EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

PASF DEVRE ELEMANLARI

Elektrik-elektronik cihazlarn meydana getiren diren, kondansatr, bobin, transformatr,
diyot, tristr gibi elemanlara devre eleman denir. Devre elemanlar, pasif devre elemanlar ve
aktif devre elemanlar olmak zere ikiye ayrlrlar. Pasif devre elemanlar, doru veya
alternatif akm direnleri olarak etki gsterirler. Direnler, kondansatrler ve bobinler pasif
devre elemanlardr. Diyotlar, transistrler, tristrler, entegre devreler aktif devre
elemanlardr. Aktif devre elemanlar, kontrol edilebilir elektronik anahtar, dorultma,
ykselte olarak kullanlrlar.
DRENLER
Bir transistorlu radyoyu veya baka bir elektronik cihaz ap iine bakmayan insan yok
gibidir, kk kutucuklar, yuvarlak, keli, eitli paralar hep dikkatimizi ekmitir. Bu
paralarn arasnda yatk veya dik olarak duran, zerinde renkli halkalar bulunan trtl gibi
baz elemanlar vardr. Bunlar Diren' lerdir.
Kitaplarda ou kez Resistance veya Resistor diye de greceimiz bu paracklar elektrik
akmnn yolunu tkamaya yararlar. Otoyolda hzla giden aralarn,bir patika yola veya dar bir
kprye girerken yavalamalar gibi, elektronlar da direnler zerinde yavalarlar ve itiip
dururlar, zorla bu barikat aarlar ama bu srada da ok snp terlerler. Elektronlarn diren
zerindeki bu tepimeleri srasnda elektrik enerjisi s enerjisine dnr ve bu enerji
dnm scaklk olarak ortaya kar.
Direnler, zerlerinden geen akma zorluk gsteren devre elemanlardr. Devre
uygulamalarnda direnler, akm snrlayc, gerilim drc, devre yk, akm ayarlaycs
olarak kullanlr. Hemen hemen her elektrik-elektronik devresinde diren kullanlmaktadr.
rnek olarak transistrlere ve ledlere akm snrlayc olarak balanrlar, elektronik devrelerde
gerilim blc olarak, kondansatrlerin arj ve dearjlarn kontrol ederler.
Devreye uygulanan gerilim ve akm bir utan dier uca ulancaya kadar izledii yolda
birtakm zorluklarla karlar. Bu zorluklar elektronlarn geiin etkileyen veya geciktiren
kuvvetlerdir. te bu kuvvetlere DREN denir. Basit olarak diren, elektrik akmna kar
gsterilen zorlua denir.
Devrelerde diren kullanrken direncin ohm olarak deerine ve Watt olarak gcne dikkat
edilmelidir. Direnler AC veya DC gerilimlerde ayn zellii gsterirler.
Diren birimine adn veren Ohmdur. George Simon Ohm (1789--1854) Almanyada
Erlangende dnyaya gelmi bir fizikidir. 1827 ylnda bu kanun G. S. Ohm tarafndan
bulundu ve OHM kanunu olarak adlandrld. Ohm = Volt / Amper olarak ifade edildi. R = V /
I olarak gsterilir. lmnden 30 yl sonra 1881 ylnda elektrik diren l birimine adnn
verilmesi ile onurlandrlmtr.
[Ohm]: ki ucu arasnda 1 volt gerilim fark olan ve iinden 1 amper akm geiren,
homojen, her yan ayn scaklktaki bir iletkenin gsterdii diren 1 Ohm dur.
Direnler elektriksel devrelerde gerilim drc ve akm drc olarak grev yapan pasif
devre elemanlardr. Bir noktadan geen akm veya bir noktadaki gerilimi istediimiz
seviyeye drmek iin direnleri kullanrz. Fazla olan enerji diren tarafndan s enerjisine
evrilerek harcanr. Bir devrede kullanlacak bir direncin deeri hesaplanrken OHM kanunu

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

denilen genel bir kanundan faydalanrz. Buna gre bir direncin deeri o diren zerindeki
gerilim dmne gene o diren zerinden geen akma blnmesi ile bulunur. Yani
R=U/I
dr.
Yukarda direncin, zerine toplad enerjiyi sya evirdiinden bahsetmitik. te bir devrede
kullanacamz bir direnci hesaplamamz gereken ikinci nemli zellii gcdr. Direncin
diren deeri kadar gc de nemlidir. Yani diren zerindi toplad enerjiyi sya evirerek
etrafa yayabilecek gte olmaldr. Aksi takdirde, yani diren zerendeki enerjinin tamamn
sya dntrerek etrafa yayamazsa, zerindeki s artar ve sonuta diren deerinde deime
olabilir ve hatta diren yanabilir. Peki bir direncin gcn nasl bulacaz? Direncin zerinden
geen akm ile o diren zerindeki gerilim arpm o direncin olmas gereken minimum gc
verir. Mesela; zerinden geen akm 500mA olan bir direncin iki ucu arasndaki gerilim
dm 3V olsun. Bu direncin salkl bir ekilde grev yapabilmesi iin gereken minimum
gc P (watt) u forml ile bulunur;
P=U . I =3 . 0,5 =1,5 w
OHM KANUNU: Bir iletkenin iki ucu arasndaki potansiyel farknn, iletkenden geen akm
iddetine oran sabittir.

Kapal Bir elektrik devresinde diren; devre gerilimi ile devreden geen akmn
blmne eittir.
Kapal Bir elektrik devresinde gerilim; devre direnci ile devreden geen akmn
arpmna eittir.
Kapal Bir elektrik devresinde akm; devre gerilimi ile devre direncinin blmne
eittir, gibi ekilde ifade edilebilir.

Gerilim: Bir elektrik devresinde, iki nokta arasndaki potansiyel farka gerilim denir. Gerilim
genellikle "U" harfi ile sembollendirilir, Fakat baz kaynaklarda "E" olarak da gsterilebilir.
Birimi ise "V" Volt'tur.
Akm: Bir elektrik devresinde serbest elektronlarn bir taraftan dier tarafa yer
deitirmesidir. Bu yer deitirme g kayna iinde "-" den "+" ya doru olur, devre iinde
ise "+" dan "-" ye doru olur. Buna elektron ak - akm denir. Akm "I" harfi ile
sembollendirilir. Birimi ise "A" Amper' dir.
Ohm Kanunun formlsel ifadesi ise yledir: R = U / I
Sembol:

Direnler devrelerde iki eit sembol ile gsterilir.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Birimi:
ohm olup devrelerde R veya r harfi ile gsterilir.
Ohm'un as katlar yoktur st katlar ise kiloohm (k) ve megaohm (M) dur.
Diren birimleri ve kendi aralarnda dnmleri:
1000 (ohm) = 1 k ( kilo-ohm)
1 000 000 (ohm) = 1 M (Mega-ohm)
1 M = 1000 k ( kilo-ohm)
Metaller iletkendir ve elektron devinimlerine msaade ederler. Elektronlar ne denli rahat
hareket ederse o metalin iletkenliinin o kadar iyi olduundan bahsedilir. letkenlik veya
Conductance olarak ifade edilen bu zelliin ls Siemenstir veya MHO da kullanlr.
Dikkat edilirse direncin ls olan OHMun tersidir. MHO = 1/ OHM dur. Yani 1 Ohmluk
bir direncin Kondktans da 1 Mho dur.
Bakr en iyi iletkenlerden biridir ve bu nedenle Elektronikte ok kullanlr. Bu sebeple diren
hesaplarnda Bakr referans alnr. Bu esasa gre dzenlenmi metal direnlerine o metalin
Bal Direnci ad verilir. Bakrn direnci 1 kabul edildiinde bal direnler:
Alminyum
Pirin
Kadmiyum
Krom
Sert Bakr
Bakr
Demir
Kurun
Nikel
Gm
Kalay
inko

1.70
3.57
5.26
1.82
1.12
1.00
5.65
14.30
8.33
0.94
7.70
3.54

Elektrik akmnn gemesine kar zorluk gstermek zere kullanlan devre elemanlarna
Diren ya da rezistans ad verilir. Direnler devrelerde genel olarak s meydana getirmek,
akm kontrol altna almak ve akm veya gerilimi blmek amacyla kullanlr. Direnlerin
yapmnda metaller ve alamlardan yararlanlr.
Diren lm Yntemleri:
1) Voltmetre-Ampermetre metodu
2) Karlatrma ( Etalon diren )
3) Wheatstone kprs
4) Ohmmetre Avometre Multimetre
Yapl ekillerine Gre Direnler :
Karbon
Telli

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Film veya erit - Entegre(mikro). SMD (Surface Mounted Device) Diren,

otomasyonda kullanlr. Balant ular kk olduundan yksek frekanslarda ve
baskl devre plaketlerinde ok kullanlr.

Karbon: Piyasada bol miktarda bulunan en basit ve en ucuz direnlerdir. Karbonun toz haline
getirilmesinden sonra reineli yaptrcyla ince silindirik dklmesiyle elde edilir . Karbon
reine oran direncin deerini belirler. Karbon direnler sya duyarl olduundan yksek
hassasiyet gerektiren devrelerde kullanlmaz.
Telli: Yksek g gerektiren devrelerde kullanlr diren, deerini belirleyen Krom-Nikel
Gm-Nikel veya tungsten tel porselen veya seramik gibi bir kalp stne sarlp elde edilir.
Sarg nedeniyle endktif zellik gsterirler istenilen diren deeri telin z direnci uzunluu ve
ap belirler.
-

Sabit karbon direnler, tel direnler kadar hassas yaplmazlar. Bu yzden diren
deerleri iki snr arasnda verilir. Bu belirlemeyi yapmak iin renk ve bunlara ait kod
numaralarndan yararlanlr ve tolerans ile gsterilirler.

Film ve erit: Hassas iler iin en uygun duyarl direntir ince bir diren tabakas cam veya
porselen yaplan gvdeye yerletirilir hata oranlar ok dktr . stenilen diren deeri tam
olarak ayarlanabilir.
alma ekillerine ve Kullanlma Amalarna Gre Direnler :
Sabit
Ayarlanabilir (deitirilebilen)
Sensr (kendinden ayarl, deiir)
Sabit Diren: Deeri retim aamasnda belirlenip sonra deitirilmeyen direnlerdir. Sabit
direnlerin deeri direk yazyla yaplabilecei gibi renk kodlaryla da belirtilebilmektedir.
Sabit direnlerin deerleri iki ekilde belirtilir;
- Diren deeri, diren zerine rakamla yazlr veya
- Diren deeri, diren zerine renk kodlar ile yazlr. Eer, direncin deeri,
diren zerine renk bantlar ile yazlmsa aadaki tabloda belirtilen kurallara
uyularak okunur.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Bal bulunduklar devrelerde zerinde yazl (ohm) deerleriyle kullanlan yani

kullanlmalar srasnda diren deerleri deitirilip ayarlanamayan sabit kalan direnlerdir.
rnein akkor flamanl lambalarda kullanlan flame, bobin halinde sarlm Tungsten telden
yaplan sabit bir direntir. Elektrik ocaklar, ekmek kzartclar, tler ve sa kurutma
makinalar gibi cihazlarda kullanlan direnler ise yaltkan bir malzeme zerine yerletirilen
erit veya yay halindeki krom-nikel alamndan yaplan sabit tel direnleridir. Radyo ve TV
devrelerinden kullanlan fiziki yaps ok kk olmasna karlk ohm deeri yksek olan ve
zerinde renkli halkalar bulunan direnlerde seramik bir tp ierisine kmr tozu doldurulan
sabit karbon direnlerdir.
Deeri retim aamasnda belirlenen, sonradan deeri deitirilmeyen direnlere sabit
direnler denir. Sabit direnler ok deiik boyutlarda ve ok deiik tiplerde retilmektedir.
Sabit direnlerin deeri, direncin zerine direk olarak rakamla yazlabilecei gibi renk kodlar
ile de belirtilmektedir.
Sabit direnler, yapldklar madde bakmndan, karbon direnler, telli direnler, film-mikro
direnler olmak zere ksma ayrlrlar.
Karbon direnler, en basit ve dolaysyla en ucuz direnlerdir. Piyasada bol miktarda
bulunurlar. Karbonun toz haline getirilmesinden sonra, reineli yaptrc ile kartrlp, ince
silindir ubuk eklinde dklmesiyle elde edilir. Karbon reine oran direncin deerini belli
eder. Karbon direnlerin deeri s ile bir miktar deitii iin yksek duyarllk istenen
devrelerde kullanlmalar uygun deildir.
Telli direnler, yksek g gerektiren devrelerde kullanlr. Diren deerini belirleyen kromnikel, gm-nikel, tungsten tel porselen, seramik vb. bir kalp zerine sarlarak elde edilir.
stenilen diren deerini telin z direncini, ap ve uzunluu belirler. Yaplar gerei telli
direnler bir miktar indktif zellik gsterirler.
Film direnler, hassas iler iin en uygun direnlerdir. nce bir diren tabakas genellikle cam
veya porselenden yaplan bir gvdeye yerletirilir. Diren deeri, diren boyuna izilen halka
eklindeki yollara ayrlr. Film direnlerin hata oranlar ok dktr. stenilen diren deeri
retim aamasnda tam olarak ayarlanabilir.
Ayrca sanayide bilgisayarlarda, hesap makinelerinde ve eitli modllerde kullanlan entegre
tipi direnler de vardr.
Ayarlanabilir Direnler: Deeri sonradan belirlenebilir deiik ekilde retilmi direnlere
ayarl diren denir. zerinde yazl olan diren deerleri kullanldklar devrenin
gereksinimine gre deitirilebilen direnlere ayarlanabilen direnler denilmektedir. ksma
ayrabiliriz: Trimpot, Potansiyometre, Reosta
-

Trimpot: Devaml deimesi gerekmeyen ayarlar iin kullanlr bir kez ayarladktan
sonra deimez. Dik ve yatk olarak iki tipte retimi vardr. Bir tip ayarl direnler de
Trimpot yani bacakllardr. Piyasada yatk ve dik tip olarak iki eidi bulunur. Bu
tip ayarl direnlerin bir eidi de bir vida ile ayarlanan hassas ayarl trimpotlardr, tur
saylarna gre hassasiyetleri artar.

Potansiyometre: Ses ayar gerilim akm ayar gibi srekli deimesi gereken ayarlar
iin kullanlr. Potansiyometrelerin anahtarl olanlar da mevcuttur. Bu

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

potansiyometreler hem anahtarlama ilemi yapmakta hem de deiken diren vazifesi

grmektedirler. Anahtarl potansiyometreler de tek kontakl ve ift kontakl olarak
ikiye ayrlrlar.
Potansiyometre, bir mil vastas ile dnen bir pabucu mevcuttur. Karbon veya tel
diren zerinde pabucun hareketi ile deiken deerde diren elde edilir.
Bir tip potansiyometre de, dz bir hat zerinde alan bir ayar ubuunun, diren
zerinde hareketi ile oluan potansiyometredir. Bu tip potansiyometrelere Srgl
Potansiyometre ad verilir.
Ayrca potansiyometreler mono ve stereo olarak iki farkl ekilde retilmektedirler.
Mono potansiyometreler tek bir potansiyometre iken, stereo potansiyometreler iki
farkl potansiyometrenin ayn mil zerinde birlemi halidir. Bylece iki
potansiyometrede ayn milin dndrlmesi ile farkl deer almaktadr. Stereo
potansiyometreler genelde stereo devrelerde kullanlmaktadr. Bir mil zerine bal
birlikte hareket eden ikili potansiyometrelere Tandem Potansiyometre ad da verilir.
Btn yukarda anlatlan potansiyometre eitleri lineer ve logaritmik olarak iki
ekilde retilmektedir. Potansiyometre milinin hareketi ile diren deerinin lineer
olarak deitii potansiyometrelere lineer potansiyometre, potansiyometre milini
hareketi ile diren deerinin logaritmik olarak deitii potansiyometrelere ise
logaritmik potansiyometre denir. Potansiyometrenin lineer veya logaritmik olduunu,
genelde potansiyometrenin zerindeki LN ve LOG yazlar belirtir. Lineer
potansiyometrelerde diren, dn miktar ile dorusal olarak artar, Logaritmik
potansiyometrelerde ise diren, dnle logaritmik oranda artar.
Reosta: Deiken direnlerin en nls Reostadr. Bir ucu sabit dier ucu hareketli
olan bu direnler reosta ad verilir ve bunlar laboratuarlar da deiik amalarla
deneylerde kullanlr. Reosta byk bir seramik yuvarlaa sarlm kaln rezistans
telinden oluur, st tarafnda ayar iin bir srg mevcuttur. Ak arj devrelerinde ok
kullanlr. Yaltkan gvde stne sarlm tellerden ve tel zerinden hareket eden bir
srgden olumu akm ayar amacyla kullanlan deiken deerli direntir. Genelde
yksek glerin kumandasnda kullanlr.
Reosta, akm ayar amacyla kullanlan deiken deerli direntir. Genelde telli olarak
imal edilirler. Yaltkan bir gvde zerine sarlm tellerden ve bu tel zerinde hareket
eden bir srgden olumutur. Srg tel zerinde hareket ettirilerek diren deeri
ayarlanr. Reostalar, milli ve srgl olmak zere iki ksma ayrlr.
-

Ayarl direnlerin 1A akm deerine kadar kullanlanlarna potansiyometre , 1A den

byk akmlarda kullanlanlarna ise reosta ad verilir.

1A akm deerine kadar kullanlan sabit diren ve potansiyometrelerin yapmnda

karbon maddesi kullanlr.

1A den byk akmlarda kullanlan Sabit diren ve reostalarn yapmnda ise

konstantan, kentol ve magnezyum maddeleri kullanlr.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Sensr Direnler: Sensr direnleri, k, s ve gerilim ile direnci deien elemanlar olarak
tarif edebiliriz. Sensr direnler genel olarak ksma ayrlr:
-

Fotodiren - LDR (Light Dependent Resistor): Foto diren stne den k

iddetiyle ters olarak direnci deien bir devre elemandr. zerine den k iddeti
arttka direnci der, k iddeti azalnca direnci artar. Foto diren, AC ve DC
devreede ayn zellii gsterir.
Termistr (Scaklkla Deien Diren)
1) NTC (Negatif Temperature Coefficient) : Negatif scaklk katsayl termistrler,
direnleri s miktar ile ters orantl olarak deien direnlerdir. Yani, s arttka
direnci azalr, s azaldka direnci artar. Ksaca NTC olarak gsterilirler.
2) PTC (Pozitif Temperature Coefficient): Pozitif scaklk katsayl termistrler,
direnleri s miktar ile doru orantl direnlerdir. Yani, s arttka direnci artar, s
azaldka direci azalr. Ksaca PTC olarak gsterilirler.
Varistr (Gerilimle Deien Diren) - VDR (Voltage Dependent Resistor):
Varistrler, gerilim miktar ile ters orantl olarak diren deerleri deien elektronik
devre elemanlardr. Yani, zerindeki gerilim ykseldike direnleri azalr,
zerlerindeki gerilim azaldka direnleri ykselir. Ksaca VDR olanak
isimlendirilirler. VDRler devrelerin ar gerilimden korunmasnda ve gerilim
reglasyonu yaplmasnda kullanlrlar. Koruyaca devreye veya elemana paralel
balanr.

Sabit Direnler

Potansiyometreler ve trimpotlar

G DEERLER:
Direncin, zerine toplad enerjiyi sya evirir. Bir devrede kullanacamz bir direnci
hesaplamamz gereken ikinci nemli zellii gcdr. Direncin diren deeri kadar gc de
nemlidir. Yani diren zerindi toplad enerjiyi sya evirerek etrafa yayabilecek gte
olmaldr. Aksi takdirde, yani diren zerendeki enerjinin tamamn sya dntrerek etrafa
yayamazsa, zerindeki s artar ve sonu da diren deerinde deime olabilir ve hatta diren

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

yanabilir. Peki bir direncin gcn nasl bulacaz? Direncin zerinden geen akm ile o
diren zerindeki gerilim arpm o direncin olmas gereken minimum gc verir.
Direnlerin renk kodlar kadar nemli olan dier bir konuda Watt olarak gleridir. nk
akm snrlayc olarak kullanlan bir diren elektrik enerjisini s enerjisine dntrerek
harcamaktadr. Yani diren devrede alrken zerinden geen akm miktarna gre
snmaktadr. Bu nedenle diren zerinden geen akma gre gc tespit edilerek ve tolerans
da dikkate alnarak devreye balanr. zerlerinde harcanan enerjiye dayanabilmeleri iin de
eitli gte imal edilirler. Sabit direnlerin bir ksm daha byk ve keli direnlerdir.
Bunlar g devrelerinde kullanlan ta diren diye tanmladmz direnlerdir. Ta direnler
yksek gte ve dk omajda yaplrlar. Sabit direnler piyasada 1/8 Watttan 5 Watta
kadar, ta direnler de 4-10 Watt aras deerlerde bulunur.
Genellikle elektronik devrelerde 1/2 Watt, 1/4 Watt ve 1 Watt gte direnler
kullanlmaktadr. Bunlarn dnda daha gl tel direnlerde kullanlmaktadr. Diren gc
watt olarak seilirken mutlaka tolerans dikkate alnarak seilmelidir. Yani 1/4 Watt'lk bir
diren yerine 1 W veya daha yukar gte diren koymak maliyeti artrmaktan baka hibir ie
yaramayacaktr. Ayrca hacminin byk oluu da problem yaratacaktr.
DREN RENK KODLARI
Direnler eitli tipte ve gte yaplrlar. zerlerinde sya dnen enerjiye dayankl
olmalar iin o oranda byk imal edilirler. Direnler; ayarl direnler ve sabit deerde
direnler olarak ikiye ayrlrlar. Sabit deerdeki direnlerin zerlerinde bir renk
kodu mevcuttur. Bunun nedeni scaklk etkisi ile yazlarn kolayca silinebilmesidir. Bu
direnler karbon veya diren teli dediimiz elektron hareketlerine zorluk karan telden
yaplrlar. Bu direnlerin hacimlerinin ufak olmas ve sabitsel olarak kodlanabilmesi iin
renksel diren kodlar oluturulmutur.
Diren deerleri imalat firma tarafndan iki ekilde belirlenir.
a) Diren deerleri direncin zerine rakamla yazlr.
b) Diren deerleri direncin zerine iaretlenen renk kodlar ile belirlenir.
En genel olarak direnler 4 renkli ve 5 renkli olmak zere iki ekilde okunur.
4 Bandl Diren hesab iin:

5 Bandl Diren hesab iin:

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

4 Bantl diren okuma:

Direnlerin zerinde renk bantlar bulunur.
Diren zerindeki renkler yada bantlar
direncin deerini gsterir. Soldan saa
doru birinci renk saynn birinci rakamn
ikinci renk ikinci rakam
nc renk
arpan yada sl sayy veriri. Drdnc
renk ise tolerans yada hata yzdesini verir.
Diren zerinde normalde 4 tane bant bulunmaktadr.Bu 4 banttan 3 tanesi (birbirine yakn
olanlar) direncin deerini son bant (3 tanesinden uzak) ise direncin toleransn; yani stnde
yazlan deerin ne kadar altnda veya stnde bir deerde olabileceini belirtir.

RENKLER
Siyah
Kahverengi
Krmz
Turuncu
Sar
Yeil
Mavi
Mor
Gri
Beyaz
Altn
Gm
Renksiz

1.Bant
2.Bant
3.Bant
(1.Rakam) (2.Rakam) (arpan deeri)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
-

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
-

10o
101
102
103
104
105
106
107
108
109
0.1
0.01
-

4.bant
(Hata Yzdesi Tolerans )

% 5
% 10
% 20

Direnlerde renk bantlar bir uca daha yakndr. Diren deerinin okunmasna uca en yakn
olan renkten balanr. Eer renk bantlar her iki uca da eit uzaklkta grnyorsa , siyah
rengin birinci bantta ve gm ile altn yaldzn birinci ve ikinci bantta bulunamayaca gz
nne alnarak, okumaya dier utan balanr. zerinde drt bant bulunan direnlerin deeri
okunurken, soldan saa doru birinci ve ikinci band temsil ettii rakamlar yan yana yazlr ve
nc bandn temsil ettii deer ile arplr. Sonu ohm olarak bulunmu olur. drdnc bant
renginin temsil ettii deer ise diren deerinin toleransdr.
Eer diren zerinde be bant varsa, ilk bantn temsil ettii rakamlar yan yana yazlr ve
drdnc banttn temsil ettii deer ile arplr. Sonu ohm olarak bulunmu olur. Beinci
bant renginin temsil ettii deer ise diren deerinin toleransdr.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Eer deeri okunacak diren zerinde alt bant varsa, be bantl direnlerde olduu gibi
okunur. Altnc bant direncin scaklk katsaysn belirtmektedir.
Renk kodlarn okumay renklerin en yakn olduu u taraftan balanr. 1.Band da gm ve
altn renkleri kullanlmaz. Diren boyutlarnn kk olmas nedeniyle renkler her iki uca ayn
uzaklkta olabilir. Bu durumda hi bir zaman 1.Band da siyah, gm, altn rengi
kullanlamayaca iin diren okumada bu konuya dikkat edilmesi gerekmektedir.
Bu metottaki kodlarn aklda kalmas iin ksa bir cmle hatrda kalr:
SoKaKTa SaYaMaM GiBi
Bu ksa cmlede srasyla
SYAH-KAHVERENG-KIRMIZI-TURUNCU-SARI-YEL-MAV-MOR-GR-BEYAZ
renkleri hatrda kalacak ekilde belirtilmitir.
imdi bu metodu rneklerle daha iyi bir ekilde anlayalm.
rnek 1: Aadaki direncin deerini renk kodlarndan yararlanarak bulunuz.

Cevap 1:
1. Bant (Say): Kahverengi = 1
2. Bant (Say): Siyah = 0
3. Bant (arpan): Kahverengi = 1 (yani on zeri bir = 10 )
4. Bant (Tolerans) : Altn = % 5
saylar birletirdiimizde 100 W ve % 5 tolerans deerini buluruz.
rnek 2: Aadaki direncin deerini renk kodlarndan yararlanarak bulunuz.

Cevap 2:
1. Bant (Say) : Sar = 4
2. Bant (Say) : Mor = 7
3. Bant (arpan) : Krmz = 2 (yani on zeri iki = 100 )
4. Bant (Tolerans) : Gm = % 10
saylar birletirdiimizde 4700 W = 4.7 KW ve % 10 tolerans deerini buluruz.
rnekler
Yeil(5)
Mavi(6) Kahverengi(10) Altn(+-%5)
Krmz(2)
Krmz(2) Siyah(1)
Gm(+-%10)
Gri(8)
Krmz(2) Sar(4)
Altn(+-%5)
Krmz(2)
Krmz(2) Gm(0,01) Altn(+-%5)
Kahverengi(1) Siyah(0) Altn(0,1)
Altn(+-%5)
Kahverengi(1) Siyah(0) Krmz(100) Gm(+-%10)
krmz mor sar = 270 Kohm
sar mor krmz = 4.7Kohm
yeil mavi kahve = 560 Kohm
kahve siyah sar = 100 Kohm
krmz mor yeil = 2.7 Mohm

560ohm+-%5
22ohm+-%10
820.000ohm+-%5
0.22ohm+-%5
1ohm+-%5
1000ohm+-%

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Direnler elektronik devrelerde kullanlrken her zaman tablodaki deerleri bulmak mmkn
olmayabilir. rnein emada belirtilen diren deeri 2 k ohm ise ve siz bunun yerine 2 k ohm
bulamyorsanz.1.8 k ohm veya 2.2 k ohm diren koyabilirsiniz. Ancak bu deerlerin %10 %20 snrlar ierisinde kalmas gerekmektedir.
STANDART DEERLER:
Direnler yazlrken R47 4R7 47R gibi ifadeler grrz. Bunlarn anlam udur. R rezistans
anlamndadr ve bu ekil yazlmda nokta kabul edilir. Yani burada nokta 47 ohm anlamna
gelir. Bu 0.47 ohm demektir. Srayla 4.7 ohm ve 47 ohm deerindedirler. Bu ekilde yazlma
sebebi noktann kolaylkla silinebilmesindendir.
Peki piyasada istediimiz her deerde direnci bulabilir miyiz? Hayr bulamayz.deerler
aada verilmitir ve bu deerler dndaki direnler zel olarak imal edilirler.
Diren deerleri, retim aamasnda DIN E12, E24 e gre
[1 1.2 1.5 1.8 2.2 2.7 3.3 3.9 4.7 5.6 6.8 8.2 10] (x10(ohm) veya x100 (ohm) )
eklindedir.
Bu deerlerin 10 ve 100 kat alnarak iki liste daha yapnz. Bu deerlerdeki direnler
piyasada bulunurlar.
Yeni balayan arkadalar bir malzeme satcsna gidip "Bana 110 kohm diren verir misiniz ?"
demesinler. Byk bir ihtimalle bulamazlar. ok hassas devreler dnda, standart deerlerin
arasndaki deerde diren kullanmak yerine bir st veya alt deeri kullanmann sakncas
yoktur. ou devrelerde %20 tolerans kabul edilebilir bir deerdir.
DRENLERN BALANMASI:
Direnler elektrik devrelerinde seri yani pepee veya paralel yani yanyana balanrlar. Seri
balanan birden fazla direncin her biri elektronlara kendi deeri kadar zorluk karaca iin
toplam diren direnlerin toplamna eit olur.
R = R1+R2+R3+Rn olarak yazlr.
rnek: 1 Kohm, 4.7 Kohm 680 Ohm luk direnci seri baladmzda toplam deer 6380
Ohm olur.
Direnler paralel balandklarnda elektronlar iin daha geni gei yolu salanm demektir
ve toplam diren balanan en kk direnten daha az dr.
1/R = 1/R1+1/R2+1/R3+ 1/Rn
olarak ifade edilir.
1. Seri Balant : Bu balantda direnler birer ucundan birbirine eklenmitir.Her
direnten ayn akm geer. Toplam diren (RT) ise direnlerin cebirsel toplamna
eittir.
2. Paralel Balant : Bu balantda direnlerin ular birbirine balanmtr. Her direnten
deeriyle orantl olarak farkl akm geer. Toplam diren (RT) ise direnlerin bire
blmlerinin toplamna eittir.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

3. Kark Balant : Bu balantda direnler seri ve paralel olarak balanmtr.Toplam

diren (RT) ise paralel direnlerin seriye evrilip (nce paralel kollarn toplam
direncini bularak) , seri direnlerin cebirsel toplamna eittir.

a) - Seri balant :
Yan taraftaki resimde drt adet direncin birbirine seri balanm durumu
grlmektedir. A ve B uclarndaki toplam diren deerinin heaplama
forml, RToplam = R1 + R2 + R3 + R4 eklindedir. Yani 100 ohm +
330 ohm + 10 Kohm + 2.2 Kohm = 12.430 Kohm 'a 57 bu da 12,430
ohm'a eittir.
b) - Paralel balant :
Paralel balantda ise forml 1 / RToplam = ( 1 / R1 ) + ( 1 / R2 ) + ( 1 /
R3 ) + ( 1 / R4 ) eklindedir. Fakat ilemler yaplmadan nce Tm deerler
ayn yani ohm, Kohm veya Mohm cinsine dntrlmelidir. 10 Kohm =
10,000 ohm, 2.2 Kohm = 2,200 ohm. imdide hesaplamay yapalm. 1 /
RToplam = ( 1 / 100 ohm ) + ( 1 / 330 ohm ) + ( 1 / 10,000 ohm ) + ( 1 /
2,200 ohm ) bu eitlie gre, 1 / RToplam = ( 0.01 ) + ( 0.003 ) + ( 0.
0001) + ( 0.00045) => 1 / RToplam = 0.01355 yine bu eitlie gre
RToplam = 1 / 0.01355 bu da 73.8 ohm'a eittir.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

DRENLER GENEL
Diren: Direncin kelime anlam, bireye kar gsterilen zorluktur.
Devre eleman olan dirente devrede akma kar bir zorluk
gstererek akm snrlamas yapar. Direncin birimi "Ohm" 'dur. 1,000
ohm = 1 Kilo ohm, 1,000,000 ohm = 1 Mega ohm ve 1,000,000,000
ohm = 1 Giga ohm. Direncin deeri zerine renk kodlar ile
yazlmtr. Yan tarafta grlen direncin renkleri soldan balayarak,
sar, mor, krmz ve altndr. Soldan 1. renk 1. sayy, 2. renk 2.
sayy, 3. renk arpan sayy ve 4. renkte tolerans gsterir. Tablodan
bakldnda sar 4'e, mor 7'e ve krmzda arpan olarak 10 zeri 2'ye
eittir. Bunlar hesaplandnda ilk iki say yanyana konur ve nc
ile arplr. Tolerans direncin deerindeki oynama alandr. Mesela
yandaki direncin tolerans %5 ve direncin deeri de 4.7 Kohm'dur.
Tolerans bu direncin deerinin 4.7 Kohm'dan %5 fazla veya eksik
olabileceini belirtir. Birde 5 renkli direnler vardr. Bunlarda ilk
renk say 4. renk arpan, 5. renk ise toleranstr. Direnler normalde
karbondan retilirler fakat yksek akm tamas gereken direnler telden imal edilirler.
Ayrca direnler sabit ve ayarl direnler olmak zere ikiye ayrlrlar. Ayarl direnlerden
"Potansiyometre" srekli ayar yaplan yerlerde, "Trimpot" ise nadir ayar yaplan yerlerde
kullanlrlar.
2 - Potansiyometre : Potansiyometre devaml ayar yaplmas iin retilmi
bir ayal diren trdr. radyo ve teyiplerde ses yksekliini ayarlamak
iin kullanlr. bacakldr. 1 ve 3 nolu ular arasnda sabit bir diren
vardr. Ortadaki u ise 1 nolu u ile 3 nolu u arasnda hareket eder. 1 nolu
ucala arasndaki diren azaldka 3 nolu u arasndaki diren artar.
3 - Trimpot : Trimpot ise devrenin iinde kalr ve sabit kalmas gereken
ayarlar iin kullanlr. Mant potansiyometre ile ayndr.
4 - Foto Diren (LDR) : Foto diren zerine den k iddetiyle ters
orantl olarak, k iddeti arttnda direnci den, k iddeti azaldnda
ise direnci artan bir devre elemandr. Foto diren AC ve DC akmda ayn
zellikleri gsterir. Yan tarafta foto direncin sembol grlmektedir.
5 - NTC : Ntc direnci syla kontrol edilen bir diren trdr. Ntc sla ters
orantl olarak diren deitirir. Yani s arttkca ntcnin direnci azalr. Is
azaldka da ntcnin direnci artar. Yan tarafta NTC'nin sembol
grlmektedir.
6 - PTC : Ptc ise ntcnin tam tersidir. Isyla doru orantl olarak direnci
deiir. Yani s artka direnci artar, s azaldka da direnci azalr. Yan
tarafta PTC'nin sembol grlmektedir.

LETKENN DRENC HESABI VE Z DREN

1- Bir iletkenin direnci boyu( uzunluu ) ile doru orantldr.
R L
2- letkenin direnci kesiti (Alan ) ile ters orantldr. R 1 / A
3- letkenin direnci yapld maddeye gre deiir.
z diren ( ) : Bir iletkenin birim uzunluk ve birim kesitinin direncine z diren denir.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

R = . L
A

Diren = zdiren . Uzunluk

Alan

rnek: Bir direncin zerindeki bantlar soldan saa doru srasyla mavi, sar, krmz ve
gm renklerinden olumaktadr. Buna gre direncin deeri ne kadardr.
zm :
R = 64. 102 %10 = 6400 640
R = ( 5760 ile 7040 ) ohm arasnda deiebilir.
LETKEN DREN HESAP RNEKLER
rnek 1: Uzunluu 200 metre olan bakrdan yaplm bir iletkenin kesiti 3,4.10-10m2 ise
direnci ne kadardr. (bakr = 1,7.10-8 ohm.m)
zm :
L = 200m A= 3,4.10-10 m2

bakr = 1,7.10-8 ohm.m

R=?

R = . L = 1,7.10-8 . 200 = 104 ohm

A
3,4.10-10
rnek 2: 500 metre uzunluunda 1 milimetre yarapnda demirden yaplm bir iletkenin
direnci ne kadardr. ( = 3 ve Demir = 9,7.10-8 ohm.m)
zm :
L=500 m r=1mm =0,001 m

Demir = 9,7.10-8 ohm.m

=3

r=?

A = . r2 = 3. (0,001 )2 = 3. 0,000001 = 3. 10-6

R = . L = 9,7.10-8 . 500 = 16,1.10-6 . 106 = 16,1 Ohm
A
3. 10-6
rnek 3: Ayn maddeden yaplm bir iletkenin uzunluu 8 katna alan 2 katna
karlrsa direnci ilk direncinin ka katna kar.
zm :
L2 = 8L1

A2 = 2A1

R2 = ? R1

2 = 1 =

R1 = 1. L1 = . L1
A1
A1
R2 = 2. L2 = . 8L1 = 4. . L1 = 4 .R1
A1
A1
A1

R2 = 4 .R1

rnek 4: 0,5 metre uzunluunda 0,01 m yarapndaki bir iletken telden 3 amperlik akm
geiyor. letken telin ular arasndaki potansiyel fark 300 Volt olduuna gre telin z
direnci ne kadardr. ( = 3 )

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

zm :
R = V / i = 300 / 3 =100 Ohm
A = . r2 = 3. ( 0,01)2 = 3. 0,0001 = 3. 10-4 m2
= R . A = 100. 3. 10-4 = 6.10-2 ohm. m
L
0,5
rnek 5: Ayn maddeden yaplm bir iletkenin uzunluu 12 katna yarap 2 katna
karlrsa direnci ilk direncinin ka katna kar.
zm :
1 = 2 =
A1 = . r2

r1 = r
r2 =2r
L2 = 12 L1
2
A2 = . (2 r) = 4 . r2

R2 = ? R1

R1 = 1 . L1 = . L1
. r2
A1
R2 = 2 . L2 = . 12L1 = 3. . L1 = 3.R1
4. . r2
. r2
A2

R2 = 3. R1

rnek 6: Direnci 70 ohm olan bir iletkenden 5 dakikada 1800 C yk geerse potansiyel ark
ne kadar olur.
zm :
5 dakika = 300 saniye
= q / t = 1800 / 300 = 6 A
V = R. = 70. 6 = 420 Volt
letkenin Direncinin Scaklkla Deimesi
Bakr, alminyum gibi baz maddelerin scaklk aryla direnci artar. Karbon, porselen gibi
baz maddelerin scaklk artyla direnci azalr. Konstantan, manganin gibi alamlarn
scaklkla direnci deimez.
R = R0. ( 1 + . t )
R = toC deki diren
Ro = 0oC deki diren
= direncin scaklk katsays
t = scaklk
rnek : 0o C deki direnci 100 olan alminyum telin 50oC deki direnci ka olur.
( =4. 10-3 )
zm :

R = R0. ( 1 + . t ) = 100. ( 1 + 4. 10-3 . 50 ) = 120

REZSTANS TERMOMETRE NEDR?

Scaklk lmlerinde termokupldan sonra bulunmu ve kullanlmaya balanm olan
Rezistans termometreler endstride, laboratuvarlarda ok yaygn olarak kullanlmaktadr.
zellikle hassas lm alnmak istenilen dk scaklklarda, termokuplara tercih edilirler.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Rezistans termometre, iletken bir telin diren deerinin scaklkla deimesinden istifade
edilerek oluturulan bir scaklk alglaycsdr. Sarml diren, scakl llmek istenilen
ortama daldrlr, zerinden sabit akm geirilir. Scakln deiimi ile sarml direncin diren
deeri deiir ve zerinden geen sabit akmla deien bir gerilim elde edilir. Rezistans
termometreler'de scaklk deiim faktr olarak tanmlanr, aadaki formlle
akland gibi standart olarak seilen 100C'deki diren deeri ile 0C'deki diren deeri
fark 100 Ro'ya blnmesi ile elde edilir.
Standartlarda en ok kullanlan Pt-100 ve Ni-100 gibi rezistans termometrelerin 0C'deki
diren deeri standart 100 ohm'dur.
Scaklk ile diren deiimleri incelendiinde, birok metal ve alam iinde en iyi neticeyi
platin ve nikel tel verdii iin bu alanda bu iki telden sarlm direnler kullanlr. zellikle
Pt-100 kullanm ok yaygndr.
0-100C arasnda scaklk deime faktrleri;
Platin iin a = 3.85.10'3 (1/C)
Nikel iin a = 6.17.10-3 (1/C)
Rezistans termometre kabaca inset, d koruyucu klf ve balant paralarndan meydana
gelmitir. Asl scakl len rezistans termometre eleman inset iine yerletirilir. Boru iine
metal oksit tozlar doldurulur. Eleman ile klemens arasndaki tel, izolatr ile yekpare izole
edilir. Genel olarak 6 mm veya 8 mm boru iine yerletirilen R/T eleman, seramik klemensi
ile bir btn olarak inset diye adlandrlr. nset ikinci bir koruyucu klf iine yerletirilir.
nset iindeki eleman tek cihaza balanacak ise tek elemanl, ift cihaza balanacak ise ift
elemanl kullanlr.
Yksek Diren Scaklk Sabiti (TCR, Temperature Coefficient of Resistivity) olan ince film
malzemeler birok duyargada ve zellikle gece gr amal gelitirilen soutmasz kzltesi
detektrlerin yapmnda kullanlmaktadr. Soutmasz kzl tesi dedektrler genelde
Vanadyum oksit (VOx), amorf Silisyum (a-Si), poli Silisyum Germanyum (poly-SiGe) ve
Yitriyum Baryum Bakr Oksit (YBaCuO) gibi yksek diren scaklk sabitine (2-3 %/K) sahip
ince film malzemeleri kullanmaktadrlar. Proje kapsamnda, halen zerinde allan veya
yeni ince film malzemelerin gelitirilmesi beklenmektedir. Gelitirilen malzemenin yksek
diren katsays dnda dk grlts olmas da gerekmektedir.
Yaltmdan ilk kriter olarak beklenen scak hatlarda enerji tasarrufu iken soutma
sistemlerinde enerji verimlilii ve sistem performans olarak n plana kmaktadr. Enerji
verimlilii ve sistemin mr boyunca performansndan hibir ey kaybetmeden alabilmesi
iin doru yaltm malzemesi seiminden nce, bir yaltm malzemesini belirleyen temel
zellikleri sralayacak olursak;
Dk Is letkenlik Katsays ( ), Yksek Buhar Difzyon Diren Katsays ( ),Yangn
Dayanm,letmede Kullanm Scaklk Aral,Mekanik Dayanm ve Stabilite,Sala
Etkisi,Geri dnebilir malzeme olmas,Elastikiyet ve Uygulama Kolayl,Ekonomiklii v.s.
gibi zellikler karmza kar. Bu maddelerin hepsi ok nemli olmasna ramen ilk iki
madde balk konumuzu ilgilendirdii iin sras ile inceleyelim.

EMO STANBUL UBES TARAFINDAN HOB ELEKTRONK KURSU N DERLENMTR.

Is letkenlik Katsays ( - W/m. K ) ;

Is iletkenlik katsays ( ) yle tariflenir ;
Homojen bir malzemenin kararl hal artlarnda, iki
yzey scaklklar arasndaki fark, birim scaklk fark
olduunda ( 1 K ), birim zaman aralnda, birim
yzey alanndan ( 1 m ), bu alana dik birim kalnlktan
( 1 mt.) geen s enerjisi miktardr. ( Dier drt
yzeyde s geii yoktur.) Yaltm malzemelerinin
dk s iletkenliine sahip olmas en nemli kriterdir.

1 mt
1 mt
1 mt

Aada soutma sistemlerinde kullanlan eitli yaltm malzemelerinin s iletkenlik

deerleri verilmitir:
CAMYN
10 C de
TAYN
10 C de
EXP POLSTREN KPK
10 C de
EPS POLSTREN KPK
10 C de
POLETLEN KPK
0 C de
ELASTOMERK KAUUK KP
0 C de
CAM KP
10 C de
Baz yaltm malzemelerinin s iletkenlik katsaylar

=
=
=
=
=
=
=

0.034 - 0.036
0.034 - 0.036
0.024 - 0.028
0.035 - 0.040
0.038 - 0.046
0.036 - 0.040
0.046 - 0.050

W /m.K
W /m.K
W /m.K
W /m.K
W /m.K
W /m.K
W /m.K

Malzemelerin s iletkenlik katsaylar ortalama scakla ( Tm ) , malzeme younluklarna ve

malzeme tiplerine ( Levha,Boru,Dkme v.s.) gre de deikenlik gstermektedir. Bu
deerlere reticilerin teknik brorlerinden eriilebilir.
ngilizce Karlklar: Resistance, Resistivity, Temperature Coefficient of Resistivity
Temperature coefficient of resistivity for selected materials
Conductor
[(oC)-1]
Copper
4.29 x 10-3
Iron
6.41 x 10-3
Nickel
6.00 x 10-3
Platinum
3.93 x 10-3
Mercury
0.89 x 10-3
Chromel (alloy of chromium and aluminum)
0.58 x 10-3
Nichrome (alloy of nickel and chromium)
0.40 x 10-3