GASNI ZAKONI

Fizike veliine pomou kojih odreujemo stanje nekog gasa nazivamo osnovne veliine stanja, a to
su: pritisak, temperatura i zapremina.
Odnosi izmeu pojedinih veliina stanja izraeni su gasnim zakonima. Gasni zakoni su izvedeni za
idealne gasove, ali se mogu primeniti i na realne gasove, pri emu je greka utoliko manja ukoliko se
gas nalazi na vioj temperaturi i na niem pritisku.
Da bi se gas smatrao idealnim gasom, treba da ispunjava sledee uslove:
1. Sile privlaenja izmeu molekula gasa su zanemarljivog intenziteta.
2. Ukupna zapremina molekula gasa je zanemarljiva u odnosu na zapreminu koju gas zauzima.
Bojl-Mariotov (Boyle-Mariotte) zakon
Na konstantnoj temperaturi zapremina odreene koliine gasa obrnuto je srazmerna pritisku.

V1 p 2
=
p1 V1 = p 2 V2 ili p V( n ,T ) = konst. (T = konst.; n = konst.)
V2
p1
arlov (Charles) ili Gej-Lisakov (Gay-Lussac) zakon
Pod stalnim pritiskom zapremina odreene koliine gasa je direktno srazmerna apsolutnoj temperaturi.

V1 V2
V
=
= konst. ili V( n , p ) = T konst.
T1 T2
T

( p = konst.; n = konst.)

Odnosno: Pri stalnoj zapremini pritisak odreene koliine gasa je direktno srazmeran apsolutnoj
temperaturi.
p1 p 2
p
=
= konst. ili p ( n ,V ) = T konst.
T1 T2
T

(V = konst.; n = konst.)

Oba ova zakona mogu se izraziti i na sledei nain:

Pri stalnom pritisku zapremina odreene koliine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 zapremine pri
273,15 K, kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.
V = V0 +

V0
t
273,15

V = V0 (1 + t )

( p = konst.; n = konst.)

= 1 273,15

Gde je:
V - zapremina gasa pri temperaturi t0C
V0 - zapremina gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)
Pri stalnoj zapremini pritisak odreene koliine gasa raste (ili opada) za 1/273,15 pritiska pri 273,15 K,
kada temperatura raste (ili opada) za 1 K.

p = p0 +

p0
t
273,15

p = p 0 (1 + t )

(V = konst.; n = konst.)

= 1 273,15

Gde je:
p - pritisak gasa pri temperaturi t0C
p0 - pritisak gasa pri temperaturi od 273,15 K (00C)
Avogadrov zakon

Iste zapremine razliitih gasova pri istoj temperaturi i istom pritisku sadre isti broj molekula. Kako je
broj molekula proporcionalan broju mola, sledi:
V( p ,T ) = konst. n
Zapremina jednog mola gasa naziva se molska zapremina. Molska zapremina (Vm) bilo kog gasa, pri
normalnim uslovima (p0=101325 Pa; T0=273,15 K) je 22,410-3 m3/mol ili 22,4 dm3/mol.
Vm =

V0
n

Gde je:
V0 - zapremina gasa pri normalnim uslovima
n - koliina gasa
Opta jednaina gasnog stanja (jednaina stanja idealnog gasa) Klapejron-Mendeljejeva jednaina daje
zavisnost pritiska, temperature i zapremine odreene koliine gasa izrazom:
p 0 V0
p V
p V
p V
= 1 1 = 2 2
= konst.
T0
T1
T2
T

Ako se jedan mol nekog gasa nalazi pri normalnim uslovima, to stanje se moe predstaviti izrazom:
p 0 V0
= konst. = R
T0

Gde je:

R - univerzalna gasna konstanta

Za uslove razliite od normalnih, koristi se Klapejron-Mendeljejeva jednaina za bilo koju koliinu
gasa:
p V = n R T

Brojna vrednost gasne konstante moe se izraunati zamenom vrednosti za normalan pritisak,
normalnu temperaturu i molsku zapreminu:
p 0 V0 101325Pa 22,4 10 3 m 3 mol 1
=
= 8,314 Pa m 3 K 1 mol 1
T0
273,15K

R=

Kako je:
n=

m
M

Gde je:
m - masa gasa
M - molekulska masa gasa
vai:
pV =

m
RT
M

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

Prema zakonu parcijalnih pritisaka, ukupan pritisak smee gasova, koji meusobno ne reaguju, jednak
je zbiru parcijalnih pritisaka gasova koji ulaze u sastav smee. Parcijalnim pritiskom gasa u smei
naziva se pritisak koji bi vrio taj gas zauzimajui pri istim uslovima zapreminu ukupne smee gasova.
p = p1 + p 2 + ....... + p n

odnosno

p = pi

Gde je:
p - ukupni pritisak gasne smee
p1, p2,..., pn - parcijalni pritisci svakog pojedinog gasa

Zakon o zapreminskim odnosima

Pri istim fizikim uslovima (p,T) zapremine gasova koji meusobno reaguju, kao i zapremine gasovitih
proizvoda hemijske reakcije stoje u odnosu prostih celih brojeva.

PRIMERI:
1. Pri konstantnoj temperaturi pritisak nekog gasa zapremine 20 dm3 iznosi 99975 Pa. Izraunati
pritisak tog gasa ako se zapremina gasa pri istoj temperaturi smanji na 8 dm3.

V1 = 20dm 3
p1 = 99975 Pa
p2 = ?
T = const
_______________

Bojl Mariotov zakon

p1 V1 = p 2 V2
p2 =

p1 V1 99975Pa 20dm 3
=
= 249937,5 Pa
V2
8dm 3

2. Na normalnom pritisku od 101,325 kPa i na temperaturi od -200C gas zauzima zapreminu od 1 dm3.
Izraunati pod kojim e pritiskom zapremina gasa iznositi 0,5 dm3, ako se njegova temperatura povisi
na 400C.

V1 = 1dm 3
p1 = 101,325kPa
p2 = ?
V2 = 0,5dm 3
T1 = 20 o C
T2 = 40 o C
_______________

Opta jednaina gasnog stanja

p1 V1 p 2 V2
=
= const.
T1
T2

p2 =

p1 V1 T2
T1 V2

p1 = 101,325kPa = 101325Pa
V1 = 1dm 3 = 10 3 m 3
T2 = (40 + 273) K = 313K
T1 = (20 + 273) K = 253K
V2 = 0,5dm 3 = 5 10 4 m 3
101325Pa 10 3 m 3 313K
p2 =
= 250709,29 Pa
253K 5 10 4 m 3
3. U menzuri zaronjenoj u vodu sa otvorom na dole sakupljeno je 100 cm3 kiseonika na temperaturi od
230C i pod pritiskom od 106,6 kPa. Izraunati zapreminu istog kiseonika pri normalnim uslovima.

Gas u datoj zapremini nije ist kiseonik, ve predstavlja smeu kiseonika i vodene pare. Prema tome,
da bi se izraunao pritisak istog kiseonika, potrebno je primeniti Daltonov zakon parcijalnih
pritisaka. Prema ovom zakonu, ukupni pritisak smee gasova, p, jednak je zbiru parcijalnih pritisaka
gasova u smei, u ovom sluaju kiseonika, p(O2), i vodene pare, p(H2O):

p = p (O2 ) + p ( H 2 O)
U tabeli ,,Veliina stanja kljuale vode i suve pare u zavisnosti od temperature nalazi se podatak da na
temperaturi od 23C napon vodene pare iznosi 2813 Pa. Pritisak istog kiseonika bie:
p (O2 ) = p p ( H 2 O) = 106,6 10 3 Pa 2813Pa = 103787 Pa
Zapremina istog kiseonika pri normalnim uslovima izraunava se na osnovu opte jednaine gasnog
stanja:
T0 p 1 V1
p 0 V0 p1 V1
=
V0 =
T0
T1
p 0 T1
p1 = p (O2 ) = 103787 Pa
V0 =

273K 103787 Pa 100 10 6 m 3

= 94,47 10 6 m 3 = 94,47cm 3
101325Pa (23 + 273) K

4. Na koju temperaturu treba ohladiti 0,25 dm3 suvog vazduha koji se nalazi na pritisku od 100 kPa i
temperaturi od 295 K, da bi vazduh na pritisku od 93 kPa zauzimao zapreminu od 0,1 dm3?

T2 = ?
V1 = 0,25dm 3
p1 = 100kPa
T1 = 295K
p 2 = 93kPa
V2 = 0,1dm 3
_____________

Opta jednaina gasnog stanja

p1 V1 p 2 V2
=
= const.
T1
T2

T1 p 2 V2 295K 93 10 3 Pa 0,1 10 3 m 3
T2 =
=
= 109,74 K = 163,41o C
3
3
3
p 1 V1
100 10 Pa 0,25 10 m
5. Izmeano je 4 dm3 ugljenik(IV)oksida i 6 dm3 etina. Ako su oba gasa bila pod pritiskom od 98642
Pa, izraunati pritisak svake komponente smee.

V (CO2 ) = 4dm 3
V (C 2 H 2 ) = 6dm 3
p = 98642Pa
p (CO2 ) = ?
p (C 2 H 2 ) = ?
________________

Daltonov zakon parcijalnih pritisaka

p (CO2 ) = x(CO2 ) p
Gde je:
xi - molski udeo gasa u smei
Za idealne gasove vai:
xi = ri
ri - zapreminski udeo gasa u smei

ri =

Vi
Vi

r (CO2 ) =

V (CO2 )
4dm 3
=
= 0,4
V (CO2 ) + V (C 2 H 2 ) 4dm 3 + 6dm 3

p (CO2 ) = 0,4 98642 Pa = 39456,8 Pa

p (C 2 H 2 ) = p p (CO2 ) = 98642 Pa 39456,8 Pa
p (C 2 H 2 ) = 59185,2 Pa
6. U sudu iznad vode na temperaturi od 340C nalazi se 11,2 dm3 kiseonika u smei sa vodenom parom
pod pritiskom od 105307 Pa. Ako je pritisak vodene pare na toj temperaturi 5598,6 Pa, izraunati
sastav gasne smee u procentima.
T = 34 o C
V = 11,2dm 3
p = 105307 Pa
p ( H 2 O) = 5598,6 Pa
Sastav smee (%) = ?
__________________

x(H2O) =

p(H2O) 5598,6 Pa
=
= 0,0532= 5,32 %
p
105307 Pa

x(O2 ) =100 x(H2O) =100 5,32 = 94,68 %

7. Neka koliina helijuma zauzima zapreminu od 1246 cm3 pod pritiskom od 0,82 kPa na 180C. Ako se
pritisak povea na 1,35 kPa, a temperatura gasa povisi na 530C, kolika e biti zapremina helijuma?

V1 = 1246cm 3
p1 = 0,82kPa
T1 = 18 o C
p 2 = 1,35kPa
T2 = 53o
V2 = ?
______________

Opta jednaina gasnog stanja

p1 V1 p 2 V2
p V T
0,82kPa 1246cm 3 (53 + 273) K
=
= 847,86cm 3
V2 = 1 1 2 =
T1 p 2
(18 + 273) K 1,35kPa
T1
T2
8. U elinom cilindru zapremine 12 dm3 nalazi se azot na pritisku od 15 MPa i temperaturi od 298 K.
Koju zapreminu e zauzimati azot na normalnim uslovima?

V1 = 12dm 3
p1 = 15MPa
T1 = 298K
V0 = ?
____________

Opta jednaina gasnog stanja

T0 p 1 V1
p 0 V0 p1 V1
=
V0 =
T0
T1
p 0 T1

V0 =

273K 15 10 6 Pa 12 10 3 m 3
= 1,627m 3
101325Pa 298K

9. Neka koliina gasa pod pritiskom od 1 kPa na temperaturi od 350C zauzima zapreminu od 4,5 dm3.
Kolika e biti zapremina te koliine gasa ako se temperatura snizi na 180C, a pritisak ostane
nepromenjen?
p1 = 1kPa
T1 = 35 0 C
V1 = 4,5dm 3
T2 = 18 0 C
p = const
V2 = ?
____________

Gej-Lisakov zakon

V1 V2
=
T1 T2

V2 =

V1 T2 4,5 10 3 m 3 (18 + 273,15) K

=
= 4,25 10 3 m 3 = 4,25dm 3
T1
(35 + 273,15) K

RELATIVNA GUSTINA GASA

Gustina nekog gasa, , predstavlja odnos izmeu mase i zapremine tog gasa na odreenom pritisku i
temperaturi. Poto se zapremina gasa znatno menja pri promeni pritiska i temperature, ovaj nain
izraunavanja gustine gasa nije najpovoljniji jer ne predstavlja konstantnu veliinu, pa je zbog toga
uveden pojam relativne gustine gasa. Relativna gustina gasova prestavlja odnos masa dva razliita
gasa istih zapremina koji se nalaze pri istim uslovima (pritisak i temperatura).

m1

m
D= 1 = V = 1
2 m2 m2
V
Gde je:
D - relativna gustina gasa
Poto se radi o istim zapreminama, prema Avogadrovom zakonu, dva gasa e, pri istim uslovima,
sadravati jednak broj estica, odnosno mola, a njihove mase su proporcionalne molskim masama:
m1 : m2 = M (1) : M (2 ) D =

M (1)
M (2 )

PRIMER:
10. Relativna gustina nekog gasa u odnosu na vazduh iznosi 1,52. Koju zapreminu, pri normalnim
uslovima, zauzima 11g tog gasa?

D = 1,52
m( gasa) = 11g
V0 ( gasa) = ?
______________

m( gas)
M ( gas)
=
= 1,52
m(vazduh) M (vazduh)
M (vazduh) = 29 g mol
M ( gas ) = D M (vazduh) = 1,52 29 g mol = 44,08 g mol
D=

Pri normalnim uslovima jedan mol ovog gasa zauzima zapreminu od 22,4dm3.

n=

m
M

n( gas ) =

11g
44,08 g

= 0,2495mol

mol
1mol : 22,4dm = 0,2495mol : V0 ( gasa )
3

V0 ( gasa) =

22,4dm 3 0,2495mol
= 5,59dm 3
1mol

10