Temel Bilgi Teknolojileri

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2987

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1940
TEMEL BLG TEKNOLOJLER-II
Yazarlar
Prof.Dr. Krflat AILTAY (nite 1, 7)
Yrd.Do.Dr. Trkan KARAKUfi (nite 1)
Yrd.Do.Dr. Engin KURfiUN (nite 1)
Prof.Dr. E. Nezih ORHON (nite 2)
r.Gr. Engin Tamer fiEN (nite 3)
Av.Dr. Barfl GNAYDIN (nite 4)
Yrd.Do.Dr. Mehmet Emin MUTLU (nite 5)
Dr. zkan DALBAY (nite 6)
Dr. Tun Durmufl MEDEN (nite 6)
Arfl.Gr. Nuri KARA (nite 7)
Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL (nite 8)
Reha YURDAKUL (nite 8)
Ouz ONAY (nite 8)
Editr
Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2013 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
retim Tasarmclar
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Arfl.Gr.Dr. rem Erdem Aydn
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Dil Yazm Danflman
Emine Koyuncu
Grafikerler
Ayflegl Dibek
Hilal Kkdaaflan
Aysun fiavl
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Temel Bilgi Teknolojileri-II
ISBN
978-975-06-1647-1
2. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 240.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Nisan 2013
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
ix
Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma........................................ 2

BLGSAYAR TRLER ..................................................................................
Sunucu Bilgisayarlar......................................................................................
Masast Bilgisayarlar...................................................................................
Dizst Bilgisayarlar (Laptop, Notebook) ...................................................
Netbooklar .....................................................................................................
Tablet Bilgisayarlar........................................................................................
Akll Telefonlar .............................................................................................
BLGSAYARI OLUfiTURAN TEMEL DONANIM PARALARI .....................
Anakart...........................................................................................................
fllemci............................................................................................................
RAM Bellek ....................................................................................................
ROM Bellek ...................................................................................................
Sabit Disk.......................................................................................................
Ekran Kart.....................................................................................................
Dier Donanm Kartlar ............................................................................
G Kayna ..................................................................................................
GRfi BRMLER ...........................................................................................
Klavye ............................................................................................................
Fare (Mouse) .................................................................................................
Mikrofon .......................................................................................................
nternet Kameras .........................................................................................
(WebCam)......................................................................................................
Oyun ubuu (Joystick) ...............................................................................
Barkod Okuyucu ..........................................................................................
Grafik Tablet..................................................................................................
Tarayc (Scanner) .........................................................................................
IKIfi BRMLER ...........................................................................................
Ekran ..............................................................................................................
Yazc (Printer)...............................................................................................
Hoparlr.........................................................................................................
DEPOLAMA BRMLER ................................................................................
Taflnabilir Diskler .........................................................................................
Duraan Srcler (Solid State Drivers- SSD).............................................
Haric Sabit Diskler (Hard Disk Drivers - HDD).........................................
CD-DVD.........................................................................................................
SIK KARfiILAfiILAN DONANIM HATALARI VE ZMLEME ...................
Bilgisayarlar ile lgili Genel Sorunlar ve zmleri....................................
Kablolu Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri.............................
Kablosuz Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri...........................
Klavye ile lgili Sorunlar ve zmleri ........................................................
Fare ile lgili Sorunlar ve zmleri ............................................................
Ses ile lgili Sorunlar ve zmleri..............................................................
Projektre Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri ................................
zet ...............................................................................................................
3
3
4
5
5
5
6
6
6
7
8
9
9
10
11
13
13
13
14
14
14
14
14
15
15
15
16
16
16
17
17
17
17
17
18
18
19
20
21
21
22
23
23
25
1. NTE
iv
indekiler
Kendimizi Snayalm .....................................................................................

Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
2. NTE
Sosyal Alar ve Sosyal Medya ................................................ 30

SOSYAL ALAR VE SOSYAL MEDYAYA GRfi..........................................
YEN LETfiM TEKNOLOJLER VE NTERNET ........................................
Yeni letiflim Teknolojileri ve nternetin nemini Aklamak...................
SOSYAL ALAR.............................................................................................
Sosyal Alarn nemini ve Kullanmn fade Etmek .................................
SOSYAL MEDYA ...........................................................................................
Sosyal Medyann nemini ve Kullanmn Deerlendirebilmek ................
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
3. NTE
26
27
27
27
28
31
32
32
38
38
42
42
46
47
48
48
48
zel Uygulama Yazlmlar..................................................... 50

GRfi ..............................................................................................................
OKLU ORTAM (MULTIMEDIA)..................................................................
oklu Ortam Nedir? ......................................................................................
oklu Ortamn Tarihesi...............................................................................
oklu Ortam Oynatclar..............................................................................
zcler (Codecs).......................................................................................
Video Encoding.............................................................................................
Video zcler............................................................................................
MPEG-4 ASP (MPEG: Moving Picture Experts Group)...............................
H.264..............................................................................................................
DivX ...............................................................................................................
Xvid ................................................................................................................
VC-I ................................................................................................................
Dirac...............................................................................................................
Platform Bamsz Dosya Format ................................................................
PDF Nedir?.....................................................................................................
PDFin Geliflimi..............................................................................................
PDF Dokman Nasl Hazrlanr?..................................................................
EndNote .........................................................................................................
EndNote Nedir? .......................................................................................
EndNoteun Temel zellikleri ................................................................
EndNote Nerelerde ve Kimler Tarafndan Kullanyor?................................
Mathtype ........................................................................................................
MathType Nedir? .....................................................................................
MathTypen Temel zellikleri .....................................................................
Microsoft Office MathType Kullanm....................................................
500n zerinde Uygulama ve Web Sitesi Uyumluluu.......................
Eflitliin Tmn ya da Bir Blmn Renklendirme .........................
Sk Kullandnz Eflitlikleri Ara ubuunuza Kaydedin.....................
51
51
51
51
52
53
54
55
55
55
55
55
56
56
56
57
57
57
58
58
58
60
61
61
61
61
62
62
63
indekiler
El Yazsyla Denklem Girifli ....................................................................

MathType Nerelerde ve Kimler Tarafndan Kullanyor? .............................
BLG YNETM SSTEMLER ......................................................................
UZMAN SSTEMLER ......................................................................................
WEB TASARIMI .............................................................................................
SANAL GEREKLK.......................................................................................
Sanal Gereklik Uygulamalar ......................................................................
ROBOTLAR ....................................................................................................
zet ...............................................................................................................
63
63
64
65
66
67
68
68
71
72
73
73
73
Biliflim Hukuku ve Etii........................................................... 74

BLfiM HUKUKU .........................................................................................
Biliflim Sular ................................................................................................
Biliflim Sularnn Trleri ..............................................................................
FKR HAKLAR VE BLfiM HUKUKU.........................................................
Fikr Haklar ve Geliflimi................................................................................
nternet ve Fikr Haklar ..............................................................................
Web Sayfas Yazlmlar ve Bilgisayar Oyunlar .....................................
KfiLK HAKLARI VE BLfiM HUKUKU ....................................................
Kiflilik Haklarnn Hukuki Nitelii ................................................................
Biliflim ve Kiflilik Haklar ..............................................................................
nternet Araclyla Kiflilik Haklarnn hlal Trleri ..............................
5651 SAYILI KANUN VE GETRDKLER ...................................................
Kanunun Amac............................................................................................
nternet Sujeleri ve Sorumluluklar...............................................................
erik Salaycnn Sorumluluu.............................................................
Yer Salaycnn Ykmllkleri............................................................
Eriflim Salaycnn Ykmllkleri .......................................................
Eriflimin Engellenmesi ve eriin Yayndan karlmas ...........................
eriin Yayndan karlmas ................................................................
BLfiM ET................................................................................................
nternette letiflim Kurallar .........................................................................
Baflkalarna Karfl Sayg...........................................................................
Biimsel zen .........................................................................................
erikle lgili zen ..................................................................................
teki Konular..........................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
e-renme.................................................................................. 98
GRfi ..............................................................................................................
e-RENMENN GELfiM .........................................................................
4. NTE
75
75
76
81
81
83
84
85
85
86
86
87
87
88
88
88
88
89
89
90
90
91
91
91
92
93
94
95
96
97
97
99
99
5. NTE
vi
indekiler
Kitle letiflim Teknolojilerine Dayal Dnem ...............................................

Bilgisayar Destekli Eitim Dnemi ..............................................................
nternet Tabanl Eitim Dnemi...................................................................
Mobil renme Dnemi...............................................................................
e-RENMENN BLEfiENLER ...................................................................
erik ..............................................................................................................
Ders Program ........................................................................................
Ders Notlar .............................................................................................
retici Ders Yazlm.............................................................................
Podcast.....................................................................................................
Benzetim Yazlmlar ...............................................................................
Eitsel Oyunlar ........................................................................................
Szlk, Ansiklopedi, Harita ve Grnt Kaynaklar.............................
Ak Eitsel Kaynaklar ............................................................................
Etkileflim.........................................................................................................
Efl Zamanl letiflim Aralar....................................................................
Efl Zamansz letiflim Aralar..................................................................
renen - erik Etkileflimi ....................................................................
Deerlendirme...............................................................................................
Online Snavlar .............................................................................................
e-Portfolyo ...............................................................................................
e-dev .....................................................................................................
Grup alflmas ........................................................................................
Online Szl Snavlar..............................................................................
Tartflmalara Katlm ................................................................................
SANAL RENME .......................................................................................
renme Ynetim Sistemleri........................................................................
Sanal renme Ortamlar ............................................................................
AIK KAYNAKLAR........................................................................................
zgr ve Ak Kaynak Yazlmlar...............................................................
Ak Eitsel Kaynaklar .................................................................................
Ak Eriflim Hareketi .....................................................................................
e-RENME 2.0 ............................................................................................
Sosyal renme ............................................................................................
Kiflisel renme Ortamlar ...........................................................................
zet................................................................................................................
Yararlanlan nternet Adresleri .....................................................................
6. NTE
100
100
101
102
103
103
103
103
104
104
105
105
105
105
106
106
107
109
109
110
110
110
110
110
111
111
111
112
113
114
114
115
115
116
116
119
120
121
121
122
122
E-Devlet Uygulamalar ............................................................ 124

E-DEVLETN TANIMI, TARHSEL VE KAVRAMSAL EREVES................
Tanmlar .........................................................................................................
Tarihsel Geliflim.............................................................................................
Gnmzdeki Durum ...................................................................................
KAMU KURUMLARININ E-DNfiM LE KAMUSAL DNfiMDE
LERLENEN YNLER VE BUNLARIN NNDEK ENGELLER ..................
LERYE DNK SONU DEERLENDRMELER......................................
125
125
126
128
131
133
vii
indekiler
zet................................................................................................................
136
137
138
138
139
Bilgisayar ve A Gvenlii ...................................................... 140

BLGSAYAR VE A GVENL ................................................................
Kt Niyetli Yazlmlar..................................................................................
Virs ...............................................................................................................
Bilgisayar Kurdu............................................................................................
Truva At ........................................................................................................
Casus Yazlm ................................................................................................
p E-posta (Spam) ......................................................................................
Virs ve Dier Kt Niyetli Yazlmlara Karfl Korunma ............................
Antivirs Yazlmnn Kullanlmas ...............................................................
Virs Tarama Teknikleri .........................................................................
Gvenlik Duvar ............................................................................................
Antispyware Yazlmnn Kullanlmas .........................................................
A Gvenlik Uygulamalar ...........................................................................
Halka Ak Wi-fi Balant Noktalarnn Kullanlmas ..................................
Bluetooth .......................................................................................................
Akll Telefon Gvenlii................................................................................
Evdeki Wi-fi Balantsnn Kullanlmas.......................................................
Gvenilir Bir Ynetici fiifresi Atamak ....................................................
fiifreleme Yntemini Kullanmak ............................................................
Varsaylan SSIDnin Deifltirilmesi .........................................................
nternette Gvenlik ......................................................................................
nternette Gvenli Srf.................................................................................
Korumal Mod .........................................................................................
Gvenlik Blgelerinin Kullanlmas .......................................................
Gvenli E-Ticaret...........................................................................................
nternetten Gvenli Alflverifl .................................................................
Sosyal Alarda Olumsuzluklar ve Gvenlik ...............................................
Sosyal Paylaflm Sitelerinde Yz Yze Tannmayan
Kiflilerle Arkadafl Olunmas ..........................................................................
Sosyal Alar ve ocuklarn Gvenlii Konusunda Ailelere
Ynelik neriler............................................................................................
Siber/Sanal Zorbalk......................................................................................
Sanal Dolandrclk ve Kandrmaca .............................................................
Genel neriler...............................................................................................
zet................................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
141
141
142
142
142
142
143
143
143
144
145
146
147
147
148
148
149
150
150
151
151
151
151
152
153
153
153
156
156
156
157
159
160
161
162
162
163
163
7. NTE
viii
8. NTE
indekiler
Gnmzde Biliflimin Stratejik Teknolojileri....................... 164

TEKNOLOJY SRKLEYEN FAKTRLER .................................................
Teknolojik Bulufllar .......................................................................................
Kullanc htiyalar .......................................................................................
Piyasa Koflullar .............................................................................................
GNMZN STRATEJK TEKNOLOJLER...............................................
BULUT BLfiM EfiTLER VE ZMLER................................................
MOBL BLfiM VE UYGULAMALAR ...........................................................
BYK VER ................................................................................................
lgi Duyulan Veri flleme Hz.......................................................................
fllenecek Olan Veri Miktar..........................................................................
Verilerin Arasndaki Karmaflk liflkilerin Analizi.........................................
Kaynak eflitlilii...........................................................................................
zet ...............................................................................................................
165
165
165
166
166
167
172
177
179
180
181
181
183
184
185
185
185
nsz
nsz
Deerli renciler,
Tarihin ilk alarndan bafllayarak 20. Yzyln sonlarna kadar insanlar vcutlarnn uzants olacak aletler ve aralar gelifltirdiler. Bu aletler sayesinde elleriyle
yapamayacaklar iflleri yaptlar, gidemeyecekleri uzaklktaki yerlere gittiler. 20.
Yzyln sonunda bilgisayarlarn kullanma gemesi ile birlikte insanolu ilk kez
artk uzuvlarna deil beynine destek olacak bir ara gelifltirdi. Artk bu ara sayesinde kendi baflna yapabilecei hesaplamalar ok daha hzl yapabiliyor, bir kiflinin hafzasnda tutamayaca kadar ok bilgiyi depolayp gerektiinde tekrar arabiliyordu.
21. Yzyla girildiinde nternetin yaygn kullanm ve birok bilgisayarn bir
biriyle balantsnn olmas iki yeni byk deifliklik getirdi.
Uzaktaki bilgilere hzl ulaflabilme
Saysal haberleflme
Uzaktaki bilgilere bilgisayar alar aracl ile ulaflmmz arttka bilgi dzeyimiz ve yapabileceklerimiz artt. Saysal Haberleflme sayesinde ilk bafllarda tek
ynl bilgi aktarm ile bafllayan teknolojiler iki tarafl veri aktarmnn yaygnlaflmas ile nce Web 2.0 kavramna daha sonra da gnmzde olduka yaygn olarak kullanlan Sosyal Medya kavramna ulaflmamz salad.
ki kitaptan oluflan bu seri de sizlere bilgisayar, genel a (nternet) ve bilgi teknolojileri konularnda bir girifl sunmak istedik. Sekizer niteden oluflan kitaplarn
organizasyonu flu flekilde;
Temel Bilgi Teknolojileri-I kitab size bilgisayarn ksa tarihesini anlattktan
sonra bilgisayar rahat kullanabilmeniz iin bilgisayar iflletim sistemlerinden bahsediyor. Daha sonraki nitelerde ise Ofis yazlmlar ve e-posta yazlmlarnn kullanlmas anlatlyor. Son iki nitemiz de genel olarak nternet kullanm ve network teknolojileri hakknda. Bu kitapta amacmz rencinin okul hayatnda ihtiyac olacak temel yetenekleri onlara sunmak ve bilgisayar karflsnda rahat ve gvenli hareket edebilmesini salamak.
Temel Bilgi Teknolojileri-II kitabnda ise 1. kitab tamamlayc flekilde aa
bal bilgisayarlarda karfllafllan kavramlar ve teknolojileri kullanmay renmenizi hedefledik. zellikle Biliflim Etii ve A Gvenlii nitelerinin size sadece
rencilik hayatnz da deil gncel yaflamnzda da olduka yararl olacan dflnmekteyiz.
Umarm size saladmz bu kaynak sayesinde Bilgi Dnyasnda gvenli ve
elenceli bir yaflamnz olur.
Bu iki kitabn da gerekleflmesinde emei geen ve bana destek olan tm arkadafllarma, ismini bahsetmeden geemeyeceim Engin Tamer fiene ve Tlay
Yalkaraya ok teflekkr ederim.
Editr
Yrd.Do.Dr. zgr YILMAZEL
ix
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Bilgisayar trleri hakknda bilgi sahibi olacak,
Bilgisayarn i ve dfl birimlerini ayrt edebilecek,
Bilgisayarn i ve dfl birimlerini tanmlayabilecek,
Bilgisayarn girifl ve kfl birimlerini ayrt edebilecek,
Bilgisayarn girifl ve kfl birimlerini tanmlayabilecek,
Bilgisayar ile ilgili temel baz sorunlar zmleyebilecek ve zebileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Donanm
Girifl Birimleri
kfl Birimleri
Depolama Birimleri
Anakart
Donanm Hatalar
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
Bilgisayar
Donanm ve
Hata Bulma
BLGSAYAR TRLER
BLGSAYARI OLUfiTURAN TEMEL
DONANIM PARALARI
GRfi BRMLER
IKIfi BRMLER
DEPOLAMA BRMLER
SIK KARfiILAfiILAN DONANIM
HATALARI VE ZMLEME
Bilgisayar Donanm ve
Hata Bulma
BLGSAYAR TRLER
Elektronik devrelerden oluflan, bilgiyi iflleyen tm cihazlar bilgisayar olarak adlandrlabilir. Kolumuzdaki dijital saatler, basit hesap makinalar, dizst bilgisayarlar
ve otomobillerde kullanlan beyinlerin hepsi birer bilgisayardr. Daha zel anlamda bilgisayar, kiflisel kullanma ynelik ev - ifl bilgisayarlar ve giderek yaygnlaflan mobil bilgisayarlar kapsamaktadr. Ev ve ifl yerinde farkl kullanm amalarna hizmet eden pek ok farkl bilgisayar tr bulunmaktadr. Bunlar sunucu bilgisayarlar, masast ve dizst bilgisayarlar, tabletler ve avu ii bilgisayarlar olmak zere gruplamak mmkndr. Bu blmde bu bilgisayar trlerine ait baz temel ayrntlara yer verilecektir.
Sunucu Bilgisayarlar
Sunucu bilgisayarlar normal bilgisayarlardan ayran en nemli iki zellik donanm
ve yazlmlardr. Sunucu bilgisayarlar, byk miktarda veri iflleyen ve aktaran bilgisayarlardr. Sunucu bilgisayarlar ayn anda binlerce hatta milyonlarca kifliye hizmet verebilirler. Bu sebeple daha gl bir donanma sahiptirler. Bunun dflnda
daha kk apl ifller iin herhangi bir dizst ya da masast bilgisayarda sunucu olarak kullanlabilir.
fiekil 1.1
Sunucu
bilgisayarlar
Sunucu bilgisayardan bilgi alflverifli yapan bilgisayarlar istemci olarak adlandrlr. rnein, bir bankaclk sitesine balandnzda sizin bilgisayarnz
istemciyken bankann sistemi sunucu durumundadr. Gnmzde sunucu bilgisayarlar youn bir istemci trafiine sahip olduundan, ifllemciden, bellee tm birimler kiflisel bilgisayarlarn yzlerce kat kapasiteye sahip olurlar. rnein, depolama
birimleri onlarca terabayt, hafzalar yzlerce gigabayt ile ifade edilir. Sunucu bilgisayarlar ounlukla kiflisel bilgisayarlarn aksine bir soutucu ve g kayna bulunan bir odada muhafaza edilirler ve bu bilgisayarlara fiziksel eriflimler kstlanmfltr. Daha ok uzaktan balant yntemi ile ynetilirler.
Sunucularda kullanlan yazlmlar da kiflisel bilgisayarlardan farkldr. Temel girifl-kfl ifllemleri normal bir bilgisayarla aynyken sunucu amal iflletim sistemleri
daha byk kapasiteli donanmlar alfltracak flekilde tasarlanr. rnein, normal
bir iflletim sistemi bir birim hafza (RAM) desteklerken sunucu sistemleri yzlerce
binlerce birim miktarnda RAMi kontrol edebilir. Ayn flekilde, 4 ya da 8 ifllemciye
kadar destekleyen kiflisel bilgisayarlara ait iflletim sistemleri varken sunucu sistemlerinde bu kapasite yzlerce/binlerce ifllemciyle ifade edilebilir.
Sunucu bilgisayarlar ile kullanm amacna gre iflletim sistemlerinin paras olarak ya da ek programlarla birtakm hizmet yaynlar yaplr. Hatta baz sunucular
hemen hibir ek program barndrmaz ve sadece zel amal olarak hizmet verirler. rnein veri taban sunucular, kurulan iflletim sistemine eklenen bir veri taban sunucu program (SQL Server, Oracle, MySQL gibi veri taban ynetim sistemleri) ile sadece bu amala hizmet verir. nternet zerinden alflverifl yaplan sitelere
ait veri tabanlar, bankaclk ya da e-posta hizmeti veren Gmail, Yahoo gibi servisler veri taban sunucu programlarna ihtiya duyarlar. Yine Web sunucular da sadece belirli bir nternet sitesine ait (bazen birden fazla da olabilir) dosya ve verilerin saklanmas ve istemcilere ulafltrlmas hizmetini verirler.
Masast Bilgisayarlar
fiekil 1.2
Masast
Bilgisayarlar
Ekran, kasa ve dier evre birimlerden oluflan masast bilgisayarlarn gemifli 30

yldan fazla bir sreyi kapsar. Masast bilgisayarlar ilk zamanlarda byk tpl
ekranlarla kullanlrken flimdi ounlukla byk dz ekranlara (LCD) geilmifltir.
lk zamanlarda kullanlan az kapasiteli
ama byk kasa yapsna sahip bilgisayarlarn yerini, gnmzde yksek hzl ifllemcili,
terabayt lsnde disk kapasiteli ama daha
kk kasalar alrken birok evre donanm
ile birlikte gelen (kamera, tarayc, ses aralar) masast bilgisayarlar, kullanclardan
hl byk talep grmektedir. Bunun en
nemli nedeni, ncelikle fiyat olarak benzer
donanml dizst bilgisayarlardan daha uygun olmas, para deifliminin kolayca yaplabilmesi, kullanclarn kendi tercihlerine gre paralar birlefltirilebilmesi ve bu flekilde kapasitesinin ihtiyaca gre arttrlp daha uzun sre kullanlabilmesidir. Ayrca, oyun oynamak ya da 3 boyutlu tasarm
yapmak gibi youn ifllemci kullanm gerektiren programlar kullanan kiflilerin ihtiyalarn karfllamak bakmndan da masast bilgisayarlar tercih edilmektedir.
nk bu tr kullanmlarda bilgisayarlar ok snr ve iyi bir soutma sistemine ihtiya duyarlar. Masast bilgisayarlar dizst bilgisayarlara gre ok daha iyi bir
soutma sistemine sahiptirler.
1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma
Dizst Bilgisayarlar (Laptop, Notebook)

Kiflisel bilgisayarlarn son dnemde en ok karflmza kan tr dizst bilgisayarlardr. nsanlarn her yerde kullanma ihtiyalarna cevap vermek iin retilen bu cihazlar masast bilgisayarlarn hemen hemen tm
fiekil 1.3
yeteneklerine sahiptirler. Ancak masast bilgisaDizst bilgisayar
yarlara gre ok daha hafif ve kk boyuttadrlar.
Veri taflma hz ve kapasitelerinin artmas ile masast bilgisayarlarda kullanlan baz donanmlar
dizst bilgisayarlar iin nemsiz hle gelmifltir. rnein, gnmzde dizst bilgisayarlarda disket
srcler hemen hemen hi kullanlmamaktadr.
Bu donanm eksiklikleri hem dizst bilgisayarlarn
boyutlarnn kk olmasndan hem de farkl veri
aktarma aralar kullanlmasndan dolaydr. Bugn
her dizst bilgisayarda kablosuz a ve bluetooth
balant aralar mevcuttur ve fiziksel bir veri aktarma aracna olan bamllk azalmfltr.
Netbooklar
Bir tr dizst bilgisayar tr olan netbook da sk seyahat eden kullanclar tarafndan tercih edilmektedir. Dizst ve masast bilgisayarlarla ayn iflletim sistemlerini kullanabilen netbooklarn en nemli zellikleri ekran boyutlarnn 7 ile 11
in arasnda kk boyutlu olmas, anakartla btnleflik ve dflk dzeyde enerji
harcayan atom ifllemcilere sahip olmas ve ekran boyutu nedeniyle pil mrnn
normal dizst bilgisayara gre uzun olmasdr. Ayrca, boyutu nedeniyle netbooklarda CD/DVD srcleri de bulunmamaktadr. Genellikle nternete girmek,
ofis programlarn kullanmak ve sunum yapmak iin idealdirler.
Tablet Bilgisayarlar
Tablet bilgisayarlar kendine zg kalemle ya da parmak ile kontrol edilebilen, dizst bilgisayarlar gibi bir haric klavyeye sahip olmayp dijital bir klavye ile veri
girifli yaplabilen bir tr taflnabilir bilgisayarlardr. Haric bir klavye olmadndan
tabletlerde sadece bir ekran bulunmaktadr. Gnmzde dokunmatik ekranl cep
telefonlar da bir tr tablet bilgisayar olarak tanmlanabilir.
Tablet bilgisarlarda masast veya dizst bilgisayarlarda kullanlan iflletim sistemleri kullanlmaz. Cep telefonlarnn kulland Android gibi iflletim sistemleri
kullanlabilir. Tablet bilgisayarlar ncelikle video izlemek, mzik dinlemek, oyun
oynamak, e-kitap okumak ve nterneti kullanmak isteyen kifliler tarafndan tercih edilmektedir. Ayrca, kullanclarn isteklerine
gre birok kk uygulama da tabletlerde
kullanlabilir. Ancak, tablet bilgisayarlar dizst bilgisayarlara gre ok daha az kapasiteli ve yavafltrlar. Tablet bilgisayarlarda,
netbooklarda olduu gibi CD/DVD src
de bulunmamaktadr.
fiekil 1.4
Tablet bilgisayar
Akll Telefonlar
Akll telefonlardan nce hareket hlinde bilgisayar kullanma ihtiyacna cevap olarak avu ii bilgisayarlar piyasaya srlmfltr. Trke kiflisel dijital asistan anlamna gelen PDA olarak da bilinen bu cihazlar, randevu oluflturmak, telefon ve eposta adreslerini tutmak, basit oyunlar oynamak gibi genellikle daha kiflisel ifllemler iin kullanlmaktaydlar. Gnmzde akll cep telefonlar avu ii bilgisayarlarn yapt tm ifllemleri yapabildiinden artk avu ii bilgisayarlara olan talep
azalmfltr. Akll telefon bir cep telefonunun tm fonksiyonlarna sahip olmakla
birlikte kendisine zg ileri dzey bir iflletim sistemine sahiptir. Gnmzde akll telefonlar ekranlarnn izin verdii lde bir tablet bilgisayardan farkszdr. Akll telefonlar iletiflime grsellik katarken ayn zamanda kullanclarn 3G nternete
balanmalarn, video izlemelerini, oyun oynamalarn salamakta ve daha birok
kk uygulama ile farkl ihtiyalarn karfllamaktadr.
BLGSAYARI OLUfiTURAN TEMEL DONANIM

PARALARI
Anakart
Bir bilgisayarn tm donanmlar anakart zerinden birbiri ile iletiflim salar. Anakartlar hem bu donanmlar zerinde barndrr hem de aralarnda bir kpr grevi
grr. fllemci yuvas, RAM bellek taklmas iin DRAM yuvas, ses, ekran, video
kartlar iin PCI slotlar anakart zerindedir ve bu donanmlar dorudan anakarta taklrlar. Anakarta g kaynandan gelen elektrik akm buradan ad geen donanmlara ulaflr. Bunun dflnda, anakarta takl olmayp veri kablosu ile anakarta balants olan sabit disk ve CD/DVD-ROM gibi donanmlar vardr. Bu depolama aygtlarnn veri kablolar IDE balant yuvasna taklrlar. Bunlar elektrik akmn dorudan g kaynandan alrlar. Kasann nnde yanan flklar, ama-kapama, yeniden
bafllatma dmeleri ve USB giriflleri kablolar sayesinde anakarta baldr, ayrca
anakartn zerinde kasann dfl tarafndan grlebilecek flekilde USB giriflleri de
mevcuttur. Aflada fiekil 5te anakart zerindeki temel birimler grlmektedir.
fiekil 1.5
IDE balant yuvas
Anakart ve
zerindeki birimler
BIOS pili
PCI slotlar
Soutucu
DRAM bellek yuvas
Ses girifl kfl yuvalar

fllemci soketi
G kayna balant
noktas
Ethernet girifli
USB girifli
Klavye fare girifl yuvalar
Anakartlar, zerinde BIOS ve BIOS pili denilen bileflenleri barndrr. BIOS bilgisayarn sabit hafzasdr. Pil ile bu hafzadaki varsaylan ayarlar ve saat bilgisi srekli gncel tutulur. Bu hafzada bilgisayar ilk aldnda ne yaplaca bilgisi bulunur. Alfln hangi donanm zerinden yaplaca gibi ayarlar buradan yaplr.
Ama dmesine bastmzda ifllemci anakartn salad BIOS sistemi ile alflmaya bafllar. Bu aslnda bilgisayarn alfltraca asl iflletim sisteminden nce alfltrd basit bir iflletim sistemidir. Bilgisayarda bundan nce alflan bir sistem yoktur.
Daha sonra BIOStaki bilgiye gre alfla devam edilir. Eer sistem kurulu ise sabit disk zerindeki kurulu iflletim sistemi devreye girer.
Bir anakartn kapasitesini anakartn veri yolu hzlar belirler. fllemci ile dier birimler aras iletiflim hz ne kadar yksek ise bilgisayar performans da o denli iyi
olacaktr. Bu nedenle anakart ve esas ifllemcinin veri yolu hzlar ynnden uyumlu olmas gerekir. Ayrca anakartn zerindeki bellek yuvalarnn says RAM kapasitesini belirlemede nemli rol oynar.
fllemci
fllemciler, anakart zerinde srekli olarak donanmlardan veri sinyali alan ve veren bir konumdadr. Verileri bu donanmlardan alp iflledikten sonra yazmak iin
sabit diske, ses bilgisi olarak ses kartna, grnt olarak ekran kartna verileri gnderir. fllemcinin temel geleri ekirdek, kontrol birimi, veri yollar ve n bellektir.
Afladaki fiekil 6da ifllemcinin i yaps ile evre birimler arasndaki balants gsterilmifltir.
fiekil 1.6
fllemci
fllemci ile girifl-kfl

birimlerinin iliflkisi
n Bellek
ekirdek
Aritmetik fllem Birimi
Genel Amal Kaydedici
Girifl Birimleri
kfl Birimleri
Durum Sayac
Program Sayac
Kontrol Birimi
Veri Yollar
fiekil 1.7
fllemcinin dfl
grnts
n bellek ifllemcinin kendine ait RAM bellei olarak dflnlebilir. fllenmifl bir
veri tekrar RAM bellee gnderilse de bu verilere ifllemci daha sonra yine ihtiya
duyabilir, bu srada veriyi tekrar RAMdan almak zaman gerektirdiinden bunun
yerine bu veriler ifllemcinin n belleinde saklanr. ekirdek, aritmetik ifllem birimi (ALU), kaydediciler ve sayalar kapsar. Aritmetik ifllem birimi ise ifllemcinin ifllemcisi ya da asl ifllemci ksm olarak dflnlebilir. Burada temel matematiksel ifllemlerden tremifl binlerce ifllem ve komut ifllenmektedir. ekirdek hz, ifllemcinin hzn belirleyen en nemli etkendir. Son zamanlarda bilgisayarlarda ift ekirdekli ya da ok ekirdekli ifllemcilerin kullanlmaya baflland grlmektedir. Aslnda her bir ekirdek farkl bir ifllemcinin ayn ifllemci modlnde yer aldn ifade eder.
Kontrol birimi komutlarn zmlendii ksmdr. Bu birimde ayrca ifllemci
iindeki tm birimlerin efl zamanl ve uyumlu flekilde alflmas iin kontrol sinyalleri retilir. Veri yollar hem ifllemcinin iinde hem de ifllemci ile anakarttaki dier
birimler arasndaki iletiflimi salayan iletken yollar ifade eder. fllemcide veri yolu
32 bit, 64 bit veya 128 bit gibi birimlerle ifade edilir. rnein, 64 bit olan ifllemcilerde tek seferde 64 bitlik veri bir yerden bir yere aktarlmaktadr. fllemci alnrken
belirtilen herts deeri ise ifllemcinin saniyede ka ifllem yaptn belirtmektedir.
rnein 64 bit - 800 Mhz hzl bir ifllemci bir saniyede 64 bit (8 bayt) bilgiyi 800
milyon kez ifllemektedir.
RAM Bellek
RAM bellek, verilerin bilgisayar ak olduu ve ihtiya duyulduu srece tutulduu bellek birimidir. Bilgisayar her veriyi sadece sabit diskten alyor olsayd bu bilgisayarn olduka yavafllamasna neden olurdu. rnein, gn boyunca ofisinde
belirli dosyalarla alflacak olan bir kifli dosya her gerektiinde kalkp dosyay rafndan alp ksa sreli olarak belirli bir dosyaya bakmad anda geri rafa koyarsa
gn boyunca tekrar tekrar raf ile masa arasnda gidip gelmesi gerekir. Ancak bu kifli bu dosyalar gn boyunca masasnda tutarsa ok fazla aba harcamasna gerek
kalmaz. Burada RAM bellek bu rnekteki masann yerini tutmaktadr, dosyalarn
gerekli olduu anlar ise bilgisayarda o dosyalarn ak olduu sreci belirtir. Dosyalar kapandnda sabit diske kaydedilir ve alfllacak dier dosyalara yer amak
iin RAM bellekten silinirler. RAM bellein kapasitesi bayt cinsinden ifade edilir.
fiekil 1.8
RAM bellek blou
ROM Bellek
ROM bellek ise kullanc tarafndan da deifltirilemeyen ve zerinden veri silinemeyen bir bellek trdr. Bu bellek bilgisayarn ilk alflnda gerekli olan bilgileri zerinde barndrr. Bilgisayar ilk alrken ROMun grevi btn komutlar kontrol etmek, CMOS (BIOS ayarlarnn kaydedildii bir yonga) sayesinde BIOSu amak, BIOS komutlarn yerine getirmek ve son olarak iflletim sistemini amay salayan komutlar yerine getirmektir. Kullanclar hibir flekilde ROM bellein ieriini deifltiremez. Ancak son zamanlarda ok zel tekniklerle ROM bellek ierii
deifltirilebilmektedir.
Sabit Disk
Verilerin kalc olarak sakland birime sabit disk (harddisk) denir. flletim sistemi
ve bilgisayarda kullanlan programlar sabit disk zerinde kuruludur. Sabit diskler
manyetik yzeylerden oluflur ve veriler bu ince yzeylerin zerine elektronik olarak yazlr. Yzey says arttka sabit disk kapasitesi de artar. Disklerin asl malzemesi manyetik zellii olmayan cam veya alminyum gibi malzemelerken yzeyi
manyetik zellikli malzeme ile kaplanr. Sabit disk zerine yazma mknatslanma
yoluyla olur.
Diskler ortalarnda geen bir mille birbirlerine baldrlar, bu mil tm diskleri
ayn anda ayn hzda dndrr. Disklerin yzeyine ok yakn konumda okuma/yazma kafalar bulunmaktadr ve bu kafalar disklerin yaraplar boyunca srekli hareket eder. Disklerin dnfl ve okuma/yazma kafalarnn hz birlefltiinde sabit diske bilgi yazma ve okuma hz olduka artmaktadr. Aflada fiekil 9da
bir sabit diskin i yapsnn stten ve yandan grnm verilmifltir.
fiekil 1.9
Sabit diskin yaps
Sektr
z
stten
Grnm
Okuma/Yazma
Kafalar
Silindir
Yandan
Grnm
Manyetik Yzey
Mil
10
fiekil 1.10
Sabit diskin dfltan
grnfl
n sayfadaki flekilde de grld gibi, sabit disklerde sanal baz blmlemeler mevcuttur. Bu, okuma/yazma kafalarnn daha programl flekilde tm disk yzeyini tarayabilmesini salamak iin gerekir. Her diskin zerinde dairesel flekilde
izler ve her izin zerinde eflit miktarda veri tutan sektrler bulunur. Sabit disk biimlendirildiinde bu iz ve sektrler oluflturulur ve her sektre ait adres FAT ya da
NTFS standartlarna gre bir tabloya kaydedilir. Bu tablo sayesinde bir bilginin sabit diskin neresinde yazl olduu bulunur. Sabit diskte tm okuma/yazma kafalar
ayn flekilde hareket eder yani bir okuma kafas bir iz zerindeyken dier kafalar da
ayn hizadaki izler zerindedirler. Bu karfllkl izlerin hepsine silindir ad verilir.
Sabit diskler veriyi IDE ya da
SATA standardna gre anakarta
gnderir. Gnmzde genellikle SATA standard kullanlmaktadr. IDE ve SATA farkl flekillerde kablolara sahiptirler. Sabit
disk seilirken dikkat edilmesi
gereken iki unsur kapasitesi ve
devir saysdr. Gnmzde terabayt lsnde kapasiteye sahip sabit diskler mevcuttur. Devir says ise dakika baflna dnfl hzn belirtir rnein, 7200
RPM (rotation per minute)lik bir
sabit disk 1 dakikada 7200 dnfl yapmaktadr. Dnfl hz arttka bilgi okuma ve
yazma hz da artmaktadr. Gnmzde en yaygn olarak 7200 devir sayl sabit
diskler kullanlmaktadr.
Ekran Kart
Ekran kartlar programlarn ifllemciden gelen grnt verilerini iflleyerek ekrana
gnderen donanmlardr. Ekran kartlarnn kendilerine zg anakartlar bulunur,
bu kart bilgisayarn anakartndan veri ve enerji giriflini salar ayrca bu kart zerinde ekran kartna balant salamak iin yuvalar bulunmaktadr. Bilgisayarn ekran, ekran kartna balanr ve ekran kartndan gelen bilgileri kullanclara grntler. Bunun dflnda ekran kartlar kendine zg bir ifllemci ile geici bir bellee sahiptir. fllemci grafiklerle ilgili tm hesaplamalar ve ifllemleri gereklefltirir, bylece bilgisayarn ifllemcisine grafik ifllemek iin herhangi bir yk getirilmemifl olur.
Kartn geici bellei ise grntlerle ilgili bilgileri geici olarak depolar. Ekran kartnn ifllemcisi bellee ne kadar ksa srede eriflirse hz da o kadar artacaktr. fllemci ile bellek arasnda bir kerede aktarlan bilgi miktar ekran kartnn hzn belirler. Ekran kartlar 3 boyutlu program kullanclar ve oyun oynayan kullanclar
iin ok nemlidir. Bu programlarda ekran kt kalitesi ok daha nemli olduundan daha yksek kapasitede bir hafza ve ifllemciye ihtiya duyulur. Oyun oynayan kullanclar genellikle 256 megabayt ve daha zeri ekran kartlarn tercih
ederler.
11
fiekil 1.11
Ekran kartnn
yaps
fllemci
kfllar
VGA kfl (CRT

ekran ve projektr
iin)
HDMI kfl (Yeni nesil

TVler, VCD veDVD
oynatclar iin)
DVI kfl (LCD ekranlar

iin dijital kfl birimi)
Ekran kartlarnda bir de grntleri dijitalden analog formata eviren ve buradan ekrana gnderen bir evirici bulunmaktadr. Bu grntlerin dnfltrlme ve
aktarlma hz, ekrann tazelenme hzn belirler. rnein, ekran tazeleme hz 60
hertz olduunda bu ekrann saniyede 60 kez yenilendii anlamna gelmektedir.
Ekran kartlarnda znrlk belirli bir ekranda grlebilecek piksel saysn ifade
eder. Piksel says arttka grnt kalitesi de artmaktadr. Belirli bir resimdeki piksel says ekran znrlne gre deiflmez ancak znrlk ykseldike grnt kalitesi artar.
Ekran kartnn farkl kfllar bulunmaktadr. Bunlar CRT ekranlar ve projektrler
iin VGA kfl, dijital cihazlar ve LCD ekranlar iin DVI-OUT ve yeni nesil televizyon, video oynatc, DVD oynatc gibi cihazlarn balanmas iin HDMI kfldr.
HDMI teknolojisinden nce ekran kartlarnda VIDEO girifl kfllar da mevcuttu.
Dier Donanm Kartlar

Bilgisayarlarda anakart zerindeki slot ve yuvalar izin verdii mddete birok ek
kart balanabilir. rnein ses kart, fax/modem, ethernet kart ve TV kart gibi.
Ses kartlar dflardan ald analog sesleri dijital hle getiren (rnein mikrofondan ses kayd gibi) ve dijital ortamdaki sesi analoga (ses dosyasnn hoparlrden
duyulur hle gelmesi gibi) eviren birimdir. Ses kartnda genellikle iki girifl ve
kfl yuvas mevcuttur (ses kartnn anakarttan ayr olmad durumlarda anakart
zerinde sadece 3 yuva bulunmaktadr). Yeflil renkli yuva bilgisayardaki sesin hoparlre aktarlmasn, krmz yuva mikrofondaki sesin bilgisayara aktarlmasn,
mavi yuva mp3 alar ya da kasetalar gibi cihazlardan dorudan bilgisayara ses aktarlmasn salar. Bilgisayara birka tane hoparlr balanmak suretiyle 3 boyutlu
bir ses sistemi kurulmak istendiinde ise sar uca n, siyah uca ise arka hoparlr
balanr. Arka sayfada bir ses kartnn kfl ular gsterilmifltir (fiekil 1.12).
12
fiekil 1.12
MP3 alar gibi dijital
cihazlardan ses alma
yuvas
Ses kartnn
girifl/kfl ular
Joystick ya da klavye
(enstrman) gibi
cihazlar
Mikrofon
Hoparlr
Arka hoparlr
n hoparlr
Ses kartlarnda en nemli zellik frekans deeridir. Frekans bir sinyalin bir saniyede yapt titreflim saysn ifade eder. zellikle ses kayt iflleminde frekans aral ne kadar genifl olursa ses o kadar kaliteli olarak kaydedilebilir. nk bylelikle gerek ses kaynaklarnn sesine daha yakn frekanslar bulmak kolaylaflr. Ses
kartnn kalitesini artran dier bir unsur da rnekleme bit saysdr. rnekleme bilgisayarda analog sinyalin dijital sinyale dnfltrlmesine verilen addr ve rnekleme bit says arttka ses kaydnn kalitesi artar.
Fax/modem ve ethernet kartlar nternete balanmak iin gereken veri akfln
gereklefltirir. Fax/modem kartlar evde nternet balants iin kullanlr. Modemler telefon hattna balanrlar ve bu hattan gelen analog sinyalleri dijital verilere ve
bilgisayardaki dijital verileri telefon hatlarndan gnderilmek zere analog sinyallere evirirler. Ancak gnmzde fax/modem kart kullanm hzla ortadan kalkmaktadr. Bunun yerine haric modemler sayesinde evde birok bilgisayar ayn anda nternete girebilmektedir.
Ethernet kart bilgisayarn bir bilgisayar ana hzl bir flekilde balanmasn salar. Ethernet kartnn grevi paketler hlinde gelen sinyalleri zmlemek ve gnderilmek zere olan sinyalleri a zerinden gnderilebilecek paketlere dnfltrmektir. Birok yerde aa balanan bir bilgisayar ayn zamanda nternete de balanmaktadr. Ethernet kart kendine zg
fiekil 1.13
RJ-45 denilen bir kablo ile aa balant
Ethernet kart
salamaktadr. A zerinden bilgi alflverikfl ucu
flinde her ethernet kart iin farkl olan
MAC adresi denilen bir adres kullanlr.
Yandaki fiekil 13te bir ethernet kart kfl
Kablo girifl kfl
SIRA SZDE
SIRA SZDE
ucu grlmektedir.
Veri akflnn olup
TV kartlar bilgisayardan normal televizolmadn gsteren
yon kanallarn izlemeyi salar. TV kartnn
sinyaller
D fi N E L M
D fi N E L M
zerinde radyo ve TV iin anten giriflleri,
ses kart balant yuvas ve uzaktan kumanS O R U
S O R U
da iin alcnn taklaca yuva mevcuttur.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Bilgisayarn anakartna
herhangi bir kart taklmak istendiinde anakarta giden enerji keDKKAT
silmeli, kullanc kendisini statik elektrikten arndrmal ve anakart ile taklacak kartn
zerinde statik elektrik olup olmadndan emin olunmaldr. Aksi takdirde taklacak karSIRA SZDE
tn ve anakartn zarar grmesi durumu sz konusudur.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
13
G Kayna
G kayna bilgisayardaki tm donanmlara dorudan ya da anakart zerinden
enerji salar. Bu cihaz flehir flebekesinden gelen elektrii dorusal akma evirir ve
uygun voltaj ile donanmlara ulafltrr. Bilgisayarda bulunan i ve dfl donanmn saysna gre g kayna seilmelidir.
fiekil 1.14
G kayna
donanmlara
giden g
kablolar
Fan
Elektrik kablo
balant yuvas
GRfi BRMLER
Bilgisayara veri ve komut girifli yapmaya yarayan aygtlarn tmne girifl birimleri
ad verilmektedir. Klavye ve fare bunlara rnek olarak verilebilir.
Klavye
Klavye, zerinde harfleri, saylar, iflaretleri, zel fonksiyon ve imle kontrol tufllarn barndran bir aygttr. Harf dizilimleri farkl olan ve ismini bu dizilime bafllad harften alan Q klavye ve F klavye
olarak adlandrdmz iki tip klavye
mevcuttur. F klavye daktilo ile ayn
harf dizilimine sahiptir ve Trke kelime yapsna en uygun klavye trdr.
F klavyenin Trke dilinin yapsna en
uygun klavye olmasnn ana sebebi
Trkede sk kullanlan harflerin rahat
kullanabileceimiz parmaklarn altnda olmasndadr. Bu konu ile ilgili ayrntl bilgiyi nite sonunda yer alan okuma parasnda bulabilirsiniz. Gnmzde en ok Q klavye kullanlyor olsa da F klavye de yaygn
flekilde kullanlmaktadr. Bu
klavyelerin harf dizilimleri dflnda herhangi bir fonksiyonel farklar bulunmamaktadr.
fiekil 1.15
Q Klavye
fiekil 1.16
Trkeye Uygun
Tasarlanan F
Klavye
14
fiekil 1.17
Fare
fiekil 1.18
Mikrofon
Fare (Mouse)
Fare, ekranda beliren imleci zerinde bulunan alglayclar sayesinde kontrol etmeye yarayan bir aratr. Farenin zerindeki tufllar yardm ile kullanc iflaretleme,
seme, srkleme ve alfltrma ifllemlerini gereklefltirebilir. Farenin mekanik ve optik trleri kullanlmaktadr. Mekanik fare dz ve przsz bir kullanm alanna ihtiya duyarken optik modelleri genellikle her trl ortamda daha rahat kullanm imkn sunmaktadr.
Fare, bilgisayara kablolu veya kablosuz olarak (kzltesi, bluetooth, radyo dalgalar aracl ile) balanabilmektedir.
Mikrofon
Mikrofon, ses dalgalarn elektrik sinyallerine evirerek
sesin saysal ortama aktarlmasn salayan bir aygttr.
Bu aygt aracl ile bilgisayar ortamnda ses kayd yaplabilir. Mikrofon, uygun yazlmlar ve nternet aracl ile sesli grflme yapmak iin yaygn olarak kullanlmaktadr.
fiekil 1.19
Webcam
fiekil 1.20
Joystick
nternet Kameras
(WebCam)
nternet zerinden grntnn eflitli programlar araclyla genellikle gerek zamanl olarak, paylafllmasn salayan saysal kameradr. Bu kameralar gnmzde dizst bilgisayarlarn ekranlarna yerleflik olarak gelmektedir. Haric olarak da bulunan bu cihaz,
bilgisayara USB portundan balanr. Gerekli yazlmlar aracl ile nternet ortamnda grntl konuflma
yapabilmek iin kullanlr. Kullancnn ya da istenilen
her fleyin grntsn efl zamanl olarak karfl bilgisayara aktarmak iin grnt yakalama grevini stlenmektedir.
Oyun ubuu (Joystick)

Joystick, bilgisayar oyunlarnda kontrol salamak iin
kullanlan bir aygttr. Bu aygt ile oyunu ynlendirmenin yan sra, zerine yerlefltirilmifl zel tufllara bilgisayar oyunu iinde ihtiya duyulabilecek zel kontroller atanabilmektedir. Kablolu ve kablosuz trleri
mevcuttur. Oyun kontrol teknolojisindeki hzl geliflmeler, yakn zamanda joysticklerin yerini beden hareketlerini alglayabilen zel aygtlarn alaca sinyalini
vermektedir.
15
Barkod Okuyucu
Barkod okuyucular, siyah ve beyaz izgileri alglayp onlar elektronik ortamda saysal verilere dnfltrebilen aygtlardr. Gnmzde, ticari olarak satlan her rnn kendisine zg tanmlanmfl eflsiz bir kodu vardr. Bu kod
siyah ve beyaz izgiler ile barkod okuyucularn alglayabilecei flekilde rn
etiketine yazlr. Barkod okuyucular sayesinde rnlerin sisteme tantlmas
ok daha hzl, seri ve doru bir flekilde gereklefltirilmifl olur. Bilgisayara
birok porttan balanabilen veya kablosuz iletiflim kurabilen trleri mevcuttur.
fiekil 1.21
Barkod okuyucu
Grafik Tablet
El ile yapabildiimiz izimlerin efl zamanl olarak saysal ortama gemesini salayan zel bir izim tableti ve bu ortama duyarl bir kalem ile alflan bir sistemdir.
Basn duyarl kalemi sayesinde izgi kalnl kontrol salanabilmektedir. Bu
tabletler zel grafik programlar tarafndan da desteklenmektedirler. Televizyon ekranlarnda ya da bilgisayar oyunlarnda grdmz karakterler genellikle bu cihazlar ile resim yetenei olan
kifliler tarafndan izilerek saysal ortama aktarlrlar. Saysal ortama aktarlan
bu izimlere daha sonra animasyon
programlar yardmyla hareket ve renklilik katlr.
fiekil 1.22
Grafik tablet
Tarayc (Scanner)
Tarayc, dz bir yzeye baslmfl grseli veya
yazy elektronik ortama aktarmaya yarayan
bir aratr. Ifla duyarl sensrleri yardm ile
iine yerlefltirilen belgenin her noktasn tarayarak saysal hle dnfltrr ve bu sayede
belge bilgisayar ortamnda grntlenebilir,
kaydedilebilir ve farkl programlar ile zerinde deifliklikler yaplabilir. Tarayclar kullanlrken bilinmesi gereken en nemli nokta znrlk ayardr. Bu ayar yksek deerlere
getirilerek bilgisayar ortamnda grnt kalitesi daha iyi grseller elde edilebilir. znrl artrlmas ile dosya boyutunun da artaca gzden karlmamaldr.
fiekil 1.23
Tarayc
16
IKIfi BRMLER
fllemci aracl ile verilen grevlerin yerine getirilmesi sonucunda elde edilen verilerin kullancya ulaflmas iin kullanlan aygtlara kfl birimi denmektedir.
Ekran
fiekil 1.24
Ekran
55 ekran televizyon, aslnda

kflegen uzunluu 55 cm
olan bir ekrana sahip
televizyon demektir.
Ekran, bilgisayar tarafndan gereklefltirilen ifllemlerin takibi ve kontrol iin, ekran kart yardm ile retilen elektronik grnt sinyallerini plak gzle grlebilecek hle eviren bir aygttr. Bafllca
CRT, LCD olmak zere farkl trleri
mevcuttur. Gnmzde, CRT ekranlar kullanmdan kalkmakta yerini daha az yer kaplayan LCD ekranlara brakmaktadr.
Ekranlarn boyutu kflegen lm ile hesaplanmakta ve genellikle
in l birimi ile verilmektedir (15
in, 17 in gibi). Bir in yaklaflk 2.54
cmdir. Yani 17 inlik bir ekrann kflegen uzunluu yaklaflk 43 cmdir.
Ka inlik bir ekrann alnaca genellikle yaplan ifl ve kullanm amac
ile ilgilidir. Masast bilgisayarlarda
genellikle 17 in ekranlar tercih edilmekteyken bu ekran boyutu taflnabilirlii kolaylafltrmas iin dizst bilgisayarlarda
daha da dflmektedir. Ayrntnn nemli olduu detayl grafik tasarm, plan, proje
izimi gibi ifllerde daha byk ekran boyutuna sahip ekran tercih edilmelidir.
Yazc (Printer)
fiekil 1.25
Yazc
SIRA SZDE
Yazc, bilgisayara paralel veya USB kflndan balanan ve bilgisayar tarafndan

gnderilen elektronik verileri bir kat zerine toner ya da kartufl yardm ile yazabilen bir aygttr. Nokta vurufllu, mrekkep pskrtmeli ve lazer baflta olmak zere eflitli yazc trleri mevcuttur. Yazc
alrken dikkat edilmesi gereken hususlar kullanm amacna gre flekillense de bireysel kullanclar iin yazcnn kt kalitesi ve dakikada bast
sayfa says dikkat edilmesi gereken
nemli faktrlerdir. Yazc alrken dikkat edilecek bir dier husus da kulland mrekkep miktar ve mrekkep
fiyatdr. Yazc cihazlarn fiyat dflk
olsa da uzun vadede mrekkep masraf ok yksek olabilmektedir.
Sizce neden SIRA

hlenSZDE
banka, postane, muhasebe daireleri gibi yerlerde rahatsz edici bir ses
karmasna ramen nokta vurufllu yazclar tercih ediliyor?
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
17
Hoparlr
Hoparlr, bilgisayar zerindeki ses kart kflna balanan ve elektrik akmndaki deiflimleri ses dalgalarna evirebilen bir aygttr. USB kflndan balanan modelleri de
mevcuttur. Temel olarak zerinde ama-kapa dmesi ve ses ayar dmesi yer alr.
fiekil 1.26
Hoparlr
DEPOLAMA BRMLER
Depolama birimleri, bilgisayarda ifllenen saysal verileri (dosya, resim, mzik, video gibi) saklayabilen, elektrik kesintisinde dahi
verileri silmeden tutabilen birimlerdir. Taflnabilir diskler, CD ve DVDler birer depolama birimidir.
Taflnabilir Diskler
Geliflen bilgisayar teknolojisi ile birlikte veri depolama ve bu veriyi beraberinde taflyabilme ihtiya ve imknlar da artmaktadr. Bunun iin gelifltirilmifl donanmlara taflnabilir diskler ad verilmektedir. Genel olarak duraan srcler (Solid-State Drives - SSD) ve Haric Sabit Disk srcleri (Hard Disk Drives - HDD) olmak
zere iki eflit haric disk tr bulunmaktadr.
Bu diskler bilgisayara USB, FireWire, eSATA gibi portlardan balanarak veri
alflveriflini salarlar. Her ne kadar eSATA, FireWire balant trnden, FireWire da
USB balant trnden daha hzl veri aktarmna imkn tansa da balant tr seimi taflnabilir diskinizi nasl kullanmak istediinize ve bu balant trnn bilgisayarnzla olan uyumluluuna baldr.
Duraan Srcler (Solid State Drivers- SSD)

Duraan srcler SSDler HDDlere gre veri
aktarmnda ok daha hzl olsa da fiyatlar ayn kapasitedeki haric sabit disk srclere
gre 2-3 kat daha yksektir. SSDler ierisinde
hareket eden paras bulunmayan, tamamen
elektronik bir sistemden oluflan aygtlardr.
HDDler ise ierisinde hareket eden okuma/yazma kafas ve dnen diskleri olan mekanik bir aksama sahiptir (bkz Sabit Disk).
Flash bellek (Flash Memory ya da Memory
Stick) olarak da adlandrlan taflnabilir depolama birimleri, aslnda bir SSD depolama birimidir. Boyutlarnn kk olmas ve hzl veri
aktarlabilmesi sebebiyle sklkla kullanlmaktadr. fiu an piyasada genellikle 4, 8,
16 ve 32 GB kapasitelerinde USB bellekler bulmak mmkndr.
Haric Sabit Diskler (Hard Disk Drivers - HDD)

Taflnabilir disk olarak da adlandrlan, boyutlar ve kapasiteleri USB belleklere gre ok daha byk olan ilerine sabit disklerin yerlefltirildii haric sabit diskler g-
fiekil 1.27
USB bellek (Flash
bellek)
18
nmzde younlukla kullanlmaktadr. Haric diskler USB belleklerden boyut ve

arlk olarak daha byktr. fiu an piyasada genellikle 250, 500 GB, ya da 1, 2 TB
kapasitelerinde haric sabit diskler bulmak mmkndr. Dier taraftan haric diskler 2,5 ve 3,5 in olmak zere genellikle iki boyutta piyasada bulunmaktadr.
fiekil 1.28
Haric disk
CD-DVD
fiekil 1.29
DVD-ROM
Optik teknoloji ile okunabilen ve yazma yapabilen srclerdir. CD maksimum

650-700 Mb veri depolama kapasitesine sahiptir. DVD ROMlar, CD ROMlarn daha geliflmifl srm olarak dflnlebilir ve trlerine gre deiflim gsterse
de kapasiteleri CDnin 6-7 kat fazlas
olabilmektedir. Bir DVD-ROM iin en
ok kullanlan kapasite ls 4.7
GBdr. Ancak, bu teknolojilerin, haric
disk gibi hzl ve ucuz depolama tekniklerinin yaygnlaflmasyla gnmzde giderek kullanmdan kalkt grlmektedir. CD ve DVD ROMlara veriler bir kere yazlabilirken CD-RW ve
DVD-RW zerine birden fazla kez veri
yazlabilmektedir. Ayrca CD-ROMda DVDler alfltrlamazken DVD-ROMda
CDler alfltrlabilir.
SIK KARfiILAfiILAN DONANIM HATALARI VE

ZMLEME
Bilgisayarlar gnlk ifllerimizin gereklefltirilmesinde ayrlmaz bir yere sahiptirler.
Ancak, bazen beklenmedik bir flekilde sorunlar da yaratabilmektedirler. ou zaman bu sorunlar ok basit bir nedenden kaynaklanmakta ve kolay bir flekilde stesinden gelinebilmektedir. Sorunlarn zmnde bilgisayar donanmn iyi tanmak ilk admdr. Bu blmde, bilgisayar kullanrken sklkla karfllaflabilecek baz
temel sorunlar aklanacak ve bunlarn nasl zlebileceine ynelik neriler sunulacaktr. ok daha karmaflk ve teknik sorunlarla karfllaflldnda bunlar zmek iin uraflmak yerine bir uzman destei alnmas gerekmektedir.
19
Bilgisayarlar ile lgili Genel Sorunlar ve zmleri

nceki ksmlarda da belirtildii gibi, bilgisayarlar pek ok teknolojik parann bir
araya gelmesi ile alflmaktadr. Bu paralarn salkl olarak alflmas iin ncelikle uygun ortam koflullarnda bulunmalar gerekmektedir. Gerek masast ve gerekse dizst bilgisayarlar elektrik akm ile alfltndan ortama s yaymaktadrlar. fllemci ve dier paralarn soutulmas iin bilgisayarn iindeki fan srekli
olarak hava akfl salar. Eer bilgisayarnz durup dururken kapanyorsa bunun
nedeni ok fazla snmas olabilir. Dizst bilgisayarda aflr snmay anlamak daha kolayken masast bilgisayarda daha zordur. Bilgisayarn vantilatrnn alflp alflmad elle ve gzle kontrol edilmelidir. Ayrca tozlu ortamlarda hem vantilatr hem de bilgisayar paralar tozla kaplanp snmaya neden olabilir. zellikle ifllemcinin fan zamanla biriken tozlara karfl kontrol edilmelidir, eer fan bir flekilde toz ile tkanmflsa hava fleyen baz zel cihazlarla temizlenmelidir. Bu ifllem
iin teknik bir yetkiliden de yardm istenebilir. Dizst bilgisayarlarn soutulmas
daha zor olduu iin bilgisayarnzn ve kendinizin sal asndan kucanzda
kullanmamannz nerilmektedir. Ayrca, dizst bilgisayar stne koyup ek soutma salayan tablalarn kullanlmas da dflnlebilir.
Bilgisayarlarn salkl alflmas ayn zamanda uygun flekilde kapatlmas ile de
ilgilidir. Bilgisayarlar kullandktan sonra doru flekilde kapatlmaldr. Bilgisayarn
fiflini dorudan ekmek ya da dmesinden kapatmak ok ciddi sorunlara yol aabilir. Bu flekilde kapatlan bir bilgisayar daha sonra amak istediinizde kt bir
srprizle karfllaflabilir hatta tm bilgilerinizi kaybedebilirsiniz. En gvenli kapatma
yntemi Bafllat tuflunu kullanarak Bilgisayar Kapat (Shutdown) seeneini kullanmaktr (fiekil 30 ve 31).
Windows XPden sonraki

iflletim sistemlerinde
kullancnn bilgisayar
kapatmak iin bir kez
kapatma dmesine
basmas, Bafllat
mensndeki bilgisayar
kapatma seeneini
semesi ile ayn ifllevi
grmektedir.
fiekil 1.30
Bilgisayar Kapat
fiekil 1.31
Kapatma
seenekleri
ok nadiren de olsa bazen bilgisayarnz fare ya da klavye ile verdiiniz komutlar alglamaz hle gelebilir, dier bir tabirle donabilir. Byle durumlarda ncelikle 5-6 dakika beklenip, durumda bir deifliklik olup olmad gzlemlenmelidir.
20
Eer hl cevap alnmyorsa bilgisayarn Esc (Escape), Ctrl-C ya da Windows tufllarna basp bir tepki alnp alnmad gzlemlenmelidir. Bunlardan bir sonu alnmamflsa Ctrl-Alt-Delete tufllarnn ne de ayn anda baslp bilgisayarn Grev
Yneticisi almaya alfllr. Grev yneticisinde o anda bilgisayarn belleinin ne
kadar miktarnn kullanld, alflan ve cevap vermeyen durumdaki programlar
grlebilir. Burada kilitlenmifl program sonlandrldnda bilgisayar alflr hle getirilir.
Eer grev yneticisi de bafllatlamyorsa ve bilgisayar cevap vermiyorsa yaplacak son ifllem bilgisayar tamamen kapatp amaktr. Bilgisayarn byle bir flekilde kapatlmas tavsiye edilmemekle beraber yaplabilecek tek ifllem budur. Bu
amala bilgisayar elektrii tamamen kesilmesi iin ama/kapama tuflundan kapatlp alabilir. Dizst bilgisayarlarda ama/kapama tufluna uzunca sre basarak sistem tamamen kapatlabilir. Bu flekilde kapatlan bir bilgisayar tekrar aldnda
doru flekilde kapatlmadna dair bir uyar mesaj verir. Sistemin normal flekilde
almas seenei seilerek sistem bafllatlmaldr.
Bilgisayarn deiflik paralar ile ilgili oluflan sorunlarn zm iin her zaman
kullanlacak uygulamalar Denetim Masas zerinden sunulmaktadr. Bir sorun ile
karfllaflldnda buradan ilgili para kontrol edilebilir.
fiekil 1.32
Denetim Masas
Kablolu Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri

Kullanclar gnmzde bilgisayarlarn genellikle nternete balanmak iin kullanmaktadr. Evindeki telefon hatt zerinden ADSL servisini kullanan milyonlarca
nternet kullancs bulunmaktadr. Ayrca, ifl yerlerinde de bilgisayarlar genellikle
kablolu nternet balants kullanmaktadr. Zaman zaman kablolu balantda sorunlar yaflanabilir. Bu sorunlarn en baflta geleni, a balant kablosunun bilgisayara girdii yerden gevfleyerek kmas ya da kablonun zarar grmesidir. Normalde nternete sorunsuz balandnz bilgisayarnz eer birden bire alflmamaya
bafllamflsa bunun nedeni kablo sorunu olabilir. Bilgisayarnzn arkasnda yer alan
a balant noktasn kontrol edip, flklarn rengi kontrol edilmelidir. Krmz renkli flk bir sorun olduunu, yanp snen yeflil flk ana nite ile balantnn kurulu
olduunu gsterir. ncelikle kabloyu karp takarak bir temasszlk olup olmad gzlenmelidir. Sorunun sebebi buysa krmz renkli flk yeflil renge dnflecektir. Eer hlen balant sorunu devam ediyorsa, Denetim Masas zerinden A
Balantlar seenei seilerek kablolu a balants kontrol edilmelidir. Burada
ncelikle ethernet kartnn servis dfl olup olmad kontrol edilmelidir, eer servis dfl ise Yerel A balants simgesinin zerinde sa tklayp Etkinlefltir seenei seilmelidir. Bunun dflnda dier bir sorun nternet servis salaycsndan
21
kaynaklanan bir problem olabilir. Bu durumda kullancnn mdahale etme flans

yoktur.
Kablosuz Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri

Kablolu balantnn yan sra kablosuz olarak nternete balanan bilgisayar says
da giderek artmaktadr. Kablosuz a balantsn etkin hle getirmek iin dizst
bilgisayarlarda bir dme ya da tufl bulunmaktadr. Bu tuflun yanlfllkla kapatlmas sonucunda yazlm ya da donanm asndan bir sorun olmamasna ramen kablosuz a balants gereklefltirilemez. Bir dizst bilgisayarn balant sorunu yaflamas durumunda ilk kontrol edilmesi gereken nokta buras olmaldr.
Kablosuz a balantsndaki sorun kullancnn birtakm prosedrleri yanlfl uyguluyor olmasndan da kaynaklanabilir. rnein, normal a balantsnda olduu gibi kablosuz balantnn servis dfl braklmas, kablosuz balant flifresinin girilmemifl
olmas ya da yanlfl girilmesi gibi. Bunun dflnda kablosuz aa ortamn her yerinden
eflit flekilde ulafllmayabilir. Baz binalarn yapsndan dolay binann bir ksmnda
kablosuz a iyi flekilde kullanlabilmekteyken baz ksmlarda kullanlamamakadr.
Bunu ekrann sa alt kflesinde yer alan kablosuz a ekim gc gstergesi ile kontrol etmek mmkndr. Afladaki flekilde mevcut kablosuz balantlarn gc bir
ubuk gsterge ile belirtilmifltir. Burada tm ubuklarn yeflil olduu kablosuz a
kullanc tarafndan en gl flekilde kullanlabilecek a gstermektedir.
fiekil 1.33
Kablosuz a ekim
gcn gsteren
simgeler
Klavye ile lgili Sorunlar ve zmleri

Gemiflte masast sistemlerde klavyeler bilgisayar zerindeki ayr bir balant
noktasndan balanrken gnmzde USB balant noktasndan balanmaktadr.
Genelde klavyeler ok sorun yaratan birimler deildir ancak nadiren de olsa sorun
kartabilirler. Bilgisayara pek ok cihaz USB kfllarndan baland iin bu bir
sorun yaratmfl olabilir. En kolay test etme yntemi klavyeyi bal olduu USB kflndan kartp baflka bir USB kflna balamaktr. Bunun sonucunda byk ihtimalle sorun zlecektir. Klavye USB girifline takldnda Num Lock (sa taraftaki say tufllarn kilitleyip amak iin kullanlan tufl) ya da Caps Lock (klavyeyi
byk ya da kk harfe kilitlemek iin kullanlan tufl) tufllarna basldnda flklar yanyor ise klavyenin alflt anlafllr.
Klavye ile ilgili en nemli sorunlar genellikle fiziki nedenlerle ortaya kar.
Klavyenin zerine bir sv dklmesi ya da kirlenmesi sonucu tufllarn alflmaz
22
fiekil 1.34
Num Lock tuflu ve
Num Lock
gstergesi
fiekil 1.35
Klavye dili
hle gelmesi ok sk karfllafllan bir problemdir. Sv dklmesi durumunda klavyenin bilgisayar sisteminden hemen ayrlmas, ters evrilerek kurulanmas ve svnn buharlaflmasnn beklenmesi gerekmektedir. Tufllar kenarlarndan fazla zorlanmadan kartlp sv ve toz temizlii de yaplabilir. Dizst bilgisayarlar bu sorunlara karfl daha fazla hassas olduu iin zellikle svlardan uzak tutulmaldrlar.
Dizst bilgisayarlarn kk boyuttaki klavyeleri ile ilgili zaman zaman karfllafllan bir sorun da Num Lock tufluna yanlfllkla baslmas sonucu oluflmaktadr.
Klavye boyutunun kk olmasndan dolay dier klavyelerde sa tarafta ayr bir
blgede yer alan rakamlar bu bilgisayarlarda karakterlerle beraber bulunmaktadr.
Num Lock tufluna yanlfllkla baslmas durumunda klavyenin sa tarafnda yer alan
fl, , gibi harflere basldnda ekranda rakamlar grlr. Bu durum Num Lock
tufluna baslarak dzeltilebilir. Aflada Num Lock tuflu ve Num Lock tuflu basl olduunda grlen yeflil gsterge grlmektedir.
Klavye ile ilgili dier bir sorun da klavye
dilinin istenmeden deiflmesidir. Normalde
Trke klavye seeneinde alflan klavye eflitli nedenlerle baflka bir dil seeneine deiflmifl olabilir. Bu durumda klavyedeki baz
harfler (zellikle Trkeye has olanlar) doru
kmayacaktr. Klavyenin hangi dil iin alflmakta olduu ekrann alt sa blmnde yer
alan alandan kontrol edilebilir. rnein, afladaki flekilde klavye Trke seeneinde alflmaktadr. Eer istenmeyen bir dil etkin durumdaysa buradaki uygun seenek bulunup seilerek sorun zlebilir. Ayrca
Denetim Masas penceresinden de Klavye simgesi seilip detayl ayarlamalar yaplabilir.
Klavyeler bilgisayara kablo ile bal olabildii gibi kablosuz olanlar da vardr.
Bilgisayara balanan bir alc verici cihaz ile klavye kabloya gerek duymadan kullanlabilir. Ancak bazen bu tr
kablosuz klavyenin ile ilgili sorunlar kmaktadr. En sk karfllafllan sorun klavyenin g ihtiyacn karfllayan pillerin tkenmesidir. Pil gc azalmaya baflladnda tufllara basldnda
karakterler ekranda kmayabilir ya da klavyenin alflmas iin
bilgisayara ok yakn durmas gerekir. Bilgisayara bal klavye alcsnn pozisyonu da sorun yaratabilir. Alc ve klavyenin birbirini grr vaziyette bulunmasna
dikkat edilmelidir.
Fare ile lgili Sorunlar ve zmleri

Bilgisayar sistemlerinde kullanlan fare ile ilgili karfllafllan sorunlar klavye ile byk benzerlik gstermektedir. Fare de bilgisayar sistemine USB balant noktasndan baland iin bir sorun gzlemlendiinde skp baflka bir USB balant noktasna balanarak test edilmesi sorunu zmek iin yaplacaklar arasndadr. Dizst bilgisayarlardaki dokunmatik farenin istenmeden srekli olarak hareket ettirilmesi sklkla karfllafllan bir problemdir. Kullanclar yaz yazarken birden imlecin
23
sayfann ok farkl bir yerine konumlandn grebilirler. Her bilgisayarda farkllk gstermekle birlikte genellikle bilgisayarn sa alt kflesindeki bilgilendirme
alannda dokunmatik alana zg bir simge bulunmaktadr ve buradan farenin hz, yaz yazlrken kilitleme gibi birtakm ayarlar yaplabilmektedir. Kablosuz klavyede olduu gibi kablosuz farede de pil ve alc ile arasnda iletiflim sorunu olabilir. Ayn flekilde, kablosuz farenin pili sk sk kontrol edilmeli ve alcnn konumunun uygun olduundan emin olunmaldr.
Ses ile lgili Sorunlar ve zmleri

Bilgisayarlar sadece grnt deil ayn zamanda ses ifllemek iin de kullanlmaktadr. Mzik dinlemek ya da eflitli yazlmlar ile uzaktaki dier kiflilerle sesli iletiflim kurmak mmkndr. Ancak gerek hoparlr gerekse mikrofon sistemi ile ilgili sorunlarla karfllafllabilmektedir.
Haric mikrofon ve hoparlr kullanmnda karfllafllan en nemli sorunlardan
birisi bilgisayarda doru yere bu cihazlarn taklmamasdr. lgili cihazlarn bilgisayardaki mikrofon ve hoparlr kfllarna doru takldndan emin olunmaldr.
nceki blmlerde bahsedildii gibi ses kartnn krmz yuvasna mikrofon ve yeflil yuvasna hoparlr taklr.
Sk karfllafllan dier bir sorun mikrofon ya da hoparlrn yazlmsal olarak kapatlmfl olmas fleklinde karflmza kmaktadr. Afladaki flekilde her bir cihazn
altnda yer alan Sessiz kutusunun seilmesi durumunda bu cihaz ses vermek ya
da almak grevini yapmayacaktr. Dolaysyla ses ile ilgili bir sorunla karfllaflldnda bu pencere zerinden Sessiz seeneinin seili olup olmad ve Ses Ayar seviyesi kontrol edilmelidir. Bunun dflnda son olarak ses dosyalarnn dinlenecei programn ses seviyesinin en alt dzeye getirilip getirilmedii de kontrol edilebilir.
Haric hoparlrlerin bazlarnn pil ile veya elektrie taklarak alfltrlmas gerekmektedir. Bu tr hoparlrlerde ses sorunu varsa elektrik fiflinin takl olduundan veya pilin dolu olduundan emin olunmaldr.
fiekil 1.36
Ses sistemi
kontrolleri
penceresi
Projektre Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri

Bilgisayarlar sadece kiflisel amala deil ayn zamanda hazrlanan sunum ve uygulamalarn dier kiflilerle paylafllmas ya da film seyredilmesi iin de kullanlmakta-
24
dr. Bilgisayar bir projektre balandnda deiflik nedenlerle ekran grnts

projektrden yansmayabilir.
Projektrden yansma ile ilgili olarak zellikle dizst bilgisayarlarda karfllafllan en temel sorunun sebebi klavye zerinde yer alan projektr seeneinin seilmemifl olmasdr. Klavyenin en st satrnda yer alan Fonksiyon tufllarndan birisi genellikle bu amala kullanlr. Bu tufla birka kere baslarak haric grnt kfl uygun konuma getirilir.
Windows 7 ile birlikte projektre balan seenei sunulmufltur. Bu seenekle
projektr tuflunun yapt ifl yaplabilmektedir. Bu seenein avantaj grsel olarak
kullancnn hangi seenecei setiini grebilmesidir. Burada Kopyala seenei
seildiinde hem ekranda hem projektrde ayn grnt oluflur.
fiekil 1.37
Projektr balant
seenekleri
Sadece bilgisayar
Kopyala
Yay
Sadece projektr
Projektr kullanm ile ilgili dier bir sorun da perdeye yansyan grntde baz renklerde kayplarn olmasdr. Bu sorun genellikle projektr kablosunun gevflek taklmas ya da kablo ucundaki pinlerin eilmesi/temasszl nedenlerinden
oluflur. Kablo bilgisayara iyice sabitlenmeli ve pinler kontrol edilmelidir.
25
zet
Kitabn bu blmnde temel olarak bilgisayar trleri ve
bunlarn temel zellikleri, bilgisayar oluflturan temel
donanm paralar (ifllemci, anakart vb.) ve bunlarn ifllevleri, girifl, kfl ve depolama birimleri ve bu birimlerin temel ifllevleri ile sk karfllafllan donanm hatalar
ve bunlarn zmleri ele alnmfltr.
Ev ve ifl yerinde farkl kullanm amalarna hizmet eden
farkl bilgisayar trleri bulunmaktadr. Bunlar sunucu,
masast, dizst bilgisayarlar, tabletler ve avu ii bilgisayarlar olmak zere gruplamak mmkndr. Temel
olarak sunucu bilgisayarlar yksek donanma sahip ve
farkl iflletim sistemleri olan bilgisayarlardr. Masast
bilgisayarlar para deifliminin kolayca yaplabilmesi,
kullanclarn kendi tercihlerine gre paralar birlefltirilebilmesi ve bu flekilde kapasitesinin ihtiyaca gre artrlp daha uzun sre kullanlabilmesi alarndan genellikle tercih edilen bilgisayar trleridir. Dizst bilgisayarlar ise taflnabilmesi, az yer kaplamas ve son zamanlarda stn performans zellikleri ile kullanclar tarafndan tercih edilmektedir. Netbook bilgisayarlar kk
boyutlar, uygun fiyatlar, uzun flarj sreleri ve temel
bilgisayar ifllerinin (nternete girmek, ofis programlarn kullanmak gibi) karfllanabildii bilgisayar trleridir.
Tablet bilgisayarlar kolay kullanmlar, video izlemek,
mzik dinlemek, oyun oynamak, e-kitap okumak ve
nterneti kullanmak isteyen kifliler tarafndan tercih
edilmektedir. Son olarak gnmzde yerini akll telefonlara brakmakta olan avu ii bilgisayarlar, zellikle
randevu oluflturmak, telefon ve e-posta adreslerini tutmak, basit oyunlar oynamak gibi genellikle daha kiflisel ifllemler iin kullanlmaktadrlar.
Bilgisayar oluflturan ve kasa ieresinde yer alan temel
donanm paralar anakart, ifllemci, RAM bellek, ROM
bellek, ekran kart, sabit disk ve g kayna olarak ele
alnabilir. Bu temel donanm paralarnn yan sra anakartn zerinde yeterli ve uygun kart yuvas olduu srece kullanlabilecek, ses kart, a kart, TV kart gibi
birok donanm paras mevcuttur. Bu temel donanm
paralarna ek olarak evre birimleri olarak ifade edilen
ve bu nitede girifl, kfl ve depolama birimleri olmak
zere e ayrlan donanm bileflenleri de mevcuttur.
En son olarak bu nitede sk karfllafllan kablolu ve
kablosuz aa balanma, fare, klavye gibi temel girifl birimleri ve projektr gibi sklkla kullanlan kfl birimleri ile ilgili karfllafllan temel sorunlar ve muhtemel zmleri ele alnmfltr. Bu sorunlarn zmnde kulla-
ncnn yapmas gereken ilk ifl donanmsal olarak baz

noktalar kontrol etmektir, kablonun yerinden kmas,
elektriin olup olmamas, baz ak bulunmas gereken
dmelerin kapal olmas gibi. Daha sonra iflletim sistemine ait yazlmlar ve donanmlarn srcleri kontrol
edilmelidir.
26
Kendimizi Snayalam
1. Afladakilerden hangisi masast bilgisayarlarn dizst bilgisayarlara tercih edilme nedenlerinden biri
deildir?
a. Yksek kapasite gerektiren programlarn daha
kolay kullanlmas
b. Kapasitesinin ihtiyaca gre artrlabilmesi
c. USB, CD gibi haric depolama aralarnn kullanlabilmesi
d. Fiyat olarak dizst bilgisayarlardan daha uygun olmas
e. Daha byk ekranla alfllabilmesi
2. Bir ifllemcinin 32 bit - 600 Mhz olmas ile afladakilerden hangisi anlafllmaldr?
a. fllemcide 32 x 600 bitlik veri depolanabilmektedir
b. fllemcide bir saniyede 32 bit bilgi veri yolundan
gemektedir
c. fllemci bir saniyede 32 bit bilgiyi 600 milyon
kez iflleyebilmektedir
d. fllemci 600 bit ifllemi ayn anda 32 kez iflleyebilmektedir
e. fllemci 600 megabaytlk bilgiyi 32 kerede ifllemektedir
3. RAM bellein bilgisayarlar iin avantaj afladakilerden hangisidir?
a. Bilgisayarda veri ifllemeyi hzlandrr
b. Bilgisayarn snmasn engeller
c. Bilgisayarn daha az enerji harcamasn salar
d. Bilgisayarn veri depolama kapasitesini artrr
e. Bilgisayarda elektriin tm birimlere eflit ulaflmasn salar
4. Afladakilerden hangisi anakarta dorudan taklan
bir bilgisayar birimi deildir?
a. Ekran kart
b. RAM bellek
c. Eternet kart
d. fllemci
e. Sabit disk
5. Asagidakilerden hangisi bilgisayarlarda bir kfl birimi deildir?
a. Monitr
b. Yazc
c. Hoparlr
d. Klavye
e. Projektr
6. Basl materyallerin saysal ortama aktarlmasn salayan ara afladakilerden hangisidir?

a. Yazc
b. Tarayc (scanner)
c. nternet kameras (webcam)
d. Oyun ubuu (joystick)
e. Grafik tablet
7. Haric Sabit Diskler (HDD) iin afladakilerden hangisi sylenemez?
a. Taflnabilir cihazlardr
b. Ayn kapasiteli Solid-State Disklere (SSD) gre
ok daha ucuzdur
c. 2,5 ve 3,5 in boyutlarnda
d. Kapasitesi Flafl belleklere gre ok daha byktr
e. Veri aktarmnda duraan srclere gre daha
hzldr
8. Afladakilerden hangisi USB girifli ile bilgisayara
balanamaz?
a. Fare
b. Ekran
c. Web cam
d. Yazc
e. Tarayc
9. 15 inlik bir ekran ile afladakilerden hangisi kastedilmifl olur?
a. Ekrann en ve boyunun arpm 15 intir
b. Ekrann ereve uzunluu 15 intir
c. Ekrann bir kflegen uzunluu 15 intir
d. Ekran saniyede 15 kez yenilenmektedir
e. Ekranda milimetrekareye dflen piksel says
15tir
10. Afladakilerden hangisi USB (flash) bellekler iin
sylenemez?
a. aksam tamamen elektroniktir, dnen diskler
bulunmaz
b. Bilgisayar USB portundan balanr
c. Haric bir depolama birimidir
d. Duraan src trnden bir depolama aygtdr
e. Genellikle sabit disklerden daha fazla veri depolarlar
27
Okuma Paras
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar
TRKE KLAVYENN TARH

Klavyenin tarihsel geliflimine bakldnda, kolay kullanlabilirlik asndan ok ilgin durumlar ile karfllafllmaktadr. lk klavye 1714de yaplmasna ramen, patenti alnan ilk ticari klavye 1866 ylnda Christopher
Latham Sholes tarafndan icat edilmifltir. Mekanik daktilolar fleklinde olan bu tasarm, ok hzl yaz yazabilen
kiflilerin, tufllara zarar vermemesi amacyla onlarn hzn azaltc bir yapda gereklefltirilmiflti. flte bu tasarm
bugn yaygn olarak kullandmz QWERTY ad da verilen Q klavyedir. Mekanik daktilolarn ok yaygn olarak kullanlmas sonucunda, milyonlarca kifli bu tasarm kullanmfl ve renmifltir. Daha sonra ngilizce dilinde ok yaygn olarak kullanlan kelimeler ve bunlarn
nasl bir tasarm ile sunulursa daha hzl yaz yazmann
mmkn olabilecei konusunda eflitli arafltrmalar yaplmfltr. Bu arafltrmalarn sonucunda, Washington niversitesinden profesr August Dvorak, 1936 ylnda
kendi adyla anlan Dvorak klavyesini gelifltirerek patentini almfltr. Bu klavye tasarm, iyi bir sa ve sol el
dengesi salamas, orta sradaki tufllarn en sk kullanlan harflerden oluflmas ve kullancy daha az yormas
gibi nedenlerden dolay kullanclarn yaklaflk olarak
%35 daha iyi performans gstermelerini salamfltr. Gnmzde bu tasarm, ne yazk ki yok denecek kadar az
kifli tarafndan kullanlmaktadr.
lkemizde satlan ve kullanlan bilgisayarlarn klavyelerine bakacak olursak, bunlarn neredeyse tamamnn
Q-klavye olduunu grrz. Bu klavyelerde sadece
Trke harflere uygun bir uyarlama yaplmfltr. Peki
bunun nedeni nedir? Gerekten Q-klavye, Trkeye
uygun mudur? Cevap tabii ki Hayr! Trkeye en uygun klavye, hsan Yener tarafndan, 1955 ylnda Trk
Dil Kurumunun dilimizdeki kelimelerde kullanlan harflerin istatistiksel analizini yapan alflmasn temel alarak gelifltirdii klavyedir. F-klavye adyla da anlan bu
yap uzun bir sre daktilolarda kullanlmfltr. F-klavyenin Trkeye daha uygun olmas nedeniyle uluslararas hzl daktilo yazma yarflmalarnda Trk katlmclar
genellikle birinci olurlar. Ancak, F-klavye, Q-klavyenin
bilgisayarlar istilas ve okullarda ocuklarmza Trkeye uygun klavyenin sunulmamas gibi nedenlerden
dolay unutulmaya yz tutmufltur. F-klavye bugn genelde eski nesil kullanclar tarafndan bilinmekte ve
kullanlmaktadr. Trke iin gelifltirilmifl olan F-klavyeye sahip kp yeniden kullanlmasn salamalyz.
1. c
Kaynak: altay, K. (2011). nsan Bilgisayar Etkileflimi

ve Kullanlabilirlik Mhendislii: Teoriden Pratie, ODT Yaynclk
2. c
3. a
4. e
5. d
6. b
7. e
8. b
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise Bilgisayar Trleri konusunu yeniden gzden geiriniz

Yantnz yanlfl ise fllemci konusunu yeniden
gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Ram Bellek konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Sabit Disk konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise kfl Birimleri konusunu
yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Tarayc konusunu yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Duraan Srcler (Solid
State Drives-SSD) konusunu yeniden gzden
geiriniz
Yantnz yanlfl ise Girifl Birimleri konusunu
yeniden gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Ekran konusunu yeniden
gzden geiriniz
Yantnz yanlfl ise Depolama Birimleri konusunu yeniden gzden geiriniz
Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Nokta vurufllu yazclar birden fazla kopyal katlara
ayn anda bask yapabildii (rnein adet st ste
konmufl dekont kad gibi) iin bu tr yazcdan birden fazla kopyann alnmas gereken yerlerde hlen
nokta vurufllu yazclar tercih edilmektedir. Bu sayede
hem hz hem de tasarruf salanmaktadr.
28
Yararlanlan Kaynaklar
altay, K. (2011). nsan Bilgisayar Etkileflimi ve Kullanlabilirlik Mhendislii: Teoriden Pratie, METUPress
Gookin, D. (2008).Troubleshooting Your PC for Dummies
MEGEP (Mesleki Eitim Ve retim Sisteminin Glendirilmesi Projesi) (2008). Biliflim Teknolojileri Dersi
- fllemciler nitesi, Ankara, 2008 01.07.2012 tarihinde http://www.megep.meb.gov.tr
- Donanm Kartlar nitesi, Ankara, 2008 01.07.2012
tarihinde http://www.megep.meb.gov.tr
- Disk Srcleri nitesi, Ankara, 2008 01.07.2012
- Bellek Birimleri nitesi, Ankara, 2008 01.07.2012
- Anakartlar ve Kasalar nitesi, Ankara, 2008
01.07.2012 tarihinde http://www.megep.meb.gov.tr
Sandler, Corey K. (2010) Laptops all-in-one for dummies
Amalarmz
N
N
N

Yeni iletiflim teknolojileri ve nternetin nemini aklayabilecek,
Sosyal alarn kullanmn ifade edebilecek,
Sosyal medyann nemini deerlendirebilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Kreselleflme
Dijitalleflme
nternet
Bilgi Toplumu
Sosyal Alar
Sosyal Medya
Yeni Medya
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
Sosyal Alar ve
Sosyal Medya
SOSYAL ALAR VE SOSYAL

MEDYAYA GRfi
YEN LETfiM TEKNOLOJLER VE
NTERNET
SOSYAL ALAR
SOSYAL MEDYA
Sosyal Alar ve
Sosyal Medya
SOSYAL ALAR VE SOSYAL MEDYAYA GRfi
Bu sizin hikyeniz. Siz de dnyadaki milyarlarca yaymcdan birisiniz!
- Son zamanlarda bir e-posta yolladnz m?
Eer yantnz evet ise siz de bir yaymcsnz.
- Herhangi bir web sitesine bir fotoraf, video veya bir yorum yollayp, eklediniz mi?
Eer yantnz evet ise siz de bir yaymcsnz.
- Bir arkadaflnzn cep telefonuna hi mesaj attnz m?
Eer yantnz evet ise siz de bir yaymcsnz. (Blossom, 2009).
Son yllarda sklkla duyduumuz kreselleflme kavram ierisinde deerlendirilen kitlesel bilgi teknolojilerinin retimi ve kullanm ile karflmza kan bir baflka nemli ifade bilgi toplumudur. Bilgi toplumunun oluflumunda tartflmann temelinde yatan ierie iliflkin konular olduu kadar teknoloji ve iletiflime iliflkin
konularda tartflmann bir paras olarak geliflmektedir.
James Rosenaua gre teknoloji birincil role sahiptir. Corafi ve toplumsal snrlar ortadan kaldran ve insanlar, fikirleri ve mallar, mekn ve zaman iinde daha
nce hi olmad denli hzl ve gvenli taflyan ulaflm ve iletiflim teknolojisidir.
ok merkezli dnyada farkl rgtlenmeleri, yaplar, problemleri, olaylar, topluluklar ve yaplar birbirine balayan teknolojidir (Rosenau, 1990).
Benzer flekilde Anthony Giddensa gre iletiflim teknolojileri, mekanik bask
tekniklerinin Avrupada ilk kez kullanlmasndan bu yana grlmeyen bir biimde
kreselleflmenin btn ynlerini dramatik olarak etkilemifltir. Bunlar, modernliin
dflnselliinin ve modern olan gelenekselden koparmfl olan sreksizliin temel
gesini oluflturmaktadr (Giddens, 1998).
letiflim teknolojileri sayesinde dnyann kresel bir ky olduu grfl,
1960l yllarda McLuhan tarafndan ortaya atlmfltr. letiflim alanndaki teknolojik
aralarn ortaya kmas, iletiflimin yaygnlaflarak daha ok paylafllabilir hle gelmesi bir tr teknolojik devrim olarak deerlendirilmifltir. Bylesi bir teknolojik
devrimin, toplumsal bir devrim yaratt, toplumlar adna deiflimlere neden olduu ve bireyler adna daha farkl sonular ortaya koyduu da tartfllmaktadr. Bu
tartflmalar ierisinde de en arlkla demokratikleflme, iletiflim zgrl, katlm
ve etkileflim kavramlar merkezde yer almaktadr.
letiflim teknolojilerinin en nemli zelliklerinden birisi etkileflimdir ve iletiflim
alannda en ok tartfllan konulardan biri hline gelmifltir. Etkileflimli iletiflim sre-
32
cinde kaynan alc, alcnn da kaynak olabildii bir durum sz konusudur. Balantl olarak yeni iletiflim teknolojilerinin geleneksel medya ile karfllafltrlmasnda
kitle iletiflim aralarnn tek ynl olduu varsaym kabul edilmektedir. Yeni iletiflim teknolojilerinin etkileflim boyutu gz nne alndnda alc ile verici arasnda etkileflime olanak veren bir yap sz konusudur (Timisi, 2003).
Kresel iletiflim dzenin gnmzde birtakm siyasal ve toplumsal sonulara
yol at sylenebilir. Bunlarn baflnda kresel iletiflim sistemi ve enformasyonun
akfl ierisinde gnmzde ska grmeye alfltmz nternetteki sosyal medya sitelerinden kkl bykl paylaflm gruplarna kadar farkl sosyal a bileflenleri
yer almaktadr.
Kresel oulculua dikkat eken yaklaflmlar ise kreselleflmenin fikir, kltr,
ideoloji ve sylemlerin birbiri ile karfllaflma frsatlarn yaratan bir duruma iflaret ettiini belirtmektedir. Bu karfllaflma ortamndan geleneksel siyasi ve kltrel ballklar yerini bambaflka yaplara brakmfl, yeni dayanflma biimleri yaratlmfltr. Bireyleri bir arada tutan, bir toplulua yn veren ortak kar kavram yerel olanla snrl kalmamakta, birbirinden farkl mesafeler ierisinde olan insanlar, belli bir ortak kar erevesinde bir araya gelebilmektedir. Bu anlamda kreselleflme, geleneksel kamusal alan kavrayflnn snrlarn ve sivil toplumu geniflleterek, deiflime
uratmfltr (Timisi, 2003). Krselleflmenin bylesi bir dnfltrc gcne karfllk
yeni iletiflim teknolojilerinin kullanm sonucunda nternette yer alan sosyal alarn, sosyal medya ortamlarnn ve yeni medyann benzeri dnfltrc sonular
retmesi her iki sosyolojik ve teknolojik deiflimlerin rtflen sonular zerinde
bulufltuklarn gstermektedir.
letiflim ve bilgi endstrilerinin de giderek birbirine yaknlaflmas durumu sz
konusudur. Bu durum ile anlatlmak istenilen fley ise mesafelerin teknolojik anlamda ortadan kalkmasdr. Bu mesafelerin ortadan kalkt srete zellikle telekomnikasyon, bilgisayar ve yaynclk gibi dijital teknolojinin uygulanabildii
alanlarda gzlemlenmektedir.
YEN LETfiM TEKNOLOJLER VE NTERNET

Yeni letiflim Teknolojileri ve nternetin nemini
Aklamak
Yeni iletiflim teknolojilerinin ortaya kmas ve bu teknolojilerin kullanlmas ile
sosyal alarn oluflmas her zamankine gre ok daha farkl bir iletiflim srecini de
ortaya kartmfltr. Sosyal alarn oluflumu, yeni medya ortamlarnn geliflmesi ile
iletiflim srelerine katlm ve etkileflimde yeni tanmlar ve zellikler kazanmfltr.
1900lerin sonundan itibaren duyduumuz dijital kelimesi, nternet ile yepyeni
iletiflim kurma ve paylaflma ortamlar olan Facebook, Twitter, YouTube isimleri ve
daha birou ok yakn bir gemifle sahiptir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Yeni iletiflimSIRA
teknolojilerinde
en dikkati eken kullanmlardan biri olan nternetin douSZDE
flunda da nemli bir yeri olan dijitalleflmenin hayatnzda nasl bir nemi olduunu dflnyorsunuz?
D fi N E L M
Peki, dijital dediimizde ne anlyoruz? Aklmza farkl birok yant gelebilir ve

bunlarn birou
S O R Uda muhtemelen dorudur. Dijitalleflmenin hayatmza iliflkin olarak neler konusunda olas artfl saladn sralayacak olursak flu temel maddeleri
grmfl oluruz (van Dijk, 2006: 191):
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
2. nite - Sosyal Alar ve Sosyal Medya
- Kltrn standartlafltrlmas ve farkllaflmas

- Kltrn paral yaplara blnmesi
- Kltrel kolaj
- Kltrn hzsal yaygnlaflmas
- Kltrn grselleflmesi
- Yksek miktarda kltr
Dijitalleflmeyle birlikte yeni iletiflim teknolojilerinin ortaya kfl ve belki de bunun en somut rnei nternetin iletiflime iliflkin yepyeni yaklaflm biimleri sunmasyla dier medya biimlerinden de belirli flekillerde farkllafltn grmekteyiz. nterneti dier medya biimlerinden farkllafltran temel zellikleri flunlardr:
Bilginin, retildii yerden bamsz olarak kresel lekte datm ve yaylm,
Bilginin, dorudan iletimi ve bunun sonucu olarak da haber retim dngsnn ksalmas; retim, datm ve alm arasndaki snrlarn silikleflip
nispeten ucuzlamas,
letimin aflr hz ve yaylm ki bu nternetin devrimsel karakterini tanmlar.
nternetin baskn yapsal zellii olan interaktivite, noktadan noktaya,
noktadan oklu noktaya ve oklu noktadan oklu noktaya gibi haberleflme
eflitlerini destekler.
Metin, ses, resim ve grntnn i ie gemifllii, yani multimedya,
Dinamik, deiflken, zaman ve meknn kstlamalarn aflmaya meyilli olan
hiper metin, klasik metnin duraan kavramnn nne geer.
nternetin, devrimsel karakteri ve harekete geiren gc olarak da bilinen en
temel zellii interaktivitedir. nteraktivite en genel anlamda, evrimii durumdaki
kullanclarn nc partilere aktif bilgi gndermesi ve ayn anda da setii sitelerden bilgi elde etmek iin online arafltrma yapabilmesi olarak tanmlayabiliriz.
Ksacas, interaktivite noktadan noktaya, noktadan oklu noktaya ve oklu noktadan oklu noktaya gibi dikey haberleflmenin zerinde yatay haberleflmeye imkn
verir.
nternette dikey ve yatay iletiflim:
NOKTADAN
NOKTAYA
NOKTADAN
NOKTALARA
NOKTALARDAN
NOKTALARA
nteraktivite kullanclar ile onlarn retip yolladklar ierikleri takip eden izleyiciler arasndaki iliflkiyi deifltirmektedir. zleyiciler, interaktivite ile yetkilendirilmelerinin yan sra (szel ya da kltrel olmasa da teknoloji ile) kreselleflmektedirler. Bilgi ve iletiflim akflnn deiflmesinde interaktivitenin bir unsur olduu dorudur. nternetin kitle iletiflim aralarnn tanmlanmasnda ykl bir etkisi bulunmaktadr. nternet kitle iletifliminin tanmnda, haberleflme ve bilgi iflleminde srekli geri bildirimin nemli bir gesini iinde barndrr hle gelmifltir. nternet sayesinde geri bildirimin salanabilmesi ok daha kolaylaflmfltr.
Ayn zamanda interaktivite bilgiyi kiflisellefltirme ve istee gre dzenleme iin
de frsat sunar. 1995 ylnda ilk kez MIT Media Laboraturvarnn kurucusu Negroponte Daily Me gazetesindeki aklamasnda kullanclarn istekleri dorultusunda kifliye zel ayarlanabilecek gazetelerin bile olacandan bahsetmifltir. stee gre ayarlanabilecek haber aralar ekme ierikli (bunun en gzel rnei online
arflivlerdir), ykleme ierikli (abone olunduunda her bir bilgisayara gnderilen
haberler ki birka sene nceye kadar poplerlerdi artk eskisine gre pek rabet
grmyorlar) ve kifliye zel ierikli olabilirler.
33
34
Kifliye zel ierik ykleme ve ekme ieriklerinin bir karmas diye tarif
edilebilir ve genelde CNN gibi haber sitelerinde ya da Yahoo gibi arama motorlarnda kullanlr. Kullancya arama yaparken ya da ierik okurken nceden setii
ierik bafllklarn ya da servisleri kendi alfl sayfas fleklinde grntlemesi iin
frsat sunar: rnein astroloji, hava durumu, borsa deerleri vb. gibi. Bu tr servisler -dier bir ismiyle tercihe gre dzenlenmifl servisler- rnein my.cnn kullancnn istedii zaman o siteye girifl yaparak nceden belirledii konulardaki gnlk
ierikleri takip etmesini salarlar. Son yllarda zellikle birok medya kuruluflu
kendi web sitelerini interaktif ierik ve tercihe gre uyarlama seenekleri ile zenginlefltirmifllerdir. Bu konuda hem Trkiyeden hem de uluslararas medya kurulufllarndan birok rnek grebilirsiniz.
Resim 2.1
CNNin web sitesinden
kiflisellefltirilmifl ierik
Kaynak:
http://edition.cnn.com
Eriflim: 7 Eyll 2012
Resim 2.2
Hrriyet Gazetesinin
kurumsal ierii
Kaynak:
http://www.hurriyet.com.tr
/anasayfa Eriflim: 7 Eyll
2012
35
Resim 2.3
USA Today gazetesinin
kurumsal ierii
Kaynak:
http://www.usatoday.com
Eriflim: 7 Eyll 2012
Hiper metin ve linklerin kullanm ile ierik salayclar kadar kullanc da bilgi salayabilir, bir bakma bilginin tesini yanstabilir. Hiper metin ve hiper linkler orjinal paylaflm ieriini salamaya olanak sunar. rnein, resm raporlara,
belgelere, basn bltenlerine, eflitli referanslara ve dier sitelere ya da arflivlere
verilen hiper linklerde olduu gibidir. Kresel bilginin byk oranlarda artmasyla
bilgi sunmann ihtiyac ierii salayann becerileri ve grevleri iin kymetli bir
vasf olmufltur. Online ierikler multimedya da ierir, baflka bir deyiflle klasik medya format ile resim, grnt, ses ve metnin birleflmesinin bir hikye eflliinde online sunulmasn ierir. Bu teknoloji ok yeni olmamasna ramen nemli olan ierii oluflturann hikyesini baflka yollardan sunmas iin yeni aralara ulaflmasdr.
Ayn zamanda kullancnn ierik oluflturmadaki deneyimi ieriin deiflik alarn
grmesi iin gelifltirilmifl ve zenginlefltirilmifl olmasdr.
erik salayclar kendi hikyelerini anlatabilmek adna farkl kaynaklardan
bilgi ve veri elde etmek iin eflitli aralar kullanrlar. Ancak medya teknolojilerinde gnmzn avantaj, ieriin datlmasnda ve yaynlanmasnda olduu kadar
kaynak elde etme ve ierik toplamada da kullandklar aralar ileriye taflmaktr.
erik oluflturanlarn ellerindeki yeni aralar CARR (Bilgisayar Yardml Raporlama
ve Arafltrma) bafll altnda deerlendirilebilir.
Konu nternetteki ierie geldiinde interaktive unsuru nemli olmaktadr.
Yksek hzlarda ierik dalm salamas, ieriin hazrlanma srecini hzlandrmas ve asl nemlisi ierii izleyenleri/kullancy ierii kullanma deneyiminin bir
paras hline getirmesi asndan interaktivite ierik oluflturmaya yakndan baldr. Bu birka yol ile yaplabilir:
erik oluflturan ve kullanc arasnda dorudan ya da dolayl olarak,
E-posta alflverifli yoluyla,
eriklere yer veren sitelerdeki blten panolar yoluyla,
Yazlarn altnda yer alan yorum mesajlar yoluyla,
Sohbet veya forum olanaklar yoluyla.
Yakn gemiflte bu tecrbeler kullanclarn gerek anlamda ierik oluflturmadaki ktlara katlmlaryla genifllemifltir. Giderek daha ok web sitesi kullanclarna
daha fazla ierik retimi yapabilmeleri, malzeme ekleyebilmeleri iin imkn salamaktadr. nternet klasik ierik retim dngsn deifltirmifltir. Geleneksel kitle
36
iletiflim aralarnda ierik retim dngs ve ieriin zamansal boyutu arasnda ayrlmaz bir iliflki bulunur. Son dakika oluflturulan ierikler ve zel ierikler (yayn
flans tek elden olan ierikler) ierik hiyerarflisinde ilk srada gelirler ve yaynlanma acilliklerinden dolay dierlerinden ayrlrlar. Olaylar, ierik dngs ile akflt veya senkronize olduu zaman paylafllan ierik olarak ele alnmalar kuvvetle
muhtemel olur. Geleneksel medyann kendine zg ierik paylaflm dngs vardr: Medya asndan dflnecek olursak gazetelerin sabahlar ya da akflamlar; radyo ve televizyonun kimi saatlerde daha fazla kimi saatlerde daha dflk rating aldklar belirli zaman dilimleri vardr (ama yine de son dakika haberleri veya zel
haberler sz konusu olduunda yayn akfl kesilir). nternet, ilk olarak geleneksel
haber dngsn ksaltmfl ve srasn deifltirmifl; ikinci olarak da gazetecilie 24
saat haber retim dngs kavramn kazandrmfl ve habercilie dair ifllemleri hzlandrmfltr. Haberler 7 gn 24 saat eriflilebilir, minimum srede yenilenebilir ve
global lekte takip edilebilirdir. erik reticileri, oluflturduklar ierikleri kstl
srede paylaflma ap, evreye teslim etmeleri gerektii iin elde ettikleri bilgileri
ve kaynaklar bazen kontrol edememektedirler. Bunun sonucunda kendi ifl kalitelerini dflrmek ve takipcilerinin gvenlerini kaybetmek pahasna online ortamda
bulduklar bilgilere gvenmek durumunda kalmaktadrlar. Bilgisayar Yardml
Arafltrma ve Raporlamadan bahsettiimizde arafltrma boyutu kadar raporlama
ksm da nem arz etmektedir. Bilgisayarlar, ierik oluflturanlarn sezgilerine ve niteliklerine sahip olmamalarna ramen ierik oluflturmada iflin kalbi bilgisayar ekranlarnda atmaya devam edecektir. Salam ve detayl alfllmfl bir ierik her zaman bilgisayarn tesine gemek ve iletiflimin snrl kalmfl yetkinlikleri ve deerlendirilmifl bilgiler ile desteklenmek ister. eriin zenginlefltirilmesinde flu yntemler etkili olabilir:
Kaynaklar ile konuflmak ve gven ba kurmak,
Uzmanlar ile paylaflmlarda bulunmak ve yapmak,
Belgeler zerinde alflmak ve sorgulamak.
Her ne flartta olursa olsun, nternet ortam kaynakl bilgilere erifltiimizde online ortamdan elde ettiimiz bilginin geerliliini kontrol etmek iin afladaki 4 kriteri her zaman aklmzda bulundurmalyz:
1. Sahiplik
- Web sitesini kim hazrlad?
- Siteyi kim destekliyor?
- Kurumun veya kiflinin hedeflerinin tanmna balant var m?
- Sitenin sahibini dorulatacak bir yol var m?
- Telif haklarnn sahibinin kurumun veya kiflinin kendisi olduunu vurgulayan bir aklama var m?
2. Doruluk
- Kaynaklar baflka kaynaklar tarafndan dorulanabilecek flekilde akca
listelenmifl mi?
- Bilginin esas kaynaklarna balantlar var m?
- evrim dfl dnyada gvenilir bir site mi?
- Bulduunuz bilgiyi gvendiiniz dier kaynaklar ile snayabiliyor musunuz?
- Bilgi, dil bilgisi, yazm ve baskya iliflkin hatalardan arndrlmfl m?
3. Ynelim
- Kurumun veya kiflinin ynelimi/yanll akca belli mi veya ne olduunu dflnyorsunuz?
37
Oluflturulmufl ierik belli somut durumlara m yoksa grfllere mi dayanyor?

4. Gncellik
- erie iliflkin gncellemeleri sitede takip edebiliyor musunuz?
- Sayfann ve ieriin ne zaman yazldn, ne zaman yklendiini ve ne
zaman gncellendiini grebiliyor musunuz?
- erik malzemesinin gncel olduuna iliflkin iflaretler nelerdir?
erik oluflturmann nemi kadar oluflturduumuz ieriin yaygnlafltrlmas ve
paylaflm da o ieriin kendisi kadar nemli hle gelmifltir. Bu paylaflm salayan
da yeni iletiflim teknolojileri, bilgisayarlar ve nternettir. Bugn itibariyle bir aa
bal olan bilgisayar says dnyann nfusuna neredeyse eflit durumdadr. Artk
vazgemeyi bile dflnemediimiz, onsuz olamadmz nternette 1 dakikada
olan olaylar Hrriyet gazetesi Pazar ekinde flu flekilde zetlemifltir. nternette 1
dakikada 6 yeni makale girilmekte, 1300 yeni kullanc mobil cihazlara eklenmekte, 204 milyon adet yeni elektronik posta yollanmakta, 83.000 Dolarlk satfl yaplmakta, online radyolarda 61.141 saatlik flark dinlenilmekte, Flickrda 20 milyon fotoraf izlenmekte, Twitterda 320den fazla yeni profil oluflturulmakta, Googleda 2
milyondan fazla arama yaplmakta, YouTubeda 1.3 milyon video izlenmekte ve 30
saatlik video yklenmekte ve Linkedinde ifl balantlar iin yeni profiller oluflturulmaktadr (Hrriyet, Pazar Eki, 2 Eyll 2012). Anlafllaca zere yaflamamzn
byk ve nemli bir blm dijital ve her zamankine gre ok daha farkl bir ortama ve etkileflime taflnmfl olmaktadr.
Resim 2.4
Sosyal Alar
Time dergisinin 2010 Mays ayndaki saysnda sosyal alar ve ortamlar ile ilgili yazs yeni iletiflim teknolojilerinin ve sonularnn geldii noktaya iliflkin baflka
38
bir rnei taflmaktadr. Bir sosyal paylaflm ortam olan Facebookun aslnda yeleri bakmndan dnyann en byk nc nfusuna sahip lkesi gibi olacan
iflaret etmektedir (Fletcher, 2010: 22).
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Yeni iletiflimSIRA
teknolojilerinin
gnmz toplumsal geliflmelerindeki roln de hatrlayarak
SZDE
ne tr yansmalarnn olduunu dflnyorsunuz? Tartflnz.
ELM
D fi Nteknolojilerinin
Yeni iletiflim
bylesine dikkat eken etkileflim ve katlm salayan sonular dourmas toplumsal yaflam asndan ok daha genifl bir etkiyi de
ortaya kartmfltr.
S O R U Toplumsal etkileri bakmndan yeni iletiflim teknolojilerini ve iletiflimin yeni rgtlenme biimini incelediimizde flu temel zellikleri grmekteyiz:
1. Daha fazla katlm
DKKAT
2. Daha fazla etkileflim
3. Demokrasinin glendirilmesi
SIRAve
SZDE
4. Katlm
sanal katlm
5. Demokrasinin yaygnlaflmas ve yaygnlafltrlmas
6. Harekete geirme
N N
AMALARIMIZ
Resim 2.5
letiflim teknolojieri
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
SOSYAL ALAR
Sosyal Alarn nemini ve Kullanmn fade Etmek
Toplumsal etkileri bakmndan incelediimiz yeni iletiflim teknolojileri ve oluflturduklar alar bilgi toplumunun da flekillenmesine yardmc olmaktadr. Bu dorultuda flekillenen ve bir araya gelip iliflkilendirilen sadece bilgi deil, ayn zamanda
sosyal iliflkilerin kendisidir. Sosyal alar insanln kendisi kadar eskidir. nsanlar
birok kifli ile ilk alardan itibaren belli iliflkiler ve sosyal yaplar ierisinde bulunmufltur. Bugn yeni iletiflim teknolojileri ile salanan da aslnda eskiden bu yana
alflageldiimiz yaflam zelliklerimizin yeni iletiflim ortamlarna teknoloji vastasyla taflnmasdr.
Kendi dnyamzdan bildiimiz iliflkilerimizi ve bu tm etkileflimleri kitle toplumu olarak adlandrrsak ve iletiflim teknolojileri ile oluflturulmufl a toplumu ile kyaslamaya alflrsak arada flu tr benzerlik ve farkllklara tanklk etmifl oluruz
(Dijk, 2006: 33):
zellikler
Kitle Toplumu
A Toplumu
Temel geler
Btncllk (gruplar, kurum ve topluluklar) Bireyler (alarla

balanmfl)
gelerin doas
Homojen
Heterojen
lek
Geniflleyen
Geniflleyen ve snrlandrlmfl
Yaklaflm
Yerel
Yerel ve kresel
Balant ve balantl kalma
geler iinde yksek
geler aras yksek
Younluk
Yksek
Daha dflk
Merkeziyet
Yksek (birka merkez)
Daha dflk (oklu merkez)
erme
Yksek
Daha dflk
Topluluk eflidi
Fiziksel ve birliktelik
Sanal ve eflitli
Organizasyon eflidi
Brokrasi
Bilgidizinli
Dikey oluflum
Yatay eflitlilikte
Hane eflidi
Genifl aileyle byk
Farkl eflitlilikteki aile iliflkileriyle snrl
Temel iletiflim tarz
Yz yze
Artan flekilde ara vastasyla
Medya tarz
Kitlesel medya
Daha snrl zel gruplara etkileflimli

medya
Medya says
Dflk
Yksek
ve zellikle dikkati eken sosyal alarn yer ald ve oluflturduu sosyal medya bilginin yeniden deerlendirilmesini de beraberinde getirmifltir. Sosyal medya
sayesinde bilgi daha farkl anlamlar, deerler ve kullanmlara sahip hle gelmifltir.
Sosyal alar vastasyla oluflturulup bir araya gelen sosyal medyada bilginin deerlendirilmesini incelediimizde ise flu temel zellikleri grmekteyiz:
Bilgi daha paylafllabilir hle gelmifltir. rnein, fotoraflarmz yklediimiz Flickr sitesi sayesinde fotoraflarmz istediimiz kiflilerle ve daha genifl
kitlelerle paylaflabilir hle geldiimizi syleyebiliriz.
Bilgi daha arflivlenebilir hle gelmifltir. Sosyal medyann elektronik kayt
zellikleri sayesinde bilgi kronolojik ve tema gibi bafllklar altnda arflivlenebilir hle gelmifltir.
Bilgi daha bireysel ve gndelik olarak deerledirilebilir hle gelmifltir. Bunun en nemli rneini de bloglarda grmekteyiz. Kiflilerin her biri bireysel
ve belli zaman dilimlerinde istedikleri gibi tercihlerde bulunabilen yaymclar hline gelmifltir.
Bilginin kullanlma biimi ile kimlik oluflturma seeneine de sahip olmufltur. rnein, Facebook gibi bir sosyal medya ortamnda hem kiflisel
olarak bir kimlik alan oluflturulabilmekte hem de orada yer alan bilgiler
farkl biimlerde arflivlenebilmifltir.
Bilginin kullanlmasna iliflkin olarak bir sralama oluflturma ve ne kartma flans da retilmifl olur.
Bilginin sosyal alar ve sosyal medyada paylafllmas ile birlikte en yerel bir
ierik bile kresel bir yaklaflm ierisinde deerlendirilebilir ve deer kazanabilir. YouTubea yklediiniz basit bir dn videosunun bir anda dnyada en ok izlenen videolardan biri hline gelmesine bu yzden flaflrmamak gerekir.
39
40
Bilgi her zamankine gre ok daha fazla duygular ile buluflabilme flansna
sahip olmufltur.
Bilginin sosyal alar ve sosyal medyada paylafllmas ile birlikte bilgi-ierik
reticisi ve paylaflmcs olanlar ortamda varolduklarna ve aidiyetlerine iliflkin de izler brakmaktadr. Dierleri tarafndan grnr hle gelmektedirler.
Bilgi bir topluluun retimi olarak da kabul grebileceinden topluluk hissinin retilmesi de nemli hle gelmektedir. Bilgi zerinden bilgi-ierik
reticileri bir tr balantllk ierisinde olabilmektedir.
Sosyal alar hayatmzn ierisine o kadar girmifltir ki online etkinliklerimiz ierisinde en sk faydalandmz etkinlik ierisinde yer almfltr. Yaplan arafltrmalar
sosyal alardan yararlanmann veya sosyal alar aracl ile etkinliklerde bulunmann kiflisel elektronik postalarmz okumann tesine getiini ortaya koymaktadr.
Sosyal alarn yeni iletiflim biimlerini ortaya koymas yeni iliflki biimlerini de beraberinde getirmifltir. Arkadafl kelimesi belki hi dflnmediiniz tesinde bir fiil olarak deerlendirilmeye bafllamfltr. Ltfen kendi deneyimlerinizi hatrlayn.
Sosyal alar ile ilgili etkinliklerimiz ierisinde arkadafl edindim ifadesi artk bir
eylemin karfll olarak yer almaktadr.
Sosyal alar aracl ile online topluluklar oluflturabiliyoruz, bu topluluklarn yeleri arasnda etkileflimi ve kullanc kaynakl ierik etkileflimi retebilmifl oluyoruz.
Sosyal alarn geliflimi ve yaygnlaflabilmesi ile birlikte sosyal medyann kullanmna
uzanan bir sreten getiimizi gryoruz. Sosyal alar aracl ile iletiflim ierisinde
ve belli bir balant ierisinde olan bireyler ve topluluklar artk somut ortamlar zerinde bu paylaflmlarn srdrr hle gelmifltir. Sosyal alardan sosyal medyaya uzanan srete dikkati eken nokta vardr. Bunlar (Newman, 2009):
1. nternet zerinde mesaj panolarnn farkl topluluklarn oluflmaya bafllamas.
2. Bloglarn ortaya kmas.
3. Sosyal alarn ykseliflini srdrd srete sosyal medyann da ykselifle
gemesi.
Sosyal alarn gnlk hayatmz ierisine hzla girmesiyle birlikte eflitlenen tanmlar kazanmas da kanlmaz olmufltur. Sosyal a ifadesi gnmzde pek de
ak bir tanm kazanamamaktadr. Dikkat edecek olursak sosyal alar ile ilgili tartflmalarda veya kaynaklarda ska sosyal a, sosyal a siteleri ve sosyal balant gibi ifadeler kullanlmaktadr.
Clude Mitchellin tanmna gre Sosyal a belli grup insann belirli bir a ile
birlikte ve bu aa belirli zellikler ykleyerek bu srece katlan bireylerin sosyal
davranfllarn yorumlamaya yarayan balantlardr. Wasserman ve Fausta gre ise
Sosyal alar snrl yapdaki katlmclarn ve onlarn iliflkilerinin birbirileri ile etkileflimlerinin zerinden yeniden tanmlanmasdr.
Richter ve Koch ise sosyal a sistelerinin bir tr uygulama siteleri olduunu ve
kullanclara kendi kimliklerini ve iliflkide kalabilmelerini ynetebilmeleri iin ifllevler sunan alar olarak deerlendirmektedirler.
Sosyal alar ile ilgili tartflmalar ve tanmlarda dikkat edilmesi gereken nemli
bir nokta ise sosyal alar ile online topluluklarn birbirine karfltrlmamas gerektiidir. Online topluluklar incelediimizde flu zellikleri grmekteyiz (Tharon,
2010):
Online topluluklarn yaps bire bir iliflkilerin yerine paylafllan amaca younlaflmaktadr.
Online topluluklar yeleri arasnda tahmin edilebilir ikincil iliflkiler sz konusudur.
41
Online topluluklar amalar, kurallar ve yazflma ortam bakmndan dier

topluluklara gre daha belirgindirler.
Online topluluklar paylaflmn ve ifl birliinin gerektii etkinlikler iin etkindir.
Online topluluklar topyekn eylem gerektiren etkinlikler asndan daha etkili zmler retirler.
Online topluluklar tartflma gruplar, forumlar veya listeler ile karfltrlmamaldr.
Online topluluklara gre sosyal alar flu tr zelliklere sahiptir (Tharon, 2010):
Sosyal alarn yaps tekil kullancnn birebir iliflkilerinin evresine odaklanmfltr.
Sosyal alar yeleri arasnda zayf ikincil iliflkilere sahiptir.
Sosyal alar yelerine-kullanclarna ayn anda birden fazla grubun yesi
olabilmelerine izin vermektedir.
Sosyal alar etkinliklerin paylafllmas iin uygundurlar.
Sosyal alar ifl birliini ve topyekn eylemi gerektiren etkinlikler iin daha
az etkilidir.
Sosyal alar yelerine-kullanclarna daha kolay topluluklar kurma flans verir.
Resim 2.6
Sosyal Alar
Bireylerin sosyal alar zerinde neden yer aldn ve sosyal alarn ne tr zelliklere sahip olduunu yukarda tartflmaya alfltk. Bireylerin sosyal alarda neden
bulunduunu sonu ktlarna gre gruplandracak olursak flu zellikleri de belirtmemiz gerekir:
Bilgi alflverifli amacyla kullanm:
Bir konu hakknda bilgi elde etmek amatr.
Motivasyon, beceriler, yeterlilik-kendine gven ve iyi hissetme gerekelerdir.
rnek olarak, fikir edinmek, yeni fleyler renmek, yeni teknolojileri renmek, farkna varmak ve hisleri bir yolla ifade etmek iin kullanlr.
Sosyal amala kullanm:
Duygusal destek salamak amatr.
Eitim, tartflma gruplar ve bofl zaman elencesi gerekelerdir.
rnek olarak, tavsiye almak, duygular dfla vurma ve dierlerini desteklemek iin kullanlr.
Arkadafllk amacyla kullanm:
Yeni arkadafllar bulmak ve arkadafl edinmek amatr.
Bilgi paylaflm, ortak deneyim ve kendini deerlendirmek gerekelerdir.
rnek olarak, ortak deerlere sahip insanlarla konuflmak, benzer ilgilerdeki insanlarla konuflmak, elenceli olduunu dflnmek ve toplulua bir fleyler yollamaktan keyif alnd iin kullanlr.
42
SOSYAL MEDYA
Sosyal Medyann nemini ve Kullanmn
Deerlendirebilmek
Resim 2.7
Haberleflme,
bilgisayar ve
yaynn birleflmesi
letiflim ve biliflim teknolojilerinin hzl geliflimi yeniliki bir medyann (ortamn ve

etkileflimin) domasn salad. Bu biliflim ve haberleflmenin yeni ortamlar ancak
flu sreler ile salanabildi:
Dijitallefltirme, taflnan bilginin skfltrlmas ve hatalarn giderilme yetisi ile
daha iyi ve verimli iletim salayan dijitallefltirme yeni olanaklar ve bakfl alar salad.
Haberleflme, bilgisayar ve yayn birleflti. Yukarda bahsedilen yeni medyann ortaya kmas haberciliin uygulamalar adna da yeni bir itici g olmufltur. Alarn artmas sebebiyle mesafeler aras ve birbirinden kopmufl
uzamlar aras balant olas hle gelmifl ve haberleflmenin yeni fleklinin bakfl as genifllemifltir. Btn flebekelerin flebekesi olarak isimlendirilen nternet, medyann evresinde ald byyen rol asndan youn tartflmalar harekete geirmifltir. nternetin salad yaratc olanaklar ve getirdii
devrimsel yenilikler coflkulu, ani umutlara ve beklentilere yol atysa da beraberinde dflndrc ve olumsuz grflleri de getirmifltir. Anlafllaca gibi nternet metin, ses, fotoraf, resim ve grnt gibi formlar kullanr ve bu
formlar dijital multimedia ortamna taflyarak ierik paylaflmna iliflkin uygulamalar zenginlefltirir.
ok aktr ki, ieriin doas nternetin ortaya kflyla deiflmeye
bafllamfltr ve bundan etkilenmesi
kanlmazdr. Yeni iletiflim ve biliflim teknolojilerinin dinamikleri
paylafllanlara-ierie iliflkin temel
ve nemli deifliklikler getirmifltir.
Yeni etkileflim yollar ile insan
davranfl ve kltrne yn verecek
olan yeni nesil yazlmlar, ortamlar ve iliflkili dier geleri ifade edebilmek iin Stove Boyd (Boyd,
2008) sosyal aralar ifadesini kullanmfltr. Bugn ska duyduumuz ve kullandmz bloglar, wikiler ve sosyal medya sitelerini de bu
bafllk altnda deerlendirmifltir.
Bir baflka tanmda ise sosyal
medya kullanclarna etkileflim, iletiflim ve paylaflm olana veren dijital medya olarak tanmlanrken bir
baflka grflte ise sosyal medya kullanc kaynakl ieriklerin paylaflld YouTube, Flickr ve Digg gibi
siteler olarak deerlendirilmektedir. Buna paralel olarak da nceden ifade ettiimiz sosyal alar da insanlarn dier insanlar ile balant kurduklar ve topluluklar
43
oluflturduklar Facebook, MySpace ve Windows Live Space gibi alardan oluflan siteleri ifade etmektedir.
Sosyal medyann da geliflimini srdrmesi ile birlikte kendi iinde farkl zelliklere ve hedeflere uygun olarak eflitlendiine tanklk ediyoruz. Son dnem geliflmeleri de gzlemleyerek sosyal medyann temel ortamda geliflme kaydettiini ifade edebiliriz. Bunlar flu flekilde sralanabilir:
letiflim merkezli sosyal medya
fl birlii ve bilgi paylaflm merkezli sosyal medya
Zengin medya ieriinin paylaflmn hedef alan sosyal medya
Resim 2.8
letiflim merkezli
sosyal medya
letiflim merkezli sosyal medyada flu temel uygulamalar grmekteyiz:

- Web gnlkleri
- Mikrobloglar
- Sosyal a siteleri ve gruplar
Web gnlkleri temelde kiflisel web sayfalar olarak da ifade edilebilir. Kiflinin
istedii gibi gnlk deneyimlerini, dflncelerini veya aktarmak istediklerini paylaflt; grfl alflverifline de olanak salayabildii webe yklenmifl ierik ortamlardr.
Mikroblog ise bir a grubu zerinde yer alan yelerin birbirlerine ksa mesajlar
yollayabildii uygulamay ifade etmektedir. Bugn dikkati eken en yaygn uygulama 140 karakteri gemeyen paylaflmlar ile Twitterdr.
Sosyal a siteleri ve gruplar ise farkl paylaflmlarda bulunmamza yardmc
olan, fotoraflarmzdan mesajlarmza ve zel mesajlaflmaya kadar birok uygulamada bulunmamza olanak salayan Facebook, MySpace ve YouTube gibi sosyal
a ortamlardr.
fl birlii ve bilgi paylaflm merkezli sosyal medyada flu temel uygulamalar grmekteyiz:
- Wiki siteleri
- Sosyal iflaretleme siteleri
Wiki siteleri bir anlamda okunabilir ve yazlabilir web siteleri olarak da deerlendirilebilir. eriin oluflturulmasna ve yaygnlaflmasna olanak veren kitlesel
kaynak zellikleri de kazanabilecek ortamlar ve uygulamalar iflaret etmektedir.
Gnmzde en dikkati eken uygulamalardan biri Wikipediadr.
Sosyal iflaretleme siteleri ise bir kullancnn beendii bir sayfay dier kullanclar ile paylaflmas amacyla nternet ortamnda kaydetmesine denmektedir. Gnmzde en dikkati eken uygulamalardan biri del.icio.ustur.
Zengin medya ieriinin paylaflmn hedef alan sosyal medyada flu temel uygulamalar grmekteyiz:
44
- Fotoraf ve benzeri dier alflmalarn paylaflld siteler

- Video, mzik ve ses dosyalarnn paylaflld siteler
- Canl yayn siteleri
- Hazr sunum paylaflm siteleri
- Sanal gereklik siteleri
Fotoraf ve benzeri dier alflmalarn paylaflld sitelere ye olan kullanclar
kendi alflmalarn ortak ieriin paras olarak dier grup yeleri ile paylaflmaktadrlar. Gnmzde dikkati eken en yaygn rnekler ierisinde DevianArt ve
Flickr gelmektedir.
Video, mzik ve ses dosyalarnn paylaflld sitelerde en temel aktivite retilen ieriin veya beenilen ieriin paylafllmasdr. rnein, YouTube adl sitede
arlkl olarak ses ieren grntler, eflitli videolar paylafllmaktadr.
Canl yayn sitelerinde ise nternette gerekleflen veya nternetin dflnda gerekleflip nternete taflnan ses-grnt ieren farkl ierikler paylafllmaktadr. Bu
flekilde kullanm canl yaynlar da iermekle birlikte, canl paylaflmlar da kapsamaktadr.
Hazr sunum paylaflm sitelerinde farkl konularda farkl kifliler tarafndan hazrlanmfl eflitli sunumlarn paylaflm mmkn olmaktadr. Gnmzde SlideShare
ve Scribd adl sitelerde bu uygulamann rneklerini grmekteyiz.
Sanal gereklik siteleri ise farkl yaflam deneyimlerinin benzerlerinin retildii
ve bir oyun-tekrar yaklaflm ierisinde kullanclara aktarld uygulamalar ifade
etmektedir. Gnmzde en dikkati eken rneklerden biri Second Life uygulamasdr. Ara ve insan arasndaki etkileflim ile gerek deneyimlerimize benzer deneyimler ortaya konulmaya alfllmaktadr.
Yukarda yer alan tanmlamalar dorultusunda sosyal medyann oluflumuna neden olan, sosyal medyay saran ve birbirleri ile de etkileflim ierisinde olan bir rgden bahsetmemiz gerekiyor. Bu rg ierisinde sosyal medyay merkeze koyduumuzda evresini saran, sosyal medyay douran ve birbiri ile etkileflim ierisinde olabilen geleri flu flekilde ifade edebiliriz:
Gnlkler
Mikro gnlkler
Hareketli grnt paylaflmlar
Fotoraf paylaflmlar
nternet tabanl saysal yaynlar
Zengin ortam zetleri
Grafik bileflenler
Sosyal alar
Sohbet odalar
Tartflma ortamlar
Mesaj panolar
Sonu olarak, sosyal alar ve sosyal medyann gnmz alanlar ve zamanlar
ierisinde bu derecede yer almas flu dflnceyi akla getirmektedir. Teknolojiye
bal bylesi bir etkileflim artk her an, her yerde ve herhangi bir ara ile gerekleflebilir hle gelmektedir.
Sosyal medyann bylesi ok ortam ve etkileflimi retmesine iliflkin tanmlar
paylaflrken ortaya koyduu somut avantajlar da vurgulamakta fayda vardr. Sosyal medyaya iliflkin avantajlar flu flekilde vurgulanabilir:
- Sosyal medya genifl lekte ve eriflilebilir teknolojileri kullanmakta ve yer
vermektedir.
45
Sosyal medya insanlarn dier gruplar ve insan topluluklar ile iletiflim kurabilmesini salamaktadr.
Sosyal medya belli konularda etki salanabilmesini salar.
Kendinizi sosyal medyada ierik yaymlayan biri olarak dflndnzde

ne tr farkl uySIRA SZDE
gulamalarda ve yaklaflmlarda bulunabileceinizi dflnyorsunuz? Tartflnz.
D fi N E L M
En baflta da belirtildii gibi herkes bir yaymc hline gelmifltir.
Sosyal medya
sayesinde her bir birey de yaymc hline gelmifltir. Sosyal medya aracl ile yer
S O R U
bulabilecek yaymclk yaklaflmlar ve biimleri flu flekilde sralanabilir:
a. Kiflisel yaymclk:
Yukarda da belirtildii gibi kiflisel gnlklerin yaymlanmas, baflka insanDKKAT
lar ile paylaflmak istediimiz ieriklerin bu yolla ortaya kmasn salayabiliriz.
SIRA SZDE
b. flbirlii iinde yaymclk:
Yukarda da belirtildii gibi wikilerin oluflturulmas bir grup insann farkl
ierikleri yaymlamada ifl birlii yapmas anlamna gelmektedir.
AMALARIMIZ
c. Sosyal a yaymcl:
Sosyal a yaymcl insanlara dier insanlar ile birlikte sosyal alar zerinden iliflkiler kurabilmelerini ve bunlar kullanabilmelerine
olur.
K T Ayardmc
P
MySpace, Facebook, LinkedIn, Orkut ve Hi5 gibi alar bunun en gzel rnekleridir.
d. Geri bildirim ve tartflmalar:
TELEVZYON
Farkl birok yaym hizmeti ve ortam insanlara-kullanclara farkl biimlerde geri bildirimde bulunmalar ve tartflmalara katlma flansn retmektedir.
e. Bir araya getirme ve snrlandrma:
N T E Rbelli
N E T gruplamaSosyal medya farkl yaymclardan gelen ok sayda ieriin
lar iinde kullanclara ulaflmasna ve istedikleri ieriklerin de iflaretlenerek
belli tercihler dorultusunda snrlandrlarak ulaflmasn salar.
f. Toplayclar ve datclar:
Farkl programlar sayesinde farkl kaynaklardan belirli ierikleri bir araya
getirerek baflka birinin sosyal medya rn ierisindeki web sayfasna datp ekleyebiliriz. Tercihte bulunduumuz sitelerin ksayollarnn hazrlanp
yaylmas da bu anlayfl ierisinde olmaktadr.
g. Kiflisel pazarlar ve pazarlama:
Sosyal medyann en nemli zelliklerinden birisi de kullanclarn deerli
grdkleri bir ieriin baflka insanlar-kullanclar iin deer ifade ettiini
anlamas zerine sunabilmesi, paylaflabilmesi ve pazarlama da bulunabilmesidir. eBay, Craiglist ve gittigidiyor.com gibi siteler bunun en iyi rneklerindendir.
Grlecei zere sosyal alarn oluflumu ve sosyal medyann geliflimi ile birlikte en yerel olan bir ierik bile kresel bir paylaflmn paras olabilmekte, kresel
olan bir ierik ise yerel anlamda daha zel bir kullanm bulabilmektedir. nsanlarn gerek zaman ve mekanda frsat bulamadklar birliktelikleri retebilmekte ve
bunun belirtildii gibi neredeyse onlarn istedii zaman, istedii biim ve istedikleri ara-ortam zerinden yapabilmelerine olanak salamaktadr. Gncel rneklerde de grdmz gibi sosyal medyann harekete geirici zellii de gnmz
toplumlar iin dikkati eker bir neme sahip olmufltur.
N N
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
46
zet
Son yllarda sklkla duyduumuz kreselleflme kavram ierisinde deerlendirilen kitlesel bilgi teknolojilerinin retimi ve kullanm ile karflmza kan bir baflka
nemli ifade bilgi toplumudur. Bilgi toplumunun oluflumunda tartflmann temelinde yatan ierie iliflkin konular olduu kadar teknoloji ve iletiflime iliflkin konularda tartflmann bir paras olarak geliflmektedir.
letiflim teknolojileri sayesinde dnyann kresel bir
ky olduu grfl, 1960l yllarda McLuhan tarafndan ortaya atlmfltr. letiflim alanndaki teknolojik aralarn ortaya kmas, iletiflimin yaygnlaflarak daha ok
paylafllabilir hle gelmesi bir tr teknolojik devrim olarak deerlendirilmifltir. Bylesi bir teknolojik devrimin,
toplumsal bir devrim yaratt, toplumlar adna deiflimlere neden olduu ve bireyler adna daha farkl sonular ortaya koyduu da tartfllmaktadr. Bu tartflmalar ierisinde de en arlkla demokratikleflme, iletiflim
zgrl, katlm ve etkileflim kavramlar merkezde
yer almaktadr.
Yeni iletiflim teknolojilerinin ortaya kmas ve bu teknolojilerin kullanlmas ile sosyal alarn oluflmas her
zamankine gre ok daha farkl bir iletiflim srecini de
ortaya kartmfltr. Sosyal alarn oluflumu, yeni medya
ortamlarnn geliflmesi ile iletiflim srelerine katlm ve
etkileflim de yeni tanmlar, zellikler kazanmfltr.
1900lerin sonundan itibaren duyduumuz dijital kelimesi, nternet ile yepyeni iletiflim kurma ve paylaflma
ortamlar olan Facebook, Twitter, YouTube isimleri ve
daha birou ok yakn bir gemifle sahiptir.
Yeni iletiflim teknolojilerinin bylesine dikkat eken etkileflim ve katlm salayan sonular dourmas toplumsal yaflam asndan ok daha genifl bir etkiyi de ortaya kartmfltr. Toplumsal etkileri bakmndan yeni iletiflim teknolojilerini ve iletiflimin yeni rgtlenme biimini incelediimizde daha fazla katlmn gerekleflmesini,
daha fazla etkileflimi, demokrasinin glendirilmesini,
katlm ve sanal katlm, demokrasinin yaygnlaflmas ve
yaygnlafltrlmasn ve harekete geirmeyi gryoruz.
Sosyal alar aracl ile online topluluklar oluflturabiliyoruz, bu topluluklarn yeleri arasnda etkileflimi ve
kullanc kaynakl ierik etkileflimi retebilmifl oluyoruz. Sosyal alarn geliflimi ve yaygnlaflabilmesi ile birlikte sosyal medyann kullanmna uzanan bir sreten
getiimizi gryoruz. Sosyal alar aracl ile iletiflim
ierisinde ve belli bir balant ierisinde olan bireyler
ve topluluklar artk somut ortamlar zerinde bu paylaflmlarn srdrr hle gelmifltir.
Sosyal alarn oluflumu ve sosyal medyann geliflimi ile

birlikte en yerel olan bir ierik bile kresel bir paylaflmn paras olabilmekte kresel olan bir ierik ise yerel
anlamda daha zel bir kullanm bulabilmektedir. nsanlarn gerek zaman ve meknda frsat bulamadklar birliktelikleri retebilmekte ve bunun belirtildii gibi neredeyse onlarn istedii zaman, istedii biim ve istedikleri ara, ortam zerinden yapabilmelerine olanak salamaktadr.
47
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi kresel ky kavramn kullanmfltr?
a. Marshal McLuhan
b. Marshal OReiley
c. Marshal Huxley
d. Max Weber
e. Anthony Giddens
2. Afladakilerden hangisi dijitalleflmenin hayatmza
iliflkin olarak olas artfl salad konulardan biri deildir?
a. Kltrn standartlaflmas
b. Kltrn anlamsz hle gelmesi
c. Kltrel kolaj
d. Kltrn hzsal yaygnlaflmas
e. Kltrn grselleflmesi
3. Afladakilerden hangisi nterneti dier medya biimlerinden farkllafltran temel zelliklerden biri deildir?
a. Bilginin, retildii yerden bamsz olarak kresel lekte datm ve yaylm
b. Bilginin, dorudan iletimi ve bunun sonucu olarak da haber retim dngsnn ksalmas
c. Bilginin genel bir paylaflmdan karak snrlar
belli bir paylaflm alanna yaylmas ve kullanm
sknts ekilmesi
d. letimin aflr hz ve yaylm ki bu nternetin
devrimsel karakterini tanmlar.
e. nternetin baskn yapsal zellii olan interaktivite, noktadan noktaya, noktadan oklu noktaya ve oklu noktadan oklu noktaya gibi haberleflme eflitlerini destekler
4. nteraktivite aracl ile ierik oluflturulmasnda afladaki yntemlerden hangisi bilindik uygulamalardan
biri deildir?
a. erik oluflturan ve kullanc arasnda dorudan
ya da dolayl olarak
b. E-posta alflverifli yoluyla
c. eriklere yer veren sitelerdeki blten panolar
yoluyla
d. Faks ve teleks gibi aralarn hzndan yararlanarak
e. Sohbet veya forum olanaklaryla
5. Sahiplik ile ilgili bir anlama sreci hangi konuda
bizlere yardmc olabilir?
a. Karar vericinin kim olduunun bilinmesi
b. letiflimi kurma
c. Pazarlamaya gven
d. Kiminle haberlefltiimizin bilinmesi
e. Bilginin gvenilirlii
6. Oluflturulmufl ieriin belli somut duruma m, yoksa

belli grfllere mi dayandn ortaya koyan geerlilik
kriteri afladakilerden hangisidir?
a. Ynelim
b. Paylaflm
c. Anlama
d. Ynlendirme
e. Ynetme
7. Afladakilerden hangisi sosyal alarn temel zelliklerinden biri deildir?
a. Sosyal alarn yaps tekil kullancnn birebir
iliflkilerinin evresine odaklanmfltr.
b. Sosyal alar yeleri arasnda olduka gl ikincil iliflkilere sahiptir.
c. Sosyal alar yelerine-kullanclarna ayn anda
birden fazla grubun yesi olabilmelerine izin
vermektedir.
d. Sosyal alar etkinliklerin paylafllmas iin uygundurlar.
e. Sosyal alar ifl birliini ve topyekn eylemi gerektiren etkinlikler iin daha az etkilidir.
8. Afladakilerden hangisi sosyal alarn duygusal
destek salamak amacyla kullanlmasn ifade etmektedir?
a. Yoklama amacyla
b. Bilgi edinme amacyla
c. Sosyal amala
d. Uygulama amacyla
e. Frsat amacyla
9. Afladakilerden hangisi sosyal medyay reten ve
birbiri ile etkileflim retebilen gelerden biri deildir?
a. Gnlkler
b. Grafik bileflenler
c. Mikro gnlkler
d. E-postalar
e. Sosyal alar
10. Wikilerin oluflturulmasyla bir grup insann farkl
ierikleri yaymlamada ifl birlii yapmas sosyal medya
aracl ile yaymclk yapmada hangi yaklaflm iflaret
etmektedir?
a. Kiflisel yaymclk
b. Bir araya getirme ve snrlandrma
c. Geri bildirim ve tartflmalar
d. Toplayclar ve datclar
e. fl birlii iinde yaymclk
48
1. a
Boyd, S. (10 Eyll 2008). The Knowledge: Stowe

Boyd.
Blossom, J. (2009). Content Nation. Indianapolis: Wiley Publishing Company.
DAndrea, A., Ferri, Fernando and Grifoni, Patrizia
(2010). An Overview of Methods for Virtual Social Networks Analysis. In: Abraham, Ajith, Hassanien, Aboul-Ella, Snasel, Vaclav. Computational
Social Network Analysis. Trends, Tools and Research Advances. Springer-Verlag London.
Fletcher, D. (2010). Friends Without Borders. Time.
May 31, 22-28.
Giddens, A. (1998). Modernliin Sonular. (eviren:
Ersin Kufldil). stanbul: Ayrnt Yaynlar.
Hrriyet Gazetesi. Pazar Eki. nternette 1 Dakikada
Neler Oluyor? 2 Eyll 2012.
Mitchell, J. Clude. (1969). Social Networks in Urban
Situations. Analysis of Personal Relationships
in Central African Towns. Manchester.
Newman, N. (2009). The Rise of Social Media and its
Impact on Mainstream Journalism. Thomson
Reuters.
Rosenau, J. (1990). Turbulance in World Politics.
Brington, Harvester.
Richter, A. & Koch, M. (2008). Functions of Social
Networking Services. Proceedings: 8th International Conference on the Design of Cooperative
Systems, Carry-le-rouet, France, Institut dEtudes Politiques dAix-en-Provence.
Tharon, W. H. (2010). Design to Thrive. Creating Social Networks and Online Communities that
Last. Morgan Kaufmann Publishers.
Timisi, N. (2003). Yeni letiflim Teknolojileri ve Demokrasi. Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar.
van Dijk, J. A. G. M. (2006). The Network Society: Social Aspects of New Media. (Second Edition). London: Sage Publications.
Wasserman, S., Faust, K. (1994). Social Network
Analysis. Cambridge: Cambridge University Press.
2. b
3. c
4. d
5. e
6. a
7. b
8. c
9. d
10. e
Yantnz yanlfl ise Girifl konusunu yeniden

gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni letiflim Teknolojileri ve
nternet konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Alar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Alar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Medya konusunu
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Medya konusunu

Sra Sizde 1
Dijitalleflmenin hayatmza iliflkin olarak deerlendirmeler kltrn standartlafltrlmas ve farkllaflmas, kltrn paral yaplara blnmesi, kltrel kolaj, kltrn hzsal yaygnlaflmas, kltrn grselleflmesi ve yksek miktarda kltr konular zerinde durmaktadr.
Sra Sizde 2
Yeni iletiflim teknolojilerinin bylesine dikkat eken
etkileflim ve katlm salayan sonular dourmas
toplumsal yaflam asndan ok daha genifl bir etkiyi de
ortaya kartmfltr. Toplumsal etkileri bakmndan yeni
iletiflim teknolojilerini ve iletiflimin yeni rgtlenme biimini incelediimizde daha fazla katlm, daha fazla
etkileflimi, demokrasinin glendirilmesini, katlm ve
sanal katlm, demokrasinin yaygnlaflmas, yaygnlafltrlmas ve harekete geirmeyi gryoruz.
Sra Sizde 3
Sosyal medya aracl ile yer bulabilecek yaymclk
yaklaflmlar ve biimlerinde sahip olabileceimiz seenekler kiflisel yaymcl, ifl birlii iinde yaymcl,
sosyal a yaymcln, geri bildirim ve tartflmalar, bir
araya getirme ve snrlandrmay, toplaycl ve datcl, kiflisel pazarlar ve pazarlamay iermektedir.
Amalarmz
N
N
N
N
N

oklu ortamlarda kullanlan temel kavramlar tanmlayabilecek,
PDF yazlmnn kullanm gerekelerini aklayabilecek,
Bilgi Sistemleri ve Uzman Sistemler kavramlarn tanmlayabilecek,
Web Tasarm srecini aklayabilecek,
Sanal Gereklik ve Robotlar kavramlarn tanmlayabileceiz.
Anahtar Kavramlar
oklu Ortam
zc
iTunes
Multimedia Player
Medya Player Classic
Skfltrma
Video Skfltrma
Skfltrma Algoritmalar
Mpeg4
H.264
DivX
XviD
PDF
Adobe Acrobat
Web
HTML
nternet Explorer
Safari
Firefox
IP
Alan Ad
Hosting
Uzman Sistemler
Bilgi Ynetim Sistemleri
Yapay Zek
Sanal Gereklik
Robotlar
EndNote
MathType
GRfi
OKLU ORTAM (MULTIMEDIA)
BLG YNETM SSTEMLER
UZMAN SSTEMLER
WEB TASARIMI
SANAL GEREKLK
ROBOTLAR
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
zel Uygulama
Yazlmlar
zel Uygulama Yazlmlar

GRfi
Bu nitede zel uygulama yazlmlar ve bu yazlmlarda kullanlan kavramlar ele
alacaz. Ayrca teknolojik geliflmelerin yaflammz kolaylafltrmak iin bizlere sunduu baz yeniliklere de deineceiz.
OKLU ORTAM (MULTIMEDIA)

oklu Ortam Nedir?
oklu ortam (Multimedia) uygulamalarnn ne anlama geldii konusuna deinmeden nce oklu ortamn ne demek olduunu aklayalm. En genel anlamyla oklu ortam metin, grafik, ses, animasyon, duraan ve hareketli grntden oluflan ve
saysal olarak ifllenen, saklanan ve gnderilen bilgisayar destekli bilgidir. Bilginin
eflitli ortamlarda yaynlanmas yeni bir kavram deildir. Gnmzde hl geleneksel anlamda bilgi yayncl yaygn flekilde srmektedir. Akla gelebilecek ilk
rnek gazete, dergi, broflr gibi basl yaynlardr. Televizyon yayncl da bilginin gnderilmesi konusunda yaygn olarak kullanlan bir medyadr. Ama oklu ortam (Multimedia) dediimiz zaman temel olarak eflitli bilginin saysal formatta bir
arada sunulmasn anlyoruz. Burada da bilgisayar teknolojisi devreye giriyor. Multimedia szcnn ilk ksm olan Multi szc oklu demek olup Multimedia
birden fazla ortamn bir arada olmas demektir.
oklu ortam temelde iki kategoriye ayrlr; lineer ve non-lineer. Lineer oklu
ortamda izleyicinin ierikle bir etkileflimi yoktur. Lineer oklu ortama rnek olarak
sinema filmini verebiliriz. Bir filmde grnt, ses, animasyon gibi oklu ortam geleri vardr ama seyircinin filme bir mdahalesi sz konusu deildir. Non-lineer
oklu ortamda ise izleyiciyle bir etkileflim sz konusudur. Non-lineer oklu ortama
rnek olarak bilgisayar oyunlarn verebiliriz. Bilgisayar oyunlarnda oyuncunun
oyunla st dzey bir etkileflimi sz konusudur.
oklu Ortamn Tarihesi

oklu ortam szc ilk kez 60l yllarda kullanlmfltr. Bu dnemde Microsoft ilk
oklu ortam destei olan Video for Windowsu (VFW) duyurdu. Bu, metin ve saylardan ok daha fazlasn ieren verileri destekleme adna atlmfl nemli bir
admd. Microsoft ile hemen hemen ayn zamanlarda Apple ilk oklu ortam destei olan Quick Time programn duyurdu. oklu ortam kavram gnmzde kulla-
52
nlan anlamn 1990larda almfltr. Gnmzde oklu ortam denildii zaman genel
olarak akla video, duraan veya hareketli grnt, ses ve metinden oluflan ortamlardan oluflan medyalarn elektronik ortamda etkileflimli bir flekilde eriflilmesi anlafllmaktadr. 1990l yllarda bilgisayar marketlerinde Multimedya Bilgisayar olarak
pazarlanan bilgisayarlarn yapt, CD-ROM ve ses kart ile CDlerden oklu ortam
dosyalarn okumaktan baflka bir fley deildi.
oklu Ortam Oynatclar
fiekil 3.1
Media
Player
fiekil 3.2
Media Player
Classic
Herhangi bir oklu ortam ieriini oynatabilmemiz iin bir oklu ortam oynatcsna gereksinim vardr. Piyasada birok oklu ortam oynatcs vardr. Bunlardan
Windows Media Player (fiekil 3.1)
Windows iflletim sistemiyle geldii iin en ok kullanlan oklu ortam oynatcs diyebiliriz. Media
Player ilk kez kurarken hangi
dosyalar oynatmak istediimizi
iflaretlemeliyiz.
Ayrca kurulum srasnda Media Player programn iflaretlemifl
olduumuz dosyalar oynatmak
iin varsaylan oynatc olarak da
seebiliriz.
Media Player Classic (fiekil
3.2), Windows Media Playerdan
yola klarak yaplmfl bir oklu
ortam oynatcsdr. DVD dhil her
trl medyay aabilen, birok alt
yaz formatn destekleyen ve az
kaynak kullanan bir oynatcdr. Media Player Classic sistemde ykl olan tm zcleri (Codecs- bu konuya az sonra genifl olarak deineceiz) kullanabilen ve
var olan tm zcleri destekleyen bir oklu ortam oynatcsdr.
53
3. nite - zel Uygulama Yazlmlar
iTunes (fiekil 3.3), Apple firmasnn rettii bir oklu ortam oynatcs olmasna
karfln Mac OS X iflletim sisteminin yansra tm Windows srmlerinde de alflabilmektedir. cretsiz gelen Podcast ierii de dhil olmak zere eflitli oklu ortam
ieriini oynatabilmeniz yannda Apple Storedan mzik satn alabilir, dosyalarnz organize edebilirsiniz.
fiekil 3.3
iTunes
iTunes Mac OS X ile gelen iLife (iPhoto, iMovie ve GarageBand) konseptinin

bir paras olmasna karfln dier iLife programlarnn aksine Windows ortamnda
alflmaktadr.
zcler (Codecs)
Normalde mzik, film gibi dosyalar olduka fazla yer kaplad iin taflnmas ve
indirilmesi uzun sreler almaktadr. rnein dakikalk CD formatndaki bir mzik paras yaklaflk olarak 50-60 MB yer tutmaktadr. Benzer flekilde bir DVD filmi yaklaflk olarak 4.5 GB yer kaplamaktadr. Divx olarak adlandrlan AVI format bu 4.5 GBlk DVDyi ok az bir kaypla skfltrarak 600-700 MBlk bir boyuta indirgemektedir. Bu skfltrlmfl divx formatn oynatmak iin de bilgisayarda bir
divx zc olmas gerekmektedir. Bu kadar byk dosyalar nternetten daha abuk indirebilmek iin skfltrmak iyi bir yntemdir. Ayrca skfltrlmfl bu dosyalar da izlemeden nce eski hline getirmek gerekmektedir. Yani ksaca dosyalarn
kolay taflnmasn salamak iin dosya boyutunu skfltrmak iin zclere gereksinimimiz vardr.
zc (Codec), COmpression/DECopmpression (Skfltrma/zme) szcklerinin ksaltlmfl fleklidir. Ksaca zc, byk oklu ortam dosyalarn skfltrp
ardndan bilgisayarnzda oynatabilmeniz iin tekrar zen bir bilgisayar programdr. zcler olmasayd nternetten dosya indirmek drt-befl kat daha fazla sre
alacakt. zcler ikiye ayrlr: Skfltrc (Encoder) ve zc (Decoder).
Encoder bir sinyali verilere veya kodlara eviren aratr. Bu kod skfltrma, saklama, flifreleme, gnderme gibi amalarla kullanlabilir. Bir Decoder ise Encoder
54
iflleminin tersine evrilmesidir. Yani encode edilmifl bir verinin orjinal hline dndrlmesi ifllemidir. rnein dosya boyutunu azaltmak amacyla encode edilmifl
bir dosya hedef bilgisayarda decode edilerek tekrar eski hline dnfltrlr.
Buraya kadar anlattklarmzdan elimize skfltrlmfl gelen bir dosyay amak
iin bir zc program kullanma zorunluluu ortaya kyor. Peki hangi zc
programn ykleyeceiz? Tek bir zc yeterli olacak m?
Maalesef bilgisayar dnyas sandnzdan daha karmaflktr. nternette kullanlan yzlerce zc vardr. Ses ve grnt skfltrmak, MP3 dosyalarn almak,
ekran grnts kaydetmek gibi amalar iin farkl zcler kullanlr. Hatta baz kullanclar dosyalarn ok deiflik zclerle skfltrarak paylaflma aarlar ve
siz bu tr bir dosyay indirip kullanmak istediiniz zaman dosyay hangi zc
programnn aacan bulamayabilirsiniz. Ama genel kullanclar film seyretme,
MP3 dosyalarn dinleme gibi sradan ifller iin 10-12 zc ile ifllerini grebilirler.
Bunun iin rnein ACE Mega Codecs Pack, XP Codec Pack veya K-Lite Pack
(fiekil 3.4) gibi zc paketleri rahatlkla gereksinimlerinize yant verecektir.
fiekil 3.4
K-Lite Mega Codec
Pack ve ACE Mega
Codecs Pack
Video Encoding
lk nce bir yanlfl anlamay dzeltelim; ska duyduumuz AVI veya MP4 dosyalar video dosyalar deildir. AVI ve MP4 (tpk ZIP dosyalarnn metin, ses, video
dosyalarn skfltrp taflmas gibi) sadece taflyc formatlardr. Video taflyc formatlar dosyalarn nasl taflndyla ilgilidir; iinde ne tr verilerin olduuyla deil.
Bir video izlerken oynatc ilk nce taflyc formatn ierikteki ses ve video izlerine (tracks) bakar ve ardndan decode etmek iin bunlarn dosya iinde nasl
yerlefltiklerini saptar. Daha sonra video grntsn decode ederek imajlar art arda ekrana gnderir. Ayn zamanda ses dosyasn da decode ederek cihazn hoparlrlerine gnderir. Birok taflyc format vardr.
MPEG-4 (dosya uzants: .mp4) taflyc format Applen eski QuicTime (Dosya
uzants: .mov) taflyc formatn temel almfltr. Apple web sitesindeki videolar hl QuickTime kullanyor olsalar da iTunesdan satn alnan videolar artk MPEG-4
taflyc formatnda gnderilmektedir.
ASF (Advanced System Format- dosya uzants: .asf veya .wmv) Microsoft tarafndan gelifltirilmifltir ve Media Player ve Zune ortam oynatcsnda kullanlmaktadr.
Flash Video (dosya uzants: .flv) Adobe Flash tarafndan gelifltirilmifl ve Flash
Playerlarda kullanlmaktadr. Flash Player srm 9a dek Flashn destekledii tek
taflyc formatt. Flashn son srmleri artk MPEG-4 taflyc formatn da desteklemektedir.
AVI (Audio Video Format - dosya uzants: .avi) Microsoft tarafndan bilgisayarlarda video oynatmann gnmzde olduu kadar yaygn olmad zamanlarda gelifltirdii bir taflyc formattr. Resm olarak daha gncel formatlar birok zelliini
desteklememektedir. Ayrca gene gnmzde kullanlan birok ses ve grnt zcsn resm olarak desteklememektedir. Zaman iinde birok flirket bu destekleri salamas iin alflmalar yapmfllardr ve AVI hl MEncoder gibi popler encoderlar iin varsaylan taflyc formattr.
Video zcler
Bir video zc, video grntsnn nasl encode edileceinin algoritmasdr.
Video oynatcs video grntsn decode eder ve imajlar ekrana gnderir.
Kullanlan birok video zc vardr. Biz burada en gncel alt video zcye
deineceiz.
MPEG-4 ASP (MPEG: Moving Picture Experts Group)

MPEG-4 ASP (Active Simple Profile), MPEG-4 Part 2de tanmlanan ve 2001 ylnda
standartlaflan bir video skfltrma standartdr (ISO/IEC 14496-2). Belirli bir zc
olmasndan ok bir standart olmasndan dolay MPEG-4 ASP oynatabilen herhangi
bir decoder, herhangi bir zcyle encode edilmifl standart bir videoyu oynatabilir. En yaygn MPEG-4 ASP uygulamalar DivX ve XviDdir. MPEG-4 ASP videosu
AVI ve MP4 gibi birok taflyc formatn iine gmlebilir.
H.264
H.264, MPEG-4 part 10 ve MPEG-4 AVC (Advanced Video Coding) ile efl deer bir
video skfltrma standartdr ( ISO/IEC 14496-10). H.264 de MPEG grubu tarafndan
gelifltirilmifl ve 2003 ylnda bir standart olarak kabul edilmifltir. H.264n hedefi
cep telefonlar ve iPodlar gibi dflk bant genifllii ve dflk ifllemcili aygtlardan,
gl bilgisayarlar gibi yksek bant genifllii ve yksek ifllemcili aygtlara kadar
tek bir zc salamaktr. Bunu salamak iin de H.264 standart profillere blnmfltr. Yksek profiller daha fazla seenek kullanarak daha iyi grnt kalitesini dflk dosya boyutlarnda, ama daha uzun encode zamanyla ve daha fazla ifllemci gcne gereksinerek gerek zamanl encode ifllemi gereklefltirir. Buna karfllk rnein Apple iPhone alt dzey profili destekler. H.264 video oynatan iPhone ve Blue-Ray oynatclar gibi PC olmayan hemen tm aygtlar, asl ifllemcileri
gerek zamanl decode ifllemini gereklefltirecek kadar gl olmadklar iin decode ifllemini bu ifle ayrlmfl ayr bir ifllemcide yaparlar.
DivX
DivX, DivX Inc. firmas tarafndan karlmfl olan bir video zcsdr. Yukarda da deindiimiz gibi DivX, grnt kalitesi ve hz nedeniyle en nl MPEG-4
tabanl uygulamalarndan birisidir. Gnmzdeki hemen tm DVD oynatclar artk DixV zcsn desteklemektedir. Bir DVD filmi neredeyse grnt kalitesinden dn vermeden boyut olarak DivX ile onda bir orannda skfltrlabilmektedir.
Bu da bant geniflliinin snrl olduu durumlarda nternetten download yaparken
byk kolaylk salamaktadr.
Xvid
Xvid (DivXin tersten yazlfl), dier bir MPEG-4 uygulamasdr. DivX, kapal kaynak kodlu olmasna karfln Xvid kaynaklar aktr. Her ikisi de bireysel kullanm
iin cretsiz datlrken DivXin ticari srm cretlidir. Xvid ile encode edilmifl
dosyalar CD ve DVDlere yazlabilir DivX uyumlu DVD oynatclarda izlenebilirler. Her ne kadar DivXe oranla daha keskin bir grnt kalitesi olduuna dair
55
56
bir kan olsa da bunun donanma bal bir parametre olmasndan dolay doruluu tartfllabilir.
VC-I
VC-I, Microsoftun WMV 9 zcsnden gelifltirilerek 2006 ylnda standart hline
gelmifltir. Microsoft tarafndan zellikle HD videolar iin karlan VC-I ayn H.264
gibi profillere blnmfltr. Gene H.264de olduu gibi Blu-Ray tarafndan kullanlr ve tm Blu-Ray oynatclar VC-Iyi decode edebilirler. lgilenenler Wikipedia
web sitesinde H.264 ve VC-I arasndaki temel bir teknik kyaslamay inceleyebilirler (http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_H.264_and_VC-1 ).
Dirac
Dirac, BBC tarafndan H.264 ve VC-Ia rakip olarak karlan ve BBCnin HD ieriinin yaynlanmasnda kullanlan bir zcdr. Adn ngiliz bilim insan Paul Diractan alan bu zc BBC tarafndan 2008 Pekin Olimpiyatlarnda HD ieriin
yaynlanmasnda kullanlmfltr. H.264 gibi Dirac da ok dflk bant geniflliinden
ok yksek bant geniflliine kadar tek bir zc salamay hedefler.
Yukarda en gncel alt zc hakknda ok genel bilgiler verdik. Bunlardan
baflka birok zc vardr ama burada deindiimiz zellikle H.264, skfltrma
teknii ve hz nedeniyle HD yaynlar ve Blu-Ray teknolojisinde kullanlan zcler arasnda bir adm ne kmaktadr. Deindiimiz zcler flu anda kullanlan
(ve yakn gelecee ynelik) en gncel zclerdir. VCDlerde kullanlan MPEG1, DVDlerde kullanlan MPEG-2 zclerinin yukarda saydklarmz zclerin
geliflmesinden sonra yavafl yavafl video dnyasndan ekilecekleri sanlmaktadr.
Platform Bamsz Dosya Format

Yaratmfl olduunuz bir dosyay sizinle ayn iflletim sistemini, ayn program ve ayn srm kullanan bir kullancya gndermeniz gerekiyorsa dosyay alan kullanc hibir sorun yaflamadan bu dosyay orijinal hliyle aabilir. Ama nternetin geliflmesi ve yaygnlaflmasyla birlikte elektronik dosya alflverifli de koflut olarak artmfltr. Bu durumda farkl iflletim sistemleri, farkl program srmleri kullanan bilgisayarlar arasnda yaplan dosya alflverifllerinde format bozulmalar ortaya kmaya bafllamfltr. nceden dosya alflveriflleri ayn iflletim sistemi ve ayn srm programlar kullanan bilgisayarlardan oluflan bir ofiste yaplrken gnmzde uluslararas dosya alflveriflleri olaan hle gelmifltir. Artk MS Windows iflletim sistemi kullandnz bilgisayarnda hazrladnz bir dosyay pekl bir Linux, UNIX veya
Mac OS iflletim sistemi kullanan bir bilgisayara gndermeniz gerekebilir.
Dosya taflnrken format bozulmas skntsnn yan sra rnein hazrlamfl olduunuz bir web sitesi nternet Explorerda sorunsuz olarak tam istediiniz gibi
grntlenirken FireFox, Opera, Chrome veya Safari nternet tarayclarnda baz
yerlerin formatnn bozulduunu hatta baz bilgilerin hi gzkmedii durumlarla
karfllaflabilirsiniz.
Karfllafllan dier bir sorun ise hazrlamfl olduunuz bir devin, arafltrmann,
makalenin, raporun, arafltrmann veya tezin bir ksmnn veya tmnn sizin onaynz olmadan baflkalar tarafndan kullanlmasdr.
57
PDF Nedir?
flte tm bu durumlarda Adobe firmasnn kard PDF format imdadmza yetifliyor. PDF (fiekil 3.6), Adobe firmasnn bulduu ngilizce alm Portable Document Format olan bir Taflnabilir Metin Formatdr. Buradaki anahtar szck taflnabilirliktir. PDF sayesinde bir dosyay tm zellikleriyle (yaz karakterleri, grnt detaylar, vektrel nesneleri, ses zellikleri vs.) birlikte hibir deifliklie uramadan orijinal hliyle baflka bir platforma gnderebilirsiniz. Ayrca PDF Reader
olarak adlandrlan PDF okuyucu program cretsiz olarak datlmaktadr.
PDF formatnn yaygnlnn nedenleri nelerdir?
PDFin Geliflimi
SIRA SZDE
D fi N E L M
lk bafllarda PDF formatyla dokman yaratmak ve grntlemek PDF formatnn

Adobe rnleri dflnda hipermetinleri desteklememesinden tr nternette yayS O R U
gn olarak kullanlmasn engellemiflti. Ayrca yaratlan PDF doknmanlar
da orjinal doknmanlara gre daha byk olmalarndan dolay, o zamanla da kullanlan
yavafl modemlerle dosya gndermek sknt yaratyordu. Daha sonra
firmaD K K A Adobe
T
s PDF formatn gelifltirerek Acrobat Reader (artk Adobe Reader) programnn
web zerinde dosya gndermek konusunda dnya apnda bir standart hline gelSIRA SZDE
mesini salad. ISO (Uluslararas Standartlar Organizasyonu) PDFi 1 Temmuz 2008
tarihinde Dokman Ynetimi- Taflnabilir dokman format bafll altnda ISO
32000-1 olarak yaynlad.
AMALARIMIZ
PDF dosya formatnn ilk srm 1993 ylnda karlmfltr. PDFnin bugne
dek karlan srmleri ve iliflkili Adobe programlar Tablo 3.1deki gibidir.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
K T A P
YIL
SRM
1993
PDF 1.0/ACROBAT 1.0
1994
PDF 1.1/ACROBAT T2.0

ELEVZYON
1996
PDF 1.2/ACROBAT 3.0
1999
PDF 1.3/ACROBAT 4.0
2001
PDF 1.4/ACROBAT 4.0

NTERNET
2003
PDF 1.5/ACROBAT 5.0
2005
PDF 1.6/ACROBAT 6.0
2006
PDF 1.7/ACROBAT 7.0
2008
PDF 1.7/ACROBAT 9.0
2009
PDF 1.7/ACROBAT 9.1
PDF Dokman Nasl Hazrlanr?

Hazrlamfl olduunuz bir dosyay PDF formatna evirmek iin Adobe Acrobat
programn kullanmanz gerekmektedir. Adobe Acrobat bir yazc emlasyonu
olan Adobe Distilleri bilgisayarnza bir yazc olarak kurar. Hazrladnz dosyay
yazcya gnderirken, yazc olarak Adobe Distiller seerseniz ve kt olarak bilgisayarnzda dosyann PDF formatnda bir kopyas oluflturulur.
PDF formatna dnfltrlmfl olan bir dosya, Machintosh, Windows, UNIX, Linux, Mac OS, Palm OS gibi eflitli platformlar tarafndan desteklenmektedir ve PDF
dosyalar btnl korur.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Tablo 3.1 K T A P
PDFin Yllara Gre
Geliflimi
TELEVZYON
NTERNET
58
fiekil 3.5
Adobe PDF
PDF formatna evrilmifl bir dosyann ieriindeki 3 boyutlu grafikler,

metinler, fontlar ve izimler aynen orijinalindeki gibi gzkr.
Adobe Acrobat 7.0 ile hazrlanmfl
bir dosyaya elektronik imzanz ekleyebilir, flifre ile koruyabilirsiniz. Bylece dosyay sadece flifreyi bilen kifliler aabilir. sterseniz dosyann deifltirilmesini, ktsnn alnmasn ve
kopyalanmasn engelleyebilirsiniz.
Bu durumda dosyanz sadece ekranda okunabilir.
PDF dosyas yaratmak iin kullanlan Adobe Acrobat program cretli bir
programdr. Ama Adobe Acrobat ile yaratlmfl PDF dosyalarn amak iin kullanlan Adobe Reader program cretsizdir.
EndNote
EndNote Nedir?
EndNote kiflisel bilgi veri tabanlarnz oluflturarak, bibliyografik bilgileri (rnein
makaleleri, kitaplar, dergileri, kataloglar, grsel verileri vb.) saklamanza, dzenlemenize, taramanza ve paylaflmanza olanak salayan ve makale yazm srecinizde 5000in zerinde farkl bibliyografya stili ile (APA, Harvard, MLA, Turabian vb.)
atf, flekil ve referanslarnz dzenlemenize yardmc olan zel bir veri taban/bibliyografya yazlmdr. EndNote program, niversitemiz lisansl yazlmlar blmnde mevcuttur.
EndNoteun Temel zellikleri

EndNote yazlmn temel zellii ile zetlemek mmkndr;
EndNote bir online arama aracdr-EndNote size tek bir arayz kullanarak
bnyesinde bulunan balant dosyalar yardmyla bilimsel ierie sahip online veritabanlar (Web of Science, PubMed (Medline) vb.), Z39.50 uyumlu ktphane kataloglar ve sitelerde bibliyografya, makale, kitap, dergi, grsel veri vb. arama yapabilme ve bulunan bilgileri kiflisel EndNote ktphanenize aktarma imkn sunar.
59
fiekil 3.6
EndNote
Ktphane Ekran
Sonular kiflisel
EndNote
ktphanenize
kaydedin
Arama yapmak
istediiniz
veritabann
sein
Kriterlerinizi
belirleyin
Referanslarnz, tam-metin pdf ve imaj dosyalarnz iin kiflisel bir veritabandr-kiflisel EndNote ktphanelerinizde online/offline kaynaklardan edindiiniz referanslarnza ait bibliyografik knye iin kullanlan bilgileri, tam-metin
pdf dosyalarn, grafik, tablo, flekil ve forml ieriklerini veri taban mantyla dzenli bir flekilde saklayabilir, dzenleyebilir ve arama zellii ile tekrar kolay bir
flekilde eriflebilirsiniz.
fiekil 3.7
CWYW zellii
kullanlarak resim
eklenmifl makale
rnei
fiekillerinizi EndNote ktphanenize

ekledikten sonra Cite While You
Write zellii ile dkmannza flekil
ve resim yazlaryla birlikte
ekleyebilirsiniz
60
Ayrca grafik, tablo, flekil ve forml ieriklerinizi resim yazs (caption) ve anahtar kelimeleri (keywords) ile dzenleyebilirsiniz.
Makale, kitap ve yaynlarnz iin kolay bibliyografya oluflturmaya ve
dzenleme aracdr- Microsoft Word, Open Office ve Pages gibi kelime ifllemcilerle uyumlu bir flekilde kullanabileceiniz Cite While You Write zellii ile metin
ii atf, flekil ve tablolar ekleyebilirsiniz. Makalenize referans, flekil ve tablo eklediinizde listeleri otomatik olarak oluflturulur ve program ieriinde hazr olarak sunulan 5000in zerindeki bibliyografya/dergi formatnda dzenleme imkn sunar.
Ayrca yaynclar tarafndan istenen makale yazm kurallar (sayfa dzeni, bafllklar,
fontlar, atf ve referans listeleri vb.) iin yine hazr olarak sunulan dergi flablonlarn kullanmak en kolay ve hatasz zm olacaktr.
fiekil 3.8
CWYW zellii
kullanlarak
yazlmfl bir
makaledeki atflar
ve referans listesi
Siz atflarnz eklediinizde referans

listesi otomatik oluflturulacak ve
belirlediiniz dergi/bibliyografya
formatna gre biimlendirilecektir
EndNote Nerelerde ve Kimler Tarafndan Kullanyor?

EndNote tanmnda da bahsedilen zellikler gz nnde tutulduunda niversitelerde, akademik hastanelerde, arafltrma merkezlerinde, teknoloji enstitlerinde ve
ila firmalarnda tabi ki baflta akademisyenler olmak zere bilimsel arafltrma ve kitap, makale vb. yayn retimi ile ilgilenen herkes (akademisyen, ktphaneci, ARGE personeli ve renci) tarafndan, bilimsel arafltrma bafllangcndan itibaren kitap/makalenin yaynlanmasna kadar olan srete ihtiya duyulan birok konuda
yardmc bir yazlm olarak kullanlmaktadr.
zet olarak EndNote ile yapabileceklerinizin bir ksm flu flekilde sralanabilir;
Online veri tabanlarnda makale arama
Erifliminiz olan online veri tabanlarndan tam metin makale indirme
Tam metin PDF dosyalar import zellii ile referans kayd oluflturma
Veri tabanlarndan import olana
Metin ii atf, referans listesi oluflturma ve farkl dergi stillerine gre dzenleme
Tek bir dokmanda birden fazla kaynaka oluflturma
Herhangi bir alana gre (yazar, anahtar kelime vb.) konu bibliyografyas
oluflturma
61
Tam metin PDF dosyalarn grntleme, not ekleme ve highlight text zelliini kullanma
Import edilen PDFlerin ieriinde ve eklediiniz notlarda arama yapma
ift kaytlar grntleme ve karfllafltrma
Gruplama zellii ile kiflisel, akll ve karma gruplar oluflturma
Mathtype
MathType Nedir?
MathType(tm) Windows ve Macintosh iin kelime ifllemcinizde, web sayfalarnzda, masast yaymclnzda, sunumlarnzda ayn zamanda TeX, LaTeX ve
MathML dokmanlarnzda matematiksel forml, denklem ve gsterim oluflturmanza izin veren etkili interaktif bir aratr. MathType Microsoft Officeteki Equation Editorn profesyonel versiyonudur ve 500n zerinde uygulama ve web siteleriyle alflmaktadr.
Birok MathType kullancs, MathType Microsoft Word dokmanlar ve PowerPoint sunumlarnda eflitlikler oluflturmak iin kullanmn yan sra farkl birok
uygulama ve web sitesiyle birlikte de kullanmaktadr. MathType program, niversitemiz lisansl yazlmlar blmnde mevcuttur.
MathTypen Temel zellikleri

Microsoft Office MathType Kullanm
MathType(tm), Microsoft Officein fierit (Ribbon) Kullanc Arayzyle Word ve
PowerPointte kolay eriflim ve kullanm avantaj sunmaktadr. Bu entegrasyon sayesinde eflitlik numaralandrma ve zelliklere gz atarken tm Word eflitlik tipleriyle birlikte alflma imknnn yan sra eflitlikler arasnda ileri ve geri geifller ya
da Word dokmann web sayfasna evirmek iin kullanlan komutlar iin de hzl bir eriflim ve kullanm kolayl sunmaktadr.
fiekil 3.9
MathType ara
ubuu (Microsoft
Office 2010)
62
500n zerinde Uygulama ve Web Sitesi Uyumluluu

MathType, Windows platformunda 500n zerinde uygulama ve web sitesi ile
uyumludur. MathType Microsoft Word ya da Apple Pages 09 uygulamalarna entegre bir flekilde kullanlabileceiniz gibi, pek ok uygulama ve web sitesi ile birlikte de kullanabilirsiniz.
Quark ve InDesign dokmanlarna eflitlikler ekleyebilir, kendi alflmalarnzda
kullanmak zere Wikipedia, PlanetMath vb. web sitelerinden eflitlikler kopyalayabilir ve ayrca bu web siteleri iin yeni eflitlikler oluflturabilirsiniz. Arafltrmalarnz
iin Mathematica ya da Mapledan eflitlikler kopyalayabilir, eflitlikleri DeltaGraph
bilimsel grafiklerinde ve Excel tablolarnda etiket olarak kullanabilir, TeX, LaTeX
editrleri ve dokmanlar ile alflabilirsiniz.
En ok kullanlan uygulamalar ve web siteleri
1. Microsoft Office
2. Apple iWork 09
3. MATLAB
4. Wikipedia
5. Mathematica
6. Maple
7. Google Docs
8. OpenOffice
9. Mathcad
10. Adobe InDesign
Eflitliin Tmn ya da Bir Blmn Renklendirme

Sunum ve retim slaytlarnda katlmclarn dikkatini eflitliin bir blmne ekmek iin renklendirebilirsiniz. oklu adm ifllemlerinde deiflikliin her admn
gsterebilirsiniz. MathType, Equation Editore gre ok daha fazla (yzlerce) sembol ve flablona sahiptir. MathType ile zel EuclidTm matematik fontlar dflnda, bilgisayarnzda mevcut olan 1000in zerindeki matematik semboln ve nternetten
edinebileceiniz yeni matematik fontlarn da kullanabilirsiniz.
fiekil 3.10
Microsoft
PowerPoint ile
MathType
kullanm
63
Sk Kullandnz Eflitlikleri Ara ubuunuza Kaydedin

Sk kullanlandnz sembolleri, ksaltmalar ve eflitlikleri srkle-brak ile MathType ara ubuuna taflyabilir ve tek bir tufl ya da tklamayla dokmannza ekleyebilirsiniz. Bu sayede benzer sembol, eflitlik, flablonlar ayn tabda toplayabilir, tab
isimlerini (Geometry, Trigonometri vb.) deifltirebilir, kiflisellefltirebilir ve kolay eriflim salayabilirsiniz. Herhangi bir sembol, flablon ya da ksaltmay klavye ksayollaryla iliflkilendirerek, bu geleri eklemek iin sadece klavyeyi kullanabilirsiniz.
fiekil 3.11
MathType ara
ubuuna kiflisel
sembol, ksaltma
veya eflitlik ekleme
El Yazsyla Denklem Girifli

Windows 7 kullanyorsanz el yazs tanma ve denklemleri el yazs ile girme zelliklerini de kullanabilirsiniz.
fiekil 3.12
MathType el yazs
tanma zellii
MathType Nerelerde ve Kimler Tarafndan Kullanyor?

MathType dnya apnda niversitelerde, akademik enstitlerde, arafltrma kurulufllarnda ve okullarda alflan, genel olarak matematik ve matematiksel eflitlikler
64
ieren konularda bilimsel arafltrma, kitap, makale vb. yayn retimi ile ilgilenen
arafltrmaclar ve renciler tarafndan kullanlmaktadr.
zet olarak MathType ile yapabileceklerinizin bir ksm flu flekilde sralanabilir;
MathType(tm) ile Windows ve Macintosh iin kelime ifllemcinizde, web sayfalarnzda, masast yaymclnzda ve sunumlarnzda matematiksel forml, denklem ve gsterimleri oluflturabilirsiniz.
MathType Microsoft Word dokmanlar ve PowerPoint sunumlarda eflitlikler oluflturmann yannda birok uygulama ve web sitesiyle birlikte kullanabilirsiniz: Quark, InDesign, Wikipedia, PlanetMath, Mathematica, Maple,
DeltaGraph, Excel spreadsheets, TeX, LaTeX editrleri ve dokmanlar bunlardan sadece birkadr.
Eflitliin tmn ya da bir blmn renklendirerek sunum, retim slaytlar ve oklu adm ifllemlerinde deifliklerin her admn gsterebilirsiniz.
Eriflilebilir web sayfalarnda Microsoft Word dokmanlarn kolayca web
sayfalarna eviren Mathtype, Equation Editor eflitlikleriyle birlikte matematiksel sembollerin ifllendii zel MathPageTm teknolojisini iermektedir.
zel EuclidTm matematik fontlar dflnda bilgisayarnzda mevcut olan
1000in zerindeki matematik semboln ve nternetten edinebileceiniz
yeni/farkl matematik fontlarn da kullanabilirsiniz.
Genifl Unicode-temelli karakter veri taban.
Denklem grntleme zellikleri.
Wordden denklem export ifllemi (EPS, GIF, WMF, PICT).
Sk kullanlandnz sembolleri, ksaltmalar ve eflitlikleri srkle-brak ile
MathType ara ubuuna taflyabilir ve ara ubuunu kiflisellefltirebilirsiniz.
BLG YNETM SSTEMLER

Bilgi, en genel tanmyla belirli bir anlam ifade eden, bir ama iin kullanlan ifllenmifl ham veridir. fllenmemifl bilginin hibir anlam ve yarar yoktur. Bilgisayar ve
iletiflim teknolojilerinin bafl dndrc bir flekilde geliflmesi bir bilgi patlamasna
da yol amfltr. nternetteki bilgi ierii her yl iki kat artmaktadr. Size gereken
bilgiye doru, hzl ve zamannda nasl ulaflacaksnz? Bu bilgileri doru ve verimli bir flekilde iliflkilendirip nasl kullanacaksnz? Gnmz bilgi toplumunun karfllaflt nemli bir sorundur bu.
rnein bir makale sunmak iin ABDnin Sacramento kentinde dzenlenen bir
konferansa katlacaksnz. Size gereken olas bilgiler flunlar olabilir: Sacramentoya
direkt uufl var mdr? Hangi hava yollar Sacramentoya uar? Bilet fiyatlar nelerdir? Direkt uufl yoksa en yakn havaalan nerededir? Oradan Sacramentoya en
ucuz ve hzl nasl gidilir? Blgede hangi oteller vardr? Bunlardan hangileri konferans alanna yakndr? Bu otellerde konferans sresince bofl yer var mdr? Fiyatlar nedir? Otel ile konferans alan arasndaki ulaflm nasl salayabilirsiniz? Konferans srasnda hava durumu nasl olacak? Bu sorular daha da detaylandrabilirsiniz. Bu bilgilere ulaflmak iin ne kadar zaman harcayacanz tahmin edebiliyor
musunuz? Peki bu bilgilere 10 dakikada ulaflmak ister miydiniz? Yantnz tabii ki evet olacaktr. Artk, Bilgi Ynetim Sistemi kullanan ve bu tr hizmetleri nternet araclyla on-line olarak veren birok kurulufl var.
Bilgi ve bilgiyi ifllemek artk gnmzde ok deerlidir. Son dnemde deeri
en ok artan flirketler arasnda biliflim flirketleri bafl ekmektedir. ABDde General
Motors ciro ve taflnmaz varlklar olarak Microsoft flirketinden daha deerli bir flir-
ket olmasna karfln Microsoftun piyasa deeri General Motorsdan daha fazladr.
Bu fark Microsoftun bilgiyi iflleme deerinden gelmektedir. Microsoft bilgiyi iflleyerek Bilgi Ynetim Sistemlerinde kullanlacak flekilde kullanclara sunmaktadr.
Bir baflka arpc rnek, son yllarda bafl dndrc bir borsa deeri yakalayan
Google flirketidir. Google sadece bilgiyi ifllemektedir. Dnya apnda yaygn sosyal bir a olan Facebook da dier arpc bir rnektir.
flletmelerde bilgi ynetimi sreci alflanlarn tmnn katld bir olgudur.
Bilgi ynetimi bilginin retilmesiyle bafllar ve bu retilen bilginin yararl ve verimli bir hle dnflerek kullanlmasyla srer. Bilgi ynetimi renmeyi, paylaflmay
ve bilgi teknolojilerini kullanmay ierir. retilen bilgi paylafllmaz ise bir anlam
ifade etmez. Bilgi ynetiminde insan unsuru yannda sreler ve teknoloji de dier iki unsurdur. Arattrlarak bulunan veya elde edilen bilgiyi iflleyip paylafltrmak
iin belirli yntemler ve sreler kullanlr. Bilginin depolanmas ve gerektii kiflilere datlmas iin bilgisayar teknolojisine gereksinim vardr.
Kurum iinde Bilgi Ynetim Sistemleri olarak kullanlan birok biliflim sistemi
vardr. Bunlarn en nemlileri arasnda Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) sistemleri, Malzeme Kaynak Planlamas (MRP) sistemleri, Karar Destek Sistemleri, Veri
Madencilii ve Bilgisayar Destekli Eitim (BDE) saylabilir.
UZMAN SSTEMLER
Teknolojinin geliflmesine koflut olarak bilgisayar tm sektrlerin vazgeilmez bir
paras olmufltur. Gnmz bilgi anda bilgisayar yardmyla birok ifl ok ksa
srede ve ok daha verimli bir flekilde yaplabilmektedir. Bilgi toplumunda bilgiye eriflmek, bilgiyi organize etmek ve verimli bir flekilde gereksinimler dorultusunda kullanmak ok nemlidir. Artk birok iflletme Ynetim Bilgi Sistemleri ve
Karar Destek Sistemleri kullanmaktadr. Daha zel durumlarda ise artk Uzman Sistemler devreye girmektedir. Uzman Sistemleri Karar Destek Sistemlerinden ayran
en nemli zellik, Karar Destek Sistemleri karar vericilere karar verme aflamasnda
yardmc olacak bilgiyi retirlerken Uzman Sistemler kesin karar ve sonucu verirler. Uzman Sistemler temelde Yapay Zek tabanl programlardr. Zek deyince
problem zme yetenei, anlamak ve renmek kavramlar akla gelmektedir. Yapay Zek tm bu kavramlar kapsamaktadr. Fakat Yapay Zek alannda yaplan
tm alflmalar bunlarn arasnda problem zme alanna odaklanmfltr.
Uzman Sistemler, bir problemin zmnde bir uzman gibi davranan, salt o
alanla ilgili bilgilerle donatlmfl ve o alandaki uzman bir kifliymiflcesine davranan
bilgisayar programlar olarak tanmlanabilir. Uzman Sistemlerinin alflmasnn temelinde kullancnn gerek verileri sisteme girmesi ve karfllnda uzman nerisi
alnmas vardr. Uzman Sistemleri aslnda bir eflit bilgisayardan oluflan danflma
servisi olarak dflnebiliriz.
Uzman Sistemlere en iyi rnek satran bilgisayarlardr. 1997 ylnda IBM mhendislerinin gelifltirmifl olduu Deep Blue adl satran bilgisayar o zamanki Dnya Satran flampiyonu Garry Kasparovu yenebilmiflti. Ama Kasparov da Deep
Bluenun bir nceki versiyonunu 1996 ylnda yenmeyi baflarmflt.
Finans flirketleri Uzman Sistemlerden genifl olarak yararlanmaktadr. Faiz oranlarnn belirlenmesinde, mflteri portfy ynetiminde, bireylere veya flirketlere kredi verirken Uzman Sistemler yardmyla hazrlanan danflman programlar kullanmaktadrlar. Sigorta flirketleri de risk hesaplamalarnda, dolaysyla da sigorta primlerinin hesaplanmasnda Uzman Sistemler kullanrlar. rnein bireysel salk sigortas yaparken kiflilerin detayl olarak doldurduklar formdaki bilgiler Uzman Sistemlere girilerek kifliye zel prim hesaplanr.
65
66
WEB TASARIMI
fiekil 3.13
HTML5
nternete eriflim hzlarnn zellikle ADSL kullanmnn yaygnlaflmasyla web hizmetlerinin nemi de olduka artmfltr. Artk web sitesi olmayan iflletme neredeyse
kalmamfltr. Web araclyla bankaclk ifllemlerimizi yapyoruz. Amazon, Idefix, ve
hepsiburada gibi sitelerden kitap, CD, elektronik eflya, beyaz eflya alabiliyoruz. Hatta ebay ve gittigidiyor gibi sitelerden ak artrmayla bir rn alabildiimiz gibi, satmak istediimiz bir rn ak artrmaya koyabiliyoruz. Artk seyahat bileti almak
iin nceden gara veya terminale gitmemize gerek kalmad. Seyahat biletlerimizi nternetten alabiliyoruz. Baflka kentte, hatta baflka lkede olan arkadafl veya akrabalarmzla nternet araclyla yazflyor, sesli ve/veya grntl grflebiliyoruz.
Web sitelerini grntlemek iin tarayc programlara (web browser) gereksinimimiz vardr. En ok kullanlan tarayclar arasnda Microsoft iflletim sistemiyle
birlikte gelen Explorer programn sayabiliriz. Explorerdan sonra dnyada en ok
kullanlan web taraycs Mozillann kard ak kaynak kodlu bir program olan
Firefoxtur. Ayrca Macintosh bilgisayarlarla birlikte web tarayc olarak Safari program yklenmifl olarak gelmektedir.
Web sayfalar HTML (Hyper Text Markup Language) adnda bir iflaretleme diliyle hazrlanr. HTML ile hazrlanmfl bir web sitesi sadece tarayclarla grntlenebilir. HTML dokmanlar herhangi bir metin editrnde (notepad veya wordpad
gibi) dzenlenip .htm veya .html uzant adlaryla kaydedilir.
HTML ile bir web sitesi hazrlamak iin
HTML dilini renmemiz gerekmektedir.
HTML kodlaryla uraflmadan web sitesi hazrlamak iin gelifltirilmifl programlar
da mevcuttur. Microsoft Frontpage, Adobe
Dreamweaver, Web Studio, Web Easy Professional 7 bunlardan bazlardr. HTML ile
web sayfalar tasarlamak iin basit bir metin
editrnden baflka bir fleye gereksiniminiz
yokken, herhangi bir web tasarm program kullanacaksanz bu programlarn cretli
olduunu aklnzdan karmamalsnz. Bu
programlarla profesyonel grnml web
sayfalar hazrlayabilirsiniz. Bunun iin de
hibir flekilde kod bilmenize gerek yoktur.
Web sitesi hazrlamak iflin sadece bir
ksmdr. Sitenizi hazrladktan sonra bu sitenin adn tescil ettirmeniz ve ardndan da
ad alnmfl ve hazr olan web sitesinin bir
web sunucusuna yaynlanmak zere yklenmesi gerekmektedir.
Web sitesi ad alma ifllemine Alan Ad alma denir. .tr uzantl alan adlarn (anadolu.edu.tr, gunes.com.tr, alikahraman.gen.tr), bu hizmeti veren herhangi bir flirket sizin adnza bunu gereklefltirebilir.
Alan adn tescil ettirdikten sonra sitenizin bu adla 7/24 yaynlanaca bir web
sunucusuna yklenmesi gerekmektedir. Bu iflleme Web Hosting diyoruz. Bu iflleri
yapan yukarda deindiimiz eflitli flirketler vardr. Bu flirketler sizin iin alan adnz tescil edip, sitenizin ieriinin byklne gre fiyatlandrp size sunucularnda bir yer verirler ve sizin web siteniz www.sitenizinadi.com.tr olarak yaynlanr.
67
SANAL GEREKLK
Sanal Gereklik (ngilizcesi Virtual Reality veya ksaca VR, (fiekil 3.14) bilgisayarlar tarafndan boyutlu olarak benzetilen ortamlara denir.
fiekil 3.14
Sanal Gereklik
Foto:http://electronics.howstuffworks.com/gadgets/other-gadgets/virtual-reality7.htm]
Sanal szc Latince Virtualisden gelmektedir ve gerekte var olmayan ama

gerekmifl gibi alglanan kavramlar iin kullanlmaktadr. Sanal Gereklik ayn zamanda Siber Uzay (Cyber Space) olarak da adlandrlmaktadr. Siber Uzay ilk kez
Kanadal bilim-kurgu yazar William Gibson tarafndan Neuromancer adl romannda kullanlmfltr. Kitap ayn zamanda Sanal Gereklik, Yapay Zek ve Gen
Mhendislii kavramlarnn ilk kullanlmas nedeniyle de nemlidir.
Sanal Gereklik, birok kifli tarafndan stereo kulaklk ve gzlkten oluflan bir
kask ve hareketleri alglayabilen zel eldiven veya giysiler olarak tanmlanr. Bu
zel giysilerle birlikte uygun bilgisayar donanmna balanarak boyutlu olarak
sanal dnyada gezebilirsiniz. rnein sanal gereklie uyarlanmfl bir mzeyi sanki gerekten mzedeymiflcesine koltuunuzda rahata oturarak gezebilir, New
York flehir turu atabilir, sanal bir kafede sanal kahvenizi yudumlarken yine sanal
insanlarla tanflp muhabbet edebilirsiniz. Artk gnmzde sanal gereklii kullanan birok oyun retilmifl ve yaygn olarak kullanlmaktadr. Matrix filmi sanal gereklik kavram zerine, biraz abartl olsa da ekilmifl en popler filmdir. Matrixde
sanal gereklik o kadar gerektir ki bir avu kahraman dflnda insanlar sanal dnyada yafladklarnn bile farknda deildir! Sanal gerekliin en nemli kural olan
insanlara gerekmifl hissi verebilme zellii dnfllrse belki de Matrixin o kadar da abartl olmad sonucuna varmalyz.
Sanal Gereklik sistemlerinde gerek zamanl hareketler temel flart olduundan
gl ve hzl bilgisayarlara gerek duyulur. Duyu alglayclardan gelen komutlar ilgili programlar ve veri tabanlarndan da ifllenerek kt birimlerine gnderilir. Bu
ifllemlerin gerek zamanl olmas Sanal Gereklik kavramndaki Gereklik kavramnn alglanabilmesi adna nemlidir.
68
Sanal Gereklik Uygulamalar

Sanal gereklik uygulamalar genifl bir yelpazeye dalmfltr. Bilgisayar Destekli
Tasarm (CAD), pilotlarn eitimi (fiekil 3.15), tp, eitim ve tabii ki oyun dnyas
Sanal Gereklik uygulama alanlarndan bazlardr.
Sanal Gereklik ile rnein hibir tarafnz yaralamadan ve krmadan uygun
donanmla kayak yapmay renebilirsiniz. Biraz yetenekliyseniz ksa srede bir
F16 savafl uan kaldrp indirmesini renebilir hatta sanal dflman uaklaryla t
Dalafl yapabilirsiniz. Hem de acemiyken ua defalarca dflrseniz bile lme riski taflmadan. Hava Kuvvetleri ve birok hava yolu flirketi hl pilotlarn uufl simlatrlerinde eitmektedir. Cerrahlar deneylerini ve arafltrmalarn Sanal Gereklik sayesinde sanal hastalar zerinde gereklefltirebilmektedirler. Sanal Gereklik
sayesinde kprler, gkdelenler infla edebilir ve bunlar zerinde eflitli deprem senaryolar uygulayabilirsiniz. Karmaflk, tehlikeli ve masrafl bir deneyi Sanal Gereklik yardmyla hibir risk almadan gereklefltirebilirsiniz. Ayrca renciler kavramlar gerekmiflcesine alglayabilirler.
fiekil 3.15
Foto:http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_reality]
Sanal Gereklik hz ve maliyet asndan henz istenen dzeylerde olmadndan nternet uygulamalar yaygn deildir. Ama bilgisayar ve iletiflim teknolojilerinin hzla gelifltiini dflnrsek yakn bir gelecekte nternetten alflverifl yapmak
ok daha gerek olacak, raflar arasnda dolaflarak setiimiz rnleri kolumuzdaki sepete gerekten koyup kasada kuyrua gireceiz. Japonyada bir sredir Sanal
Gereklik televizyon alflmalar yaplmaktadr.
ROBOTLAR
Robot szc ilk kez 1921 ylnda ek yazar Karel apek tarafndan R.U.R. adl
bir piyeste kullanlmfltr. Piyeste tm ifller daha ok gnmzdeki Android tanmna yakn yar insan yar makina olan robotlara yaptrlyor.
Mutfak robotu, otomatik amaflr makinas, Hondann Asimosu, fabrikalarda
kullanlan vida skan, perin yapan, boya yapan robot kollar, NASA tarafndan
Marsa gnderilen Pathfinder, Yldz Savafllar filminin R2D2si (fiekil 3.16), hatta
69
bilgisayarlar; bunlardan hangilerine gerekten robot diyebiliriz? Robotun tanm

tam olarak nedir?
fiekil 3.16
StarWars filminde
kullanlan robot
R2D2
Robotun tek bir tanm yoktur. Baz zelliklerin bir arada olmasyla tanmlayabiliriz robotlar. Tipik bir robot aflada saylan zelliklerin bazlarna, genelde hepsine sahip olmaldr.
Bunlar flyle sralayabiliriz:
Yapay olarak yaratlmfllardr.
evrelerinde olan biteni alglayabilir ve bunlara tepki verirler.
Programlanabilirler.
nsan yardm olmadan hareket edebilirler.
renebilirler.
Verilmifl komutlar yerine getirirler.
nl bilim-kurgu yazar Isaac Asimov romanlarnda robot kavramn ska kullanmfltr. Asimovun kitaplarnda robotlar konusunda szn ettii yasa Asimov Kurallar olarak literatre gemifltir. Terminatr gibi robotlarn veya Androidlerin ortaya kp dnyay ele geirmemesi iin bu Asimov Kurallarna bal kalmakta yarar var.
Asimov Kurallar:
1. Bir robot insana zarar vermez ve insann zarar grmesine gz yummaz.
2. Bir robot birinci kuralla eliflmedii srece insanlar tarafndan verilen tm
emirlere itaat eder.
3. Bir robot birinci ve ikinci kuralla eliflmedii srece kendi varln korumak
iin elinden geleni yapar.
Gnmzde kullanlan robotlarn ou endstride kullanlmaktadr (fiekil 3.17).
70
fiekil 3.17
Endstriyel robotlar
Fabrikalarda ve retim tesislerinde ifl verimini artrmak amacyla rutin ifller robot kollar tarafndan yaplmaktadr. Entegre devre retiminde insann baflaramayaca kadar ince iflilik isteyen ifller ok hzl bir biimde, hem de yorgunluk belirtisi gstermeden uzun bir sre robot kollar tarafndan yaplmaktadr. Ayrca yine
otomotiv endstrisinde, pskrtme tabancalaryla aralarn boyanmas gibi, insan
sal iin zararl olan baz ifller robotlar tarafndan yaplyor. Bunun yannda rutin ifller dflnda insanlarn uzun sre dayanamayacaklar, denizin derinliklerindeki
ifller gibi yksek basn isteyen veya yksek scaklklardaki alflmalarda da robotlardan yararlanlmaktadr.
Robot arafltrmalarna 60l yllarda Amerika Birleflik Devletlerindeki Stanford
ve MIT nclk etmifl daha sonra birok zel kurulufl ve niversite robotik konusunda alflmalar yapmfltr. Daha sonra Japonya baflta olmak zere uzak dou lkeleri robotik konusunda kayda deer geliflmeler gereklefltirmifltir.
90l yllarda artk insanlarn salna zararl ortamlarda veya rahatlkla alflamayaca ortamlarda yaplmas gereken iflleri robotlar kusursuz denecek dzeyle
yapmaya baflladlar. Artk insanlarn inemedii derinliklerde alflan robotlar, montaj hattnda yllarca ara vermeden alflan robot kollar, gnlk yaflammz kolaylafltran ev aletleri, yapay insan uzuvlar, hatta mikro cerrahide neredeyse doktorlarn
yerini alan ameliyat robotlar gnmzde robotik teknolojisinin ne kadar gelifltiini gsteren sadece birka rnektir.
zet
oklu ortam metin, grafik, ses, animasyon, duraan ve
hareketli grntden oluflan ve saysal olarak ifllenen,
saklanan ve gnderilen bilgisayar destekli bilgidir.
oklu ortam temelde iki kategoriye ayrlr lineer ve
non-lineer
Herhangi bir oklu ortam ieriini oynatabilmemiz iin
bir oklu ortam oynatcsna gereksinim vardr.
Dosyalarn kolay taflnmasn salamak iin dosya boyutunu skfltrmak iin zclere gereksinimimiz vardr. zc, byk oklu ortam dosyalarn skfltrp ardndan bilgisayarnzda oynatabilmeniz iin tekrar zen bir bilgisayar programdr.
PDF sayesinde bir dosyay tm zellikleriyle (yaz karakterleri, grnt detaylar, vektrel nesneleri, ses zellikleri vs.) birlikte hibir deifliklie uramadan orijinal
hliyle baflka bir platforma gnderebilirsiniz.
PDF dosyalarn cretsiz datlan Adobe Reader programyla okuyabilirsiniz.
Bilgi, en genel tanmyla belirli bir anlam ifade eden,
bir ama iin kullanlan ifllenmifl ham veridir.
Bilgi ynetimi bilginin retilmesiyle bafllar ve bu retilen bilginin yararl ve verimli bir hle dnflerek kullanlmasyla srer.
Bilgi ynetimi renmeyi, paylaflmay ve bilgi teknolojilerini kullanmay ierir.
Uzman Sistemleri Karar Destek Sistemlerinden ayran
en nemli zellik, Karar Destek Sistemleri karar vericilere karar veme aflamasnda yardmc olacak bilgiyi retirlerken Uzman Sistemler kesin karar ve sonucu verirler.
Uzman Sistemler, bir problemin zmnde bir uzman
gibi davranan, salt o alanla ilgili bilgilerle donatlmfl ve
o alandaki uzman bir kifliymiflcesine davranan bilgisayar programlar olarak tanmlanabilir.
Web Tasarm srecini aklayabileceiz.
Web sitelerini grntlemek iin tarayc programlara
(web browser) gereksiniminiz vardr.
Web sayfalar HTML (Hyper Text Markup Language)
adnda bir iflaretleme diliyle hazrlanr.
Sanal Gereklik (ngilizcesi Virtual Reality veya ksaca
VR) bilgisayarlar tarafndan boyutlu olarak simle
edilen ortamlara denir.
Gnmzde kullanlan robotlarn ou endstride kullanlmaktadr.
Fabrikalarda ve retim tesislerinde ifl verimini artrmak
amacyla rutin ifller robot kollar tarafndan yaplmaktadr.
71
72
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi oklu Ortam gelerinden
deildir?
a. Metin
b. Ses
c. Grafik
d. Animasyon
e. Makale
6. MathType tanmlamalarndan hangisi dorudur?

a. flletim Sistemi yazlmdr
b. MathType Microsoft Officeteki Equation Editorn profesyonel versiyonudur
c. Bibliyografya (kaynaka) yazlmdr
d. Grafik yazlmdr
e. Ofis yazlmdr
2. Afladakilerden hangisi bir Video zc deildir?

a. MPEG-4 ASP
b. Dirac
c. VC-I
d. MP4
e. xVid
7. EndNote ne tr bir yazlmdr?

a. flletim Sistemi yazlmdr
b. Virs yazlmdr
c. Bibliyografya (kaynaka) yazlmdr
d. Grafik yazlmdr
e. Ofis yazlmdr
3. Google neden General Motors flirketinden daha

deerlidir?
a. Daha ok taflnmaz mal varl vardr
b. Cirosu daha yksektir
c. Bilgiye yatrm yapmfltr
d. Daha fazla lkede satfl yapmaktadr
e. Sermayesi daha byktr
8. Web tasarm yapmak iin afladaki programlardan

hangisini kullanabiliriz?
a. Microsoft FrontPage
b. C++
c. Microsoft Vista
d. Podcast Capture
e. Microsoft Excel
4. Afladakilerden hangisi Bilgi Ynetim Sistemlerinden deildir?

a. Malzeme Kaynak Planlamas
b. Veri Madencilii
c. Bilgisayar fiirketi Yneticilii
d. Bilgisayar Destekli Eitim
e. Karar Destek Sistemleri
9. Sanal Gereklik Nedir?

a. Hayal kurmaktr
b. Yaplmfl bir rn taklit etmektir
c. Bilgisayarlar tarafndan boyutlu olarak simle edilen ortamlardr
d. Bilim-Kurgu roman veya filmdir
e. Hibiri
5. HTML Nedir?
a. Hava Trafik Mesafe Lokasyonunun ksaltmasdr
b. Web tasarm yapmaya yarayan bir iflaretleme
dilidir
c. Bir iflletim sistemidir
d. Grafik sunu hazrlama programdr
e. liflkisel Veri Taban programdr
10. Afladakilerden hangisi bir robotun mutlaka sahip

olmas gereken zelliklerden deildir?
a. Yapay olarak yaplmfllardr
b. renebilirler
c. Programlanabilirler
d. Alglayabilr ve tepki verebilirler
e. Konuflabilirler
73
1. e
http://en.wikipedia.org/wiki/Adobe_Acrobat
http://en.wikipedia.org/wiki/Media_Player_(Microsoft)
http://en.wikipedia.org/wiki/Media_Player_Classic
http://en.wikipedia.org/wiki/Codec
http://en.wikipedia.org/wiki/Video_codec
http://en.wikipedia.org/wiki/Virtual_reality
http://en.wikipedia.org/wiki/Robots
2. d
3. c
4. c
5. b
6. b
7. c
8. a
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise oklu Ortam: oklu Ortam

Nedir konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise oklu Ortam: Video zcler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilgi Ynetim Sistemleri
konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Bilgi Ynetim Sistemleri
Yantnz yanlfl ise Web Tasarm konusunu
Yantnz yanlfl ise EndNote konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise MathType konusunu
Yantnz yanlfl ise Web Tasarm konusunu
Yantnz yanlfl ise Sanal Gereklik konusunu
Yantnz yanlfl ise Robotlar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
PDF formatnn yaygn olmasnn nedenlerinde bir tanesi platform bamsz format olmasdr. kinci yaygnlk nedeni ise iine gmdmz bir ses ya da video
grntsn zcye gerek olmadan aabilmesidir.
Amalarmz
N
N
N
N
N

Biliflim hukuku ve biliflim sular ile ilgili kavramlar aklayabilecek,
Fikr haklar kavram ve biliflim alanna iliflkin dzenlemeleri belirtebilecek,
Kiflilik haklar, kiflisel veri ve biliflim hukuku arasndaki iliflkiyi aklayabilecek,
5651 sayl Kanun ve getirdii dzenlemeleri aklayabilecek,
Biliflim etii kavramn tanmlayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Biliflim Hukuku
Biliflim Etii
Fikr Haklar
Kiflilik Haklar
Kiflisel Veri
nternet Hukuku
erik Salayc
Yer Salayc
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
Biliflim Hukuku ve
Etii
BLfiM HUKUKU
FKR HAKLAR VE BLfiM HUKUKU
KfiLK HAKLARI VE BLfiM
HUKUKU
5651 SAYILI KANUN VE
GETRDKLER
BLfiM ET
Biliflim Hukuku ve Etii

BLfiM HUKUKU
Biliflim szc Trk Dil Kurumu Bilim ve Sanat Terimleri szlne gre nsanolunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletifliminde kulland ve
bilimin dayana olan bilginin, zellikle elektronik makineler araclyla dzenli
ve ussal biimde ifllenmesi bilimi. Bilgi olgusunu, bilgi saklama, eriflim dizgeleri,
bilginin ifllenmesi, aktarlmas ve kullanlmas yntemlerini, toplum ve insanlk
yarar gzeterek inceleyen uygulamal bilim dal. Disiplinler aras zellik taflyan
bir retim ve hizmet kesimi olan biliflim bilgisayar da ieride olmak zere, biliflim ve bilgi eriflim dizgelerinde kullanlan trl aralarn tasarlanmas, gelifltirilmesi ve retilmesiyle ilgili konular da kapsar. Bundan baflka her trl endstri
retiminin zdevimli olarak dzenlenmesine iliflkin teknikleri kapsayan zdevin
alanna giren birok konu da genifl anlamda biliflimin kapsam ierisinde yer alr
fleklinde tanmlanmaktadr.
Bir baflka tanma gre Biliflim bilgisayarlardan da faydalanmak suretiyle bilginin saklanmas, iletilmesi ve ifllenerek kullanlr hle gelmesini konu alan akademik ve mesleki disipline verilen addr. (Yazcolu, 1997:131).
nternetin bir iletiflim arac olarak ortaya kflndan bugne hzla geliflmesi ve
deiflmesi, yasal dzenlemelerde gecikme ya da kapsama dflnda kalmasna da
neden olmufltur. 1995 ylndan sonra dnya genelinde yaygnlaflan nternete iliflkin hukuki dzenlemeler, Amerika Birleflik Devletleri baflta olmak zere, tm geliflmifl lkelerde hzla yaplmfltr. Trkiyede ise hukuki altyap aradan geen zamana karfln henz tam anlamyla zmlenememifltir.
Eski Trk Ceza Kanunundaki bu dzenleme yerini 1 Haziran 2005 tarihinde
yrrle giren yeni Trk Ceza Kanunu 10. blmnde Biliflim Alannda Sular
bafllkl dzenlemeye brakmfltr. 5237 Sayl Kanundaki 243-245 maddelerinde biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya deifltirme, banka ve kredi kartlarnn ktye kullanlmas sularn dzenlemifltir. Ayrca
hrszlk ve dolandrclk sularnn biliflim sistemlerinin kullanlarak ifllenmesi bu
sular nitelikli hle dnfltrmektedir.
Biliflim Sular
nternet, inanlmaz boyutlara varan enformasyon kaynaklar ile gnmzn en popler iletiflim aracn oluflturmaktadr. nternet, hemen tm alanlara ynelik enformasyon ieriine kolayca eriflim olana salamas yannda, bu hizmeti 7 gnn 24
Biliflim: Biliflim kavram

Trkiyede ilk kez 1991
ylnda 3576 Sayl Kanunla,
Trk Ceza Kanununun ikinci
kitabna eklenen Biliflim
Alannda Sular bafllkl ve
drt madde ile girmifltir.
76
Biliflim sistemi: Biliflim

sistemi, verileri toplayp
yerlefltirdikten sonra bunlar
otomatik ifllemlere tabi
tutma olana veren
manyetik sistemlerdir.
saatinde sunmas, onun iletiflim gcn daha iyi ortaya koymaktadr. nternetin
corafi ve zaman kstll olmadan enformasyona erifliminde bu enformasyonun
depolanmas ve sonraki eriflimlere de ak olmas, nternetin ok byk bir ktphane ifllevine sahip olmasna, buradan isteyen herkesin, herhangi bir ykmllk
stlenmeden enformasyonu ekebilmesine yol amaktadr. nternetteki bu enformasyon kaynaklarna eriflimde, bunlarn kullanmnda, bu kaynaklarn izinsiz flekilde alnarak kendi eseri gibi yeniden yayma konulmasyla eriflim kstll bulunan sitelere, teknolojik hile yollar kullanarak eriflmeye alflma ve buradaki enformasyonu yasal olmayan amalarla kullanma gibi sorunlar nedeniyle nternet, kendi hukuku olmas gereken, her geen gn enformasyonun ve eriflim olanaklarnn
artmasyla sorunlar yumann daha karmaflk hle gelmesine neden olmaktadr.
Biliflim kavramnn nternetle hemen hemen paralel anlamda kullanlmas gnmzde sklkla rastladmz bir durumdur. Biliflim kavramnn Trk hukuku bakmndan yeni olduunu ve ilk kez 1991 ylnda kullanldn ifade etmifltik. Yasada o yl yaplan bu dzenlemede Biliflim kavram yerine bilgileri otomatik olarak
iflleme tabi tutulmufl bir sistem kavram tercih edilmifltir.
Hlen yrrlkte olan 5237 sayl Trk Ceza Kanunu ile Biliflim Alannda Sular baflln taflyan 10. Blmdeki dzenlemelerde biliflim sistemi terimi yasa metnine girmifltir.
Biliflim sular esas olarak iki flekilde karflmza kmaktadr. Birincisi, biliflim
sistemlerine karfl ifllenen sular dieri ise biliflim sistemleri aracl ile ifllenen sulardr. Bunun yan sra baflka sularn ifllenmesine bilgisayarlar ya da biliflim sistemi araclk etmifl olabilir.
Biliflim Sularnn Trleri

Biliflim kavram, teknoloji ve bilginin birlikte kullanlmasyla retilen sonular olarak ksaca tanmlanabilir. Biliflimin birka yn vardr; bilgisayar yazlm, bilgisayar donanm, bilgisayar kullancs ve bilgi toplumu.
Biliflim sular; bilgisayar, evre birimleri, pos makinesi, cep telefonu gibi her
trl teknolojinin kullanlmas ile ifllenilen sulardr.
Resim 4.1
Biliflim sular
farkl biimlerde
ortaya
kabilmektedir.
77
4. nite - Biliflim Hukuku ve Etii
Biliflim sular biimde ortaya kabilmektedir. Bunlar:

1. Biliflim suunda bilgisayar, suun hedefi olarak karflmza kmaktadr. Bu
durumda bir bilgisayarn gizlilii, btnl ya da eriflilebilirlii hedef olmaktadr. Servisler, alnan veriler ya da kurban bilgisayarlar zarar grmektedir. Nimda, CodeRed ve trevleri gibi servis dfl brakma saldrlar bu tip
biliflim sularna rnek teflkil etmektedir.
2. kinci durumda bilgisayar bir suu ifllerken kullanlan bir ara olarak karflmza kar. Bu tr sular ocuk pornografisi, dolandrclk, fikr mlkiyet
haklar ihlalleri ve yasa dfl maddelerin online satfl gibi sulardr.
3. nc durumda bir bilgisayar, bir suun iinde tesadfen bulunabilir. Ancak bu bilgisayarlar kanun uygulayclar iin bir veridir. rnein, sbyanclar bilgisayarlarnda ocuk pornografisi muhafaza edebilirken uyuflturucu
kaaklar iliflkili olduklar kiflilerin iletiflim bilgilerini saklayabilirler (bilisimpolisi.com; 2010).
Biliflim sular en genel olarak Tablo 4.1.de gsterildii flekilde snflandrlmaktadr:
Tablo 4.1
Biliflim sular
trleri.
1. Bilgisayar sistemlerine ve verilerine yetkisiz eriflim

Yetkisiz eriflim
Yetkisiz dinleme
Kaynak: Ulafltrma
Bakanl: 2001
Hesap ihlali
2. Bilgisayar sabotaj
Mantksal bilgisayar sabotaj
Fiziksel bilgisayar sabotaj
3. Bilgisayar yoluyla dolandrclk
Banka kart dolandrcl
Girdi kt program hileleri
letiflim servislerini haksz ve yetkisiz olarak kullanma
4. Bilgisayar yoluyla sahtecilik
5. Yazlmn izinsiz olarak kullanlmas
Lisans szleflmesine aykr kullanmak
Lisans haklarna aykr oaltmak
Lisans haklarna aykr kiralamak
Dier sular
Kiflisel verileri haksz ele geirmek
Kiflisel verileri yaymak
Sahte kiflilik oluflturmak ve kiflilik taklidi
Yasalara aykr yaynclk
Biliflim sularnn trleri Trk Ceza Kanununda (TCK) su teflkil edecek tm

sular kapsayabilmekte veya bu sulara zemin hazrlamaktadr. Biliflim sular trleri; hakaret, kfr, kredi kart yolsuzluklar, sahte belge basm, bilgilerin alnmas ve buna bal olarak devam edebilecek sular kapsamakla birlikte bunlarla snrl olmayp gnden gne deifliklikler gstermektedir.
Biliflim sular esas itibaryla hangi kanunda dzenlenmifltir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
78
Bilgisayar sular, dier bir deyiflle siber sular ya da biliflim sular genifl bir yelpazeye yaylmfl durumdadr. Bunlara rnek olarak afladaki su tipleri verilebilir:
eridekilerin (rnein, alflanlarn) yetkisiz giriflleri,
Dflardakilerin (rnein, hackerlarn) sistem giriflleri,
Tescilli bilgilerin alnmas (rnein, kullanc adnn ve flifresinin alnmas),
Bilgisayarlar kullanlarak ekonomik dolandrclk,
Bilgi veya alarn sabotaj,
A trafiinin bozulmas,
Bilgisayar virslerinin, truva atlarnn ve dier tip kastl kodlarn yazm ve
datlmas,
Yazlm korsanl,
Fikr haklara, marka, patent ve endstriyel tasarmlara tecavzler,
Kimlik hrszl,
Ticari srlarn alnmas,
Dier ekonomik sular (banka hesaplarna girilmesi, kredi kart numaralarnn alnmas),
Cinsel taciz, hakaret, tehdit,
ocuk pornografisi,
Terrizm (zdilek; 2002).
1 Haziran 2005 tarihinde yrrle giren 5237 Sayl TCKnin kapsamnda biliflim sular ve sistemlerine karfl ifllenen sular flyle ele alnmaktadr:
Tanmlar bafllkl 6. maddenin ceza kanunlarnn uygulanmasndaki (g) fkrasnda; basn ve yayn yolu ile deyiminden; her trl yazl, grsel, iflitsel ve elektronik
kitle iletiflim aracyla yaplan yaynlar anlafllr, denilmektedir.
Nitelikli hrszlk bafllkl 142. maddenin (e) fkrasnda; biliflim sistemlerinin kullanlmas suretiyle ifllenmesi hlinde, yldan yedi yla kadar hapis cezasna hkmolunur. Suun, bu fkrann (b) bendinde belirtilen surette, beden veya ruh bakmndan kendisini savunamayacak durumda olan kimseye karfl ifllenmesi hlinde,
verilecek ceza te biri oranna kadar artrlr, fleklinde ifade edilmektedir.
Nitelikli dolandrclk bafllkl 158. maddenin (f) fkrasnda; biliflim sistemlerinin, banka veya kredi kurumlarnn ara olarak kullanlmas suretiyle (g) fkrasnda; basn ve yayn aralarnn salad kolaylktan yararlanmak suretiyle ifllenmesi hlinde, iki yldan yedi yla kadar hapis ve befl bin gne kadar adli para cezasna hkmolunaca bildirilmektedir.
Madde 243-246 Biliflim Alannda Sular bafllkl Onuncu Blmde biliflim sistemine girme, sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme veya deifltirme, tzel kifliler hakknda gvenlik tedbiri uygulanmas, banka ve kredi kartlarnn ktye
kullanlmas kapsamndaki sular tanmlayan kanun maddeleri yer almaktadr.
Bunlardan ikisi; hrszlk (madde 142/1/e) ve dolandrclk (madde 158/1/f) sularnn nitelikli hllerini dzenleyen maddelerdir. Bu maddeler nitelikli hrszlk ve
dolandrclk teflkil eden sularn biliflim sistemleri kullanlmasyla nitelikli olarak
gerekleflebileceini hkm altna almaktadr. Ancak savclk ve mahkemeleri
dorudan biliflim suu olmas nedeniyle meflgul eden eylemler TCKnin 243 ve
244. maddelerinde dzenlenmifltir (Demir: 2009).
Madde 243 Biliflim Sistemine Girme bafll taflmakta olup bir biliflim sisteminin btnne veya bir ksmna, hukuka aykr olarak giren ve orada kalmaya devam eden kiflilere hapis veya adli para cezas olarak dzenlenmifltir. Bu su nedeniyle yarglama yapmaya grevli mahkeme olarak Sulh Ceza Mahkemeleri belirlenmifltir. Ayn maddenin ikinci fkras bahsedilen fiillerin bedeli karfll yararla-
nlabilen sistemler hakknda ifllenmesi hlinde, verilecek cezann yar oranna kadar indirilecei dzenlenmifltir. nc fkrada ifllenen fiiller nedeniyle sistemin
ierdii verilerin yok olmas veya deiflmesi hlinde faile Sulh Ceza Mahkemesi tarafndan, alt aydan iki yla kadar hapis cezas verilecei dzenlenmifltir.
Biliflim sistemine girmede suun oluflabilmesi iin ncelikle bir biliflim sisteminin btnne veya bir ksmna hukuk dfl yollarla girmek ve orada kalmaya devam etmek gerekmektedir. Biliflim sistemine girme; bilgisayar veya dijital sistemleri kapsamaktadr. Baflka bir kimsenin bilgisayar, baflka bir kimseye ait olan web
sitesinin ieriini deifltirme, hack denilen sisteme zarar verme olaylar hep bu
kapsamda deerlendirilmelidir. Suun oluflmas iin sistemin tamamna izinsiz girilmesi veya tm sistemin ele geirilmesi gerekmemektedir. Sisteme izinsiz olarak
girilmesi ve bu giriflin sadece bir ksmna ulafllmas suun oluflumu iin yeterlidir.
Hukuk dfl ve izinsiz girme sonucu o sistemde uzun sre kalmaya gerek yoktur.
Makul sre ile izinsiz kalma su oluflumu iin yeterlidir (hukuki.net, 2009).
TCK madde 244te biliflim suu Sistemi engelleme, bozma, verileri yok etme
veya deifltirme bafll ile dzenlenmifltir. Maddenin ilk fkrasnda bir biliflim sisteminin iflleyiflini engelleyen veya bozan kiflinin Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan, bir yldan befl yla kadar hapis cezas ile cezalandrlabilecei dzenlenmifltir
(Demir: 2009).
Sitelerin ve biliflim sistemlerinin tasarm ve kurulmas srasnda kullanlan yazlmlardaki ve teknolojideki geliflmeler, sunucu hizmeti veren firmalarn saladklar gvenlik imknlar sayesinde, sistemlerin bozulmas gittike nadir rastlanan
olaylar hlini almaktadr. Buna karfln en ok rastlanan su tipi, sistemin iflleyiflinin
engellenmesi olarak karflmza kmaktadr. Birok kullanc ve bilgisayarn organize bir biimde biliflim sistemine kaldramayaca oranda girifl talebinde bulunmas
ile gereklefltirilen bu eylemle sunucu kaynaklarnn tketilmesi ve biliflim sisteminin ifllevini normal kullanclar iin yerine getirmesinin engellenmesi amalanmaktadr. Bu fiil ayn kullanc tarafndan, srekli sayfa gsterimi yaplarak, DOS
saldrs yapmak iin yazlmfl yazlmlarla saniyede yzlerce istek yollayarak basit
bir flekilde ifllenebilecei gibi bu saldr birok kullanc tarafndan da gereklefltirilebilir. Hatta bilgisayarlarna virs bulafltrlmfl onbinlerce bilgisayar ve nternet
kullancs bilgileri dflnda, bu saldrlara alet edilebilmektedirler. Ayrca baz
nternet sitelerinin youn trafiinin biliflim sistemine ynlendirilmesi de biliflim sistemini engelleme fiilini oluflturacaktr. Bu tr saldrlara Google, MSN, Twitter,
Yahoo, Facebook gibi byk protal ve sosyal etkileflim siteleri de maruz kalmfl,
hizmetleri aksamfltr (Demir: 2009).
Fail, ister verilerin dzenini bozsun, ister verilerin bulunduu biliflim sistemine
biliflim virs gndererek verileri tahrip etsin, isterse tahrip edilmek istenilen verilerin bulunduu biliflim sistemini baltayla paralasn sonu fark etmeyecek ve su
gerekleflmifl olacaktr (Ergn: 2009).
ok yaygn olarak karfllafllan bu fiil bir veya birka kullanc tarafndan gerek
IP adresleriyle gereklefltiriliyorsa tespiti ve yasal yollara baflvurulmas olduka kolay olmaktadr. Ancak fiilin baflka bir lkeden gerekleflmesi, gerek IPlerin proxy
sunucular ile gizlenmesi gibi yntemlerin kullanlmas, saldrlarda bilgisayarna virs bulafltrlmfl kiflilerin bilgisayarlarnn kullanlmas gibi hllerde faillerin tespiti
gleflebilmektedir. DOS saldrlarn etkisiz klmak iin birok teknoloji gelifltirilmifltir. Bunlar yazlm modlleri ve sunuculara donanm eklemek yoluyla mmkn
olmaktadr. Ancak henz hibir zm, saldrlara karfl tam olarak koruma salayamamaktadr (Demir: 2009).
79
80
244. maddenin ikinci fkrasnda bir biliflim sistemindeki verileri bozan, yok
eden, deifltiren veya eriflilmez klan, biliflim sistemine veri yerlefltiren, var olan verileri baflka bir yere gnderen kiflinin, Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan alt aydan
yla kadar hapis cezas ile cezalandrlabilecei dzenlenmifltir. nc fkrada
bu fiillerin bir banka veya kredi kurumuna ya da bir kamu kurum veya kurulufluna ait biliflim sistemi zerinde ifllenmesi hlinde, verilecek ceza yar orannda artrlaca ifade edilmifltir. Drdnc fkra ise ilk fkrada saylan fiillerin ifllenmesi
suretiyle kiflinin kendisinin veya baflkasnn yararna haksz bir kar salamasnn,
baflka bir su oluflturmamas hlinde, Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan iki yldan
alt yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezasna mahkm edilebilecei dzenlenmifltir (Demir: 2009).
Madde 245te banka veya kredi kartlarnn ktye kullanlmas dzenlenmekte
olup, baflkasna ait banka ya da kredi kartn ele geiren veya kullanan ya da kullandrtarak kifliyi zarara uratp kendisine yarar salayan kifli hakknda yldan
alt yla kadar mahkm edilebilecei belirtilmektedir. kinci fkrada ise banka veya
kredi kartnn sahte flekilde hazrlanmas ya da zerinde sahtecilik yaplmas hlinde, bunun karfllnda yarar salayan kifliye drt yldan yedi yla kadar hapis cezas verilebilecei ancak bu fiilin ar ceza gerektiren bir su kapsamna girdiinde verilecek cezann daha da artrlaca ifade edilmektedir.
nternet bankacl ve nternet zerinden alflverifllerde baflkasna ait banka veya kredi kartlarnn kart sahibinin rzasna aykr olarak kullanlmas suretiyle hukuka aykr yarar elde edilmesi hlinde banka veya kredi kartlarnn ktye kullanlmas suu oluflmaktadr.
Banka veya kredi kartlarnn otomatik para ekme makinelerinde (ATM) veya
nternette izin verilen limitin zerinde kullanlmas hlinde de TCKnn 245/1.
maddesi uygulanacaktr. rnein, ayn ifl yerinde alflan arkadaflna banka kartn
ve flifresini vererek ATMden belli miktarda para ekmesini isteyen kiflinin izni dflnda hesabndan fazla para ekmesi ya da hesaptaki parann bir ksmn kendisinin veya baflkasnn hesabna aktaran kiflinin eylemi TCKnn 245/1. maddesinde
dzenlenen suu oluflturacaktr (Ergn: 2009).
TCKnn biliflim sularnda tzel kifliler hakknda gvenlik tedbiri uygulanmas
bafllkl madde 246daki hkmde; biliflim sular ierisinde belirtilen sularn ifllenmesiyle haksz menfaat salayan tzel kiflilerin hakknda da gvenlik tedbirlerine baflvurulaca aklanmaktadr.
Banka veya kredi kartnn sahte olarak retilmesi, ncelikle veri iletim alar,
otomatik para ekme makineleri ile banka veya kredi kartlarnn zerinden kullanclara ait bilgilerin toplanmas ve daha sonra bu bilgilerin fail adna baslmfl plastik kartn manyetik fleridine encoder adl bir arala geirilmesi yoluyla yaplmaktadr (Ergn: 2009).
Mstehcenlik bafllkl madde 226da;
1. a) Bir ocua mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnleri veren ya
da bunlarn ieriini gsteren, okuyan, okutan veya dinleten,
b) Bunlarn ieriklerini ocuklarn girebilecei veya grebilecei yerlerde
ya da alenen gsteren, grlebilecek flekilde sergileyen, okuyan, okutan,
syleyen, syleten,
c) Bu rnleri, ieriine vkf olunabilecek flekilde satfla veya kiraya arz
eden,
d) Bu rnleri, bunlarn satflna mahsus alflverifl yerleri dflnda, satfl arz
eden, satan veya kiraya veren,
81
2.
3.
4.
5.
6.
e) Bu rnleri, sair mal veya hizmet satfllar yannda veya dolaysyla bedel
siz olarak veren veya datan,
f) Bu rnlerin reklamn yapan
Kifli, alt aydan iki yla kadar hapis ve adli para cezas ile cezalandrlr.
Mstehcen grnt, yaz veya szleri basn ve yayn yolu ile yaynlayan veya yaynlanmasna araclk eden kifli, alt aydan yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
Mstehcen grnt, yaz veya szleri ieren rnlerin retiminde ocuklar kullanan kifli, befl yldan on yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr. Bu rnleri lkeye sokan, oaltan, satfla arz
SIRA ya
SZDE
eden, satan, nakleden, depolayan, ihra eden, bulunduran
da baflkalarnn kullanmna sunan kifli, iki yldan befl yla kadar hapis ve beflbin gne
kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
D fi N E L M
fiiddet kullanlarak hayvanlarla, lmfl insan bedeni zerinde veya doal olmayan yoldan yaplan cinsel davranfllara iliflkin yaz, ses veya grntleri
S Onakleden,
R U
ieren rnleri reten, lkeye sokan, satfla arz eden, satan,
depolayan, baflkalarnn kullanmna sunan veya bulunduran kifli, bir yldan drt
yla kadar hapis ve beflbin gne kadar adli para cezas ileDcezalandrlr.
KKAT
ve drdnc fkralardaki rnlerin ieriini basn ve yayn yolu ile yaynlayan veya yaynlanmasna araclk eden ya da ocuklarn grmesini, dinSIRA SZDE
lemesini veya okumasn salayan kifli, alt yldan on yla kadar hapis ve
beflbin gne kadar adli para cezas ile cezalandrlr.
Bu sulardan dolay, tzel kifliler hakknda bunlara zg
gvenlik tedbirleAMALARIMIZ
rine hkmolunur.
N N
Biliflim sular hakknda daha detayl bilgi fiaban Cankat Taflknn Biliflim
(stanK T ASular
P
bul: Beta, 2008) kitabnda mevcuttur.
FKR HAKLAR VE BLfiM HUKUKU
TELEVZYON
Gnmzde fikr haklar kavram, hem snai haklar hem de eser sahibinin haklar
ile balantl haklar kapsayan genifl bir anlamda kullanlmaktadr.
Fikr haklar, en genifl tanmyla hem eser sahipleri ve balantl hak sahipleriTERNET
nin haklarn rnein film yapmclar, icrac sanatlar gibi hem Nde
snai haklar rnein marka patent endstriyel tasarm gibi haklar ifade etmektedir. Bu yaklaflmla fikr haklarn konusunu, yaratc faaliyet sonucu oluflan fikr emek rnleri
oluflturmaktadr. Ksaca fikr haklarn konusunu, yaratc faaliyet sonucu oluflan
fikr emek rnleri oluflturmaktadr.
nsann yaratc nitelikte emeini korumaya ynelik dzenlemelere eski dnemlerde dahi rastlamak mmkn olsa da bugn anladmz anlamda fikr hak
kavramnn kabul ve uluslararas standartlara kavuflmas, bir yandan uluslararas
ticaretin geliflmesi dier yandan insan hak ve zgrlklerindeki geliflmelere bal
olarak 19. yzylda gereklefltiini sylemek mmkndr.
Fikr Haklar ve Geliflimi

Fikr mlkiyet haklarn ifade etmek zere fikr haklar, telif haklar, eser sahibinin haklar gibi hukuksal terimler kullanld grlmektedir. Sz konusu terimlerden fikr haklar, telif haklar, eser sahibinin haklar ile her trl bilimsel ve
edeb eserler, gzel sanat eserleri ile mzik eserleri ve sinema eserleri ile bilgisayar programlar zerindeki haklar ifade edilirken snai haklar ya da snai mlki-
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
82
yet haklar ile patentler, markalar, ticari srlar, endstriyel tasarm ve modeller
zerindeki haklar anlatlmaktadr.
Fikr mlkiyet haklarnn korunmas amacyla hukuki adan dzenlemelerin
esas itibaryla matbaann icadyla younlaflt sylenebilir. Bafllangta hkmdar
fermanlar ya da emirnameleriyle tannan imtiyazlarla hukuksal adan korunmaya
alfllan bu alan zellikle 18. yzyln bafllarndan itibaren ulusal dzeyde etkili yasalarla korunmaya bafllanmfltr. Geliflen ekonomik, ticari ve teknolojik geliflmeler
karflsnda, fikr mlkiyet sadece ulusal dzeyde dzenleme abalar yeterli olmamfl, fikr mlkiyet rnlerinin dier rnlere gre, lkeler ve blgeler arasnda snrlar ok rahat flekilde aflan bir nitelie sahip olmas da bu oluflumu etkilemifltir.
Dflnce rn eserlerin ancak uluslararas dzeyde yeterli bir flekilde korunmas
gerei ortaya kmfltr. Bu erevede 1883 ylnda Pariste gereklefltirilen konfeSIRA SZDE
ransn sonunda
Paris Szleflmesi kabul edilmifl ardndan 1886 ylnda Bern Szleflmesi kabul edilmifltir. 1967 ylnda ise Stockholmde yaplan konferans ve szleflme ile hem
D fi fikr
N E L Mhaklara iliflkin baz dzenlemeler yaplmfl hem de Dnya Fikr
Mlkiyet rgt (World Intellectual Property Organization: WIPO) ad altnda yeni bir kuruluflun temelleri atlmfltr. WIPO 1974 ylndan itibaren Birleflmifl MilletS O R U
ler rgtnn uzman bir kuruluflu olarak faaliyette bulunmaya bafllamfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
DKKAT
WIPO World Intellectual
Property Organizaiton Uluslararas anlamda fikr mlkiyet haklarn korumaya ve dzenlemeye ynelik alflmalarda bulunmakta, ayn zamanda geliflmekte olan lkelere
anlamda finansal ve bilimsel destekte bulunmaktadr. Birleflmifl MilletSIRA bu
SZDE
lerin tm yelerine alan anlaflmalarla, uluslarn kendi iinde fikr mlkiyet hukukunu
belirginlefltirmeye ynelik alflmalarda bulunmaktadr.
N N
K T A P
TELEVZYON
N T E Tablo
R N E T 4.2
AMALARIMIZ
Trkiyede Fikr Haklarn geliflimi ise zellikle bu alandaki kanunun hazrlaycs

olan Ord. Prof. Dr. E. Hirsch ile birlikte anlmaktadr. 5846 sayl Fikir ve Sanat EserT A P 1951 tarihinde kabul edilmifl ve 13 Aralk 1951 tarihli Resm Galeri KanunuK 5 Aralk
zetede yaynlanarak yrrle girmifltir. Bu kanun gnmze kadar yaplan deifliklikler ve ilavelerle birlikte hlen yrrlktedir. 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserlerine
E L E V Z Y O Nhususiyetini taflyan ilim ve edebiyat, musiki, gzel sanatlar vegre eser,Tsahibinin
ya sinema eserleri olarak saylan her nevi fikir ve sanat mahsullerini ifade etmektedir. Kanuna gre fikir ve sanat eserlerinin eflitleri Tablo 4.2.de gsterilmifltir.
NTERNET
Fikir ve Sanat Eserlerinin eflitleri
Fikir ve sanat
eserlerinin eflitleri
lim ve Edebiyat
Eserleri
Musiki
Eserleri
Gzel Sanat
Eserleri
Sinema
Eserleri
5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre herhangi bir flekilde dil ve yaz ile ifade olunan eserler ve her biim altnda ifade edilen bilgisayar programlar
ve bir sonraki aflamada program sonucu dourmas kofluluyla bunlarn hazrlk tasarmlar lim ve Edebiyat Eserleri arasnda yer almaktadr.
Bir ieriin eser saylabilmesi iin; fikr bir emein rn olmas, yaratannn
zelliklerini taflmas ve eser trlerinden birinin kapsam iinde nitelendirilmesi gereklidir. Kanunda fikir ve sanat eserleri trleri flyle snflandrlmfltr:
Dil ve yaz ile ifade edilen eserler,

Bilgisayar programlar ve bunlarn hazrlk tasarmlar,
Danslar ve szsz sahne eserleri,
Teknik ve ilm fotoraflar, haritalar, planlar, krokiler, resimler, maketler, mimarlk ve flehircilik ve sahne tasarmlar olan ilim ve edebiyat eserleri,
Her nevi szl ve szsz besteler olan mzik eserleri,
Resimler, desenler, gzel yazlar, eflitli maddelerin zerine yaplan eserler,
kaligrafi ve serigrafi,
Heykeller, kabartma ve oymalar,
Mimarlk eserleri,
El iflleri, tekstil ve moda tasarmlar,
Fotorafik eserler ve slaytlar,
Grafik eserler,
Karikatrler,
Her tr tiplemeler olan gzel sanat eserleri,
Sinema eserleri.
Dier bir eserden yararlanlarak oluflturulan; tercmeler, roman, hikye, fliir, piyes gibi bir eserden yararlanlarak oluflturulan bir baflka eser, musiki, gzel sanat,
ilim ve edebiyat eserinden filme alnma ve radyo ve televizyonla yayna msait
hle getirilenler, mzik aranjman ve tertipleri, klliyatlar, seme ve toplamalar bir
eserin izah ve flerhi ile iflleyenin zelliklerini taflyan ifllenmelerdir.
FSEK madde 6/11de; bir bilgisayar programnn uyarlanmas, dzenlenmesi
veya herhangi bir deiflim yaplmas, ifllenme eser olarak tanmlanmaktadr. Ayrca bu maddede belli bir maksada gre ve huss bir plan dhilinde verilerin ve
materyallerin seilip derlenmesi sonucu ortaya kan veri tabanlar -iindeki tek
tek veri ve materyal hari- yine ifllenme eser saylr ve korumadan yararlanr (hukukcu.com; 2009b).
nternet ve Fikr Haklar

Yirminci yzyln ikinci yarsnda, 1960larn sonlaryla 1970lerin bafllarnda elence alannda meydana gelen hzl geliflmeler sonucunda elence kltrnn uluslararaslaflmas ve ardndan kitlesel kopyalama aralarnn ortaya kmas ile fikir ve
sanat eserleri zerindeki korumann da fleklinde deifliklikler yaplmas sonucunu
dourmufltur.
nternetin ortaya kfl ve gnmzde geldii nokta gz nne alndnda
nternet zerinde fikr hak ihlallerinin yafland grlmektedir. nternetin bafl
dndrc hzla geliflmesinin en byk sorunlarndan biri de fikr haklar alannda
yaflanan hak ihlalleri olmufltur. Bunun en nemli sebeplerini ise flu flekilde sralamak mmkndr (Trkekul, 2003:564).
nternet ortamnda eserler son derece kolay oaltlabilmekte ve datlabilmektedir.
Web sayfalar ya da ierii ile ilgili korumann snr tam olarak belirlenememektedir.
nternet, etkileflimli yapsyla ve sanal gereklik uygulamalar gibi teknolojik
geliflmeler ile klasik eser tanmn zorlamaktadr.
nternetin hibir hukuki kiflilie ya da kuruma ait olmayan bir yapda bulunmas bu flekilde yaplacak dzenlemeleri zorlafltrmaktadr.
83
84
nternetin bir zgrlk ortam olarak, fazladan yasal ya da teknik dzenlemelerle gelifliminin kstlanmas istenmemektedir.
nternet zerinden yaplan hak tecavzlerinde, tecavz yapann tespiti ve
bu ihlalin nlenmesi son derece g olmaktadr.
Uygulanacak hukukun tespitine iliflkin sorunlar bulunmaktadr.
Web Sayfas Yazlmlar ve Bilgisayar Oyunlar

Bilgisayar program: Bir
bilgisayar sisteminin zel bir
ifllem veya grev yapmasn
salayacak bir flekilde
dzene konulmufl bilgisayar
emir dizgesini ve bu emir
dizgesinin oluflum ve
geliflimini salayacak
hazrlk alflmalarn ifade
etmektedir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Fikir ve SanatD Eserleri

K K A T Kanunu, korunan eserlerin eser sahibinin haklarna tecavz hlinde yasal yaptrmlar ngrmektedir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
Bu kanunda sorumluluk zel olarak dzenlenmifltir. madde 66da Manevi ve

mali haklar tecavze urayan kimse tecavz edene karfl tecavzn refini (giderimini) davaAMALARIMIZ
edebilir. Tecavz, hizmetlerini ifa ettikleri srada bir iflletmenin temsilcisi veya mstahdemleri tarafndan yaplmflsa iflletme sahibi hakknda da dava alabilir. Buna gre suun ifllenmesine mani olamayan iflletme sahibi veya mdr
K T A olursa
P
ve her ne surette
olsun iflletmeyi fiilen idare eden kimse de cezalandrlr.
Bu hukuka aykr fiillerden dolay masraf ve para cezasndan tzel kifli de sorumludur (Hukukcu.com, 2009).
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun (FSEK) 4630 sayl Kanun ile deiflik Tanmlar bafllkl 1/B maddesinin (g),(h),() bentlerinde Bilgisayar program, Arayz ve Araifllerlik kavramlarnn aklamalar yaplmfl, Fikir ve Sanat
Eserlerinin eflitleri bafllkl blmde yer alan madde 2de bilgisayar programlar
ve hazrlk tasarmlar ilim ve edebiyat eserleri arasnda saylmfltr. Bu balamda
bilgisayar programlar 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanununun korumas altna alnmfltr (zel: 2002).
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa gre bir fleyin eser olarak nitelendirebilmesi
iin flu flartlar taflmas gerekmektedir.
Fikr bir abann rn olmas,
Eser sahibinin hususiyetini taflmas,
fiekillenmifl olmas,
Kanunda tanmlanmfl olan eser trlerinden birine girmesi.
Bu anlamda web sayfalarnn hukuki nitelii belirlenirken bu ltlerin uygulanmas gerekmektedir. Web sayfas bir btn olarak incelendiinde eflitli resimler, grafikler ve veri tabanlarndan oluflmas nedeniyle eser olarak nitelendirilmesi
gerekir.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda; bilgisayar sular ve hukuka aykr hareketSIRA dzenlendii
SZDE
ler zel olarak
gibi nternet aracl ile telif haklarna aykr ifller de
kapsanmfltr. Kanuna gre, eserleri izinsiz olarak kullanan, oaltan, iflleyen, bilgisayar programlarn koruyan aygtlar geersiz klan teknik aralar bulunduran,
D fi N E L M
datan ve bu tip eser ve programlar kar salamak iin yaynlayanlar yayn durdurma, maddi ve manevi tazminatlarn yan sra 71. 72. 73. ve 80. maddelere gre,
S Ocezas
R U
hapis ve para
ile cezalandrlaca belirtilmektedir.
TELEVZYON
Eser sahibinin
tr haklar olabilir?
SIRAneSZDE
NTERNET
D fi N E L M
NTERNET
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
KfiLK HAKLARI VE BLfiM HUKUKU

Kiflilik Haklarnn Hukuki Nitelii
Genel anlamda kiflilik hakk kiflisel varlklar zerinde sz konusu olan flahsa bal bir mutlak haktr. (Yaflam, salk, zgrlkler, fleref ve haysiyet, zel yaflam,
isim, resim, his yaflam gibi kiflisel varlklar zerindeki haklar kiflilik hakkn ifade
eder). Kiflilik hakk kiflisel varlklar zerindeki bir hak olduundan bu varlklara
ynelen saldrlar kiflilik hakknn ihlali sonucunu doururlar. Kiflilik hakkn, kiflinin toplum iindeki saygnln ve kifliliini serbeste gelifltirmesini temin eden
gelerin tm zerindeki haklar olarak tanmlamak mmkndr. Kiflinin onur ve
saygnln toplum iinde ortadan kaldran veya zedeleyen tm saldrlar kiflilik
hakkna saldr olarak kabul edilmelidir. Kiflilik hakk, kiflinin tm korunan haklarnn, deerlerinin ve varlklarnn btndr. Hukuken korunan ve kifliyle ilgili
tm deerler kiflilik hakk kavram kapsamndadr. Kiflilik haklarnn temel kayna ise demokratik sistemler iinde bu sistemin mantndan doan ve Anayasal
birer kural durumuna gelen, kifli hak ve zgrlkleridir.
Medeni Kanunumuzda yasa koyucu baz kiflisel varlklar zel olarak dzenlemifl ve korumufltur. sim hakk (MK. md.25-26), beden taml zerindeki hak, (MK.
md. 27-28) gibi. Kiflisel varlklar maddi yani vcut taml, shhat olabilecei gibi
manevi yani fleref ve haysiyet, zel yaflam, resim, isim gibi deerlerde olabilir.
Kiflilik hakk kiflisel varlklarn korunmasyla ilgilidir. Kiflisel varlklar, insann
insan olmasndan g alan varlklar ya da kiflinin ad, onuru ve sr alan gibi dolayl varlklar olarak iki kesimlidir.
zel bir hakkn konusu olmayan btn kiflisel varlklar kiflilik hakkn oluflturur. Genel olarak yaplan bir snflandrmaya gre kiflisel varlklar i kiflisel varlklar / dfl kiflisel varlklar olarak ikiye ayrlmaktadr.
kiflisel varlklar; kiflinin insan olmas nedeniyle sahip olduu varlklardr.
Bunlar bedensel btnle iliflkin varlklar (vcut, yaflam, shhat gibi) ve ruhsal
varlklardan (ruhsal tamlk zerindeki hak, faaliyet zgrl, kiflisel ifl gc zerindeki hak gibi) oluflur.
Dfl kiflisel varlklar; sosyal iliflkide bulunma hakk olarak adlandrlr. Bunlar
birlikte yaflama sonucu olarak doan deerler olup, kiflinin toplum iindeki durumunu belirleyen varlklardr. fieref ve haysiyet, zel tantma aralar (isim, meslek,
unvanlar, armalar, ticari markalar, dier ticari tantma aralar, hkmi flahsiyet
isimleri gibi) resim ve ses gibi varlklar da bunlar arasnda saylabilir.
Baz hukukular ise kiflisel varlklar e ayrr : Kiflinin psiflik alan, fizik alan
ve sosyal kiflilik alan.
Psiflik alana; kiflinin duygu yaflam (lleri karflsnda sayg duyma, utanma
duygularnn korunmas gibi) zihin ve irade yaflamnn (kiflinin karar ve serbest irade zgrl) dokunulmazl girer.
Fizik alanna; kiflinin bedensel dokunulmazl (vcut, yaflam, shhat gibi)
zerindeki haklar girer.
Sosyal kiflilik alanna; kiflinin toplum iindeki durumunun korunmasna iliflkin varlklar girmektedir. Kifliyi tantma aralar (isim, resim, ticari marka, firma
ad, arma, unvan gibi) ifl ve ticari srlar, kiflinin meslek durumu, ekonomik gc
bunlar arasnda yer alr. fieref ve haysiyet ve zel yaflam sosyal kiflilik alanna giren kiflisel varlklardr.
85
86
Kiflilik hakk mal varl deil, kiflisel varlk (flahs varl) zerindeki haklardandr. Bu haklar kifliye baldr. Ondan ayr dflnlemez. Doumla birlikte (tzel kiflilerde kurulduklar andan itibaren) herhangi bir kazandrc iflleme gerek olmadan
kendiliinden kazanlr ve lmle birlikte (tzel kiflilerde tzel kifliliin sona ermesiyle) sona ererler. lmle birlikte sona erdiinden miras yoluyla baflkasna geemez. lmden sonra lenin kiflilik haklarndan ve bunlara saldrlardan sz edilemez. lye ynelen saldrlar onun hayattaki yaknlarnn his yaflamlar gibi kiflisel
varlklarna bir saldr teflkil edebilir. Kiflilik haklar kifliye bal haklardan olup baflkasna devredilemez. Bu haklardan kural olarak vazgeilemez. Zaman aflmna uramaz. Bir bor iin rehin verilemez. flas masasna konu olmaz. Mutlak haklardandr. Herkese karfl ileri srlebilir.
Kiflilik hakkn, kiflinin toplum iindeki saygnln ve kifliliini serbeste gelifltirmesini temin eden gelerin tm zerindeki haklar olarak tanmlamak mmkndr. Kiflinin onur ve saygnln toplum iinde ortadan kaldran veya zedeleyen tm saldrlar kiflilik hakkna saldr olarak kabul edilmelidir. Kiflilik hakk,
kiflinin tm korunan haklarnn, deerlerinin ve varlklarnn btndr. Hukuken
korunan ve kifliyle ilgili tm deerler kiflilik hakk kavram kapsamndadr. Kiflilik haklarnn temel kayna ise demokratik sistemler iinde bu sistemin mantndan doan ve Anayasal birer kural durumuna gelen, kifli hak ve zgrlkleridir.
Yani; Anayasal yap kiflilik haklarnn temel kaynaklarndan biri olmakta, yargcn
takdir yetkisi asndan dorudan doruya etkili olmaktadr. Her hakaret ve svme
fiilinin kiflilik haklarna zarar verici nitelikte saylabilmesi iin fiilin mutlaka su
oluflturmas zorunlu deildir. Suta Kanunilik kural gerei, su oluflturmad
hlde kiflilik haklarna saldr niteliinde fiiller ifllenebilir.
Kiflilik haklarnn mal varl deil, flahs varl haklarndan olmas bunlara saldr hlinde sadece manevi bir zararn doaca, maddi zararn meydana gelmeyecei anlamna gelmez. MK. 24 maddesi byle bir saldr hlinde maddi tazminat istenebileceini de aklamaktadr. Basn yoluyla ticari ve mesleki fleref ve haysiyete saldr hlinde mflterilerini veya mesleini kaybetme sonucunda doan maddi
zararlar gibi.
Biliflim ve Kiflilik Haklar

Kiflilik haklar ve biliflim alann incelediimizde, karflmza kabilecek en nemli
sorun, kiflilik haklarna nternet araclyla yaplan tecavzlerdir. nternetin kullanclarna salad zgrlk ayn zamanda kiflilik haklarna ynelik tehdidin de sebebi olmufltur.
nternet Araclyla Kiflilik Haklarnn hlal Trleri

Bilgi toplumu olarak 20. yzylda bambaflka bir iletiflim arac, insanlar daha nce
hi olmad kadar birbirlerine balamfl ve mesafeleri ortadan kaldrmfltr. Bu durum da kiflilik haklarna ihlallere baflka bir boyut kazandrmfltr. Bu ihlalleri flu
bafllklarda toplamak mmkndr;
Alan ad (Domain Name) asndan kiflilik hakk ihlalleri
Elektronik posta (E-mail) araclyla kiflilik haklarna tecavz
Spam/spamming
Web sayfalarndaki yaynlar nedeniyle kiflilik kaklar ihlali
Elektronik ticarette reklamlar araclyla kiflilik haklarna tecavz
Sosyal medya sitelerinde kiflilik haklar ihlalleri
Kiflisel verilerin gizlilii ve korunmas
87
Alan ad 123.435.243.4 gibi birtakm saylardan oluflan IP adresi olarak bilinen

serverlarn nternet zerinde birbirlerini tanmaya yarayan adresin, kiflilerin daha
rahat anlayabilecei alternatif bir flekildir. Bir baflka deyiflle nternet ortamnda
web sitelerine ulaflmada ve birbirlerini ayrmada kullanlan elektronik bir adrestir.
flte bu elektronik adresler gerek ya da tzel kiflilerin kiflilik hakk kavram ierisinde yer almaktadr. Pop flarkcs Tarkann isminin kendisinden habersiz olarak
alnmas ve kendisine astronomik fiyatla satflnn teklif edilmesi bu alandaki kiflilik hakk ihlaline rnek teflkil etmektedir.
Kiflilik hakk ihlallerinin yafland bir baflka alan ise hemen hemen herkesin
kulland elektronik posta yoluyla, gnderilen kiflinin kifliliine ynelik, zellikle
fleref ve haysiyetini, zel hayatn veya srlarn, resm veya isim zerindeki kiflilik
hakkn ihlal edici yazyla veya resimle ya da her ikisi birlikte kullanlarak tecavzde bulunabilir. Kiflilerin e-postalarna rktc, saldrgan, pornografik ierikli mesajlar ve fotoraflar gnderilmesi de byle bir ihlali dourmaktadr. Baz hllerde
ise bu mesajlar hi tanmadnz kiflilerden gelebilmektedir. stem dfl alnan emailler spam ya da spamming olarak karflmza kmaktadr.
Kiflilik hakk ihlallerinin bir baflka grnm ise nternet ortamndaki yaynlar
nedeniyle kiflilik hakk ihlalleridir. zellikle nternet gazetecilii kavramnn yaygnlaflt gnmzde, haber sitelerinde ya da ticari amal web sitelerinde sesli veya grntl olarak gerek dfl haberler, aslsz sulama ve iftiralara, svme ya da
hakaret ieren yaynlarn yapld grlmektedir. Bu tr haberler verilirken yarg
kararlarna da yansmfl olan drt ilke gz nne alnmaldr. Bunlar ;
a. Haberde (elefltiri ve yorumda) gereklik,
b. Haberde (elefltiri ve yorumda) gncellik,
c. Kamu yarar ve toplumsal ilgi,
d. Konu ile anlatm arasnda dflnsel bir ballk ve amaca uygun ara kullanma koflullar birlikte bulunmaldr.
Bir baflka hak ihlali ise elektronik ticarette reklamlar araclyla olmaktadr.
Son zamanlarda ise en fazla hak ihlali sosyal medya sitelerinde yaflanmaktadr.
nternet bir yandan bilgiye dorudan kolay, hzl ve ucuz bir yolla eriflim olana sunarken dier yandan kiflisel verilerin izin alnmadan elde edilmesi ve yaylmas gibi sorunlar da ortaya karmaktadr.
Trkiyede kiflisel verilerin korunmasna iliflkin henz herhangi bir zel kanuni dzenleme bulunmamakla birlikte Anayasa, Trk Medeni Kanunu ve Trk
Ceza Kanunu, kiflilik haklarnn korunmas ve kifliye ait srlara iliflkin hkmler
iermektedir.
Kiflilik haklar ihlal edilen kiflinin baflvuraca yasal yollar neler olabilir?
SIRA SZDE
5651 SAYILI KANUN VE GETRDKLER
Spam: ngilizce Sending

Personally Annoying Mail
ifadesinin bafl harflerinin bir
araya getirilmesi ile oluflan
istenmeyen elektronik posta
olarak ifade edilir.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Kanunun Amac
S O RYaplan
U
4 Mays 2007 tarihinde kabul edilen 5651 sayl nternet Ortamnda
Yaynlarn Dzenlenmesi ve Bu Yaynlar Yoluyla fllenen Sularla Mcadele Edilmesi
Hakknda Kanunun ama ve kapsam; ierik salayc, yer salayc, eriflim salaDKKAT
yc ve toplu kullanm salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile nternet ortamnda ifllenen belirli sularla ierik, yer ve eriflim salayclar zerinden mcaSIRA SZDE
deleye iliflkin esas ve usulleri dzenlemektir.
AMALARIMIZ
K T A P
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
88
sminin uzun olmas sebebiyle kamuoyunda 5651 sayl Kanun olarak bilinen
kanun 23 Mays 2007 tarihinde 26530 sayl Resm Gazetede yaymlanmfltr.
5651 sayl Kanunun nc maddesinin bafll Bilgilendirme Ykmlldr. Buna gre ierik, yer ve eriflim salayclar, ynetmelikle belirlenen esas
ve usuller erevesinde tantc bilgilerini kendilerine ait nternet ortamnda kullanclarn ulaflabilecei flekilde ve gncel olarak bulundurmakla ykmldr. Bu
ykmll yerine getirmeyen ierik, yer veya eriflim salaycsna Telekomnikasyon letiflim Baflkanl tarafndan iki bin Trk lirasndan on bin Trk lirasna
kadar idari para cezas verilecei hkme balanmfltr.
nternet Sujeleri ve Sorumluluklar

erik Salayc: nternet
ortam zerinden
kullanclara sunulan her
trl bilgi veya veriyi reten,
deifltiren ve salayan
gerek veya tzel kiflilerdir.
Yer Salayc: Hizmet ve
ierikleri barndran
sistemleri salayan veya
iflleten gerek veya tzel
kiflilerdir.
Eriflim Salayc:
Kullanclarna nternet
ortamna eriflim olana
salayan her trl gerek
veya tzel kiflilerdir.
Toplu Kullanm Salayclar:
Kiflilere belli bir yerde ve
belli bir sre nternet ortam
kullanm olana salayan
gerek veya tzel kiflilerdir.
5651 sayl Kanunun amacnn ierik salayc, yer salayc, eriflim salayc
ve toplu kullanm salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile nternet ortamnda ifllenen belirli sularla ierik, yer ve eriflim salayclar zerinden mcadeleye iliflkin esas ve usulleri dzenlemek olduunu belirtmifltik.
nternetin sunduu hizmetlerin yerine getirilmesini salayan ve nternet sektrnde faaliyet gsterenlere nternet sujeleri ad verilmektedir.
erik Salaycnn Sorumluluu

5651 sayl Kanuna gre ierik salayc, nternet ortamnda kullanma sunduu
her trl ierikten sorumludur. erik salayc, balant salad baflkasna ait ierikten sorumlu deildir. Ancak sunufl biiminden, balant salad ierii benimsedii ve kullancnn sz konusu ierie ulaflmasn amalad aka belli ise genel hkmlere gre sorumludur.
Yer Salaycnn Ykmllkleri

Yer salayc, yer salad ierii kontrol etmek veya hukuka aykr bir faaliyetin
sz konusu olup olmadn arafltrmakla ykml deildir. Yer salayc, yer salad hukuka aykr ierikten, ceza sorumluluu ile ilgili hkmler sakl kalmak
kaydyla bu 5651 sayl Kanunun 8 inci ve 9 uncu maddelerine gre haberdar edilmesi hlinde ve teknik olarak imkn bulunduu lde hukuka aykr ierii yayndan kaldrmakla ykmldr.
Eriflim Salaycnn Ykmllkleri

Eriflim salayc;
a. Herhangi bir kullancsnn yaynlad hukuka aykr ierikten, bu Kanun
hkmlerine uygun olarak haberdar edilmesi hlinde ve teknik olarak engelleme imkn bulunduu lde eriflimi engellemekle ykmldr.
b. Salad hizmetlere iliflkin, ynetmelikte belirtilen trafik bilgilerini alt aydan
az ve iki yldan fazla olmamak zere ynetmelikte belirlenecek sre kadar
saklamakla ve bu bilgilerin doruluunu, btnln ve gizliliini salamakla ykmldr. Bu ykmllk yerine getirilmezse baflkanlk tarafndan
on bin Trk lirasndan elli bin Trk lirasna kadar idari para cezas verilir.
c. Faaliyetine son verecei tarihten en az ay nce durumu kuruma, ierik
salayclarna ve mflterilerine bildirmek ve trafik bilgilerine iliflkin kaytlar ynetmelikte belirtilen esas ve usullere uygun olarak kuruma teslim
etmekle ykmldr. Bu ykmllk yerine getirilmezse baflkanlk tarafndan on bin Trk lirasndan elli bin Trk lirasna kadar idari para cezas
verilir.
89
Eriflim salayc, kendisi araclyla eriflilen bilgilerin ieriklerinin hukuka aykr olup olmadklarn ve sorumluluu gerektirip gerektirmediini kontrol etmekle
ykml deildir.
Eriflimin Engellenmesi ve eriin Yayndan karlmas

nternet ortamnda yaplan ve ierii afladaki sular oluflturduu hususunda yeterli flphe sebebi bulunan yaynlarla ilgili olarak eriflimin engellenmesine karar
verilebilmektedir.
nternet ortamndaki yaplan yaynlarn ierii
5237 sayl Trk Ceza Kanununda yer alan;
1. ntihara ynlendirme (madde 84),
2. ocuklarn cinsel istismar (madde 103, birinci fkra),
3. Uyuflturucu veya uyarc madde kullanlmasn kolaylafltrma (madde 190),
4. Salk iin tehlikeli madde temini (madde 194),
5. Mstehcenlik (madde 226),
6. Fuhufl (madde 227),
7. Kumar oynanmas iin yer ve imkn salama (madde 228) sular,
8. 5816 sayl Atatrk Aleyhine fllenen Sular Hakknda Kanunda yer alan sular oluflturduu konusunda yeterli flphe olmas hlinde bu yaynlar hakknda eriflimin engellenmesi karar verilebilecektir.
Eriflimin engellenmesi karar, soruflturma evresinde hkim, kovuflturma evresinde ise mahkeme tarafndan verilir. Soruflturma evresinde, gecikmesinde saknca bulunan hllerde Cumhuriyet savcs tarafndan da eriflimin engellenmesine
karar verilebilir. Bu durumda Cumhuriyet savcs kararn yirmi drt saat iinde hkimin onayna sunar ve hkim, kararn en ge yirmi drt saat iinde verir.
Soruflturma: Ceza
Muhakemesi Kanununa gre
yetkili mercilerce su
flphesinin renilmesinden
iddianamenin kabulne
kadar geen evredir.
Kovuflturma: ddianamenin
kabulyle bafllayp hkmn
kesinleflmesine kadar geen
evredir.
eriin Yayndan karlmas

nternet ortamnda yer alan ierik nedeniyle haklar ihlal edildiini iddia eden kifli, ierik salaycsna, buna ulaflamamas hlinde yer salaycsna baflvurarak
kendisine iliflkin ieriin yayndan karlmasn isteyebilir. erik veya yer salayc kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gn iinde talebi yerine getirir. Bu sre
zarfnda talep yerine getirilmedii takdirde reddedilmifl saylr.
Talebin reddedilmifl saylmas hlinde, kifli on befl gn iinde yerleflim yeri sulh
ceza mahkemesine baflvurarak ieriin yayndan karlmasna karar verilmesini isteyebilir. Sulh ceza hkimi bu talebi gn iinde duruflma yapmakszn karara
balar. Sulh ceza hkiminin kararna karfl Ceza Muhakemesi Kanunu hkmlerine gre itiraz yoluna gidilebilir.
Sulh ceza hkiminin kararn bu maddede belirtilen flartlara uygun olarak ve sresinde yerine getirmeyen sorumlu kifli, alt aydan iki yla kadar hapis cezas ile cezalandrlr. erik veya yer salaycnn tzel kifli olmas hlinde, bu fkra hkm
yayn sorumlusu hakknda uygulanr.
nternet ortamndaki bir yayn nedeniyle dzeltme ve cevap hakkSIRA
kullanmak
SZDE iin kime
baflvurulmaldr?
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
90
BLfiM ET
nternette letiflim Kurallar
Etik iyi ve doru, mutlak iyi mutlak doru olup olmad varsa buna ulafllp ulafllamayacan arafltran zihinsel abadr. Etik, istenen bir yaflamn anlafllmas, arafltrlmas, neyin yaplp neyin yaplamayacann, neyin istenilip neyin istenilemeyeceinin belirlenmeye alfllmasdr (Goksu ve Bilgi).
Yaflam boyunca olumlu ve olumsuz ynleri ile karflmza kan her olay dflnrz ve yeniden deerlendiririz. Benzer olaylar yaflayan ve deerlendiren kifliler,
eer benzer sonulara varabiliyor ise o zaman sz konusu sreci denetleyecek ve
ynlendirecek baz kurallarn salkl temelleri atlmfl oluyor demektir.
nternet ve elektronik ortamnda uyulmas gereken kurallar tanmlayan normlar ve kodlar ksaca biliflim etiini ifade eder. Bu norm ve kodlarn temel amac
nternet ortamndaki kullanclarn minimum zarar ve maksimum fayda ile elektronik ortam kullanmasn gvence altna almaktr.
Ksaca Biliflim bilginin elektronik ortamda ifllenmesi olarak tanmlanmaktadr.
Bu balamda Biliflim Etiine, biliflim alannda uyulmas gereken yazl ve yazl olmayan kurallar diyebiliriz. Biliflim Etii genel bir ifadeyle tm nternet ve network
alarnn kullanclarnn uymas gereken kurallar kapsad gibi, bireylerin kiflisel
bilgisayarlarn kullanrken dahi uymas gereken kurallar dzenler.
Temeli 1985e dek uzanan Computer Ethics Institude (Bilgisayar Etik Enstits)e dayandrlan afladaki on emir belki de netiquettein temelini oluflturur niteliktedir. Bunlar;
1. Bilgisayar baflka insanlara zarar vermek iin kullanmamalyz.
2. Baflka insanlarn bilgisayar alflmalarn karfltrmamalyz.
3. Baflka insanlarn dosyalarn karfltrmamalyz.
4. Bilgisayar hrszlk yapmak iin kullanmamalyz.
5. Bilgisayar yalan bilgiyi yaymak iin kullanlmamalyz.
6. Bedelini demediimiz yazlm kopyalamamal ya da kullanmamalyz.
7. Baflka insanlarn bilgisayar kaynaklarn izin almadan kullanmamalyz.
8. Baflka insanlarn entelektel bilgilerini kendimize mal etmemeliyiz.
9. Yazlan programn sosyal hayata etkilerine dikkat etmeliyiz.
10. Bilgisayar sayg duyulacak, hakknda bahsedilecek fleyler iin kullanmalyz.
Trkiye Biliflim Vakf tarafndan nternette iletiflim kurallar yaynlanmfltr. Burada sz konusu edilen kurallarn amac nternet gibi snrsz ortak bir iletiflim ve
etkileflim ortamn kullanrken birey olarak rahatsz olmamak ve kimseyi de rahatsz etmemek iin bireylere dnk sezgisel anmsatc uyarlarda bulunmaktr. Dzensizliklere dfllmeden nternet ortamnn etkin ve yararl kullanmnn bu uyarlara uyulmas orannda artaca inancn hepimizin paylaflacan umuyoruz. Bu
uyarlarn ya da kurallarn ezberlenmesi gerekmez, zenli bir okunufl ile elde edilecek izlenim uygun davranfllarn sergilenmesini salayacaktr. Aklda yer etmeyen ezberlenerek uygulanacak kurallar koymann nternet kullanmnda bir yarar
olmayaca ok aktr.
Pek ok kiflinin katklar ile derlenip sunulan afladaki grfllerin daha etkileyici baflka biimlerde dile getirilmesi her zaman olanakldr. Web sitesinde yaynlanan kurallar ise flyledir;
Baflkalarna Karfl Sayg

Toplum karflsnda kendinize yakfltrdnz tavr nternetin sanal ortamnda da
srdrnz, kimliinizi saklayabileceinizi umarak gerek yaflamnzda benimsemediiniz davranfllar sergilemeyiniz.
Baflkalarna karfl saygl olunuz, bunun kendinize olan saygnzn ve size baflkalarnn gsterecei saygnn n koflulu olduunu unutmaynz.
Dflncelerinizi dile getirirken olumlu yaklaflmann ve nazik bir ifade kullanmann sa duyunun gerei olduunu hatrlaynz.
Tartflmalarn zelleflmesine ve kifliselleflmesine yol amaynz.
nsanlar duygusal ynden zedeleyici ve rahatsz edici iletilerin yaylmasna olanak vermeyiniz (rnein amansz bir hastal olanlarn son istei gibi sonu alnmas olasl ok kuflkulu iletilerin yaylmasna araclk etmek ya da inanlar zerinde yorumlar yapmak gibi).
stenmeden yaplan yanlfllar hoflgr ile karfllayp anlayflla yardmc olmaya
alflnz.
Kiflilerin istemleri dflnda iletiler alarak rahatsz olmalarn elinizden geldiince
nleyiniz, buna neden olmaynz.
Size gelen bir iletiyi, baflkasna aktarmak istediinizde, bu iletiyi size gnderenin bunu isteyip istemediinden emin olunuz.
Biimsel zen
Ak kimliinizi geerli bir gerekeniz olmadka gizlemeyiniz, her iletinizde ak
kimliinizin net olarak belli olduundan emin olunuz.
Kimliin nem taflmad durumlarda grfl ve dflncelerinizi anonim olarak
aklamay uygun buluyorsanz bunu ktye kullanmadan zenli yapnz.
Konu ksm yeterince ak olan (iletinin ieriini gz atldnda belli eden
aklkta),dili anlafllr, zl ksa iletiler ile iletiflim kurmaya ve etkileflmeye zen
gsteriniz.
Eer herkesi deil de bir kifliyi ilgilendirdiini dflndnz bir ileti var ise
genele hi duyurmadan dorudan ilgili kifliye iletilerinizi ynlendiriniz.
Her zaman yantladnz iletinin konu baflln koruyarak yant veriniz.
erikle lgili zen

Ne demek istiyorsanz ona karfllk olan yanlfl anlafllmalara yol amayacak dz ve
yaln deyifllerle dflncelerinizi aktarmaya alflnz.
letilerinizin yalnzca elefltirici olmasndan kanarak her zaman yapc ve ufuk
ac olmasn gzetiniz.
letileri yantlamadan nce bir kere daha zenle okuyunuz, verdiiniz yant da
gndermeden nce ayn zenle bir kere daha gzden geiriniz.
zellikle tartflma listelerinde daha nce deinilmifl konular ek bir katkya yol
amayacaksa stelemeyiniz, ortaya kmfl bir sonucu grmemezlie gelerek kendi dflncenizi kabul ettirmede srarc olmaynz.
Gereksiz yere byk harfler ile yazflmaktan, sk sk zel simgeler kullanmaktan,esprili ya da alayc anlatmlardan kannz, jargon saylacak farkl bir sylefli
biimi ile herkese ak ortamlarda iletiflimde bulunmaynz.
Olanakl olduunca uzun alntlar yapmaktan ve ek gndermekten kannz,
gnderdiiniz eklerin ok yer kaplamamasna, virs gibi alcsnn bilgisayar ortamn bozucu ierik taflmamasna zen gsteriniz.
91
92
Virsl iletiler ile karfllafltnzda en ksa zamanda kaynan ve geikmeden

etkileneceini umduunuz kiflileri uyarnz.
teki Konular
yelik haklarn zedelememeye zen gsteriniz, baflkasnn veri kaynaklarn, dflncelerini ve yazlmlarn kendinizinmifl gibi sahiplenmeye kalkflmaynz.
Baflkalarnn
kiflilik haklarna ve zel yaflamna saygl olarak kiflilerle ilgili kaSIRA SZDE
ralayc yorumlarda bulunmaynz.
nternet ortamnn salad olanaklarn yasa dfl biimde insanlara zarar verD fi N E Lifllerini
M
me, baflkalarnn
engelleme, gizli ve kiflisel bilgilerini ele geirip yararlanma, her trl sahtekrlk, yolsuzluk, dolandrclk ya da hrszlk gibi kt amal
kullanmna Syol
ve gz yummaynz.
O Ramaynz
U
Uygunsuz davranfllar sergilemekte srarl olanlar ll bir tepki iinde el birlii ile uyarmaya alflnz.
DKKAT
Size gelen
bir iletiyi baflkalarna aktarrken ileti zerindeki e-posta adres bilgilerinin gerekmiyorsa aktardnz kiflinin eline gememesine zen gsteriniz.
SIRAya
SZDE
Kendinizin
da temsilcisi olduunuz rn ve hizmetlerin reklamn yapmaynz.
Gvenlik zedeleyici ve bozucu giriflimlere karfl alnmas gereken nlemlere
uymaya zen gsteriniz, bu konuda bir kuflku duyduunuzda dorudan nternet
AMALARIMIZ
servis salaycnza
ya da kurum sorumlunuza durumu bildirerek nlem alnmasna yardmc olunuz.
nternet zerinde denetim ve dzenleme yetkisi olanlarn konumlarn ktye
K T A P
kullanmalarna karfl duyarl olunuz ancak gerektiinde de ifllerini kolaylafltrc her
trl destei veriniz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
NTERNET
TELEVZYON
Sizce biliflimSIRA
etiiSZDE
kavramnn gelifltirilmesi iin neler yaplabilir?
D fi nternet
NELM
www.tbv.org.tr
N T E R N E T adresinde Biliflim Etii ve dier konular hakknda daha detayl bilgi edinmek mmkndr.
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
93
zet
Biliflim sular; bilgisayar, evre birimleri, pos makinesi, cep telefonu gibi her trl teknolojinin kullanlmas
ile ifllenilen sular ifade etmektedir. Biliflim sular, hedef olarak, ara olarak ve tesadfen ortaya kabilmektedir. Hedef olarak oluflan sularda, bilgisayarn gizlilii ve btnl ya da eriflilebilirlii hedef olmaktadr.
Ara olarak oluflan sularda, ortaya kan suun bilgisayar ve sistemleri araclyla olufltuundan bahsedilmekte olup nternetten dolandrclk, ocuk pornografisi gibi sular bilgisayar ve ortamlar araclyla oluflmaktadr. Biliflim suunun tesadfen oluflmasnda, bir
sula ilgili verilerin tesadfi olarak bilgisayarda bulunmas fleklinde olup, uyuflturucu etesinin bilgilerinin ya
da ocuk pornografisinin zanlnn bilgisayarnda ele geirilmesi fleklindedir.
Biliflim sularnn trleri Trk Ceza Kanununda (TCK)
su teflkil edecek tm sular kapsayabilmekte veya bu
sulara zemin hazrlamaktadr. Biliflim sular trleri;
hakaret, kfr, kredi kart yolsuzluklar, sahte belge basm, bilgilerin alnmas ve buna bal olarak devam
edebilecek sular kapsamaktadr.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanununda; bilgisayar sular ve
hukuka aykr hareketler zel olarak dzenlenmifl, ayrca nternet aracl ile telif haklarna aykr eylemler de
kapsanmfltr. Kanuna gre, eserleri izinsiz olarak kullanan, oaltan, iflleyen, bilgisayar programlarn koruyan aygtlar geersiz klan teknik aralar bulunduran,
datan ve bu tip eser ve programlar kar salamak
iin yaynlayanlar, yayn durdurma, maddi ve manevi
tazminatlarn yannda, hapis ve para cezas ile cezalandrlaca belirtilmektedir.
Kanun, nternetteki ieriklerin her birinin ayr olarak
eser sahiplii kapsamnda bulunduunu ifade etmekte
olup bunlarn mali ve manevi haklarnn olduunu belirtmektedir. Manevi haklar kapsamnda; kiflinin rzas
ile yaymlanmas, isminin bulunmas, rzas dhilinde
ierikte deiflik yaplmas ve eserinin btnlnn korunmas haklar anlatlmaktadr. Mali haklar ise eserin
yaymland biim ya da dnfltrld baflka bir biimde elde edilecek geliri ifade etmektedir.
Kiflilik haklar, kiflilerin eflitli gereksinim ve arzularn
gereklefltirebilecekleri snrlar belirleyerek frsat eflitlii salayan haklardr. nsanlar, toplumsal olarak farkl
yaplarda yaflam koflullarna sahip olduklarndan, gl
ve zayflklar bulunduundan, kiflilik haklar ile zayf
yanlar, gllere karfl hukuki olarak gvence altna
alnmfl bulunmaktadr.
Kifli haklar, maddi ve manevi haklar olarak ayrlmaktadr. Maddi kiflilik haklar; bedensel ve mlkiyet haklarndan oluflmaktadr. Bedensel hak olarak kiflinin bedensel btnl olduunu ve buna ynelik kifliye ezi-
yet yaplamayaca, zgrlne ve gvenliine dokunulmayaca anlatlmaktadr. Mlkiyet haklar ise ev,
arazi gibi gayrimenkul ve televizyon, elbise ve araba gibi menkul mal varl haklarmz, ayrca geim, para ve
mal varl salayan ticari iflletmemiz, markamz ve mesleimiz de hukuki koruma altndadr.
Manevi kiflilik haklar, Anayasada; manevi varln gelifltirme zgrl, din ve vicdan zgrl, haberleflme zgrl, zel yaflamn gizlilii olarak ifade edilmektedir. Bu haklara yayn aralaryla gelen saldrlar
ise ounlukla isim, resim, onur ve saygnlk ile zel
hayatn gizliliine karfl yaplmaktadr. Kiflinin zel yaflam da kamuya ak ve sr alan olarak ikiye ayrlmaktadr. Kamuya ak alandaki bilgiler, yayn yoluyla ele
alnabilirken, sr alan iindeki bilgilerin kamuya arz kiflilik haklarna saldrdr.
5651 sayl Kanun, nternet ortamnda yaplan yaynlarn dzenlenmesi ve bu yaynlar yoluyla ifllenen sularla mcadele edilmesi hakknda kanun olup, ierik salayc, yer salayc, eriflim salayc ve toplu kullanm
salayclarn ykmllk ve sorumluluklar ile nternet
ortamnda ifllenen belirli sularla ierik, yer ve eriflim
salayclar zerinden mcadeleye iliflkin kurallar dzenlemektedir.
5651 Sayl kanunun 8. maddesi, eriflimi engelleme koflullarn dzenlemekte olup ieriin belli baz sular
oluflturmas durumunda sitelere eriflimin engellenecei
belirtilmektedir. 8. maddede belirtilen sular; Trk Ceza Kanununda yer alan intihara ynlendirme, ocuklarn cinsel istismar, uyuflturucu veya uyarc madde kullanlmasn kolaylafltrma, salk iin tehlikeli madde temini, mstehcenlik, fuhufl, kumar oynanmas iin yer
ve imkn salama ve 5816 sayl Atatrk Aleyhine fllenen Sular Hakknda Kanunda yer alan sulardr. Ayrca, futbol ve dier spor dallaryla ilgili mflterek bahis
sitelerine ve nternet zerinden flans oyunlar oynatan
web sitelerine de eriflimi engelleme uygulanmaktadr.
nternet ve elektronik ortamnda uyulmas gereken kurallar tanmlayan normlar ve kodlar ksaca biliflim etiini ifade eder. Bu norm ve kodlarn temel amac nternet
ortamndaki kullanclarn minimum zarar ve maksimum fayda ile elektronik ortam kullanmasn gvence
altna almaktr.
Ksaca Biliflim, bilginin elektronik ortamda ifllenmesi
olarak tanmlanmaktadr. Bu balamda Biliflim Etiine,
biliflim alannda uyulmas gereken yazl ve yazl olmayan kurallar diyebiliriz. Biliflim Etii genel bir ifadeyle
tm nternet ve network alarnn kullanclarnn uymas gereken kurallar kapsad gibi, bireylerin kiflisel
bilgisayarlarn kullanrken dahi uymas gereken kurallar dzenler.
94
Kendimizi Snayalm
1. Bilgisayarlardan da faydalanmak suretiyle bilginin
saklanmas, iletilmesi ve ifllenerek kullanlr hle gelmesini konu alan akademik ve mesleki disipline ne ad
verilir?
a. Bilgisayar
b. Biliflim
c. Biliflim sistemi
d. Bilgi teknolojsi
e. Teknoloji
2. Biliflim kavram ilk kez Trk Ceza Kanununa hangi
yl girmifltir?
a. 1989
b. 1990
c. 1991
d. 1992
e. 1993
3. Verileri toplayp yerlefltirdikten sonra bunlar otomatik ifllemlere tabi tutma olana veren manyetik sistemlere ne ad verilir?
a. Teknoloji sistemi
b. nternet
c. Network sistemi
d. Biliflim sistemi
e. Donanm
4. Afladakilerden hangisi biliflim sular arasnda yer
almaz?
a. Yetkisiz eriflim
b. Banka kart dolandrcl
c. Lisanssz yazlm kullanma
d. E-posta gnderme
e. Kiflisel verileri ele geirme
5. Bir biliflim sisteminin btnne veya bir ksmna hukuka aykr olarak girme ve orada kalmaya devam etme
afladaki sulardan hangisini oluflturur?
a. Biliflim sistemini bozma
b. Kiflisel verileri ele geirme
c. Kiflisel verileri yayma
d. Sabotaj
e. Biliflim sistemine girme
6. Afladakilerden hangisinin konusu yaratc faaliyet

sonucu oluflan emek rnleridir?
a. Fikr haklar
b. Marka
c. Patent
d. Yazlm
e. Endstriyel tasarm
7. Trkiyede Fikr haklar hangi kanunla korunmaktadr?
a. Borlar Kanunu
b. Ticaret Kanunu
c. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu
d. Trk Ceza Kanunu
e. Medeni Kanun
8. Afladakilerden hangisi kiflilik hakk kavram ierisinde yer almaz?
a. Yaflam hakk
b. Salk hakk
c. zel yaflam
d. Resim
e. fade zgrl
9. 5651 sayl nternet ortamnda yaplan yaynlarn dzenlenmesi ve bu yaynlar yoluyla ifllenen sularla mcadele edilmesi hakknda kanun ka ylnda kabul edilmifltir?
a. 1998
b. 2001
c. 2005
d. 2007
e. 2010
10. nternet ortam zerinden kullanclara sunulan her
trl bilgi veya veriyi reten, deifltiren ve salayan
gerek ya da tzel kifliye ne ad verilir?
a. Yer salayc
b. Toplu kullanm salayc
c. Eriflim salayc
d. Servis salayc
e. erik salayc
95
Yaflamn inden
Biliflim Hukuku Kurultay
Fikret LKZ
zmir yeniden ve ok nemli uluslararas bir kurultaya

ev sahiplii yapt... Kurultayn slogan Hukuk iin biliflim, biliflim iin hukuk...
9-11 Haziran 2010 tarihleri arasnda zmirde yaplan
Uluslararas Biliflim Hukuku Kurultay 2010 ok
nemli bir kilometre tafldr. nemi yllar sonra ok daha iyi anlafllacak. Trkiye Biliflim Dernei, zmir
Bykflehir Belediye Baflkanl ve zmir Fuar zfafl, Kurultay dzenleyicileri olarak biliflim ve hukuka
kazandrdklar ile vgy ziyadesiyle hak etmifllerdir...
Katks olan herkesi kutlamak gerekiyor. zellikle bu
Kurultayn mimar olan meslektaflm Av. Mehmet Ali
Kksaln baflarsn ve bu alanda el birlii ile yarattklar farkndal kutluyorum. Ev sahibi yaknln esirgemeyen TBD zmir fiubesi ve Baflkan Fikret Kavzaka
teflekkr ediyorum.
Trkiye Biliflim Dernei Baflkan Turhan Menteflin
Kurultay afl konuflmasndaki szleri iinde bulunduumuz durumun en net zetidir: Hukuktan anlayan biliflimci, biliflimden anlayan hukuku...
O hlde biliflimde nasl bir hukuk? Nasl bir su ve ceza?
Kurultayda siyaseten sylenmifl szleri, var olduu sylenen baflarlar veya eksiklikler zerinden yaplan politik sylemleri geiyorum. Arzedilen grfllere bal
olarak yaplan, daha dorusu yaplamayan grfl aklamalarn tartflmak bile istemem.
Galiba Trkiye Siber Su Szleflmesini imzalamaya ve
ardndan onaylamaya hazrlanyor.
Neden siber su szleflmesi?
Avrupa Su Sorunlar Komitesi iinde alflmalarn tamamlayan Siber Su Uzmanlar Komitesi tarafndan
hazrlanan Nihai Faaliyet Raporu Komitenin 18-22
Haziran 2001 tarihleri arasnda yaplan 50. Genel Kurulunda onaylanmflt.
Bylece (Convention On Cybercrime) Siber Su Szleflmesinin ilk adm atlmfl oldu.
Bu nihai raporda bilgi teknolojilerinin nasl gelifltiine

deinilirken deiflimin hayatmza etkileri anlatlyor.
Artk gnmzde bilgi teknolojisinin hayatmzda yer
almad bir alan kalmamfl gibi...
Nihai Rapor, en nemli tespiti flyle yapyor: nsan sesinin iletilmesine ynelik klasik telefon teknolojisinin
yerini ses, metin, mzik, hareketsiz ve hareketli resim
fleklindeki ok byk miktarlarda verinin alflveriflini
mmkn klan sistemler almfltr. Bu alflverifl artk sadece insanlar arasnda deil, ayn zamanda insanlar
ve bilgisayarlar ya da bilgisayarlarn kendi aralarnda
da olabilmektedir.
Her yerde e-posta kullanmnn yaygnlaflmas, bilgilere ulaflm, bilgi alflveriflinin birka saniye iinde gerekleflmesi ve nternet zerinden ok sayda web sitesine ulafllabilmesi kimsenin yadrgamad deiflim ve
geliflmelerdir.
Ulusal snrlar ortadan kaldran nternet yoluyla elde
bulunan tm bilgiler oalarak akl almaz boyutlara ulaflan veri tabanlarna dnflyor. Artk kimse bu deiflime flaflrmyor. Btn bu geliflmeler de toplumlar ve
hepimizin yaflamn kkl bir deiflime uratt.
Nihai Rapor bu geliflmenin, benzeri grlmemifl ekonomik ve toplumsal deiflimlere yol atna deiniyor.
Ortaya kan bu deiflim aslnda yeni su trlerinin ortaya kmasna da neden oldu. Artk geleneksel eski
sular bile yeni geliflmifl teknolojiler araclyla iflleniyor. Ulusal snrlar ortadan kalkt iin yaygnlaflan su
trleri snr aflan zellikleri ile uluslar tehdit eden ve
dnyann her yanna sratle yaylan boyutlara ulaflt.
Bilgi teknolojileri ile ifllenen sular her toplumda bilinmeyenleri oaltmakla kalmad ve ayrca hukukla teknoloji arasnda karanlk bir blge yaratt.
Siber sular oaldka geleneksel hukuki kavramlar
geerliliini yitirdi ve eskidi. Uluslarn siber sulara karfl kendi ulusal snrlar iinde bulduklar zmler artk
aresizlik rnei ve demodedir. Dnyann bir ucunda
ifllenmeye bafllanan siber su, dnyann br uunda
tamamlanmaktadr. nternet ve teknoloji snrlar ortadan kaldrd. Hukuk, bu gcn varln tanmadan ve
yapabileceklerini bilmeden almaya alflt nlemler,
yaratt tanmlar ve yeni su tipleri birka saniye iinde hzla ifle yaramaz ve anlamsz hle gelebilmektedir.
Geliflen ve oalan teknolojinin yaratt karanlk blge hukuki kavramlar tehdit etmektedir. Bu tehdidin
nlenmesi gerekir. Hukukun zemeyecei bir alan
96

olarak karflmza karlmaya alfllan bu karanlk blge somut bilgi ve hukuk yoluyla afllr. Biliflimin insanla hizmet eden araca dnflmesi sadece hukuk yoluyla mmkndr.
ncelikle uluslararas hukukta siber su ve yaratt sorunlar, hukukla zlr. zmde uluslararas tm hukuki aralarn benimsenmesi gereklidir ve yaflammz
sarmalayan bilgi ve teknoloji toplumunda insan haklarna gerekli nem verilerek ortaya kan zorluklarn
afllmas hedeflenmelidir.
Bu yzden Budapefltede 23 Kasm 2001 tarihinde imzalanan Siber Sular Konvansiyonunun amac siber
sular alannda lkelerin maddi ceza hukuku unsurlarn ve balantl hkmlerini uyumlu hle getirmektir.
Bu sularn soruflturulmas ve kovuflturulmas ve delillerinin elde edilmesi iin gerekli olan yerel ceza usul
sistemlerini, her yerde birbirinin ayn olabilecei flekilde kurabilmektir. Ulusal dzeyde alnan nlemler ile
usulleri uluslar aras ayn yapabilmek iin devletler arasnda iflbirliini kurmak zorunluluktur.
Ceza hukuku cezalandrma hukuku deildir. nternet
ortamnda yaplan yaynlar iin ceza hukuku son aredir, son are olmaldr. Ceza hukukunu artk insan haklarn koruyan hukuk olarak grmeliyiz.
nternette hukuk, zgrlkleri ve temel insan haklarn
koruyorsa hukuktur. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin 28.05.2003 tarihli nternet zerinde letiflim zgrl zerine Deklarasyonu esas alnarak hukuk yoluyla nternetin zgrl salanabilir, korunabilir.
Deklarasyonda; ye devletlere ifade ve bilgi zgrln koruma konusundaki taahhtleri ile nternet
zerinde bilginin zgr dolaflm ve ifade zgrl
hatrlatlmaktadr.
nternette esas olan zgrlktr ve bu zgrln snrlandrlmas hakkndaki snrlar istisnadr. zgrlk
ile snrlandrma arasndaki lllk ve denge ise demokrasinin ve hukuk devleti olma ilkesinin ltdr.
Trkiyede hukuk terazisinin sansr kefesi ar basmaya devam ediyor ve hukuk yoluyla nternette kurulamayan zgrln ve haklarn dengesini kt bir
biimde bozuyor.
Kaynak: Fikret LKZ, http://bianet.org/bianet/bianet/122712-bilisim-hukuku-kurultayi
1. b
2. c
3. d
4. d
5. e
6. a
7. c
8. e
9. d
10. e
Yantnz yanlfl ise Biliflim Hukuku konusunu

Yantnz yanlfl ise Fikr Haklar ve Biliflim Hukuku konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Fikr Haklar ve Biliflim Hukuku konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kiflilik Haklar ve Biliflim
Yantnz yanlfl ise 5651 sayl Kanun ve Getirdikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 5651 sayl Kanun ve Getirdikleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
97
Sra Sizde 1
5237 sayl Trk Ceza Kanununun 10. blmnde yer
alan Biliflim Alannda Sular bafll altnda biliflim
sularna yer verilmifltir. Bunun yan sra farkl kanunlarda da biliflim alanna iliflkin dzenlemeler mevcuttur.
Atamer Y. M. (2003). nternet ve Hukuk, (stanbul).

Gnaydn B. (2010). nternet Yayncl ve fade zgrl, Ankara.
Srabafl V. (2007). nternet ve Radyo-Televizyon Araclyla Kiflilik Haklarna Tecavz, Ankara.
ren T. ney T. lkesen R. (2006). Trkiye Biliflim
Ansiklopedisi, stanbul.
Taflkn fi. C. (2008). Biliflim Sular, Bursa.
Bilisimpolisi.com (2010) http://www.bilisimpolisi.com
Hukukcu.com (2009) http://www.hukukcu.com
zel. C. (2002) Biliflim-nternet sular
Ulafltrma Bakanl (2001) Ulafltrma Bakanl nternet
Kurulu Biliflim Suu Raporu
Sra Sizde 2
Eser sahibinin mali ve manevi haklar mevcuttur. Eser
sahibinin manevi haklar arasnda kamuya sunma yetkisi, sminin belirtilmesi hakk, eserde deifliklik yaplmasn nlemek saylabilir. Mali haklar ise iflleme, oaltma, yayma ve temsil hakkdr.
Sra Sizde 3
Kiflilik haklarnn ihlal edilmesi hlinde, kiflilik haklar
ihlale urayan kiflilerin manevi tazminat davas ama
hakk bulunmaktadr.
Sra Sizde 4
nternet ortamnda yer alan ierik nedeniyle haklar ihlal edildiini iddia eden kifli, ierik salaycsna, buna
ulaflamamas hlinde yer salaycsna baflvurarak kendisine iliflkin ieriin yayndan karlmasn isteyebilir.
erik veya yer salayc kendisine ulaflt tarihten itibaren iki gn iinde, talebi yerine getirir. Bu sre zarfnda talep yerine getirilmedii takdirde reddedilmifl
saylr.
Sra Sizde 5
Biliflim etiinin gelifltirilmesi iin bu alanda faaliyet gsteren herkesin biliflim alannn geliflmesi iin etik ilkelere uymaya ve bu konuda bilinli biimde dier kiflileri
etik davranmalar konusuda uyarmalar gerekmektedir.
5
Amalarmz
N
N
N
N
N

renmede elektronik teknoloji kullanmnn geliflimini aklayabilecek,
erik, etkileflim ve deerlendirme bileflenlerine rnek verebilecek,
renme ynetim sistemi ve sanal renme ortamlarn tanmlayabilecek,
Ak kaynak hareketini aklayabilecek,
Kiflisel renme ortamlarn ve sosyal renmeyi tartflabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
e-renme
Mobil renme
renme Ynetim Sistemi
Sanal renme Ortam
Etkileflim
Efl Zamanl letiflim

Efl Zamansz letiflim
Ak Kaynak
Sosyal renme
Kiflisel renme Ortam
GRfi
e-RENMENN GELfiM
e-RENMENN BLEfiENLER
SANAL RENME
AIK KAYNAKLAR
e-RENME 2.0
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
e-renme
e-renme
GRfi
e-renme retme ve renme srelerinde elektronik teknolojilerin kullanmnn genel addr. 20. yzyl bafllarndan itibaren sinema filmleri, gramofon,
ses plaklar, radyo, televizyon, manyetik ses bantlar gibi sesli ve grntye dayal bilginin kaydedildii ve iletildii ortamlara ait bilgi ve iletiflim teknolojileri
snf ii eitimde ve uzaktan eitimde sklkla kullanlmfltr. Kiflisel bilgisayarlarn yaygnlaflmasyla birlikte bilgisayar destekli eitim terimi, nternetin yaygnlaflmasyla birlikte nternete dayal eitim terimi yaygn olarak kullanlmfl
olmakla birlikte gnmzde renme ve retmede bilgi ve iletiflim teknolojilerinin her trl kullanm elektronik renme ya da ksaca e-renme ile
tanmlanmaktadr.
Eitim ve retimin temel amac bilgi, beceri ve tutumlarn bireylere kazandrlmasdr. Bilgi bu srete zel bir neme sahiptir. Toplumda biriken ve bir sonraki nesle aktarlmas ngrlen bilgi sadece yazl bilgi biiminde deil, sesli ve
grntl bilgi biiminde de bulunmaktadr. Bilgi ve iletiflim teknolojilerinin bilgi
teknolojileriyle ilgili blm eitsel bilginin eflitli formlarda retilmesi, dzenlenmesi, saklanmas, eriflilmesi ve aktarlmasna olanak salarken iletiflim teknolojileriyle ilgili blm ise renenler ve reticiler arasndaki eitsel iletiflime olanak
salamaktadr.
e-renme snf iinde yaplan eitim, uzaktan eitim, yz yze ve uzaktan
eitimin birlikte yapld harmanlanmfl eitim gibi deiflik eitim trlerinin tmnde kullanlmaktadr. Ayrca retici eflliinde alflma, kendi kendine alflma,
yaflam boyu renme, diploma ve sertifikaya ynelik formel eitim ya da herhangi bir belgenin amalanmad kiflisel eitim amacyla da e-renme etkin bir biimde kullanlabilir.
e-RENMENN GELfiM
e-renme kelimesi ilk kez 1999 ylnda eitimde nternetin, etkileflimli ve elektronik ortamlarn kullanlmasn ifade etmek amacyla kullanlmfltr. Kelimenin
kullanm yeni olmasna ramen eitimde elektronik teknolojilerin kullanm ok
daha eskilere gitmektedir. e-renmenin geliflimi kitle iletiflim teknolojilerine dayal dnem, bilgisayara dayal dnem, nternete dayal dnem ve mobil teknolojiler dnemi olmak zere drt aflamada ele alnabilir.
100
SIRA SZDE
SIRA SZDE
Kitle letiflim Teknolojilerine Dayal Dnem

D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Eitimde elektronik
D fi N E L Mteknolojilerin kullanm 20. yzylda iletiflimde gerekleflen teknolojik geliflmelerle ncelikle snf iin eitimde bafllamfltr. 20. yzyln ikinci yarsndan itibaren uzaktan
eitimde de artan oranda iletiflim teknolojileri kullanlmaya bafllanmfltr.
S O R U
Snf ii eitimde reticinin ders anlatrken grsel iflitsel ortamlar kullanmas
renmeyi kolaylafltrmakta ve rencilerin derse olan ilgisini artrmaktadr. Bu
D K K A T e-renme uygulamalarnda sinema filmleri, kapal devre teleamala okullardaki
vizyon yaynlar, ses kayt ve oynatma sistemleri ile video kayt ve oynatma sistemleri kullanlagelmifltir.
SIRA SZDE
Ak ve uzaktan eitim, radyo ve televizyon gibi kitle iletiflim aralarna eitim
ve retim srelerinde en fazla yer veren eitim sistemidir. 1969 ylnda kurulan
AMALARIMIZ
ngiltere Ak
niversitesinin BBC ile ortak gereklefltirdikleri eitsel televizyon
programlar bu alandaki en baflarl uygulamalar arasndadr. lkemizde 1982 ylnda kurulan Akretim Fakltesinde temel eitim malzemesi olarak ders kitaplaK T A P
rnn yan sra televizyon programlarna da yer verilmifltir. nceleri TRT 4 kanalnda yaynlanan Akretim televizyon programlar gnmzde TRT ve Anadolu
niversitesi tarafndan ortak iflletilen TRT Okul kanalnda yaynlanmaktadr. AnaTELEVZYON
dolu niversitesi televizyonun yan sra radyo zerinden de eitim programlar yaynlayarak yabanc dil dersleri iin uzaktan renenlere destek salamfltr.
N N
TRT Okul Kanalna

adresinden eriflebilirsiniz.
N T E R N Ehttp://trtokul.anadolu.edu.tr
T
Televizyon yaynlarnda karasal yayn, uydu yaynlar, cretli dijital platformlar,
istek zerine video, WebTV ve IPTV gibi eflitli yayn teknolojileri kullanlmaktadr ve bu teknolojilerin her birisi uzaktan eitimde farkl olanaklar salamaktadr.
Gnmzde televizyonlar birer akll televizyona dnflmeye bafllamfllar ve kiflisel
video kaydetme, nternet eriflimi, boyutlu gsterim, el hareketleriyle kontrol gibi zelliklere kavuflarak etkileflimli renme ortam haline gelmifllerdir.
60lardan gnmze eitim televizyonu yayncl yaplyor olsa da uzaktan
eitimde giderek artan oranda eitsel katk bilgisayar destekli eitim, nternet tabanl eitim ve mobil renme ile salanmaktadr.
Bilgisayar Destekli Eitim Dnemi

Apple marka mikrobilgisayar 1970lerin ikinci yarsndan itibaren ilk ve ortaretim kurumlarnda eitim amacyla yaygn olarak kullanlan ilk bilgisayardr. Ucuz
ve kolay kullanlr olmalar nedeniyle ABDde ilk ve orta dereceli okullarn byk
blmnde o dnemde en az bir bilgisayar laboratuvar kurulmufltur. 1980lerde
IBM PC ile kiflisel bilgisayarlarn ortaya kfl ile bu yaygnlk artmfltr ve bilgisayarlarn retme ve renmede kullanm konusunda Bilgisayar Destekli Eitim
(BDE) ad verilen bir yaklaflm gelifltirilmifltir.
BDE uygulamalar snf ierisinde retmen gzetiminde kullanlacak yazlmlar fleklinde tasarlanabildii gibi, rencilerin evlerinde kendi kendilerine kullanabilecekleri yazlmlar fleklinde de tasarlanabilmektedir. Yaygn olarak gelifltirilen
BDE uygulama trleri arasnda testler, alfltrmalar, retici yazlmlar, baflvuru yazlmlar, benzetimler ve eitsel oyunlar bulunmaktadr.
Test yazlmlar renme srecinde renmenin ne dzeyde gereklefltiini lmek ve renenin bir konudaki eksik ynlerini keflfederek tamamlamasn salamak amacyla gelifltirilirler.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
5. nite - e-renme
AMALARIMIZ
Alfltrma yazlmlar rencilerin snf iinde ya da uzaktan eitimde rendikleri

konular pekifltirmeleri, kalc hle getirmeleri ve edindikleri bilgi ve becerileri o alanK T A P
daki problemleri zme amacyla kullanabilmelerini salamak amacyla kullanlrlar.
Baflvuru yazlmlar ders alflrken renenin yararlanabilecei atlas, ansiklopedi, szlk vb. aralardr. Bilgisayar destekli eitimde 90l yllarda ounlukla CDTELEVZYON
ROM ortamnda kullanlan baflvuru yazlmlarnn yerine gnmzde Google Earth,
Wikipedia, Google Translate gibi siteler almfltr.
Wikipedia online ansiklopedisine http://tr.wikipedia.org adresinden, NGoogle
T E R N E Teviri sitesine http://translate.google.com.tr adresinden eriflebilirsiniz.
Benzetim yazlmlar rencinin gerek dnyada yapabilecei etkinliklerin bir

benzerini bilgisayar tarafndan sanal olarak oluflturulmufl bir ortamda geree yakn gereklefltirebilmesini salayan aralardr.
SIRA SZDE
Eitsel oyunlar renenin elenerek renmesinin ve keflfetmesini salamak
amacyla tasarlanmfl yazlmlardr. Basit bulmacalardan boyutlu sanal dnyalarda oynanan oyunlara kadar ok eflitlilik gstermektedirler. D fi N E L M
retici ders yazlmlar rencilerin bir retmene ihtiya duymadan bilgisayarla etkileflim kurarak bir konuyu renmelerine olanak salayan ve
metin,
S Ogenellikle
R U
ses, grnt, video, canlandrma, sanal gereklik ve artrlmfl gereklik gibi geleri
ieren etkileflimli ders ierikleridir. Geliflmifl retici yazlmlar kendi ilerinde test,
DKKAT
alfltrma, baflvuru, benzetim ve oyun gibi dier geleri de barndrabilirler.
Bilgisayar destekli eitimin bir baflka uygulama biimi de rencilere temel bilSZDE becerilegisayar becerilerinin kazandrlmasna ynelik eitimdir. TemelSIRA
bilgisayar
ri arasnda bilgisayar donanmnn bileflenleri, evre aygtlar, iflletim sistemi, kelime ifllemciler, ifllem tablolar, sunum yazlmlar, grafik programlar, web tasarm
AMALARIMIZ
ve veri taban yazlmlar gibi konulara yer verilir.
Gnmzde lkemizde ilk ve orta retimde btn snflarn akll snf hline
getirilmesini amalayan Fatih Projesi bafllatlmfltr. Proje kapsamnda her renciK T A P
ye bir tablet bilgisayar verilecek ve her snfa bir etkileflimli tahta kurulacaktr. Etkileflimli tahtalar ilerinde bir bilgisayarn bulunduu byk dokunmatik ekranlardr. retmenler bu ekran tahta gibi kullanabildii gibi, resim gstermek, video
TELEVZYON
oynatabilmek ve nternete girerek MEB Eitim Biliflim A sitesindeki zengin ders
ieriklerine eriflebilmek iin de kullanabilmektedir.
N N
NTERNET
MEB Eitim Biliflim Ana http://www.eba.gov.tr adresinden eriflebilirsiniz.
nternet Tabanl Eitim Dnemi

nternetin gelifltirilmesinde ABDdeki niversitelerin nclk yapmas ve ilk kullanclarnn akademisyenler olmas, nternetin eitim alannda salad snrsz
olanan bafllangtan itibaren farkna varlmasn ve niversitelerde bu konuda olduka deneyim birikmesini salamfltr. nternetin 1993 ylnda halka almasyla
birlikte eitim amacyla kullanlmaya bafllanmas ayn anda gerekleflmifltir.
nternetin yaygnlk kazanmasnda Tim Berners-Lee tarafndan gelifltirilen
World Wide Web sisteminin ok byk etkisi olmufltur. Bu sistemde tarayc ad
verilen bir yazlmla HTML ile hazrlanmfl web sayfalar arasnda nternette srf
yaplabilmektedir. HTML sayfalar metin, grnt, ses ve video barndrabildii iin
her trl eitim ierii HTML sayfas biiminde tasarlanabilmektedir. renciler
sayfalardaki balantlar yardmyla deiflik sayfalar arasnda geifl yapabilmekte ve
SIRA SZDE
101
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
102
RSS, RDF (Resource

Description Framework) Site
Summary, ya da Really
Simple Syndication
ksaltmas.
bylece bir girifl sayfasndan bafllayarak dallanmal bir flekilde ders boyunca ilerleyebilmekte ve bitifl sayfasna gelebilmekteler.
nternet ann ilk iletiflim ve paylaflm aralar olan dosya aktarm protokol
(ftp), e-Posta, tartflma listeleri, mesaj panolar, haber gruplar, canl sohbet odalar (irc), nternet forumlar, anlk mesajlaflma gibi yazlmlar ile HTML ve Flash gibi
ierik gelifltirme ortamlar kullanlarak nternet destekli eitimde hem ok ortaml
ve etkileflimli eitsel ierik sunumu gereklefltirilebilmifl, hem de reticiler ve renciler arasnda eitsel iletiflim salanabilmifltir. 90l yllardaki evirmeli balant
dneminde yavafl geliflen e-renme, etkisini ADSL balantsnn yaygnlaflmasyla artrmfltr.
2004 ylna gelindiinde birlikte alflmaya izin veren ve nternette ieriin kullanclar tarafndan oluflturulduu web siteleri yaygnlaflmaya bafllamfl ve kullanclarn sadece bir okuyucu olmaktan kp, katlmc ve yaratc kimliine brnmelerine yol aan bu olguyu ifade etmek amacyla Web 2.0 kavram kullanlmaya
bafllanmfltr.
Web 2.0 aralarnn ortaya kfl nternet destekli eitime etkisi byk olmufl;
wiki ve blog siteleri, RSS okuyucular, sosyal alar, video paylaflm siteleri, yer imi
paylaflm siteleri, 3 boyutlu ortamlar, bulut biliflim gibi uygulamalarn kullanld
bu eitim trne e-renme 2.0 ad verilmifltir. nternete dayal geleneksel eitim
uygulamalar genellikle uzmanlar tarafndan hazrlanmfl web ieriklerinin tek ynl olarak yaynlanmas fleklinde gerekleflirken, e-renme 2.0da ise ierik kullanclar tarafndan oluflturulmakta, sosyal iletiflimin n planda olduu birlikte alflma ve paylaflma arlkl renme sreleri tasarlanabilmektedir.
Mobil renme Dnemi
Android, Google firmasnn

nclnde taflnabilir
cihazlar iin gelifltirilen
Linux tabanl ak kaynak
kodlu bir iflletim sistemi.
Mobil renme, renenlerin renme sreci boyunca belirli bir meknda bulunma zorunluluunun olmad, taflnabilir cihazlarla gereklefltirilebilen bir erenme biimidir. Dizst, notebook, netbook vb. boyutlardaki taflnabilir bilgisayarlar ile 3G modem, ya da WiFi araclyla nternete balanarak, masast bilgisayarlar iin tasarlanan e-renme uygulamalarna eriflmek ve ders alflmak
mmkn olmakta ve renenler iin masast bilgisayarlarda yafladklarndan
farkl bir e-renme deneyimi gerektirmemektedir.
Fakat 2000lerin baflnda ortaya kan el bilgisayarlarndan e-renme uygulamalarna eriflilmeye alflldnda, byk bilgisayar ekranlar ve bant genifllikleri
ngrlerek yaplan tasarmlarn yetersiz kald grlmfl ve 3-7 in aras kk
ekranlar iin farkl e-renme uygulamalar tasarlanmaya bafllanmfltr. lk uygulamalar genellikle test yazlmlar gibi basit uygulamalar olmufltur.
Taflnabilir bilgisayarlarn ve el bilgisayarlarnn uzun sredir kullanmda olmasna ramen mobil renmede asl geliflme 2000li yllarn ikinci yarsndan itibaren Apple IPhone ve Apple IPadin pazardaki stnl ile birlikte yaflanmaya
bafllanmfltr. Ardndan Android iflletim sistemiyle alflan akll telefonlar ve tablet
bilgisayarlar bu kullanm daha da yaygnlafltrmfllardr.
Akll telefonlar daha nceki el bilgisayarlarndan farkl olarak daha byk ekranlara sahip, daha hzl, bant genifllii yksek ve disk kapasitesi byk aygtlardr. Bu nedenle akll telefonlar iin daha karmaflk e-renme uygulamalar tasarlanabilmektedir. Yine de 7 inten daha byk ekranlar olan tablet bilgisayarlar iin tasarlanan erenme uygulamalar renciye daha konforlu bir alflma ortam sunmaktadr.
Mobil renme amacyla yaygn olarak kullanlan dier taflnabilir aygtlarn baflnda e-kitap okuyucular gelmektedir. 2010dan itibaren fiyatlar dflen, renkli,
nternete balanabilen e-kitap okuyucular zellikle edeb ve akademik ieriin
taflnmasnda byk kolaylk salamaktadr.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
5. nite - e-renme
AMALARIMIZ
Mobil renmeyi destekleyen bir dier geliflme ise bulut biliflimdir. Bulut biliflim uygulamalarn, hizmetlerin ya da saklama alanlarnn nternette
tutulmasn
K T A P
salayan teknolojiler kmesidir. Bulut biliflim ile renciler bulutta bulundurduklar kendilerine ait ieriklere, hizmetlere ya da uygulamalara nternete bal dier
aygtlardan da eriflebilmekte ve mobil renmeyi aygttan bamsz hle getirebilTELEVZYON
mektedirler. Bu amala yaygn olarak kullanlan saklama hizmetlerinin baflnda
Microsoft SkyDrive, Google Drive ve Dropbox gelmektedir.
SIRA SZDE
103
AMALARIMIZ
Bulut, donanm altyaps,

iflletim sistemi ve sunucular
ile uygulamalarn
K nternet
T A P
ortamnda tutulduu,
kullanclarn kendi
bilgisayarlar ile nternet
zerinden bu altyap,
TELEVZYON
platform ve uygulamalara
eriflmesine olanak salayan
teknolojiler kmesi.
Microsoft SkyDrive bulut depolama hizmetine https://skydrive.live.com

Goog N T adresinden,
ERNET
le Drive bulut depolama hizmetine http://drive.google.com adresinden, Dropbox bulut depolama hizmetine http://www.dropbox.com adresinden eriflebilirsiniz.
NTERNET
Gelecekte renme, e-renme ya da mobil renme kavramlar arasndaki

farkn ortadan kalkaca ve renmenin her zaman ve her yerde gereklefltirilebilecei bir dnyann ortaya kaca ngrlmektedir.
Milli Eitim Bakanl Fatih projesinin temel bileflenleri nelerdir? SIRA SZDE
e-RENMENN BLEfiENLER
D fi N Eve
L Mbu alandae-renmenin bilgi ve iletiflim teknolojilerine dayal olarak gelifltii
ki her yeni teknolojik geliflmenin e-renme iin yeni bir frsat salad grlmektedir. e-renmenin uyguland sreler ele alndnda kullanlan
teknolojiS O R U
ler ierik, etkileflim ve deerlendirme olmak zere temel geye ynelik olarak
SIRA SZDE
gruplandrlabilmektedir.
D fi N E L M
S O R U
SIRA SZDE
DKKAT
DKKAT
erik
D fi N E L M
N N
D fi N E L M
SIRA SZDE
N N
SIRA SZDE
SZDE kazanderik her trl renme srecinin temel gelerinden birisidir.SIRA

renciye
rlacak bilgi, beceri ve tutumlarn kapsamn ierik belirler. Ders ierii, ders progS O Rbenzetim
U
ram, eitsel etkinlikler, ders notlar, retici ders yazlm, podcast,
yazAMALARIMIZ
lmlar, eitsel oyunlar, szlk, harita, ansiklopedi gibi baflvuru kaynaklar ve ak
eitsel kaynaklar gibi renme malzemelerinden oluflur.
DKKAT
Ders Program
K T A P
SIRA SZDE
Bir e-renme sisteminde dersin kapsamn belirlemek amacyla
ders program
yaymlanmaldr. renciler ders program ile ders sresince her hafta hangi konuE L E V Z Y O N dersi talar alflacaklarn, hangi haftalar dev yapacaklarn ve snav Tolacaklarn,
AMALARIMIZ
mamlamak iin gerekli baflar ltlerini, dersin n koflullarn, derste kullanlacak
olan renme aralarn ve renme malzemelerini, dersteki etkinlikleri kavrarlar.
Ders Notlar
SIRA SZDE
K N T ETR NA E PT
Podcast, Ipod ve Broadcast

kelimelerinden tretilmifl
S O R U ve
abone olunanAMALARIMIZ
medya
dosyalarnn taflnabilir
cihazlara indirilerek
D Keden
KAT
oynatlmasn ifade
kelime.
K T A P
TELEVZYON
AMALARIMIZ
KN TE RT NAE TP
Ders notlar genellikle dersin zeti fleklinde olup etkileflimli geler iermezler. ou durumda metin dosyas fleklinde hazrlanabilecei gibi, reticinin dersi anlaTELEVZYON
trken kulland sunu dosyalarndan da oluflabilir. reticiler ders notlarn ve sunularn SlideShare, Scribd gibi paylaflm sitelerinde yaynlayabilirler.
TELEVZYON
Slideshare sunu paylaflm sitesine http://www.slideshare.net adresinden,

kitap ve
N T E R NScribd
ET
belge paylaflm sitesine http://www.scribd.com adresinden eriflebilirsiniz.
NTERNET
104
retici Ders Yazlm

rencilerin bilgisayar ortamnda kendi kendilerine ders alflabilecekleri, etkileflimli geler ieren, ok ortaml yazlmlara retici ders yazlm ad verilir. retici ders yazlmlar niteler ya da modller fleklinde dzenlenmifltir ve her nite
kendi renme amalarna, etkileflimli ve oklu ortam fleklinde hazrlanmfl konu
anlatmna, ara snama ve nite sonu snama aralarna ve ek bilgi kaynaklarna
gnderme yapan balantlara sahiptir.
Bir renme amacn gereklefltirmek amacyla hazrlanmfl, taflnabilir, tekrar
kullanlabilir, dierleriyle birlefltirilebilir, ierik, alfltrma ve deerlendirme aralarn ieren ve kapsamn tanmlayan gerekli aklamalara sahip dijital yaplara renme nesnesi ad verilmektedir. retici ders yazlmlar renme nesneleri koleksiyonlarndan oluflturulmaktadr.
retici ders yazlm hazrlamak iin ou zaman profesyonel bir yapm ekibine
gereksinim duyulur. Bu ekipte konu uzmanlarnn yan sra retim tasarmclar, yazlm uzmanlar, grnt sesi, video ve canlandrma uzmanlar gibi uzmanlar grev alr.
Bu ekipler genellikle uzaktan eitim yapan niversitelerin e-renme retim merkezlerinde ya da e-renme ierii retiminde uzmanlaflmfl firmalarda bulunurlar.
Resim 5.1
retici yazlm
rnei: Yunusemre
renme
portalndaki bir
e-Ders
Gnmzde e-renme ieriini hzl gelifltirmek iin hazrlanmfl baz yazlmlar

da bulunmaktadr. Bu yazlmlar aracl ile reticiler ksa bir eitim srecinden
sonra kendi ders ieriklerini hazrlayabilir duruma gelebilmektedirler. Hzl erenme retimi yazlmlarnn baflnda Microsoft PowerPoint, Adobe Presenter, Articulate, Lectora ve Raptivity gibi programlar gelmektedir. Hazrlanan retici ders
yazlmlar genellikle Adobe Flash ya da HTML5 formatlarnda yaynlanmaktadr.
Podcast
Podcast bir sunucu tarafndan yaynlanan ses ya da video ieriinin abone olan
kullanclarn bilgisayarlarnda ya da taflnabilir cihazlarnda canl olarak oynatlmas ya da indirilerek evrimdfl olarak oynatlmas yoluyla dinlenmesi, izlenmesidir.
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
5. nite - e-renme
SIRA SZDE
N N
Abonelik sistemiyle alflan dijital medya yaynclarnn baflnda iTunes Store

hizmeti ile Apple gelmektedir. Applen iTunes isimli pod yakalayc yazlm ile
kullanclar podcast sitelerine balanp ierie abone olmaktaAMALARIMIZ
ve ses-video yaynlarn dinleyip-izleyebilmektedirler. Apple 2007 ylnda iTunesU ile niversite derslerini de bu sistemle yaynlamaya bafllamfltr.
K T A P
Gnmzde informel renme ortamlarnda web videolar ve video paylaflm
sitelerinin kullanm ne gemifltir. reticiler ders videolarn YouTube ve Vimeo gibi video paylaflm sitelerinde yaynlayarak rencilerine kolayca sunabilmekTELEVZYON
tedirler. Benzer flekilde niversiteler de YouTube Edu zerinde kendilerine ait bir
kanal aarak derslerini yaynlayabilmektedirler.
You Tube eitim sitesine http://www.youtube.com/education adresinden,
N T E Vimeo
R N E T video paylaflm sitesine http://www.vimeo.com adresinden eriflebilirsiniz.
105
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Benzetim Yazlmlar
rencilerin gerek-dnya problemlerini fiziksel dnya yerine sanal olarak oluflSIRA SZDE
turulmufl benzetimleri zerinde deneme yanlma yaparak renmeleri daha denetimli, tehlikesiz ve ekonomik olabilmektedir. Benzetim yazlmlar asker benzetim,
uak, gemi, otomobil benzetimi, fabrika benzetimi, fizik-kimya Dlaboratuvar
benze fi N E L M
timleri, yazlm benzetimleri, sanal gereklik gibi deiflik dzeylerde olabilmektedir.
Karmaflk benzetim yazlmlarnn yapmc firmalardan temin edilmesi
gerekmektedir.
S O R U
Fakat yazlm kullanm retimine ynelik benzetimler Camtasia ya da Adobe Captivate
gibi ekran yakalama yazlmlar kullanlarak reticiler tarafndan hazrlanabilmektedir.
DKKAT
Eitsel Oyunlar
N N
Eitimde oyun kullanm elenerek renmeyi amalamaktadr.

Eitsel oyunlar
SIRA SZDE
basit bulmaca ve efllefltirme oyunlarndan bafllayarak, 3 boyutlu ok kullancl rol
oynama oyunlarna kadar deiflik dzeylerde olabilmektedir. Eitsel oyunlar zellikAMALARIMIZ
le okul ncesi, ilk ve ortaretim dzeyindeki renciler iin ekici
olmakta ve rencilerin renme ortamnda daha uzun sreyle vakit geirmelerini salamaktadr.
Szlk, Ansiklopedi, Harita ve Grnt Kaynaklar
K T A P
reticiler Wikipedia gibi nternet ansiklopedilerini, Trk Dil Kurumuna ait Byk
Trke Szlk gibi online szlkleri, Google eviri gibi bir ok dil arasnda eviri
TELEVZYON
yapabilen aralar, Google Maps, Bing Maps gibi online haritalar,
Flickr gibi resim
paylaflm sitelerini yardmc ders malzemeleri olarak kullanabilmektedirler.
Byk Trke Szlke http://tdkterim.gov.tr/bts adresinden, Google NMaps
sitesine
T E R N harita
ET
http://maps.google.com adresinden, Bing Maps harita sitesine http://maps.bing.com adresinden, Flickr resim paylaflm sitesine http://www.flickr.com adresinden eriflebilirsiniz.
Ak Eitsel Kaynaklar
Ak eitsel kaynaklar retme, renme ve arafltrma gibi amalarla kullanlmak zere bir ak lisans ile lisanslanmfl, yayn haklar ile kstlanmamfl kamuya ak dijital
malzemelerdir. Massachusetts Institute of Technology (MIT) kurumuna ait Open CourseWare ve TBA Ulusal Ak Ders Malzemeleri ak eitsel kaynaklara rnek verilebilir. reticiler ak eitsel kaynaklardan yararlanarak ders programlarn hazrlayabilir ve derslerinde bu kaynaklar kullanabilirler. renciler bu malzemelerden yararlanarak bilgilerini pekifltirebilir ve derinlefltirebilirler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
K T A P
SIRA SZDE
T106
ELEVZYON
AMALARIMIZ
NTERNET
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
N N
DKKAT
K T A P
SIRA SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
MIT OpenCourseWare
N T E R N E T sitesine http://ocw.mit.edu adresinden, TBA ak ders malzemeleri
K T A P
sitesine http://www.acikders.org.tr adresinden eriflebilirsiniz.
Ayrca reticiler derslerinde Google Scholar, Microsoft Academic Search, GoTELEVZYON
ogle Books
gibi akademik ierik barndran sitelere gnderme yaparak rencilerin dev ve proje yapmalarna olanak salayabilmektedirler.
Google akademik
N T E R Nyayn
E T arama sitesine http://scholar.google.com adresinden, Google kitap
arama sitesine http://books.google.com adresinden, Microsoft akademik yayn arama sitesine http://academic.research.microsoft.com adresinden eriflebilirsiniz.
Etkileflim
Etkileflim bir kullanc ile bir sistem arasndaki mesaj alflveriflinin zel bir trdr.
Eer bir sistemin rettii bir mesaj kullancnn daha nceki mesajlaryla ilgili deilse sistem etkileflimsiz, eer sistemin rettii bir mesaj kullancnn sadece bir nceki mesajla ilgiliyse sistem reaktif, eer sistemin rettii bir mesaj kullancnn daha nceki eflitli mesajlaryla ve bunlarn arasndaki iliflkilerle ilgiliyse sistem etkileflimlidir. e-renmede etkileflim; renen ile bilgisayar, renen ile retici ve
renen ile dier renenler arasnda ierie ait mesajlarn ve karfl mesajlarn aktarlmas ile gerekleflir.
Etkileflim birebir, bire-ok ya da bire karfl bilgisayar biiminde oluflabilir. erenmede birebir etkileflim renen ile retmen ya da renen ya da bir renci arasnda dier kiflilerin katlmna kapal olarak gerekleflir. Bire - ok etkileflim
renen ile dier renenler, ya da retici ile renenler arasnda birden fazla kiflinin katlmna ak kanallar zerinde oluflur. Bire karfl bilgisayar etkileflimi ise
renenlerin ya da reticinin bilgisayarla bireysel olarak gereklefltirdii etkileflim
fleklinde gerekleflir. e-renme ortamlarnda kullanclarn bilgisayarla olan etkileflimi retici ders yazlmlarnda youn olarak kullanlr. Kullanclarn kendi aralarndaki etkileflimleri ise arlkl olarak iletiflim teknolojilerinin kullanmyla gerekleflmektedir.
e-renmede kullanlan iletiflim teknolojilerinin bir blm ile kullanclar arasnda ayn anda iletiflim kurulabilirken, iletiflim teknolojilerinin bir blm ile sadece farkl anlarda iletiflim gerekleflebilmektedir. Ayn anda iletiflim kurmaya izin
veren teknolojilere efl zamanl iletiflim aralar, ayn anda iletiflim kurmaya izin vermeyen iletiflim teknolojilerine ise efl zamansz iletiflim aralar ad verilir.
Efl Zamanl letiflim Aralar

e-renmede sk kullanlan efl zamanl iletiflim aralar sohbet odalar ve anlk mesajlaflma yazlmlar, video konferans ve web konferans sistemleri ve 3 boyutlu sanal uzaylardr.
Sohbet odalar ve anlk mesajlaflma yazlmlar: Sohbet odalar 90l yllarda kullanclarn efl zamanl olarak sadece metin yazarak haberleflebildikleri IRC
protokol ile yaygnlaflmfltr. 2000li yllarda sohbet odalarnn kullanmnn yan
sra anlk mesajlaflma yazlmlar da yaygnlaflmfltr. Gnmzde sadece metin yazarak deil, sesli ve grntl iletiflim kurma olana da salayan anlk mesajlaflma yazlmlarna rnek olarak Microsoft Live Messenger ve Google Talk, Yahoo
Messenger verilebilir. e-renme uygulamalarnda reticiler ve renenlerin birebir anlk iletiflim kurmalar amacyla kullanlmaktadrlar.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
107
5. nite - e-renme
D fi N E L sesli
M
Video konferans: Video konferans sistemleri iki nokta arasnda
ve grntl iletiflim salamak amacyla gelifltirilmifl sistemlerdir. Uzaktan toplant yapmak ya da uzaktan eitim gereklefltirmek amacyla kullanlrlar.
R U konferans
S OVideo
sistemleri iki noktada da sabit bir donanm altyaps ve iki nokta arasnda zel iletiflim hatt ya da uydu balants gerektirdiinden dolay maliyeti yksek sistemlerKKAT
dir. Gnmzde nternet altyapsn kullanmaya bafllayan videoDkonferans
sistemleri birden fazla nokta arasnda balant kurabilmesi ve iletiflim maliyetlerinin dflmesi nedeniyle tercih edilmektedirler.
SIRA SZDE
Web konferans sistemleri: nternet zerinde ses, grnt ve metin aktarm
salayan, kullanclarnn kendi bilgisayarlarndan balanabildikleri ve bir retici
AMALARIMIZ
eflliinde ayn anda btn kullanclarn canl olarak katlabildii
eflzamanl iletiflim
sistemleridir. e-renme uygulamalarnda canl sanal snf dersleri vermek amacyla kullanlrlar. Gnmzde en tannmfl olanlar Adobe Connect ve Microsoft Live
K T A P
Meeting yazlmlardr.
3B Sanal uzaylar: boyutlu sanal uzaylar kullanclarn btnyle bilgisayar
tarafndan oluflturulmufl sanal gereklik ortamnda avatar ad verilen bir kimlie
TELEVZYON
brnerek, ayn sanal gereklik ortamna katlan dier kullanclarla
efl zamanl
olarak iletiflim kurabildikleri sistemlerdir. En tannmfllar Second Life yazlmdr.
IRC (Internet Relay

D fi Chat)
NELM
protokol, nternet zerinde
canl sohbet yapmay
salayan teknoloji.
S O R U
N N
Second Life sanal dnyalar sitesine http://www.secondlife.com adresinden

N T E R Neriflebilirsiniz.
ET
Efl Zamansz letiflim Aralar

e-renmede kullanlan efl zamansz iletiflim aralar arasnda forumlar (tartflma
panolar), blog siteleri, microbloglar, wiki siteleri, sosyal yer imleri ve RSS okuyucular bulunmaktadr.
Forumlar (tartflma panolar): nternette belirli bir konuyla ilgilenen kiflilerin bir araya gelerek o konu hakknda bilgi alflveriflinde bulunmalarn salayan ilk
aralar haber gruplar, mektup listeleri ve blten tahtas uygulamalardr. Bu sistemlerin daha pratik kullanm olarak nternet forumlar (tartflma panolar) gelifltirilmifltir. nternet forumlarnda kullanclar bir tartflma bafllatabilirler, dier kullanclar bu tartflmaya katlabilir ve tartflmay dallandrabilirler. nternet forumlar erenme uygulamalarnda retici ve renen ile renen-renen arasnda bir
konuyu tartflma, geri bildirim alma, bilgi paylaflm gibi deiflik amalarla kullanlmaktadr. reticiler nternet forumlar ile efl zamansz sanal snflar oluflturarak snf iin etkinlikler yapabilmektedirler. Forumlarda biriken bilgiler uzun sre kalc
olduundan dolay nemli bir eitsel bilgi kayna durumuna gelmektedirler.
Blog siteleri: Bloglar bireyler tarafndan oluflturulan, ynetilen ve bireyler tarafndan yklenilen ierii barndran web sayfalardr. Bireyler blog sitelerine dzenli olarak not, dflnce, haber, yorum, olay, grnt, ses, video, balant vb. ierikleri yklerler. Girilen bilgilerin bafllklar en son tarih en stte olacak flekilde ekrann kenarnda listelenir. Bir blog sitesinde konuyla ilgili dier blog sitelerinin listelenebilecei bir balant kflesi, girdiler zerinde arama yapma olana, dier kiflileri ye yapmak iin gerekli ynetim aralar bulunur. Blog siteleri girilen bloglar yllara ve aylara gre arflivleyebilirler. Okuyucular bir RSS okuyucusu ile blog sitesine
ye olabilirler ve yeni blog yklendiinde siteye uramaya gerek kalmadan haberdar olabilirler. Blog siteleri ile her birey bir kfle yazar hline gelebilmekte ve yazlarn nternet ortamnda yaynlayabilecei online bir dergiye sahip olabilmektedir.
Blog sitesi oluflturmak iin en kolay yol Blogger ve WordPress gibi cretsiz
blog sitesi oluflturma hizmeti veren sitelere eriflerek, hazr flablonlardan birisini se-
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
AMALARIMIZ
K T A P
108
T SIRA
E L E V SZDE
ZYON
N N
K T A P
erek bir blog sitesi amaktr. Daha profesyonel blog siteleri hazrlamak iin cretT ESIRA
L E V SZDE
ZYON
li ya da cretsiz
blog sitesi oluflturma yazlmlar kullanmak ve siteleri bir web sitesi yaynlama hizmeti veren bir firma zerinde yaynlamak gerekir.
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
AMALARIMIZ
D fi N E L M
Blogger blog
sitesine http://www.blogger.com adresinden, WordPress blog ha N Thazrlama
ERNET
zrlama sitesine http://www.blogger.com adresinden eriflebilirsiniz.
S O R U
D fi N E L M
reticiler derslerine ait bir blog sitesi aarak ders ieriklerini, ders konularyD K K A T ve haberleri, ders takvimini, dersle ilgili ek kaynaklara ait bala ilgili geliflmeleri
lantlar paylaflabilirler, tartflma bafllatarak rencileri ile yorumlar aracl ile iletiflim kurabilirler,
rencilerin bireysel projelerini teslim etmelerini ve grup projeSIRA SZDE
leri hazrlamalarn salayabilirler. Dier resm web sitelerine gre kullanclarn
blog sitelerinde gnlk konuflma dilini kullanarak daha informel bir iletiflim kuraAMALARIMIZ
bildikleri gzlenmektedir.
Microbloglar: Kiflilerin genellikle en fazla 140 karakter uzunluunda ksa ve
zet metinlerden oluflan ierikleri herkesin ya da seili kiflilerin grebilecei flekilK T A P
de yaynlamalarna
mikroblog ifllemi ad verilir. Bu amala hizmet veren sitelerin
baflnda Twitter
gelmektedir.
Bir mikroblog sitesinde dier kiflilere abone olunduSIRA SZDE
unda o kiflilerin tweet ad verilen mesajlar izlenebilir. Benzer flekilde kullancELEVZYON
lar aboneT olmak
isteyenler dier kullanclara onay vererek kendi tweetlerini
baflkalarnn
salayabilirler.
D fiizlemesini
NELM
NS TOE R NUE T
Twitter mikroblog
http://www.twitter.com adresinden eriflebilirsiniz.
NSTOE RRNUsitesine
ET
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
SIRA SZDE
TELEVZYON
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
N N
Twitter sitesine cep telefonlar ve akll telefonlarla kolayca eriflilebildii ve

D Kgndermek
KAT
twitter mesaj
bir SMS gndermek kadar kolay olduu iin gnn her
annda dflnceleri, haberleri, olaylar ve balantlar paylaflmak mmkn olmaktadr. Ayn SIRA
flekilde,
SZDEkonu uzmanlar izlenerek en yeni haber ve bilgilere eriflmek
mmkn olmaktadr. Trendler izlenerek sosyal medyada o anda nem kazanan
tartflmalardan haberdar olunabilir. reticiler ve renenler twitter mesajlar araAMALARIMIZ
cl ile retim
srecine ait anlk mesaj datmn gereklefltirebilirler.
Wiki siteleri: Wiki siteleri birden fazla kiflinin birlikte alflmas ile oluflturulan
ve ynetilen online ansiklopedilerdir. Wiki sitelerinde bir sayfa zerinde birden
K T A P
fazla kifli ayn anda alflabilir, baflkalarnn yazdklarn tekrar dzenleyebilir ve
gncelleyebilir. Birlikte renmek, ierik gelifltirmek, grup projeleri hazrlamak,
bilgi paylaflmak, grup iletiflimi ve katlm amacyla kullanlrlar.
TELEVZYON
En tannmfl wiki sitesi Wikipedia ansiklopedisidir. reticiler ve renenler WikiSpaces gibi siteler aracl ile kendi derslerine ait bir wiki sitesi oluflturabilirler.
N N
WikiSpaces wiki
N T E Rsitesi
N E T oluflturma sitesine http://www.wikispaces.com adresinden eriflebilirsiniz.
Sosyal yer imleri: Kifliler nternet zerinde srf yaparken yzlerce siteye eriflirler ve bu sitelerdeki belge, grnt, video vb. ok saydaki ierie ait balantya tklarlar. Daha sonra bu sayfalara ya da ieriklere eriflebilmek iin bu adresleri
web taraycsnn sk kullanlanlar listesine eklemek zorundadrlar. Sk kullanlan
listesi gibi bir listeyi web ortamnda oluflturabilmek ve nternet zerinden bu listeye eriflebilmek amacyla sosyal yer imleri hizmeti gelifltirilmifltir. Sosyal yer imi
yntemi ile nternet kullanclar nternetteki web sayfalarna ait yer imlerini hatr-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
D fi N E L M
K T A P
S O R U
S O R U
109
5. nite - e-renme
latc st bilgiler ve yorumlar ekleyerek nternet zerinde saklayabilirler, dzenleTELEVZYON

yebilirler, eriflebilirler ve baflkalaryla paylaflabilirler. Delicious sitesi sosyal yer imi
DKKAT
hizmeti veren sitelerin baflnda gelmektedir.
TELEVZYON
DKKAT
N N
SIRA
Delicious sosyal yer hizmeti sitesine http://www.delicious.com adresinden
N T E SZDE
R Neriflebilirsiniz.
ET
RSS okuyucular: Kiflilerin nternet zerinde takip etmek istedikleri yzlerce

siteyi dzenli olarak tarayarak yeni eklenen web sayfalarn, AMALARIMIZ
bloglar, podcastlar,
haberleri ve wiki maddelerini bulmalar ok zaman almakta ve yorucu olmaktadr.
Bu problemi zmek iin RSS beslemesi ad verilen bir belge tr gelifltirilmifltir.
K T A P
Kifliler takip etmek istedikleri sayfalardaki RSS hizmetine abone olduklarnda bu
sayfalarda oluflan yeni ekleme ve deiflikliklere ait bilgileri ieren RSS beslemeleri
kiflinin RSS okuyucusu tarafndan taranarak kiflinin bilgisayarna getirilir. Bylece
TELEVZYON
kifliler sitelere eriflmeye gerek kalmadan yeni bilgiyi el etmifl olurlar. Sk kullanlan
web tabanl RSS okuyucular arasnda Google Reader bulunmaktadr.
Google Reader RSS okuyucusuna http://www.google.com/reader adresinden
N T E R Neriflebilirsiniz.
ET
SIRA
N T E RSZDE
NET
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
renen - erik Etkileflimi

e-renme uygulamalarnda etkileflimin bir dier biimi de renen ile ierik arasnda oluflan etkileflimdir. e-renme ierikleri renen ile ierik arasnda etkileflim
dzeyine gre etkileflimli ierik ve etkileflimsiz ierik olarak iki gruba ayrlrlar.
Etkileflimli ders ierii renenden bilgisayarn girifl/kfl aralar yardmyla
mesajlar alabilen almfl olduu mesajlar deerlendirerek bir karsama yapabilen ve renene elde ettii karmla ilgili karfl mesaj ya da mesajlar iletebilen
ieriklerdir.
erikle etkileflim kurmak iin sk kullanlan aralar klavye, fare ve dokunmatik ekrandr. Daha geliflmifl etkileflimli ieriklerde renen ses yardmyla
tablet bilgisayarlarndaki hareket alglayclar yardmyla oyun konsollarndaki
uzaktan kumandalarla ve beden hareketi alglayclaryla da etkileflim kurabilmektedir.
Etkileflimli ieriklere rnek olarak retici ders yazlmlar, alfltrma ve test yazlmlar, eitsel oyunlar, benzetim yazlmlar, sanal gereklik ve artrlmfl gereklikle desteklenmifl ierikler verilebilir.
Etkileflimsiz ierik ise kullancdan mesajlar alma, yorumlama ve buna gre tepki verme yeteneine sahip olmayan ieriktir. HTML sayfalar, PDF dosyalar, resim,
ses ve video dosyalar bu gruba girer. Kendi programlama dilleriyle zel amal
uygulama gelifltirilmedii srece Word, Excel, Powerpoint ile retilen belgeler de
etkileflimsiz ieriklerdir.
Etkileflimsiz ieriklere rnek olarak ders program, ders notlar, ses ve video
dosyalar ve podcast yaynlar verilebilir.
Deerlendirme
e-renme sreci sonucunda renme amalarna ulafllp ulafllmadn belirlemek iin gereklefltirilen etkinliklere deerlendirme ad verilir. Deerlendirme ile
rencinin sahip olduu bilgi, beceri ve tutumlar llebilir biimde raporlanr,
bafllangta belirlenmifl renme amalar ile karfllafltrlarak rencinin renme
srecindeki performans saptanr.
PDF (portable document

format) Adobe firmas
tarafndan gelifltirilen ve
iflletim sistemi ile
uygulamalardan bamsz
bir belge format.
110
Online Snavlar
Snavlar genellikle ksa snav ile ara ve dnem sonu snavlar olarak gereklefltirilirler. e-renme uygulamalarnda ksa snav uygulamas genellikle nite sonlarnda renenin o niteyi renme dzeyini lmek amacyla online olarak oktan
semeli snav biiminde uygulanr. Eitim dnemi ortasnda ve sonunda dzenlenen ara snav ve dnem sonu snavlar ise renenin baflar notuna katks yksek
olan snavlardr ve lkemizde sadece Akretim fakltesine bal uzaktan eitim
programlarnda tm illerde ayn anda ve gzetimli online snavlar olarak gereklefltirilmektedir.
Diplomaya ynelik eitim yapan kurumlarda snavlarn gzetimli olmasna nem
verilirken, baflar belgesi yerine katlm belgesi verilen hizmet ii eitim ya da informel eitim ortamlarnda gzetimsiz ve online snavlara daha ok yer verilmektedir.
e-Portfolyo
renenlerin ders kapsamnda hazrladklar projelere ait ierikleri yaynladklar
ve reticilerin bu ierikleri deerlendirebildikleri ierik ynetim sistemlerine eportfolyo sistemi ad verilir. e-Portfolyo sistemleri genellikle renenlerin kendileri tarafndan kurulurlar ve ynetilirler. Bu amala profesyonel web tasarm aralar kullanlabilecei basit bir blog sitesini kullanmak da yeterli olabilir. e-Portfolyo
siteleri e-renme dflnda, kiflilerin online alflma ortamlar olarak ya da eserlerini yaynladklar ortamlar olarak da kullanlrlar.
e-dev
renenlerin ders kapsamndaki belirli konulardaki elde ettikleri bilgi ve becerilerini uygulayabilme ve problem zebilmelerini salamak amacyla dev verilir. erenme ortamlarnda devler renenlere ders sayfalarndan duyurulabilecei
gibi, her renenin zel olarak oturum aabilecei, kendine ait bir alanda da yaynlanabilir. devlerin renene zel olarak yaynland ve renenin verilen sre boyunca devini gereklefltirmesi ve yine ayn ara yardmyla dijital bir belge
biiminde reticiye teslim edebildii sistemlere e-dev sistemleri ad verilmektedir. e-dev sisteminin e-Portfolyo sisteminden fark, retim kurumu tarafndan
oluflturulmas ve ynetilmesidir.
Grup alflmas
nternet ortamndaki birlikte alflma aralaryla e-renme uygulamalarnda renenlerin grup alflmas yapmalar ve ekip devleri gereklefltirmeleri mmkn
olabilmektedir. Bu yntemle renenler sanal ortamda farkl meknlardaki kiflilerle bir problem zerinde tartflma ve birlikte zm gelifltirme deneyimi kazanrlar.
Bu amala dier gruplardan izole ekip siteleri oluflturmaya izin verecek birlikte alflma yazlmlarna gereksinim duyulur.
Online Szl Snavlar

Katlmc saysnn az olduu e-renme uygulamalarnda online szl snavlar dzenlenebilmektedir. Bu snavlarda retici belirli bir gn ve saatte renciyle efl zamanl bir iletiflim arac kullanarak bir araya gelmekte ve renciye szl snav yapmaktadr. rnein, Anadolu niversitesi Trke Sertifika Programlarnda yabanclara Trke retilmekte ve Trkeyi renme dzeyleri Adobe Connect web konferans yazlm kullanlarak uzaktan yz yze snavlarla llebilmektedir.
111
5. nite - e-renme
Tartflmalara Katlm
renenleri deerlendirmenin bir baflka yntemi de renenlerin dnem boyunca tartflmalara katlmnn llmesi ve puanlanmasdr. Bu amala renenlerin
tartflma panolarna ka yorum yazdklar saylr. Dier yntemlere gre gereki
lm olana zayf olsa da rencilerin dersleri izleme ve katlma dzeyleri hakknda bilgi verebilmektedir.
SIRAliflkileri
SZDE ve PazarYunusemre renme portalnda yaynlanan 2463 - Perakende Mflteri
lama dersini inceleyiniz ve hangi bileflenleri ierdiini belirleyiniz.
SANAL RENME
D fi N E L M
D fi N E L M
e-renme uygulamalarnda ieriin sunulmas, etkileflimin gereklefltirilmesi ve

O R U
deerlendirmenin yaplabilmesi iin kullanlan web aralarnn Srenenler
ve reticilere snrlar belirli ve denetimli bir web ortamnda salanmas amacyla renme ynetim sistemleri (YS) ad verilen tmleflik yazlmlar Dgelifltirilmifltir.
KKAT
renme Ynetim Sistemleri
SIRA SZDE
SIRA SZDE
N N
renme ynetimi, renmenin planlanmas, tasarlanmas, gelifltirilmesi, uygulanmas, deerlendirilmesi ve denetlenmesi gibi faaliyetleri kapsar. YSler e-renme
uygulamalar iin bu faaliyetleri btnleflik olarak yerine getiren
web tabanl yazAMALARIMIZ
lm sistemleridir. Eer bir YS bnyesinde ierik oluflturma ve ynetme aralarna
da sahipse genellikle renme ve ierik ynetim sistemi olarak adlandrlr.
YS kullanclar, yneticiler, reticiler, renenler gibi Kdeiflik
T A Prollerde tanmlanrlar. YS yneticisi YSnin veri tabannda bir eitim program tanmlayabilir, bu programa ait dersleri belirleyebilir, her ders iin bir ya da daha fazla snf
oluflturarak, bu snflara reticileri ve renenleri atayabilir. T E L E V Z Y O N
YSde tanml reticiler belirli bir snfna atanmfl olduklar derse ait ders
program oluflturabilir, e-renme ieriklerini ykleyebilir, ders dnemi sresince
kullanlacak olan efl zamanl ve efl zamansz renme aralarn seebilir; snav,
NTERNET
dev, tartflma ve grup alflmas gibi etkinlikleri tanmlayabilir; rencilerin derslere katlmn ve baflar geliflimini takip edebilir ve bu aralar eitim dnemi boyunca kullanarak retme ifllevinin yerine gelmesini salayabilir.
renenler YSde belirli bir derse ait bir snfa dahil olurlar. Bu snftaki etkinliklere katlrlar, e-renme ieriklerini okuyabilir, dinleyebilir ve izleyebilir; retici ve dier renenlerle efl zamanl ve efl zamansz renme aralarn kullanarak
biraraya gelebilir; kendi geliflimlerini takip edebilir, dev, uygulama, snav, tartflma gibi deerlendirme aralaryla renme dzeyini lebilir.
YS yneticileri YSde dnem boyunca gerekleflen btn etkinlikleri izleyebilir ve raporlayabilir. YSler ile btn renme sistemi merkezi olarak ynetilebilmekte ve rutin sreler otomatiklefltirilebilmektedir. YSdeki aralar klavuzlar
ve etkileflimli yol gstericilerle iyi belgelendirildiinde kullanclar ayr bir eitim
grmelerine gerek kalmadan kendi kendilerine hizmet edebilirler ve kendilerini
ynlendirebilirler.
renme ynetim sistemlerine yklenecek e-renme ieriinin SCORM standardna uygun olmas gerekmektedir. erii oluflturan renme nesneleri bu standartlara gre hazrlandnda SCORM uyumlu her YSye yklenebilirler ve alfltrlabilirler. Yaygn olarak kullanlan YSler arasnda Blackboard, Moodle ve Sakai yer almaktadr.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
112
SCORM (Sharable Content
Object Reference Model),
Paylafllabilir erik Nesne
Referans Modeli, web
tabanl e-renme
standartlar ve zelliklerini
tanmlayan bir standart
sistemi.
YSlerde reticilerin deiflik katlm dzeylerine gre deiflik iletiflim younluuna sahip e-renme uygulamalar tasarlanabilir:
reticinin bulunmad e-renme uygulamalar: Bir reticiye gereksinim duyulmadan, yaygn kitlelerin kendi kendilerine renmelerine olanak salayacak e-renme uygulamalar tasarlanabilir. Bu uygulamalara rnek olarak kiflisel
geliflim eitimleri, flirket ii uyum eitimleri, sertifika programlar ve Akretim
programlar verilebilir. Bu rneklerde YSdeki renme ortamlar ve ierii bir konu uzman ve retim tasarmcs tarafndan bir kez tasarlanmfl ve gelifltirilmifl; yaygn renci gruplar zerinde uygulamaya almfltr. Bu yntemde YS reticinin
yerini almfltr ve binlerce renci ayn anda eitimden geirilebilmektedir.
reticinin snrl katld e-renme uygulamalar: Bir reticinin gzetiminde srdrlen, rencilerle reticinin efl zamanl iletifliminin bulunmad erenme uygulamalardr. Bu uygulamalara rnek olarak lkemizdeki uzaktan
eitimle yrtlen n lisans programlar verilebilir. reticilerin rencilerin sorularna bir iki gn iinde yant verdii, rencilerin gnderdii devleri deerlendirdii, snav sorular hazrladklar ve snavlar deerlendirdikleri bu programlarda
snflarda en fazla birka yz renci bulunabilmektedir.
reticinin youn olarak katld uygulamalar: Bir ya da daha fazla retici ile kk gruplar arasnda youn ve efl zamanl iletiflim ieren st dzey akademik renmenin amaland uygulamalardr. Bu uygulamalara rnek olarak lkemizdeki uzaktan eitimle yrtlen lisans ve yksek lisans programlar verilebilir. Bu programlarda 25-50 renci bulunmakta ve reticiler ile renciler arasnda sesli-grntl efl zamanl dersler yaplabilmektedir.
Dier bir uygulama biimi de e-renme ve yz yze renmenin bir arada
kullanld harmanlanmfl renmedir. Bu durumda etkileflim gereksiniminin az
olduu renme ieriini renci YS zerinden alr, zaman zaman ya da kurs sonunda, snf ortamnda reticiyle bir araya gelerek yz yze eitim gereklefltirir.
Sanal renme Ortamlar

flletmelerde reticinin bulunmad ya da kstl olarak yer ald e-renme uygulamalarnda, retme-renme sreci renme ynetim sistemi yazlm tarafndan ynlendirilir ve denetlenirken; niversiteler ve dier retim kurumlarnn renme ynetim sistemleri zerindeki e-renme uygulamalarnda sreler arlkl olarak reticiler tarafndan ynlendirilmekte ve denetlenmektedir.
Snf iinde retici ve renenlerin yz yze gereklefltirdikleri geleneksel eitimin bilgisayar ve nternet ortamnda ayn ifllevsellikle oluflturulabilmesine olanak
salamak amacyla gelifltirilmifl renme ortamlarna sanal renme ortamlar ad
verilir. Sanal renme ortamlarnda fiziksel renme ortamlarndan farkl olarak
eitimin iinde gereklefltii fiziksel meknlar bulunmaz. retmen ve renenler
birbirleriyle yz yze deil, iletiflim aralar yardmyla uzaktan efl zamanl ya da efl
zamansz iletiflim kurarlar.
Sanal renme ortam oluflturmak iin yaygn olarak yararlanlan yntem reticinin bir YS zerinde bir derse ait snf oluflturarak bu sanal snfa rencilerini
kaydetmesi ve retme-renme etkinliklerini bu ortamda yrtmesidir.
Sanal renme ortamlar yz yze verilen dersleri desteklemek iin yz yze
verilen derslerin bir blmn uzaktan gereklefltirmek iin ya da btnyle uzaktan verilen derslerin yrtlmesini salamak amacyla oluflturulabilir.
Bir eitim kurumu kendi bnyesindeki programlarn derslerine ait sanal renme ortamlar oluflturabilecei gibi, birden fazla eitim kurumu bir araya gelerek
113
5. nite - e-renme
program ve ders havuzlarna ait sanal renme ortamlarn ieren sanal kampsler
oluflturabilir. Btn derslerin sanal renme ortamlarnda gereklefltirildii ve yurt dflnda ok sayda rnei bulunan bu niversitelere sanal niversite ad verilmektedir.
Sanal snf yazlmlar ya da web konferans yazlmlar reticilerin rencilerle canl olarak yazl, sesli ve grntl olarak iletiflim kurabilmesine olanak salayan yazlmlardr. Sanal snf yazlmlar ayrca, beyaz tahta paylaflm, ekran paylaflm, oy verme, el kaldrma, dersi kaydetme, slayt sunumu, dosya paylaflm gibi
olanaklar da sunar. Yaygn olarak kullanlan sanal snf yazlmlar arasnda Adobe
Connect ve Microsoft Live Meeting bulunmaktadr.
Resim 5.2
Sanal snf ekran
rnei
Eitimde kullanlan sanal ortamlardan bir dieri de sanal dnyalardr. Sanal

dnyalar kiflilerin sanal olarak retilen dijital bir dnyada var olmalarn ve bu dnyadaki dijital nesneler ve dier kiflilerle etkileflim kurmalarna olanak salarlar. En
tannmfl sanal dnya yazlm Second Lifedr. Second Lifeda sanal snflar oluflturularak eitim amacyla kiflilerin sanal olarak bir araya gelmelerine izin verilir.
2011-SYS Yksekretim Programlar ve Kontenjanlar Klavuzunu
inceleyerek
AkSIRA
SZDE
retim dflnda en fazla uzaktan eitim n lisans ve lisans program olan niversiteyi belirleyiniz.
D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
AIK KAYNAKLAR
O R U bafllamfltr
Yazlm dnyasnda ak kaynak kodlu yazlmlar hareketi 70li Syllarda
ve gnmze giderek geliflmektedir. Benzer bir flekilde eitim ieriklerinin de herkese ak ve eriflilebilir olmas iin 2000lerin baflnda MITde bafllatlan ak eitDKKAT
sel kaynaklar eylemi de giderek yaylmfl ve gnmzde kendi kendine renenler ve z-dzenleyici renme iin nemli bir eitim kayna durumuna gelmifltir.
SIRA SZDE
Ayn dnemde akademik ieriklere serbest eriflim olanan yaygnlafltrmak
amacyla ak eriflim hareketi bafllatlmfltr.
AMALARIMIZ
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
114
zgr ve Ak Kaynak Yazlmlar

1983de Richard Stallman zgr yazlm hareketini bafllatmfl ve halkn kstlama olmadan kullanabilecei, yeniden dzenleyebilecei ve kstsz ya da dflk kstla
tekrar databilecei yazlmlar zgr yazlm olarak tanmlamfltr. Copyright kavramnn karflsna copyleft kavramn yerlefltiren bu hareket yazlmlarn kodlarnn
herkese ak olmasn, dier programclarn da bu kodlar kullanarak yeni yazlmlar gelifltirebilmesini ve baflkalarnn kullanmna sunabilmesini amalamaktadr.
Bu hareket gnll programclarn birlikte alflarak ou Unix ve Linux trevi
olan yeni iflletim sistemleri, sistem yazlmlar, uygulama yazlmlar gelifltirmelerine ve bu yazlmlar cretsiz kullanma amalarna olanak salamfltr.
1998 ylnda Netscape firmasnn nclnde ak kaynak inisiyatifi bafllatlmfl ve ak kaynak kodlu yazlm gelifltirme srecinde fikr mlkiyet haklarn dzenleyen yeni lisans modellerini ortaya atarak, ak kaynak kodlu yazlmn ticarileflmesi ve firmalar nezdinde kabul grmesini salamfltr.
Gnmzde kullanclara herhangi bir cret demeden kopyalama, kullanma,
deifltirme ve datma hakkn veren yzbinlerce ak kaynak kodlu yazlm bulunmaktadr. Bir indirme sitesi olan SourceForge.net 300.000den fazla zgr ve ak
kaynak kodlu yazlm projesi iermektedir.
Ak Eitsel Kaynaklar
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Ak kaynak hareketi sadece yazlm dnyasnda kalmayarak, toplumun ve ekonominin her alanna
yaylmaya bafllamfltr. Bunlarn baflnda eitim dnyas gelmekSIRA SZDE
tedir. Bir ak lisans altnda yaynlanan ve renme, retme ve arafltrma gibi etkinliklerde cretsiz olarak kullanlabilen dijital eitsel kaynaklara ak eitsel kayD fi ad
N E Lverilmektedir.
M
naklar (AEK)
AEK arasnda dersler, ders malzemeleri, ierik modlleri, renme nesneleri,
koleksiyonlar
S Ove
R Udergiler gibi renme ierii; ak renme ierii oluflturmak,
datmak, kullanmak ve gelifltirmek iin kullanlan yazlm aralar, ierii taramak
ve organize etmek iin kullanlan yazlmlar, ierik ve renme ynetim sistemleri
D K K A T topluluklar yer almaktadr.
ve online renme
Bu alandaki ilk alflmalardan birisi 1998 ylnda David Wiley tarafndan ortaya
atlan ak SIRA
ierikSZDE
kavramdr. 2000 ylnda MITte OpenCourseWare Project bafllatlmfl ve MIT 2000e yakn ders malzemesini nternet zerinde tm dnyaya amfltr. ngiliz Ak niversitesi benzer bir alflmayla Ak renme sitesini yaynlamaAMALARIMIZ
ya bafllamfltr.
Daha sonra baz zel vakflar, UNESCO ve OECDnin destekleriyle
AEK hareketi tm dnyaya yaylmfltr.
lkemizde de AEKnin uzants olarak 2007 ylnda Trkiye Bilimler Akademisi
K T A P
tarafndan 24 niversitenin katlmyla Ak Ders Malzemeleri Konsorsiyumu oluflturulmufl ve ak ders malzemeleri retimine bafllanmfltr. Anadolu niversitesi
2008 ylnda akretim ders malzemelerini Yunusemre Yeni Nesil renme PorTELEVZYON
tal ad altnda herhangi bir yelik gerektirmeyecek biimde toplumun kullanmna amfltr.
N N
Yunusemre renme
N T E R N E T portalna http://yunusemre.anadolu.edu.tr adresinden eriflebilirsiniz.
Ak ders malzemeleri Creative Commons (CC) ad verilen bir fikr mlkiyet lisans ile datlmaktadr. Creative Commons 2001 ylnda telif haklar alannda esneklik ve paylaflm yaygnlafltrmak amacyla kurulmufl, gnll bir dflnce ve si-
115
5. nite - e-renme
vil toplum hareketidir. Bireylerin nternet zerinde bilgiye eriflme ve bilgiden yararlanma olanaklarnn, telif yasalaryla kstlanmakta olduunu dikkate alan Creative Commons; sanatlarn ve tm dier telif hakk sahiplerinin yasann kendilerine tand kimi haklardan kamu lehine feragatini salayan, zel telif lisans szleflmeleri hazrlamfltr. Bylelikle, bireylerin zgrce yararlanabilecekleri kamusal
bilgi alannn korunmas ve gelifltirilmesi amalanmaktadr.
Creative Commons lisanslar drt temel kofluldan oluflmaktadr (Tablo 5.1). Bu
koflullar bir araya getirilerek CCye ait alt farkl ana lisans oluflturulmufltur. CC ile
lisanslanmfl bir eser ne flekilde kullanlrsa kullanlsn mutlaka eser sahibine atfta
bulunulmaldr.
Attribution (BY)
Noncommercial (NC)
No Derivative Works (ND)

Share-Alike (SA)
Kullanclar eseri kopyalayabilir, databilir,

grntleyebilir, kullanabilir ve eser sahibine
atfta bulunmak kofluluyla zerinde deifliklik
yaparak yeni eserler oluflturabilir.
Tablo 5.1
Creative Commons
lisanslarndaki
kullanm koflullar

grntleyebilir, kullanabilir ve ticari
amalarla olmamak kofluluyla zerinde
deifliklik yaparak yeni eserler oluflturabilir.
grntleyebilir ve zerinde deifliklik
yapmamak kofluluyla birebir kullanabilir.
SIRA deifliklik
SZDE
Kullanclar eserin zerinde
yaparak
yeni eser oluflturabilir ve orijinal eserin sahip
olduu lisansn birebir efl deeri bir lisans ile
baflkalarna databilir D fi N E L M
SIRA SZDE
D fi N E L M
Gnmzde Flickr, Yahoo, Google, Wikipedia, Wikiversity gibiS sitelerde

CC ile etiO R U
ketlenerek datlan milyonlarca resim, yayn, video ve eitsel ierik bulunmaktadr.
DKKAT
TBA Ak ders malzemeleri sitesinde Algoritmalara Girifl dersini SIRA
inceleyerek
SZDE bileflenlerini belirleyiniz.
Ak Eriflim Hareketi
SIRA SZDE
D fi N E L M
e-RENME 2.0
N N
K T A P
Web 2.0 aralarnn ortaya kflyla ieriin kullanc tarafndan oluflturulmas ve yaynlanmas, kiflilerin gnlk yaflamlarnda giderek artan sreyiT Esosyal
geirL E V Z Yalarda
ON
meleri, nternetteki bilgi miktarndaki artfln olaanst dzeye kmas, ak eitsel
kaynaklarn yaygnlaflmas, nternette gerek ve doru bilgiyi elde etmenin nem
NTERNET
N N
Ak eriflim hareketi hakemli akademik dergi makalelerine nternet zerinden kAMALARIMIZ

S Oakademik
R U
stlanmadan eriflim salamay amalayan bir harekettir. Zamanla
tezleri
ve akademik kitaplar da kapsayacak flekilde geniflletilmifltir. Yksek bedelli akademik dergilerin varlna karfl kan ktphaneciler tarafndanDbafllatlan
ak eriK KT K AA TP
flim hareketinin etkisiyle niversitelerin kendi yaynlar ve tezlerini ieren arflivlerini nternet zerinde herkesin eriflimine amalar, ok sayda akademik derginin
SIRA SZDE
ak eriflim dergisi olarak nternette yaynlanmaya bafllanmas
gibi sonular orTELEVZYON
taya kmfltr. Anadolu niversitesi tarafndan nternette yaynlanan TOJDE - The
Turkish Online Journal of Distance Education dergisi bu alannAMALARIMIZ
ilk rneklerindendir.
TOJDE dergisine http://tojde.anadolu.edu.tr adresinden eriflebilirsiniz.
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
AMALARIMIZ
S O R U
KD KTK AA T P
SIRA SZDE
TELEVZYON
AMALARIMIZ
NTERNET
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
116
kazanmas, mobil aygtlardaki yaygnlk nedeniyle kiflilerin srekli nternete bal

olabilmesi, birlikte alflma aralarnn geliflmesi ve renmenin belirli bir zaman diliminde gerekleflecek bir olgu olmaktan karak sreklilik kazanmas ynndeki
deifliklikler e-renme dnyasnda da nemli geliflmelere yol at. Bu geliflmelerin
birincisi sosyal renme, dier ise kiflisel renme alannda yaflanmaktadr.
Sosyal renme
Formel renme, dersler, snflar ve okullarda gerekleflen, renenlere derece,
diploma ya da sertifika vermeyi amalayan, yksek lde yaplandrlmfl ve kurumsal bir kimlii olan bir renme biimidir. nformel renme ise byk lde
renenin kendi elinde olan ve gzlem, deneme-yanlma, baflkalarna sorma, baflkalaryla bilgi alflveriflinde bulunma, baflkalarnn deneyimlerini ve yklerini paylaflma ile gerekleflen, gnlk olaylarla etkileflim iinde olan ya da kiflinin genel ilgi alanlar tarafndan ynlendirilen bir renme biimidir.
Sosyal renme, geleneksel yz yze ya da uzaktan renmenin etkisinin snrl olduunu, renenlerin gerekte farkna varmadan okuyarak, dinleyerek, seyrederek ya da baflkalaryla konuflarak daha fazla rendiini varsayar. Bu grfle gre kiflilerin rendikleri bilgi ve becerilerin byk bir blm informel renme
ile gerekleflir. Princeton niversitesinde yaplan bir alflma renmenin %70inin
deneyimlerden, %20sinin dier kiflilerden, sadece %10unun formel renme ile
gereklefltiini gstermifltir. Dier bir deyiflle renme %90 orannda informel yollardan gerekleflmektedir.
retim kurumlar informel renmenin etkisini fark etmeye baflladklarndan
itibaren rencilerin formel eitimlerine daha fazla destek verecek informel renme olanaklarn salamaya alflmaktadrlar. Bu amala formel eitimde kullanlan
YSlere sosyal medya aralar eklenerek rencilerin bilgiyi aramalarna, bilgiye
eriflmelerine, kendi ieriklerini oluflturmalarna ve saklamalarna, baflkalaryla iletiflim kurarak fikirlerini, kaynaklarn ve deneyimlerini paylaflmalarna, baflkalaryla
birlikte alflmak amacyla biraraya gelerek birlikte ierik retmelerine ve renmelerine olanak salamaya alfllmaktadr. Blackboard ve benzeri YSler kendi
bnyelerine sosyal medyay entegre etmelerine ramen btnyle bu amala gelifltirilen sosyal renme platformlarna rnek olarak cretsiz ve ak kaynak kodlu Elgg yazlm verilebilir.
Sosyal renme ortamlar iin kurumsal altyap destei bulunmayan reticiler
ise snflarndaki rencileri dflarya kapal bir Facebook grubuna kaydederek rencilerinin ders kapsamnda sosyal medya ile etkileflim ierisinde olmalarn salayarak sosyal renme yaklaflmndan yararlanrlar.
Kiflisel renme Ortamlar
Kiflisel renme ortamlar kiflilerin kendi renme srelerini kendilerinin ynetmelerine olanak salayan sistemlerdir. Kiflisel renme ortamlarnda kifliler kendi
renme amalarn kendileri belirlerler, renme srecini ve eitsel ierii kendileri ynetirler ve renme amacyla baflkalaryla iletiflim kurarlar.
Bir kiflisel renme ortam teknik olarak renenin kullanageldii Twitter,
Facebokk, blog sitesi, wiki sitesi, RSS okuyucu gibi Web 2.0 aralaryla renenin
kendisi tarafndan zenginlii, oluflturaca kiflisel renme ortamn niteliini ok
yakndan etkileyecektir.
Kendi kendine renme ve z-dzenleyici renme sreleri iin kiflisel renme
ortamlar daha nce bulunmayan nemli olanaklar salamaktadr. Bu nedenle yaflam
5. nite - e-renme
117
boyu renme ve informel renme srelerinde kiflisel renme ortamlarnn geleneksel renme ynetim sistemlerinin yerini alaca ngrlmektedir.
Kiflilerin 21. yzylda sahip olmas gereken temel becerilerin elefltirel dflnme,
problem zme, yaratclk, yenilikilik, iletiflim ve birlikte alflma olduu ileri srlmektedir. Kiflisel renme ortamlar bu becerilerin geliflmesi ve uygulanabilmesi iin
gerekli kiflisel bilgi ynetimi altyapsn salayacaktr. Kiflisel renme srecinde genellikle Tablo 5.2deki kiflisel bilgi ynetimine ynelik etkinliklere yer verilir.
Tablo 5.2
Kiflisel renme srecindeki etkinlikler
Etkinlik
Aklama
Kullanlabilecek Aralar
nternete eriflim
Kiflisel renme srecinin arlkl olarak nternette nternet Explorer, Mozilla

ve bulutta gereklefltirilmesi
Firefox, Google Chrome
renme
srecini
planlama
Kiflisel renme amalarnn belirlenmesi, alflma

Calendar, Google Goals, Tasks ToDo
takviminin hazrlanmas, yaplacaklar ve yaplanlarn Google
List eklentileri
listelenmesi
Gnlk notlar ve
fikirleri
kaydetme
nternet zerinden ve mobil cihazlardan btn

notlarn ve fikirlerin kaydedilmesi ve bulut
ortamnda saklanmas
Bilgiyi arama
Gereksinim duyulan bilginin bulunduu kaynaklarn Google Search, Google Blog Search
belirlenmesi
Bilgi kaynaklarna
eriflme
Akademik bilgi, ansiklopedik bilgi ve ders

ieriklerine eriflilmesi
Wikipedia, Google Scholar, Google Books,

Google News, MIT OpenCourseware, Open
University Open Learn, TBA ADM, iTunesU,
YouTube Edu, Flickr, SlideShare, Scribd,
Bilgiden
haberdar
olma
Binlerce siteye dalmfl ierikte

ekleme-gncelleme yapldnda otomatik
haberdar olunmas
Google Reader, Google

Alerts
Belge oluflturma
Docs, Microsft SkyDrive, Open Office,

renme srecinde yeni belgelerin oluflturulmas Google
Microsoft Office, Gliffy, Prezi
Belge saklama
Belgelerin her ortamdan eriflilebilecek biimde

bulutta saklanmas
Google Drive, Microsoft SkyDrive, Dropbox
Birlikte alflma
Baflkalaryla birlikte alflarak ierik oluflturma
WikiSpaces
Birebir a
oluflturma
Baflkalarndan renmek, baflkalaryla bilgiyi

paylaflmak ve tartflmak amacyla sosyal alara dahil Twitter, Facebook, LinkedIn, Google+
olunmas
letiflim kurma
Baflkalaryla bir konu zerinde efl zamanl ya da

efl zamansz grflme yaplmas
Gmail, Google Talk, Microsoft Live Messenger,

Skype
Bilgi kaynaklarn
paylaflma
nternette ihtiya duyulan bilginin bulunduu

yerlere ait yer imlerinin ve yorumlarn
baflkalaryla paylafllmas
Delicious
Bilgiyi
yaynlama/paylaflma
renme srecinde oluflturulan yeni bilginin

baflkalaryla paylafllmas
Blogger, WikiSpaces, Facebook, Google+,

Twitter, Youtube, Flickr, SlideShare, Scribd
Evernote
renenlerin kiflisel renme ortamlarn nternet zerinde her zaman ve her yerden eriflilebilir biimde tasarlamalar belirli bir mekna ve bilgisayara bal kalmadan
ders alflabilmelerine olanak salar. Bu nedenle renenler renme srecindeki etkinlikleri bulut biliflim olanaklarndan yararlanarak mmkn olduunca nternet ortamnda yerine getirmeye alflmaldrlar.
118
Yukarda listelenmifl etkinlikleri gereklefltirebilecek ok sayda alternatif Web 2.0

arac bulunmaktadr. Byk bir blm cretsiz ya da ak kaynak kodlu olan bu
aralarn Tablo 5.2de verilenden daha genifl bir listesine www.go2web20.net sitesindeki Web 2.0 aralar rehberinden eriflilebilir. Kifliler kendi Web 2.0 alflkanlklarna
bal olarak deiflik aralardan oluflan bir kiflisel renme ortam oluflturabilirler.
renme sreci boyunca kiflisel web aralarn kullanan renenler bilgi bombardmanna tutulurlar. ok sayda aratan akan bilgi yn altnda kaybolabilirler, aralar ve zamanlarn etkin kullanmakta zorluk ekmeye bafllarlar. Bu nedenle renme
srecinin bir merkezde tasarlanmas ve yrtlmesi renenin renme sreci zerindeki denetimini artracaktr. Byle bir renme merkezi oluflturmak iin basite bir
blog sayfas kullanlabilecei gibi iGoogle gibi daha geliflmifl bir bafllang sayfas oluflturma hizmetinden de yararlanlabilir.
Resim 5.3
Kiflisel renme
ortam iin iGoogle
ile bafllang
sayfas oluflturma
SIRA SZDE
D fi N E L M
Arama, sk kullanlan
SIRA SZDEbalantlar, ngilizceden Trkeye eviri, online ansiklopedi, sunum
paylaflm sitesi, belge ve kitap paylaflm sitesi, video paylaflm sitesi, RSS okuyucu, hedef
listesi, grev listesi, yaplacaklar listesi, kitap arama ve akademik ierik arama aralarn
D fi N renme
ELM
ieren bir kiflisel
ortam oluflturunuz ve bu aralar bir bafllang sayfasnda bir
araya getiriniz.
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
5. nite - e-renme
zet
e-renmenin gelifliminde kitle iletiflim teknolojileri,
bilgisayar, nternet ve mobil teknolojilerin ne kt
dnemler bulunmaktadr. Bilgisayar destekli eitim uygulamalar arasnda testler, alfltrmalar, reticiler, baflvurular, benzetimler ve eitsel oyunlar bulunmaktadr.
nternete dayal e-renmede Web 2.0 ile nemli geliflmeler yaflanmfltr. Mobil renme akll telefonlar ve
tablet bilgisayarlarn e-renme amacyla kullanm ile
yaygnlaflmaktadr. Mobil renmeyi destekleyen bir
dier geliflme ise bulut biliflimdir.
e-renmede ierik, etkileflim ve deerlendirme olmak
zere bileflen bulunmaktadr. Ders ierii, ders program, etkinlikler, ders notlar, retici ders yazlm, podcast, benzetim yazlmlar, eitsel oyunlar, szlk, harita, ansiklopedi gibi baflvuru kaynaklar ve ak eitsel
kaynaklar gibi renme malzemelerinden oluflur. Etkileflim, renen ve retici, renen ve renen, renen ve bilgisayar arasnda gerekleflir. e-renmede
renme sreci efl zamanl ve efl zamansz renme
aralar ile gereklefltirilir. Bafllca deerlendirme aralar online snavlar, e-portfolyo, e-dev, grup alflmas,
online szl snavlar ve tartflmalara katlmdr.
renme ynetim sistemleri e-renme uygulamalar
iin renmenin planlanmas, tasarlanmas, gelifltirilmesi, uygulanmas, deerlendirilmesi ve denetlenmesi gibi faaliyetleri btnleflik olarak yerine getiren web tabanl yazlm sistemleridir. Sanal renme ortamlar
YSler zerinde oluflturulur. Sanal snflar ve sanal
dnyalar da dier sanal renme ortamlar arasnda bulunur.
Ak kaynak hareketi zgr ve ak yazlm hareketiyle
bafllamfl, ak eitsel kaynaklar ve ak eriflim hareketleriyle genifllemifltir. Ak eitsel kaynaklarn arasndan
ak ders malzemeleri ve ak kaynak kodlu eitsel yazlmlar bulunmaktadr. Ak eitsel kaynaklar Creative
Commons lisans modeliyle yaynlanmaktadr.
renmenin byk bir blm informel renme ile
gerekleflmektedir. retim kurumlar rencilerin formel eitimlerine daha fazla destek verecek informel renme olanaklarn sunmaya alflmaktadrlar. Web 2.0
aralaryla kiflisel renme ortamlar oluflturulabilmektedir. Kiflisel renme etkinliklerinin yerine getirilmesinde her etkinlik iin ok sayda Web 2.0 arac bulunabilmektedir.
119
120
Kendimizi Snayalm
1. Radyo ve televizyona hangi dnemde arlk verilmifltir?
a. Kitle iletiflim teknolojilerine dayal dnem
b. Bilgisayar destekli eitim dnemi
c. nternet tabanl eitim dnemi
d. Mobil renme dnemi
e. oklu ortam dnemi
2. Afladakilerden hangisi bir Bilgisayar Destekli Eitim uygulamas deildir?
a. Test yazlm
b. Alfltrma yazlm
c. retici ders yazlm
d. Kelime ifllemci yazlm
e. Eitsel oyun
3. Afladakilerden hangisi bir e-renme ieriidir?
a. Sosyal yer imi
b. Forumlar
c. Podcast
d. Videokonferans
e. RSS okuyucusu
4. Afladakilerden hangisi birden fazla kiflinin birlikte
alflmas ile oluflturulan ve ynetilen online ansiklopedidir?
a. Blog sitesi
b. Wiki sitesi
c. Microblog
d. Sosyal yer imi
e. Forum
5. Afladakilerden hangisi renme Ynetim Sisteminde renene salanan olanaklardan birisi deildir?
a. YSnin veritabannda bir eitim program tanmlamak
b. YSde belirli bir derse ait bir snfa dahil olmak
c. e-renme ieriklerini okuyabilmek, dinleyebilmek ve izleyebilmek
d. Kendi geliflimlerini takip edebilmek
e. Efl zamanl ve efl zamansz renme aralarn
kullanarak dierleriyle biraraya gelebilmek
6. Snf iinde retici ve renenlerin yz yze gereklefltirdikleri geleneksel eitimin bilgisayar ve nternet ortamnda ayn ifllevsellikle oluflturulabilmesine olanak salamak amacyla gelifltirilmifl renme ortamlarna ne ad verilir?
a. Efl zamanl renme ortamlar
b. Efl zamansz renme ortamlar
c. Sanal renme ortamlar
d. Kiflisel renme ortamlar
e. Sosyal renme ortamlar
7. Afladakilerden hangisi bir ak kaynak hareketi
deildir?
a. zgr yazlm hareketi
b. Ak eriflim hareketi
c. Ak eitsel kaynaklar hareketi
d. Ak kaynak yazlm hareketi
e. Ak toplum hareketi
8. Kullanclar eseri kopyalayabilir, databilir, grntleyebilir ve zerinde deifliklik yapmamak kofluluyla
birebir kullanabilir fleklinde tanmlanan Creative Commons kullanm koflulu afladakilerden hangisidir?
a. Attribution (BY)
b. Noncommercial (NC)
c. No Derivative Works (ND)
d. Share-Alike (SA)
e. Open Educational Resource (OER)
9. Afladakilerden hangisi dersler, snflar ve okullarda gerekleflen, renenlere derece, diploma ya da sertifika vermeyi amalayan, yksek lde yaplandrlmfl ve kurumsal bir kimlii olan bir renme biimidir?
a. Kurumsal renme
b. Sanal renme
c. nformel renme
d. Formel renme
e. Sosyal renme
10. Afladaki Web 2.0 ara kmelerinden hangisi bir
Kiflisel renme Ortamnda Bilgiden haberdar olma
etkinliinde kullanlmaktadr?
a. WikiSpaces
b. Delicious
c. Google Drive, Microsoft SkyDrive, Dropbox
d. Google Reader, Google Alerts
e. Google Search, Google Blog Search
5. nite - e-renme
121
1. a
Sra Sizde 1
MEB Fatih projesiyle ilgili ayrntl bilgi http://fatihprojesi.meb.gov.tr sitesinde yaynlanmaktadr. Fatih projesi (1) Donanm ve Yazlm Altyaps Bilefleni, (2) e-eriin Salanmas ve Ynetilmesi, (3) retim programlarnda Etkin BT Kullanm, (4) Derslerde BT Kullanm
in retmenlere Hizmetii Eitim ve (5) Bilinli, Gvenli, Ynetilebilir ve llebilir BT ve nternet Kullanmnn Salanmas bileflenlerinden oluflmaktadr.
2. d
3. c
4. b
5. a
6. c
7. e
8. c
9. d
10. d
Yantnz yanlfl ise e-renmenin Geliflimi

Yantnz yanlfl ise e-renmenin Geliflimi
Yantnz yanlfl ise e-renmenin Bileflenleri
Yantnz yanlfl ise e-renmenin Bileflenleri
Yantnz yanlfl ise Sanal renme konusunu
Yantnz yanlfl ise Sanal renme konusunu
Yantnz yanlfl ise Ak Kaynaklar konusunu
Yantnz yanlfl ise Ak Kaynaklar konusunu
Yantnz yanlfl ise e-renme 2.0 konusunu
Yantnz yanlfl ise e-renme 2.0 konusunu
Sra Sizde 2
http://yunusemre.anadolu.edu.tr sitesinde yaynlanan
Yunusemre yeni nesil renme portalnda Pazarlama/Perakendecilik kategorisindeki 2463 - Perakende
Mflteri liflkileri ve Pazarlama dersinde Dersin knyesi, e-Ders, e-Kitap, e-Snav ve e-Televizyon bileflenleri
bulunmaktadr.
Sra Sizde 3
2011-SYS Yksekretim Programlar ve Kontenjanlar Klavuzu gre en fazla uzaktan eitim program 3
n Lisans, 10 Lisans olmak zere toplam 13 programla
stanbul niversitesinde bulunmaktadr.
Sra Sizde 4
www.acikders.org.tr sitesinde Mhendislik Bilimleri kategorisindeki Algoritmalara Girifl dersinde Ders Ana
Sayfas, Ders zlencesi, Takvim, Okumalar, devler, Snavlar, Video Dersleri bileflenleri bulunmaktadr.
Sra Sizde 5
Google zerinde bir sayfa alr ve iGoogleda bulunan
Google Arama, Google Bookmarks, Google eviri, Wikipedia, SlideShare, Scribd, YouTube, Gmail, Google
Hedeflerim, Google Grevler, Google Yaplacaklar Listesi, Google Reader, Google Book Search, Google Academic Search aralar (gadget) bu sayfaya eklenir.
122
Yararlanlan nternet Adresleri
Lever-Dufy, J. and McDonald, J.B. (2011). Teaching

and Learning with Technology, Boston: Pearson.
Maloy, R.W., Verock-OLoughlin, R, Edwards, S., Woolf, B.P., (2011). Transforming Learning with
New Technologies, Boston: Pearson.
Mutlu, M.E., Kip, B. ve Kayabafl, ., Akretim erenme Sisteminde renci - erik Etkileflimi, 6. Uluslararas Eitim Teknolojileri Konferans,
Dou Akdeniz niversitesi, 19-21 Nisan 2006.
Mutlu, M. E., zt, . ve etinz, N., Akretimde nternete Dayal Alfltrma Yazlmlar Tasarm - Genel Matematik Dersi rnei, The Turkish Online Journal of Educational Technology (TOJET), Volume 2, Issue 4, Article 9, October 2003.
C.H. Aydn, M.E. Mutlu, M. McIsaac S. M. (2006), Integrating Computer-Supported Learning into
Traditional Distance Courses, In Francisco Milton Mendes Neto & Francisco Vilar Brasileiro (eds.),
Advances in Computer-Supported Learning (pp. 97120), Information Science Publishing, London.
D. Altunay, R. Okur, S. Uur, C. Gler, B.K. Kayabafl,
N. etinz, S. Gmfl, . zt Erorta, G.D. Diner, R. Ylmaz, . Kayabafl; Mutlu, M. E. (Editr),
(2011), Yeni letiflim Teknolojileri, Akretim
Fakltesi Ders Kitab, 205 pp., Anadolu niversitesi
Yaynlar, Eskiflehir.
M.E. Mutlu, S. Gmfl, IInd International Congress of
European Turks konferans dahilinde IInd International Congress of European Turks Volume 1 bildiri kitapndaki The Use Of Virtual Classroom
Technologies In The Native Language Education of Turks Living in Europe, 157-164 pp., Antwerp, Belgium, May 14-16, 2009.
Cross, J. (2007). Informal learning: Rediscovering
the natural pathways that inspire innovation
and performance. San Francisco, CA: Pfeiffer.
Niall sclater, Web 2.0, Personal Learning Environments and the Future of Learning Management
Systems, EDUCAUSE Reserch Bulletin, Vol 2008,
No. 12, Open University.
http://www.slideshare.net/adriano/1-grass-root-history
http://www.ehow.co.uk/about_6697762_history-elearning.html)
http://twt.wikispaces.com/Components+of+eLearning
http://en.wikipedia.org/wiki/Educational_simulation
http://en.wikipedia.org/wiki/Open_Source_Initiative
http://en.wikipedia.org/wiki/Open_source_movement
http://en.wikipedia.org/wiki/Open_educational_resources
http://en.wikipedia.org/wiki/Open_access
http://en.wikipedia.org/wiki/Social_software
http://en.wikipedia.org/wiki/E-learning
http://en.wikipedia.org/wiki/Personal_learning_environments
http://www.slideshare.net/TribalCafe/social-learning6244151
http://www.slideshare.net/janehart/using-social-media2
http://www.princeton.edu/hr/learning/philosophy
http://c4lpt.co.uk/janes-articles-and-presentations/25tools-a-toolbox-for-learning-professionals-2009/
Amalarmz
N
N
N
N

E-Devleti ve ilgili kavramlar tanmlayabilecek,
E-Devletin lkemizde ve dnyadaki tarihsel geliflimi hakknda bilgi sahibi
olabilecek,
E-Devlet ile ilgili gncel konular ile ilgili bilgi ve fikir sahibi olabilecek,
E-Devletin ilerleme ynleri ve bu ynlerdeki engeller hakknda deerlendirmelerde bulunabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
E-Devlet
Bilgi Toplumu
Devlette/Kamuda Dnflm
E-Dnflm
E-Devlet Kaps
Vatandafl Odakllk
Gven / Gvenlilik
Kiflisellefltirme
Byk Veri
Mobil Devlet
Kurumlar Aras fl Birlii ve
Efl Gdm/Koordinasyon
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
E-Devlet
Uygulamalar
E-DEVLETN TANIMI, TARHSEL VE

KAVRAMSAL EREVES
KAMU KURUMLARININ
E-DNfiM LE KAMUSAL
DNfiMDE LERLENEN YNLER
VE BUNLARIN NNDEK
ENGELLER
LERYE DNK SONU
DEERLENDRMELER
E-Devlet Uygulamalar
E-DEVLETN TANIMI, TARHSEL VE KAVRAMSAL
EREVES
Tanmlar
Gnmzde elektronik devlet (e-Devlet) kavram birok ynden gnlk hayatmz
ierisine girmifl durumdadr. Bu ynlerden e-Devlet kavramn anlamak iin e-Devletin hem dnyadaki hem de lkemizdeki eflitli otoriteler tarafndan aflada belirtilen eflitli tanmlarna yakndan bakmak faydal olacaktr. (Balci & Krlmaz
2010):
Daha etkin, verimli ve kaliteli kamu hizmeti iin bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullanlmasdr (Heeks, 2007).
Devletin kendi i iflleyiflinde ve sunduu hizmetlerde biliflim teknolojilerinin
kullanlmasdr (zcivelek, 2004).
Kamu ynetiminde her trl faaliyetin; vatandafllar, zel sektr, kamu grevlileri ve devletin dier fonksiyonlaryla ilgili etkileflimlerin elektronik ortam zerine taflnmas, birebir ve aracsz olarak kullanlabilmesidir (Erdal,
2002, s.165).
adafl toplumlarda devlet ve birey iliflkilerinde, devletin vatandafla karfl
yerine getirmekle ykml olduu grev ve hizmetler ile vatandafllarn devlete karfl olan grev ve hizmetlerinin karfllkl olarak elektronik iletiflim ve
ifllem ortamlarnda kesintisiz ve gvenli olarak yrtlmesidir (Arifolu vd.
2002, s.12).
Dier yandan daha uygulamadan gelen bakfl asn yanstmak zere, Bilgi Ve
letiflim Teknolojilerinde Stratejik ncelikler (BITS) ana raporu tanmndan yararlanlabilir: Devletin vatandafllarna karfl yerine getirmekle ykml olduu
grev ve hizmetler ile vatandafllarn devlete karfl olan hak ve ykmllklerini
karfllkl olarak elektronik iletiflim ve ifllem ortamlarnda kesintisiz, fleffaf, vatandafl merkezli ve gvenli olarak yrtlmesidir. (BITS ana raporu 2007). DPTnin
hazrlad 2011 yl Bilgi Toplumu statistikleri raporunda ise elektronik Devlet
(e-Devlet):
Kamu hizmetlerinin sunumunda Bilgi ve letiflim Teknolojileri (BT)nin kullanm
Daha etkin ve etkili kamu ynetimine ulaflma konusunda en nemli aralardan biri
126
Bilgi Toplumu Stratejisi:

Bilgi Toplumu Stratejisi,
lkemizin son dnemdeki
e-Devlet alflmalarnn
flekillendirilmesinde nemli
bir rol oynamfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
olarak tanmlanmaktadr. Buna gre e-Devlet, kullanclarn elektronik ortamda sunulacak kamu hizmetlerine farkl platformlardan, gvenilir flekilde (ve tek noktadan) eriflebilecekleri; vatandafl ve ifl dnyasnn ihtiyalarna odaklanmfl, birlikte ifller ve btnleflik hizmetlerin sunulaca; katlmc, fleffaf ve hesap verebilir bir devlet yapsnn
oluflturulmasna imkn tanmaktadr (Devlet Planlama Teflkilat, DPT 2011 sf 73).
Burada e-Devletin karfllnn ngilizcede e-hkmet (e-government) olarak ifade edildiine dikkati ekmek uygun olacaktr. Buna gre, e-Devlet ile ilgili baz kavramlar daha zel ve ksa vadeli hkmet iflleyifline ynelik bir alg ve anlama karfllk gelirken baz kavramlar ise daha genel ve uzun vadeli devlet ifl ve iliflkilerine ynelik alglanmal ve anlafllmaldr. Daha da genel bir ereveye oturtulacak olunursa e-Devlet; e-Eitim ve e-fl gibi (elektronik) toplumsal hayatn bir paras olarak da
ele alnarak bilgi toplumu gibi daha genifl bir kavram ile de iliflkilendirilebilir.
lkemizde de Bilgi Toplumu Stratejisine gre (DPT 2006), zellikle Vatandafl
Odakl Hizmet Dnflm ve Kamu Ynetiminde Modernizasyon e-Devlet ile
dorudan iliflkilidir. Bilgi Toplumu Stratejisinde e-Devlet proje ve uygulamalarnn
hayata geirilmesi srecinde;
mkerrerlikler ve kaynak israfna yol aan mnferit kurumsal proje ve uygulamalarn nlenmesi,
ngrlen projelerin proje gerekleri erevesinde bte ve zaman tanmlar
ierisinde gereklefltirilmesi,
nemli lde kaynak tasarrufu salayacak olan elektronik kamu satn alma
altyapsnn oluflturulmas,
kurum ii ve kurumlar arasnda elektronik ortamda gvenli ve gvenilir bilgi ve belge paylaflmnn salanmas,
hizmet srelerinin yeniden yaplandrlmas n ve arka ofis srelerinin birlikte dnflm
gibi konulara ncelik verilmifltir (DPT 2011, sf 74). Esas olarak e-Devlet uygulamalar ve hizmetleri kamu kurumlarnn yapt BT yatrmlar ile hayata gemektedir. lkemizde de kamu BT yatrm denekleri 2010 ylnda T1.147 milyar,
2011 ylnda T2.061 milyar olmufltur.
Bilgi Toplumu
Stratejisi
SIRA
SZDE lkemizde (o zamanki adyla) hangi kurum tarafndan hazrlanmfltr, e-Devlet ile ilgili hangi temel konular kapsamaktadr?
fi N E L M
TarihselD Geliflim
Genel olarak; 1993 - 1998 ylnda nternetin kullanlmas, 1990l yllarn sonunda
ve 2000l yllarn
S O R Ubaflnda yerel ve merkez kamu nternet sitelerinin ortaya kmas, 2001den gnmze nternet sitelerinin btnleflmesi iin gerekli entegrasyon
ve bilgi paylaflm alflmalar e-Devletin tarihsel geliflim ynn ortaya koymaktaDKKAT
dr (Trksat ii dokman, 2012). rnein ABDdeki kamu (e-Devlet) sitesi USA.gov
2000 ylnda hizmete sunulmufltur. zellikle ABDde Bill Clinton ynetimi tarafnSIRA SZDE
dan BT kullanm
ile kamu kurumlarnn iflleyifli ile iflletmelerin iflleyifli arasnda
yaknlk kurulmas ve iflletme ynetimi tarz kamu idaresi anlayfl, e-Devletin yerleflmesinde nemli etkenlerden biri olarak grlmektedir (Cheol 2012). 1980 ve
AMALARIMIZ
1990larda, yine dnyada eflitli blgeler, zellikle Avrupa; telekomnikasyon alannda rekabeti artrmak iin piyasa temelli yaklaflmlar zerinde odaklanmfltr. Bu
geliflme ve Kyaklaflmlardan
Trkiyede olduka etkilenmifltir.
T A P
Bir yandan lkemiz telekomnikasyon alannda rekabeti artrma nceliini
paylaflrken e-Devlete geifl srecinin bafllangc yani e-dnflm de 1980li yllar
N N
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
6. nite - E-Devlet Uygulamalar
ile birlikte yaflanmaya bafllanmfltr. 1990 ve 2000 yllar arasnda dnyada bilgi ve
teknoloji eksenli byk dnflm Trkiyeyi de ok youn biimde etkilemifltir.
Bu erevede nemsenmesi gereken ilk byk projelerden birisi Dnya Bankasnn destei ile 1993 ylnda gelifltirilen Trkiye Biliflim ve Ekonomik Modernizasyon projesidir. 12 Nisan 1993 tarihinde ODTden Ankara - Washington arasnda
kiralk hat kurularak balant salanmfltr. 1997 ylna gelindiinde ise Trkiyede
bilim ve teknoloji politikalarnn oluflturulduu en st dzeydeki karar alma mekanizmas olan Bilim ve Teknoloji Yksek Kurulu (BTYK) tarafndan; Ulusal enformasyon altyaps ana plannn (TUENA) hazrlanmas, ulusal akademik a ve bilgi
merkezinin (ULAKBM) kurulmas; Elektronik Ticaret ann kurulmas gibi baz
kararlar alnmfltr (OECD 2007).
BTYK TUENAnn amalar aflada sralanabilir:
Srdrlebilir kalknma perspektifi iinde ulusal bilgi altyapsndaki iyilefltirmelerin sosyo-ekonomik faydalarnn azamiye kartlmas,
BT rnlerinde yerli katma deer paynn artrlmas,
Kresel biliflim pazarnda Trk flirketlerinin payn artrmak ve bu alanda
blgesel bir lider olmak (OECD 2007).
1998 ylna gelindiinde ise Baflbakanlk genelgesiyle oluflturulan Kamu Net
Teknik Kurulu gerek e-Avrupa gerekse e-Trkiye alflmalar dorultusunda eDevlete geifl sreci ve vizyonunun oluflturulmasnda nemli bir yer tutmaktadr.
Kamu Net erevesinde Baflbakanlk Ynetim Biliflim Sistemi yardmyla kamu
birimleri arasndaki iletiflim ve kamu birimleri arasndaki iletiflim ve yazflmalarn
elektronik posta ile yaplmas ngrlmektedir. 2000 ylnda ise dzenleyici ereve gelifltirmek ve zellefltirmeyi kolaylafltracak mevzuat hazrlamak amacyla Telekomnikasyon Kurumu kurulmufltur.
E-Devlet alflmalarnn gelifliminde, Avrupa Birlii yesi olma yolunda ilerleyen
lkemiz zerindeki AB etkisine zel olarak deinmek de uygun olacaktr. zellikle Avrupa Birlii Lizbon Zirvesinde Avrupay dnyann en rekabeti ve dinamik
bilgi tabanl ekonomisi yapmak amacyla yeni bir politika giriflimi bafllatmfltr. Yenilikilik ve istihdamn vurgulanan konular olduu giriflimde amalar flunlardr:
Bilgi toplumu ve Ar-Ge iin daha iyi politikalar oluflturarak, rekabetilik ve
yenilikilik iin yapsal reform srecini hzlandrarak ve i pazar tamamlayarak bilgi tabanl bir ekonomi ve topluma geiflin hazrlanmas,
nsana yatrm yaparak ve sosyal dfllanma ile mcadele ederek Avrupa sosyal modelini modernlefltirmek,
Uygun makroekonomik politikalarla salkl bir ekonomik perspektif ve elveriflli byme hedeflerini srdrmek.
AB lkeleri Mart 2000de E-Avrupa eylem plann hazrlamfl ve kabul etmifllerdir. Trkiyede bu politik giriflim ve plandan nemli lde etkilenmifltir.
Trkiyenin 15-16 Haziran 2001de gereklefltirilen Avrupa Birlii liderler zirvesinde E-Avrupa+Projesine imza atmas ve bu sre iinde yer almas ile e-Avrupa+Girifliminin Trkiyedeki uygulamasna e-Trkiye Giriflimi ad verilmifltir.
(OECD 2007) e-Trkiye ile bilgi toplumunun temeli oluflturulmufltur.
Bu temele bal olarak kamusal dnflme ncelik veren lkemizde e-Dnflm Trkiye projesi zelikle nem taflmaktadr. Kamu ynetiminin e-Devlet yoluyla modernizasyonu olarak deerlendirilebilecek bu kapsaml projeye uygun
olarak Kasm 2002de Acil Eylem Plan ilan edilmifl ve yine (Acil Eylem Planna uygun olarak) 2003-2004 iin bir Ksa Dnem Eylem Plan ve daha sonra da 2005 Eylem Plan hazrlanmfltr. Bu arada e-Devlet cra Kurulu e-Devletin uygulanmas ile
127
128
SIRA SZDE
D fi N E L M
E-Dnflm:
S O R U E-Devlet
esasen bir kamusal
dnflm projesidir. Sadece
yeni teknolojilerin kullanm
K Kolarak
A T grlmemeli,
ile Dilgili
ynetimsel boyutlar ile de
birlikte ele alnmal,
SIRA SZDE
toplumsal
deiflimler
(kurumlar aras eflgdm
iin birlikte alflabilirlik
kltrnn gelifltirilmesi,
AMALARIMIZ
bireylerdeki zihinsel algnn,
farkndaln ve kabul
edilebilirliin artrlmas
gibi) ile ilgili etkileflim de
K nnde
T A P
gz
bulundurulmaldr.
grevlendirilerek e-Devlet vizyonu ve stratejileri oluflturulmufltur. Temsil ettii st

dzey siyasi liderlik ve katlm profili asndan icra kurulu nem taflmaktadr.
yeleri: Devlet Bakan ve Baflbakan Yardmcs, Ulafltrma Bakan, Sanayi ve Ticaret Bakan, DPT Msteflar ve Baflbakanlk Baflmflaviri; ayrca drt kamu kesimi ve
drt Sivil Toplum Kurumu temsilcisidir. Kurulun sekreterya hizmetlerini, e-Devlet
giriflimlerinde yatrmlar inceleyerek e-Devlet stratejisini uygulayan Devlet Planlama Teflkilat (DPT) stlenmifltir. Bunun da tesinde DPT projenin asl sorumluluunu stlenmifltir. Proje icra kurulunun yannda 41 yeli bir e-Dnflm Danflma
Kurulu da oluflturulmufltur (OECD 2007).
E-Dnflm Trkiye Projesi Sorumlusu olarak DPTnin yaklaflmnn burada altnn izilmesi de nemlidir. DPT, strateji olarak snrl sayda byk giriflim zerinde younlaflmfltr. Bu balamda ortak veritabanlar, yksek hacimli/yksek deerli e-hizmetler (esas olarak vergi tahsilat ve sosyal gvenlik demeleri ile sosyal gvenlik, salk ve emeklilik yardmlarnn datm gibi byk nakit akmlarn kontrole ynelik hizmetler), sektrel projeler (rnein e-adalet ve e-salk), ortak hizmetler (e-ihale), sektrel dnflm (e-renim) ve snr geiflleri (gmrk ve ticaret) gibi uygulamalar dikkat ekicidir.
Sonu olarak hazrlanan planlar ve yaplan alflmalar; teknik ve hukuki altyap
oluflturmak,SIRA
BTSZDE
becerilerini gelifltirmek, e-hizmetleri uygulamak ve e-renim, esalk ve e-ticaret gibi sektrel faaliyetleri ele almak iin bir dizi ulusal dzeyde giriflimi iermifltir. Planlanan veya uygulamaya konulan birok proje olsa da bunlarn ierisinde
E-Dnflm Trkiye Projesi olduunun alt birkez
D fi en
N E Lnemlisinin
M
daha izilmelidir.
te yandan,
ilgili alflmalarn nceliklerinden birisi de kullancs saysnn ve
S O R U
nternet kullanmnn artrlmasdr. Bu sre ierisinde rnein 2002 ylnda KamuNet Teknik Kurulunun rgt yapsnda da nemli deifliklikler yaplmfltr. BilKKAT
gi ve iletiflimD teknolojilerinin
kullanlmasn kolaylafltrmak ve devlet-vatandafl arasndaki iliflkiyi elektronik ortama taflmak amacyla bir devlet portalnn oluflturulmasna karar
2006-2011 yllar arasnda DPT tarafndan ortaya konulan
SIRAverilmifltir.
SZDE
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plann kapsamnda srdrlen e-Devlet alflmalarna bal olarak, 2008 ylnda E-Devlet Kaps hizmete sokulmufltur.
AMALARIMIZ
10.08.2006
tarih ve 26255 sayl Resm Gazetede yaymlanan, 2006/22 sayl
Baflbakanlk Genelgesi e-Devlet alflmalarnda nemli bir dnm noktasna iflaret
etmektedir. Genelgeye gre; kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak bir
K T A P
platformda ve vatandafl odakl sunumu iin ifl srelerinin gzden geirilmesi, ierik ynetimi, entegrasyon ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki dzenlemeler konusundaki alflmalar, Ulafltrma Bakanl koordinasyonunda ve ilgili kamu kurum
TELEVZYON
ve kurulufllarnn etkin katlmyla hlen Trksat Uydu Haberleflme Kablo TV ve flletme A.fi. tarafndan yrtlmektedir.
N N
TELEVZYON
NTERNET
www.turkiye.gov.tr
E-Devlet Kaps hizmetleri kullanlabilir.
N T E R N Ezerinden
T
SIRA SZDE
Trksatn e-Devlet
ile ilgili grev ve sorumluluklarn aklaynz?
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Gnmzdeki Durum
D fi DPT
N E L Mtarafndan yrtlen Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plan aSon dnemde
lflmalar yannda, Baflbakanlk bnyesinde yaplan alflmalar (nceliklendirilen projeler, Mevzuat
S Ove
R UYapsal iyilefltirme ve dzenleme alflmalar, G.Kore gibi ortaklar-
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
129
la srdrlen uluslararas alflmalar gibi) da nem taflmaktadr. Son olarak 2012 ylnda DPTnin Kalknma Bakanlna dnflmesi, Ulafltrma Bakanlnn Ulafltrma,
Denizcilik, Haberleflme Bakanl olmas; Bakanln ilgili birimlerinin (Haberleflme
Genel Mdrlk) faaliyet alan ve kurumsal yapsnn Biliflim ve e-Devlet faaliyetlerini de kapsamna alacak flekilde yeniden dzenlenmesi; e-Devlet ve dnflm alflmalarnn ynn de yeniden flekillendirmektedir. 2012 Nisan ayna gelindiinde eDevlet kanunu ve buna bal ynetmelik ile ilgili alflmalar srdrlmektedir.
E-Dnflme uygun olarak, dnflmc/dnfltrmc devlet (transformational government) kavramna da burada yer verilmesi uygun olacaktr. D-Devlet; eDevletin en yksek olgunluk seviyesi olarak, e-Devlet hizmetleri sayesinde en etkin, demokratik ve kamu gvenini ykseltici nitelikte kamudaki dnflmn gerekleflmesini, bu esnada e-katlmn da geliflimini vurgulamaktadr. Sahraoui vd
(2008) d-Devletin gerekleflmesi iin afladaki ana etkenlerin gerekleflmesi gereini vurgulamfllardr:
e-katlmclk anlamnda vatandafl odakl kamu hizmeti sunumu,
SZDE
kurumsal mflterilere katlan deerin en st seviyedeSIRA
gerekleflmesi
iin
paylaflmc/ortak hizmet kltr,
profesyonellik anlamnda hkmet ii kaynak ve kabiliyetlerin etkin sunuD fi N E L M
mu ve ynetimi.
Bu etkenlerle beraber deiflim ynetimi ve dnflm iin bir stratejik ynetiflim
S O R U
modeli nerisinin de nemi vurgulanmfltr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
Dnflmc/dnfltrmc devlet (transformational government) son

e-Devlet
D dnemde
KKAT
ile ilgili en nemli kavramlardan biri olarak n plana kmaktadr.
SIRA SZDE
DKKAT
N N
2007-2011 geliflmeleri, ilerleyen blmlerde deerlendirilecek olmakla birlikte

bu geliflmelere temel teflkil eden 2007 ncesi geliflmeleri bir kez daha zetlemek
faydal olacaktr. Yurt dflndaki otoritelerin lkemize ynelikAMALARIMIZ
alflmalar ierisinde
yer alan bir alflma olarak 2007 ylna kadar ki durumu deerlendiren OECD
(2007: 7) raporuna gre, Trkiye e-Devlet uygulamasnda byk apl ilerlemeler
kaydetmektedir. Trkiye e-Devlet alannda devleti daha etkin,K etkili,
T A Pfleffaf ve hesap verebilir klmaya ynelik nemli kazanmlar elde etmifl bulunmaktadr. Trkiye, bu amaca ynelik olarak bir yandan mmkn olduu kadar ok e-hizmet gereklefltirmek yerine, elektronik ihale, sosyal gvenlik ve salk
elekT E Ldemelerinin
EVZYON
tronik ortamda yaplmas, gmrk ve vergi tahsilat gibi yksek hacimli/yksek getirisi olan hizmetlerin elektronik ortama taflnmasna, dier yandan da Vergi daireleri, Maliye Bakanl muhasebe birimleri, ulusal yarg a ve ulusal polis a giNTERNET
bi BT alar ile e-Devletin altyapsnn kurulmasna odaklanmfl durumdadr.
Kimlik bilgilerinin yetkili kamu kurumlarnca paylafllmasn salayacak, her gerek ve tzel kifliye tek bir kimlik numaras tahsisi yaplmasna dayanan vatandafl
ve vergi numaras veri tabannn hazrlanmas gibi projeler e-Devletin geliflmesinde nemli kolaylafltrc faktrlerden birisi olmufltur.
Yukarda belirtilen temel yaklaflmlar ortaya koyan bir rnek e-Devlet projesi
olarak E-Devlet Kaps, 2007 OECD raporunda belirtildii hliyle mmkn olduu kadar ok e-hizmetin 2008 ylndan itibaren tek bir noktadan sunulmasna olanak salamfltr. E-Devlet Kaps, saylar 2008de 20.000e yaklaflp 2010da 23.000i
geen Kamu nternet Sitelerinde sunulan ierik ve hizmetleri tek bir noktada toplamak ve farkl kanallardan entegre sunmak zere 18 Aralk 2008 tarihinde faaliyete gemifltir. Bylelikle kurumlarn yatrmlarnda mkerrerliinin engellenmesi,
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
E-Devlet Kaps: E-Devlet

Kaps, Kamu nternet
N T E Rierik
N E Tve
Sitelerinde sunulan
hizmetleri tek bir noktada
toplamak ve farkl
kanallardan entegre sunmak
zere 2008 tarihinde
faaliyete gemifltir. Bylece,
kurum yatrmlarnda
mkerrerliinin
engellenmesi, kullanclarn
farkl farkl sitelerdeki ierik
ve hizmetlere ulaflmalarnn
kolaylafltrlmas, te yandan
birlikte alflabilirlik, bilgi
paylaflm ve gvenlii gibi
konulara gereken nemin
verilmesi salanmfltr.
130
kullanclarn farkl farkl sitelerdeki ierik ve hizmetlere ulaflmalarnn kolaylafltrlmas, te yandan birlikte alflabilirlik, bilgi paylaflm ve gvenlii gibi konulara
gereken nemin verilmesi daha olanakl hle gelmifltir.
Esas olarak; E-Devlet Kaps ile birlikte snrl sayda elektronik devlet hizmet
sunumu anlayfl yerini e-Devleti yaygnlafltrmaya ynelik ok sayda hizmet sunumu anlayflna brakmfltr. Ayrca, d-Devlet yaklaflmna uygun olarak vatandafl
odakl, ortak hizmet sunumunu gelifltirmeye ynelik profesyonel bir yaklaflm benimsenmifltir. lkemizdeki e-Devlet Kapsnn bu yaklaflm dnyadaki geliflmelerin yn ile de uyumludur.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D hizmetlerinin
fi N E L M
E-Devlet
geliflimi eflitli olgunlaflma modelleri oluflturularak belirli kavramsal ereveler ierisinde oturtulmaya alfllmaktadr. rnein, dnyada eDevlet uygulamalarnn
geliflimi, Vinnova (2009) tarafndan 2020 e-Devlet vizyonu
S O R U
erevesinde merkez entegrasyon seviyesi (MES) ve merkez koordinasyon seviyesi (MKS) kstaslarna gre bir analize tabii tutulmufltur. Buna gre Trkiyedeki
DKKAT
e-Devlet hizmetlerinin, E-Devlet Kaps gibi yaplanmalarn etrafnda, merkezi entegrasyon ve koordinasyon seviyeleri yksek olarak Tek Noktadan Hizmet yakSIRA koyduu
SZDE
laflmn ortaya
sylenebilir. Bu yaklaflm afladaki flekilde grld gibi merkez entegrasyon ve koordinasyon seviyeleri farkl Rehberlik ve Kmeler gibi dier yaklaflmlardan ayrlmaktadr (fiekil 6.1).
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
E-Devlet Kapsnn
almas ile e-Devlet politikalarnn uygulanmasnda ne gibi nemli
SIRA SZDE
deifliklikler olmufltur?
N N
fiekil 6.1
AMALARIMIZ
E-Devlet 2020 Vizyonu
K T A P
K T A P
Kaynak: Vinnova (2009) e-Government of Tomorrow: Future Scenarios for 2020
2020 Vizyonu
T E L E V Z Y E-Devlet
ON
TELEVZYON
Dnyada E-Devlet alflmalarnn Yn

NTERNET
Sistem sorumluluu
tek bir kurumda
toplanmak yerine farkl
kurumlara datlmfltr.
Bu kurumlar ortaklafla
entegre sistemi
ynetmektedirler.
Her bir devlet kurumu

kendi enformasyon
sistemini oluflturmakta,
kendi bildiini
yapmaktadr.
NTERNET
Merkezi Entegrasyon Seviyesi
Kmeler
(MKS-, MES+)
Enformasyon
Kaosu
(MKS-, MES-)
Trkiye
Tek Noktadan
Hizmet
One-stop-Shop
(MKS+, MES+)
Rehber
(MKS+, MES-)
Farkl kurumlarn
sistemleri entegre
edilmifltir ve
oluflturulan entegre
sisteminin sorumluluu
merkez bir kurumda
toplanmfltr.
Merkezi
Koordinasyon
Seviyesi
Her bir devlet kurumu

kendi enformasyon
sisteminden ve verilerinden
sorumlu olsa da koordine
ve rehberlik edici zel bir
Vinnova 2009 raporundan uyarlanmfltr
kurum entegre edilmemifl
http://www.vinnova.se/upload/EPiStorePDF/vr-09-28.pdf sisteminin genel iflleyiflini
salamaktadr.
KAMU KURUMLARININ E-DNfiM LE KAMUSAL

DNfiMDE LERLENEN YNLER VE BUNLARIN
NNDEK ENGELLER
Yukarda ele alnd zere, lkemizde e-Devlet ile kamusal dnflm anlamnda
gnmzde nemli uygulamalar gereklefltirilmektedir. Dier yandan eflitli alanlarda yaplan iyilefltirme ve gelifltirmeler nem taflmaktadr. Ancak, kamusal dnflme ynelik bu alflmalarn nnde eflitli engeller de bulunmaktadr.
rnein, mevcut durumda, eflitli hizmetler hakknda var olan kanun, ynetmelik veya ilgili mevzuat bu hizmetlerin elektronik ortamdan, nternet zerinden
veya dier iletiflim kanallar ile sunulmasna engel olabilmektedir. Mesela, kiflinin
flahsen baflvurusunu gerektiren hizmetler, A kurumundan alnan belgeyi B kurumuna taflmay gerektiren hizmetler, P belgesi elden verilir gibi ifadeler yer almaktadr. Ayrca kimi devlet srelerinin gncel projeler kapsamnda sahiplii
mevcut mevzuat ierisinde yer almamaktadr. Ayrca kurumlar aras iflbirliinin eksiklii sonu alnmasn engellemektedir (Trksat i dkman 2007).
Bunlara rnek olarak Tzel Kiflilik Veri Taban yannda Adli Sicil Kayd da verilebilir. Adli Sicil Kayd iin E-Devlet Kapsndan sadece baflvuru dilekesi rnei
indirilebilmektedir. Hlen dilekenin slak imzal olmas gereklidir. En azndan eimza ile eriflilebilen bir hizmet olmas deerlendirilmektedir.
Sonu olarak adli hizmet kayd alnmas e-Devlet hizmeti olarak sunulamamaktadr. Dier yandan e-Devlet hizmeti olarak sunulmakla birlikte e-Devlet Kapsna entegre edilmemifl eflitli hizmetler de bulunmaktadr. Bu ve benzeri rnekler birlikte deerlendirildiinde, E-Devlet Kaps kullanlarak tek noktadan vatandafl odakl hizmet sunumu ve kamusal dnfl gereklefltirme hedefine ulaflmada eflitli aksaklklar yaflanmaktadr. Temmuz 2012 itibaryla 42 kurumun 340
adet hizmeti E-Devlet Kaps zerinden sunulurken hlen hibir hizmeti E-Devlet
Kaps zerinden sunulmayan kamu kurumlar da bulunmaktadr (Trksat dokman 2012).
Kamusal dnflm ile ilgili rnekler oaltlabilir. Merkez ve yerel seviyedeki
hizmet sistemleri ile ilgili bu somut verilerin ve rneklerin yannda, elimizde ynetim ve bunun nayak olduu veya nledii kamusal dnflm ile ilgili eflitli veri
ve analizler de bulunmaktadr. rnein, Bilgi Toplumu Stratejisinin uygulanmasnda karfllafllan sorunlarn bir analizi fiekil 6.2de bulunabilir. Buna gre kurum
ii koordinasyon sorunlar greceli olarak azalrken kurumlar aras koordinasyon
ve mevzuat sorunlarnda greceli artfllar tespit edilmektedir. Bunun yannda Trkiye Biliflim Derneinin alflmalar gibi kurumsal yap ile ilgili karfllafltrmal eflitli deerlendirmelere ulaflmak da mmkndr.
Bilgi Toplumu Stratejisinin uygulanmasnda karfllafllan sorunlarn bir analizi
olarak; kurum ii koordinasyon sorunlar greceli olarak azalrken kurumlar aras
koordinasyon ve mevzuat sorunlarnda greceli artfllar tespit edilmektedir. Kurumsal kapasite geliflimi belirli bir seviyeye varmakla birlikte, kurumlar aras ifl birlii ve entegrasyonda skntlar artarak devam etmektedir.
Bir dier nemli konu da Bilgi Toplumu Stratejisinin ve ilgili kurumsal yaplanmalarn devamnn veya srekliliinin nasl salanacann hlen netlik kazanmamfl olmasdr. Yine de Strateji kapsamnda ortaya konulan rnein vatandafllar tarafndan kullanm ve memnuniyet oranlar gibi esaslarn hlen kullanlabilecei
dflnlmektedir.
131
132
fiekil 6.2
Bilgi Toplumu Stratejisi Problemleri
Bilgi Toplumu Stratejisi (2006-2011):

Problemlerin Deerlendirilmesi
problem olarak belirtildii proje says
Mevzuat
Mali Personel
Kurumii
Koordinasyon
Dier
Kurumlarla
Koordinasyon
2010
40
31
34
28
42
2008
29
27
27
25
29
deiflim%
38
15
26
12
45
problem olarak belirtildii proje says

Mevzuat
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
Mevzuat
Mali
Mali Personel
55
134
141
2008
101
74
88
63
98
deiflim%
40
11
24
-13
37
belirtildii proje says
2008
2010
109
Dier
Kurumlarla
Koordinasyon
2010
Personal Kurumii
Dier
Koordinas- Kurumlarla
yon
Koordinasyon
82
Kurumii
Koordinasyon
2010
2008
160
140
120
100
80
60
40
20
Mevzuat
2008
Mali
2010
2008
2010
Personal Kurumii
Dier
Koordinas- Kurumlarla
yon Koordinasyon
problemlerin etkilerinin toplam puan
Son olarak, kamu kurumlar tarafnda yaplan yatrmlar neticesinde sunulan teknolojik sistemlerin vatandafllar tarafndan yeterince kullanlmamas genel olarak eDevlet alflmalar ile ilgili ska rastlanan bir konudur. rnein, vatandafllarn dorudan e-Devlet hizmetleri ile ilgili veya genel olarak devlet ile etkileflimlerinde yafladklar gvensizlikler, e-Devlet hizmetlerinin kullanmn olumsuz etkilemektedir.
Yaplan baz arafltrmalara gre e-Devletin dier hizmet kanallarnn kullanmn
azaltmayp arttrd tespit edilmifltir (nternetten baflvurusunu yapan vatandafln ifllem yaplmasndan emin olamayp ofisi telefonla aramas gibi). Yine buna bal olarak Avrupa Birlii lkelerince kullanlmayp atl durumda kalan hizmetlerin ne yaplaca nemli bir sorun hline gelmifltir (t-government workshop 2011). Gvenlii ve gvenilirlii geliflmifl, zamandan ve mekndan bamsz olarak mobil cihazlar
zerinden sunulan hizmetler, ayrca bunlarn vastasyla vatandafllarn kendi gnlk
hayatlarn ilgilendiren konularda kamu ynetim srelerine katlm olanann sunulmas gibi neriler gelifltirilip yeni teknolojiler retilerek bu konunun zlmesine alfllmaktadr. Yine yalnzca hizmet kanallarnn eflitlendirilmesi ve sadece vatandafllarn devlete ulaflmasn salamakla yetinilmeyerek devlet kurumlarnn n-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
133

D fi N E L M
D fi N E L M
ceden harekete geip vatandafllara ulaflp onlarn ihtiyalar dorultusunda hizmet

S O R U
gelifltirme ve sunumunda bulunmalar teflvik edilmektedir.
S O R U
Sadece e-Devlet hizmetlerinin sunumu/arz deil sunulan bu hizmetlerin

taraD K kullanclar
KAT
fndan talebi ve kullanm ile bu arz ve talebin birlikte dengeli bir biimde deerlendirilmesi teknik, ekonomik ve sosyal ynleri ile nem taflmaktadr.
SIRA SZDE
N N
E-Devletin geliflimi ve e-dnflmn nnde engel olarak grdnz

nemli husuSIRAenSZDE
su sralaynz?
AMALARIMIZ
LERYE DNK SONU
D fi N E L M
DEERLENDRMELER
K ynelik
T A P alflmalar
Farkl lkelerde kullanc saysn ve memnuniyetini arttrmaya
deerlendirildiinde, kurumsal ve idari basitlefltirme alflmalarnn
duruS O Ryannda;
U
ma bal, katlmc ve kapsayc yaklaflmlar, pazarlama ve kanal ynetimleri dikL E V Z Y O N deerlenkat ekmektedir. Trkiyenin bu farkl yaklaflm ve ynetimlerT Easndan
DKKAT
dirildiinde Tek Kapdan Girifl rneinde olduu gibi kurumsal ve idari basitlefltirmelere odakland grlmektedir (fiekil 6.3).
SIRA SZDE
NTERNET
Trkiye
Yaklaflm
Tr
Odak
AMALARIMIZ
Kurumsal ve
dari
Basitlefltirme
Tek Kapdan Girifl

rnein genel portaller
***
Duruma
Ballk
Yaflam Sreci Durumlar

rnein zrllerin veya rencilerin zel
ihtiyalar
TELEVZYON
**
Katlmc ve
Kapsayc
Kullanm teflvik edici, ynetimi etkiyeyici

uygulamalar
rnein kamuya ak danflma portalleri,
az geliflmifl yerlerdeki BT merkezleri
NTERNET
Pazarlama ve
Kanal
Ynetimi
Hizmetlerin ve faydalarn pazarlamas

Kanal ynetimi ile yakn iliflkili rnekler
****
DKKAT
OECD 2009 raporundan uyarlanmfltr
lkemizde de Trksat ve dier kurumlar bnyesinde dier yaklaflm ve ynetim odaklar ile ilgili alflmalarda bulunulmaktadr (Dzenlenen konferanslar, yaplan kurum toplantlar, hazrlanan posterler gibi). Bu alflmalara daha fazla nem
verilmesi e-Devlet hizmetlerinin kullanmn da arttracaktr.
Dier yandan, E-Devlet Kapsndaki hizmet kullanmnn illere gre dalmndan da eflitli sonular kartlabilir. rnein, Tablo 6.1de 2011 yl ierisinde yaplan bir lm neticesinde en ok e-Devlet hizmetinden yararlanan iller sralamas grlmektedir (ilk 12 il). Bu sonulara gre nfus ve merkez devlet teflkilatnn
kuvvetli olduu yerlerde e-Devlet kullanmnn da yksek olduu zaten beklenen
bir sonutur. te yanda sadece merkez lekte deil yerel lekte de e-Devlet
hizmetlerinin sunumunun gelifltirilmesi nem taflmaktadr. Yine yalnzca nfusun
byk ksmnn kullanabilecei hizmetlerin yannda kk ksmn temsil eden dezavantajl gruplarn da kullanmna ynelik hizmet sunumu ihmal edilmemelidir.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
D fi N E L M
K T A P
S O R U
TELEVZYON
DKKAT
N N
K T A P
SIRA SZDE
fiekil SIRA
6.3 SZDE
NTERNET
Dnyada Kullanc
Kullanmn
AMALARIMIZ
Arttrma Yollar ve
Trkiyedeki
Durum
Kaynak: OECD
K T A P
(2009) Rethinking
e-Government
Services: Usercentred Approaches
TELEVZYON
kitabndan
uyarlanmfltr.
Yldz says ilgili
konuda
N Tnitelik
ERNET
Trkiyenin
ve kapasitesini
ortaya
koymaktadr.
134
Tablo 6.1
llere Gre E-Devlet
Kullanc Saylar
Kaynak: Trksat ii
dokman 2011.
lkemizde Trksat e-Devlet
ve biliflim ile ilgili bahsi
geen konularda bafl eken,
nc bir kurum olarak n
plana kmakta sadece EDevlet Kaps zerinden
verilen hizmetler deil,
kamu kurumlarna sunulan
biliflim hizmetleri ile de
Trksat e-Devlet
alflmalarna nemli katk
salamaktadr. Yine Trksat
bnyesinde srdrlen TVOHSU ve CEES gibi projeler
ile vatandafllardan gelen
geri beslemeler
dorultusunda hizmet
iyilefltirmeleri ve yeni hizmet
gelifltirmeleri gereklenmeye
alfllmaktadr. UbiPOL
projesi ile, E-Devlet Kaps
kullanclarnn en
younlukta bulunduu
Ankara, stanbul ve zmir
gibi byk flehirler
erevesinde, e-Devlet
alflmalarnn yerel ynetim
ve ynetiflim ayann da
deerlendirilmeye
alnmasna alfllmaktadr.
Keza, e-kimlik alflmalar
kapsamnda Avrupa
ierisinde bafl eken STORK
2.0 projesi ierisinde yer
almak zere, E-Devlet Kaps
kullanlarak yurtdflna kan
bir vatandaflmzn ihtiya
duyduunda kullanmakta
olduu ila ve geirdii
operasyon bilgilerine
eriflmesini salamak ya da
yabanc bir lke
vatandaflnn lkemizde
akademik pozisyonlarda
alflmasn kolaylafltrmak
zere alflma izni almasn
salamaya ynelik iki hizmet
nerisi getirilmifltir. Ayrca
GEN6 projesi ile AB lkeleri
ierisinde e-Devlet
altyapsnn IPv6y destekler
nitelikte olmasna ynelik
alflmalar yaplmaktadr.
Yine, bulut biliflim
kapsamnda
deerlendirilmek zere yerel
ynetim seviyesinde
zrllere gnlk
yaflamlarn kolaylafltrc
hizmet zmleri
gelifltirmeye ynelik proje
fikirleri ortaya konulmufltur.
l smi / Kullanm Says

1. stanbul
2.806.586 4. Antalya
394.408 7. Kocaeli
270.298 10. Manisa
200.615
2. Ankara
737.107 5. Bursa
363.709 8. Adana
252.654 11. Gaziantep
180.200
3. zmir
652.045 6. Konya
283.526 9. Mersin
227.843 12. Denizli
166.403
Vatandafllarn ak olarak yararlanabildikleri hizmetler dflnda, kendi kimliklerini dorulatarak kiflisel bilgilerine eriflip kullanabildikleri hizmetler iin Trkiye
Posta Telgraf Teflkilat (PTT) flubelerinden flifre alp sisteme kayt olmalar gerekmektedir. Buna gre 2011de kaytl kullanc says yaklaflk 10 milyonu aflmfltr.
2011 ylnda ayn dnemdeki lmlerde mobil imza kullancsnn 19.000e yakn
e-imza kullancsnn 30.500 st ve e-kimlik kart kullancsnn 150 civar olduu
tespit edilmifltir. Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Arafltrma Kurumu (TBTAK) tarafndan alflmalar srdrlen ve her vatandaflmza datlmas planlanan vatandafllk kartnn kullanma girmesi ile birlikte bu kullanm rakamlarnn da deiflecei beklenmelidir.
Bu balamda nemli olan konulardan biri de hizmetlerin kiflisellefltirilmesidir.
Gn getike artan kiflisel bilgi ve hizmet sunumu, sunulan hizmetlerin kifliye zel
hle getirilmesini, yani kiflisellefltirmeyi de beraberinde getirmektedir. E-Devlet Kaps portalinin gnmzdeki durumu deerlendirildiinde kiflisellefltirme alannda
nemli aflamalar kaydedildii dflnlmektedir. rnein, benim sayfam uygulamalar gibi zellikler bireysel kullanclarn standart e-Devlet hizmetlerini kendilerine gre zellefltirmelerine olanak vermektedir.
te yandan, her vatandafla kiflisel e-posta adresi tannmas hatta resm bildirimlerin kaytl e-posta ile gereklefltirilebilir klnmas gibi gelifltirilen uygulamalar vatandafl ve devlet arasndaki etkileflimlerin niteliinin ne yne doru ilerlemekte olduunun ipularn taflmaktadr. Bu etkileflim anlamnda, vatandafllarn kamu ynetim srelerine katlmn teflvik edecek mobil sistemler gibi biliflim ve ynetiflim
sistemlerinin gelifltirilmesi de gittike daha fazla nem kazanmaktadr.
Kreselleflen bilgi toplumu ierisinde yerel ve zel bilginin nemli bir stratejik
g olduuna dair farkndaln artmas ve teknolojideki geliflmelerin de yardmyla bilginin daha sistematik ynetilmesi, bunun iin de elektronik ortamn daha fazla kullanlmas bir zorunluluk hline gelmifltir. Bilgi hiyerarflisinin en alt basaman oluflturan ve temel olarak yapsal (structured) yapsal olmayan (non-structured) olmak zere ikiye ayrlan veri, gnmzde daha ok elektronik ortamlarda
depolanr olmufltur. Bir organizasyonun verilerinin %70den fazlasn yapsal olmayan yani e-posta, MicroSoft (MS) Word, MS Excel, MS PowerPoint ve PDF gibi dokmanlar teflkil etmektedir (Dolgun vd., 2009: 49; Barengi, 2010; Informatica,
2008; Goel vd., 2009: 801). Dolaysyla bir organizasyonun verilerinin nemli bir
blmn teflkil eden yapsal olmayan verilerin etkin bir flekilde ynetilmesi, organizasyondaki bilgi ynetiminin baflarl bir flekilde gereklefltirilebilmesi iin
nem teflkil etmektedir. Benzer flekilde, bilgi toplumu kurumlar nezdinde, e-Devlet hizmetlerinde ve e-dnflm iin toplanan yapsal ve yapsal olmayan verilerin
de doru ve etkin ynetilmesi nem taflmaktadr. Buna bal olarak byk veri
kavramna uygun olarak sunulan zmler gn getike n plana kmaktadr. Ancak toplanan verilerin bilgi gvenliine ve mahremiyetine uygun olarak bireysel,
kurumsal, blgesel ve toplumsal etkileri ile birlikte deerlendirilmesi konusu,
mevcut frsatlar ve tehditleri nezdinde belirsizliini srdrmektedir (naan &
Medeni 2012).
Sonu olarak vatandafl odakllk kavramnn ortaya konulmasnda da fayda vardr. Vatandafl odakllk: Sunulan biliflim teknolojisinin veya e-Devlet hizmetinin temel olarak vatandafl talep ve ihtiyalarn karfllamaya ynelik olarak gelifltirilip
gereklefltirilmesidir. Bu kapsamda kullanc vatandafllarn kullanabilirlii, eriflebilirlii, mahremiyeti ve memnuniyeti gibi kavramlar da n plana kmaktadr; yine
tek deil eflitli kullanc profillerinin ve kesimlerinin olduu hesaba katlmaktadr.
Buna gre sunulan hizmetlerin kiflisellefltirilmesi ile dezavantajl kesimlerin (yafllSIRAve
SZDE
lar, zrller, yabanclar gibi) hizmet kullanmnn desteklenmesi
teflvik edilmesi gibi uygulamalar da nem taflmaktadr. Bylece bilgi toplumunda daha katlmc, kapsayc ve saysal uurumlar azaltc teknoloji gelifltirmeleri
D fi N Eve
L Mhizmet sunumlar amalanmaktadr. Bu hizmetler yaflam srelerine uygun olarak gerekli durumlar da yasal olarak reflit olmayan kiflileri de (rnein eitim hizmetleri ile ilgili
S O R U
olarak 18 yaflndan kk renciler iin) kapsayabilmelidir.
E-devlet hizmetlerinin vatandafl odakl olmas byk nem taflmaktadr.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
135
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
136
zet
E-Devletin; daha etkin, verimli ve kaliteli kamu hizmeti iin bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullanlmas veya
kamu ynetiminde her trl faaliyetin; vatandafllar, zel
sektr, kamu grevlileri ve devletin dier fonksiyonlaryla ilgili etkileflimlerin elektronik ortam zerine taflnmas, birebir ve aracsz olarak kullanlabilmesi gibi eflitli tanmlar mevcuttur. Bunun yannda; bilgi toplumu
ve kamusal dnflm gibi temel kavramlar ile de iliflkili olarak deerlendirilmelidir.
Genel olarak; 1993 - 1998 ylnda nternetin kullanlmas, 1990l yllarn sonunda ve 2000li yllarn baflnda yerel ve merkez kamu nternet sitelerinin ortaya
kmas, 2001den gnmze nternet sitelerinin btnleflmesi iin gerekli entegrasyon ve bilgi paylaflm
alflmalar dnyada e-Devletin tarihsel geliflim ynn ortaya koymaktadr. Yine dnyada eflitli blgeler,
zellikle Avrupa; telekomnikasyon alannda rekabeti artrmak iin piyasa temelli yaklaflmlar zerinde
odaklanmfltr.
Bu geliflme ve yaklaflmlardan Trkiyede olduka etkilenmifltir. Bir yandan lkemiz telekomnikasyon alannda rekabeti artrma nceliini paylaflrken, e-Devlete geifl srecinin bafllangc yani e-Dnflm de 1980li
yllar ile birlikte yaflanmaya bafllanmfltr. 1990 ve 2000
yllar arasnda dnyada bilgi ve teknoloji eksenli byk dnflm Trkiyeyi de ok youn biimde etkilemifltir. Yine e-Devlet alflmalarnn gelifliminde, Avrupa Birlii yesi olma yolunda ilerleyen lkemiz zerindeki AB etkisine zel olarak deinmek de uygun olacaktr. zellikle Avrupa Birlii Lizbon Zirvesinde Avrupay dnyann en rekabeti ve dinamik bilgi tabanl
ekonomisi yapmak amacyla yeni bir politika giriflimi
bafllatmfltr.
Planlanan veya uygulamaya konulan birok proje olsa da bunlarn ierisinde en nemlisinin E-Dnflm
Trkiye Projesi olduunun alt bir kez daha izilmelidir. Son olarak 2006-2011 yllar arasnda DPT tarafndan ortaya konulan Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem
Plan kapsamnda srdrlen e-Devlet alflmalarna
bal olarak, 2008 ylnda E-Devlet Kaps hizmete sokulmufltur.
E-Devlet alflmalarnda, gnmzde kurumlar aras entegrasyonu mmkn klan, kamuda dnflm tamamlayc, vatandafl odakl ve vatandafllarn kiflisellefltirmesi
ile katlmcln destekleyici st seviye e-Devlet alflmalarna arlk verilmesi nem kazanmfltr. zellikle
e-Dnflm iin kurumlar aras bilgi paylaflm ve koordinasyon son derece nemlidir.
E-Devlet hizmetleri gn getike daha fazla vatandafl
ve devlet iliflkisini etkilemektedir. E-Devlet hizmetlerinin byk verilerin de deerlendirilmesini ve katlmcl salayacak flekilde kifliselefltirilmesi ile zaman ve
mekndan bamsz hle getirilmesi gibi ynlerde ilerlemeler hz kazanmfltr.
te yandan lkemizde kurumlar aras efl gdm sorunlar, Bilgi Toplumu Stratejisinin de sona ermesi ile de
birlikte hlen politika seviyesinde doan boflluun doldurulamamas ve organizasyon yapsnn nasl yrtleceinin belirlenmemifl olmas gibi hususlar ilerlemelerin nnde nemli engeller olarak grlebilir. Yine
dnyada genel olarak vatandafllarn istek ve ihtiyalarna yeterince nem verilmedii iin yaplan yatrmlar
neticesinde sunulan hizmetlerin yeterince talep grmemesi ve kullanmn kstl kalmas henz tam olarak zmlenememifl bir sorun olarak deerlendirilmektedir.
137
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi e-Devletin tanmlar arasnda yer almamaktadr?
a. Daha etkin, verimli ve kaliteli kamu hizmeti iin
bilgi ve iletiflim teknolojilerinin kullanlmasdr
b. Devletin kendi i iflleyiflinde ve sunduu kamu
hizmetlerinde biliflim teknolojilerinin kullanlmas
c. Kamu ynetiminde her trl faaliyetin; vatandafllar, zel sektr, kamu grevlileri ve devletin
dier fonksiyonlaryla ilgili etkileflimlerin elektronik ortam zerine taflnmas, birebir ve aracsz olarak kullanlabilmesidir
d. Devletin vatandafllarna karfl yerine getirmekle
ykml olduu grev ve hizmetler ile vatandafllarn devlete karfl olan hak ve ykmllklerini karfllkl olarak elektronik iletiflim ve ifllem ortamlarnda kesintisiz, fleffaf, vatandafl merkezli ve gvenli olarak yrtlmesidir
e. Hepsi e-Devleti tanmlamaktadr
2. Afladakilerden hangisi e-Devlet kavram ile iliflkilendirilemez?
a. e-Hkmet
b. e-Toplum
c. e-Salk
d. Bilgi Toplumu
e. Hepsi e-Devlet kavram ile iliflkilendirilebilir
3. Afladakilerden hangisi dorudan 2006 ylnda ortaya
konulan Bilgi Toplumu Stratejisi kapsamnda yer almaz?
a. Vatandafl Odakl Hizmet Dnflm
b. Kamu Ynetiminde Modernizasyon
c. e-Devlet hizmetlerinin geliflimi
d. Ulusal enformasyon altyaps ana plannn (TUENA) hazrlanmas
e. Hibiri
4. Afladakilerden hangisi e-Devlet cra Kurulu yeleri arasnda yer almamfltr?
a. Ulafltrma Bakan
b. Sanayi ve Ticaret Bakan
c. Salk Bakan
d. Sivil Toplum Temsilcisi
e. DPT Msteflar
5. Afladakilerden hangisi D-devlet (dnflmc/dnfltrmc devlet (transformational government)) kavramn aklamaktadr?
a. E-katlmclk
b. Ortak hizmet kltr
c. Profesyonellik
d. Hepsi
e. Hibiri
6. E-Devlet ve E-Devlet Kaps ile ilgili afladaki hangi

ifade doru deildir?
a. E-Devlet hizmetlerinde kurumlar aras eflgdm
ve iflbirlii nemlidir.
b. Vatandafl odakllk ve kamusal dnflm sunulan hizmetlerin kavramsal erevesini aklamaktadr.
c. E-Devlet Kapsndan sunulan hizmetler tek bir
kamu kurumunun sorumluluu ve baflarsdr.
d. Tek noktadan, gvenli ve kesintisiz hizmet EDevlet Kapsnn alflma prensibini ortaya koymaktadr.
e. Hibiri
7. Afladakilerden hangisi e-Devlet hizmet sunumu ile
ilgili mevzuat engellerini en iyi ifade eder?
a. Kiflinin flahsen baflvurusunu gerektiren hizmetlerin bulunmas
b. A kurumundan alnan belgeyi B kurumuna taflmay gerektiren hizmetler bulunmas
c. X belgesi elden verilir gibi ifadelerin yer almas
d. Kimi devlet srelerinin gncel projeler kapsamnda sahipliinin mevcut mevzuat ierisinde
yer almamas
e. Hepsi
8. Hangisi e-Devletin nnde yer alan sorunlar ierisinde yer almaz?
a. Mevzuat sorunlar
b. Mali ve Personel sorunlar
c. Kurumlar aras koordinasyon sorunlar
d. Kurum ii koordinasyon sorunlar
e. Hepsi yer alr
9. Afladakilerden hangisi gelecek iin nem taflyan
bir konu deildir?
a. Yerel ve merkez kamu nternet sitelerinin ortaya kmas
b. Kiflisellefltirme
c. Byk veri
d. Dnflm
e. Mobil devlet
10. Vatandafl odakllk ile ilgili hangi kavram yanlfltr?
a. Vatandafl beklenti ve taleplerine ncelik verilmesi
b. Yalnzca nfusunun byk ounluunun ihtiyalarna hitap eden hizmet sunumu
c. Vatandafllarn devlet srelerine katlmnn salanmas
d. Kiflisel bilgilerin mahremiyetine zen gsterilmesi
e. a ve d flklar dorudur
138
1. e
Sra Sizde 1
Bilgi Toplumu Stratejisi 2006 ylnda DPT tarafndan hazrlanmfltr. 5 yllk bir dnem iin e-Devleti de kapsar
nitelikte proje ve uygulamalarn hayata geirilmesi ile
ilgili genel ereveyi ve eylem plann ortaya koyarken
zellikle Vatandafl Odakl Hizmet Dnflm ve Kamu Ynetiminde Modernizasyon gibi konulara odaklanlmfltr.
2. e
3. d
4. c
5. d
6. c
7. e
8. e
9. a
10. b
Yantnz yanlfl ise Tanmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Tanmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Tarihsel Geliflim konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Tarihsel Geliflim konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gnmzdeki Durum konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise E-Devletin Tanm, Tarihsel
ve Kavramsal erevesi konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Kamu Kurumlarnn E-Dnflm ile Kamusal Dnflmde lerlenen Ynler ve Bunlarn nndeki Engeller konusunu
Yantnz yanlfl ise Kamu Kurumlarnn E-Dnflm ile Kamusal Dnflmde lerlenen Ynler ve Bunlarn nndeki Engeller konusunu
Yantnz yanlfl ise leriye Dnk Sonu Deerlendirmeleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise leriye Dnk Sonu Deerlendirmeleri konusunu yeniden gzden geiriniz.
Sra Sizde 2
Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plann kapsamnda
srdrlen e-Devlet alflmalarna bal olarak 2008 ylnda E-Devlet Kaps Trksat tarafndan hizmete sokulmufltur. Kamu hizmetlerinin elektronik ortamda, ortak
bir platformda ve vatandafl odakl sunumu iin ifl srelerinin gzden geirilmesi, ierik ynetimi, entegrasyon
ile ilgili standartlar ve gerekli hukuki dzenlemeler konusundaki alflmalar,Ulafltrma Bakanl (eski adyla)
koordinasyonunda ve ilgili kamu kurum ve kurulufllarnn etkin katlmyla hlen Trksat Uydu Haberleflme
Kablo TV ve flletme A.fi. tarafndan yrtlmektedir.
Sra Sizde 3
E-Devlet Kaps ile birlikte snrl sayda elektronik devlet hizmet sunumu anlayfl yerini e-Devleti yaygnlafltrmaya ynelik ok sayda hizmet sunumu anlayflna brakmfltr. Ayrca, E-Devlet yaklaflmna uygun olarak
vatandafl odakl, ortak hizmet sunumunu gelifltirmeye
ynelik profesyonel bir yaklaflm benimsenmifltir. lkemizdeki E-Devlet Kapsnn bu yaklaflm dnyadaki
geliflmelerin yn ile de uyumludur.
Sra Sizde 4
Soruya kendi nem sralamanza gre farkl yantlar verebilirsiniz. Bir rnek yant; 1. Kurumlar aras eflgdm
sorunlar, 2) Bilgi Toplumu Stratejisinin de sona ermesi ile de birlikte hlen politika seviyesinde doan boflluun doldurulamamas ve organizasyon yapsnn nasl yrtleceinin belirlenmemifl olmas, 3) Vatandafllarn istek ve ihtiyalarna yeterince nem verilmedii
iin yaplan yatrmlar neticesinde sunulan hizmetlerin
yeterince talep grmemesi ve kullanmn kstl kalmas
olabilir.
139
Arifolu, A., Krnes, A., Yazc, A., Akgl, M. K. ve
Ayval, A. (2002). E-Devlet Yolunda Trkiye,
Trkiye Biliflim Dernei, Ankara.
Balc A, Krlmaz A. (2010) Kamu Ynetiminde Yeniden
Yaplanma Kapsamnda E-Devlet Uygulamalar.
Trk dare Dergisi Yl : 81 Haziran/Eyll 2009
iflleri Bakanl ISSN 1300-3216 SAYI: 463-464.
Barengi, Ruhver, Unstructured Data Analysis, (2010)
Eriflim Tarihi: 17.12.2010, http://www.ruhver.com/
2010/08/unstructured-data-analysis.
Bilgi Ve letiflim Teknolojilerinde Stratejik ncelikler
(BITS) Ana Raporu (2007).
Cheol H. Oh. (2012) E-Government of Korea. 2012
Global e-Government Leadership Program (NIA)
Dolgun, zgr, T.Gzel zdemir, Doruk Ouz (2009)
Veri Madenciliinde Yapsal Olmayan Verinin
Analizi: Metin ve Web Madencilii, istatistikiler
Dergisi, 2, ss.48-58.
DPT (2011) Bilgi Toplumu statistikleri Raporu
DPT (2006) Bilgi Toplumu Stratejisi ve Eylem Plan
Erdal, M. (2002). Elektronik Bilgi anda Kamu
Ynetimi ve Bir Yerel Ynetim Uygulamas:
stanbul Bykflehir Belediyesi, 1. Bilgi ve
Ekonomi Kongresi, Bildiriler Kitab, 165-180, 10-11
Mays 2002, Kocaeli niversitesi, Hereke-Kocaeli.
GEN6 projesi sitesi. http://www.gen6.eu/home
Goel, Amit Kumar, Ritu Sindhu, Monica Mehrotra,
G.N.Purohit, (2009). Managing Unstructured Data
Using Agent Technology.
Heeks, R. (2007). What is eGovernment?,
http://www.egov4dev.org/egovdefn.htm
Informatica, Informatica PowerCenter Unstructured
Data Option, 08.11.2008, Eriflim Tarihi: 23.04.2011,
http://www.informatica.com/INFA Resources/ds
unstructured data 6668.pdf.
OECD (2009) Rethinking e-Government Services:
User-centred Approaches
OECD (2007) e-Devlet alflmalar TRKYE
naan Mehmet Bilge Kaan, Medeni T. (2012)
Elektronik Belge Ynetim Sistemi (EBYS)Nin
Faydalar Ve Kurum Bnyesinde EDYS
Yaplandrmaya Ynelik Bir Yol Haritas.
zcivelek, R. H. (2004). Dnyada ve Trkiyede

Elektronik Devlet Tartflmalar: Kavram zerine
Bir Sorgulama,
www.eksenotomasyon.com,
18.11.2004ten aktaran Nohutu, A. ve Demirel, D.,
e-Devlet: Genel Bir ereve ve Teorik Bir Yaklaflm,
http://www.nvi.gov.tr/attached/NVI/makale/
makale_doc/e-Devletgenel_cerceve.doc
http://www.nvi.gov.tr/11,Ana_Sayfa_Kps_Index.html,
http://www.nvi.gov.tr/11,Ana_Sayfa_Adres1,2.html
Sahraoui, S., Ghoneim, A., Irani, Z. and zkan, S. (2008)
t-Government for benefit realization: A research
agenda. Zahir Irani and Peter Love (Eds.)
Evaluating Information Systems. Elsevier:
London
STORK 2.0 projesi http://www.eid-stork2.eu/
t-government workshop 2011, http://www.iseing.org/
tgovwebsite/tGovWorkshop2011/tGovHomePage2
011.html
UBPOL projesi sitesi. http://www.ubipol.eu/
Vinnova (2009) eGovernment of Tomorrow: Future
Scenarios for 2020, http://www.vinnova.se/
upload/EPIStorePDF/vr-09-28.pdf
Amalarmz
N
N
N
N
N
N
N
N

Bilgisayar gvenlii hakknda bilgi sahibi olabilecek,
Kt niyetli yazlmlar ve bunlara karfl alnabilecek nlemleri sralayabilecek,
Antivirs yazlmnn grevini ve fonksiyonunu tanmlayarak gvenlik duvar
ile ilgili ayarlar yapabilecek,
Akll telefonlarn gvenliine iliflkin alnmas gereken nlemleri sralayabilecek,
Gvenli bir kablosuz a balants iin ayarlamalar yaparak gvenli nternet
konusunda bilgi sahibi olabilecek,
Sosyal alarda karfllafllan olumsuzluklar tanmlayarak alnmas gereken
nlemleri sralayabilecek,
Sosyal paylaflm sitelerinde gizlilik ayarlarn yaparak ocuklarn gvenlii
konusunda bilgi sahibi olabilecek,
Siber zorbalk ve sanal dolandrclk gibi kavramlar tanmlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Bilgisayar Gvenlii
Casus Yazlm
Virs
Bilgisayar Kurdu
Truva At
p E-posta
Bilgisayar Korsan
A Gvenlii
Kablosuz A Gvenlii
Akll Telefon Gvenlii
Gvenli nternet
Gvenli Alflverifl
Sosyal Alarda Gvenlik
Siber Zorbalk
Sanal Dolandrclk
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
Bilgisayar ve A
Gvenlii
BLGSAYAR VE A GVENL
Bilgisayar ve A Gvenlii
BLGSAYAR VE A GVENL
Bilgisayar gvenlii temel anlamyla bilgisayarlar ve onlarn iindeki bilgileri
yetkisiz eriflime karfl koruma anlamna gelir. Bilgisayar gvenlii uygulamalar bu
korumalar gereklefltirebilmek iin gerekli politikalar, prosedrleri, donanm ve
yazlm aralarn ierirler. Bilgisayar gvenlii uygulamas ayrca bilgisayarlar tarafndan ifllenmifl ve saklanan bilgilerin gizlilik, btnlk ve kullanlabilirliini
salamak iin gerekli nlem ve kontrolleri ierir. Bu kavram etkili bir bilgisayar
gvenlii iin byk nem arz etmektedir.
Gizlilik: Gizlilik, bilgilere sadece o bilgilere eriflme ve kullanma hakkna sahip
olan kiflilerce sahip olunmasdr. Gizliliin etkili bir flekilde salanmas iin sk
kontroller gerekir. Bu sk kontrollerden en yaygn bilineni flifrelerin kullanlmasdr. fiifreler veya tek kullanmlk flifre cihazlar yetkisiz kiflilerin kendilerine ait olmayan bilgilere eriflimini snrlayan ilk adm olarak kabul edilir. Bu nedenle gl flifre kullanlmas ve flifrelerin gizli tutulmas bilgisayar gvenlii iin en temel ilkedir.
Btnlk: Btnlk, bilgilerin beklenmedik olaylar sonucunda deifltirilememesini salar. Btnlk kaybna insan hatas veya kastl tahrifat gibi eflitli olaylar
sebep olabilir. Doru olmayan bilgilerin kullanlmas eflitli olumsuz sonular dourabilir. Bu nedenle verilerin doruluunu ve btnln salamak amacyla
her zaman bir aba gsterilmesi gerekir.
Kullanlabilirlik: Kullanlabilirlik, bilgi ve kaynaklarn silinmesini veya herhangi bir nedenle eriflilemez duruma gelmelerini engeller. Bu kavram sadece bilgi
ve kaynaklar iin deil ayn zamanda adaki dier bilgisayarlar ve teknoloji alt yapsnn dier bileflenleri iin de kullanlabilir.
Bundan sonraki ksmda bilgisayar gvenliini tehdit eden kt niyetli yazlmlar konusu ifllenecektir.
Kt Niyetli Yazlmlar
Kullanclar genellikle nternette karfllafltklar eflitli dosyalar (ekran koruyucular, oyunlar, uygulamalar, vb.) ama eyleminde bulunurlar. Bu dosyalarn almas srasnda kullanclar uygulamalarn hata vermesi veya donanmsal baz paralarn performansnda dflme gibi eflitli alfllmadk sorunlarla karfllaflrlar. flte bu sorunlar bazen kullanlan dosyayla birlikte bilgisayarnza bulaflan kt niyetli yazlmlardan kaynaklanr. Bu yazlmlar genellikle virs, bilgisayar kurdu, truva at ve
casus yazlm gibi isimlerle adlandrlrlar.
142
Virs
Bilgisayar korsan (hacker):

Bilgisayar korsan, web
sitelerindeki veya bilgisayar
sistemlerindeki gvenlik
aklarn kullanarak yetkisiz
ve izinsiz eriflim salamaya
alflan kiflilere denir.
Yetkisiz ve izinsiz eriflimin
yan sra hrszlk, virs
yayma ve kullanclarn
verilerini silme ve yok etme
de bilgisayar korsannn
eylemleri arasnda yer alr.
Virsler bulaflt bilgisayarda kendisini hzl bir flekilde kopyalayabilen ve hzl bir
flekilde yaylan kt niyetli yazlmlardr. Virsler, kullanc herhangi bir virsl uygulamay alfltrdnda, virsl bir belgeyi atnda ya da virsl bir e-postay
okuduunda bulaflabilir. Virsler bilgisayarlara karfl yaplan ak saldrlar olabilecei gibi bazlar daha sinsi olabilir. Kendilerini bir arka kap ya da uzaktan eriflim
yazlm olarak kullancnn bilgisayarna yerlefltirip, saldrganlarn bilgisayar ele
geirmesine neden olabilir. rnein, bilgisayar korsanlar (ing. hacker) virsler araclyla kullancnn flifrelerini veya kredi kart numarasn ele geirmek iin
klavye, mikrofon ve webcam hareketlerini izleyebilir veya nternet balantsn
kullanabilir. Virslerin yaylma yntemlerinden en fazla bilineni e-posta araclyla olandr. Virsler e-posta adres defterinde kaytl olan tm kiflilere e-posta atar
ve yaylmasn gereklefltirir.
Bilgisayar Kurdu
Bilgisayar kurdu, veri iflleme programlarna szmak, verileri deifltirmek veya yok
etmek amacyla hazrlanmfl kt niyetli programlardr. Virs ve bilgisayar kurdu
terimleri benzer anlamlarda kullanlmasna karfln aralarnda farkllk vardr. Virsler ounlukla kendi kendini kopyalayabilen dosyalar olarak adlandrlmaktayken
bilgisayar kurdu herhangi bir insan mdahalesi olmakszn kendini bilgisayara bulafltrabilen programlar olarak tanmlanmaktadr. Bilgisayar kurdu bir bilgisayardan
dierine yaylmak iin ounlukla a balantsn kullanr. rnein, bilgisayar kurdu a ii e-posta sistemi veya a ii balant sistemlerini kullanarak kendisini adaki baflka bilgisayarlara kolaylkla bulafltrabilir.
Truva At
Truva at terimi, iyi huylu grnen fakat aslnda kt niyetli bir amaca sahip olan
programlar iin kullanlr. Bu programlar bilgisayara e-posta araclyla veya nternetten indirilen cretsiz programlar araclyla bulaflr. Truva at bilgisayara bulafltnda, virsler gibi dier kt niyetli yazlmlarn bilgisayar sistemine bulaflmalarna imkn hazrlarlar. Ayrca, yetkisiz kiflilerin bilgisayarda kaytl olan bilgilere
eriflimlerini de kolaylafltrrlar.
nternetten indirilen bir program alfltrdnzda veya e-posta ile gnderilmifl
olan bir dosyay atnzda truva at bilgisayarnza farkl flekillerde zarar verir. Bu
zararlar:
Bir web sitesinden zararl bir program indirme,
Bilgisayarnza casus yazlmlar ykleme,
Bilgisayarda kaytl olan dosyalar silme,
Hackerlara karfl bilgisayar gvensiz duruma getirme fleklinde olabilir.
Casus Yazlm
Casus yazlmlar, nternetten indirilen dier yazlmlara kendisini ekleyip daha
sonra bilgisayara kendilerini yklerler. Casus yazlmlar kullancnn bilgisi olmakszn bilgisayarn kontroln ele geirirler. rnein, casus yazlmlar kiflisel bilgilerinizi toplayabilir, web taraycnz araclyla sizi baflka sitelere ynlendirebilir veya farkl yazlmlar siz istemeden ve farknda olmadan bilgisayarnza ykleyebilir.
143
7. nite - Bilgisayar ve A Gvenlii
p E-posta (Spam)
Spam birden fazla kifliye gnderilen ve istenmeyen e-postalara verilen genel addr.
Spamlar ounlukla reklam amal olarak kullanlmalarna karfln, daha kt niyetli amalar iin kullanlanlar da vardr. rnein, spam bir virs ya da bilgisayar kurdunun yaylmas iin en fazla kullanlan yntemlerden birisidir. Spamlar ayrca
kullanclara cezbedici e-postalar gndererek onlar e-dolandrclk web sitelerine
ynlendirip kiflisel bilgilerini alabilirler. Sonu olarak spam virslere, casus yazlmlarna, bilgisayar kurtlarna ve dolandrclk saldrlarnn gerekleflmesine araclk eden kt niyetli e-postalardr.
Virs ve Dier Kt Niyetli Yazlmlara Karfl Korunma

Bilgisayarn virs ve dier kt niyetli yazlmlara karfl etkili bir flekilde korunabilmesi iin eflitli yollar izlenmelidir. Bu yollar detayl olarak bu blmde incelenecektir.
Antivirs Yazlmnn Kullanlmas

Antivirs yazlmlar bilgisayardaki hard diski ve hafzay virslere karfl tarayarak
bulduu virsleri bilgisayardan silmeye alflan yazlmlardr. Virs taraycs olarak
antivirs yazlmlar iki flekilde alflr. lk olarak yazlm bilgisayar sistemini tarar ve
bilinen bir virs ile eflleflen bir yap olup olmadn kontrol eder. Bu nedenle antivirs yazlmnn gncel olup olmamas byk nem arz eder. ou antivirs yazlm otomatik gncelle zellii sayesinde en yeni virs tanmlarn indirir ve en
ksa zamanda sistemi bu yeni virslere karfl tarar. Antivirs yazlmnn dier bir
alflma yntemi de alfltrlabilir programlar kontrol etmesidir. Yazlm bu programlar flu 3 duruma gre kontrol edebilir:
Programn kendini kopyalamaya alflmas
Programn sistemdeki e-posta programna eriflmeye alflmas
Programn Windowsdaki Registry ayarlarn deifltirmeye alflmas
Eer antivirs yazlm bu durumdan birini tespit ederse o program virs
olarak iflaretler ve alflmasn durdurur. Afladaki flekilde bir antivirs yazlmnn
ekran grnts verilmektedir.
fiekil 7.1
Trend Micro
Titanium Antivirs
Yazlm Tarama
Ekran Grnts
144
fiekil 7.2
Trend Micro
Titanium Antivirs
Yazlm Sonu
Ekran
Virs Tarama Teknikleri
Srmekte olan temelli (ongoing basis) tarama, arka

planda alflan ve srekli
olarak herhangi bir virs
bulaflma olaslna karfl
bilgisayar kontrol etmeyi
ifade eder. Talep edilen
temelli (on-demand basis)
tarama ise kullancnn
istei ve talebi
dorultusundaki taramay
ifade eder.
Genel olarak antivirs yazlmlar virs tarama teknikleri olarak 5 yntem kullanrlar.
E-posta ve eklerinin taranmas: Virslerin birincil yaylma yollarndan birisi
e-postalar olduundan e-posta ve eklerinin taranmas virs tarama programlarnn
en nemli grevlerinden birisidir. Baz virs tarayclar, e-postalar bilgisayara indirmeden e-posta sunucusu zerinde tararlar. Dier virs tarayclar ise bilgisayarnzdaki e-postalar ve e-posta ile birlikte gelen ekleri Microsoft Outlook gibi eposta programna gemeden tararlar. Her iki durum iin de e-posta ve ekleri okunmadan ve virsler bilgisayara bulaflmadan taranmaldr.
ndirilenleri tarama: nternetten dosya ve programlarn indirilmesi, bilgisayar ve nternet kullanclarnn sk gereklefltirdii eylemlerden birisi olduundan
indirilen dosya veya programlarda virs bulunma ihtimali yksek olabilmektedir.
ndirilenleri tarama e-posta ve eklerinin taranmas ile benzerlik gstermesine karfln, temel olarak kullancnn indirmek iin setii dosya ve programlar tarar.
Dosya taramas: Dosya taramas, bilgisayarda bulunan dosyalarn taranmasn
ve bu esnada herhangi bilinen bir virs ile eflleflme olup olmadnn kontroln
ifade eder. Dosya taramas srmekte olan (on-going basis) yerine talep edilen (ondemand basis) temelinde yaplr. Virs taraycsnn btn sistemi bir btn olarak
taramas amacyla belirli saate programlanmas genelde tavsiye edilir. Haftalk tarama zellikle tercih edilen tarama skldr.
Buluflsal tarama: Buluflsal tarama, virs tarama tekniklerinden en geliflmifl olandr. Bu tr bir tarama herhangi bir dosya ya da programn bir virs gibi davrandn ortaya karmak amacyla kullanlr. Buluflsal tarama ayrca virs veri tabannda kaytl olmayan bir virs tespit etmek iin de kullanlan bir tekniktir.
Sandbox: Virs tarama tekniklerinden bir dieri de sandboxdr. Sandbox,
iinde indirilen programlarn ya da dosyalarn alfltrld iflletim sisteminden izole edilmifl bir alan ifade eder. Bu flekilde, virs taflyan dosyalar bu ortam iinde
alfltrldnda virsn iflletim sistemine bulaflmas engellenmifl olacaktr. Bunu
gereklefltirmenin bir yolu, flpheli dosyay amak ve davranfln izlemek amacyla bir bellek koruma alan oluflturmaktr. Bu tamamen etkili bir yntem olmasa da
dosyalar sistem zerinde ap virslerin sisteme bulaflmasn engelleme asndan
kullanlabilir bir yntemdir.
145
Gvenlik Duvar
Gvenlik duvar (ing. firewall), nternet zerinden kullancnn bilgisayarna aktarlan belirli verilerin durdurulmasn salayan bir gvenlik yazlmdr. Dier bir ifadeyle gvenlik duvar, dfl dnya olarak ifade edilen nternet ortam ile bilgisayarnz arasnda bariyer grevi yapar. Gvenlik duvar istenmeyen verilerin bilgisayarnza girmesini engellemeye yardmc olur. Gvenlik duvarnn bu denli nemli
olmasnn iki temel nedeni vardr. Birincisi, gvenlik duvar kullancy bilgisayarndan nternete izinsiz ve yetkisiz giden trafie karfl korur. rnein, bilgisayarda
kullancdan habersiz olarak bulunan bir yazlm nternet araclyla kt niyetli site ile iletiflim kurmaya alflabilir. Bu yazlm hzla yaylmaya alflan virs ve bilgisayar kurdu olabilecei gibi kullancnn kiflisel bilgilerini ele geirmeye alflan casus yazlm da olabilir. yi bir gvenlik duvar bu tehditi alglar ve iletiflimi durdurur. kinci olarak gvenlik duvar nternetten kullancnn bilgisayarna gelen izinsiz ve yetkisiz eriflimleri durdurur. rnein, bilgisayar korsanlar kullancnn bilgisayarna saldrmak amacyla sistemdeki baz programlarda veya iflletim sistemi uygulamalarnda ak olup olmadn taramaya alflr. yi bir gvenlik duvar bu taramalar durdurur ve bilgisayara eriflimini engeller.
Gvenlik duvar, nternet gvenlii iin kullanlmas gerekli bir yazlmdr. Microsoft Windowsun tm srmleri gvenlik duvarn desteklemekte ve gvenlik
duvar ak olarak kullancya sunulmaktadr. Windows 7 iflletim sisteminde gvenlik duvarn etkin hle getirmek iin flu basamaklar izlenebilir:
Bafllat > Denetim Masas > Sistem ve Gvenlik > Windows Gvenlik Duvar
Yukardaki basamaklar izleyerek Windows 7 Gvenlik Duvar sayfasna eriflebilirsiniz. Bu sayfadan hangi aa bal olduunuzu ve gvenlik duvarnn ak
olup olmadn denetleyebilirsiniz.
fiekil 7.3
Windows Gvenlik
Duvar Grnm
Farkl a konumlar iin Windows gvenlik duvar ayarlarn deifltirmek iin

Ayarlar zellefltir sekmesini kullanabilirsiniz. Alttaki flekilde bu ayarlarn farkl
a konumlarna gre deifltirilme sayfas grntlenmektedir.
146
fiekil 7.4
Windows Gvenlik
Duvar Ayarlarnn
Deifltirilmesi
Antispyware Yazlmnn Kullanlmas

Antispyware yazlm, bilgisayarnzda casus yazlm olup olmadn kontrol eden
bir gvenlik yazlmdr. ou antispyware yazlm, kullancnn bilgisayar sistemini bilinen casus yazlm dosyalarnn var olup olmamasna gre kontrol eder. Her
bir tarama sadece bilinen casus yazlm dosya listesine gre yaplr. Bu nedenle
kullancnn antispyware yazlmna iliflkin son gncellemeleri yaparak son casus
yazlm listesine sahip olmas nemlidir. Bu sayede gvenlik yazlm bilgisayar tararken en yeni casus yazlmlar da tanyabilecek ve bilgisayardan kaldrlmasn
salayabilecektir. Afladaki resimlerde Spyware Doctor adl bir antispyware yazlmnn tarama an ve tarama sonras sonu ekranlarnn grnts verilmektedir.
fiekil 7.5
Spyware Doctor
Yazlm Tarama
An Grnts
147
fiekil 7.6
Spyware Doctor
Yazlm Sonu
Ekran Grnts
A Gvenlik Uygulamalar
Bu blmde kablosuz a (wi-fi) balant noktalar, bluetooth ve akll telefonlar
iin gvenlik nerileri aklanacaktr.
Halka Ak Wi-fi Balant Noktalarnn Kullanlmas

Gvenilir olmayan a balant noktalarn kullanmak her zaman risk taflr. Eer gvenilir olmayan bir a balant noktas zerinden nternete balanmanz gerekiyorsa, bankaclk flifreleriniz gibi nemli flifrelerinizi kesinlikle yazmamanz gerekmektedir. Aksi durumda flifreleriniz korsanlar tarafndan alnabilir.
Halka ak wi-fi balant noktalarnn kullanlmasnda dier bir nemli husus,
bilgisayarnzn wi-fi zelliinin srekli ak olmamas ve her grnen wi-fi balant noktasn kullanarak aa balanmamasdr. Bunu engellemek iin bilgisayarnzda uygulamanz gereken admlar aflada verilmektedir:
Bafllat > Denetim Masas > A ve nternet > A ve Paylaflm Merkezi >
Kablosuz Alar Ynet
fiekil 7.7
Kablosuz Alar
Ynet Ekran
Grnts
148
Burada karflnza kan Otomatik olarak balan seili alara ift tklayarak, bu
a evrimii olduunda otomatik olarak balan ifadesini deaktif duruma getirmeniz nerilir.
fiekil 7.8
Kablosuz A
zellikleri Ekran
Grnts
Tik iflareti
kaldrlmaldr
Bu gvenlik nerileri wi-fi a balant noktasna sahip tm istasyon veya cafelerden nternete balanmak istediinizde geerlidir.
Bluetooth
Eer bilgisayarnz bluetooth balantsna sahipse bu balanty kullanmadnz
zamanlarda bluetoothun kapal olmas gvenliiniz iin nemlidir. Aksi durumda
bluetooth balants virslerin yaylmas veya verilerinizin alnmas amacyla korsanlar tarafndan kullanlabilir.
Akll Telefon Gvenlii

nternet eriflimine sahip akll telefonlarn kullanm gnmzde giderek yaygnlaflmaktadr. Bu nedenle akll telefonlar iin de gvenlik nlemlerinin alnmas byk nem taflmaktadr. Akll telefonlarn bu denli nemli olmalarnn nedenleri
arasnda flu maddeler saylabilir:
Akll telefonlar nemli dosyalarnz veya verileri ierebilir,
Akll telefonlar kredi kart veya pin gibi flifrelerinizi ierebilir,
Mobil ortamdan nternete balanmak iin sklkla kullanlrlar.
Telefonlarn taflnabilir zelliinden dolay karfllafllabilecek en byk risklerden
birisi, alnma veya telefonun kaybedilmesidir. Bu nedenle ilk ve ncelikli olarak
alnmas gereken gvenlik nlemi telefonun bir Pin koduna sahip olmasdr. Eer telefonunuzu kaybeder veya aldrrsanz ilk olarak akll telefonun hattnn flirketini
bilgilendirmeniz gerekmektedir. Daha sonra akll telefondan erifltiiniz web adreslerindeki flifreleri deifltirmelisiniz. Bununla birlikte eer akll telefonunuzla evinizdeki wi-fi balants zerinden nternete giriyorsanz telefonunuzu kaybettikten sonra evdeki wi-fi balantsnn flifresinin de deifltirilmesi gerekmektedir.
Gnmzde akll telefonlara telefonunuzu kaybettiinizde bir text mesaj araclyla uzaktan telefondaki tm verileri silme gibi yeni zellikler eklenmektedir.
Bu ve benzeri nlemler de akll telefonunuzun gvenliini salamada nemli rol
oynayabilir. Gvenlik nlemleri ve rnleri farkl akll telefonlar iin deiflkenlik
gsterebilse de akll telefonlara sahip olan kullanclarn karfl karflya kald riskler bilgisayar kullanclarnnkilerle benzerlik gstermekte ve alnabilecek nlemler
flu flekilde sralanabilmektedir:
Yasal olmayan indirmelerden kann. Akll telefonunuz iin yeni uygulamalar (zil sesleri, duvar katlar, oyunlar vb.) yklemek isterseniz, uygulamalar indirdiiniz sitelerin gvenilir olduundan emin olun.
Antivirs yazlmlar kullann. Akll telefonunuza virs bulaflrsa telefonunuz bilgisayar ile eflleyip bilgisarnzdaki antivirs yazlm araclyla virsleri temizleyebilirsiniz. Yakn zamanda akll telefonlar iin de antivirs
yazlmlarnn yaygnlaflmas beklenmektedir.
Bluetooth ve Wi-fi yi kapatn. Akll telefonunuzdaki bluetooth balantsn kullanmyorken bluetoothun kapatlmas gerekmektedir. Aksi takdirde
bluetooth araclyla telefonunuza virs bulaflma riski yksektir. Daha nceden virs bulaflmfl bir telefon, bluethoothu ak olan evrimiindeki dier
telefonlar bulup balanarak virs bulafltrabilir. Telefondaki wi-fi balant
noktasnn zellikle halka ak alanlarda kapatlmas da nemli bir gvenlik
nlemidir. Akll telefonlar tipik olarak balanabilecekleri bir wi-fi noktasnn olup olmadn tarar ve ak olan wi-fi noktalarna balanabilir. Korsanlar sahte bir eriflim noktas oluflturarak akll telefonun wi-fi balants zerinden bu eriflim noktasna balanmasn ve bu yolla telefona virs bulafltrmay hedefleyebilir.
Gncel yazlm kullann. Akll telefona bulaflan bir virs istenmedik sonular dourabilir. rnein, bir numaray srekli arama, kullancnn sesli
postalarn farkl adreslere ynlendirme ve verilerinize zarar verme bu sonulardan bazlardr. Akll telefondaki yazlmn ve uygulamalarn gncellenmifl son srmlerinin kullanlmas, telefonun gvenlik asndan hassas
duruma gelmesinin nne gemede etkili yollardan biridir.
Evdeki Wi-fi Balantsnn Kullanlmas

Evdeki kablosuz a balants (wi-fi) evden nternete balanmann en yaygn kullanlan yollarndan birisidir. Pek ok kullanc evdeki wi-fi balants ile odadan,
baheden veya dier ortamlardan nternete girebilmektedir. Evdeki wi-fi balants genifl bant ynlendirici (router) ile salanmaktadr. Bu genifl bant ynlendiricisi,
kablosuz bir balant zerinden iletilen IP a trafiini telefon hatt veya kablo zerinden gnderilen ve yksek hzda alnan sinyallere dnfltrr. Wi-fi kurulumu
kolay olmakla birlikte gnmzde pek ok bilgisayar kablosuz a balants zellii ile kullancya sunulmaktadr.
Gvenlik asndan bakldnda kullancnn evdeki wi-fi balantsn yaplandrmas ve gvenlii arttrmas nemli grlmektedir. Gvenli olmayan wi-fi balantlar, kullanclarn nternet trafiini arttrabilir, balantnn baflkalar tarafndan
kullanlmasna zemin hazrlayabilir ve evdeki bilgisayarlarn korsanlar tarafndan
ele geirilmesine sebep olabilir. Evdeki wi-fi balantsnn gvenliini arttrmada
(router) ynlendiricinin tr de nemli grlmektedir. Bu blmde anlatlacak gvenlik nlemleri hemen hemen btn modemler iin benzer olsa da modemlerin
149
150
ara yz ve men seenekler gibi zellikleri asndan farkllk gsterebilir. Bu nedenle modemin kullanm klavuzunun da kullanc tarafndan gzden geirilmesi
nemli grlmektedir.
Gvenilir Bir Ynetici fiifresi Atamak

Genifl bant ynlendiricileri eflitli ayarlar yapmak iin standart olarak bir flifre kullanrlar. Bu ynlendiricilerin sahip olduu flifreler zayf olabilecei gibi benzer trdeki tm ynlendiriciler iin de ayn flifreler kullanlyor olabilir. Bu nedenle ynlendiricinin ayarlar kullanlarak ynetici flifresinin deifltirilmesi gerekmektedir.
fiifrelerin gvenilir olmas byk neme sahiptir. yi bir flifre en az 8 karakter
uzunluunda olmal, rakam ve zel simgeler iermelidir. fiifreler ayrca ad, soyad,
doum tarihi gibi bilgilerden oluflmamaldr. yi ve kt flifre rnekler afladaki
tabloda gsterilmektedir:
Tablo 7.1
yi ve Kt fiifre
rnekleri
Kt fiifre rnei
yi fiifre rnei
nkara123
ayCgh2LM
123456789
PL39mnrt
abc123
Dmt3lk9G
Sifrem11
5pr4Gmx2
Tabloda gsterildii gibi iyi flifre rneklerinin bir baflkas tarafndan tahmin
edilmesi ya da flifre krma programlar tarafndan ele geirilmesi ok zor olsa da
ayn zamanda flifrenin sahibi tarafndan da aklda tutulmas g olabilmektedir. Bu
nedenle daha anlaml fakat daha uzun ve karmaflk flifrelerin kullanlmas nerilmektedir. rnein, Benim telefon numaram # 555-555-1234 kullanlabilecek bir
flifre rnei olarak tanmlanabilir. Dikkat edilirse flifre byk harf, kk harf, numara ve zel sembol gibi eflitli trleri iermekte ve kullanc iin anlam ifade etmektedir.
fiifrelere iliflkin kullanclarn uymas gereken neriler flyle sralanabilir:
fiifreler kesinlikle baflka insanlarn kolaylkla eriflebilecei yerlere not edilmemelidir.
fiifreler hibir durumda ve hibir neden gzetilmeksizin bir baflkasyla paylafllmamaldr.
Eer kullanc flifresinin alndndan ya da ele geirildiinden flpheleniyorsa en ksa zamanda flifresini deifltirmelidir.
fiifreleme Yntemini Kullanmak

Kablosuz a balantsnda flifreleme (ingilizce encryption) metodunu kullanmak ok nemlidir. fiifreleme, sadece gnderen ve alcnn okuyabilmesi amacyla mesajlar ve sinyalleri karfltrma ifllemidir. Wi-fi flifreleme trlerinden en fazla bilineni WEP (Wired Equivalent Privacy) olarak kabul edilir fakat bu yntem gvenlik asndan ok zayf olarak grlr. Alternatif flifreleme tr ise WPA (Wi-fi
Protected Access) dir ve bunun kullanlmas nerilmektedir. Kullanlan flifreleme
anahtar bir flifreye baldr. Bu anahtar flifre daha nceki blmde bahsedilen ynetici flifresiyle karfltrlmamaldr. Anahtar flifre iyi bir flifreleme oluflturmak iin
ok nemlidir. Anahtar flifrenin karmaflk ve uzun olmas nemlidir. rnein, bir
modem iin harflerin ve numaralarn karflk olarak kullanld bir flifre WPA flifre-
leme trnde yeterli gvenlik salar. Bunu kontrol etmek iin ilk olarak ynetici
flifresi kullanlarak ynlendirici ayarlarna girilmeli buradan da Yaplandrma > Geliflmifl > Kablosuz Balant menleri seilerek WPA seeneklerinden birisi aktif hle getirilmelidir. Eer WEP gvenlii seiliyse ya da hibir gvenlik seenei aktif
deilse servis salaycyla irtibata geilip sorunun dzeltilmesi gerekmektedir.
Unutulmamaldr ki eer kullanc flifreleme trn veya anahtar flifreyi deifltirirse
kablosuz a eriflimine sahip olan bilgisayarlar o an itibaryla balant kuramayacaklardr. Bunun iin yeni flifrenin ilgili bilgisayarlara girilmesi gerekmektedir.
Varsaylan SSIDnin Deifltirilmesi

SSID (The Service Set Identifier), balanmak iin kullanlabilir kablosuz alar ararken grdnz bir ynlendirici addr. Kendi ynlendiricinizin ismini deifltirmek
iin ilk olarak ynetici flifresi kullanlarak ynlendirici ayarlar almal daha sonra
Yaplandrma > Geliflmifl > Kablosuz Balant menleri seilmelidir. Karflnza ynlendiricinin varsaylan isminin yer ald bir kutucuk gelecektir. Bu varsaylan ismi
kullanc yeni bir isimle deifltirmelidir. Bu ismin flifre benzeri karmaflk olmas
nerilmektedir. Unutulmamaldr ki kablosuz aa balant kuran aralarn bu yeni
isimle tekrar ynlendiriciye balanmas gerekmektedir.
nternette Gvenlik
nternete bal olmayan bir bilgisayara korsanlar tarafndan saldr gereklefltirilmesi daha zor olmakla birlikte, gvenlik kontrolnn salanmas da daha kolay
olabilmektedir. Buna karfln nternet balantsna sahip bilgisayarlar potansiyel olarak riskli konumda bulunmakla birlikte eflitli nlemlerin alnmas gerekmektedir.
Bu blmde nternette gvenli srf ve gvenli e-ticaret uygulamalar ve alnmas
gereken nlemler aktarlacaktr.
nternette Gvenli Srf

Milyonlarca insan her gn nternette saatlerce herhangi bir gvenlik problemiyle
karfllaflmadan gezinmektedir (srf yapmaktadr). Fakat bu gvenli gzken gezinme esnasnda pek ok kullanc var olan potansiyel risklerin farkna varmamaktadr. nternette gezinmenin potansiyel risklerini en aza indirmek iin alnmas gereken teknik ve teknik olmayan baz nlemler bulunmaktadr.
Korumal Mod
Microsoft nternet Explorer (versiyonlar 7, 8 ve 9) varsaylan olarak korumal

mod aktif olarak kulancya sunulmaktadr. Korumal modun ak olduundan
emin olmak iin tarayc penceresinin sa alt tarafnda gvenli mod: ak ibaresi
yer almaldr. Korumal modda nternet Explorer dosyalar iflletim sisteminin geri
kalanna gnderememektedir. Bu snrlama taraycnn verileri silme ve deifltirme
veya kt niyetli yazlmlar ykleme amal olarak kullanlmas giriflimlerini zorlafltrmaktadr. Korumal modu etkinlefltirmek iin uygulanmas gereken admlar
aflada verilmektedir:
Bafllat > Denetim masas >A ve nternet > nternet seenekleri > Gvenlik > Korumal modu etkinlefltir (seili)
151
152
fiekil 7.9
Korumal Modun
Etkinlefltirilmesi
Ekran Grnts
Gvenlik Blgelerinin Kullanlmas
nternet Explorer web sitelerini snflandrabilmek amacyla 4 gvenlik blgesi

sunmaktadr: nternet, Yerel ntranet, Gvenilen Siteler ve Yasak Siteler. Her bir
gvenlik blgesi taraycy ve nternette gezinilen web sayfalarn kontrol eden eflitli ayarlar iermektedir.
Kurulu bir ev anz yoksa Yerel ntranet blgesinin seilmesi uygun deildir.
Kullanc zellefltirmediyse btn web sayfalar nternet blgesi alannda bulunmaktadr. Eer bir web sitesine gveniyorsanz Gvenilen Siteler blgesine ekleyebilirsiniz. Ayn flekilde gvenmediiniz bir web sitesini de Yasak Siteler blgesine ekleyebilirsiniz. Gvenlik blgesini semek ve ilgili ayarlar yapmak iin izlenmesi gereken admlar altta verilmektedir:
fiekil 7.10
Gvenlik Blgeleri
ve Ayarlar Ekran
Grnts
Drt Farkl
Gvenlik
Blgesi
Seili Olan
Gvenlik
Blgesi
Seili
Gvenlik
Blgesinin
Gvenlik
Dzeyinin
Ayarlanmas
Bafllat > Denetim masas >A ve nternet > nternet seenekleri > Gvenlik
Gvenli E-Ticaret
E-ticaret nternetin satn alma, satma, ihaleye kma ve bankaclk gibi eflitli ticari ifllemlerin yaplmas amacyla kullanlmasdr. nternette gezinirken bankaclk
ve alflverifl gibi ifllemler dier ifllemlere oranla daha byk riskler taflmaktadr. Bu
nedenle e-ticaret uygulamalarnda gvenlik byk bir neme sahiptir.
nternetten Gvenli Alflverifl

nternetten alflverifl yaparken alnmas gereken temel gvenlik nlemleri vardr.
Bunlardan ilki, mmkn olduunca kamuoyunda iyi bilinen ve kendini ispatlamfl
flirketlerin tercih edilmesidir. kinci olarak, nternet zerinden alflverifllerinizde
deme yaparken ounlukla kredi kartlarnn kullanlmasdr. nc ve son olarak teklifin ve sipariflin ktsnn alnmas, web sitesinin ve dier tm iletiflim bilgilerinin kayt edilmesidir.
nternetten demelerin de gvenilir bir flekilde yaplabilmesi iin baz nlemlerin alnmas gerekmektedir. Bu nlemler flu flekilde sralanmaktadr:
Kullanc deme sayfasna eriflirken flu anda gvenilir bir web sitesine ynlendiriliyorsunuz benzeri bir mesaj ile karfllaflmaldr. Bu mesaj grd
zaman, gvenli bir flekilde tamam butonu tklanabilir.
Https, gvenli http protokolnn gstergesi olduundan dolay, adres ubuundaki web sitenin adresi https://www... le bafllamaldr.
http://www... fleklinde bafllyorsa demenin yaplaca o sayfa gvenli deildir.
nternet Explorer 7.0 ve zeri bir tarayc iin adres ubuunuz firma bilgisiyle birlikte yeflil renkte grnmelidir.
nternet explorerin adres ubuunda kilitli duran asma kilit simgesi bulunmaldr.
Firma bilgisinin zerine tklanarak Sertifika bilgileri gzden geirilmeli ve
ayn flirket tarafndan sertifikalandrldna dikkat edilmelidir.
Sosyal Alarda Olumsuzluklar ve Gvenlik

Gnmzde eflitli iletiflim aralarnn yerini almaya bafllayan nternet, yeni teknolojilerle hayatmza sosyal alar ve sosyal paylaflm ortamlar kavramn getirmifltir.
Sosyal alar yz yze sosyalleflmenin nternet ortamna taflnmfl hlidir. Ancak,
yz yze ortamda ayn anda az sayda arkadaflmz ile etkileflim iinde bulunurken
sosyal alarda yzlerce ve hatta binlerce kifli ile srekli etkileflim iinde bulunmak
mmkndr. Bunun sonucunda eflitli olumsuzluklar ve gvenlik sorunlar da
gndeme gelmektedir.
153
154
fiekil 7.11
eflitli Sosyal
Alardan
Grntler
Kullanclarn zellikle bu tr sitelerde geirdikleri zamana bakldnda, nternette harcadklar zamanlarnn byk ounluunu sosyal paylaflm sitelerinde geirdikleri sonucuna varlabilir. Geirilen zamann uzun olmasna paralel olarak pek
ok kifli sosyal paylaflm sitelerinin gnlk yaflamlarn olumsuz etkilediini vurgulamaktadr. zellikle ocuklarn byk ounluu sosyal paylaflm sitelerinde geirdikleri zamann derslerine olumsuz etkisi olduunu dflnmektedirler. Ayrca, yine
birok kifli bu ortamlar nedeniyle aile ve arkadafllarna daha az zaman ayrdklarn
belirtmektedirler. Bu yzden zellikle ailelerin ocuklarnn nternette veya sosyal
paylaflm sitesinde harcadklar zaman beraber belirleyecekleri bir zaman dilimiyle
snrlandrmalar bamllnn nne geilmesini salayacaktr.
Sosyal alarda youn bilgi (yaz, resim, video) paylaflm olduu iin bunun sonucu olarak kiflisel bilgilerin korunmas ve gizlilik ile ilgili sorunlar youn olarak
gndeme gelmektedir. Yaplan arafltrmalarda sosyal a kullanclarnn byk bir
blmnn, ev adreslerini, cep veya ev telefonlarn ve aile bireylerinin isimlerini
arkadafllaryla veya herkesle paylafltklar grlmfltr. Kullanclarn byk ounluunun sosyal paylaflm sitelerini gvenli bulduklar, bu sitelerdeki ynergeleri
daha az okuduklar, burada daha fazla bilgi paylafltklar ve daha fazla oranda yabanc kiflileri arkadafl listelerine ekledikleri grlmektedir. Bu durum kullanclarn
kiflisel bilgiyi koruma bilincine yeterince sahip olmadklarna ve ortama olan gvenlerinin onlar daha fazla riskli davranfla ynlendirdiine dair bir gstergedir.
Gizlilik ayarlarnn kiflisel bilgilerinizin istenmeyen ellere gemesini engellemek
iin uygun flekilde yaplmas gereklidir. Sosyal paylaflm sitelerinde genellikle gizlilik bilgileri olduka uzun ve kk fontlarla yazlmfl flekildedir. Kullanclarn
pek ounun sosyal paylaflm sitelerine kaydolurken karfllafltklar gizlilik ve kiflisel bilgileri korumaya ynelik ynergeyi okumadklar ifade edilmektedir. Facebook, Twitter, Linkedin gibi sosyal a siteleri kullanclarnn kendileri ile ilgili ne kadar bilginin, kimler tarafndan grlebilecei konusunda gerekli hassasiyeti gsterip gerekli gizlilik ayarlarn yapmalar gerekmektedir. Afladaki flekilde Facebook
sosyal a sitesinde Gizlilik Ayarlar blmne nasl ulafllaca gsterilmektedir.
155
Bu yolla ulafllan Gizlilik Ayarlar

sayfasnda ilk yaplacak ifllem paylafllan bilgilerin Herkese Ak durumunda olup olmadn kontrol etmektir. Bilgilerin sadece Arkadafllar
seenei ile paylafllmas da aslnda
doru deildir. Sadece yakn arkadafllarnzn grmesini istediiniz bilgiler
aslnda listenizde olan uzak ya da yakn tm arkadafllarnzla paylafllmaktadr. Tavsiye edilen yntem, zel seeneini kullanarak uzak arkadafllarnz ile
sadece ok kstl bilgilerin paylafllmasdr.
fiekil 7.12
Facebook Gizlilik
Ayarlar Seenei
fiekil 7.13
Facebook Gizlilik
Ayarlar Sayfas
Kullanclarn paylafltklar bilgiler dier kullanclarn tesinde sosyal paylaflm

sitesinin kendisi tarafndan da ticari amalarla kullanlabilmektedir. Ayrca sosyal
a kullanclar reklam verenlerin hedefinde bulunmaktadr. Kullandnz sosyal
a yazlmlar gelirlerini firmalar ve reklamlardan saladklar iin genellikle bunlarn tamamen engellenmesine izin vermezler. Kullanclar olarak en azndan kiflisel
bilgilerinizin bu yolla paylafllmamas iin gerekli ayarlar en st dzeyde yapmanz nerilmektedir.
156
Sosyal Paylaflm Sitelerinde Yz Yze Tannmayan

Kiflilerle Arkadafl Olunmas
Yaplan arafltrma sonularnda, sosyal a kullanclarnn ok byk bir ksm tanmadklar kiflileri bir flekilde arkadafl listelerine eklediklerini belirtmifllerdir. nternet aracl ile gereklefltirilen iletiflimler, kiflilerin gerek kimliini tanmay zorlafltrmakta bu da eflitli riskleri beraberinde getirmektedir. Tanmadnz kiflilerden gelen arkadafllk taleplerini kesinlikle kabul etmemeniz nerilmektedir. Bu arkadafllk talebi arkadaflnzn arkadaflndan gelirse de gerekli arafltrmay yapmadan
ve arkadaflnza sormadan listenize bu kiflileri eklemeyiniz. Genellikle dolandrclk ya da taciz olaylar bu flekilde arkadafl listesine eklenen kifliler nedeni ile meydana gelmektedir.
Sosyal Alar ve ocuklarn Gvenlii Konusunda Ailelere

Ynelik neriler
Sosyal paylaflm sitelerine ye olabilmek iin en dflk yafl 13 olmasna ramen yaplan arafltrmalarda sosyal a kullancs ocuklarn neredeyse yars 13 yafln altndadr. Bu durum ocuklar kk yaflta sosyal paylaflm siteleri araclyla yaflanabilecek gvenlik, gizlilik ve siber zorbalk gibi evrimii risklerle bafl bafla brakmaktadr. zellikle ailelerin bu konuda dikkatli olmas, eer ocuklar sosyal a
kullanacaksa onlarn kontrol altnda kullanmas gerekmektedir.
Kiflisel bilgi gvenliinin ne kadar nemli olduu ve bu bilgilerin herkesle paylafllmamas gerektii konusunda ocuklar, aileleri ve retmenleri tarafndan bilinlendirilmelidir. Sorunun zmnde etkili olabilecek en nemli yollardan birisi de ailelerin ocuklarnn hesabna arkadafl olarak eklenerek ocuklarn takip etmesi olabilir.
Ailelerin ocuklarn sosyal paylaflm sitesinde takip etmeleri ocuun kiflisel ve
toplumsal konumu hakknda ailelere gerek hayatta ancak ok ciddi aba sarfedilmesi hlinde elde edilebilecek bilgiler salayabilir. Ayrca baflkalarnn ocuklar
hakknda neler dflnd de ailelere ocuklar ve ocuklarnn toplumsal duruflu
hakknda nemli ipular verebilir. Ayrca ocuun bu ortamda maruz kalaca
herhangi bir siber zorbala karfl aileler nlem alabilirler. Burada ocuklarn aile
bireyleri arkadafl listesinde olsa dahi onlar engelleyebilecekleri ya da arkadafllar
arasnda zel mesajlaflma seeneklerini kullanabilecekleri unutulmamaldr. Ailelerin baflvurabilecei dier bir yntem ise ocuklarnn profilindeki iletiflim adresine
kendi e-posta adresini yazmalardr. Bylelikle ocuklarna gelen tm iletileri grebilmekte ve tehlikeli grd durumlarda mdahale edebilmektedir.
Dier baflka etkili bir yntem ise ailelerin ocuun kullanc ad ve flifresini bilerek belirli aralklarda hesabna girip olup bitenleri takip etmesidir.
Siber/Sanal Zorbalk
Siber ya da Sanal zorbalk terimi nternet ile hayatmza girmifltir. Gerek hayatta
kiflilerin birbirini aflalamak iin szle ya da bazen fiziksel olarak da yaptklar hreketler (kt sz, kfr, yaz ve resim gibi) sanal ortamda daha kolay yaplr hle gelmifltir. Sanal ortamda taciz edici mesajlar yollanmas, zel fotoraflarn isteiniz dflnda yaylmas ya da herkese ak ortamlarda hakknzda alay edici ya da
aflalayc szlerin paylafllmas siber/sanal zorbalk olarak adlandrlmaktadr. B-
ykler kadar ocuklar arasnda da bu istenmeyen durum gzlenmektedir. Arafltrma raporlarnda 1 milyondan fazla ocuun bir flekilde siber zorbala maruz kald ifade edilmifltir. Gerek bykler gerekse ocuklar gerekli kiflisellefltirme ayarlamalarn yapmadklar ve baflkalar tarafndan kt amalarla kullanlabilecek bilgileri paylafltklar srece siber zorbala maruz kalma oran artmas muhtemeldir.
Sosyal alarda zellikle bu konuda ok dikkat edilmesi herhangi bir bilgi ya da
mesaj paylafllmadan olas etkileri iyi dflnlmelidir. rnein yaz tatilinde ne kadar elendiinizi gstermek iin koyduunuz mayolu bir fotorafnz daha sonra
binlerce kiflinin bulunduu bir sosyal a zerinden siz istemeden kt niyetli kifliler tarafndan paylafllabilir.
Sanal Dolandrclk ve Kandrmaca

Gnlk hayatta nasl insanlar kandrp onlarn paralarn ele geirmek iin dolandrclk yaplyorsa nternet zerinden de bu tr yasa dfl ifllemler ok yaygn olarak gereklefltirilmektedir. Kullanclarn E-postalarna ya da sosyal a
hesaplarna Tebrikler, T1.000.000 kazandnz! fleklinde mesajlar hemen hergn gelmektedir. Herkesin kolay para kazanma fikrini sevmesi ve bunun fazla
bir aba gerektirmemesi nedeniyle bu tr dolandrclar srekli olarak milyonlarca kifliye kandrma amal mesaj yollamaktadr. Bu bir gn piyango kazandnza dair bildiri olup dier gn Afrikada ldrlen bir lke liderinin karsndan 500.000 dolar karfll sizin yardmnz isteyen mesaj olabilmektedir. Gelen
mesajn cazibesine kaplan kullanclar yksek miktarda paray nasl alabilecekleri ile ilgili bilgilendirilirler fakat bu paray alabilmek iin nce transfer komisyonu, vergiler ve banka hesab ama creti gibi baz kk masraflar karfllamalar istenir. Kazanaca byk parann hayali ile bu kk demeleri yapan
kifli asla hayaline kavuflamaz. Bu tr mesajlar ile karfllaflldnda her zaman
aklda tutulmas gereken nokta kimsenin kimseye havadan para vermeyecei
olmaldr.
Para kazanma mesajlarnn bir benzeri de sizden e-posta adresinizin bilgilerini
ve flifresini isteyen mesajlardr. Genellikle e-posta adresinizin kotasnn dolduu ya
da hesabnzda bakm yaplacan bildirip sizden flifreniz istenir. Bu bilgileri yollamanz durumunda kullanc hesabnz bu dolandrc kiflilerin eline gemifl demektir. Bu kifliler ele geirdikleri hesabnz yolu ile baflka insanlar ve zellikle yaknlarnz kandrmak iin hemen alflmaya bafllarlar. Arka sayfada bu amala gnderilmifl gerek bir kandrma mesaj rnei verilmektedir. Mesaj dikkatli incelenirse Kimden geldii ile Yant Adresi alanlarndaki adresler ok farkldr. Gerekte bu
mesaj Sistem yneticisi <farabi@universite.edu.tr> adresinden gelmemekte sadece kullancy kandrmak iin aldatmaca yaplmaktadr. Mesaj ierii okunduunda
yazm hatalar ve dflk cmleler olduu da grlmektedir. Bu mesaj hi dikkate
alnmadan hemen silinmelidir.
157
158
Kimden: Sistem yneticisi <farabi@universite.edu.tr>

Kime: Gsterilmeyen Alclar
YantAdresi: Sistem yneticisi <systemadministrator112@inMail24.com>
Konu: posta kutunuz
UYARI;
Posta kutunuz depolama snrn 5 GB, flu anda, sizin posta kutunuza Posta yeniden dorulamak kadar yeni mesaj gndermek veya almak iin Able olmayabilir
10.9GB zerinde alflt ynetici tarafndan tanmlanr. Olduunu aflt Posta kutunuza dorulamak iin afladaki afladaki bilgileri gnderin:
ad:
Kullanc Ad:
fiifre:
fiifre:
E-posta:
Posta kutunuza dorulamazsan, posta devre dfl braklr!
teflekkr ederim
Sistem yneticisi
Bir mesajn kandrma amal geldiini anlamak iin mesajda bakmamz gereken birka nokta vardr. Bunlar:
Bilet almadysanz ama ikramiye kazandnz syleniyorsa
Mesaj dorudan sizin isminize zel gnderilmemiflse katlmadnz bir kampanya gibi etkinlikle ilgili geliyorsa
Kurumsal bir e-posta adresinden deil gmail.com, hotmail.com ya da yahoo.com gibi adresten geliyorsa
Gnderen adresi ile Yant adresi birbirinden farkl ise
Gelen mesajda yazm hatalar ve cmle dflklkleri varsa
Mesaj tandnz bir arkadaflnzn hesabndan geliyor ama sizden acilen
verdii bir hesaba para yatrmanz istiyorsa
bu kandrma amal bir mesajdr. Baz mesajlarda telefon edip bilgi alabileceiniz de belirtilebilir. Buna kanp telefon etmeniz durumunda ay sonunda ok astronomik telefon faturalar ile karfllaflacanzdan da emin olabilirsiniz.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Afladaki mesaj
SIRA sizce
SZDE kandrmaca amal mdr deil midir? Neden?
Kimden: nancyaliyu online626241@telkomsa.net
fi N E L M
Kime: DGsterilmeyen
Alclar
Yant-Adresi: nancyaliyu <nancyaliyu36@yahoo.com>
Konu: Bugn nasl yapyorsun?
S O R U
Bugn nasl yapyorsun?
smim Nancy Aliyu (kadn), i bugn e-posta grdm ve sana irtibata karar verdi. Beni grmek
D K K Ave
T kendimi size daha fazla bilgi iin i evet cevabn alnca sizin
hakknzda daha fazla bilmek gibi olacak ben senin iyi friend olmak istiyorum, sizden ok fley renmek, i, Bu benim resmi gnderecek Eer ok benim posta ceSIRA benim
SZDE kiflisel e-posta adresi (nancyaliyu36@yahoo.com)dir.
vap verecektir
Senin yeni arkadafl,
Nancy.
N N
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
159
Genel neriler
Gerek sosyal alar gerekse genel gvenlik konularnda Bilgi Teknolojileri ve letiflim Kurumu tarafndan hazrlanan gvenli web sitesine http://www.guvenliweb.org.tr/ adresinden baflvurulabilir.
Resim 7.1
Gvenli Web
nternet Sitesinden
Bir Grnt
Bu konuda lkemizde hazrlanmfl sitelerden birisi de Gvenli nternet Maceras ad ile adlandrlmaktadr. Hem ocuklarn hem de byklerin oyun oynayarak
gvenlik konusunda bilgilenebilecei bu siteye http://www.simkent.com/gip/ adresi zerinden ulafllabilir.
Resim 7.2
Simkent nternet
Sitesinden Bir
Grnt
160
zet
Bilgisayar gvenlii temel anlamyla bilgisayarlar ve
onlarn iindeki bilgileri yetkisiz eriflime karfl koruma
anlamna gelir.
Bilgisayar gvenlii uygulamas ayrca bilgisayarlar tarafndan ifllenmifl ve saklanan bilgilerin gizlilik, btnlk ve kullanlabilirliini salamak iin gerekli nlem ve kontrolleri ierir.
Virsler bulaflt bilgisayarda kendisini hzl bir flekilde
kopyalayabilen ve hzl bir flekilde yaylan kt niyetli
yazlmlar olarak adlandrlr.
Antivirs yazlmlar bilgisayardaki hard diski ve hafzay virslere karfl tarayarak bulduu virsleri bilgisayardan silmeye alflan yazlmlardr.
Gvenlik duvar (ing. firewall), nternet zerinden kullancnn bilgisayarna aktarlan belirli verilerin durdurulmasn salayan bir gvenlik yazlmdr.
fiifreleme, sadece gnderen ve alcnn okuyabilmesi
amacyla mesajlar ve sinyalleri karfltrma ifllemidir.
nternet Explorer web sitelerini snflandrabilmek
amacyla 4 gvenlik blgesi sunmaktadr: nternet, Yerel ntranet, Gvenilen Siteler ve Yasak Siteler.
161
Kendimizi Snayalm
1. Etkili bir bilgisayar gvenlii iin gerekli olan 3 kavram hangisinde tam ve doru olarak verilmifltir?
a. Eriflilebilirlik- Gizlilik- Btnlk
b. Gizlilik-Saydamlk-Btnlk
c. Gizlilik-Btnlk-Kullanlabilirlik
d. Eriflilebirlik-Kullanlabilirlik-Btnlk
e. Gizlilik-Eriflilebirlik-Kullanlabilirlik
2. Afladakilerden hangisi kt niyetli yazlm olarak
adlandrlamaz?
a. Virs
b. Bilgisayar kurdu
c. Truva at
d. Bilgisayar korsan
e. Casus yazlm
3. Bulaflt bilgisayarda kendisini hzl bir flekilde kopyalayabilen ve hzl bir flekilde yaylan kt niyetli yazlmlar olarak adlandrlr. Kullanc herhangi bir uygulamay alfltrdnda, bir belgeyi atnda ya da bir epostay okuduunda bulaflabilir.
Yukarda tanm verilen kavram afladakilerden hangisidir?
a. Virs
b. Bilgisayar kurdu
c. Truva at
d. Casus Yazlm
e. p e-posta
4. Afladakilerden hangisi virs tarama tekniklerinden
birisi deildir?
a. Dosya taramas
b. Aktif tarama
c. ndirilenleri tarama
d. Buluflsal tarama
e. E-posta ve eklerinin taranmas
5. Arka planda alflan ve srekli olarak herhangi bir
virs bulaflma olaslna karfl bilgisayar kontrol etmeyi ifade eden tarama terimi afladakilerden hangisinde
doru olarak verilmifltir?
a. Dosya temelindeki tarama
b. ndirme temelindeki tarama
c. zlemekte olan temelindeki tarama
d. Talep edilen temelindeki tarama
e. Srmekte olan temelindeki tarama
6. nternet zerinden kullancnn bilgisayarna aktarlan belirli verilerin durdurulmasn salayan bir gvenlik yazlmdr. Dier bir ifadeyle dfl dnya olarak ifade
edilen nternet ortam ile bilgisayarnz arasnda bariyer
grevi yapar.
Yukarda tanm verilen kavram afladakilerden hangisidir?
a. Casus yazlm
b. Antivirs yazlm
c. Antispyware yazlm
d. Gvenlik duvar
e. Korunma duvar
7. Afladakilerden hangisi nternet Explorern sunduu 4 gvenlik blgesinden biri deildir?
a. nternet
b. Genifl alan intranet
c. Yerel intranet
d. Gvenilen siteler
e. Yasak siteler
8. Afladakilerden hangisinde nternetten gvenli alflverifl ile ilgili alnmas gereken nlem yanlfl ifade edilmifltir?
a. Adres ubuundaki web sitesinin adresi
http://www... ile bafllamaldr.
b. nternet Explorer 7.0 ve zeri bir tarayc iin
adres ubuu firma bilgisiyle birlikte yeflil renkte grnmelidir.
c. nternet explorerin adres ubuunda kilitli duran asma kilit simgesi bulunmaldr.
d. Firma bilgisinin zerine tklanarak Sertifika bilgileri gzden geirilmeli ve ayn flirket tarafndan sertifikandrldna dikkat edilmelidir.
e. Kullanc deme sayfasna eriflirken flu anda gvenilir bir web sitesine ynlendiriliyorsunuz
benzeri bir mesaj ile karfllaflmaldr.
9. Afladakilerden hangisi sosyal alarda yaplmas gerekenlerden biri deildir?
a. Gizlilik ayarlarn st seviyede tutmak
b. Kiflisel iletiflim bilgilerini paylaflmamak
c. Gelen mesajlar dzenli olarak silmek
d. yi tanmadmz kiflileri listemize eklememek
e. Ticari ierikli iletileri tklamamak
162
10. Sanal dolandrclk ya da kandrmaca amal mesajlar gerek mesajlardan nasl ayrabiliriz?
a. Gelen mesajn hangi adresten gnderildiini
kontrol ederek
b. Gnderen adresi ile Yant adresi birbirinden
farkl ise
c. Mesaj ieriinin yazm dilini kontrol ederek
d. Herhangi bir aba gstermeden bir kazan elde
edeceimizi sylyorsa
e. Yukardakilerin tm
Yaflamn inden
19 Nisan 2011 tarihinde dnyaca nl nternet gvenlik yazlm firmasnn sahibi Eugene Kasperskyin ocuu van Kaspersky Moskovada karlmflt. Karan
kifliler van serbest brakmak iin 4.4 milyon dolar talep ettiler. Daha sonraki gnlerde gvenlik kuvvetlerince yaplan alflmalar sonucu van kurtarld. Daha sonra yaplan inceleme sonucu vann kendisi ile ilgili ok
nemli bilgileri sosyal a zerinde paylaflt anlaflld.
Fotoraf, adresi, telefon numaras, flrt ettii kifli ve alflt yerle ilgili bilgiler profilinde sunulmaktayd. Sulular asndan bu tr bilgiler bir hazine deerinde bulunmaktadr. Ayrca, son zamanlarda zellikle yaz aylarnda ev soyguncularnn sosyal a zerinden insanlarn
paylaflmlarn takip edip evlerinden uzak olduklarn
belirten mesajlar zerine ev soygunlarn gereklefltirdikleri de raporlanmaktadr.

1. c
2. d
3. a
4. b
5. e
6. d
7. b
8. a
9. c
10. e
Yantnz yanlfl ise Bilgisayar Gvenlii konusunu yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Kt Niyetli Yazlmlar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Virs konusunu yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Virs Tarama Teknikleri
Yantnz yanlfl ise Virs Tarama Teknikleri
Yantnz yanlfl ise Gvenlik Duvar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Gvenlik Blgelerinin Kullanlmas konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise nternetten Gvenli Alflverifl konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sosyal Alarda Olumsuzluklar ve Gvenlik konusunu yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sanal Dolandrclk ve Kandrmaca konusunu yeniden gzden geiriniz.
163
Sra Sizde 1
Mesaj dikkatle incelenirse gelen adresin ve yant adresinin hem birbirlerinden farkl olduu hem de yahoo
adresinden geldii grlr. Mesaj ierii de ok kt
bir Trke ile yazlmfltr. Bu tr kandrma mesajlar genellikle otomatik eviri programlar ile hazrland iin
gerek bir mesaj gibi yazlmamaktadr. Son olarak ierik olarak da hi tanmadnz bir kiflinin sizinle birden
bire arkadafl olmak istemesi (nl bir yldz olmadnz
srece) pek gereki deildir. Tm bu deerlendirmeler sonucunda bu mesajn kandrma amal yolland
kesindir. Mesaj hemen silinmeli ve bu adresten ileride
gelecek mesajlar da filtrelenmelidir.
ITL Education Solutions Limited (2011). Ch. 19. Computer Security in Introduction to Information Technology, Pearson Education India.
Easttom, Chuck., (2011). Computer Security Fundamentals, Second Edition, Pearson Certification, Indiana,
U.S.A.
Rowlingson, R., R. (2011). The essential guide to home
computer security, British Informatics Society Limited, UK.
Muir, N. (2008). Ch. 15. Computer Security in Teach Yourself VisuallyTM Laptops, Wiley Publishing, Inc.,
Indianapolis, Indiana.
EU Kids Online Trkiye Projesi (2012). http://eukidsonline.metu.edu.tr
Amalarmz
N
N
N
N

Zaman iinde olgunlaflan biliflimin zorluklar ve frsatlarn aklayabilecek,
Kullanc odakl biliflimin ipularn fark edebilecek,
Ylmakta olan bilgilerin getirdii frsatlar ngrebilecek,
Geleceinizi etkileyebilecek fikirler ve neriler retebilecek bilgi ve becerilere
sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Bulut Biliflim (Cloud Computing)
Mobil Uygulamalar (Mobile
Applications)
Byk Veri (Big Data)

fl Dnyas
Teknoloji
indekiler
Temel Bilgi
Teknolojileri-II
Gnmzde
Biliflimin Stratejik
Teknolojileri
TEKNOLOJY SRKLEYEN
FAKTRLER
GNMZN STRATEJK
TEKNOLOJLER
BULUT BLfiM EfiTLER VE
ZMLER
MOBL BLfiM VE UYGULAMALAR
BYK VER
Gnmzde Biliflimin
Stratejik Teknolojileri
TEKNOLOJY SRKLEYEN FAKTRLER
Biliflim Teknolojisinin gemifline baktmz zaman ortaya kfln, geliflimi ve kullanmdan uzaklaflmasn etkileyen tek faktrn teknolojik bulufllar veya fikirler olmadn grrz. Bu yaflam dngsnn en byk etkileyicisinin teknoloji olmasna karfln geri dnp baktmzda teknoloji kadar baflka faktrlerin
de nem kaSIRA SZDE
zandn ve gn getike daha da belirgin rol aldklarn gryoruz.
Teknolojik Bulufllar
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
Yaplmakta olan bir arafltrmann yan rn olarak ya da geliflmekte olan teknolojilerin Biliflim Teknolojisi (BT) alannda kullanlmas sonucu ortaya
bulufllaS O R kan
U
rn biliflim teknolojisinin geliflimine etkisi byk olmufltur. Bunun en nemli rnei Optik ve Elektronik teknolojisindeki geliflmelerin bilgi saklama teknolojilerine
KKAT
olan etkisidir. lk hafza teknolojisi manyetik nvelere sarlmfl Dtellerden
oluflmufl
ve kapasitesi sadece birka yz bayt seviyesindeydi. Daha sonra transistrlerden
SIRA SZDE
ve ardndan entegrelerden oluflan hafzalar kullanlmaya baflland.
Artk dizst
bilgisayarlarda bile Gigabyte byklnde hafzalar kullanabiliyoruz. Tabii sadece elektronik deil optik teknolojisi de saklama zmlerini ok deifltirdi. Optik
AMALARIMIZ
teknolojinin temel olarak kulland CDROMlar ilk ortaya ktnda
51/4 boyutundayd ve sadece bir flark sdrlabiliyordu. Bugn ise Bluray teknolojisi ile binlerce flark ayn boyuttaki ortama sabiliyor.
K T A P
Saklama teknolojileri ile ilgili son rneimizi de manyetik teknolojiden verebiliriz. Verilerin uzun vadeli ve ucuz olarak saklanabilmesi iin manyetik teyp teknolojileri kullanlyordu. Bu teknolojide 1 santim manyetik banta 50 bayt civarnda
TELEVZYON
bilgi saklanabiliyordu. Bugn ise ayn uzunluktaki manyetik banta 5 Milyon bayt
sabilmektedir.
Bluray disklerin saklama

kapasitesi 100 GB gibi ok
S O R U
byk kapasitelere
ulaflmfltr.
Veri boyutlar ile ilgili bilgi iin http://www.birimcevir.com/bilgisayar-birimleri/bilgisaNTERNET

yar-birimleri.aspx adresi size yardmc olacaktr.
NTERNET
N N
Kullanc htiyalar
Gnmzde teknolojinin ortaya kmasnda olmasa bile geliflim ve kullanmdan
uzaklaflmasndaki en byk etkenin kullanc ihtiyalar olduunu ok rahat bir flekilde grebiliyoruz. Yeri geldiinde ihtiyalarmzn kolay bir flekilde karfllanmas
da teknolojinin nn aabiliyor. ATM veya cep telefonunun geliflmesinin en b-
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
166
yk nedenleri kullancya getirdii rahatlkt. rnein, yan evirince ekran grntsnn dnmesi bir kullanc ihtiyacyd ama hayata geebilmesi iin teknolojik
geliflimin beklenmesi gerekti. Zira ilk ortaya ktnda ok byk ve pahal olan
eim len alglayclar artk ok klp ucuzlaynca dizst bilgisayarlarmzda
da kullanlr oldu.
Piyasa Koflullar
Firmalarn varln srdrebilmeleri iin piyasa koflullarna uymak zorunluluu ve
bunun sonucu olarak BTden daha fazla yararlanma ihtiyac domufltur. Aslnda
kullanc ihtiyalarnn bir blm de piyasa koflullarna ayak uydurabilmek fleklinde de ortaya kabiliyor. Yakn bir gemifle kadar sadece dnemsel satfl raporlarn grmek ve bunun sonucu olarak kurumun planlarn yapmak yeterli oluyordu. Ancak, piyasa koflullarna ayak uydurabilmek iin artk kurumlar daha verimli
olmak zorundalar. rnein, mobil personelin daha etkin olmas iin en byk yardmclar taflnabilir cihazlar (dizst bilgisayarlar) olarak geliflti. Ancak geliflen iletiflim altyaps (zellikle GSM teknolojisi) bu cihazlarn kullanmn bir adm daha
teye tafld. Kaynaklarn etkin kullanlmas ve masraflarn dflrlmesi konusundaki bir baflka rnek de nternet dkkn ve flubeleridir. nk nternet flubeleri
ok daha az masraf ile daha hzl hizmet verebilmektedirler.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
GNMZN
STRATEJK TEKNOLOJLER
Bu geliflim Gordon Moore

tarafndan 1965te tahmin
S O R U
edilip Moore yasas olarak
bilinmektedir.
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Bilgisayarmzda
seyrettiimiz videolarn grnt kalitesi ile teknolojinin geliflimi arasnSIRA SZDE
da bir paralellik gryor musunuz?
Daha nce deindiimiz gibi teknolojik geliflim/ihtiya ve piyasa koflullar biliflim

teknolojilerinin
girmesine ve ne sre ile kullanacamz belirlemesine
S O Rhayatmza
U
neden olmufltur. Bugn ise kullanc istekleri ve piyasa koflullar karflmza baz
teknolojileri karmfltr. Bu teknolojiler;
DKKAT
Bulut Biliflim (Cloud Computing)
Mobil Cihaz ve Mobil uygulamalar
SIRA
SZDE
Byk
Veri
(Big Data)
Akll Biliflim (Smart Computing)
Afladaki blmlerde bu teknolojilerden detayl olarak bahsedilecek olsa da
AMALARIMIZ
bu teknolojilerin neden hayatmzda stratejik bir neme sahip olduklarna ksaca
deinmekte fayda var.
Gnmzde
geliflimi sonucu BT olduka ucuzlamakta olsa da piyaK T teknolojinin
A P
sa rekabeti sonucu kurumlar ellerindeki donanm kaynaklarn daha verimli kullanmay tercih etmektedirler. rnein sunucu sistemleri, ifllemcileri mmkn olduunca yksekTbir
E L Eyzdede
V Z Y O N kullanmaktadrlar. Bunun yan sra yaplan arafltrmalar, sistemin srdrlebilirliinin (elektrik, stma, yedek alnmas, sistemin izlenmesi vb.)
sistemin satn alnma maliyetine gre daha pahalya geldiini gstermektedir. Kurumlar hem verimlilii arttrmak hem de sistemleri alfltrma maliyetlerini en aza inN T E Rareler
NET
direbilmek iin
aramaya bafllamfllard. Bu ihtiyacn sonucu olarak gelifltirilen teknolojiler Bulut Biliflim (Cloud Computing) teknolojisini gndeme getirdi.
Kurumlarn ve son kullanclarn bilgiye eriflimde belli snrlar iinde kalmas
uzun zamandr alfltmz bir konuydu. Yani banka hesap bilgilerimize ulaflmak
iin gemiflte banka flubesine gitmek gerekirken gelifltirilen nternet bankacl zmleri evimizdeki bilgisayarmzda da bu ifllemleri yapmamza izin verdi. Ancak
kullanc talepleri ihtiya duyduklar anda ve nerede olursa olsun bankaclk iflle-
N N
167
8. nite - Gnmzde Biliflimin Stratejik Teknolojileri
mi yapabilmek ynndeydi. Ayrca sosyal medyann ortaya kfl yerden ve zamandan bamsz bilgiye ulaflm isteini bugnk noktalara tafld. Geliflen mobil
uygulama ile donanm teknolojisi ve iletiflim teknolojisi artk mobil uygulamalar
hayatmzn ayrlmaz bir paras hline getirdi.
Yine piyasadaki rekabeti olma ihtiyacnn bir sonucu olarak kurumlar sadece
basit raporlarn (maaza gnlk satfl raporu gibi) veya arafltrma sonularnn (rnein kredi baflvuru sahibi ile ilgili arafltrma) daha da tesinde bilgi sahibi olmak
istemektedirler. Bu adan bakldnda gemifle ynelik veriler (rnein, maazann 5 yl geriye giden raporlar) daha isabetli fiyat/stok stratejisi gelifltirilmesinde
byk fayda salayabilmektedir. Ayrca daha karmaflk analizler (rnein, mflterinin sadece gemifl kredi demelerinin yan sra kredi kart kulanm alflkanlklar ve
dier bankalara olan borlar, banka hesap hareketlerinin analizleri) verilecek olan
kredinin riskini dflrecei iin banka krlln arttrabilmektedir. Kurumlarn bu
ihtiyalarn yerine getirebilmek ok byk depolama alanlar ve bilgi ifllem gc
gerektirdii iin hayata geirilemiyordu ama teknolojinin ucuzlamas sonucu artk
mmkn saylabiliyor ve Byk Veri (Big Data) teknolojileri gnmzdeki stratejik bir baflka teknoloji olarak karflmza kmaktadr.
Son olarak da geliflmifl alglayc (sensr) ve iletiflim teknolojileri, biliflim dnyasna daha nce hi dflnemeyeceimiz frsatlar yaratmfltr. rnein, bir flehirdeki trafik akfl sadece belli noktalara alglayclar yerlefltirilerek llebilirken ok
ucuzlayan bu alglayclar sayesinde pek ok noktada lm yaplabiliyor ve yine
olduka makul dzeylere gelen iletiflim maliyeti ile merkeze taflnabiliyor.
Bunun sonucu olarak da merkez olarak belirli blgelerde trafik younluu yafland zaman
annda fark edilerek nlemler
alnmasna olanak salayabiliyor.
Sonu olarak biliflim dflndaki
teknolojik geliflmelerin de biliflim dnyasnn kullanmna sunulmas sonucu akll biliflim
(smart computing) gelecek vaat
eden bir teknoloji olarak gnmz zmlerinin bir paras hline gelmifl durumdadr.
BULUT BLfiM EfiTLER VE ZMLER

Bilgi Teknolojileri (BT) dnyasnn son yllardaki gzde kavramlarndan biri bulut
biliflimdir. Gnmzde daha iyi biliflim hizmetlerini daha ucuza sunabilme becerisi
kiflilerin ve iflletmelerin amalaryla dorudan rtflmektedir. Buna paralel olarak biliflim dnyasn ynlendiren kifliler arasnda yaplan arafltrmalarda biliflim teknolojilerinde ncelii olan alanlardan birinin bulut biliflim olduu ortaya kmfltr.
Bulut biliflimle ilgili ABD Ulusal Standartlar ve Teknoloji Enstitsnn (NIST)
tanm afladaki gibidir.
Bulut biliflim, dflk ynetim abas ya da servis salayc etkileflimi ile hzla
devreye alnp salverilebilen istee gre ayarlanabilir biliflim kaynaklar paylaflm
havuzuna istendiinde ve uygun bir flekilde a eriflimi salayan bir modeldir.
Resim 8.1
Trafik durumunu
cep
telefonunuzdan
izleyebilirsiniz
168
fiekil 8.1
Bulut Biliflim ile
ihtiyacmz kadar
biliflim
hizmetimizdedir
VM: Sanal Makine flletim

Sistemi, MainFrame
sunucular zerinde alflan
iflletim sistemidir. lk
versiyonu 1972 ylnda
VM/370 ad ile kullanma
sunulmufltu.
BT dnyasnn 1960l yllarda merkez bilgi sistemlerinden olufltuunu grmekteyiz. Merkez olan bu sistemlerde bilgisayarlar MainFrame ya da Supercomputer
olarak adlandrlyordu. Olduka pahal olan bu bilgisayarlar terminal ekranlar
zerinden ok sayda kullanc tarafndan kullanlmaktayd. 1980li yllara geldiimizde ise kiflisel bilgisayarlarn ortaya kmasyla birlikte reticilerin kiflisel bilgisayar yani Personel Computer (PC) retmesi ile hzl bir dnflm bafllad. Bilgisayar
herkes tarafndan eriflilebilir oldu ve PClerin gc artarken maliyetler her geen
gn dflt. MainFrameler yerine daha dflk ifllem gcne sahip genel olarak tek
bir ifle odakl sunucu bilgisayarlar retildi. Bu zamanlarda odak noktas dorudan
uygulamann kendisi olduundan kaynaklarn verimlilii gz ard edildi. Kullanc
ve uygulama says milyonlar hatta milyarlar buldu. Gnmze geldiimizde ise
mobil teknolojilerin ucuzlamas ve hzl iletiflimin de itici etkisiyle BT yaflammzn
her alanna girdi. nanlmaz byklkteki bilgiler retilip tketilmeye baflland. Bilginin sunumu ve eriflimi deiflti ve kolaylaflt. Artk dijital dnyada yaflamaya baflladk. Yaflamn her alanna entegre olan bu yeni dnya dzeninde daha nce arka
planda olan gvenlik, devamllk, verimlilik ve ulafllabilirlik gibi kavramlar n plana yerleflti. flletim maliyetlerinin de hzla artmas ve iletiflim maliyetlerinin dflmesi ile merkez sistemlerin yldz tekrar parlamaya bafllad.
BT olan her alanda adn duyduumuz bulut biliflim aslnda hem eski hem de
yeni bir kavramdr. Eski bir kavram olarak bulut biliflimi gemiflte yaptmz fleylerin geliflen gnmz teknolojisi ile tekrar n plana kmas olarak adlandrabili-
riz. Ayn zamanda gnmzn bilgi teknolojisinin gerektirdii ihtiyalarn salanmasna ynelik yeni bir model olarak da bulut biliflimi grebiliriz.
Daha fazla detaya girmeden nce ou yerde bulut biliflimle ad beraber anlan
sanallafltrma kavramna gz atalm.
Sanallafltrma ilk IBM tarafndan gnmzde de kullanlan ve en gvenli BT
hizmet ortam olan MainFrame sistemlerinde Sanal Makine kavram ile hayata gemifltir. Bu sistemle ana bilgisayar belirli bir yazlm ile blnerek birden fazla kullancya ayn anda hizmet salayabilmektedir.
IBM zmnde kullanlan sanal makinenin tanmn ise ilk defa Popek ve
Goldberg yapmfltr. Onlara gre sanal makine gerek makinenin etkili ve soyutlanmfl bir kopyasyd. Sanallafltrmann temelindeki sanal makineler ifllevlerine gre iki temel gruba ayrlmaktadr.
Sistem Sanal Makineleri: Bu tip sanal makinelerde bir arayz yardm ile
ayarlanan gerek makine kaynaklar paylaflml olarak kullanlr. Her bir sanal makine kendi iflletim sistemine sahiptir. Bu tip sanal makineler donanm seviyesinde
alflabilecei gibi mevcut bir iflletim sisteminin zerindeki zel yazlmlarla iflletim
sistemi kaynaklar zerinden de alflabilir.
Proses Sanal Makinesi: Herhangi bir konak iflletim sistemi zerinde modl
olarak alflan ve kendi iinde alflacak program bileflenlerinin zerinde alfllan
donanm ya da iflletim sisteminden bamsz olmasn salayan sanal makine tipidir. Bu sanal makineyi aslnda kiflisel bilgisayarlarmzdan yakndan tandmz JAVA ve .NET platformlarndan biliyoruz. Java uygulamalar JVM (Java Virtual Machine), .NET uygulamalar ise CLR (Common Language Runtime) kullanrlar. zellikle JVM hemen hemen tm iflletim sistemlerinde desteklenmektedir. Bu da onun
popleritesini arttrmaktadr. Bir Java kodu derlendikten sonra JVM bulunan herhangi bir iflletim sisteminde alfltrlabilir. Bu sayede Linux, Windows veya dier
JVM destekli sistemlerde ayr ayr uygulamalar yazmak zorunda kalmayz.
Sanallafltrma bunun dflnda kullanm alanna gre de birok eflide ayrlr. rnek olarak A Sanallafltrma, Yedekleme Sanallafltrma ve Sunucu Sanallafltrmay
verebiliriz. Bunlarn her birinde temel ama ilgili fiziksel kaynan mantksal olarak ok daha fazla noktada kullandrlmasdr.
Sanallafltrma evimizde kullandmz kiflisel bilgisayarlar veya kurumsal ifl yklerinin alflt sunucu olarak tabir edilen ok byk bilgisayarlarda, sanallafltrma
yazlmlar ile kullanlr. Sanallafltrma yazlm, zerinde ykl olduu donanm,
sanal makinalarn sanal kaynaklar olarak organize eder ve paylafltrr. cretsiz olarak kiflisel bilgisayarmzda kullanabileceimiz KVM, VirtualBox, Xen gibi sanallafltrma yazlmlarn rnek olarak verebiliriz. Profesyonel ifl dnyasnda kullanlan
sanallafltrma yazlmlarna rnek olarak IBMnin MainFrame teknolojisinin ak sistemler tarafna aktarlmasyla oluflturduu IBM PowerVM gsterilebilir.
Merkez Bilgi flleme, stemci Sunucu, nternet ve Sanallafltrma kavramlarn bir
DNAy oluflturan paralar gibi bir araya gelip bulut biliflimi oluflturduunu dflnebiliriz. Byk bir hzla geliflen iletiflim teknolojileri, nternetin gnlk yaflantmza entegre olmasna ve kaynaklarn uzakta da olsa hzla eriflimine olanak salamaktadr. Gnmzn artan veri depolama, iflleme, gvenlik, iflletim ihtiyalar sradan bir kullancy bile etkilemektedir. rnek olarak Bulut Biliflim hizmetlerinden biri olan Bulut Depoloma herkes tarafndan yaygn olarak kullanlmaya bafllanmfltr (Dropbox, Google Drive ve Yandex.Disk gibi). Yakn gelecekte kullanacamz cihazlarda bir i depolama birimi olmamas kuvvetle olasdr.
169
Gerald John Jerry Popek

(Eyll 1946 - Temmuz 2008)
iflletim sistemi ve
sanallafltrma konusundaki
arafltrmalar ile tannan
Amerikan bilim adamdr.
170
Bulut biliflimde bulut bizi donanm kaynaklarndan ve altyap uygulama servislerinden soyutlar. Bu kaynaklara eriflim mobil bir cihaz veya kiflisel bilgisayarmzdaki arayz uygulamalarla salanr. rnek olarak Web Tarayc zerinden kullandmz bir e-posta servisinde bu servisin nerede ve nasl verildii gibi detaylar bulut sayesinde otomatik olarak salanr.
Bulut biliflimin anahtar zellikleri flunlardr:
Self servis hizmet sunumu
Genifl a eriflimi ile konumdan bamsz kaynak havuzu
zlenebilen ve llebilen hizmet sunumu
Otomatik servis kurulumu
Bulut biliflimin yukardaki anahtar zelliklerinin kullanclara salad faydalara gz atalm.
Maliyetlerdeki Dflfl: Yksek standartdaki donanm bileflenlerini ve profesyonel hizmet kalitesindeki iflletim desteini makul fiyatlarla kullanma imkn salanmaktadr. Ayrca merkez sistemlerde donanmlarn kulland enerji maliyetlerinin dflrlmesi ok daha kolaydr.
Esneklik: Bulut biliflim sayesinde BT kaynaklarnn iflletmelerin gnlk ortalama
yklerine gre planlanmas mmkn olmaktadr. flletmenin ihtiya duyabilecei daha yksek kaynaklar, bulut servis salaycs tarafndan hzla karfllanabilmektedir.
Ynetim Kolayl: Gnmz BT sistemlerini oluflturan donanm ve yazlmlarnn alflt yaplar olduka karmaflk ve iflletimi zor yaplardr. Verimli ve gvenli bir iflletim iin yetkin BT uzmanlarnn destei gerekmektedir. Bulut biliflim
bu noktada da devreye girmektedir. Bu modelde tm bu karmaflk iflletim bulut
servis salaycs uzmanlar tarafndan salanmaktadr. flletmelerin istemci tarafnda kulland BT cihazlar da daha basit yapl cihazlar olduundan dflk uzmanlk ile iflletilmesi mmkn olmaktadr.
Taflnabilirlik: Herhangi bir sebeple bulut servis salaycsnn deifltirilmesi
istediinde benzer servisi verebilen dier bir servis salaycya gemek ou zaman iflletmenin verisinin aktarlmas ve a eriflim ayarlarnn tekrar dzenlenmesi
kadar kolay olmaktadr.
stn Devamllk ve Gvenlik: Bulut servis salayclar sistemlerini yksek devamllk prensibi ile yedekli yapda ve sanal gvenlik tehditlerine karfl
savunacak yetenekte BT teknolojisinin gncel imknlarna gre tasarlayp kurmufl ve srekli yenilemektedir. Ayrca uzman sistem yneticileri ile srekli sistemleri izlemektedirler.
Bulut biliflimin sistemleri merkez yaplarda tasarlanmakta ve uzman BT personelleri tarafndan kurulup iflletilmektedir.
Bulut yapsndaki BT fl Modellerini seviyede gruplayabiliriz. Bu seviyeler biri dierinin zerinde olacak flekilde ve hizmet sunum seviyesi asndan alttan yukar ktka artan yapdadr.
Altyap Bulut Servisi (IaaS): Bu en temel bulut modelidir. Bu modelde donanm seviyesindeki kaynaklarn sunumu gerekleflmektedir. Bu model bulut denince akla ilk gelen servis modelidir. Gnmzde birok yerli ve yabanc altyap servis salaycs faaliyete gemifltir.
Platform Bulut Servisi (PaaS): Bu modelde son kullanc yazlmlarnn
zerinde alflt orta katman yazlmlar, veritaban ynetim sistemi yazlmlar ve Java Runtime gibi bileflenlerin sunumu gerekleflmektedir. rnek
olarak Google Maps verilebilir. Google Maps zerinde kendi uygulamanz
gelifltirip, uygulamanzn gerektirdii harita altyapsn hazr hizmet olarak
Googledan alabilirsiniz.
171
Yazlm/Uygulama Bulut Servisi (SaaS): Bu modelde ise asl iflin yapld yazlmn kendisi servis olarak verilmektedir. rnek olarak hemen hepimizin kulland ve Web tarayc zerinden erifltiimiz e-posta hizmetlerini
verebiliriz.
fiekil 8.2
Bulut biliflim ifl
hizmet modelleri
SaaS
PaaS
laaS
Bulut Biliflimde dier nemli bir nokta da Bulut destekli BT yaplarnn kurulum modelleridir. Kk bir iflletme dier iflletmelerle ortak kullanaca ve nternet zerinden eriflebilecei genel bir bulut servis salaycs seerken byk BT
sistemlerine sahip bir iflletme kendine ait bulut hizmeti oluflturup departmanlarna
kendi nternet a zerinden bu hizmeti salayabilir.
Kurulum modelleri asndan bulut biliflimde temel model vardr.
Genel bulut (public cloud): Bu modelde nternet zerinden eriflilen ve servis
olarak alnan BT ifllemleri sz konusudur. ou ticari iflletme bu modeli kullanarak alflmaktadr.
zel bulut (private cloud): Bu modelde BT servisleri ilgili kurum veya iflletme kendi Veri Merkezinde Bulut Hizmetini salayacak bileflenleri kurup tipik olarak kendi zel a iinde yer alan i kullanclarnn hizmetine sunmaktadr. Bu
model de zel ifllevlere sahip kamu kurulufllar tarafndan tercih edilmektedir.
Karma bulut (hybrid cloud): Bu model adndan da anlafllaca gibi yukardaki iki modelin ortak kullanld modeldir.
Bulut yapsnn salad birok faydann yannda tafld riskleri de unutmamak gerekir. Bu riskler, servisi talep eden kifli veya kurumlarn kendilerine ait zel
flartlara gre deifliklik ierir. Bulut yapsnn en byk risk noktas veri gizlilii ve
buna paralel olarak veri gvenlii ile hizmet devamlldr. Bir banka iin Genel
Bulut yapsnn kullanlmas sz konusu olamaz. Bulut biliflim dnyasna adm atmadan nce hangi ifl modelinin kullanlaca ve hangi kurulum modelinin uygun
olduunun belirlenmesi bu risklerin azaltlmasna yardmc olacaktr. Genel olarak
bakldnda ou iflletme veya kurum iin bulut biliflimin yararlar getirdii risklere gre ok daha yksektir. Arafltrma kurulufllarnn yapt inceleme sonular gelecein bilgi teknolojisinin bulut biliflim zerine oturacan gstermektedir. Bununla beraber her trl ifl yknn bulut mimarisine aktarlamayacan da unutmamamz gerekir.
172
SIRA SZDE
D fi N E L M
Kiflisel bilgisayarmzda
SIRA SZDE evrimdfl kullandmz kelime editr uygulamasnn bulut biliflim hizmeti olarak benzerine rnek nedir?
fi N E L M
MOBL DBLfiM
VE UYGULAMALAR
Mobil cihazlarn BT dnyasndaki yerini almas farkl teknolojilerin geliflimi, piyasa flartlarnnS ihtiyalar
ve sosyal geliflimin bir sonucu olarak karflmza kt ve en
O R U
parlak gnlerini yaflamaya bafllad. Daha nce hi de gereki grnmeyen tahminler bu geliflimin sonucu artk doruluunu ispatlamaya baflladlar.
S O R U
DKKAT
DKKAT
Resim 8.2
N N
SIRA
SZDE
Mobil
cihaz
rnekleri
AMALARIMIZ
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Resim 8.3
lk taflnabilir
bilgisayara bir
rnek
Bu yzyln bafllarnda taflnabilir bilgisayarlarn saysnn masast bilgisayar

saysn geecei ngrs gereki bulunmamflt. Ayn flekilde geen yzyln
sonlarna doru cep telefonu ile yaplan konuflmalar, sabit hatl telefonla yaplanlardan ok olaca ngrlmfl ve bu da gereki bulunmamflt. Ayrca cebimizde
4 Core CPUya ve XVGA (1024768 pixel) znrle sahip gl bir cep telefonu taflyacamz befl yl nce hangimize inandrc gelirdi?
Tabii ki bu tahminlerin gereki grnmemesinin arkasnda ok mantkl nedenler var. rnein, ilk taflnabilir bilgisayar ortaya kt zaman kelimenin tam
anlamyla taflnabiliyordu.
Ama sadece taflnabiliyor taflnrken kullanlamyordu. nk alflabilmek iin normal flehir flebekesi elektrie ihtiya duyuyordu. Ayrca
deil dizinizin stne koyup alfltrmanz, taflmak iin bile olduka ar
cihazlard. Bu cihazlarn
ortaya kmaya baflladnda tarih 1980lere doru yaklaflyordu. Bu cihazlar zaman iinde geliflmeye devam etti. nce laptop daha sonra notebook bilgisayar olarak isimlendirildi. Yaygnlaflmaya baflladnda ise taflnabilir bilgisayar ya da dizst bilgisayar olarak
Trke isimlendirildi. Bu cihazlar nce greceli olarak makul boyutlara ve arla
173
SIRA SZDE
SIRA SZDE
indi ve bu arada teknolojik kabiliyetleri snrlyd. Ama artk bir yere taflyabiliyorD fi N E L Mramen fidunuz ve dizinizin stnde kullanabiliyordunuz. Tm bu geliflmelere
yatlar ok yksek olduundan yaygn olarak kullanlamadlar.
Geen bu yzyln baflna gelindii zaman ise kritik teknolojiS artk
O R U olduka k1/4
lmflt. rnein daha nce 5 inch disketler kullanlrken (kapasitesi 140KB)
bugn 1 inch disklerde GB boyutunda bilgi taflnabiliyor.
DKKAT
Ekran znrl daha nce karakter tabanl ve sadece birka
yz harfi gsterebilirken bugn HDMI kalitesinde (19201280) ekranl taflnabilir bilgisayar saSIRA SZDEgeliflmelere
tn alnabiliyor. Makinelerin bilgi ifllem gc de yukarda belirttiimiz
paralel olarak byk geliflme gsterdi. Bu geliflimin yazlm asndan en byk
yeniliki yaklaflm ise taflnabilir bilgisayar ile masast bilgisayarlarn yazlmlar
AMALARIMIZ
arasnda bir fark kalmamasdr. Zira yakn gemifle kadar bu bilgisayarlarn iflletim
sistemleri daha dflk gce sahip bilgisayarlarn etkin kullanlabilmesi iin taflnabilir (mobile) srmler ile alflyordu. Bugn ise byle bir fark yok.
K T A P
Taflnabilir bilgisayarlarn ilk ortaya kt dnemlerde, iletiflim yetenekleri de
ok masum snrlar iinde kalyordu. Bilgisayarlarn birbirlerine balanarak bilgi
alflveriflinde bulunmas henz standartlarnn tartfllmas aflamasndayd. Bu bilgiTELEVZYON
sayarlarn nternete balanmas konusu ise zaten lkemizde nternetin kullanlmasnn 1990larn ortalarnda mmkn olmasyla ancak salanabildi.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
N N
http://arsiv.ntvmsnbc.com/news/75619.asp lkemiz nternet ile 1987de

N T E tanflt.
RNET
Bugn taflnabilir bilgisayarlarn ounun iinde bulunan 3G modem araclyla istediiniz yerden nternete girerek alflabiliyorsunuz. Tabii bu olanak sadece
BT teknolojisinde deil ayn zamanda iletiflim teknolojisinde de yafladmz gz
alc gelifliminin bir sonucu olarak karflmza kyor.
Bir taraftan taflnabilir bilgisayarlar (nce mobile computer daha sonra laptop
computer ve en gncel olarak da notebook olarak adlandrlan) olarak geliflimine devam ederken teknolojisi ve kullanm son derece farkl olan avu ii (palm)
ve nispeten akll cep telefonlar da kendini gstermeye bafllamfl ve geliflimlerini
bir sre ayr kulvarlarda srdrmfllerdi. Tabii bu cihazlarn ilk rneklerinin karflmza kmas daha ncelere dayanr ama bu rnler maalesef baflarl olamadlar.
Bunun nedeni de gelinen teknolojik noktann avu ii byklnde nispeten
kullanlabilir akll ajandalarn makul fiyata imalatna izin verecek dzeyde geliflmifl
olmasyd ama iletiflim teknolojisi daha yeni yeni cep telefonu ile ancak konuflulabilecek olgunlua gelmiflti.
Bu yllarda, cep telefonu ile konuflma yapabilmek inanlmaz bir geliflmeydi ve
hatta (birka sene daha gemesi gerekse de) ksa mesaj (SMS) bile yollayabiliyordunuz. Cep telefonlar zerinden veri iletiflimi ise hayal bile edilemiyordu. Hayalin tesine geip de kullanlabildii (WAP teknolojisi ile) zaman ise baflka engellerle karfllaflld.
Zaten GSM zerinden iletiflimin ok pahal olmas yannda WAP zelliine sahip cep telefonlarnn fiyatlar da ok yksekti. Ancak bu telefonlar zaman iinde
yavafl yavafl ucuzlamaya ve GSM zerinden haberleflmenin maliyeti makul seviyelere inmeye bafllaynca avu ii bilgisayarlar ile cep telefonlar geliflimlerini tek bir
ara olarak devam ettirdi yani akll cep telefonlar (smartphone) ile tanflmfl olduk. Bugn akll cep telefonlar HDMI kalitesinde grnt iflleyebilen, video ekebilen, birden fazla CPU barndran ve 32 GB gibi saklama kapasitesi olan cihazlar olarak karflmza kyor. Gnmz piyasasna gz attmzda ise ortaya bir
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
WAP: kablosuz Uygulama

Protokol (Wireless
Application Protocol) cep
telefonu, avu ii bilgisayar
gibi yetenekleri (ekran
boyutu, ifllem gc) snrl
cihazlarn nternet
uygulamalarna
balanabilmesi iin
gelifltirilmifl bir protokoldur.
174
baflka cihazn ktn gryoruz. Bu cihazlar tablet bilgisayarlar olarak adlandrdmz cihazlar ve GSM teknolojisi ile bilgi haberleflmesi kabiliyeti olan avu ii
bilgisayarlarn bytlmfl, glendirilmifl ve telefon konuflmas iin tasarlanmamfl(!) hlidir. Sonu olarak avu ii/akll telefon/tablet cihazlar son 15 yl iinde
hayatmza giren (avu ii cihazda olduu gibi hayatmzdan kan) ve kaderleri
teknoloji dflnda etkenler ile belirlenen teknolojilerdir ve taflnabilir bilgisayarlar
ile paralel geliflimlerine her gn devam etmektedirler.
Bu noktaya kadar konuya teknoloji asndan yaklafltk. Aslnda bu teknolojik
geliflimi ynlendiren (en azndan geliflim hzn arttran) bir baflka etken de piyasa
ve sosyal etkenlerdir. Bu teknolojiler bazen prestij iin bazen satfllarn arttrlmas
bazen de masraflarn azaltlmas iin kullanldlar. Mflteriler ise teknolojinin faydalarna alflp daha fazlasn ister oldular. Gnmzde ise mobil teknoloji kullanlmamas sz konusu bile olamayacak noktalara geldi. rnekler ile bu kullanm
aklamak gerekirse;
Mobil telefonlar telefon konuflmas iin kullanmaya bafllamamzn hemen
arkasndan tantlan WAP zellikli olan telefonlar ile WAP bankacl bir
model hline gelmiflti. Reklamlarda hep WAP bankaclnn ne kadar kolay
olduu ve hayat kolaylafltrd vurgulanyordu. Ancak ifle bir de kullanm
tarafndan baktnz zaman nerede ise hi kullanan yoktu. Ama bankalar bu
projeleri prestij asndan hayata geirdiler. Hatta kaytl kullanc says
uzun sre drt haneli rakamlar bile gremedi. Bunun nedenleri ise WAP
zellikli telefonlarn ve iletiflimin pahal olmasyd.
Bugn ise nternet bankacl hayatmzn bir paras olmufltur ve nternet
flubelerine mobil cihazlardan eriflim her gn artmaktadr. Yani daha nce
banka flubesine gitmek mflterilere zor geldii iin masast bilgisayarlarmzdan bankaclk ifllemi yapmak isterken artk masamza bile gitmeden elimizdeki mobil cihaz ile (dizst bilgisayar, akll telefon ya da tablet ile) ifllemleri yapyoruz. Bu geliflimin bir nedeni nceden akladmz gibi mflteri istekleridir.
Ancak bu geliflime bankaclk sektrnn olumlu olarak yaklaflmasnn ve
yatrm yapmasnn en nemli nedeni ise finansal kayglardr. Zira mflterinin banka flubesine gitmek yerine nternet bankacl ile ifllem yapmas
bankaya on kat daha ucuza mal oluyor. Yani geliflmenin bir nedeni de masraflarn azaltlmasdr.
Bilgiye ulaflmada, kurumlar bizlere sunduklar uygulamalar ile hayatmz
kolaylafltryorlar. rnein, beklediiniz uan havaalanna inip inmediini
renmek iin akll cep telefonunuzu kullanmanz yeterli oluyor.
Yaflantmza son zamanda giren bir kullanm flekli de sosyal medya uygulamalardr (facebook, twitter gibi). Bu uygulamalar sayesinde duygu ve dflncelerimizi dostlarmz ile paylaflabiliyor, yorumlarda bulunabiliyor ya da
grdmz gzel bir makaleyi paylaflabiliyoruz.
Artk gemifli bir yana brakp konumuz olan mobil teknolojinin neden bu kadar
popler olduunu anlamak istersek gnmz koflullarna gz atmakta fayda var.
Artk taflnabilir bilgisayarlar (inanlmas ok g gelse de) yaklaflk ayn gce sahip masast bilgisayarlar ile ayn fiyata satlmaya bafllandlar.
Dizst ve tablet bilgisayarlar artk masast bilgisayarlar ile benzer bilgi ifllem gcne ve ekran kalitesine sahipler. Hatta akll telefonlar bile bu yarfla katlmaya alflyorlar. Mobil cihazlarn ekran teknolojisinde ise her gn
bir yenilik ile karfllaflyoruz.
175
Daha nce byk problem olan veri saklama da artk problem olmaktan
kmfltr. Mobil cihazlarda iki temel teknolojik problem vard. ncelikle
saklama kapasitesi. Zira yakn zamana kadar 51/4 ya da 31/2 inch boyutundaki disk srclerin yerini 2 inch ya da 1 inch diskler almfltr. Artk inanlmas g saklama kapasiteleri olduka makul fiyatlara satn alnabiliyor. Mobil cihazlardaki en byk tehlike ise cihazn darbe grmesi (yere dflmesi
ya da hzlca hareket ettirilmesi) sonucu dner diskli disk srclerdeki bilgilerin kaybedilmesiydi. Teknoloji buna ilk zm olarak artk iyice klp ucuzlayan ivme alglayc (sensr) teknolojisi ile anormal bir hareket
annda diskin motorunu durdurarak ve disk kafasn disk plakalarndan
uzaklafltryordu. En son geliflme ise fiyatlar ok makul dzeylere inen ve
hareketli para iermeyen SSD (Solid State Disk) diskler ile bu problem tmyle afllmfl oluyordu. Ayrca SSD disklerin ok daha az enerji harcamas
nedeni ile pil mr problemi de nispeten zlmfltr.
ok yakn zamanda ortaya kan netbook tr taflnabilir (nispeten daha dflk kapasiteli) bilgisayarlar son derece makul fiyatlara satlyorlar (masast bilgisayarlardan ok daha ucuza).
lkemizde bilgisayar okur-yazarlnn artmasnn yan sra devletin biliflim
sektrne ve zellikle eitim alannda biliflimden daha ok yararlanma yaklaflm sonucu taflnabilir bilgisayar ve tablet bilgisayarlarn kullanm byk
bir artfl gstermektedir. Bunun en iyi rnei Milli Eitim Bakanlnn Fatih
projesidir.
Mobil iletiflim teknolojisi ok ucuzlad. Artk neredeyse ADSL fiyatna rakip
olabilecek kullanm paketleri ile 3G iletiflimden yararlanabiliyoruz. Dolaysyla daha nce fiyat nedeniyle kullanmaktan ekindiimiz
akll telefonlaSIRA SZDE
rmzdaki GSM veri zelliinden daha ok yararlanr olduk.
Teknolojik geliflmeler sonucunda artk nternete her yerden makul fiyatlarla
D fi N E L M (Facebobalanlmaktadr. Bunun sonucu olarak da sosyal a uygulamalarnn
ok, Twitter ve Foursquare gibi) kullanmnda gzle grlr bir artfl olmufltur.
Piyasa rekabetinin gittike arlaflt gnmzde kurumlar
azaltS O masraflar
R U
mann yan sra kurumun itibarn sosyal medya zerinden de takip etmeye
baflladlar. Zira kurumlar kendileri ile ilgili grfl ve dflncelere sosyal
DKKAT
medya paylaflmlar zerinden eriflebiliyorlar.
Mobil teknoloji kullanmn artmasnn en byk nedeninin mobil veri iletiflimiSIRA bir
SZDE
nin ucuzlamas olduunu daha nce rnekler ile belirttik. Ancak
de mobil veri iletiflimin neden ucuzlad konusuna bir gz atmakta yarar var. Mobile telefon
iletiflimi (yani telefon konuflmas) ilk kullanma ald zaman (23 fiubat 1994) tekAMALARIMIZ
noloji ve GSM firmalarnn kazanlar ile bugnk kazan yaplar olduka farkldr. Teknoloji ilk kullanlmaya bafllandnda cep telefonlar (akll telefon zellikleri sz konusu deildi) olduka pahalyd. GSM grflmelerine
olanak salayan
K T A P
GSM altyap cihazlar da az retiliyordu (yani telefon santrallerine benzetebiliriz)
ve hi te ucuz deildi. Son olarak da hem GSM altyapsnn pahal olmas hem de
GSM hizmeti salayan firmalar arasndaki rekabet nispeten az olduu iin GSM ile
TELEVZYON
telefon grflmesi mflteri asndan pahal bir teknoloji ama GSM hizmet salayc firmalar asndan ok krl bir hizmetti.
3G: Cep telefonlarndan

nternete eriflim hz bafl
dndrc bir hzla artyor.
Bu teknolojinin ilk rnleri
GPRS ile 8 kbit/s
hzndayd. Daha sonra 59
kbit/s hzna kadar kabilen
EDGE teknolojisi ile tanfltk.
Bugn ise 3G teknolojisi ile
10 Mbit/s hznSIRA
stneSZDE
klabiliyor.
N N
E R N Ewww.milliyet.
T
lkemizde iletiflim teknolojisinde bir dnm noktas haberi N Tiin
com.tr/2004/02/27/pazar/paz05.html adresine bakabilirsiniz.
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
176
Ancak cep telefonu imalat sektrnde rekabet artnca cep telefonlar (akll
olanlar da dhil) ok ucuzlad ve cep telefonu retimi eskisi kadar krl olmaktan
kt. Benzer rekabet ve dflk kr ortam hem GSM altyaps reten firmalar hem
de GSM hizmet salayan firmalar iin de sz konusu oldu. Artk GSM hizmet salayc firmalar, hem grflme fiyatlarn her gn daha da dflryorlar hem de geliflmifl zellikte cep telefonlarn uzun vadeli abonelik taahhd karfll nerede ise
cretsiz sahip olma olana salyorlar.
GSM firmalarnn telefon konuflmasndan dolay dflen krllklarn arttrmak
iin veri kullanmnn zendirilmesi yoluna gidildi. GSM firmalarnn ilk yllardaki
en byk problemi mobil cihazlardan eriflilerek kullanlabilecek ierik olmamas
ya da az olmasyd. Bu durumda da cep telefonu sahibinin akll telefonunun veri
zelliini kullanmas iin bir neden yoktu. Bunun nne gemek iin GSM servis
salayc firmalar ilk nlem olarak kendi mobil uygulamalarn ve web sitelerini
kurmak yoluna gittiler. Ancak bu konuda uzman olmadklar iin rettikleri uygulamalar ilgi ekici olmad ve fazla kullanlmadlar. Daha sonraki yaklaflm ise mobil teknolojiler zerine alflmak isteyen firmalara destek olunmas fleklinde gerekleflti ve nispeten baflarl da oldu. Ancak gnmzde sosyal medya kullanm
bu problemi nerede ise tmyle zmfltr.
Artk mobil biliflim yaflammzn ayrlmaz bir paras hline gelen teknolojik altyap/rnler makul maliyetler ile alnabilir/kullanlabilir hle geldi. Rekabeti bir
piyasada ne kmann yolu ise artk yeniliki zmler, kampanyalar ya da kullanmlar ortaya kartmaktr. Yani ticari dnya hazr olan bu ortam kullanmak iin
ok farkl zmler ile karflmza kyor.
Kurumlar, mflterilerinin mmkn olan her trl teknolojik olanaklar kullanarak hizmetlerinden yararlanmasna nem veriyorlar. Ve tabii ki mobil biliflim en
byk neme sahip olan (dierleri ise nternet, ar merkezleri ve kiosklar) hizmetlerin baflnda gelmektedir.
Kurumlar, mflterilerinin her trl yorumunu/flikayetini/dileklerini ve nerilerini
teknoloji araclyla almak istiyorlar. Bu nedenle hem web sitelerinde hem de sosyal
medya da kendilerine ulafllmas iin her trl kolayl salyorlar. lgintir ama byk btn firmalarn (sadece teknoloji firmalar deil) sosyal paylaflm iin kurulmufl
olan Facebookda hesaplarnn olmas bu deiflimi ok ak bir flekilde gsteriyor.
Tketicinin deiflmekte olan satn alma alflkanlklarna paralel olarak mobil dnya ile birleflen yaratc pazarlama/bilgilendirme teknikleri de karflmza kyor. rnein sabah nternette zelliklerini incelediiniz cep telefonu ile ilgili bir kampanya
mesajnn, bu rnn satld bir maazann nnden geerken cep telefonunuza
gelmesi gibi uygulamalar ok da uzak olmayan bir gelecekte karflmza kacaktr.
Tketici asndan da mobil uygulamalar byk kolaylklar salyor. rnein,
ayn uygulamay (Foursquare) kullanan arkadafllarnzn evresinde olanlar grebiliyor, karfllafltnz gzel bir manzaray, beendiiniz bir yazy veya konu hakkndaki dflncelerinizi sizi izleyen arkadafllarnzla annda (Facebook/Twitter)
paylaflabiliyorsunuz.
Mobil uygulamalarn belki de en pratik ve kolay kullanm, alflverifl iin maazalar gezerken bilgi ve yorum almak iin kullanlmas. Genelde bir rn satn almadan nce nternette bilgi toplamak artk alflkanlk hline geldi. Ancak sokakta
gezerken daha nce grmediiniz ve beendiiniz rn satn almak ise her zaman karfllaflabileceiniz bir durumdur. Bu durumda cep telefonunuzdan ya da
tabletinizden yapacanz hzl bir arafltrma hem rn ile ilgili ilave bilgi salayacak hem yorumlara ulaflabilecek hem de fiyatlar hakknda bilgi sahibi olduunuz
iin pazarlk flansnz artacaktr.
177
BYK VER
sminden de anlafllabilecei gibi ok byk miktarda veri ile alflmak olarak aklanabilir. Adnda belirtilmese de veriler ile daha da youn alflmak ve farkl bakfl
alaryla analizler yapmak da byk veri kavramnn tanm iinde yer almaktadr.
Byk veri deyince aklmza Biliflim sektrnde daha nce byk miktarda
veri kullanlmyor muydu? ve neden bugn Byk Veri gibi bir konsept zerinde alfllyor? sorular gelmektedir.
Tabii ki Biliflim sektrnde daha nce byk miktarda verilerle urafllyordu.
rnein, kurumlar mali ve stratejik durumlarn izlemek zorunda olduklar iin ilgili olabilecek btn verileri gzden geirmeleri yani milyarlarca farkl trdeki veriyi bilgiye evirmeleri ve bu bilgileri bir araya getirmeleri gerekmekteydi ya da
btn borlar, alacaklar sahip olduu taflnabilir/taflnamaz varlklar gibi bilgileri
nce kendi iinde gruplayarak daha sonra da bunu bilano gibi bir yapda zet hle getirerek bir sonuca varabiliyorlard. Ancak bu bilgilerin hepsi yaps belirli
(structured) bir formdayd. Sonu olarak diyebiliriz ki evet, kurumlar uzun zamandr, byk veriler ile uraflyorlar ve bilgisayarn en yaygn kullanm alanlarndan biri budur.
Dier sorumuzun cevab ise teknolojiden olduka uzaktr. Bugn etkisini her
geen gn daha da arttran bir sosyal medya gerei ile karfl karflyayz.
Resim 8.4
Sosyal medya,
kifliler arasndaki
bilgi paylaflmnda
r at
Sosyal medyada kurumlar iin hayati saylabilecek bilgiler de barnyor. rnein kiflilerin/mflterilerin kurum hakknda fikir/flikayet/yorumlarn en ok sosyal
medyada paylafltklar bilinen bir gerek ve bu bilgi kurumlar asndan hayati
nem taflmaktadr. Bir baflka gerek de rekabetin gn getike sertlefltii piyasa
koflullarnda daha isabetli stratejik ve riskleri en aza indiren kararlar verilmesi gerekiyor. Bu adan da sadece alfllmfl raporlarn tesine gemek ve iki yeni yakla-
178
Yapsal Veriler: Kaytlarn

belli bir dzen iinde olduu
bilgilerdir. rnein, kredi
kart harcama kaytlar gibi.
Yapsal Olmayan Veriler:
Herhangi bir dzeni
olmayan, gelifligzel
yapdaki bilgilerdir. rnein,
gazetede okuduunuz bir
makale gibi.
Ak kaynak olan hadoop

projesi, makul fiyatl
sistemler ile byk verileri
ifllemek konusuna zm
getirmektedir.
flm hayata geirmek kabul grmektedir. Bu yaklaflmlardan ilki daha da eski verileri hesaba katmak ve tabii ok daha byk veriler ile alflmay gerektirmesi; dier yaklaflm ise veriler arasndaki karmaflk iliflkileri bulmaya alflmaktr. Bu da
veriler arasnda daha youn alflmay gerektirmektedir.
Ksaca, yukarda belirttiimiz (sosyal medyada oluflan veriler ve rekabeti olabilmek iin eldeki bilgilerden daha fazla yararlanma ihtiyac) nedenlerden dolay
bugn Byk Veri son derece stratejik bir yaklaflm olarak karflmza kmaktadr.
htiyac tanmladmz bu noktada teknik ayrntlar da belirtmekte fayda var.
Bu kadar byk miktardaki bilgi (alfllmfln tesindeki miktarda gemifl bilgiler) ve bilgi iflleme gc (karmaflk iliflkilerin bulunmas) gemiflte Biliflim
Teknolojisinin kapasite ve yeteneklerinin tesindeydi.
Sosyal medyadan elde edebileceimiz veriler artk alfltmz gibi yapsal
(structured) deil yapsz (unstructured) formdadr. Bu tr bilgileri ifllemek
de olduka alfllmfln tesinde youn bilgi iflleme gc gerektiriyor.
Byk Veri konusunun Biliflim Teknolojisi asndan detayna inecek olursak
biliflim zmlerinin gnlk hayatmza girmesi ile yaflantmzn ciddi bir flekilde
kolaylaflt ve ifl yapfl fleklimizde yeni ufuklar at ok belirgin bir gerektir. Biliflim Teknolojisi sayesinde bankaclk ifllemleri ok daha hzl ve kolay yapabiliyor, uaklar zamannda kalkabiliyor ve gvenle gkyznde uabiliyor. Ayrca para kullanmadan alflverifl yapabiliyor, istediimiz her yerden iletiflim kurabiliyor
(telefon ya da mesajlaflma ile) salk kaytlarmza hzlca eriflilebiliyoruz.
Yllardr kullanlmakta olan Biliflim teknolojisi, bizlere byk bir frsat da hazrlamfl oldu. Bu frsat yllarn biriktirdii ve inanlmaz boyutlara ulaflan verilerdir.
Buna, kurumun hafzas da diyebiliriz. Yllardr ynetmekte olduumuz finansal
verilerin birikmesi sonucu dev bir hafza ya da yllardr lmlemekte olduumuz
trafik durumu ve bunun sonucu olarak dev bir flehrin trafik hafzasn bunlara rnek verebiliriz. Bir baflka ok nemli rnek de yllardr salk konusundaki tetkik/bulgu/tan/tedavi/baflar yaklaflmlarda elde ettiimiz istatistiklerdir.
Yukarda da deindiimiz gibi yllarn sonucu olarak biriken bu hafzann saklanmas ve ifllenmesi ok ciddi BT kapasitesi gerektirdii iin bu bilgilerden gemiflte yeteri kadar ok yararlanlamyordu. Ancak,
depolama kapasitelerindeki artfl ve fiyatlarnn ucuzlamas
kullanlan sunucu tr bilgisayarlarn ok glenerek bu verileri iflleyebilecek gce eriflmesi
tek makinada yaplamayacak byklkteki ifllemler iin yeni paralel bilgi ifllem teknolojilerinin geliflmesi
artk bu kurumsal hafzay gn yzne kartmamza, yapsz olan bilgilerden yararlanmamza olanak vermeye bafllad.
Yanlfl anlamalarn nne gemek iin Byk Veri kavram konusundaki baz
noktalar da vurgulamakta yarar var. Byk Veri kavram,
Sadece byk miktardaki verinin ifllenmesi
Sadece yapsz verinin ifllenmesi
Sadece teknolojik bir yaklaflm
anlamna gelmemektedir. Byk Veri kavram aslnda,
Olgunlaflmakta olan Biliflim Teknolojisinin kullanmnn doal bir sonucudur.
Piyasa koflullar kurumlar bir yerde kullanmaya mecbur ettii bir kavramdr.
Sadece teknolojik geliflim ya da piyasa koflullar deil, ayn zamanda sosyal
bir geliflimin sonucudur.
Veriye ok farkl bir perspektif ile bakabilmek bir yerde biliflimi ok youn
kullanan sosyal mhendislik bakfl as gerektirir.
179
Byk Veri kavram hayata geirilmesi sz konusu olduunda gz nnde bulundurmamz gereken temel nokta sz konusu:
lgi duyulan veri iflleme hz
fllenecek olan veri miktar ve kullanlabilirlii
Kaynak esitlilii
Bu temel noktalar, elimizde bulunan ya da toplayacamz verileri Byk Veri
kavram kapsamnda nasl kullanacamz, hangi teknolojileri kullanmamz gerektiini belirlemektedir. Bu noktalarn, ihtiyalara gre dikkatle incelenmesi ve zmn buna uygun olarak tasarlanmas gerekmektedir.
lgi Duyulan Veri flleme Hz

Burada belirtilen, elimizdeki veriyi hangi hzla iflleyeceimizdir.
Resim 8.5
Bu kadar ok
veriden
yararlanmak
istiyorsak elimizi
abuk tutmalyz
Bu hz, ifllememiz gereken veri miktar ve elimizdeki bilgi ifllem gc ile ilgilidir ama bafllang noktas ihtiyacn ne olduudur. rnek olarak bir GSM operatrne bakarsak kurum grflme srasnda kesinti olursa bunu en ksa zamanda fark
etmek ve mflteri memnuniyetini arttrmak iin gerekli nlemleri almak zorundadr. Ancak bu rnek bile varlmak istenen hedefi ve izin verdii rapor sresini yeteri kadar belirleyememektedir. Bir baflka soruyu sormak gerekirse kesinti olduu
zaman, nlem alndnda ne elde edilmek istenmektedir? Olaslklar, mflteriye
derhal bir promosyon sunarak memnuniyetsizliini gidermek veya GSM flebekesinde iyilefltirme yaparak, tekrarlanmasnn nne gemek yolu ile mflteri memnuniyetini arttrmaktr.
Bu senaryolar birbirine ok benzese de aralarnda ciddi bir fark vardr. Bu fark
oluflan bu kesintiyi ne kadar hzl fark etmek gerekiyor? Birinci senaryoda kesintiyi hemen fark etmek ve hemen eyleme gemek (belki de bir zr mesaj yollamak ya da indirim yapldn bildirmek) ok nemlidir. Zira bu ama iin iki gn
sonra yaplacak bir eylem mflteriyi daha da ok kzdrabilecektir. kinci senaryoda ise kesintiyi fark etmek iin nispeten daha fazla zaman mevcuttur.
Yukarda da belirttiimiz gibi veriyi iflleme hz ihtiyaca gre byk deiflim
gstermektedir. Doal olarak veriyi iflleme hz teknolojik olarak ok farkl zmler tarafndan hayata geirilebilir.
Streaming teknolojisinde
verileri ok hzl bir flekilde
iflleyebilmeniz gerekir. Bu
nedenle streaming ifllemi
ok basit olmaldr.
rnein yarda kesilen
telefon konuflmalarnn
yakalanmas gibi. Konu ile
ilgili olmasa da nternetten
filmin tamamn indirmeden
izlemeye bafllama
yaklaflm da ayn adla
anlr.
180
Eer ok hzl bir flekilde eyleme gemek gerekiyor ise veri olufltuu zaman
bu veriyi yakalamak gerekir. Streaming olarak adlandrlan bir teknoloji bu
amaca ynelik olarak gelifltirilmifltir. Bu teknolojide veriler (bu rneimizde
cep telefonu konuflma kayd - CDR) saklanmadan nce iflleme tabii tutularak, eylem alnmas gereken kaytlar yakalanr. Bu teknolojide ok hzl bilgi iflleme yetenei nemlidir. Zira sisteme konuflma verileri ynlarca akarken bu veriyi yakalamak gerekmektedir.
Eer hzl bir flekilde eyleme gemek gerekmiyor ise daha kolay bir flekilde
yaplabilir. Bu durumda veri saklandktan sonra zerinde yaplacak analiz
ile eylem alnmas gereken kaytlar yakalanabilir. Hadoop isimli teknoloji
verilerin paralel olarak ifllenmesi iin gelifltirilmifl bir zmdr ve byk
veri ynlar arasnda veri yakalamak iin kullanlr. Ancak bu ifllem de ok
yavafl yaplamaz. Bunun nedeni eer 24 saatlik veriyi, 24 saatin altndaki bir
srede iflleyemezseniz devaml veri birikmesi olaca ve zmn kullanlamayaca ortadadr.
fllenecek Olan Veri Miktar

fllenecek olan verinin miktar da ok nemlidir. nk ifllenecek olan verinin
miktar oluflturulacak zmn yapsn da belirler. Veri miktarnn byk olmas
bize zaman iinde ne kadar geriye gidebileceimiz konusunda fikir verecektir. Tabii ki sektrne bal olmak kaydyla ne kadar gemifl zamana ait kaytlar elden
geirebilirsek o kadar faydal olaca ortadadr. rnein, bankaclk sektrn gz
nne alacak olursak kurum kaytlarnda 40 yllk bir geriye gidifl ok byk ip ular verecektir. Zira bu zaman diliminde bankaclk sektr, lkemizin dnyann
ekonomik ve siyasal koflullardan nasl etkilendiini ve alnan kararlarn ne kadar
doru ya da yanlfl olduunu net bir flekilde grebilir ve bunun sonucu olarak gelecee ait kararlar daha isabetli alabilir.
Bu yaklaflm tekstil sektr iin de kullanabiliriz. Tekstil sektrnde piyasa koflullar, hava flartlarnn etkisi ve yeni moda akmlarnn satfllara olan etkisini grebiliriz. Daha ak bir ifade ile olduka lk geen kfl dnemlerinin satfllar nasl etkilediini inceleyecek olursak nispeten hafif ve renkli giysilerin popler olduu
gerei ile karfllaflabiliriz. Bu bulgunun bir sonucu olarak eer meteoroloji raporlar olduka hafif bir kfl mevsimini gsteriyor ise kaln, siyah renkli paltolarn popler olmayaca ortadadr ve bu tr giysilere yatrm yapmamak olduka mantkl olacaktr. Senaryoyu biraz daha karflk hle getirmek iin stounuza gz attnzda bol miktarda kaln, siyah palto gryorsanz en azndan bir nlem almanzda (ciddi bir indirim ya da reklam kampanyas gibi) byk fayda olduu ortadadr. nlem alamasanz bile sezona bu giysilerin satlamayacan bilerek girmek bile nemlidir.
Zaman iinde ne kadar geriye gideceinizin sektrel adan da deerlendirilmesi nemli demifltik. GSM sektrn gz nne aldmz zaman 18 yldan daha
geriye gitme olananzn olamayaca da ortadadr. nk lkemizdeki ilk GSM
telefon konuflmas 1994 ylnda gereklefltirilmifltir.
alflmalarmzda dikkat etmemiz gereken baflka bir nokta ise bu verilerin kullanma ne kadar hazr olduudur. Zira hazr olmayan (rnein kendi iinde tekrarlanan, hatal bilgileri barndran veya yapsal olmayan veriler) verilerin elden geirilmesi ve ifllenebilir hle getirilmesi de ok ciddi bir konudur. Bu konuda da iki
farkl yntem vardr. lki, hatalarn daha kaynanda (yani veri kayd oluflurken
salkl olmas) kullanlabilir hle getirilmesi dieri ise veriler saklandktan sonra
bu ifllemin yaplmasdr. lk yaklaflm, alflmakta olan uygulamalar ya da ortam

zerinde deifliklik gerektirecei iin dikkatle ele alnmal ve hayata geirilmelidir.
Dier yaklaflm ise daha fazla ifl gc gerektirir.
Teknolojik adan, byk miktardaki verilerin ifllenmesi iin hadoop teknolojisi gndeme gelmifltir. Bu teknoloji ak kaynakl bir yaklaflm olup byk veri ynlarnn, ok pahal olmayan ve gc makul snrlar iinde olan sistemler zerine datlmas ve ifllenmesi zerine dayanmaktadr. Bu veya benzer bir teknoloji
kullanarak byk verileri ok da masraf gerektirmeden eldeki makinalar ile iflleyebiliriz. Alternatif yaklaflm ise bu byk veri ynlarnn ok gl sistemler zerinde ifllenmesidir. Doal olarak bu sistemler olduka pahal olacaklar iin geici
ifl gc kiralamak bir yntemdir. Yani sistemleri satn almak yerine geici olarak
kullanmak bulut teknolojisinin en aklc kullanm yntemlerinden biridir.
Verilerin Arasndaki Karmaflk liflkilerin Analizi

Yukardaki bankaclk veya tekstil sektr rneklerinde ne kadar uzun zaman geriye (mesela 40 yl) gidersek o kadar deerli ve doruya yakn tahminlerde bulunabileceimize deinmifltik. Ayrca GSM sektrnde ise 40 yl nce byle bir
kullanm (ve hatta teknoloji) sz konusu olmad iin verilerde uzun zaman geriye gitmemizin mmkn olmadn belirtmifltik.
Ancak GSM operatr iin de verilerdeki karmaflk iliflkiler daha byk nem
kazanmaktadr. Buradaki ihtiyaca rnek olarak karmaflk iliflkileri verebiliriz. Bir
GSM operatr, yaplan konuflmalar CDR (Call Detail Record-Konuflma Detay
Kayd) denilen sabit bir yapdaki veriler ile takip eder (ya da faturalandrr). Ancak
bu kaytlar ok ciddi apraz iliflki (cross relationship) bilgileri de barndrr. GSM
operatrleri kendisi iin nemli olan mflterilere indirim yapmak iin eskiden fatura miktar yksek olan mflterileri hedefliyordu. Zaman getike anlaflld ki
mflteriler genelde gelir dzeyi yksek olduu iin telefon faturasnn miktarndan
haberdar olmuyordu. Gnmzdeki yaklaflmlardan biri ise mflterilerinin en sk
aradklar kiflinin (rnein bir arkadafl grubunun lideri ya da aile bykleri gibi)
nemli olduudur. Dolaysyla bu kifliye yaplacak indirimin daha etkin olaca
aktr. Bu tr analizlerin yaplmas ciddi BT ifllem gc gerektirecektir.
Kaynak eflitlilii
Yakn gemifle kadar kurumun iin kullandmz bilginin tamam kurumun iinde
elde edilirken (satfl raporlar, kifli performans deerlendirmeleri ve krllk analizleri gibi) gnmz rekabeti koflullarnda artk bunun nne gemek hedefleniyor. Artk kurum ile ilgili olarak dfl dnyadan alnabilen bilgiler de (yazl veya
sosyal medya) byk nem kazanmaya bafllad. Daha nce de belirtildii gibi sosyal medya mflterilerin kurum ile ilgili grfl ve dflnceleri konusunda ok nemli bilgiler barndrmaktadr. Ayrca bir kurumun itibarn izlemenin en etkin ynlerinden biri de sosyal medya veya yazl basn izlemektir. Mflteri memnuniyetsizliini izlemek kurumlar iin gittike nem kazanan bir hl ald. Zira son derece
ar piyasa koflullarnda firmalarn en son isteyecei fley mevcut mflterilerini kaybetmektir. Yani memnuniyetsiz olan mflterilerinin flikayetlerini gidererek mflteri
kaybn en aza indirmek gibi. Tek tek memnuniyetsizliin yan sra firmann piyasadaki bilinirlii de ok nemlidir. rnein bir firma ar merkezinin kullanlabilirliinin zor olmas ile biliniyorsa bir fleyleri yanlfl yaptklarn anlayabilirler ve kurum maliyetlerini dflrmek iin ar merkezinin geliflmesi konusunda harekete
geebilirler. Gzel olan ise Facebook ve Twitter gibi kaynaklarn bu bilgileri barn-
181
182
dryor olmasdr. Dikkat edecek olursanz yukardaki konularda hazr bilgi merkezleri olduu grlebilir. rnein nternet veya sosyal medya zerinde kurumunuzla ilgili olarak bu ne biim flirket fleklinde bir cmle ile karfllaflyorsanz konuyu incelemenizde byk yarar vardr.
Ancak problem, bu yapsz olan verilerin ifllenmesi ve anlaml bilgiler hline
getirilmesidir. Teknolojik olarak BT dnyasnn alflmad bu veri trn (yapsz
veri) nce ciddi bir ifllemden geirerek alfltmz yapdaki (yapsal veriler) veri tr hline getirmek ve daha sonra bu verilerden yararlanmak gerekmektedir. Bu alflma da ciddi bilgi ifllem gc gerektirecektir. Yine, hadoop tr bir teknolojik altyap ile verileri ifllemek artk mmkndr. Ancak bu teknolojik altyap verilerin paralel olarak ifllenmesi konusunda temeli oluflturur. Buna ek olarak bu bilgileri iflleyecek uygulamaya da ihtiya vardr ki bu rnler ve yaklaflm ile ilgili bilgiye nternetten eriflebilirsiniz. Bu uygulamalar aracl ile byk veri ynlarnn iinden ihtiyacmz olan bilgilerin ortaya karlmas ve zet rapor hline getirmek
mmkndr.
Yukarda rnekler ile ne olduunu ve nasl kullanlmas gerektiini akladmz Byk Veri kavram, BT iin en stratejik konulardan biri saylmaktadr. zet
olarak bu kavramn teknolojik karar noktalarn ve dikkat edilecek hususlarn listeleyecek olursak;
Zaman nemli bir faktrdr ve ihtiyacmz olan zaman aralna uygun teknoloji seilmelidir.
Veriler ile alflrken verilerin kullanma uygun olduuna dikkat edilmelidir.
Gerektiinde hatal verilerin temizlenmesinin ciddi bir konu olduu unutulmamaldr.
Byk miktardaki verilerle alflacamz zaman bu verileri iflleyebilecek bilgi ifllem gcnn de byk olaca unutulmamaldr.
Veriler arasndaki iliflki ok nemli olabilir. Bu iliflkileri saptamak ok kolay
olmad gibi ciddi bilgi ifllem gc gerektii bilinmelidir.
Hayatmza yeni giren ve ok nem kazanan sosyal medya ya da yazl medyadan veri toplanlacak ise ncelikle bu verilerin bilgi ifllem teknolojisine
uygun hle getirilmesi gerektii unutulmamaldr.
Byk miktarda bilgi ifllem gc gerektiinde ise hadoop ya da Bulut teknolojileri incelenmelidir. nk elde edilecek finansal yarara eriflebilmek iin
kullanlacak donanm/yazlm maliyetinin de makul seviyede olmas gerekir.
zet
Teknolojik geliflmeler ve sosyal flartlar sonucunda teknolojinin yaflammzdaki yeri ok deiflmifltir. rnein,
ok yakn zamana kadar Sosyal Medya diye bir kavram yoktu. Ayrca biliflim dnyasnn hafzas olan yllarn bilgi birikimi ifl dnyasnn hizmetindedir ve Byk Veri olarak adlandrlan bir yaklaflm sz konusudur. Hem bilgisayar teknolojisi hem de iletiflim tecrbesi bir araya geldiinde hayatmz kolaylafltran zmler de Mobil Uygulamalar olarak hizmetimizdedirler. Son olarak bu kadar byk veri ve eflitli uygulamalarn zerinde alflaca platform olan ihtiyacn kadar kullan yapsndaki Bulut Biliflim de makul flartlar ile teknolojiyi kullanmamza izin vermektedirler.
183
184
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Bulut Biliflim anahtar zelliklerinden deildir?
a. Konumdan bamsz kaynaklara eriflim salamas
b. Otomatik servis kurulumu
c. Self servis hizmet sunumu
d. Hizmet sunumunun kolay izlenebilmesi ve llebilmesi
e. Yksek iflletim maliyeti olmas
2. Bulut Biliflimin kullanclara salad fayda afladakilerden hangisi deildir?
a. Maliyetlerdeki Dflfl
b. Esneklik
c. Taflnabilirlik
d. Ynetim Kolayl
e. Veri Gizlilii
3. Web Taraycmz zerinden ulafltmz elektronik
posta uygulamalar hangi Bulut fl Modeli hizmet sunumuna rnektir?
a. Altyap Bulut Servisi (IaaS)
b. Platform Bulut Servisi (PaaS)
c. Yazlm/Uygulama Bulut Servisi (SaaS)
d. Otomasyon Bulut Servisi (AaaS)
e. Karma Bulut Servisi
4. Sizce Mobil uygulamalarn geliflmesinde afladakilerden hangisi etkili deildir?
a. Teknolojideki geliflim
b. Kullanclarn her yerden bilgiye eriflim istekleri
c. Masast bilgisayarlarn ucuzlamas
d. GSM anda veri kullanmnn ucuzlamas
e. Firmalarn, mflterilerine uzaklaflmas iin bir
frsat olarak grmeleri
5. Afladakilerden hangisi Yapsal olmayan veriye rnek deildir?
a. Telefon grflme kaytlar
b. Facebookda yaplan yorumlar
c. Asker harekt ynergeleri
d. Anadolu niversitesinin web sayfas
e. Ehliyet snav sorular
6. SSD disklerin kullanm ile hangi teknik problem zlmfltr?

a. Bilgisayarlarn ekran kalitesinin HDMI kalitesine
kabilmesi
b. Masast bilgisayarlar da taflnabilir olarak
kullanabilmemize olanak salamas
c. Bilgisayarlarn belleklerinin daha hzl alflmasna olanak salamas
d. Disk fiyatlarnn dflmesine neden olmas
e. Diskimizin darbelere karfl dayankllnn arttrlmas
7. Trkiyedeki ilk GSM konuflmas hangi tarihte yaplmfltr?
a. 23 fiubat 1994
b. 18 Mays 2001
c. 29 Ekim 1991
d. 12 Nisan 1991
e. Bu tarih net bir flekilde tespit edilememifltir
8. Byk Veri yaklaflmnda afladakilerden hangisinin nemi yoktur?
a. Verilerin yaps
b. Verilerin ne kadar eski olduu
c. Verilerin ifllenme hz
d. Kurumun bu verilerden elde etmek istedii fayda
e. Verilerin bykl
9. Afladakilerden hangisi Byk Veri ifllemeden kullanlan bir teknolojidir?
a. HDMI yksek grnt teknolojisi
b. Alglayc (sensr) teknolojisi
c. Hadoop
d. RISC tr CPU
e. CPU soutma teknolojisi
10. Afladaki geliflmelerden hangisi Byk Veri kavramna katk salamamfltr?
a. Depolama kapasitelerinin artfl ve fiyatlarndaki
dflfl
b. Mobil teknolojilerin geliflimi
c. Hadoop, Bulut gibi teknolojik altyaplarn ortaya kfl
d. Sistemlerin bilgi ifllem gcndeki dramatik artfl
e. Yllardr biriken kurumsal hafzann piyasa rekabeti sonucu gerekli olmas
185
1. e
http://en.wikipedia.org
http://www.ibm.com/cloud-computing/us/en/
http://csrc.nist.gov/publications/PubsSPs.html
http://oldcomputers.net/ibm5155.html-tasinabilir.
jpg http://www.thinkstockphotos.com/
2. e
3. c
4. c
5. a
6. e
7. a
8. b
9. c
10. b
Yantnz yanlfl ise Bulut Biliflim, eflitleri ve

zmler konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Mobil Biliflim ve Uygulamalar konusunu gzden yeniden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Byk Veri konusunu gzden yeniden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Mobil Biliflim ve Uygulamalar konusunu gzden yeniden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Mobil Biliflim ve Uygulamalar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Mobil Biliflim ve Uygulamalar konusunu yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Byk Veri yeniden konusunu gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Byk Veri konusunu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 1
Video grnt kalitesi ile teknoloji paralel geliflmifltir.
Zira grnt kalitesinde en nemli unsur video kamerann kalitesi olsa da yksek kalitedeki bir video ok
byk saklama alan gerektirmektedir. Bu nedenle
CDler kullanmdayken VCD kalitesi, DVDler kullanmdayken DVD kalitesi ve blurayler ile birlikte de HD Video kalitesini evimize getirmek mmkn oldu. Analog
olan VHS/Betamax kasetler ise zaten grnt kalitesi
olarak ok gerideydi.
Sra Sizde 2
Google tarafndan salanan http://docs.google.com adresinden ulafllabilen Google Docs hizmeti bulut zerindeki bir Yazlm Bulut Servisidir (Saas).

Temel Bilgi Teknolojileri

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Temel Bilgi Teknolojileri

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2987

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-II

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma........................................ 2

Kendimizi Snayalm .....................................................................................

Sosyal Alar ve Sosyal Medya ................................................ 30

zel Uygulama Yazlmlar..................................................... 50

El Yazsyla Denklem Girifli ....................................................................

Biliflim Hukuku ve Etii........................................................... 74

Kitle letiflim Teknolojilerine Dayal Dnem ...............................................

E-Devlet Uygulamalar ............................................................ 124

Bilgisayar ve A Gvenlii ...................................................... 140

Gnmzde Biliflimin Stratejik Teknolojileri....................... 164

TEMEL BLG TEKNOLOJLER-II

Bu niteyi tamamladktan sonra;

Temel Bilgi Teknolojileri-II

Ekran, kasa ve dier evre birimlerden oluflan masast bilgisayarlarn gemifli 30

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Dizst Bilgisayarlar (Laptop, Notebook)

Temel Bilgi Teknolojileri-II

BLGSAYARI OLUfiTURAN TEMEL DONANIM

Ses girifl kfl yuvalar

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

fllemci ile girifl-kfl

Temel Bilgi Teknolojileri-II

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Temel Bilgi Teknolojileri-II

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

VGA kfl (CRT

HDMI kfl (Yeni nesil

DVI kfl (LCD ekranlar

Dier Donanm Kartlar

Temel Bilgi Teknolojileri-II

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Temel Bilgi Teknolojileri-II

Oyun ubuu (Joystick)

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Temel Bilgi Teknolojileri-II

55 ekran televizyon, aslnda

Yazc, bilgisayara paralel veya USB kflndan balanan ve bilgisayar tarafndan

Sizce neden SIRA

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Duraan Srcler (Solid State Drivers- SSD)

Haric Sabit Diskler (Hard Disk Drivers - HDD)

Temel Bilgi Teknolojileri-II

nmzde younlukla kullanlmaktadr. Haric diskler USB belleklerden boyut ve

Optik teknoloji ile okunabilen ve yazma yapabilen srclerdir. CD maksimum

SIK KARfiILAfiILAN DONANIM HATALARI VE

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Bilgisayarlar ile lgili Genel Sorunlar ve zmleri

Windows XPden sonraki

Temel Bilgi Teknolojileri-II

Kablolu Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

kaynaklanan bir problem olabilir. Bu durumda kullancnn mdahale etme flans

Kablosuz Aa Balanma ile lgili Sorunlar ve zmleri

Klavye ile lgili Sorunlar ve zmleri

Temel Bilgi Teknolojileri-II

Fare ile lgili Sorunlar ve zmleri

1. nite - Bilgisayar Donanm ve Hata Bulma

Ses ile lgili Sorunlar ve zmleri