Galip L.

Yalman

Devlet
Kapitalist bir toplumda devletin konumuna ilikin 1980li yllardan bu yana
liberal-bireyci ve devlet-merkezli-kurumsalc yaklamlarn egemen olduu,
akademik olduu kadar siyasal gndemleri de nemli lde belirleyen
tartm alarn iki nemli zellii gze arpar. Yntemsel adan somut
olgularn aklanmas iin gerekli kavramsallatrmalarn oluumuna ynelik
belirgin yanlsamalar ieren bu iki zellik ksaca yle tanmlanabilir.
Birincisi, devlet/piyasa ve/veya devlet/toplum kavram iftlerinin belirledii
alanlar ontolojik varlklar olarak alglanmasalar bile, kendilerine zg
m antklar ve ileyi ilkeleriyle belirlenen zgl kurumsal alanlar olarak
tanm landklar lde, aralarndaki ilikiler dsal ilikiler olarak
alglanmaktadr. kincisi, farkl tarihsel balamlarda gzlenen ve sz konusu
kavram iftleriyle ifade edilen olgularn aklanmas iin farkl paradigmalara
gereksinim olduunun ileri srlmesi sonucu tikelci yaklamn eitli
rnekleri sergilenmektedir.
Bu rneklere bakldnda Devlet nedir? sorusunu sormak kanlmaz
olmaktadr. Soru basit grnmekle birlikte, asl sorun ortaya atlan her
kuramn bu soruya farkl bir yantnn olmasdr. Bunun nedeni, hem
aratrma nesnesi olarak devletin ele alnma biimlerinde, hem de bu alanda
boy gsteren kuramclarn Devlet olarak tanmladklar gerekliin ya da
tanmlamay reddettikleri olgularn doasn alglama biimlerinde byk
farklar bulunmasdr. Aslnda birbirine rakip aratrma geleneklerinin
oluma nedeni, varlkbilimine (ontoloji) ilikin konulardaki, yani toplumsal
gerekliin doasna ilikin tanmlardaki anlamazlklardr. Nesne ile yntem
arasndaki ilikiyi epistemolojik bir sorun olarak grme, yani nesne hakknda
bilgi edinmenin yollar ve aralarna indirgeme abalarna karn, sz konusu
olan aslnda bir varlkbilim sorusudur.

70 | Siyaset Bilimi

Dolaysyla, kavram karmaasn ortadan kaldrmak iin bu olgularn

kavramsallatrlmalar ve ilikileri balamnda rakip bilim sel aratrma
gelenekleri arasndaki farklarn aka ortaya konmas gerei vardr.
nk, ayn tarihsel gereklie ilikin birbirlerine taban tabana zt
aklama biim lerinin ortaya konulmasnn nedeni, bu kavramsallatrma
farkllklardr. Vurgulanmas gereken, bilimsel aratrmann kavramlar
ile nesneleri arasndaki ilikinin nemidir. Dolaysyla, farkl aklama
biimlerinin, aralarndaki farklarn kavramsal erevelerini oluturma ve
bu balamda aratrma nesnelerinin (ontolojik) konumlarn belirlemelerine
gre ortaya konulmas gereklidir. nk her aklama biimi ak ya da rtk
belirli bir ontolojik ngrye dayanr.
Bu blmde, 1980li yllardan bu yana egemen olduunu belirttiim iz liberalbireyci ve devlet merkezli-kurumsalc yaklamlarla, 1980 sonrasnda etkisini
yitirmi gzkmekle birlikte 1960l ve 1970li yllardan itibaren devletin
zmlenmesi konusunda nemli katklarn gerekletirildii Marksist
gelenek iindeki tartmalar ksaca irdelenmeye allacaktr.

Liberal-bireyci yaklam tem elinde devleti k avram latrm a abalar:

Liberal devlet k u ram m , liberal-bireyci temelde devlet kuram m ?
Bu soruya yant vermeden nce, ontolojik temelleri farkl liberalizm
anlaylarnn var olduunu, ancak 19. yzyldan gnmze kadar
yntem sel bireycilik olarak tanm lanan ontolojik bir konumu benimseyen
liberalizm anlaynn egemen olduunu belirtmek gerekir. Bu ontolojik
temeli benimseyen liberalizm anlayn liberal-bireyci yaklam olarak
tanm lam ak doru olacaktr.1 Liberal-bireyci yaklamn balca zellii,
bireyden baka bir toplumsal gereklik tanmaya tahamml olmaydr.
Bu adan bakldnda devlet, toplum vb. bireyin davranlarnn ve/veya
eylemlerinin sonucunda ortaya kan, ancak bireyden bamsz gereklikler
olarak kabul edilmesi mmkn olmayan olgulardr. Dolaysyla, bu gibi
olgularn bireylerden bamsz iradelerinin ve amalarnn olabilecei de
dnlemeyecei gibi, birey hem yntemsel adan kurucu zne hem de
ahlaki adan ncelikli varlktr.
Liberal-bireyci yaklam benimseyen kuramclarn kullandklar
kavramlarn belli gerekliklerin karl olarak kullanlmasna kar
km alar sonucu, Devlet nedir? gibi sorulan yantlamaktan kanmalar
ilgi ekicidir. Daha da arpc olan, salt devlet ya da toplum gibi olgularn
deil, birey gibi, benimsedikleri yaklam biim inin olmazsa olmaz olan bir
gerekliin de doasnn ne olduuna ilikin sorularn bilimsel aklamalar
iin gerekli olmad savn ileri srmeleridir. Bylece yntemsel-bireycilik
1

Mustafa Erdoan, Liberalizm ve Trkiyedeki Serveni, Modern Trkiye'de Siyasi Dnce, Cilt:
7 Liberalizm, der. Murat Ylmaz (stanbul: letiim, 2005), 23-40: 28.

G a li p L. Y a l m a n D e v l e t | 71

temelini paylamakla birlikte epistemolojik temelde farkllaan pozitivizm

ve subjektivizm, yntem sel nom inalizm olarak adlandrlan ortak bir
paydada birlemektedir.2 Buna gre, kavramlar gereklikleri ifade etmek
iin kullanlan terimler olarak deil, karlalan olgular aklamak iin
gelitirilen kuramlarn kullanmak zorunda kaldklar szckler olarak
anlalmaldr. Ancak, bu durumda yntemsel adan kurucu zne konumu
olduu belirtilen birey de bir gerekliin ifadesi olmaktan kmaktadr.
Tarihsel srelerde belirlenen toplumsal ilikilerden kopuk biimde tretilmi
bir kavram olarak karmza karlan birey, aslnda tam da yntem sel
nom inalizm anlayna uygun olarak tretilmi soyut bireydir.3
lgintir; bu anlayn savunucularndan olan Kari Popperin (19021994) yntemsel bir m it olarak tanm lad soyut birey, liberal-bireyci
yaklam temelinde devlet kuram gelitirme abalarnn hem balang
hem de sonu noktas olmaya devam etmektedir. Zamandan ve mekndan
soyutlanm, tarih d (a -h isto rica l) bu soyut birey, kendisine atfedilen
rasyonel davranma ve seim yapabilme kapasitesi sayesinde gereksinim
duyduu kurum sal dzenlemeleri yapabilecek bir zne olarak belirmektedir.
Bu yaklam benimseyenlerin aralarndaki eitli gr ayrlklarna ve
elikili gzken irdelemelere karn hem fikir olduklar husus, devletin
bireylerin eylemlerinin sonucunda ortaya kan yapay (artifice) bir nitelii
olduudur. Temel bir tartm a ve dolaysyla ayrma konusu bu yapay
oluumun kavranmasna ilikindir.
Liberal-bireyci temelde bir devlet kuramnn olumasna nemli katk yapm
ve 1980 sonrasnda Yeni Sa dncesinin de esin kaynaklarndan olacak olan
muhafazakr siyaset kuramcs Michael Oakeshotta (1901-1990) gre, Thomas
Hobbesun (1588-1679) Leviathan kurgulamas da tam da byle bir yapay insan
modelidir.4 Dolaysyla, devlet, kiilerin bamsz iradeleri sonucu oluturulan
ve temel ilevi (soyut) bireylerin zgrce davranmalarn olanakl klacak
bir ortamn salanarak srdrlmesi olarak tanmlanan yapay bir varlk
(entity) olarak betimlenmektedir. Liberal-bireyci temelde bir devlet kuram iin
gelitirilen temel kavram olan szleme ise, tam da bu yapayl aklamak, yani
2

Karl Popper ve Friedrich Hayek bu ortak paydada birlemekle birlikte, bireylerin eylem ve
davranlarnn sonularna ilikin bilginin nasl retilecei konusunda farkllaan pozitivist
ve subjektivist ekollerin en yetkin ve nemli temsilcileridir. Ancak Hayekin zamanla giderek
subjektivizmi terkederek Popperin savunduu doa bilim leri ile toplum bilim leri arasnda bir
yntem birlii olduu savn benimsedii ileri srlmtr. Bkz.: John Gray, Bibliographical
Essay: F. A. Hayek and the Rebirth of Classical Liberalism, Literature o f Liberty: A Review
o f Contemporary Liberal Thought, 4 (1982), http://oll.libertyfund.org/?option=com
staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=1305&chapter=100467&layout=html&Itemid=27 (eriim:
1 Mays 2012).
Bkz. Norman P. Barry An Introduction to Modern Political Theory, 2. Bask (Houndmills:
Macmillan, 1989), 8,19; Karl Popper, The Open Society and Its Enemies, Cilt. I, 4. bask (Londra:
Routledge & Kegan Paul, 1962), 91-93, 109. Bu yaklamn eletirisi iin bkz. Anthony Arblaster,
The Rise and Decline o f Western Liberalism (Oxford: Blackwell, 1984), 15.
Michael Oakeshott. Hobbes on Civil Association (Oxford: Blackwell, 1975), 72.

M ,

devletin kiilerin bamsz iradeleri

sonucu olutuunu vurgulamak iin
kullanlan zihinsel bir kurgudan
baka bir ey deildir.

Thomas Hobbes'un 1651'de yaynlanan Leviathan

adl kitabna Fransz ressam Abraham Bosse'un
hazrlad kapak.

O akeshottn Hobbes yorumunun

zgn yan, szleme
temelli yaklam temelinde
kavram latrlan devletin, nceden
tasarlanm, deyim yerindeyse
belirli bir stratejinin sonucunda
olumu olarak grlmesine kar
kmasdr. Bu balamda irade
ile ak l arasnda kritik bir ayrm
yaplmakta, bireylerin iradelerini
kullanm alar sonucunda ortaya
kan oluumlarn, ak l yrtme
sonucu oluturulan yani belirli
bir dizayn/planlama gerektiren
oluumlardan ayrt edilmesi
gerektii ileri srlmektedir.
Bylelikle, bir yandan Bat
siyasal dnce geleneinde 16.
yzyldan itibaren belirginleen
\

devleti canl bir organizma gibi

dnme anlayndan onu bir
makine gibi yapay bir nesne gibi gren anlaya geite Hobbesun szleme
temelli kuram nn oynad rol vurgulanmakta, dier yandan Aydnlanma
dnce geleneine zg ak l yrtme temelinde devletin belirli amalarn
gerekletirilmesi iin kullanlacak rasyonel bir ara olarak tanm lanm asna
kar klm aktadr.
Szleme temelli bir yaklam benimsememekle birlikte, liberal-bireyci
temelde bir sosyal teori oluturulmasna nemli katklar yapm olan
Friedrich A. Von Hayek (1899-1992), benzer biimde, Aydnlanma ile
zdeletirilen, insan a k im n yaam koullarn yeniden dzenleyebilme,
dier bir ifadeyle, toplumu dntrebilme kapasitesine sahip olduu
dncesine iddetle kar kmaktayd. Bu kar kn temelinde, insan
aklnn belli snrlar olmas nedeniyle bir toplumsal dzenin btnne
ilikin bilgi sahibi olm asnn olanaksz olduu sav yatar. Ancak, kkleri
Aydnlanma geleneine uzanan farkl toplum yaratma projelerinin de
sz konusu olmas nedeniyle toplumsal yaamn aklc bir dzenlemesini
mmkn klabilecek giriimler, sonular itibariyle bireyin zgrln

G a l i p L. Y a l m a n D e v l e t | 7 3

kstlayc olaca gerekesiyle eletirilmektedir. Szleme temelli bir anlay

yerine hukukun stnl (rule o f law) ilkesini ne karan Hayek, iktidar
erkini kullananlarn ne gerekeyle olursa olsun ulvi amalara ynelik
olarak politika izlemelerini bu ilkeyle badatrm ann mmkn olmadn
savunmaktayd.5 Bu adan bakldnda Hayek ve onu izleyen liberalbireyci kuram clara gre benim senm esi gereken liberal bir dzene uygun
devlet anlay, bireylerin nne ulvi amalar koymad gibi bireylerin ve/
veya bireylerin oluturduklar topluluklarn benimseyecei farkl amalar
karsnda da tarafszln koruyan bir devlet olmaldr. Byle bir toplumsal
dzen kendiliinden ve ancak bireylerin sonularn nceden ngrmeleri
olanaksz eylemlerinin sonucunda olutuu takdirde liberal-bireyci temelde
bir kuramsal aklam ann gelitirilebilecei ileri srlmtr.6
Grld gibi, muhafazakr bireyci Oakeshott ile Hayek, Aydnlanma
dncesine atfedilen trden aklc dzenlemelerle oluacak toplumsal
dzenin liberal olarak betim lense bile kabul edilir nitelikte olmayaca
konusunda hem fikirdirler. Oakeshott, Avrupa devletlerinin tarihsel gelime
srecinde bu nitelikte rnekler olduuna dikkat ekerek, deta bir iletm e
gibi belirli hedefleri gerekletirmeye ynelik olan bu tr yaplanmalar
iletm e tipi devlet (en terp rise association ) olarak nitelemitir. Hayek ise,
bu tr yaplanmalar hedefleyen projeleri kurucu ya da yaplandrmac
aklclk (constructivist ration alism ) veya aklc yaplandrma (ration alist
constructivism ) olarak niteleyerek knam tr.7 Bu adan bakldnda, 20.
yzylda sadece merkez planlama deneyimi yaayan toplumlar deil, Bat
Avrupadaki refah devleti uygulamalar ile az gelimi kapitalist lkelerdeki
kalknm ac devlet tanm lam alar da bireylere sosyalizm, sosyal adalet,
tam istihdam, sanayileme, planl kalknm a gibi eitli amalar empoze
eden ve bir iletme gibi alan, dayatmac bir devlet anlaynn farkl
rneklerini oluturmaktadr. Halbuki her iki dnr de, herhangi bir ama
dizininin bireylere dayatlmasnm sz konusu olmad, bireylerin zgrce
kendi amalarna ynelik faaliyetlerini srdrmeleri iin gerekli kurumsal
dzenlemeleri gerekletirecek ve denetleyecek ideal bir devlet modeli
5
6

Friedrich A. Von Hayek, The Road to Serfdom (Londra: G. Routledge & sons, 1944), 59.
Friedrich A. Von Hayek, Studies in Philosophy, Politics and Economics (Chicago: University of
Chicago Press, 1967), 162; John Gray, Hayek on Liberty (Oxford: Blackwell, 1984), 119; Norman P.
Barry, The Invisible Hand in Economics and Politics: A Study in the Two Conflicting Explanations o f
Society: End-states and Processes (The Institute of Economic Affairs, 1988), 72.
Buna karlk, Hayekin kendi benimsedii konum, Popperin dncelerinin de etkisiyle yapt
ayrm sonucu, eletirel aklclk (critical rationalism ) olarak betimlenmekteydi. Bkz. John Gray,
"Bibliographical Essay: F. A. Hayek and the Rebirth of Classical Liberalism, Literature o f Liberty:
A Review o f Contemporary Liberal Thought, 4 (1982), http://oIl.libertyfund.org/?option=com_
staticxt&staticfile=show.php%3Ftitle=1305&chapter=100467&layout=html&Itemid=27 (eriim:
1 Mays 2012). Buna gre, insan akl sadece kendi eylem ve davranlarna yol gsterebilecek
snrl bir kapasitede olduu iin bir toplumsal dzenin kurgulanmas onun gerekletirebilecei
bir ama olamazd. Bkz.: Friedrich A. Von Hayek, Studies in Philosophy, Politics and Economics
irhim on- TTniversitv of Chicago Press, 1967), 68.

7 4 | Si y a s e t B i l i m i

tahayyl etmekteydiler. Oakeshottm bu ideal modele verdii ad arpcdr:

sivil toplum.8
Burada vurgulanmas gereken, Oakeshottm sivil toplum kavramn,
kavram n 18. yzyldan itibaren yaygnlaan tanm ndan ok farkl
bir ierikle kullanmasdr. Buna gre, 16. yzyl ngiliz siyaset felsefesi
geleneine sadk kalarak sivil toplum ile siyasal toplum birbirlerinden
zerk alanlar olarak deil, e anlam l olarak tanm lanm aktadr. Ancak
szleme temelli bir kurgulamayla bu devlet-sivil toplum zdelii
ortaaa zg akn (tran scen d en tal) bir devleti deil, bireylerin zgr
iradeleri sonucu oluacak ve hukukun stnl ilkesine bal olarak
hem bireylerin hem de iktidar sahiplerinin uymak zorunda olacaklar
davran kurallarn belirleyen modern zam anlara zg bir dzeni ifade
etmek iin kullanlm aktadr.9 Dier bir deyile, aralarndaki ilikiler dsal
ilikiler olarak kavram sallatrlm ayan devlet/sivil toplum btnl,
bireysellik iin gerekli koullarn salanmas iin tahayyl edilen bir
ideali simgelemektedir. Akl yrtlerek deil, bireylerin zgr iradeleri
sonucu oluaca varsayld iin byle bir devletin bireysellii zedeleyecek
davranlarda bulunmas ya da bireylere belirli hedefler dayatmas sz
konusu olmayaca gibi, bireyin hak ve zgrlklerini gvence altna alacak
nlemlere, baka bir ifadeyle sivil toplumun devlete kar korunmasna da
gerek olmayacaktr. Sonu olarak, Oakeshott sivil bir otoritenin iktidar
erkini kurallar erevesinde kullanm asnn bireyleri kstlayc deil, tam
tersine kendi zgr iradeleriyle tercih yapmalarna olanak salayan bir
ortam n oluturulmas iin gerekli olduunu ileri srmektedir. nk
onun yorumuna gre, Hobbes sivil kavramn tam da bu anlamda, yani
bireylerin iradeleri sonucu olumu devletin yapay niteliini vurgulamak
iin kullanmaktadr.
Iletm e-tipi bir devletse, amac liberal bir dzen kurm ak olarak tanmlansa
bile, bireylerin nceden belirlenmi ortak bir amaca ynelik olarak
alm alar anlam na gelecei ve hukukun stnl ilkesini bu amaca
tabi klaca iin kabul edilir olmayacaktr. Bu nedenle, szleme temelli
liberal-bireyci devlet kuram gelitirme abalarnn, ama liberal devlet
olarak tanm lansa da herhangi bir hedefin gerekletirilmesine ynelik
olmad vurgulanm tr. Bu adan liberal devlet kuramndan sz etmenin,
8

Hobbesun 1947de yeniden basm yaplan Leviathan eserine yazd uzun nszde,
M.Oakeshott, Hobbesun szleme temelli zgn devlet kavramlatrmasn sivil toplum5olarak
tanmlamaktayd. Ancak, 1947deki nsz de ieren ve 1975te yaynlanan Hobbes on Civil
Association kitabnda, balkta da grld gibi, toplum5szc yerine, burada kullanld
anlamda Trkede tam karl olmayan association szcn tercih etmitir. Oakeshottun
kullanm balamnda, civil association kavramn sivil toplum olarak evirmenin yanl
olmad kansndayz.
Bkz. Michael Oakeshott, The Character of a Modern European State55, www.imprint.co.uk/
idealists/HPT 23.t>df. ('eriim: 1 Mavi ?.f)1?.V

G a l i p L. Y a l m a n D e v l e t | 7 5

en azndan szleme temelli bir anlay erevesinde yanltc olaca

belirtilm itir.10
Buna karn, iletme-tipi devlet anlayn benimsememekle birlikte,
piyasann rekabeti bir dzen olarak ileyebilmesi iin devletin bir kurallar
btn oluturmas gerektiini savunduklar lde yaplandrmac
aklclk rnekleri olarak eletirilebilecek liberal-bireyci temelde devlet
kuram gelitirme abalar olduunu da belirtmek gerekir. kinci Dnya
Sava sonras dnemde Bat Almanyaya zg bir kapitalist gelime modeli
olarak betimlenen sosyal piyasa ekonom isinin kuramsal temelini oluturan
ordoliberalizm anlayndan 1980 sonrasnda gelimi ve gelimekte olan
kapitalist lkelerdeki devlet-piyasa ilikilerinin yeniden dzenlenmesinde
etkin olmu Kamu Tercihi yaklamna uzanan eitli kuramsal abalarn
ortak paydas budur. te yandan, devletin piyasaya mdahalesine ilkesel
olarak kar kan Hayek bile rekabet ortam nn salanmas iin belirli
kurumsal dzenlemelere gereksinim olduunu kabul etmitir.11
Ne var ki, piyasa ekonomilerinde devletin rol zerine yaplan ve kkenleri
klasik siyasal iktisat geleneinden kaynaklanan, devlet/siyaset ile piyasa/
ekonomi arasnda kurgulanan dsal ilikiyi mutlaklatrmaya alan
akademik tartma, paradoksal olarak, liberal-bireyci temelde bir devlet
kuram gelitirme abalarnn devleti aklanmas gereken bir olgu
olarak irdelemekteki yetersizliini ortaya koyar. nk bu tartmalarda
betimlendii biimiyle szleme ilikilerinin tarafsz garantr ya da rekabet
dzenini salamakta ilevsel olacak devlet zihinsel bir kurgudan baka bir
ey deildir.12 Bu kurgunun, olgular aklamakta hi yeterli olmamakla
birlikte belirli bir modelin varsaymlar uyarnca rasyonel ekonomik insann
eylemleri iin gerekli olduu savnn yaygnlatrlmasnda ideolojik bir
ilev grdne kuku yoktur. Ancak sonuta, devlet ii bo bir kavram yani
gereklikle hibir ilikisi olmayan bir kavram hline gelmekte, dolaysyla
ne toplumsal yaplarn somut niteliklerini, ne de devletin kurumsal
yapsn zmlemeye ynelik bir kuramsal katkdan sz etme olana
kalmamaktadr.
10 Bkz. Norman P. Barry, The Invisible Hand in Economics and Politics: A Study in the Two Conflicting
Explanations o f Society: End-states and Processes (The Institute of Economic Affairs, 1988); Alan
P. Hamlin, Liberty, Contract and the State, The Good Polity: Normative Analysis o f the State, der.
Alan P. Hamlin ve Philip Petit (Oxford: Blackwell, 1989).
11 Bkz. Andrew Gamble, The Free Economy and the Strong State: the Rise of the Social Market
Economy, The Socialist Register 16 (1979); Viktor Vanberg, The Constitution o f Markets: Essays in
Political Economy (Londra: Routledge, 2001).
12 Bu tr bir devlet kuramnn gelitirilmesi gerektiini savunan, Nobel dll kurumsal iktisat
Douglas Northun da itiraf ettii gibi, devletin bu anlamda tarafsz davranmas, mlkiyet
haklarm denetleyebilen ve anlamalar etkin bir biimde uygulayabilen bir bask mekanizmas
olarak gelimesi anlamna gelir, ancak bugn sahip olduumuz bilgi seviyesinde hi kimse bylesi
bir oluumun nasl yaratlacan bilmemektedir. Douglass C. North, Institutions, Institutional

7 6 I S iy a s e t B i l i m i

Devlet merkezli-kurumsalc yaklam13

Gnmzde devlet kuram gelitirme iddiasyla nem kazanm bir baka
yaklam, bu alandaki kuramsal boluu doldurmak iin devlet merkezli bir
bak as gelitirmek gerektii savn ileri sren kurumsalc yaklamdr.
Bu yaklam benimseyenlere gre, gerek Marksist, gerekse de liberal olarak
nitelendirdikleri yaklamlarn ortak zaaf, toplum-merkezli bir bak
asndan devlet-toplum ilikilerini ele almalardr. Yntemsel adan devleti
baml bir deiken konumuna getirdiini ileri srdkleri toplum merkezli
yaklamlara alternatif getirme iddiasyla ortaya kmlardr. Buna gre,
devlet merkezli bir yaklam, devletlerin izledii politikalarn nedenlerini ve
oluum srelerini zmleyebilmek iin mutlaka benimsenmesi gereken bir
tutumdur. Ksacas, devleti bamsz bir deiken olarak deerlendirmek iin
baka are yoktur.
Devlet merkezli bir yaklam benimseyerek devlet kuram gelitirme abas
iinde olan kuramclar, devleti bir kurumlar sistemi olarak tanmlama
eilimindedirler.14 Bunun balca nedeni pozitivist yntemi benimsemeleridir.
nk bu yntemi benimseyenler asndan, aratrma nesnelerinin olmazsa
olmaz koulu, gzlemlenebilir nitelikte olmasdr. kinci Dnya Savandan
sonra hzl bir gelime gsteren Bat ve zellikle Amerika Birleik Devletleri
kaynakl siyaset bilim i alm alarnn dikkati eken bir zellii, tam da bu
gerekeyle, yani gzlemlenebilir olmad iin devleti bir aratrma nesnesi
olarak ele almaktan kanmakt. 1970li yllarn sonlarndan itibaren
ortaya kan devlet merkezli yaklamn devleti bir kurum lar sistem i olarak
tanm lam asnn nedeniyse, buna dayanarak onu gzlemlenebilir bir nesneye
dntrme amacdr. Bu akm n nclerinin betimlemesiyle ifade edecek
olursak, bylece devleti aratrma gndemine geri getirmek mmkn
olabilecektir.15
Devlet merkezli yaklamn ncleri, yeni bir devlet kuram gelitirmeye
ynelirken, M ax W eberin (1864-1920) devlet tanm m temel aldklarn
13 Devlet merkezli ifadesini kullanmamzn nedeni, statist teriminin karl olarak devleti
ifadesinin kullanlmasnn yanl anlamalara yol amasdr. Bu yaklam benimseyenlerin
de vurgulad gibi, nemli olan devlet-merkezli bir bak as ile devlet-toplum ilikilerine
yaklaarak devletin bamsz bir deiken olarak ele alma iddiasnda olmalardr. Devlet
nclnde belirli ekonomik ve sosyal politikalar destekleyenlere ilikin olarak kullanlmas
nedeniyle devleti ifadesinin, devlet-merkezli bir yaklamla zdeletirilmesi iin bir neden
yoktur. Bir baka ifadeyle, bu yaklam benimseyerek devleti politikalara kar tutum almaya
engel bir durum yoktur.
14 Bkz. John A. Hail ve G. John Ikenberry, The State (Milton Keynes: Open University Press,
1989); Eric A. Nordlinger, The Autonomy o f the Democratic State (Londra: Harvard University
Press, 1981); Theda Skocpol (1985) Bringing the State Back In: Strategies o f Analysis in Current
Research, Bringing Back the State In, Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve Theda Skocpol
(Cambridge: Cambridge University Press, 1985), 3-44.
15 Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve Theda Skocpol, On the Road toward a More
Adequate Understanding of the State, Bringing Back the State In, der. Peter B. Evans, Dietrich
Rueschemeyer ve Theda Skocpol (Cambridge: Cambridge University Press, 1985), 347-367.

G a l i p L. Y a l m a n D e v l e t | 7 7

belirtmekteydiler. Bu tanma dayanarak, devletin kendine zg bir gc

olduu, bu gcn de fiziki g/iddet kullanmn tekelinde tutmasndan
kaynakland ileri srlmtr. Devlet bu gce sahip olduu lde
egemenlii altndaki topraklarda yaayan halklar ynetebilme kapasitesine,
dier bir deyile, hem toplumsal hedefler belirleme hem de bunlarn
gereklemesi iin gerekli kurallar koyma ve uygulama yetkesine sahip bir
kurum olarak belirlenmektedir. Devletin izledii politikalarn, toplumsal
yapdaki eitli kesimlerin istek ve talepleri dorultusunda olutuunu
dnmenin her zaman iin geerli olmayabileceini vurgulamak iinse,
devletin zerklii kavram ne karlm aktadr.16 Dier bir deyile,
yntemsel adan bamsz bir deiken olarak ele alma abasnn sonucunda
devlet gc kendinden menkul, toplumsal ilikilerden zerk bir biimde
hedefler belirleyebilen ve kendi karlar dorultusunda karar alabilen bir
zne konumuna gelmektedir.
Ancak, devletin oluum sreci ve doasna ilikin sorularn bilim sel
aklam alar iin gerekli olmad savn rtk olarak paylamalar
nedeniyle, devlet kuram gelitirme abalarnn kurumlarla snrl olduunu
ileri srmektedirler. Bir bakm a, liberal-bireyci yaklam n nclerinden
olan W eberin de paylat hukuki bir tanm olan devletin aklc-yasal
bir zne olarak tanm lanm asyla hem toplumdan ayr, bamsz bir erk
oda olarak kavram sallatrlm asnn n alm , hem de aratrma
nesnesi olarak eyletirilm esine kar nlem alnm gibidir. Ne var ki,
devletin kurum sal bir zne olarak tanm lanm as, devlet-merkezli yaklam
asndan bir dizi yntemsel sorunu da beraberinde getirm itir. Hukuki bir
ahsiyet olarak tanm lanacak devletin am pirik yntemlerle gzlemlenebilir
bir gereklik olmaktan ok bir soyutlama olduu belirgindir. Daha da
arpc olan, bu kurumsal znenin, kendi karlar dorultusunda karar
alabilen bir yap, bu akm n nde gelen tem silcilerinden Theda Skocpolun
zdeyiiyle, kendisi iin var olan bir kurum olarak nitelendirilm esidir.17
Hukuki bir ahsiyete byle bir yapsal zellik atfedilmesinin sonucunda
yntemsel bir amazla karlalm as kanlmazdr. Her eyden nce,
toplumsal dinamiklerden bamsz hareket edebilen bir devlet imgesinin
yaratlmasyla kavram larn olgularla dorudan zdeletirilmesi sonucu
ortaya kan ve yntemsel adan temel bir hata olarak kabul edilen
eyletirme tekrar gndeme gelmektedir.
Devlet merkezli kurumsalc yaklam benimseyenlerin byle bir amazdan
kanma abas, kkleri pozitivist gelenekte tarihsel olarak ortaya km iki
farkl pozisyonu yanstan aklama biim lerini ortaya karmtr. Bir yanda,
16 Fred Block, Beyond Relative Autonomy: State Managers as Historical Subjects, The Socialist
Register 17 (1980), 227-241; Skocpol Strategies o f Atalysis in Current Research,
v strvrnnl Strfltptries nf Analvsis in Current Research.

78 | Siyaset Bilimi

devleti onu ynetenlerle zdeletiren, sekinci (elitist) devlet kuramlarndan,

gnmzdeki yntemsel bireyci kamu tercihi yaklamna uzanan, esas
olarak tmdengelim (deduction) yntemini benimseyen kurumsalc devlet
kuram gelitirme abalar vardr. Dier yanda, devletin zerk davranmasnn
yapsal bir zorunluluk olmadn, tmevarm (induction) yntemiyle tarihsel
koullarn incelenmesiyle durumun saptanmas gerektiini savunduklar iin
kendilerini tarihsel-kurumsalc olarak niteleyen devlet merkezli yaklam
benimsemi kuramclar bulunmaktadr. Buna gre, devletin zerklii tarihsel
koullara -som ut durum incelem esine- gre deiebilen bir zellik olarak
belirmektedir. Ancak bu zerklik, devletin bamsz bir deiken olarak
incelenmesini gerekli klan bir ncl olarak saptanm olduu iin yntemsel
adan devletin bamsz deiken olarak ele alnmas bir zorunluluk
olmaktan kmaktadr. Dier bir ifadeyle, devlet-merkezli bir yaklam
benimsemek iin ileri srlen balca neden ortadan kalkmaktadr.
Devleti bamsz bir deiken olarak ele alma srarnn bir sonucu da,
devlet ile toplum ya da ekonomi arasndaki ilikilerin dsal ilikiler olarak
kavramsallatrlmasnn yolunun almasdr. zerklik, somut koullara
gre belirlenen bir durum olarak saptansa ve karar alclar topluma ramen
ya da ondan bamsz deil, toplumsal dinamikleri de dikkate alarak politika
olutursalar bile durum deimemektedir. Nitekim, zerklik devletin karar
alma gc ya da kapasitesi ile e anlaml olarak da kullanld iin karar
alclarn toplumsal kesimlerle ilikilerindeki deiimler, devletin farkl
g kullanmlar olarak kavramsallatrlmtr.18 Dier bir deyile, devletle
toplumun birbirlerinden tamamen bamsz, karlkl etkileim iinde
olan varlklar olarak tanmlanmas sz konusudur. Ancak devlet-merkezli
kurumsalc yaklam benimseyenlerin de kabul etmek zorunda kald gibi,
devletin i dinam iklerini incelemeyi salayacak kavramlar ve kuramsal
nermeleri gelitirmekte baarsz olunmas sonucu, bamsz deiken olarak
ele alnmaya allan devlet, kendi deyimleriyle, aklanmaya muhta bir
kara kutu olmaya devam etm itir.19
Bu durum, devlet merkezli kurumsalc yaklam kapsamnda yeni araylar
gndeme getirmitir. Bir yandan, devlet-merkezli ve toplum-merkezli
yaklamlar ayrmn yapmann ok gereki olmadnn rtk olarak
kabul edilmesiyle toplumun iindeki devlet kavram ortaya atlm tr.20
te yandan, devlet ve toplumun ya da ekonominin birbirlerinden analitik
olarak ayrtrlabilecek, kendilerine zg ileyi biimleri olan alanlar
18 Michael Mann, The Autonomous Power of the State : Its Origins, Mechanisms and Results,
Archives Europeenes de Sociologie 2 (1984), 185-213.
19 Bkz. Evans, Understanding of the State; Peter A. Hall, Governing the Economy: The Politics o f
State Intervention in Britain and France (Cambridge: Polity, 1986).
20 Joel S. Migdal, State in Society: Studying How States and Societies Transform and Constitute One
Another (Cambridge: Cambridge University Press, 2001).

Ga li p L. Y a l m a n D e v l e t | 7 9

olmad ileri srlmeye balanmtr.21 zellikle, gelimekte olan kapitalist

lke devletleri balamnda yaplan karlatrmal analizlerde, devletin
topluma gml zerklii (em bed d ed autonom y) ya da sermaye snfn
disipline etme kapasitesi gibi kavramlatrma giriimleri bu araylarn
sonucudur.22 Tm bu araylarn ortak paydasysa devlet ile toplum ya da
ekonomi arasndaki ilikilerin dsal ilikiler olarak kavramsallatrlmasna
devam edilmesidir. Toplumsal snflarn varl ve toplumsal bir kategori
olarak nemi yadsmmasa da, devlet ile toplum ya da ekonomi birbirlerinin
oluumunda ve dnmnde karlkl olarak etkileim iinde olan varlklar
olarak betimlense de bu durum deimemektedir. Oluum ve dnm
sreleri, kurumsal dzeyde ele alnmaya devam edilmekte, kendine zg
nitelikleri olan bir kurum olarak devlet, bu sreleri belirleyen bamsz
deiken konumunu srdrmektedir. Devlet merkezli yaklam benimseyen
kuramclar, siyaset ile ekonomi arasndaki ayrmay kapitalizme zg bir
biim, buna bal olarak devleti kapitalist toplumsal retim ilikilerinin bir
biimi olarak kavramsallatrmadklar iin sz konusu yntemsel araylar
tatmin edici sonular vermemektedir.

M arksist gelenekte devlet: M arksist bir devlet kuram var m dr?

Yukarda ana hatlar ile zetlenmeye allan devlet kuram gelitirmeye
ynelik tartm alarn dikkati eken bir zellii, benimsenen yntemsel
konuma bal olarak, devleti yapay bir oluum ya da hukuki/kurumsal bir
zne olarak kurgulamalar sonucu, toplumsal retim ilikilerinin temel
aklayc olduu bir kavramsal erevede devleti ele alma olanana kaplar
kapatm olmalardr. Buna karn, devletin toplumsal retim ilikilerinin
zgl niteliklerine bal olarak farkllklar gsteren, snfl toplumlara zg
bir biim olarak kavramsallatrlmas Karl M arx (1818-1883) ve Friedrich
Engelsin (1820-1895) farkl almalarnda devlete ynelik gzlem ve
saptamalarnn temelini oluturur. Klasik siyasal iktisat okulunun yntemsel
eletirisinden hareketle toplumsal gerekliin tarihsel koullardan, onun
somut dzeyde gndeme getirdii ilikilerden, yani snf mcadelelerinden
bamsz bir biimde incelenemeyecei vurgulanr. Ksacas devlet, aslnda
belirli toplumsal retim ilikileri balamnda ortaya kan, o ilikilerin
tarihsel srelerde belirlenen bir somutlanma biimidir.
Buradan hareketle devlet kuram gelitirme abalarnn Marksist gelenek
iinde son yarm yzylda arlk kazandn belirtmek gerekir. Aada ana
hatlaryla zetlenecek bu abalarn belirgin k noktas, Marx ve Engelsin
21

Fred Block ve Peter Evans (2005) The State and the Economy, The Handbook o f Economic
Sociology, der. Neil J. Smelser ve Richard Swedberg (Princeton and Oxford: Princeton University

Press, 2005), 505- 526.

22 Alice H. Amsden, Asias Next Giant: South Korea and Late Industrialisation (Oxford University
Press, 1989).

8 0 | S iy a s e t B i l i m i

kendi almalarnda olmad ileri srlen bir devlet kuram n,23 nnl,

ve nas yorum,anmas, g

kun

,Zll lf

a ra t ' mlanmaktadT. Devlet merkezli

rneKier
r arasnda
Hgstermesinin
^
nedeni de budur.
vakl^1C1

yaZlnda a m salct devlet kuram olarak betimlenen

l l ! 7 t
1
' 8eme" ,fin k m d i ^
dorultusunda
.. , 1
lr ara^ ^arak tanmlanmasna bal olarak bir aygtlar
d,ger bir deyile -devle,-merkezli kurumsalc yaklamda olduu eb
ozneietrlmesdr. Ancak genel olarak ekonomi ile siyaset, buna bael
ra egemen snflar ile devlet arasnda tek ynl bir belirlenim ilikisi
ulmasm ifade eden indirgem ecilik eletirisine kar kld zaman

S ^^asrasssS

ve kendUeyim iyle, s, y a p ^ l

***

nm n babgmm, devlet merkezli kurum sala yakla,mm nznn yllar sonra

23

Antipode 1 (2011), 60-86.

ttuton of the Poltcal Forms o f Capitalism,

Bkz. Ralph Milband ile Grme, On Birinci Tez (6) 1987:10-51.

G a li p L. Y a l m a n D e v l e t | 81

vard toplumun iindeki devlet formlasyonunu artran biimde,

K apitalist Toplumda Devlet olmas ilgintir.
Daha da ilginci, altyap/styap metaforuyla zdeletirilen tek ynl
belirlenimlere kar kabilmek iin M arxm yntemini doru okumak
gerektiini savunan ve zaman iinde yapsalc ekol olarak tanmlanan
yaklamn tayclarnn gelitirdikleri yntemsel erevenin, dsal ilikiler
temelindeki anlayn bir baka rneini oluturmasdr. Fransz dnr
Louis Althusser (1918-1990) ile anlan bu yaklamn, siyaset, ekonomi ve
ideoloji arasndaki ilikileri tanmlamak iin ileri srd greli zerklik
kavramnn, devlet kuram gelitirme abalar asndan nemli bir etki
yapt sylenebilir. Ancak, yapsalc okulun nemli bir temsilcisi kabul edilen
Nicos Poulantzasn (1936-1979), ksmen bir zeletiri saylabilecek almas
Devlet, ktidar, Sosyalizm d e vurgulad gibi, siyaset ile ekonomi arasndaki
ilikileri z itibariyle zerk yaplar arasndaki ilikiler olarak ele almak,
altyap-styap terminolojisi kullanlmasa bile sonu itibariyle bu yaplarn
eyletirilmesine, dolaysyla aralarndaki ilikilerin dsal ilikiler olarak
kavranmasna yol amaktadr.
Benzer biimde, Italyan Marksist kuramc ve siyaset adam Antonio
Gram scinin (1891-1937) Marksist devlet kuramna yapt katklar
irdelenirken dsal ilikiler felsefesinden kaynaklanan yorumlarn ar
bastn gzlemek mmkndr. Bat kaynakl Marksist kuram gelitirme
abalar iinde kapitalist toplumsal formasyonlarn incelenmesinde bir
r at ileri srlebilecek Gramscinin kulland devlet/sivil toplum
kavram iftine ilikin tartmalar, dsal ilikiler felsefesinin ne denli
etkili olduunu gstermektedir.25 rnein, yaygn bir yorum Gramscinin
indirgemeci anlaytan farklln vurgulamak amacyla onu styaplarn
kuramcs olarak takdim etmek olmutur. Yine bu balamda, indirgemeci
yaklama kar almalarn yaygnlamasnda nemli bir ilev grm
olan New Left Review dergisinin uzun yllar editrln yapan Perry
Anderson, Gramscinin H apishan e D efterlerinde devlet-sivil toplum ayrm
kullanmnda eitli tutarszlklar ve elikili saptamalar olduunu ileri
srmt.26 Ne var ki, bu gibi yorum ve eletirilerde Gramsciye ynelik ciddi
bir yntemsel yanlg sz konusudur. nk Gramscinin altyap-styap
veya devlet-sivil toplum gibi kavram iftlerini kullanrken aralarndaki
ayrmn, kendi kulland deyimlerle organik deil yntemsel olduunu
vurgulam olduu gz ard edilmektedir. Bir bakma, gnmzde dsal
ilikiler felsefesine kar gelitirilen ve ilikisel Marksizm denilen yaklamn
esin kaynaklarndan birinin Gramsci olduu sylenebilir. Nitekim Gramsci,
25 Praksis dergisinin Yeniden Gramsci balkl 27. saysndaki eitli katklar bu etkinin
gnmzdeki boyutlar ve buna kar gelitirilen eletiriler hakknda okuyucuya fikir verebilir.
26 Bkz. Perry Anderson, The Antinomies of Antonio Gramsci, New Left Review 100 (1977), 5-78.

8 2 | S iy a s e t B i l i m i

ge trd ntegral devlet ve tarihsel blok gibi kavramlarla, altyapustyap veya devlet-sivil toplum kavram iftlerine ontolojik ierik ya da
me ansal boyutlar kazandrlmasna kar, bunlarn diyalektik btnln
Z
r
T k nUSU kaVram ftlerinin> farkh tarihsel balamlarda
somut durum analizleri yapmakta ilevsel olabileceini ngren bir biimde,
alarmdaki ilikinin deiebileceini gstermeyi amalamaktayd. Bir
v n J lfa^
e kullanlacak kavramlar eletirel siyasal iktisat yaklamnn
yntemsel ilkelerine uygun biimde, ak ulu -tarihsel gereklikleri
aklamaya elverili- olarak tanmlanmalyd.
Bu adan bakldnda, 1960l yllardan gnmze Marksist gelenek
iindeki ada devlet kuram gelitirme abalarnn giderek ne kan ortak
paydasysa devletin eyletirilmesi ve/veya zneletirilmesi eilimlerine
k u ram rT
m a la r n
W

maS.ldlr denebilir- Bu ortak payday paylat sylenebilecek

aralarndaki eitli gr ayrlklar ve tartmalarn tesinde-

5 ' . ,?Sal li5k er " m

gi r i i ml er i ne

Kuramsal adan karlalan temel bir sorun, kapitalist retim ilikilerine

ozgu arta el koyma biim inin sonucunda, siyaset-ekonomi, devlet-toplum
ayrmas olarak ifade edilen kapitalizme zg biimsel ayrmalarn
gerekliin kendisi olarak kabul edilmesi tehlikesini iinde barndrmasdr.
una kar nlem almak konusunda genel bir nkabul bulunmakla birlikte,
ge trlecek kapitalist devlet kuram nn bu ayrmalar nasl ele almas
gerektii konusunda ciddi gr ayrlklar vardr, rnein Devlet, ktidar,
.Sosyalizm kitabnda dsal ilikiler anlayna kar ak bir tavr aldn
e rttgim z Poulantzas, bir yandan devlet iktidar ile sn f iktidar
arasnda bir ayrm yaplmasna kar karken, dier yandan kapitalist
evletn kapitalist retim ilikilerinin yeniden retim srecinde stlendii
ilevleri yerme getirebildiini anlamak iin greli zerklik kavramna
gereksinim olduunda srarcdr. Buna gre, kapitalist devletin greli zerk
olarak tanmlanmas sermayeden bamsz biimde tutarl ve rasyonel
po tkalar oluturan ve uygulayan bir zne ve/ya bu nitelikte politikalarn
o uturulmasna olanak salayan bir mekn olarak alglanmasna yol
amamaldr.27 Aksine, devlet toplumsal snflar arasndaki g dengelerinin
ir ifadesi olarak algland lde greli zerklik, bu g dengelerinden
agmsz bir erkin varln deil, Gramscinin deyimiyle kolektif siyasi
iradenin oluumunu salayacak unsurun kavramsallatrlmas, en azndan
buna ynelik bir aba olarak deerlendirilmelidir.28 Ancak bu, devletin
genel olarak sermayenin karlarn gzetebilmek iin sermayeden ya da
27 Ncos Poulantzas, Classes in Contemporary Capitalism (Londra: NLB, 1975) 158

8 4 | S iy a s e t B il i m i

Bob Jessop, Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy (Londra: Macmillan, 1985).
Bob Jessop, State Power: A Strategic-Relational Approach (Cambridge: Polity, 2007).
Bob Jessop, State Theory: Putting The Capitalist States in its Place (Cambridge: Polity, 1990).
Christine Buci-Glucksman, Hegemony and Consent, Approaches to Gramsci, der. Anne Showstack
Sassoon (Londra: Writers & Readers, 1982), 119-120.
Douglass C. North, Institutions, Institutional Change and Economic Performance (Cambridge:
Cambridge University Press, 1990).
Eric A. Nordlinger, The Autonomy o f the Democratic State (Londra: Harvard University Press, 1981).
Fred Block ve Peter Evans, The State and the Economy, The H andbook o f Economic Sociology, der. Neil
J. Smelser ve Richard Swedberg (Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2005), 505- 526.
Fred Block, Beyond Relative Autonomy: State Managers as Historical Subjects, The Socialist Register 17
(1980), 227-241.
Friedrich A. Von Hayek, The R oad to Serfdom (Londra: G. Routledge & sons, 1944).
Friedrich A. Von Hayek, Studies in Philosophy, Politics and Economics (Chicago: University of Chicago
Press, 1967).
Heide Gerstenberger, The Historical Constitution of the Political Forms of Capitalism, Antipode 1
(2011), 60-86.
Joel S. Migdal, State in Society: Studying How States and Societies Transform and Constitute One
Another (Cambridge: Cambridge University Press, 2001).
John A. Hall ve G. John Ikenberry, The State (Milton Keynes: Open University Press, 1989).
John Gray, Bibliographical Essay: F. A. Hayek and the Rebirth of Classical Liberalism, Literature o f
Liberty: A Review o f Contemporary Liberal Thought, 4 (1982), http://oll.libertyfund.org/?option=com_
staticxt8cstaticfiIe=show.php%3Ftitle=13058ichapter=1004678dayout=html&Itemid=27 (eriim: 1 Mays
2012).
John Gray, Hayek on Liberty (Oxford: Blackwell, 1984).
Karl Marx, Capital, Cilt 3 (Londra: Lawrence&Wishart, 1984).
Karl Popper, The Open Society and Its Enemies , Cilt.I, 4. bask (Londra: Routledge & Kegan Paul, 1962).
Michael Oakeshott, Hobbes on Civil Association (Oxford: Blackwell, 1975).
Michael Oakeshott, On Human Conduct (Oxford: Oxford University Press, 1975).
Michael Mann, The Autonomous Power of the State : Its Origins, Mechanisms and Results, Archives

Europeenes de Sociologie 2 (1984), 185-213.

Mustafa Erdoan, Liberalizm ve Trkiyedeki Serveni, M odern Trkiyed e Siyasi Dnce Cilt: 7
Liberalizm, der. Murat Ylmaz (stanbul: letiim, 2005), 23-40.
Nicos Poulantzas, Classes in Contemporary Capitalism (Londra: NLB, 1975).
Nicos Poulantzas, State, Power, Socialism (Londra: Verso, 1978).
Norman P. Barry, The Invisible Hand in Economics and Politics: A Study in the Two Conflicting
Explanations o f Society: End-states and Processes (The Institute of Economic Affairs, 1988).
Norman P. Barry An Introduction to Modern Political Theory, 2. bask (Houndmills: Macmillan, 1989).
Perry Anderson, The Antinomies of Antonio Gramsci, New Left Review 100 (1977), 5-78.
Peter A. Hall, Governing the Economy: The Politics o f State Intervention in Britain and France
(Cambridge: Polity, 1986).
Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve Theda Skocpol, On the Road toward a More Adequate
Understanding of the State, Bringing Back the State In, der. Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve
Theda Skocpol (Cambridge: Cambridge University Press, 1985), 347-367.

G a l i p L. Y a l m a n D e v l e t | 85

Theda Skocpol (1985) Bringing the State Back In: Strategies of Analysis in Current Research, Bringing
Back the State, der. Peter B. Evans, Dietrich Rueschemeyer ve Theda Skocpol (Cambridge: Cambridge
University Press, 1985), 3-44.
Viktor Vanberg, V ie Constitution o f Markets: Essays in Political Economy (Londra: Routledge, 2001).

O kum a nerileri
Ralph Miliband ile Grme, On Birinci Tez (6) 1987: 10-51.
Adam David Morton, Sosyolojik Marksizmin Snrlar?, Praksis 27 (2012), 9-40.
Galip L. Yalman, Trkiyede Devlet ve Burjuvazi: Alternatif Bir Okuma Denemesi, der. Neecan Balkan
Sungur Savran, Srekli Kriz Politikalar (stanbul: Metis, 2004), 44-75.
Galip L. Yalman, Kapitalizm ve Devlet: Kuram ve Hegemonya, ktisat, Siyaset, Devlet zerine Yazlar:
Prof. Dr. Kemali Saybalya Armaan, der. smet Aka ve Burak lman (stanbul: Balam, 2006), 35-48.

G a li p L. Y a l m a n D e v l e t | 83

egemen snflardan bamsz, kendine zg bir rasyonaliteye sahip bir olgu

olarak kavramsallatrlmasn zorunlu klmaz. Vurgulanmas gereken,
greli zerklik kavramnn siyasal olan ile ekonomik olann ayrmasn
mutlaklatrmay deil, bu ayrmann kapitalizme zg bir biim olduunu
tm plaklyla ortaya koymay amalamasdr. En azndan, kendi
zeletirisini yaparak sonradan ilikisel olarak nitelenecek bir yaklama
doru evrilme aamasnda bile Poulantzasm greli zerklik kavramndan
vazgememesinin nedeni budur.29 Burada greli ifadesi, siyasal olan ile
ekonomik olann dsal ilikiler temelinde kavramsallatrlmamas iin bir
uyar niteliindedir.
Kinlilerinin toplumsal bir iliki olarak devlet formlasyonuyla ifade ettii
gibi, devlet toplumsal retim ilikilerinin kurucu -an cak bu ilikilerden
bamsz bir gereklii olm ayan- bir unsuru olarak kavramsallatrlmaldr.
Marxn da K a p ita lin nc cildinde iaret ettii gibi, devletin farkl
tarihsel koul ve balamlarda, yaratlan arta el koyma biimlerine gre
labilecei farkl biimleri aklayabilecek bir kavramsal ereve gelitirilmesi
gerekmektedir.30 Toplumsal retim ilikilerinin tarihsel srelerde
belirlenen bir somutlanma biim i olarak kavramsallatrlmasyla birlikte
devletin snfsal nitelii belirlenmektedir. Dolaysyla, gnmzde devlet
kuram gelitirme abalarnn amac kapitalist devlet kuram oluturmak
olarak tanmlanmaktadr.31 Byle bir kuram, kapitalist retim ilikilerinin
belirledii toplumsal yaplanmalarda ortaya kan devletin oluum sreci ve
bu ilikilerin yeniden retiminde stlendii ilevleri aklamay baard
lde, bu toplumsal yaplarn dntrlmesini salayacak, emek lehine
stratejilerin oluturulmasna da k tutabilecektir.

K aynaka
-Jan P. Hamlin, Liberty, Contract and the State, The Good Polity: Normative Analysis o f the State, der.
Alan P. Hamlin ve Philip Petit (Oxford: Blackwell, 1989), 87-101.
Alice H. Amsden, Asias Next Giant: South Korea and Late Industrialisation (Oxford University Press,
1989).
Andreas Bieler vd., Global Restructuring, State, Capital and Labour: Contesting Neo-Gramscian
Perspectives (Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2006).
Andrew Gamble, The Free Economy and the Strong State: the Rise of the Social Market Economy, The
> pcialist Register 16 (1979), 1-25.
Anthony Arblaster, The Rise and Decline o f Western Liberalism (Oxford: Blackwell, 1984).

Kr. Bob Jessop, Nicos Poulantzas: Marxist Theory and Political Strategy (Londra: Macmillan,
1985), 139-146; Nicos Poulantzas, State, Power, Socialism (Londra: Verso, 1978), 134.
30 Karl Marx, Capital, Cilt 3 (Londra: Lawrence & Wishart, 1984), 791-792.
31 Bkz. Heide Gerstenberger, The Historical Constitution o f the Political Forms of Capitalism ,
Antipode 1 (2011), 60-86.