5.
Uluslararası İleri Teknolojiler Sempozyumu (IATS’09), 13-15 Mayıs 2009, Karabük, Türkiye
HASARLI KALIP ELEMANLARININ ONARILMASI AMAÇLI TERSİNE
MÜHENDİSLİK DESTEKLİ BİR ÇERÇEVE ÇALIŞMASI
REVERSE ENGINEERING AIDED A FRAME STUDY AIMING AT
REPAIRING OF DAMAGED DIE COMPONENTS
Mustafa AYYILDIZa ve Cevdet GÖLOĞLUb, *
a
Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Karabük, Türkiye, E-posta: mustafaayyildiz57@gmail.com
b, *
Karabük Üniversitesi, Tasarım ve Konstrüksiyon Anabilim Dalı, 78050, Karabük, Türkiye
E-posta: cgologlu@karabuk.edu.tr
Özet
Kalıp endüstrisinde, kalıpların kullanımı sırasında oluşan
yüksek kuvvetler kalıp elemanlarında aşınmalara, çatlak ve
parçalanmalara neden olmaktadır. Sorunlar, genellikle
kalıpların tekrardan imal veya tamir edilmeleriyle
giderilmeye çalışılmaktadır. İmal edilecek parçaların
resimlerinin temin edilememesi ve yüksek imalat
maliyetleri çözümü zorlaştırmaktadır. Bu çalışmada arızalı
(kırılmış veya parçalanmış) kalıp elemanları üzerinde
Tersine Mühendislik (TM) kavramı destekli olarak
geliştirilen ürün bilgisini toplama çerçeve çalışması
sunulacaktır. Bu amaçla hasarlı kalıp elemanı üzerinden
ürününün boyut bilgisini içeren nokta bulutları temin
edilmiştir. Nokta bulutu SolidWorks BDT programına
aktarılmıştır. SolidWorks API fonksiyonları kullanılarak
Visual Basic’de yazılan bir ara yüz aracılığıyla nokta
bulutuna müdahale edilerek eksik geometri
tamamlanmıştır. Elde edilen geometri, kalıp elemanın
imalatının yapılabilmesi için BDİ programında kolaylıkla
kullanılabilecektir. Geliştirilen çerçeve çalışması hasarlı
kalıp veya makine parçaların tamir edilmesinde TM
kavramını uygulayarak bir çözüm sunmuştur. Kalıp
elemanlarının yeniden yapımı için yüksek maliyetin
azaltılması hedeflenmiştir.
Anahtar kelimeler: Kalıp elemanları tamiri, Tersine
Mühendislik (TM), Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT).
Abstract
High loads arisen during die’s usage in die industry cause
wears, cracks and breaks in die components. The
problems are tried to be solved by remanufacturing or
repairing the dies. Unobtainable technical drawings of
machining parts and high machining cost are complicated
the solution. Aiming at collecting of product information, a
frame study developed based on Reverse Engineering
(RE) approach for faulty (broken) die components is
presented in the study. For this purpose, point clouds
comprising product size information were provided from
damaged component. The point clouds were transferred to
SolidWorks CAD program. Missing geometry was
completed by intervening to point clouds via a user
interface written in Visual Basic with using SolidWorks API
functions. Then, the geometry obtained will be easily used
for manufacturing die components in CAM software. The
frame study developed presents a solution in repairing
damaged die or machine components by applying RE
approach. Moreover, the study is aimed to reduce high
costs of die components for remanufacturing.
© IATS’09, Karabük Üniversitesi, Karabük, Türkiye
Keywords: Repairing of die components, Reverse
Engineering (RE), Computer Aided Design (CAD).
1. Giriş
Ürünler gelişen teknolojinin yardımı ile on yıl öncesine göre
daha serbest yüzeyli hatlara sahip olarak tasarlanmaktadır.
Günümüzde müşteriler daha kişisel ve daha özelleştirilmiş
ürünler talep etmektedir. Müşteri ihtiyaçlarındaki bu
değişkenlik ve belirsizlik, rekabet güçlerini artırmak isteyen
birçok işletmeyi yeni üretim ve pazarlama stratejileri
uygulamaya teşvik etmektedir. Bu yüzden son zamanlarda
imalat sektöründe, müşteri isteklerine ve önceden
kestirilemeyen değişikliklere çok çabuk uyum
sağlayabilecek; çevik, tepkisel ve esnek üretim ve yönetim
stratejileri, yöntemleri ve paradigmaları öne çıkmış
bulunmaktadır [1].
Kalıp endüstrisinde, kalıpların kullanımı sırasında oluşan
yüksek kuvvetler kalıp elemanlarında aşınmalara, çatlak ve
parçalanmalara neden olmaktadır. Bu sorunlar, genellikle
kalıpların tekrardan imal veya tamir edilmeleriyle
giderilmeye çalışılmaktadır. İmal edilecek parçaların
resimlerinin temin edilememesi ve yüksek imalat
maliyetleri çözümü zorlaştırmaktadır. Bu nedenle Tersine
Mühendislik (TM) tekniklerine ihtiyaç duyulmuştur.
Kavramsal tasarım ile başlayan geleneksel mühendislik
sürecinin aksine, Tersine Mühendislik sürecinde ürün
tasarımına, gerçekte var olan bir modelin şekil bilgisinin
elde edilmesi ile başlanır. Serbest ve karmaşık yüzeylere
sahip olan gerçek parçaların geometrik bilgisinin elde
edilmesi tersine mühendisliğin en önemli aşamalarından
biridir [2]. Bazı durumlarda ürün bilgisini oluşturan, ürünün
teknik verileri, çizimleri, malzeme bilgileri gibi gerekli
basamakların bir kısmı eksik olabilir. Örneğin elde ürünün
kendisi varken bu üründen yapılacak imalat/çoğaltma
işlemi için gereken teknik çizimi, bilgisayar modeli
olmayabilir. Bu gibi durumlarda parçanın kendisinden
hareket ederek geriye gitme işlemi, süreci geriye yürütme
işlemi yapılır. Ürünün başlangıç aşamasındaki Bilgisayar
Destekli Tasarım (BDT) modeli elde edilebilir. Bütün bu
süreç TM olarak adlandırılır. TM, 3 Boyutlu (3B)
sayısallaştırma tekniklerini uygulamak suretiyle bir iş
parçasına ait nokta bulutu verilerinin toplanmasına ve
dolayısıyla BDT modelinin oluşturulmasına imkân
tanımaktadır.
Sokovic ve Kopac [3] yapmış oldukları çalışmada tasarım
ve imalat işlemlerini geliştirmek için TM tekniklerinin
gerekliliği üzerinde durmuşlardır. Tam ve Chan [4] ısı ile

şekillendirme kalıbının tasarımı ve imalının verimliliği
arttırmak için TM yaklaşımını kullanmışlardır. Geliştirilen
pin sıralı bir sayısal aleti, bilgisayar yardımıyla kalıp
tasarım ve imalatında kullanarak, geniş kapsamlı ve kısıtlı
kaynaklarla çalışan şirketlere bir yaklaşım önermişlerdir.
Budak ve ark. [5] 3B sayısallaştırma sonuçlarının düşük
kalitesinden oluşan sorunların bir ön işleme program
sistemi geliştirerek, çözüm deneysel ve uygulamaların
kullanışlılığını sunmuşlardır. Hsiao ve Chuang [6] ürün
üzerinden aldıkları nokta bulutları üzerine dört farklı şekil
harmanlama yöntemi uygulayarak yeni şekiller oluşturmuş,
tasarımcının kısa zamanda model oluşturmasına imkân
sağlamıştır. Chen ve Lin [7] türbin kanatlarının 3B
geometrik tasarımını yapmak için yenilenmiş model tabanlı
sayısallaştırma işlemini, TM yaklaşımını kullanarak tek bir
yüzeyde türbin kanadının modelleme işlemi ve yüzey
sayısallaştırma işlemlerini birleştirmişlerdir. Bu yaklaşımı
kullanarak doğru ürün BDT modellerini oluşturmayı
amaçlamışlardır. Ruan ve ark. [8] oto panel kalıplarındaki
kısmı fiziksel boşluk ya da yorgunluk aşınmasındaki
sorunların tamiri için şekilsizlik unsur çıkartma özelliği
kullanılarak, sayısal tamiri analiz ile kontrol edilerek oluşan
sorunlar çözmeyi hedeflemişlerdir.
Bu çalışmada arızalı (kırılmış veya parçalanmış) kalıp
elemanları üzerinde TM kavramı destekli olarak geliştirilen
ürün bilgisini toplama çerçeve çalışması sunulacaktır. Bu
amaçla hasarlı kalıp elemanın nokta bulutu IGES
formatına çevrilerek SolidWorks [9] BDT programına
gönderilip, SolidWorks API fonksiyonlarını Visual Basic’ de
yapılan bir arayüz programında kullanarak eksik geometri
tamamlanmıştır. Elde edilen geometri, BDT programıyla
modellenmiştir. Geliştirilen çerçeve çalışması hasarlı kalıp
veya makine parçaların tamir edilmesinde TM kavramını
uygulayarak bir çözüm sunmuş, kısa zamanda hasarlı
parçalarının tamiri sağlanmış ve kalıp elemanlarının
yeniden yapımı için yüksek maliyetin azaltılması
hedeflenmiştir.
2. Geliştirilen Sistem
Şekil 1’de hasarlı kalıp elemanının tamiri amaçlı kullanılan,
geliştirilen çerçeve çalışması akış şeması verilmiştir.
Hasarlı parçanın tamiri için geliştirilen sistemin, uygulama
adımlarının sırası aşağıda açıklanmıştır.
Şekil 1. Hasarlı kalıp elemanının tamiri amaçlı geliştirilen
çerçeve çalışması akış şeması
2.1. Tarama
Tarama, tanımlanmış bir 3B yüzeyden veri toplama
işlemidir. Tarama işlemi boyunca analog/dijital tarama
Ayyıldız, M. ve Göloğlu, C.
sustası (temaslı-temassız) koordinatı bilinmeyen
yüzeylerde ileri geri hareket ederek, yüzey hakkındaki
kayıt bilgisinin, nokta bulutu matrisini oluşturur. Üç boyutlu
tarama aletiyle elde edilen nokta bulutu, BDT programına
aktarılarak parçanın referans elemancıkları
oluşturulmuştur. Bu veriyle Bilgisayarlı Sayısal Denetim
(BSD) tezgah programı oluşturulabilir. Veri başka işlemler
için BDT/Bilgisayar Destekli İmalat (BDİ) sistemlerde
kullanılmak üzere çeşitli formatlara çevrilebilir [10-13].
2.2. Nokta Bulutun Hazırlaması
Taranan verinin yerleşimi varsayılan koordinat sistemi ile
çakışmayabilir. Taranan nokta bulutunun yönü koordinat
sistemi ile üst üste gelmesi için düzenlenir [4, 6, 10]. Nokta
bulutunun orijinin tanıtılmasında oluşan hatalardan dolayı
taşınması (yönlendirilmesi) gerekmektedir. Nokta bulutunu
almakta kullanılan BDT programıyla, yönlendirme işlemi
yapılarak, başka bir BDT programında yapılacak işlemlere
temel olan nokta bulutu orijinini elde etmek için gerekli bir
ön hazırlık işlemidir.
2.3. Nokta Bulutunu Düzeltme
Taranan veri, modeldeki içbükey, dışbükeylerden ve
parçalı çizgilerden dolayı hatalar oluşabilir. Bu durumda
veriyi düzeltmek gerekir. Genellikle interpolasyon yöntemi
veriyi düzeltmek için kullanılır [4, 8]. Çalışmada, nokta
bulutu BDT programında IGES formatına çevrilerek BDT
programında çalışır hale getirilerek, hasarlı kısmın
geometrisini tamamlamak için programlama dilinde yapılan
bir ara yüz yardımıyla müdahale edilerek geometri
tamamlanır. Bu işlem eksik geometriyi tamamlayıp,
nesneye oluşturmada gereklidir.
2.4. Nokta bulutunu Tamamlama
Eksik geometri tamamlandıktan sonra nesneyi oluşturmak
için gerekli referans profillere ihtiyaç vardır. Bu referans
profiller, nokta bulutunu üzerinden ara yüz programı
yardımıyla yapılmıştır. Oluşturulan referanslar nesnenin
gerekli unsurlarını oluşturmak için yapılması gereklidir.
2.5. Nesne Oluşturma
Veri noktaları B-spline ile kesit eğrileri oluşturulur. Bu kesit
eğrileri ilgili yüzey süpürme komutuyla yüzey oluşturulur.
Nesneyi oluşturmak için nokta bulutunu tamamlama
işlemiyle yapılan referans profiller, BDT programında,
programlama dilinde yapılan ara yüz yardımıyla
oluşturulur. Nesne bu işlemle tamamlanmış olur.
3. Örnek Uygulama
Geliştirilen sistem, Şekil 2’de gösterilen hasarlı kalıp
elemanı olan kalıp lokma parçası üzerinde uygulama
çalışması yapılmıştır. Hasarlı parça üzerindeki eksik daire
geometrisi tamamlanacaktır Hasarlı parçanın nokta
bulutunu oluşturmak için; nokta bulutunu çıkartmak amaçlı
kullanılan bir BDT programı (Rhinoceros vb.) ve üç boyutlu
koordinat aleti, parça üst yüzeyinden referans alarak,
parçanın orijini tanımlar (Şekil 3). Bu orijin referans
alınarak nokta bulutu oluşturulur. Nokta bulutu, taranan
eğriler (curve) ve belirlenen noktalardan (point) meydana
gelmektedir. Şekil 4’de gösterilen Rhino Koordinat

Yönlendirme bölümünden, açık
programından nokta bulutu çağrılır.
Şekil 2. Hasarlı kalıp elemanı
Şekil 3. Orijin alma
Şekil 4. Geliştirilen programın ara yüzü
Ayyıldız, M. ve Göloğlu, C.
olan Rhinoceros
Şekil 4’deki Yönlendir butonuna basıldığında tüm nokta
bulutu seçilir ve SolidWorks’da yapılacak işlemlere temel
olan orijini elde etmek için eksik olan daire geometrisinin
orta noktası seçilerek orijine taşınır (Şekil 5). Yönlendirme
işlemi bittikten sonra IGES olarak kaydedilir. Nokta
bulutunun oluşturma ve hazırlama aşamaları burada
tamamlanmıştır.
Şekil 5. Çalışılan nokta bulutları
SolidWorks – Sketch bölümünden IGES dosyası açılır.
Buradaki amaç eksik daire geometrisi tamamlamak ve
referans profiller oluşturmaktır. Bunu da Şekil 4’deki
Düzeltme bölümü altında Seç butonuyla nokta bulutu
üzerindeki eksik geometri seçilir, bu geometri SolidWorks
programında 3DSketch olarak tanımlanır. 3DSketch eksik
dairenin nokta kümesini belirtmektedir. 3DSketch
seçildikten sonra Bul butonuyla nokta kümesindeki tüm
noktaların orijine olan uzaklıkları, SolidWorks API
fonksiyonu kullanılarak kaydedilir (Şekil 6). Geometri
seçimi bölümünden tamamlamak istediğimiz geometriyi
yani daire seçilir. Seçim işlemi Oluştur butonuna basılarak
eksik geometri tamamlanarak daire meydana getirilmiştir
(Şekil 7).
 Ayyıldız, M. ve Göloğlu, C.

Şekil 9. Sketch Tamamlama API fonksiyonu

Nesneyi oluşturmak için nokta bulutunu tamamlama

Şekil 6. SolidWorks API Nokta Bulma fonksiyonu işlemiyle yapılan referans profiller, SolidWorks-Features
bölümünden ilgili Extrude, Cut, Filet işlemleri yapılarak
nesnenin unsurları oluşturulmuştur (Şekil 10).

Şekil 7. SolidWorks’da nokta bulutu ve Düzeltme işlemi

Nesneyi oluşturmak için gerekli referans profillere ihtiyaç

vardır. Bu referans profiller, nokta bulutunu üzerinde uygun
düzlemler atılarak Sketch Tamamlama bölümünden
Şekil 10. Extrude-Cut-Fillet işlemi yapılmış model
Referans Atama butonu yardımıyla yapılmıştır (Şekil 8).
Nesne unsurları tamamlanarak model, ara yüz düzeltme
programında kaydedilmiştir (Şekil 11). Model imalat için
gerekli geometriler işlenerek hazır hale getirilmiştir.

Şekil 8. Sketch Tamamlama işlemi

Oluşturulan referanslar nesnenin gerekli unsurlarını

Şekil 11. TM yaklaşımı ile oluşturulmuş model
oluşturmak için yapılması gereklidir. API fonksiyonundan
bir kesit Şekil 9’de verilmiştir.
4. Sonuç

Bu çalışma, hasarlı kalıp elemanlarının tamiri ve imali için

tersine mühendislik destekli bir çerçeve çalışması
sunmuştur. Kalıpların kullanımı sırasında oluşan yüksek
kuvvetler kalıp elemanlarında aşınmalara, çatlak ve
 Ayyıldız, M. ve Göloğlu, C.

parçalanmalara neden olmaktadır. Sorunlar, genellikle [10] Ayyıldız, M., Tersine Mühendislik, Teknik Rapor,
kalıpların tekrardan imal veya tamir edilmeleriyle Karabük Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü,
giderilmeye çalışılmaktadır. İmal edilecek parçaların Karabük, 2007.
resimlerinin temin edilememesi ve yüksek imalat [11] Yang, Z., Chen, Y., A reverse engineering method
maliyetleri çözümü zorlaştırmaktadır. Kırılmış bir kalıp based on haptic volume removing, Computer-Aided
elemanı üzerinde TM kavramı destekli olarak geliştirilen Design 37, 45–54, 2005.
ürün bilgisini toplama çerçeve çalışmasını bir örnek [12] Göloğlu, C., Ayyıldız, M., Nokta Bulutu İşleme
uygulama ile yapılmıştır. Bu amaçla; Uygulama Notları (Rhinoceros, Pro/ENGINEER,
SolidWorks), Karabük Üniversitesi, Karabük, 2008.
• Hasarlı kalıp elemanı üzerinden ürününün elde [13] Ye, X., Liu, H., Chen, L., Chen, Z., Pan, X., Sanyuan
edilebilen boyut bilgisi taşınabilir MicroScribe üç Z., Reverse innovative design—an integrated product
boyutlu tarama cihazı yardımıyla nokta bulutları design methodology, Computer-Aided Design, Article
Rhinoceros BDT programı ile alınmıştır. in Pres, 2008.
• Nokta bulutu IGES formatına çevrilerek SolidWorks
BDT programına aktarılmıştır.
• SolidWorks API fonksiyonları kullanılarak Visual
Basic’de geliştirilen bir ara yüz Düzeltme Programı
aracılığıyla nokta bulutuna müdahale edilerek eksik
geometri tamamlanmıştır.
• Elde edilen geometri, BDT programıyla üzerinde
çalışılan kalıp elemanın makine imalatının
yapılabilmesi için SolidWorks BDT/BDİ programında
kolaylıkla kullanılabilmektedir.

Geliştirilen çerçeve çalışması hasarlı kalıp veya makine

parçaların tamir edilmesinde TM kavramını uygulayarak bir
çözüm sunulmuş, kısa zamanda hasarlı parçalarının tamiri
sağlanmış ve kalıp elemanlarının yeniden yapımı için
yüksek maliyetin azaltılması hedeflenmiştir. Geliştirilen
arayüz ile daha çeşitli tarama verilerinin (açılı yay, farklı
düzlemlerdeki unsurlar, vb.) kullanılması
yaygınlaştırılmalıdır.

Kaynaklar

[1] TurkCadCam, www.turkcadcam.net, Haziran 2007.

[2] Berbercuma, G., Üç Boyutlu Tarayıcılar İle Veri
Toplanması Ve CAD Ortamına Değişik Formatlarda
Aktarılması, Yüksek Lisans Tezi, GYTE Mühendislik
ve Fen Bilimleri Enstitüsü, 2006.
[3] Sokovic, M., Kopac, J., RE (Reverse Engineering) As
Necessary Phase By Rapid Product Development,
Journal Of Materials Processing Technology 175,
398–403, 2006.
[4] Tam, K., Chan, K., Thermoforming mould design
using a reverse engineering approach, Robotics and
Computer-Integrated Manufacturing, 23, 305–314,
2007.
[5] Budak, I., Hodolic, J., Sokovic, M., Development of a
programme system for data-point pre-processing in
Reverse Engineering, Journal of Materials Processing
Technology, 162–163, 730–735, 2005.
[6] Hsiao, S., Chuang, J., A reverse engineering based
approach for product form design, Design Studies,
24(2), 2003.
[7] Chen, L., Lin, G., Reverse engineering in the design of
turbine blades - a case study in applying the MAMDP,
Robotics and Computer Integrated Manufacturing, 16,
161-167, 2000.
[8] Ruana, J.K., Ke, Y.L., Fan, S.Q., Dong, H.Y.,
Research on rapid repairing techniques for auto panel
dies, Journal of Materials Processing Technology
187–188, 69–72, 2007.
[9] SolidWorks 2007, Teknolojik Yazılımlar, Büyükdere
Cad, Stad Han 85, Mecidiyeköy, İstanbul, 2008.