akim
darbesinde erimis metale ait kk bir damla arkin
ortasindan geerek transIer edilir. Yksek akim
darbesi, erimis bir metal damlasinin olusmasina ve bu
damlanin bzme kuvveti etkisiyle (Sekil-25) telin
ucundan kaynak banyosuna dogru ynelmesine
yetecek gce ve zamana sahip olmalidir. Kaynak
periyodunun dsk akim degerine sahip blmnde
ark devam etmektedir ve tel isinmistir. Ancak retilen
bu isi herhangi bir metal transIerinin saglanmasina
yetecek seviyede degildir. Bu nedenle dsk akim
degerinde kalma sresi kisaltilmalidir. Aksi durumda,
kresel sekile sahip bir metal transIeri gereklesecektir.
Bu yntemde genellikle 0.9 mm ve 1.2 mm apindaki
teller kullanilir. Darbeli ark kaynaginda, sprey ark
kaynaginda da kullanilan Argon 1 Oksijen koru-
yucu gazi sik olarak tercih edilmektedir. Bu ve diger
aplardaki teller, darbeli akimda sprey ark ile metal
transIeri kullanilmasi durumunda, srekli kaynak
akimindakine oranla daha dsk akim degerleri ile
yklenerek kaynak edilebilirler. Bunun avantaji; ince
paralarin, kisa devreli ark ile metal transIerine oranla
daha az sirama ile dzgn grntl kaynak dikisi
veren sprey ark ile metal transIeri uygulanarak kaynak
edilmesine olanak saglamasidir. Darbeli akim kullanil-
masinin bir diger avantaji, belirli bir akim degerinde,
zellikle kalin apli elektrodlarin kullanildigi uygula-
malarda, sprey ark ile metal transIerinin srekli
akimdakine oranla daha kolay elde edilebilmesidir.
Kalin apli elektrodlar, ince apli elektrodlara gre
daha dsk maliyetlidir ve yigdiklari dolgu metaline ait
yzey alaninin dolgu hacmine oranla dsk olmasi
sayesinde kaynak metalinin kirlenme olasiligi iyice
azalmaktadir.
ekil-25 Bzme Kuvveti Ektisi (Pinch Effect)
46
Bzme Kuvveti
Kaynak Teli
Kaynak Toru
Baglantinin her iki kenarina dogru gereklestirilen
salinimli ve osilasyonlu kaynak teknikleri yerine ince
ve dz kaynak teknikleri ile alisilmasinda yarar vardir.
Dz kaynak tekniginde, ekme gerilmelerinin dsk
olmasi ve sicak kirilganlik isisi araligindaki sogumanin
daha hizli olarak gereklesmesi nedeni ile sicak atlak
olusumu riski azalmaktadir. Bunun yaninda, normal-
den daha Iazla derecede disbkey olan kaynak
dikislerinin olusturuldugu yntemlerin kullanilmasi da
son derece yararlidir.
Kisa devreli ark ile metal transIeri yntemi ana metal
ile dsk oranda seyrelmeye neden oldugu iin kaynak
metalinde sicak atlak olusumu riski de iyice azal-
maktadir. Seyrelmenin Iazla olmasi durumunda ise
atlama hassasiyeti yksek olan ve tamamen stenitik
yapiya sahip bir kaynak metali olusabilir.
Ferritik ve mantenzitik tipteki manyetik paslanmaz
elikler stenitik tipteki manyetik olmayan paslanmaz
eliklerle birlestirilirken asagidaki konulara dikkat
edilmelidir.
- Kaynak isleminin tek taraItan gereklestirilecegi bir
kaynak agizi tasarlanmali ve kaynak dikisinden
beklenen en dsk dayanim amalanmalidir.
- Manyetik olan paslanmaz eligi manyetik olmayan
paslanmaz elige kaynak ederken ark Ilemesi
riskini en aza indirmek iin dsk isi girdili kisa
devreli ark ile metal transIeri ynteminden yarar-
lanilmalidir.
- Baglantinin her iki taraIinda da homojen bir
erimenin gereklesebilmesi iin, kaynak teli
baglanti blgesindeki kaynak agizi egiminin sona
erdigi seviyeden daha yukaridaki bir konumda
merkezlenmelidir.
200 ve 300 serisi paslanmaz eliklerin sprey ark
uygulanarak gereklestirilen gazalti kaynaginda
kullanilan kaynak parametreleri ve prosedrleri
Sekil-23'de verilmistir. Sekil-24'de ise 200 ve 300
serisi paslanmaz eliklerin kisa devreli ark uygula-
narak gereklestirilen gazalti kaynagina ait paramet-
reler ve prosedrler yeralmaktadir.
9.3
TIG KAYNAGI YNTEM
Kaynak edilebilen btn paslanmaz eliklere TIG
kaynagi yntemi uygulanabilir.
Bu yntemde kullanilan elektrod ulari AWS A5.12'de
belirtildigi gibi; toryum, seryum ve lantan ile alasim-
landirilan tungstenden imal edilmistir. Bu elektrodlarin
en byk avantaji, saI tungsten elektrodlara gre daha
kararli bir arka sahip olmalari ve daha yksek kaynak
akimlari ile kullanilabilmeleridir.
Koruyucu gaz genellikle argon olup, zellikle kalin
paralarin kaynaginda Helyum ya da Helyum Argon
karisim gazlari da kullanilabilir. Argon gazinin en
byk azantaji akis hizinin dsk olmasi ve buna bagli
olarak helyuma gre daha stabil bir ark olusmasi ve ark
voltajinin daha dsk seviyede tutulmasidir. Dsk
voltaj kullanimi, ince saclarin baglanti blgesinde
yanik olusmadan kaynak edilebilmesi aisindan ok
nemlidir.
TIG kaynagi iin gelistirilen dolgu malzemeleri,
otomatik kaynak uygulamalarinda kullanilacaksa
kangala sarilan, eger elle beslenerek kullanilacaksa
dogrultularak ubuk haline getirilen dolu tellerden
retilir. Bu rnler AWS A5.9'da tanimlanmis olup
MIGve tozalti kaynagi yntemlerinde de kullanilabilir.
AWS A5.30'da belirtilen insrt sekline getirilmis dolgu
malzemeleri, zellikle TIGkaynagi ile gereklestirilen
kk paso uygulamalarinda kullanicilara byk kolay-
liklar saglamaktadir.
TIGkaynaginda kullanilan DCg niteleri sabit akim
zelligine sahip olmali ve kaynak devresi yksek
Irekansli voltaj ile donatilmis olmalidir. Yksek
Irekans sadece arkin tutusturulmasi asamasinda
gereklidir. Elektrod is parasina yaklastirildiginda,
yksek Irekans tungsten elektrod ile is parasi
arasindaki bosluktan atlayarak kaynak arkini olusturur.
Arkin bu sekilde elde edilmesi sirasinda tungsten
elektrod is parasina degmeyecegi iin paslanmaz
47
eligin tungsten taraIindan kirlenmesi olasiligi byk
lde azalir. Derin nIuziyetli dikislerin elde edilmesi
iin kaynak isleminin dz kutuplama ile, DC (-),
yapilmasi gerekmektedir.
Bir miktar tungsten kirliligine neden olmasina ragmen,
elektrodun yksek Irekans kullanilmadan is parasina
srtlmesi ile de ark olusturulabilir. Ancak karbon
kirlenmesine neden olabilecegi iin tungsten elektrod
karbon bloklar zerine kesinlikle srtlmemelidir.
Paslanmaz eliklerin kaynaginda otomatik TIG kay-
nagi yntemi de kullanilabilir. Ark voltaji ark uzunlugu
ile orantilidir. retilen bir sinyal sayesinde ark voltaji
kontrol nitesi otomatik olarak devreye girer. Baglanti-
larda ek dolgu malzemeleri kullanilabilecegi gibi,
zellikle ince saclarin birlestirilmesinde sadece bag-
lantiyi olusturan kenarlarin eritilmesi ile de kaynak
yapilabilir. "Soguk" dolgu metalleri kullaniliyorsa, tel
besleme islemi her zaman kaynak banyosunun
nnden yapilmalidir.
"Sicak" tel ile gereklestirilen TIG kaynagi yntemi,
zellikle metal yigma hizinda ve kaynak hizinda
nemli artislarin elde edilmesine olanak saglar. Bu
yntemde, kontakt memenin iinden geen tel zel bir
g nitesi taraIindan isitilir ve kontakt memenin u
kismindan ikarak is parasina dogru ilerler (Sekil-26).
Bir diren taraIindan n isitma uygulandigi iin,
kaynak banyosuna degmeden nce, tel erime noktasina
kadar isinmis olur. Bylece tungsten elektrod daha ok
ana metali eritmek iin isi retir ve dolgu telinin
erimesi iin gereken diren enerjisinin byk bir
blm AC g nitesi taraIindan saglanir. "Sicak" tel
yntemi, tozalti kaynagi ve kendinden korumali metal
zl tel kaynaginda kullanilan uzun serbest tel
mesaIesi ile alisma prensibinin TIG kaynagindaki
degisik bir uyarlamasidir. "Sicak" telle gereklestirilen
TIG kaynaginda kullanilan dolgu telleri genellikle
1.2 mm apindadir. Dolgu teli nceden eritildigi ya da
zel bir g nitesi taraIindan erime noktasina yakin bir
AC
G
nitesi
Serbest
Tel
Uzunlugu
Dolgu Teli
Tel Besleme Makarasi
Kontakt Meme
I Parasi
TIG
Torcu
alima Yn
ekil - 26 Paslanmaz eliklerin Otomatik TIG
Kaynaginda Kullanilan "Sicak" Tel
Ynteminin ematik Gsterimi
Tablo-17 "Sicak-Tel" le TIG Kaynagina Ait Kaynak Hizi ve Metal Yigma Hizi Degerleri
300
400
500
10 - 12
11 - 13
12 - 15
1.7 - 4.2
2.5 - 5.9
3.4 - 8.5
46 - 157
78 - 188
125 - 282
1.4 - 4.5
2.3 - 5.4
3.6 - 8.2
Kaynak
Akm
(Amper)
Kaynak
Gerilimi
(Volt)
Kaynak Hz Tel Srme Hz Metal Ygma Hz
(mm/sn) (mm/sn) (kg/saat)
Tel ap
Koruyucu Gaz
Elektrod
: 1.2 mm
: 75 He + 25 Ar
: 4.0 - 4.8 mm ( 2 Toryum Alayml)
48
6.4
3.2
200-350
9.4
3.2
3.4
0.0820
4.8
2.4
200-250
7.1
3.2
4.2
0.0656
3.2
1.6
120-140
4.7
2.4
5.1
0.0548
2.4
1.6
100-120
4.7
1.6
5.1
0.0548
1.6
1.6
80-100
4.7
1.6
5.1
0.0548
12.7
3.2
225-375
11.8
3.2
3.4
0.0820
Para Kalinligi "T" (mm)
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC (-)
Gaz Debisi Argon (lt/dak)
Tel api (mm)
Kaynak Hizi (mm/sn)
T 0.1'den Az
T
T
6.4
3.2
225-350
9.4
3.2
3.4
0.0820
4.8
2.4
225-275
7.1
3.2
3.4
0.0820
3.2
1.6
130-150
4.7
2.4
4.2
0.0656
2.4
1.6
110-130
4.7
1.6
4.2
0.0656
1.6
1.6
90-100
4.7
1.6
4.2
0.0656
12.7
3.2
225-375
11.8
3.2
3.4
0.0820
Para Kalinligi "T" (mm)
Elektrod api (mm)
Akim (amp) DC (-)
Gaz Debisi Argon (lt/dak)
Tel api (mm)
Kaynak Hizi (mm/sn)
Dik asagidan yukariya ve tavan pozisyonlarinda kaynak akimi 10 - 20 azaltilarak kullanilabilir.
T
T
ekil-27 TIG Yntemindeki Alin, Ke, "T" ve Bindirme Kaynagi Baglantilarina Ait zm nerileri
sicakliga kadar isitildigi iin gereklesen metal yigma
hizi kaynak arkindan bagimsiz olarak kontrol edile-
bilmektedir.
DC (-) ve 400-500 amper kaynak akimi uygulanarak
gereklestirilen bir "Sicak" tel ile TIG kaynagi
ynteminde 8.2 kg/saat'lik bir metal yigma hizina
ulasilabilir (Tablo-17). Otomatik salinimli kaynak
tekniklerinin kullanilmasi ile daha yksek dolgu
hizlarinin elde edilmesi mmkndr. Yksek dolgu
hizlarinda gereklestirilen kaynak uygulamalarinda,
olusan genis kaynak banyosunda gerekli kontroln
saglanabilmesi iin voltaj degerinin mutlaka kontrol
altinda tutulmasi gerekmektedir. Bu nedenle, "Sicak"
49
tel yntemi ile gereklestirilen TIG kaynaginda bir
voltaj kontrol donanimina ihtiya duyulur.
Paslanmaz elik boru ve saclarin TIG yntemi ile
kaynaginda, birbirlerine yakin konumda yerlestirilen
tungsten elektrodlarin kullanilmasi ile kaynak hizi
nemli lde ykseltilebilir. Bunun yaninda, birden
Iazla tungsten elektrodun ayni anda kullanilmasi ile,
zellikle yksek hizlarda gereklestirilen uygulama-
larda karsilasilan kenar yanigi problemleri de ortadan
kaldirilir.
Kalinligi 1.6 mm'den 12.7 mm'ye kadar degisen
paslanmaz eliklerin TIG yntemi ile kaynaginda
kullanilan alin, kse, "T" ve bindirme tipi kaynak
baglantilarina ait parametreler Sekil-27'de verilmistir.
(a) Kare Agizli Kt Alin
Birletirme Kaynagi
(d) ift Tarafli "V"
Kaynak Agizi Ile Alin
Birletirme Kaynagi
(b) Tek Tarafli "V" Kaynak Agizi
Ile Alin Birletirme Kaynagi
(Kk Yksekligi Ieren)
(c) Tek Tarafli "V" Kaynak Agizi
(Kk Yksekligi Iermeyen)
(e) Tek Tarafli "V" ve "U"
Kaynak Agizi Ile Alin
Birletirme Kaynagi
(f) Tek Tarafli "U" Kaynak Agizi
6.4 - 7.9 mm
Yuvarlatilmi
5-10 Egim
ekil-28 Tozalti Kaynaginda Kullanilan Alin Baglanti ekilleri
9.4.
TOZALTI KAYNAGI YNTEM
Tozalti kaynagi yntemi, yksek isi girdilerine ve
yavas soguma hizlarina izin veren paslanmaz eliklerin
kaynaginda kullanilabilir. Tozalti kaynaginda kulla-
nilan toza bagli olarak kaynak metalinin silisyum
ierigi diger kaynak yntemlerindekine oranla biraz
daha yksek olabilir ki bu durum Ierrit ieriginin
4 FN'den dsk olmasi durumunda sicak yirtilma ve
atlama egilimini arttirir.
Kaynak metalinin tamamen stenitik yapida olmasi ya
da dsk oranda Ierrit iermesi gereken durumlarda
tozalti kaynagi ynteminin kullanilmasi nerilmez.
Buna karsilik, kaynak metalinde 4 FN'den daha Iazla
Ierrit bulunmasina izin verilen uygulamalarda yksek
kaliteye sahip kaynak dikislerinin elde edilmesi
mmkndr. Sekil-28'de, tozalti kaynagi yntemi ile
gereklestirilen alin birlestirme uygulamalarina ait
kaynakagizi tasarimlari yeralmaktadir.
50
8 mm kalinliga kadar olan paralar zerinde tek paso
ile gereklestirilen kaynak uygulamalarinda yksek
kaliteye sahip kaynak dikisleri, kk aikligi birakil-
madan ve uygun bir altlikla birlikte kt alin kaynagi
agizi kullanilarak elde edilebilir (Sekil-28a). 16 mm
kalinliga kadarki paralar zerinde iki paso ile
gereklestirilen kaynak uygulamalarinda da kk
aikligi birakmadan alismak mmkndr. Ancak bu
durumda, kaynak altligi kullanilmadigi iin birles-
tirilecek olan yzeylerin birbirlerine iyice yaklas-
tirilmis olmasi gerekmektedir. Bu trdeki kaynak agizi
tasariminin en byk avantaji ok az hazirlik gerek-
tirmesi ve uygun nIuziyetli, yksek kaliteli kaynak
dikislerinin elde edilmesine olanaksaglamasidir.
Kalinligi 8 mm ve stndeki paralarin, belirli bir kk
yksekligine sahip "Tek TaraIli V" kaynak agizi ile
gereklestirilen tek pasolu alin kaynagi uygulama-
larinda erimeyen altliklar kullanilmalidir (Sekil-28b).
Endstriyel uygulamalarin byk bir ogunlugunda
kalinligi en Iazla 32-38 mm olan malzemeler kullanilir.
Kk ykseklikleri ise 3.2 ile 4.8 mm arasinda
degismektedir. Para kalinliginin 16 mm'yi astigi
durumlarda, altlik kullanilmadan gereklestirilen iki
pasolu kaynak uygulamalarinda da bu baglanti
seklinden yararlanilir. Birinci paso baglantinin "V"
seklindeki blmnde gereklestirilir (Sekil-28b).
Para daha sonra ters evrilerek atilan ilk paso arka
paso konumuna getirilir. Bu konumda iken bitirme
pasosu baglantinin dz taraIindan ve ilk pasonun
kkne iyice nIuz edecek sekilde gereklestirilir. iIt
pasolu kaynak uygulamalarindaki kk yksekligi
yaklasik olarak9.5 mm'dir.
Sekil-28d'de gsterilen "itI TaraIli V" alin kaynagina
ait kaynak agizi sekli, tozalti kaynagi ynteminde
kullanilan temel baglanti tasarimidir. Bu tasarimda
genellikle genis bir kk yksekligi kullanilir. 19 mm
kalinligindaki 304 kalite paslanmaz elik plakalarda
kullanilan "iIt TaraIli V" kaynak agizi ve kaynak
sirasi ile ilgili bilgiler Sekil-29'da gsterilmektedir.
Sekil-28f'de yeralan "Tek TaraIli U" kaynak agizi da
sik kullanilan bir tasarim seklidir. Baglantinin ters
19.1 mm
2
90
1
90
6.4 mm
6.4 mm
ekil-29 304 Kalite Paslanmaz elik in Tipik Bir ift Tarafli
"V" Baglantisi.
1. Paso : 700 Amp, 33 Volt, 6.8 mm/sn Kaynak Hizi
2. Paso : 950 Amp, 35 Volt, 5.1 mm/sn Kaynak Hizi
G Kaynagi : DC
Kutuplama : Dogru Kutuplama
Elektrod Cinsi ve api : 308 Kalite (4.8 mm)
Toz Cinsi : Ntr
51
taraIinda genellikle kk boyutlu ve elle hazirlanan
bir kaynak altligi kullanilir. Kk pasodan sonra, "U"
Iormundaki oyugun her siranin 2 paso ile olustu-
rulmasina zen gsterilerek doldurulmasi nerilir.
Kaynak agizinin her iki taraIini baglayan tozalti
kaynagi pasosundan cruIun temizlenmesi sirasinda
byk zorluklarla karsilasilabilinir.
Ince kesitli paslanmaz eliklerin kaynaginda DC g
niteleri sik olarak kullanilir. Kalin paralarda hem AC
hem de DC kullanilabilse de daha ok DC ile
alisilmasi tercih edilir. Kullanilan kaynak akimlari,
karbon eliklerinin kaynaginda kullanilan akim deger-
lerinin 80'i seviyesindedir. Tek pasolu kaynak
teknikleri genellikle 40 - 60'lik bir seyrelme ile
gereklesir. Bu oran ok pasolu kaynak uygulama-
larinin kullanilmasi ile azaltilabilir.
Tozalti kaynagi, gzle grlr derecede uzun bir zaman
araligi sresince sivi halde kalabilen, genis hacimli bir
erimis metal olusturur. Erimis haldeki bu metalin
katilasana kadar desteklenmesi ve konumunun
akmadan korunmasi gerekmektedir. En sik kullanilan
kaynak altliklari eriyen ve erimeyen altliklar olmak
zere ikiye ayrilir.
Paslanmaz eliklerin kaynaginda kullanilan erimeyen
altliklarin basinda bakir altliklar gelmektedir. Eger
bakirdan retilen plakalar sogutma ubugu olarak
kullaniliyorsa, bakirin eriyerek tane sinirlarina dogru
nIuz etmemesi iin gerekli olan nlemlerin alinmis
olmasi gerekmektedir. Bakir altliklardaki kanallara ait
ller Sekil-30'da belirtilmistir. Bakir altliklarin
yerine, bazi uygulamalarda seramik altliklar da
kullanilabilir.
Eriyebilen trdeki metalik altliklarin kullanildigi
uygulamalarda, kaynak paslanmaz elik altligin iine
dogru nIuz eder ve onunla birlikte erir. Bunun
sonucunda, kullanilan altlik gereklestirilen baglan-
tinin geici veya kalici bir parasi haline gelir.
Tozalti kaynagi, genellikle dz pozisyonda yapilir. Bu
sayede, kaynak dikisi kenarlari ok dzgn olur ve
kolay alisma olanagi saglanir. Bazi durumlarda
kaynak islemi evresel ve belirli bir egime sahip
baglantilar olusturacak sekilde de gereklestirlebilir.
Sekil-31'de egimli yzeylerin kaynak dikisi zerindeki
etkileri sematik olarakgsterilmektedir.
Tozalti tozlari, eritilmis ve aglomere edilmis tozlar
olmak zere iki gruba ayrilir. Eritilmis tip tozlar camsi
0.51 - 1.52 mm
6.4 - 19.1 mm
12.7 mm
ekil-30 Paslanmaz eliklerin Tozalti Kaynaginda Kullanilan
Bakir Altliklara Ait Kanal lleri
52
bir grnme sahip olup, tozu olusturan elementlerin
yksek sicakliklarda eritildikten sonra toz taneleri
olusturacak sekilde paralanmasi ile elde edilir.
Aglomere edilmis tozlar ise tozu olusturan element-
lerin uygun bir baglayici ile karistirildiktan sonra
pisirilmesi ile elde edilir.
Bazi aglomere edilmis tozlarin kullanilmasi ile esitli
alasim elementlerinin kaynak metaline eklenebilmesi
mmkn olmaktadir. Bu alasim elementlerinin basinda
krom, nikel, molibden ve niobyum gelmektedir.
Yapisinda hibir alasim elementi iermeyen tozlar
"Ntr Tozalti Tozlari" olarak adlandirilir. "Ntr" terimi
greceli bir kavram olup, kaynak metalinin alasimi
kullanilan ntr tozdan bir miktar etkilenerek degisime
ugrar.
AWS A5.9'da listelenen analiz araliklari kaba deger-
lerden olusmaktadir. Kimyasal analizin kaynak
kalitesini ve servis yapabilirligini yakindan etkilemesi
nedeni ile belirtilen bu degisim araliklari kaynak
dikisinde her zaman tolore edilemeyebilir. Kontrol
elde tutmak iin uygulanan kaynak teknigi, tozun
alasim ierigi ya da diger uygun degisiklikler dolgu
metali analizindeki degisimleri dengeleyecek sekilde
yapilmalidir.
Kaynak isleminin baslatilmasi asamasinda sik olarak
kullanilan iki yntem asagida belirtilmistir:
Srterek Baylama :
Bu teknikte, tel is parasina dogru srlr ve bu sirada
araba da hareket etmeye baslar. Tasiyici arabanin is
parasina olan rlatiI hareketi nedeniyle, tel eriyerek
paraya deyince yapisma problemi ile karsilasilmaz.
Geri ekerek Baylama :
Bu teknikte, tel is parasina dogru yavas yavas ilerler
ve bu arada toz ile kaplanir. Kaynak basladiktan sonra
tel bir an iin geri ekilir ve daha sonra tekrar ters
ynde, yani paraya dogru hareket ederek ileriye dogru
bir tel beslemesi saglanir. Ince kesitli paslanmaz
eliklerin kaynaginda bu yntemin kullanilmasi
nerilmez.
Ark olustuktan sonra bazi parametrelerin kontrol
edilmesi ok nemlidir. Kaynak akimi en nemli
parametredir. Bunu kaynak gerilimi izler. Kaynak
hizindaki degisimler belirli bir sablona gre ayarla-
nabilir. Eger hiz ykseltilirse, kaynak dikisinin
dayanimi azalir, buna karsilik hiz azaltilirsa, elde
edilen dayanim daha yksek olur. Btn bunlarin
yaninda, kaynak hizi nIuziyet derinligi zerinde de
etkili olmaktadir.
ekil-31 (a) Yatay Konumda Dz Kaynak, (b) Hafif Meyilli Yzeyde Aagidan Yukariya
Dogru Kaynak, (c) Hafif Meyilli Yzeyde Yukaridan Aagiya Dogru Kaynak
(a)
(b)
(c)
I Parasi
Elektrod
I parasi
Elektrod
I Parasi
Elektrod
I parasi
Elektrod
53
54
EKLER
55
56
EK-1
EVRM TABLOLARI
1 MPa
1 Psi
1 J
1 lb/It (pound per Ioot)
1 m
1 inch
1 It (Ieet)
1 kg
1 lb
1 mm
C
F
145 Psi (pound per square inch)
0,006895 MPa
0,7376 It.lb (Ioot-pound)
1,4882 kgI/m
39,37 inch 3.281 Ieet
25,4 mm
12 inch 30,48 cm
2,205 lb
0,4536 kg
0,00155 square inch
( F - 32) x 5/9
( C x 9/5) 32
1 MPa
1 N
1 J
1 N/mm
0,1 daN
0,1 daJ
0,102 kgI/mm
0,102 kgI.m
10,2 bar
Elektrod aplari Kurulular ve Dernekler
0.024
0.030
0.035
0.039
3/64
1/16
5/64
3/32
7/64
1/8
5/32
3/16
1/4
0.6
0.8
0.9
1.0
1.2
1.6
2.0
2.4
2.8
3.2
4.0
5.0
6.0
inch mm
AWS
DIN
BS
NFA
ISO
EN
AISI
ASA
American Welding Society

"Amerikan Kaynak Dernegi"
Deutsches Institute Fr Normung e.V.
"Alman Standartlar Enstits"
British Standards Institute
"Ingili: Standartlar Enstits"
Association Franaise de Normalisation
"Fransi: Standartlar Birligi"
International Standard Organisation
"Uluslararasi Standartlar Kuruluu"
Euronorme
"Avrupa Standartlari"
The American Iron and Steel Institute
"Amerikan Demir elik Enstits"
American Standards Association
"Amerikan Standartlar Birligi"
57
EK-2
YKSEK SICAKLIKLARA DAYANIKLI PASLANMAZ ELKLERN
ARK KAYNAGINDA KULLANILAN RTL KAYNAK ELEKTRODLARIN
EN 1600 NORMUNA GRE SINIFLANDIRILMASI
E 19 12 3 L R 1 2
rtl
Elektrod
Cr
Ierigi
()
Ni
Ierigi
()
Mo
Ierigi
()
Dsk
C'lu
( 0.03)
rt Tipi
R
B
Rutil
Bazik
Akim Tipi
ve Verim
Sembol
1
2
3
4
5
6
Verim
Kaynak Pozisyonlari
1
2
3
4
5
Btn pozisyonlar
Yukaridan asagiya hari btn pozisyonlar
Alin alina, yatay (dz), oluk ve yatayla aili kaynak
Yatay (dz) ve oluk pozisyonunda kaynak
Yukaridan asagiya ve 3'de belirtilen pozisyonlar
Akim Tipi
AC DC
DC
AC DC
DC
AC DC
DC
105
~ 105 125
~ 125 160
58
EK-3
STENTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
80
202
304
321
301
304L
201
347
348
303
303Se
302 302B
302'ye esdeger, dsk
Ni ieren, genel
kullanim amalidir.
Ni ieriginin bir
kisminin yerine Mn
ilave edilmistir.
302'nin dsk C
ieren tr olup
kaynak sirasinda
olusan karbr
kelmesi riski
azaltilmistir. Kimya
ve gida endstrisin-
deki paralarin
imalatinda kullanilir.
Ierigindeki Ti kaynak
sirasinda olusan krom
karbr kelmesi
riskini nler. 425-
870C sicakligindaki
yogun koroziI ortam-
larda, uaklarin egzost
maniIoltlarinda ve
kazan zirhlarinda
kullanilir.
alistika (islendike)
sertlesme egilimini
ykseltmek amaciyla
Cr ve Ni ierigi
azaltilmistir. Yksek
dayanima ve tokluga
sahip demiryolu
arabalari, romrk
gvdeleri ve uaklarin
yapisal elemanlari
baslica kullanim
alanlaridir.
Kaynak sirasinda
olusan karbr
kelmesi riskini en
aza indirmek
amaciyla, 304'n
ekstra-dsk C
ierecek sekilde
retilmis trdr.
301'in Ni esdegeri
daha dsk olan
trdr.
Ni ieriginin bir
kisminin yerine Mn
ilave edilmis ve bu
sayede alistika
(islendike) sertlesme
egilimi ykseltilmistir.
305
alisarak sertlesme
egilimini azaltmak
iin Ni ierigi
ykseltilmistir.
Bkerek
sekillendirme ve
ekme islemlerinde
kullanilir.
384
alisarak sertlesme
egilimini azaltmak
iin Ni ve Cr ierigi
305'e gre daha
yksek tutulmustur.
Soguk perinleme ve
soguk sekil verme
uygulamalarinda
kullanilir.
385
384 ile ayni Ni-Cr
seviyesine sahip olup
daha az alasim
elementi ierir. 384 ile
hemen hemen ayni
sekil verme kabiliye-
tine sahiptir. Ancak
korozyon dayanimi
daha dsktr.
314
310'a benzer
yapidadir. Ierdigi
daha yksek Si
sayesinde yksek
sicakliklardaki
pullanma (tuIallenme)
dayanimi arttirilmistir.
317
316'dan daha yksek
oranda Mo iermesi
sayesinde korozyon
ve srnme dayanimi
arttirilmistir.
308
Korozyon ve sicaklik
dayanimini
ykseltmek amaciyla
yksek oranda Ni ve
Cr ierir. Kaynak
sirasindaki alasim
kayiplarini nleyen
dolgu metallerinin
309
Ni ve Cr ieriginin
daha yksek
olmasinin disinda 308
ile aynidir. Korozyon
ve pullanma dayanimi
mkemmeldir. Isil
islem donanimlari ve
Iirin paralarinin
310
309'a benzer yapida
olup Ni ve Cr ierigi
daha yksektir. Isi
esanjrleri, Iirin
paralari, yanma
odalari ve kaynak
dolgu malzemelerinin
imalati baslica
kullanim alanlaridir.
316
Mo ierdigi iin 302
ve 304'e oranla daha
yksek korozyon
direnci saglar. Yksek
srnme dayanimina
sahiptir. Kimya,
IotograI ve besin ile
ilgili donanimlarin
309S
309'un kaynak
kabiliyetini
ykseltmek amaciyla
daha dsk C ieren
trdr.
310S
310'un kaynak
kabiliyetini
ykseltmek amaciyla
daha dsk C ieren
trdr.
316L
316'nin kaynakli
konstrksiyonlarda
kullanilmak zere
tasarlanmis ekstra-
dsk C'lu trdr.
321'e benzer
yapidadir. Kaynak
islemlerinde
stabilizasyonu
saglamak amaciyla
yapisina Nb ilave
edilmistir.
347'ye benzer
yapidadir. Ancak Nb
ierigi en st
seviyededir. zellikle
nkleer enerji
uygulamalarinda
kullanilir.
Kalin kesme
uygulamalari iin
gelistirilmis olan ve
302'nin S ieren,
islenmesi kolay
trdr. SaItlarda
vanalarda ve vidali
makina paralarinda
kullanilir.
Ince kesme
uygulamalari iin
303'n Se ieren,
islenmesi kolay
trdr.
Bu grubun temel
alasimidir. Gida
maddesi tasima ve
pisirme kaplari, uak
motoru kaportalari,
antenler, yaylar ve
mimari rnlerin
Si ieriginden dolayi,
302'ye oranla daha
yksek tuIallenme
(pullanma)
dayanimina sahiptir.
Firin paralari,
sizdirmaz contalar ve
isitma elemanlarinda
kullanilir
59
EK-4
FERRTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
429 434 405
Cr ieriginin biraz az
olmasi kaynak
kabiliyetini ykseltir.
Nitrik asit tasinan
kaplar gibi kimyasal
islem ekipmanlari
baslica kullanim
alanidir.
Mo ilavesi ile kis
aylarindaki olumsuz
yol sartlarinin
etkisinde kalan
paralarda ve
otomotiv
endstrisindeki sac
levhalarda kullanilir.
436
Nb ilavesi sekil verme
kabiliyetini ykseltir.
Otomotiv
endstrisinde sekil
vermede zorluk
ekilen
uygulamalarda
kullanilir.
442
Korozyon ve
pullanma dayanimini
ykseltmek iin Cr
ierigi arttirilmistir.
Firin paralarinda,
pskrtme
memelerinde ve
yanma odalarinda
kullanilir
Al ilavesi ile kaynak
kabiliyeti
iyilestirilmis ve
sertlestirilemez
duruma getirilmistir.
Aksi halde martensitik
alasimlar gibi
davranis gsterir. 410
ve 403 gibi havada
sertlesen trlerin
sorun yarattigi
yerlerde kullanilir.
430F
Kalin kesme
uygulamalari iin
430'un S ieren,
islenmesi kolay
trdr. Vidali makina
paralarinin
430
Bu grubun temel
alasimidir.
Sertlesmeyen Cr
alasimi trdr.
DekoratiI seritlerde,
nitrik asit tanklarinda
ve isil islem
sepetlerinde kullanilir.
430Se
Ince kesme
uygulamalari iin
430'un Se ieren,
islenmesi kolay
trdr.
446
442'ye gre daha
yksek Cr ierdigi
iin yksek
sicakliklardaki
korozyon ve pullanma
dayanimi Iazladir.
zellikle degisken
servis sartlarinda ve
slIrl ortamlarda
kullanilir.
60
EK-5
MARTENZTK PASLANMAZ ELKLER (AISI)
414 405
Yksek Ni ierigi
sertlesme kaabiliyetini
ve korozyon
dayanimini arttirir.
Yaylar, temperlenmis
roleler ve makina
paralarinda kullanilir.
440C
Paslanmaz eliklerin
en yksek C ierenidir
(0.95-1.20). Bilya ve
yataklarin imalatinda
kullanilir.
440B
440C'ye oranla daha
dsk C ierdigi iin
toklugu yksektir.
Ince biaklar ve vana
paralarinin
Sertlesmeyen
gruptadir. Al ilavesi
sayesinde kaynak
sirasindaki sertlik
olusumu
engellenmistir.
403
Trbinlerde kullanilir.
410'a benzer tiptedir.
Buhar trbini
kanatlari ve diger
gerilme altindaki
paralar baslica
uygulama alanidir.
410
Bu grubun temel
alasimidir. Isil islemle
sertlesebilen en
bilinen elik trdr.
Makina paralari ve
pompa millerinde
kullanilir.
420
410'un yksek C
ieren tr olup
zellikle daha yksek
sertlik ve asinma
dayanimina sahiptir.
Biaklar, cerrahi
aletler ve vanalarda
kullanilir.
416
Kalin kesme
uygulamalari iin
410'un S ieren,
islenmesi kolay
trdr.
431
Yksek Cr iermesi
nedeniyle korozyon
dayanimi arttirilmistir
ve yksek mekanik
zelliklere sahiptir.
Uaklardaki baglanti
aparatlari, isitici
ubuklar, somunlar ve
kagit makinasi
paralarinda kullanilir.
440A
440B'ye oranla daha
dsk C ierdigi iin
daha yksek tokluga
sahiptir. 420'den daha
Iazla sertlik verebilir.
Korozyon dayanimi
iyidir. Kesici biak ve
vana paralarinin
420F
Yksek S ve Mn
ierigi sayesinde
isleme ve taslama
zellikleri
ykseltilmistir. Kesici
biaklar ve el
aletlerinin imalatinda
kullanilir.
416Se
Ince kesme
uygulamalari iin
410'un Se ieren,
islenmesi kolay
trdr.
61
a) stenit
Sicaklik ve korozyona karsi dayaniklidir. Sicak
atlak olusma riski vardir.
b) stenit + 5-10 Ferrit
Korozyon dayanimi yksektir. atlamaya karsi
hassas degildir.
c) stenit + 15-30 Ferrit
Korozyon dayanimi orta seviyededir. Yksek
sicakliklarda ise atlamaya karsi hassas bir yapi
olusmaya baslar.
d) Ferrit
Yksek sicakliklarda tane bymesi riski vardir.
e) stenit + Martenzit
atlama riski vardir. ntav uygulanmasi nerilir.
f) stenit + Martenzit + Ferrit
g) Martenzit + Ferrit
f) Martenzit
atlama riski yksektir. Kirilgan yapiya sahiptir.
EK-6
SCHAEFFLER DYAGRAMI
Bu diyagram herhangi bir elige ait i yapinin,
szkonusu eligin sahip oldugu kimyasal analize gre
belirlenmesinde kullanilir. Bu diyagramla, kaynak
edilen paralarin ve dolgu metalinin cinsine gre
kaynak isleminden sonra olusan erimis blgenin
yapisini da belirlemek mmkndr.
SchaeIIler, gelistirdigi bu diyagramda Ierrit olusturucu
elementleri "Krom Esdegeri - Cr(es)" ile, stenit
olusturucu elementleri ise "Nikel Esdegeri - Ni(es)" ile
iIade etmektedir.
Ana metallerinkine benzer analize ya da Iarkli analize
sahip dolgu metallerinin kullanilmasiyla benzemez
(kimyasal analizleri Iarkli) metaller arasinda gerek-
lestirilen heterojen baglantilarda SchaeIIler Diyagrami
byk yararlar saplamaktadir.
8chaeII|er
eLong
hu||
1949
195G
1978
C|+No+(1.5/S|)+(O.5/hb)
C|+No+(1.5/S|)+(O.5/hb)
C|+(1.21/No)+(O.48/S|)+(O.14/hb)+
(2.27/V)+(O.72/w)+(2.2/T|)+(O.21/Ta)+
(2.48/A|)
h|+(O.5/Nu)+(8O/C)
h|+(O.5/Nu)+(8O/C)+(8O/h)
h|+|(O.11/Nu)-(O.OO8G/Nu)]+(24.5/C)
+(14.2/h)+(O.41/Co)+(O.44/Cu)
hammer ve 8venson
Espy
1979
1982
C|+(1.87/No)+(1.5/S|)+(2/hb)+(8/T|)
C|+No+(1.5/S|)+(O.5/hb)+(5/V)+
(8/A|)
h|+(O.81/Nu)+(22/C)+(14.2/h)+Cu
h|+(8O/C)+(O.87/Nu)+(O.88/Cu)+
|A/(h-O.O45)]
A=8O (h=O.OO-O.2O) , A=22 (h=O.21-O.25)
A=2O (h=O.2G-O.85)
Nc0oWan, 8|eWerI ve
|son (w0-19BB)
1988 C|+No+(O.7/hb) h|+(85/C)+(2O/h)
koIec|| ve 8|eWerI
(w0-1992)
1992 C|+No+(O.7/hb) h|+(85/C)+(2O/h)+(O.25/Cu)
Yatar Ad| Y|| 0r
e
h|
e
Krom ve Nikel Edegeri Formllerinin Tarihsel Geliimi
62
(Ni) = % Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn)
e
(Cr)

= % Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb)
e
0 4 8
1
2
1
6
2
0
2
4
2
8
0
5
1
0
1
5
2
0
3
0
4
0
8
0
1
0
0
0
4
8
1
2
1
6
2
0
2
4
2
8
3
2
3
6
s
t
e
n
i
t
M
a
r
t
e
n
z
i
t
F
e
r
r
i
t
F
e
r
r
i
t

N
u
m
a
r
a
s
i
(
D
e
L
o
n
g
)
s
t
e
n
i
t

+
M
a
r
t
e
n
z
i
t

+
F
e
r
r
i
t
M
a
r
t
e
n
z
i
t

+
F
e
r
r
i
t
s
t
e
n
i
t

+
F
e
r
r
i
t
s
t
e
n
i
t

+
M
a
r
t
e
n
z
i
t
% F e r r i t ( S c h a e f f l e r )
0
2
6
1
0
1
4
4
8
1
2
1
6
1
8
E
K
-
6
S
C
H
A
E
F
F
L
E
R

v
e

D
E
L
O
N
G

D
Y
A
G
R
A
M
L
A
R
I
S
c
h
a
e
f
f
l
e
r

/

D
e
L
o
n
g

:

(
C
r
)

=

%

C
r

+

%

M
o

+

1
.
5

%

S
i

+

0
.
5

%

N
b
e
S c h a e f f l e r
D e L o n g
: ( N i ) = % N i + 3 0 % C + 0 . 5 % M n
: ( N i ) = % N i + 3 0 % C + 3 0 % N + 0 . 5 % M n
e
e
63
EK-7
FERRTK DOKUNUN HESAPLAMA
YOLUYLA BELRLENMES
stenitik-Ierritik eliklerdeki Ierrit oranini SchaeIIler
Diyagrami'na basvurmadan hesaplamak iin birok
Iorml gelistirilmistir. THOMAS bu amala, maksi-
mum nikel konsantrasyonunu elikteki diger alasim
elementlerinin bir Ionksiyonu cinsinden iIade etmis ve
bunun sonucunda elikteki Ierrit miktarini asagida
belirtilen Iormllerle hesaplamistir:
Asagida alasimi verilen kaynak dikisi incelenecek
olursa :
SchaeIIler Diyagrami'na gre; szkonusu elige ait
"X" noktasi, (Ni) es ve (Cr) es degerleri hesaplandiktan
sonra Sekil -4'de belirtilmistir.
(Ni) =
max
2
(Cr+2*Mo-16) Mn
+ 30(0.10-C) + 12
12 2
+
% F = (Ni) - % Ni
max
C
Mn
Si
Ni
Cr
Mo
= % 0.05
= % 1.20
= % 0.60
= % 10.0
= % 20.0
= % 3.00
% F = 21.3 - 10 = % 11.3
(Ni) =
max
2
(20+2*3-16) 1.20
+ 30(0.10-0.05)+12
12 2
+
(Ni) =
max
21.3
"X" noktasi incelendiginde iki Iazli ve 18 Ierrit
ieren stenitik-Ierritikblgeye dsldg grlr.
Thomas'in Iormlne gre Ierrit yzdesi 11.3
olurken, SchaeIIler Diyagrami'nda belirlenen Ierrit
miktari 18'dir. Iki yntem arasindaki bu Iark, Iaz
egrilerinin SchaeIIler Diyagrami'nda basitlestirilerek
dogrular ile temsil edilmesinden kaynaklanmaktadir.
Tamamen stenitik yapi ile stenitik-Ierritik yapinin
arasindaki siniri olusturan ve Ierrit ierigi siIir olan
"O" dogrusunu esas alarak da Ierrit yzdesi miktarini
hesaplamak mmkndr. Bu siniri asagida belirtilen
lineer baginti ile iIade edebiliriz.
Bu bagintidan elde edilen (Cr) c degeri daha nce
hesaplanan (Cr)es'den kk ise alasim tamamen
stenitik blgededir. Buna karsin (Cr) c degerinin
(Cr)es'den byk olmasi durumunda ise; alasimin
(Ni) =
e
% Ni + 30(% C) + 0.5(% Mn)
(Ni) =
e
10 + 30(0.05) + 0.5(1.2)
(Ni) =
e
12
(Cr) =
e
% Cr + % Mo + 1.5(% Si) + 0.5(% Nb)
(Cr) =
e
20 + 3 + 1.5(0.6)
(Cr) =
e
24
(Cr) = 0.93 (Ni) + 6.7
c e
64
stenitik-Ierritik blgeye dstg grlr. Bu durum-
da, yapidaki Ierrit yzdesini belirlemek iin asagidaki
Iormlden yararlanilir.
rnegimizdeki eligin analizine gre bir inceleme
yapilacak olursa; daha nce hesaplanan (Ni) es 12,
(Cr)es 24 degerlerine gre asagidaki Ierrit yzdesi
elde edilir.
Buradan da grldg gibi, (Cr) c, (Cr)es'den kk
oldugu iin yapi stenitik-Ierritiktir ve ierdigi Ierrit
miktari 18'dir.
0
0
4
8
12
16
20
24
28
5
10
15
20
30
40
80
100
0 4 8 12 16 20 24 28 32 36
stenit
Martenzit
Ferrit
stenit +
Martenzit +
Ferrit
Martenzit +
Ferrit
stenit +
Ferrit
stenit +
Martenzit
X
%

F
e
r
r
i
t

(
S
c
h
a
e
f
f
l
e
r
)
S
c
h
a
e
f
f
l
e
r
:

(
N
i
)

=

%

N
i

+

3
0

%

C

+

0
.
5

%

M
n
e
Schaeffler : (Cr) = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb

e
= 0.93*12 + 6.7
= 17.86 = ~ 18.0
(Cr) = 0.93 (Ni) + 6.7
e c
% F = 3[(Cr) - (Cr) ]
c e
= 3[(24 - 18]
= % 18
% F = 3[(Cr) - (Cr) ]
c e
65
tektik Ferrit
Bu Ierrit Iormu, birincil stenitin katilasmasi sonucu
olusur (Tip-F) ve alt tane sinirlari boyunca katilasma
egilimi gsterir (hcresel dentritler arasinda olusurlar).
Olduka dar bir bilesim araligi iin geerlidirler ve
katilasmanin son asamalarinda tektik reaksiyon rn
olarak ortaya ikarlar .
Fermikler Ferrit (Skeletal)
Ferritin bu morIolojisi genellikle stenitik paslanmaz
eliklerin kaynaginda ortaya ikar. Bu doku elemani
kati durumda Ierritin yayinma kontroll olarak stenite
dnsmesi sirasinda olusur ve katilasmayi takip eden
asamada ise birincil Ierrit olarak grlr (Tip-F).
Ferritin bu tipi, birincil Ierrit katilasmasi sonrasinda
dentrit kollari arasinda bulunur.
TAM
STENT
TEKTK
FERRT
FERMKLER
FERRT
LEVHALI
FERRT
WIDMANSTAETTEN
STENTL
MATRKS FERRT
Levhali Ferrit
Ferritin bu tipi de birincil Ierrit katilasmasi sirasinda
olusur (Tip-F). Karakteristik yn, levha ya da igne
Iormunda olmasidir ve alt tane sinirlarinda katilasir.
Ferritin bu morIolojisi, yksek Ierritli ya da dsk
Ierritli kaynak metalinde hizli soguma rn olarak
ortaya ikar. Levhali ve Iermikler mikro yapilarin
birlikte bulundugu dokulara sik olarak rastlanir.
Widmanstaettenstenitli Matriks Ferrit
Kaynak metalinde, yksek sicakliklarda Ierrit Iazi
giderek daha kararli bir duruma geecek olursa
stenitik dnsm zorlukla gereklesir. Bunun nedeni,
katilasma sirasinda Ierritin delta Ierriti olarak (Tip-F)
olusmasidir. Bunun sonucunda, stenit kristalleri
Ierrit-Ierrit tane sinirlarinda Widmanstaetten steniti
olarak ekirdeklenir. Ferritin bu morIolojisi, stenitik
paslanmaz eliklerin kaynaginda ender grlmekle
birlikte, iIt Iazli paslanmaz eliklerde etkin olarak
ortaya ikar.
TP - TP - F TP - F TP - F TP - F
stenit Delta Ferrit
66
Ferrit Numarasi : 0 ( )
EN 1600 : E 18 16 5 N L R 32
C : 0.02 ; Mn : 1.2 ; Si : 0.8 ; Cr : 18 ; Ni : 17 ; Mo : 4.6 ; N : 0.08
Ferrit Numarasi : 4 - 10 ( F )
EN 1600 : E 19 12 3 L R 12
C : 0.02 ; Mn : 0.85 ; Si : 0.8 ; Cr : 18 ; Ni : 11.5 ; Mo : 2.85
EN 1600 : E 23 12 R 32
C : 0.10 ; Mn : 0.8 ; Si : 1.6 ; Cr : 22 ; Ni : 12
EN 1600 : E 23 12 L R 32
C : 0.02 ; Mn : 0.85 ; Si : 0.95 ; Cr : 23 ; Ni : 12.5
F
F
F
: Oda sicakliginda tam stenitik doku ( )
: Birincil stenit ( ) dentritler arasi Ierrit ( )
: Peritektik katilasma ( ) , stenitlestirme
sicakligindan sogutulurken dnsm,
dokuda kalinti Ierrit
: Birincil Ierrit ( ) , Ierrit ( ) matrikste
stenit olusumu ( )
o
o
o

o
C : 0.025 ; Mn : 0.8 ; Si : 1.0 ; Cr : 22.5 ; Ni : 9.5 ; Mo : 3.2 ; N : 0.16
EN 1600 : E 22 9 3 N L R 32
67
EK-8
FARKLI METALLERN KAYNAGINDA
SCHAEFFLER DYAGRAMI KULLANIMI
Hidrojenin elik ierisindeki znebilirligine ait
deneyler stenitin 100 gr`da 6-10 cm oraninda hidro-
jeni absorbe etmeye elverisli oldugunu gstermektedir.
Bazik karakterli rtye sahip elektrodlar 100 gr'da
4-6 cm hidrojen yaydigi iin, Iarkli metallerin kayna-
ginda (heterojen kaynak) zellikle erimis blgede olu-
san stenitik elik yapisindaki alanda hidrojen kolayca
znebilmektedir.
Heterojen kaynak baglantilarinda genellikle iki nemli
sorun ortaya ikar.
1- Uygun elektrod seimini zorunlu kilan 'Sicak
atlak olusma egilimi,
2- Ferritik elikteki elementlerin, zellikle ana metal-
deki karbonun, baglanti blgesine dogru yayilmasi
sonucu olusanara Iazlar.
Bu maddelerden birincisi elektrodun kalitesini belir-
lerken, ikincisi kaynak edilen paranin kullanim ala-
nini sinirlayici bir rol oynar.
stenitik blgenin atlama egilimi stenit ierisinde
Ierrit bulunmasina ya da bulunmamasina gre degisir.
Bilindigi gibi SCHAEFFLER Diyagrami heterojen
baglantilarda, stenitik elektrod seimi konusunda
kullaniciya yol gstermektedir.
Heterojen kaynak baglantilarinin bir diger avantaji ise
n tav uygulamasinin, en azindan yksek sicakliklarda
gereklestirilen n tav uygulamalarinin ortadan kalk-
masidir.
STENTK ELEKTRODSEM
Gnmze kadar bu konuda birok alisma gerekles-
tirilmis ve bunlardan SCHAEFFLER taraIindan
gelistirilen yntem en bilinen yntem olarak kabul
edilmistir.
SchaeIIler, alismalarinda ana metaldeki ve eriyen s-
tenitik blgedeki seyrelmeyi esas almistir. Sekil-1`de
gsterilen SCHAEFFLER Diyagrami`nda havada
sertlesebilen Ierritik elige ait nokta martenzitik
blgede olup "X" harIi ile belirtilmistir. Bu elige ait
kimyasal analiz degerleri ise asagida belirtilmistir:
Karbon (C) : % 0,25 - 0,30
Manganez (Mn) : % 0,70
Silisyum(Si) : % 0,30
Nikel (Ni) : % 2,50 - 3,50
Krom(Cr) : % 1,00
Molibden (Mo) : % 0,20 - 0,30
Ferritik elige ait X noktasinin koordinatlari, stenitik
eliklerdeki Cr ve Ni esdegerlerinin hesaplanmasinda
kullanilan Iormllerle bulunur.
Ni (e) = %Ni + 30 %C + %0,5 Mn
Cr (e) = %Cr + %Mo + 1,5 %Si + 0,5 %Nb
Buna gre :
Ni (e) = 10,8 ve Cr (e) = 1,8 olarak hesaplanir.

Kaynak isleminde iki Iazli stenitik yapida kaynak
metali elde edebilmek iin gereken sart; seilen
+o blgesinde, rnegin Y ile belirtilen elektrodun
noktada bulunmasidir. "XY" dogrusu (mavi izgi),
68
SCHAEFFLER Diyagrami`nda birok blgeden
gemektedir. Bunlar; 'SaI stenit, 'stenit-
Martenzit ve 'Martenzittir. Kaynakli baglanti
noktasi, ana metal ve dolgu metali arasindaki
seyrelmenin derecesine gre bu blgelerden birinde
olusabilir.
Sekil-1`de verilen rnege gre, eger her iki metal
arasindaki seyrelme 22`nin altinda ise baglanti iki
Iazli blgede olusur. 22-42 arasindaki seyrelme
oranlarinda yapi 'SaI stenitik, 42`nin stndeki
seyrelme oranlarinda ise 'Martenzitik tir.
Eger "OX" dogrusunun (siyah izgi) altinda yeralan
ve 15 Ierrit ieren Y' noktasi ile gsterilen trde bir
elektrod seilirse, 15`lik bir seyrelme bile martenzit
izgileri ieren Iazli bir yapinin ortaya ikmasi iin
yeter olacaktir. Ayni seyrelme degeri iin Y alasiminin
ulastigi Ierritik Iaz daha dengeli olurken baglanti
blgesinde kirilgan yapi olusumu "OX" dogrusunun
altinda bulunan Y' alasimi iindaha kritikdzeydedir.
SCHAEFFLER Diyagrami`ndan elde edilen bu
bilgiler, temsili noktalari "OX" dogrusunun stnde
bulunan stenitik tip elektrodlarin seilmesi halinde
daha saglikli sonularin elde edilecegini gstermek-
tedir. nk, ayni Ierrit miktarlarinda bile bu elektrod-
lardaki, stenitIerrit Iazinin yapida daha dengeli
olmasi nedeniyle, seyrelme oranlari olduka yksek bir
dzeyde tutulabilmektedir.
Y' alasimi iin, Ierrit ierigindeki 8`lik artisa karsilik
gelen Y'' noktasi, seyrelmenin 10 kadar daha Iazla
olmasina olanak saglar. Ayni sonuca ulasmak iin ise Y
alasimina ait Ierrit oraninin 2 arttirilmasi yeterlidir.
stenit iindeki Ierrit orani artisinin, belirli seviye-
lerden sonra stenitin sekil degistirme kabiliyetini
olumsuz ynde etkiledigi dsnlrse, Y alasiminin
sagladigi avantajlar daha da byk nem kazan-
maktadir.
20 oraninda seyrelme kapasitesine sahip olan ve 8
Ierrit ieren "OX" dogrusu zerindeki Znoktasina ait
Ierrit ierigi 2 kadar arttirilirsa (Z' noktasi) seyrelme
kapasitesi 25 oranina kadar ykselebilir.
Ancak unutulmamalidir ki; eger Xnoktasinin konumu
degisirse, yani kaynak edilen ana malzeme degis-
tirilirse, atlama riskinden uzak, saglikli bir kaynak
baglantisi saglayabilecek uygun elektrodun yeniden
belirlenmesi iin tm graIigin tekrar izilmesi gere-
kecektir.
Iki Iazli bir yapinin elde edilmesi ogu zaman yeterli
olmayabilir. nk yigilan metal bunlarin disinda
baska kimyasal sartlari da yerine getirmelidir. rnegin;
karbon orani 0.10`un, silisyum konsantrasyonu ise
0,6`nin altinda olmalidir. Bazi literatrler, niob-
yumun Ierrit olusturucu etkisinin yaninda erimis
metalin atlama egilimini arttirdigini sylemektedir.
Seyrelmenin seviyesi; kaynak edilen paralarin kalin-
ligina, kaynagin uygulanis sekline ve bilinen genel
kaynak Iaktrlerine bagli olup, zellikle kk paso
uygulamalarinda daha da belirginhale gelmektedir.
rnek Uygulama :
Sekil-2`de; 4-6 Cr, 0,5 Mo`li elik martenzitik
blgede yeralan Snoktasi ile gsterilmistir.
20 Cr, 10 Ni ve 3 Mo`li stenitik tip elektrod ise
B noktasinda bulunup kimyasal analizi geregi 7
oraninda Ierrit ieren iki Iazli bir yapiya sahiptir.
25 Cr ve 20 Ni`li elektrod ise tamamen stenitik
yapida olup C noktasinda bulunur. "SB" dogrusu
(mavi izgi) 30`luk bir seyrelme ile O noktasinin
yakinindan geer ve atlaksiz bir kaynak baglantisi
elde edilebilir. Yapilan deney ve arastirmalar da bu
tahminlerin dogrulugunu kanitlamistir. Bu tr bir
69
kaynak baglantisina ait iyapinin grnm Sekil-3`de
yeralmaktadir. Yapi tamamen stenitiktir ve seyrel-
menin hissedilir bir sekilde arttigi kk pasoya ait
baglanti blgesinde Sekil-4`de grldg gibi bir
miktar martenzit olusmustur.
Eger S noktasini stenitik yapidaki C noktasi ile
birlestirecek olursak 50`ye kadarki seyrelme oran-
larinda, baglanti blgesi erime blgesinde oldugu gibi
tamamen stenitik alana rastlar. Bu yapi, zellikle
sicak atlamalara karsi duyarlidir ve bu tr kaynakli
birlestirmelerde erimis blgede Sekil-5`de grldg
gibi mikro atlaklara raslanmistir.
Havada sertlesebilen ve Sekil-2`de Xnoktasi ile temsil
edilen eligin stenitik elektrodlarla kaynak edilerek
birlestirilmesini ele alacak olursak daha Iarkli seyrelme
oranlari ile karsilasiriz.
10 Ierrit ieren, stenitik yapidaki bir elektrod
SCHAEFFLER Diyagrami`nda D noktasi ile temsil
edilmektedir. Bu elektrodu temsil eden D noktasi ile
ana metali temsil eden X noktasinin birlestirilmesi
sonucu elde edilen "XD" dogrusu (kahverengi izgi)
"OX" dogrusunun (siyah izgi) stnde olup 27`ye
kadarki seyrelme oranlarinda stenit ve bir miktar Ierrit
ieren baglanti blgeleri verir. Yapilan deneyler bu tr
bir kaynakli baglantinin atlaklardan uzak oldugunu
gstermistir.
ekil 1 - Ferritik eliklerin stenitik elektrodlarla gerekletirilen heterojen
baglanti yapilarini gsteren SCHAEFFLER Diyagrami
stenit
5
5
0
10
15
20
25
30
10
70
60
50
40
% 42
% 55
50
60
50
40
30
20 10
40 30 20 10
% 27
% 15
% 22
30
20
10
15 20 25 30 35
Z
Z

o

%
5

)
(
=

o

(

=

%
1
0

)
o
=
%
0
)
(

2

Ferrit
stenit + Ferrit
Martenzit
+ M
[ Cr ] Edegeri
( Cr )
( Ni )
[

N
i

]

E
d
e
g
e
r
i
M + F
N
P
M
+
F
+ M + F
Y Y
O
Y
X
70
ekil 2 - %4-6 Cr ieren ve orta derecede isi dayanimina sahip eliklerin
heterojen birletirme ilemlerini gsteren SCHAEFFLER Diyagrami
stenit
5
5
0
10
15
20
25
30
10 15 20 25 30 35
B

o

=

%

5

)
(

o

0
(
=

%

1

)
(
o

%

2

)

=
0
Ferrit
stenit + Ferrit
Martenzit
+ M
[ Cr ] Edegeri
( Cr )
( Ni )
[

N
i

]

E
d
e
g
e
r
i
M + F
N
P
+ M + F
E
O
D
G
X
S
C
% 22
% 30
% 50
% 35 % 24
% 27
% 5
M
+
F
ekil 3 - Elektrik ark kaynagi yntemi uygulanmi,
tamamen stenitik yapiya sahip olan
heterojen baglanti blgesinin iyapi
grnts. Ana metal sertleebilme
zelligine sahip olup, kaynak ileminde
%20 Cr, %10 Ni, %3 Mo'li elektrod
kullanilmitir. Seyrelme orani ise %30
seviyesinde tutulmutur.
ekil 4 - Kaynakli baglanti ekil-3'dekinin
aynisi olup kaynak agizinin kk
kisimlarinda oluan martenzit
hatti grlmektedir.
71
10 Ierrit ieren bir diger elektrod da 18 Cr, 8 Ni
yapisinda olup E noktasinda yeralmaktadir.
Ni (e) = 10,5
Cr (e) = 20,0 olarak hesaplanir.
Bu elektrod 5 seyrelmeden sonra baglanti blge-
sinde martenzit olusmasina neden olur. Bu varsayim,
byk martenzit aglarini stenitik zeminde grnr
kilan mikrograIik muayene ile de dogrulanmaktadir
(Sekil-6).
Bazi durumlarda; saI stenitik yapi, zellikle gerilme
etkisi altinda, baglanti blgesinde atlamaya neden
olabilir. Sekil-7, bu tr bir baglanti blgesine ait
atlamayi gstermektedir.
ekil 5 - Heterojen bir kaynak baglantisinda
%25 Cr, %20 Ni'li bir elektrod
kullanilmasi ile oluan erime blgesi.
Mikro atlaklar stenit agi boyunca
uzanmaktadir.
ekil 6 - Heterojen kaynakli baglantida
baglanti blgesinde martenzit
oluumu (a), martenzitik yapinin
detay grnts (b).
ekil 7 - Havada su alabilen bir eligin
%20 Cr, %10 Ni, %3 Mo'li
elektrodla kaynagi. Baglanti
blgesinde, stenitik-ferritik yapi
yerini atlak oluumuna elverili
stenitik yapiya terketmitir.
a
b
72
R, D tipi ve rijit aili kaynakli baglantilarda asagida
analizi verilen elektrod problemsiz kaynak dikisleri
vermektedir.
Karbon (C) : % 0,07
Manganez (Mn) : % 1,16
Silisyum(Si) : % 0,42
Nikel (Ni) : % 10,20
Krom(Cr) : % 20,50
Molibden (Mo) : % 3,30
Buna gre :
Ni (e) = 13,0
Cr (e) = 24,4 olarak hesaplanir.
Bu degerleri temsil eden nokta Golup 10 kadar Ierrit
iermektedir. Kabul edilebilir seyrelme orani ise
24`dr. "XG" dogrusu O noktasinin biraz stnden
geer. Ancak bu alasima sahip bir elektrodun
alismalarda istenilen sonucu veren tek zm
olmadigi geregi gzardi edilmemelidir. nk bu
blgede yeralan birok rn atlaksiz baglantilar
verebilmektedir.
Tm bunlarin yaninda, yigilan kaynak metali baska
sartlari da yerine getirmelidir. zellikle silisyum
miktari, bu elementin Ierrit dengeleyici zelligine
ragmen, belirli bir sinirda tutulmalidir.
73
Kendinizi ve diger alisanlari koruyun. Kaynak dolgu
malzemelerinin ambalajlarina retici Iirmalar tara-
Iindan yapistirilan etiketleri dikkatli olarak okuyun ve
dogru olarak anlamaya zen gsterin.
DUMANLAR ve GAZLAR sagliginiz iin zararli
olabilir. ARK ISINLARI gzlerinize zarar verebilir ve
cildimizde yanmalar olusturabilir. ELEKTRIK
ARPMASI ldrc olabilir.
- retici Iirmalarin talimatlarini ve isverenin gvenlik
ile ilgili uyarilarini dikkatli okuyup anlamaya zen
gsterin.
- Basinizi dumandanuzak tutun.
- Genel alisma ortamindan ve neIes alma blgenizden
duman ve gazlari uzaklastirmak iin havalandima
sistemlerinden ve duman emme sistemlerinden
yararlanin ya da her iki sistemi birlikte kullanin.
- Gz, kulak ve vcudunuzu korumak iin dogru
kiyaIet ve malzemeler kullanin.
- Elektrik ykl paralara dokunmayin. Cildiniz,
elbiseniz ya da eldivenleriniz nemli ise elektrik ykl
paralarin ya da elektrodlarin bunlara degmesini
engelleyin.
- Kendinizi is parasindan ve topraktan izole edin.
DKKAT!...
Paslanmaz elikler gibi yksek oranda krom ieren
malzemelerin kaynaginda bir takim zel havalandirma
ve/veya duman emme sistemlerinin kullanilmasi ne-
rilmektedir. Paslanmaz elik dolgu malzemelerinin
normal kullanimindan kaynaklanan duman ve gazlar
yksek oranda krom bilesikleri iermektedir. Krom
iin izin verilen maksimum deger olan 0.5 mgr/m
ve/veya krom-VI iin izin verilen maksimum deger
olan 0.05 mgr/m seviyelerinin, toplam kaynak duma-
ninin sinir degeri olan 5.0 mgr/m'e ulasilmadan nce
asilabilecegi unutulmamalidir.
DOLGUMALZEMESINI KULLANMADANNCE
ILGILI RNE AIT "RN GVENLIK BILGI
FORMU"NUDIKKATLE OKUYUN.
- American National Standard, Z49.1
"SaIetyin Welding and Cutting"
American WeldingSociety
P.O. Box 351040
Miami, FLORIDA33135
U.S.A.
- OSHASaIety and Health Standards, 29 CFR1910
U.S. Government Printing OIIice
Washington, DC20402-0001
U.S.A.
KAYNAKTA SAGLIK ve GVENLK
Elektrik arpmasi Ark Iinlari Gazlar ve Dumanlar Kaynak Siramalari Manyetik Alanlar
74
AYRINTILI BLG ALINABLECEK
YARDIMCI KAYNAKLAR
Paslanmaz eliklerin kaynagi ile ilgili daha ayrintili
bilgiye ulasmak iin basvurulabilecek yayinlarin listesi
asagida verilmistir:
The Welding Handbook
7. Baski, Cilt 4, Blm 2
ANSI / AWS D10.4
stenitik Paslanmaz elik Boru Donanimlarinin ve
Boru Hatlarinin Kaynagi Iin zm nerileri
AWS - A4.2
stenitik ve iIt Fazli Ferritik-stenitik Kaynak
Metalindeki Delta Ferrit Dokusunun llmesinde
Kullanilan Manyetik Cihazlarin Standart
Kalibrasyon Islemleri
AWS - A5.4
Paslanmaz eliklerin Metal Ark Kaynaginda
Kullanilan rtl Kaynak Elektrodlarinin zellikleri
AWS - A5.9
ubuk ve Tel Seklindeki Paslanmaz elik Kaynak
Elektrodlarinin zellikleri
AWS - A5.22
Paslanmaz eliklerin Ark Kaynaginda Kullanilan
zl Tellerin ve TIG Kaynaginda Kullanilan
Tellerin zellikleri
AWS - A5.30
Birlestirilecek Paralarin Aralarina Konulan ve
esitli Geometrik Forma Sahip Kaynak
rnlerinin zellikleri
ASM Metals Handbook
Kaynak ve Lehimleme
8. Baski, Cilt 6
ASM International
ASM Metals Handbook
Kaynak, Sert Lehimleme ve Yumusak Lehimleme
9. Baski, Cilt 6
ASM International
AWS - FMC
Kaynak Dolgu Metalleri Karsilastirma Tablolari
ASM Metals Handbook
Metallerin zellikleri ve Seimi
8. Baski, Cilt 1
ASM International
The Making, Shaping and
Treating of Steels
10. Baski
United States Steel Corporation
ASM Metals Handbook
Paslanmaz eliklerin, Takim Malzemelerinin ve
zel Amali Metallerin zellikleri ve Seimi
9. Baski, Cilt 3
ASM International
Welding Metallurgy of Stainless Steels
Erich Folkhard, Springer
Verlag, NewYork
75
76
ngilizce Kaynaklar :
1) Stainless Steels
Properties - How to Weld Them - Where to Use Them
John M. Gerken, Damian Kotecki
The Lincoln Electric Company, 1990
2) Welding Procedure Handbook oI Arc Welding
The Lincoln Electric Company, Ohio, 1994
3) Welding Handbook
Materials and Applications - Part 2 - Volume 4
American Welding Society, Miami-Florida, 1994
4) Stainless Steel Weldirectory
Stick Electrodes and Techniques
The Lincoln Electric Company, Ohio, 1998
5) Structure Diagram Ior Stainless Steel Weld Metal
The Lincoln Electric Company
Franszca Kaynaklar :
6) Metallurgie de la Soudure
D. SeIerian
Dunod - Paris, 1959
7) Les Electrodes Enrobees Pour Aciers Inoxidables
The Lincoln Electric Company, France, 2001
KAYNAKA
Kaynak Teknigi 5anayi ve Ticaret A..
YakacikalIi, Ahkara As!alIi zeri, Yahyol, Mermer Sokak, No:16
34876 KarIal / S1AN8UL
1el : (0216) 377 30 90 - pbx Faks : (0216) 377 00 00
www.askayhak.com.Ir

Paslanmaz Celikler PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Paslanmaz Celikler PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Cah ODA8A

American Welding Society

Schaeffler : (Cr) = % Cr + % Mo + 1.5 % Si + 0.5 % Nb

You might also like