Sperkritik Akkan Ekstraksiyonu

Birok kimyasal atn neden olduu evresel kirlenme, yeil kimya diye bir kavramn
domasna yol amtr. Kimyaclar artk kimyasal ve zc kullanmnda ok daha dikkatli
davranmaya ve evre dostu zmler gelitirmeye balamladr. Deiik kaynaklardan doal
rnlerin ekstraksiyonu ve izolasyonunda yksek miktarlarda atk organik zc
olumaktadr. Bu nedenle Sperkritik Akkan Ekstraksiyonu (SFE), doal rnlerin
ekstraksiyonunda bir alternatif olarak karsmza kmaktadr (Sarker ve ark., 2006).

1822 ylnda Cagniard de la Tourun, deiik svlar kapal bir kapta starak sv fazn
kaybolduu gzlemini aklamas sperkritik alannda yaynlanan ilk alma kabul
edilmektedir (Aymonier ve ark., 2007). Sperkritik akkan ekstraksiyonunun ilk olarak
1930'lu yllarda petrokimya alannda kullanlmaya baland ve eitli patentler alnd
bilinmektedir. Gda zerindeki almalar ise 1970'li yllarda balam ve zellikle
erbetiotu, kahve, ay, ttn ve baharatlar gibi pek ok rnn sperkritik akkanlarla
ekstraksiyonunu ieren birok patent alnmtr. Sperkritik akkanlar, endstriyel lekte
olduu kadar, analitik lekteki rnek ekstraksiyonlarnda da giderek artan bir ilgiye sahiptir.
Hava ve su gibi evresel matrislerden poliaromatik hidrokarbonlar (PAH) ve poliklorlanm
bifeniller (PCB) gibi maddelerin ayrmndan, gda rnlerine kadar deien pek ok rnekte,
genellikle 30 dakikadan daha ksa bir sre iinde ve kantitatif geri kazanmla ekstraksiyon
gerekletirilebilmektedir (Hsl ve nl, 1996).

Scaklk ve basn deerleri, kritik scaklk (Tc) ve kritik basn (Pc) deerlerinin zerinde
olan akkana sperkritik akkan denilmektedir. ekilde, saf bir akkann faz diyagram
grlmektedir. ekilde grlen en nemli durum, sperkritik blge ierisinde, gaz ile sv
arasnda faz snr olmamasdr. Bunun anlam, gaz ve sv haller arasnda akkann fiziksel
zelliklerinde bir devamlln sz konusu olmasdr. Sonu olarak, sperkritik akkanlar,
gazlarn ve svlarn bir arada bulunduklar hibritlerdir ve kk basn ya da scaklk
deiimiyle iki fazdan birine dnebilirler. Bylece, viskoziteleri ve diffziviteleri gaza ok
benzerken, younluklar svlarnki gibidir (Aymonier ve ark., 2007).

Sekil : Saf bir akkann faz diyagram (Aymonier ve ark., 2007).

Sperkritik bir akkanla ekstraksiyon; seilen akkann, kritik basn ve scaklk deerinin
zerinde organik bir zc olarak kullanlmasdr. Sperkritik hal olarak adlandrlan bu
blgede, akkann fizikokimyasal zellikleri deierek, sv ve gaz aras farkl zellikler
gsterir. Bu yzden sperkritik koullardaki madde, sv veya gazdan ziyade akkan olarak
adlandrlr (nl ve Hsl, 1997). izelge de, gaz, sv ve sperkritik akkann fiziksel
zellikleri gsterilmektedir.
izelge : Gazlarn, svlarn ve Sperkritik akkanlarn fiziksel zelliklerinin karlatrlmas
(Sarker ve ark., 2006).



Birok olas sperkritik zc arasnda en fazla tercih edilenin CO2 olmasnn nedenleri
ucuz olmas, toksik olmamas, yanc olmamas ve doada ok miktarda yksek saflkta
bulunabilmesidir. Yksek geri kazanm potansiyeli ve ekstrakt seicilik zelliinin geni
olmas da artlar arasndadr (Mukhopadhyay, 2000).

Ekstraksiyon ileminde CO2 kullanmnn getirdii avantajlar u ekilde sralamak
mmkndr:
Dk molekl arlkl hidrokarbon ve oksijenli organik bileiklerle kolay karabildii
iin iyi bir zcdr.
Sudaki znrl dk olduu iin, sulu zeltilerden organik maddelerin kolaylkla
ekstrakte edilmesi mmkndr.
Dier organik zclerle karlatrldnda uuculuu yksektir. Bu nedenle rnn geri
alm ve CO2' in sisteme yeniden evrilmesi kolaydr.
Viskozitesi dktr.
Difzyon katsays yksek olduundan kat matrislere kolayca nfuz eder.
Isl iletim zellikleri ok iyidir.
31.06 0C ve 72.83 atm olan kritik scaklk ve basn deerlerine kolaylkla ulalabilir.
Buharlama ss kk olduundan, zellikle kritik noktaya yakn blgede dk enerjiye
ihtiya duyar.
Toksik deildir.
evre asndan herhangi bir problem oluturmaz.
Yanc deildir.
Korrozif zellik gstermez.
Maliyeti dktr.
Kolaylkla ve saf halde eldesi mmkndr (nl ve Hsl, 1997).

Doal rn ekstraktlarndaki belirgin koku esansiyel yalardan kaynaklanmaktadr ve
esansiyel yalarn bileiminde, monoterpen, seskuiterpen ve aromatik bileikler gibi sya
duyarl maddeler vardr. Getiimiz on yl zarfnda doal esansiyel ya ekstraksiyonu iin
kullanlan ncelikli metot, sya duyarl bileik kaybn en aza indiren Sperkritik Akkan
Ekstraksiyonu olmutur. zellikle gda, eczaclk ve kozmetik sektrlerinde uucu ya
bileenlerinin ekstraksiyonu iin son yllarda sperkritik akkan tercih edilmesinin en nemli
nedenleri evre dostu ve ucuz olmalardr (Sarker ve ark., 2006).
KAYNAKLAR

1. Aymonier, C., Erriguible, A., Marre, S., Serani, A., Cansel, F., 2007, Processes
Using Supercritical Fluids: A Sustainable Approach for the Design of Functional
Nanomaterials, Internatonal Journal of Chemcal Reactor Engneerng, 5, Article A77.
2. Hsl, Y. ve nl, Z. N., 1996, Sperkritik Akskanlarla Ekstraksiyon Teknolojisi ve
Gda Sanayiindeki Uygulamalar, Gdan Teknolojisi,1 (8), 4654.
3. Mukhopadhyay, M., 2000, Natural Extracts Using Supercritical Carbon Dioxide,
CRC Press LLC, Florida, 131 141.
4. Sarker, S. D., Latif, Z., Gray, A. I., 2006, Natural Products Isolation, 2nd Edition,
Humana Press Inc., New Jersey, 27 46 ve 47 76.
5. nl, N. ve Hsl, Y., 1997, Kapiler Gaz Kromatografisi ile Birlestirilmis Sperkritik
Akskan Ekstraksiyonu (SFE/GC) ve Bu Sistemin Aroma Malzemelerinin Analizinde
Kullanm, Ege niversitesi Mhendislik Fakltesi Dergisi, Seri:B, Gda
Mhendislii, 15(1-2), 203 217.