BETONARME EREVELERDE

NARNLK ETKS
SLENDERNESS EFFECT IN
REINFORCED CONCRETE FRAMES

Prof. Dr. Gnay zmen

Prof. Dr. Konuralp Girgin
Do. Dr. Kutlu Darlmaz

ZET
Bu almada bir Saysal Deney yntemi kullanlarak ok katl betonarme erevelerde ynetmeliklerdeki
Moment Bytme yntemi ile elde edilen sonular II. mertebe sonular ile karlatrlm ve doruluk
mertebeleri irdelenmitir. Bunun iin nce eitli yazarlar tarafndan gelitirilmi olan almalarda atlam
kesit eilme rijitlikleri incelenmi ve II. mertebe hesaplarnda kullanlacak etkili eilme rijitlii deerleri
saptanmtr. Daha sonra seilen tipik erevelerin narin kolonlarnda moment bytme yntemi ile elde edilen
tasarm momentleri II. mertebe hesaplar sonunda bulunanlar ile karlatrlm ve hata oranlarnn pozitif
(gvenli) ynde ve olduka yksek olduu grlmtr. Bu sakncay gidermek amac ile iki ayr yntem
gelitirilmi ve bunlar tipik erevelere uygulanarak sonular irdelenmitir. Dzeltilmi burkulma yklerinin
kullanlmas durumunda ortalama hatann % 3.7 olduu saptanmtr. Dolu kesitlerin kullanlmas ve II.
mertebe etkilerinin yatay fiktif ykler ile temsil edilmesi halinde ise ortalama hata % 4.6 olmaktadr. Her iki
yntemin de pratik uygulamalarda baar ile kullanlabilecei sonucuna varlmtr.
Anahtar Szckler: Saysal deney, Moment bytme, kinci mertebe, Etkili eilme rijitlii, Narinlik,
Burkulma yk, Fiktif ykler.

ABSTRACT
In this study, the results of Moment Magnification method provided in the regulations are compared with
those obtained by applying IInd order theory by means of a Numerical Test procedure and the order of
accuracy is examined. First cracked section flexural rigidities developed in the studies by various authors are
investigated and effective flexural rigidity values to be used in IInd order theory applications are determined.
Then the bending moments of slender columns of chosen typical frames are obtained by applying moment
magnification method and compared with those found by IInd order theory. The error ranges are found to be
quite high in positive (safe) direction. In order to resolve this drawback two separate methods are developed and
applied to typical frames. In the case when adjusted buckling loads are used average error order is computed as
3.7 %. Alternatively, when gross cross sections are used and IInd order effects are represented by fictitious
loads average error order is found to be 4.6 %. It is concluded that both methods can be used successfully in
practical applications.
Keywords: Numerical test, Moment magnification, Second order theory, Effective flexural rigidity,
Slenderness, Buckling load, Fictitious loads.

NDEKLER
SahifeNo.
1. GR ..
1.1. kinci Mertebe Hesab .....
1.2. Moment Bytme Yntemi ...
1.3. Ama ve Kapsam ...

1
1
2
4

2. TPK EREVELER .
2.1. Yklemeler ....

5
9

3. MOMENT BYTME UYGULAMASI .....

3.1. Saysal Uygulama - Yap Tip A083 ...
3.2 Tm Tipik ereveler ..................................................................................... ..............
3.3 Genel Amal Yazlmlar ................................................................................. ..............
3.3.1 SAP 2000 Uygulamalar ........................................................................ ..............
3.3.2 ETABS Uygulamalar ............................................................................ ..............

11
11
12
16
16
18

4. DZELTLM BURKULMA YK UYGULAMASI

4.1 Burkulma Yknn Dzeltilmesi .................
4.2. Saysal Uygulama - Yap Tip A083 ...
4.3 Tm Tipik ereveler ..................................................................................... ..............
4.4 Genel Amal Yazlmlar ................................................................................. ..............

20
20
21
22
25

5. FKTF YATAY YK YNTEM ......................................................................... ..............

5.1. Saysal Uygulama - Yap Tip A083 ...
5.2 Tm Tipik ereveler ..................................................................................... ..............
5.3 Genel Amal Yazlmlar ................................................................................. ..............

26
27
28
31

6. SONULAR ............................................................................................................. .............. 32

7 SEMBOLLER .......................................................................................................... .............. 33
8 KAYNAKLAR ............................................................................................................. ........... 34

1. GR
Betonarme yap kolonlarnn boyutlandrlmasnda narinlik etkisinin gz nne alnmas zorunludur.
Nitekim Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar (TS 500), ve Prefabrike Yap
Elemanlar, Tayc Sistemler ve Binalar iin Hesap Esaslar (TS 9967) ynetmeliklerinde eksenel
basn ile birlikte eilme de tayan elemanlarn boyutlandrlmas srecinde Narinlik Etkisinin gz
nne alnmas gerektii belirtilmi bulunmaktadr [1], [2]. Oysa uygulamada genellikle narinlik
etkisinin nemli nitelikte olmad ve boyut ve/veya donat arttrlmasna yol amad
gzlenmektedir. Bunun balca nedeni Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda
Ynetmelik (DBYBHY) esaslar arasnda yer alan Yerdeitirme Kstlamalar nedeni ile, narinlik
etkisinin balca gelerinden biri olan yerdeitirmelerin byk deerler almamasdr, [3].
Bununla birlikte baz zel durumlarda kolon boylar yksek olabilmektedir, ekil 1.1.

kil 1.1: Narin kolonlu ereveler

Bu tr kolonlarn narinlik etkisi gz nnde tutularak boyutlandrlmalar gereklidir. Bu
boyutlandrmada izlenen yollar iki balk altnda toplanabilir:
1. kinci Mertebe Hesab,
2. Moment Bytme Yntemi.
Aada bu yollar ayr ayr ele alnarak uygulama biimleri zetlenecek ve her iki yol ile elde edilen
olas sonular irdelenecektir.

1.1 kinci Mertebe Hesab

TS 500 ynetmeliinde, Eksenel basn ile birlikte eilme de tayan betonarme elemanlarn
boyutlandrlp donatlmas, ..., verilen yk birleimleri altnda, dorusal olmayan malzeme
davrann, atlamay, betonun snme ve bzlmesini gz nnde bulunduran ikinci mertebe yapsal
zmlemelerinden elde edilen, ..., deerlere gre yaplr. denilmektedir, [1]. Grld gibi, ikinci
mertebe hesabnn uygulanmasnda ok eitli ve karmak nitelikteki faktrlerin gz nne alnmas
gerekmektedir. Bu nedenle tasarmclar uzun yllar boyunca ikinci mertebe hesab yapmaktan
kanmlardr.

Son yllarda yazlm olanaklarnn gelimesi ve yaygnlamas ikinci mertebe hesab uygulamasnn
gndeme gelmesine yol amtr. Ancak bu hesapta kullanlacak EI etkili eilme rijitlikleri iin
gereki deerlerin saptanmas gerekmektedir. kinci mertebe hesabnda kullanlmas gereken EI
deerlerinin limit durumdakilerden hemen nceki eilme rijitlii deerleri olmalar gerektii
belirtilmektedir, [4]. Bu durumda kolon ve kirilerin belirli blmleri atlar ve rijitlikler azalr.
Hesapta tm elemanlar iin atlam kesitlere ait EI deerlerini kullanmak pek gereki olmaz. Bunun
yerine EI deerlerinin hesabnda EcIc dolu kesit rijitliklerini bir ke katsays ile arpmak, yani
EI = keEcIc

(1.1)

yaklak formln kullanmak pratik bir yol olarak nerilmektedir. ke katsays kolon ve kiriler iin
farkl deerler alr. Bu katsaynn deerini saptamak iin eitli yazarlar tarafndan ok sayda
aratrma yaplmtr. Bu aratrmalar sonunda nerilen ke deerleri Tablo 1.1de zetlenmitir.
Tablo 1.1: ke deerleri
Yazar
McGregor, [4]
Kordina, [5]
Hage & McGregor, [6]
McGregor & Hage, [7]
Furlong, [8]
Dixon, [9]
McDonald, [10]

Kolon
0.7
0.8
0.8
0.7
0.3~0.6
0.5
0.7

Kiri
0.35
0.4
0.4
0.35
0.5
0.5
0.42

Tablonun incelenmesinden kolon ve kirilere ait ke katsaylar iin, sras ile, 0.7 ve 0.35 deerlerini
kullanmann uygun olaca ve gelimi yazlm olanaklar ile II. mertebe hesaplarnn kolayca
yaplabilecei anlalr.
Bilindii gibi, II. mertebe etkilerinin en byk olduu ykleme birleimleri
G + Q E ve 0.9 G E

(1.2)

olarak ifade edilen birleimlerdir. Burada G, Q ve E, sras ile, sabit yk, hareketli yk ve deprem
etkilerini gstermektedir. Bu ykleme birleimlerinde (1.1) ile gsterilen EI rijitliklerini, dier
birleimlerde ise EcIc dolu kesit rijitliklerini kullanmak gerekir. Yani, genel amal yazlmlarn
kullanlmas durumunda, iki ayr model kullanmak ve boyutlandrma hesaplarn el ile yapmak sz
konusudur.

1.2 Moment Bytme Yntemi

TS 500 ynetmeliinde, ikinci mertebe hesab yerine Moment Bytme Yntemi ad verilen
yaklak bir yntemin de kullanlabilecei belirtilmektedir, [1]. Bu yntemde

Kolonlar birbirlerinden bamsz olarak ele alnp yaklak burkulma boylar hesaplanr.
Etkili Eilme Rijitlikleri kullanlarak kolon burkulma ykleri bulunur.
Moment bytme katsaylar hesaplanr.
Boyutlandrmada eilme momentleri bu katsaylarla arplarak bytlr.

Bu ynetmeliin 7.6 NARNLK ETKS blmnde belirtildiine gre nce, kolonlarn her iki
ucunda U dnmesi engelleme katsaylar ad verilen

Ic

1, 2 =

Ib
Lb

(1 2 )

(1.3)

katsaylar hesaplanmaktadr. Burada

Ic : Kolon atalet momentini,
Lc : Kolon boyunu
Ib : Kiri atalet momentini,
Lb : Kiri akln
gstermektedir. oranlarnn hesabnda yalnzca eilme dorultusundaki kiriler dikkate alnmakta ve
kiriler iin atlam kesit, kolonlar iin de atlamam (tm) kesit atalet momentleri kullanlmaktadr.
atlam kesit atalet momenti olarak atlamam kesitinkinin yarsnn alnabilecei belirtilmektedir.
Kolonun her iki ucundaki 1 ve 2 deerleri (1.3) formlne gre hesaplandktan sonra, telemesi
nlenmi ve nlenmemi kolonlar iin, sras ile,
f (x) =

1 2 2 1 2
x +
4
2

f (x) =

x 2 1 2 36
x

=0
6(1 + 2 ) tan x

x
x

=0
1
+
tan x tan x

(1.4a)

(1.4b)

Galambos denklemlerinden birini salayan x deikeninin hesaplanmas gerekmektedir, [11]. Daha

sonra

x
Lk = k Lc
k=

(1.5)
(1.6)

formlleri ile Lk kolon burkulma boyu hesaplanr.

TS 500 ynetmeliinin eski srmlerinde, (1.4) denklemlerinin zlmesi ileminden kurtulmak
amac ile, telemesi nlenmi ve nlenmemi ereveler iin nomogramlar verilmitir, [12].
Ynetmeliin son srmnde nomogram uygulamasndan vazgeilmi ve bunlarn yerine

m = 0.5 (1+ 2)

(1.7)

ortalama deerine bal olarak, telemesi nlenmi ve nlenmemi kolonlar iin, sras ile,

k = 0.7 + 0.05 (1+ 2) (0.85 + 0.05 1) 1.0 ve

20 m
1+ m
20

m < 2

ise k =

m 2

ise k = 0.9 1 + m

(1.8)

(1.9)

formlleri verilmitir, [1]. Buna gre kolon burkulma yk

2 (EI)
L2k
olarak hesaplanr, Lk kolon burkulma boyu (1.6) forml ile, (EI) etkili eilme rijitlii de
Nk =

(1.10)

0 .4 E c I c
(1.11)
1+ R m
ile elde edilmektedir. Burada EcIc dolu kesit eilme rijitliini gstermektedir. Rm snme oran ise
telemesi nlenmi ve nlenmemi kolonlar iin, sras ile,
(EI) =

Rm =

N gd

(1.12)

veya

Nd

V
V

gd

Rm =

Tm kat

(1.13)

Tm kat

formllerinden biri ile hesaplanmaktadr. Burada Ngd, Nd, Vgd ve Vd, sras ile kalc yk eksenel
kuvvetini, tasarm eksenel kuvvetini, kalc yk kesme kuvvetini ve tasarm kesme kuvvetini
gstermektedir. Moment bytme katsays, telemesi nlenmi ve nlenmemi kolonlar iin, sras
ile,

ns =

Cm
N
1 1.3 d
Nk

s =

Nd

1 1.3

veya

(1.14)

Tm kat

Tm kat

formllerinden biri ile elde edilmektedir. Burada Cm, M1 ve M2 u momentlerine bal olarak
Cm = 0.6 + 0.4(M1 / M2) 0.4 ; (M1 M2)

(1.15)

forml ile bulunur. Tasarmda kullanlacak eilme momenti

Md = M2

(1.16)

olarak hesaplanr. katsays, telemesi nlenmi kolonlarda ns deerine eittir. telemesi

nlenmemi kolonlarda ise ns ve s deerlerinden byk olan alnr.
Uygulamada bu yntemin uygulanmas halinde de baz sakncalar ortaya kmaktadr, [13]. Bu
yntemin en nemli kusuru, kolonlarn burkulma boyunun hesabnda iki ularndaki ubuklarn
dndaki ubuklara ait etkileimin hi hesaba katlmamasdr. Bu yaklamn nemli oranda hatalara
neden olduu gsterilmi bulunmaktadr, [14] ~ [16]. eitli yazarlar tarafndan burkulma boyu
hesabnn dzeltilmesi amac ile farkl yntemler gelitirilmi bulunmaktadr, [15] ~ [29].

1.3 Ama ve Kapsam

Bu almada bir Saysal Deney yntemi kullanlarak ok katl betonarme erevelerde Moment
Bytme yntemi ile elde edilen sonular II. mertebe sonular ile karlatrlacak ve doruluk
mertebeleri irdelenecektir. Bu amala, kat saylar, kolon kesitleri ve narin kolonlarn konumlar
deiik olan 40 adet Tipik ereve seilmitir. Seilen tm ereveler telemesi nlenmemi
trdendir. telemesi nlenmi ereveler bu almann kapsam dnda braklmtr.

Aratrmada nce, Blm 1.1de saptanan EI etkili eilme rijitlikleri kullanlarak tipik erevelere ait
narin kolonlarn Md tasarm momentleri hesaplanm, daha sonra bu deerler moment bytme
yntemi ile elde edilen deerler ile karlatrlmtr. Sonraki blmlerde ise tasarm momentlerinin
hesabnda
a. Dzeltilmi burkulma ykleri,
b. Fiktif yatay ykler
kullanlm ve her durum iin hatalar irdelenmitir.

2. TPK EREVELER
Drt grupta toplanm olan 4, 6, 8 ve 10 katl tipik erevelerin ematik kesitleri ekil 2.1 ~ 2.6da
gsterilmitir.

A041 & B041

A061 & B061

A062 & B062

ekil 2.1: 4 ve 6 katl Grup A ve B ereveler

A081 & B081

A082 & B082

A083 & B083

ekil 2.2: 8 katl Grup A ve B ereveler

A101 & B101

A102 & B102

A103 & B103

ekil 2.3: 10 katl Grup A ve B ereveler

A104 & B104

C041 & D041

C061 & D061

C062 & D062

ekil 2.4: 4 ve 6 katl Grup C ve D ereveler

C081 & D081

C082 & D082

ekil 2.5: 8 katl Grup A ve B ereveler

C083 & D083

C101 & D101

C102 & D102

C103 & D103

C104 & D104

ekil 2.6: 10 katl Grup C ve D ereveler

Tm tipik ereveler dey eksene gre simetrik olup kiri kesitleri 3060 cm2dir. A ve C grubu
erevelerin kolon kesitleri Tablo 2.1de gsterilmitir.
Tablo 2.1: A ve C grubu erevelerin kolon kesitleri (cmcm)
Kat
Says

10

6
4

Kat
No.
10-9
8-7
6-5
4-3
2-1
8-7
6-5
4-3
2-1
6-5
4-3
2-1
4-3
2-1

Kenar

Orta

3030
3040
3050
3060
3070
3030
3040
3050
3060
3030
3040
3050
3030
3040

3030
4040
5050
5060
5070
3030
4040
5050
5060
3030
4040
5050
3030
4040

B ve D grubu erevelerin kolon kesitleri yap ykseklikleri boyunca sabit olarak alnmtr. eitli kat
saylar iin kolon kesitleri Tablo 2.2de gsterildii gibidir.

Tablo 2.2: B ve C grubu ereveler iin sabit kolon kesitleri (cmcm)

Kat
Says
10
8
6
4

Kenar

Orta

3065
3055
3045
3040

4080
4070
4060
4040

2.1 Yklemeler
Tm tipik ereveler TS500 ve DBYBHY esaslarna uygun olarak boyutlandrlmtr, [1], [3].
Kiriler zerindeki dey ykler

Sabit yk g = 28 kN/m,
Hareketli yk q = 14 kN/m2, (atda 4 kN/m)

olarak alnmtr. Boyutlandrmalarda kullanlan deprem parametreleri aadaki gibidir:

Etkin yer ivmesi katsays
Karakteristik zemin periyodu
Bina nem katsays
Tayc sistem davran katsays

A0 = 0.30
(2. derece deprem blgesi)
TB = 0.40
(Z2 tr yerel zemin snf)
I = 1 (Konut veya bro)
R=8
(Sneklik dzeyi yksek)

Blm 1.1de saptanan EI etkili eilme rijitlikleri kullanlarak tm tipik erevelerin II. mertebe
hesaplar yaplm ve narin kolonlar iin Tablo 2.3te gsterilen Md tasarm momentleri elde edilmitir.
Bu deerler aadaki blmlerdeki karlatrma ve irdelemelerde kullanlacaktr.

Tablo 2.3: Narin kolonlarda II. mertebe tasarm momentleri

Tip

Md (kNm)

A-041
A-061
A-062
A-081
A-082
A-083
A-101
A-102
A-103
A-104
B-041
B-061
B-062
B-081
B-082
B-083
B-101
B-102
B-103
B-104

80.49
117.90
132.55
153.89
158.14
125.18
189.74
181.10
144.96
145.10
82.68
133.09
135.87
148.21
151.58
131.22
186.33
176.73
152.81
151.77

Tip
C-041
C-061
C-062
C-081
C-082
C-083
C-101
C-102
C-103
C-104

Konum

Md (kNm)

Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

86.92
103.94
121.41
180.60
128.02
145.67
162.17
246.26
158.51
189.82
129.83
166.53
205.12
315.40
187.12
233.57
151.14
202.29
158.88
195.90

10

Tip
D-041
D-061
D-062
D-081
D-082
D-083
D-101
D-102
D-103
D-104

Konum

Md (kNm)

Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

88.93
106.58
123.04
282.34
129.08
185.78
137.91
321.52
142.47
217.36
129.18
207.42
177.17
385.96
171.04
264.74
149.44
236.02
149.28
231.16

3. MOMENT BYTME UYGULAMASI

Bu blmde yukarda ayrntlar aklanan Moment Bytme Yntemi tipik erevelerdeki narin
kolonlara uygulanacak ve sonular irdelenecektir.

3.1 Saysal Uygulama - Tip A083

rnek saysal uygulama iin Tip A083 erevesi seilmitir. Bu erevenin ematik kesiti ekil 2.2de
kolon kesitleri de Tablo 2.1de gsterilmi bulunmaktadr.
Bu ereveye ait boyutlandrma hesaplarnda G + Q E yklemeleri iin narin kolonlardaki u
momenti deerleri M1 = 112.51 kNm ve M2 = 115.37 kNm olarak elde edilmi bulunmaktadr. Bu
durumda tasarm momenti Md = 115.37 kNm olmaktadr.
Narin kolonlar ile komu kolon ve kirilerin I/L deerleri cm4/cm olarak ekil 3.1de gsterilmitir.

ekil 3.1: I/L deerleri

(1.3) forml uygulanarak
1 =

1042 + 521
= 3.473
0.5 900

ve 2 =

521 + 1800
= 5.158
0.5 900

elde edilir. Buradan (1.7) ve (1.9) formlleri ile

m = 4.315

ve k = 0.9 1 + 4.315 = 2.075

bulunur. Kolon burkulma boyu ile snme oran da (1.6) ve (1.13) formlleri ile
L k = 2.075 6.00 = 12.449m ve R m =

2 7.43
= 0.196
2 37.98

olarak hesaplanr. Burada Vgd = 7.43 kN ve Vd = 37.98 kN deerleri boyutlandrma hesaplarnda

kullanlan kesme kuvvetleridir. Kolon dolu kesitine ait EcIc eilme rijitlii Ec = 3107 kN/m2 alnarak
11

E c I c = 3 10 7

0 .3 0 .5 3
= 93750 kNm 2 dir.
12

Etkili eilme rijitlii ve kolon burkulma yk ise, (1.11) ve (1.10) formlleri ile,

(EI) =

0.4 93750
= 31355 kNm 2
1 + 0.196

ve
N k = 2

31355
= 1997 kN
12.449 2

olarak elde edilir. Moment bytme katsaylar, (1.14) ve (1.15) formlleri yardm ile
C m = 0.6 0.4(112.51 / 115.37) = 0.210

s =

0.4 ,

ns =

0.4
= 0.874 1,
833
1 1.3
1997

1
= 2.185
2 833
1 1.3
2 1997

olarak hesaplanmaktadr. Burada Nd = 833 kN deeri boyutlandrma hesaplarnda kullanlan tasarm

eksenel kuvvetidir. Son olarak tasarm eilme momenti
Md = 2.185 115.37 = 252.08 kNm
olarak elde edilir. Bu deerin Tablo 2.3te verilen 125.18 kNm deerine gre % 101.3 orannda hatal
olduu hesaplanmaktadr. Bu hata orannn ok yksek olduu grlmektedir.

3.2 Tm Tipik ereveler

Moment bytme yntemi tm tipik erevelerin narin kolonlarna uygulanm ve elde edilen Md
tasarm momentleri Tablo 3.1, 3.2 ve 3.3te gsterilmitir. Bu tablolarda Blm 2.1de II. mertebe
hesaplar sonunda bulunmu olan tasarm momentleri de gsterilmi bulunmaktadr.
Tablo 3.1: A ve B tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip
A-041
A-061
A-062
A-081
A-082
A-083
A-101
A-102
A-103

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
97.90
80.49
21.6
141.25
117.90
19.8
177.27
132.55
33.7
191.68
153.89
24.6
244.92
158.14
54.9
252.03
125.18
101.3
248.27
189.74
30.8
329.14
181.10
81.7
392.03
144.96
170.4
12

A-104
B-041
B-061
B-062
B-081
B-082
B-083
B-101
B-102
B-103
B-104

252.75
100.84
149.70
150.11
209.32
269.72
244.99
228.42
418.15
322.45
273.82

145.10
82.68
110.03
122.56
148.21
151.58
131.22
186.33
176.73
152.81
151.77

13

74.2
22.0
36.1
22.5
41.2
77.9
86.7
22.6
136.6
111.0
80.4

Tablo 3.2: C tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

C-041
C-061
C-062
C-081
C-082
C-083
C-101
C-102
C-103
C-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
101.12
86.92
16.3
120.99
103.94
16.4
140.27
121.41
15.5
209.62
180.60
16.1
159.18
128.02
24.3
186.50
145.67
28.0
192.40
162.17
18.6
290.82
246.26
18.1
222.34
158.51
40.3
265.78
189.82
40.0
231.53
129.83
78.3
293.44
166.53
76.2
250.27
205.12
22.0
381.05
315.40
20.8
296.49
187.12
58.4
363.01
233.57
55.4
335.28
151.14
121.8
432.49
202.29
113.8
242.75
158.88
52.8
292.84
195.90
49.5

14

Tablo 3.3: D tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

D-041
D-061
D-062
D-081
D-082
D-083
D-101
D-102
D-103
D-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
100.33
88.93
12.8
120.69
106.58
13.2
132.24
123.04
7.5
298.72
282.34
5.8
165.92
129.08
28.5
244.07
185.78
31.4
164.45
137.91
19.2
376.37
321.52
17.1
233.45
142.47
63.9
352.33
217.36
62.1
228.24
129.18
76.7
338.40
207.42
63.1
203.42
177.17
14.8
431.55
385.96
11.8
306.06
171.04
78.9
453.55
264.74
71.3
268.50
149.44
79.7
407.30
236.02
72.6
240.38
149.28
61.0
358.69
231.16
55.2

Tablolarn son kolonlarnda II. mertebe hesaplar sonunda bulunan deerler doru kabul edilerek
hesaplanm olan hata oranlar grlmektedir. Bu oranlarn incelenmesinden aadaki sonular elde
edilmektedir.

Hata oranlar +% 5.8 ile +% 170.4 arasnda deimektedir.

Ortalama hata oran +% 49.7 olarak hesaplanmtr.
Hata oranlarnn tek olumlu yanlar tmnn pozitif (gvenli) nitelikte olmasdr.
Bu kadar yksek orandaki hatalarn zellikle ekonomik bakmdan olduka sakncal olduu
sylenebilir.

15

3.3 Genel Amal Yazlmlar

Genel amal yazlmlarda narinlik uygulamas Design Overwrites (Boyutlandrmada zerine
Yazma) ileti kutusundaki narinlik parametreleri aracl ile yaplmaktadr.

3.3.1 SAP 2000 Uygulamalar

SAP 2000 ortamnda narinlik uygulamas iin bir ubuk seildikten sonra, Design Concrete Frame
Design View/Revise Overwrites komutlar kullanldnda ekil 3.2de gsterilen Design
Overwrites ileti kutusu ekrana gelir.

ekil 3.2: SAP 2000 Design Overwrites ileti kutusu

ekilde grld gibi, tm parametreler iin Value (Deer) balkl kolonda Program
Determined ifadesi yer almaktadr. Buradan bu parametrelerin ynetmelik esaslarna uygun olarak
program tarafndan otomatik olarak hesapland anlam karlabilir. Bu varsaymn yanltc olduu
baz parametrelerin dzeltilmesi srasnda ortaya kan aklamalardan anlalmaktadr. rnek olarak
telemesi nlenmemi kolonlar iin s (Bs) parametresinin dzeltilmesi giriimi srasnda ortaya kan
ileti kutusunun biimi ekil 3.3te gsterilmitir.

16

ekil 3.3: Design Overwrites ileti kutusunda dzeltme aamas

ekildeki ileti kutusunun sa tarafnda bu parametre ile ilgili aklamalar bulunmaktadr. Grld
gibi, program tarafndan II. mertebe (P-Delta) hesab yapld varsaylmakta ve s (Bs) parametresi 1
olarak alnmaktadr. Ancak Blm 1.1de belirtildii gibi, II. mertebe hesabnda baz ykleme
birleimlerinde atlam kesit rijitliklerini, dier baz birleimlerde de dolu kesit rijitliklerini
kullanmak gerekir. Bu da genel amal yazlm uygulamalarnda, iki ayr model kullanmay ve
boyutlandrma hesaplarn el ile yapmay gerektirir. Sonu olarak eitli ykleme birleimlerinin
kullanlmas durumunda II. mertebe hesab uygulanmasnn pratik olmad sylenebilir.
Uygulamada Blm 3.1deki rnek zerinde gsterildii gibi, moment bytme katsaylarn el ile
hesaplamak ve Design Overwrites ileti kutusunu kullanarak ns (Bns) ve s (Bs) parametrelerini
dzeltmek daha pratik sonular vermektedir. rnek olarak Blm 3.1deki saysal rnek ile ilgili
dzeltme durumu ekil 3.4 zerinde gsterilmitir.

17

ekil 3.4: Saysal rnek iin Design Overwrites ileti kutusunda dzeltmeler

3.3.2 ETABS Uygulamalar

ETABS ortamnda da narinlik uygulamas iin bir ubuk seildikten sonra, Design Concrete Frame
Design View/Revise Overwrites komutlar kullanldnda ekil 3.5te gsterilen Design
Overwrites ileti kutusu ekrana gelir.

18

ekil 3.5: ETABS Design Overwrites ileti kutusu

ekilde grld gibi, ETABS ortamnda tm narinlik parametreleri iin 1 deeri kullanlmaktadr.
Burada da SAP 2000 ortamnda olduu gibi, moment bytme katsaylarn el ile hesaplamak ve
Design Overwrites ileti kutusunu kullanarak ns (Bns) ve s (Bs) parametrelerini dzeltmek pratik
uygulamalar bakmndan uygun bir yaklamdr.

19

4. DZELTLM BURKULMA YK UYGULAMASI

Yukarda belirtildii gibi, moment bytme ynteminin nemli oranda hatalara neden olduu eitli
yazarlar tarafndan gsterilmi ve burkulma boyu hesabnn dzeltilmesi amac ile farkl yntemler
gelitirilmi bulunmaktadr, [14] ~ [29]. Bu blmde Kaynak [15]te gelitirilen yntem zetlenecek
ve bu yntem tipik erevelerdeki narin kolonlara uygulanp sonular irdelenecektir.

4.1 Burkulma Yknn Dzeltilmesi

Kaynak [15]te gelitirilmi olan ynteme gre yapya yatay bir ykleme uygulanmaktadr, ekil 4.1.

ekil 4.1: Yatay ykleme ve yerdeitirmeler

Bu yklemeden oluan kat kesme kuvvetleri ve greli telemeler yardm ile k burkulma katsays

V
k =

Katlar

(4.1)

2
1.20
N
Lc
Kolonlar

forml ile hesaplanmaktadr. Burada V ve , sras ile, yatay yklemeden oluan kat kesme kuvvetini
ve greli kat yerdeitirmesini gstermektedir, ekil 4.1. N dey bir yklemeden oluan eksenel
kuvvettir. Kolon burkulma yk
Nk = k N

(4.2)

olarak elde edilmektedir. stenirse, genel amal yazlm uygulamalarnda kullanlmak zere, k etkin
boy katsays da

k=

Lc

(EI)
Nk

(4.3)

forml ile hesaplanabilir.

kinci mertebe hesabnda olduu gibi, burkulma katsaysnn tayininde de atlam kesitlerin
kullanlmas gereklidir. Bunun iin Blm 1.2de aklanan EI rijitliklerini kullanarak yatay yklerden
oluan greli yerdeitirmeleri ayr bir model zerinde hesaplanabilir. Burada ayr bir model
kullanlmasn gerektirmeyen basit bir yaklak yol aklanacaktr. Yukarda akland gibi, atlam
kesit rijitliklerinin hesabnda kolon ve kiri kesitleri iin, sras ile, 0.70 ve 0.35 katsaylarnn
20

kullanlmas uygun olmaktadr. Bu deerlerin ortalamas olarak (0.70 + 0.35) / 2 0.50 kullanlrsa
yerdeitirmeleri yaklak olarak dolu kesitler iin bulunanlarn 1 / 0.5 = 2 katlar olarak alnabilir. Bu
durumda (4.1) formlnde yerine 2 konarak

V
k =

Katlar

(4.4)

2
2.40
N
Lc
Kolonlar

forml elde edilir. Burkulma katsaysnn hesabnda (4.4) formlnn kullanlmas ile, model
deitirmeye gerek kalmadan, atlam kesitlerin etkisi yaklak olarak gz nne alnm olmaktadr.
Bu yntemle, ykleme seimine baml olmakszn, kabul edilebilir hata snrlar iinde sonular elde
edildii belirtilmektedir, [15]. Aada tipik erevelerdeki narin kolonlara bu yntem uygulanacak ve
sonular irdelenecektir.

4.2 Saysal Uygulama - Tip A083

rnek olarak yine Tip A083 erevesi seilmitir. Burkulma yknn hesab Tablo 4.1 zerinde
gsterilmitir.
Tablo 4.1: Burkulma yknn hesab
Kat
No.

P
(kN)

V
(kN)

d
(cm)

(cm)

N
(kN)

Lc
(m)

1
8
7
6
5
4
3
2
1

2
13.63
10.54
9.28
8.01
6.75
5.48
2.95
1.86

3
13.63
24.17
33.44
41.45
48.20
53.68
56.63
58.49

4
2.659
2.496
2.242
2.019
1.753
1.479
0.473
0.222

5
0.163
0.254
0.223
0.266
0.274
1.006
0.251
0.222

6
2.22
6.14
7.46
11.03
13.21
54.00
14.21
12.98

7
96
222
348
474
600
726
852
978

8
3.00
3.00
3.00
3.00
3.00
6.00
3.00
4.00

Toplamlar

121.25

2
Lc

9
0.85
4.77
5.77
11.18
15.02
122.46
17.89
12.05
189.99

Tablonun ilk kolonuna, sras ile, Kat No.lar, P yatay ykleri ve bu yklerden oluan V kat kesme
kuvvetleri yazlmtr. Yatay ykler olarak I. mertebe hesabndaki deprem (E) ykleri kullanlmtr. 4.
kolonda yatay yklerden oluan d yerdeitirmeleri, 5. Kolonda da d deerlerinin farklarndan oluan
deerleri grlmektedir. 6. Kolona (4.4) formlnn payndaki toplama ait V terimleri yazlmtr.
Tablonun 7. ve 8. kolonlarnda, sras ile, (G+Q) yklemesine ait N eksenel kuvvetleri ile Lc kolon
boylar bulunmaktadr. Son kolona (4.4) formlnn paydasndaki toplama ait terimler yazlmtr.
Tablonun en alt satrnda pay ve payda terimlerinin toplamlar bulunmaktadr.

k burkulma katsays (4.4) forml yardm ile

k =

100 121.25
= 13.296
2 2.40 189.99

21

olarak elde edilmektedir. Tabloda d deerleri cm olarak kullanldndan paydaki deer 100 ile, her
katta 2 adet zde kolon bulunduundan paydadaki deer de 2 ile arplm bulunmaktadr. Nk
burkulma yk de (4.2) forml ile
Nk = 13.296726 = 9653 kN
olarak bulunur. (1.14) ve (1.15) formlleri yardm ile hesaplanan moment bytme katsaylar
0 .4
= 0.451 1,
833
1 1 .3
9653
1
h =
= 1.126
2 833
1 1 .3
2 9653

s =

tasarm eilme momenti de

Md = 1.126 115.37 = 129.91 kNm
olarak elde edilir. Bu deerin Tablo 2.3te verilen 125.18 kNm deerine gre % 3.8 orannda hatal
olduu hesaplanmaktadr. Bu hata orannn kabul edilebilir mertebede olduu grlmektedir.

4.3 Tm Tipik ereveler

Burkulma yknn dzeltilmesi yntemi tm tipik erevelerin narin kolonlarna uygulanm ve elde
edilen Md tasarm momentleri Tablo 4.2, 4.3 ve 4.4te gsterilmitir. Bu tablolarda Blm 2.1de II.
mertebe hesaplar sonunda bulunmu olan tasarm momentleri de gsterilmi bulunmaktadr.

22

Tablo 4.2: A ve B tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip
A-041
A-061
A-062
A-081
A-082
A-083
A-101
A-102
A-103
A-104
B-041
B-061
B-062
B-081
B-082
B-083
B-101
B-102
B-103
B-104

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
84.02
80.49
4.4
113.80
117.90
-3.5
133.58
132.55
0.8
145.03
153.89
-5.8
159.46
158.14
0.8
129.91
125.18
3.8
175.92
189.74
-7.3
180.64
181.10
-0.3
150.39
144.96
3.7
157.16
145.10
8.3
86.52
82.68
4.6
108.43
110.03
-1.5
128.90
122.56
5.2
141.73
148.21
-4.4
155.06
151.58
2.3
134.99
131.22
2.9
174.27
186.33
-6.5
178.91
176.73
1.2
160.07
152.81
4.8
156.41
151.77
3.1

23

Tablo 4.3: C tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

C-041
C-061
C-062
C-081
C-082
C-083
C-101
C-102
C-103
C-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
88.10
86.92
1.4
105.41
103.94
1.4
114.56
121.41
-5.6
171.21
180.60
-5.2
128.00
128.02
0.0
149.97
145.67
3.0
151.61
162.17
-6.5
229.16
246.26
-6.9
157.32
158.51
-0.8
188.06
189.82
-0.9
134.40
129.83
3.5
170.33
166.53
2.3
187.72
205.12
-8.5
285.82
315.40
-9.4
183.07
187.12
-2.2
224.15
233.57
-4.0
157.15
151.14
4.0
202.71
202.29
0.2
164.27
158.88
3.4
198.16
195.90
1.2

24

Tablo 4.4: D tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

D-041
D-061
D-062
D-081
D-082
D-083
D-101
D-102
D-103
D-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Moment
II.
Bytme Mertebe
90.08
88.93
1.3
108.37
106.58
1.7
114.92
123.04
-6.6
259.60
282.34
-8.1
127.27
129.08
-1.4
187.21
185.78
0.8
129.40
137.91
-6.2
296.18
321.52
-7.9
141.96
142.47
-0.4
214.26
217.36
-1.4
134.21
129.18
3.9
212.29
207.42
2.3
163.04
177.17
-8.0
345.89
385.96
-10.4
169.48
171.04
-0.9
251.15
264.74
-5.1
155.31
149.44
3.9
235.60
236.02
-0.2
153.83
149.28
3.0
229.54
231.16
-0.7

Tablolarn son kolonlarnda II. mertebe hesaplar sonunda bulunan deerler doru kabul edilerek
hesaplanm olan hata oranlar grlmektedir. Bu oranlarn incelenmesinden aadaki sonular elde
edilmektedir.

Hata oranlar -% 10.4 ile +% 8.3 arasnda deimektedir.

Ortalama hata oran % 3.7 olarak hesaplanmtr.
Hata oranlarnn kabul edilebilir snrlar iinde olduklar ve bu yntemin pratik uygulamalarda
baar ile kullanlabilecei sylenebilir.

4.4 Genel Amal Yazlmlar

Genel amal yazlmlarda narinlik uygulamasnn nasl yaplaca Blm 3.3te ayrntl olarak
incelenmi ve irdelenmiti. Burkulma yknn dzeltilmesi durumunda da Design Concrete Frame
Design View/Revise Overwrites komutlar kullanlr ve ekrana gelen Design Overwrites ileti
kutusu zerinde ns (Bns) ve s (Bs) parametreleri dzeltilir. Bu parametrelerin hesabnda dzeltilmi
Nk burkulma ykleri kullanlmaldr.

25

5. FKTF YATAY YK YNTEM

Bu blmde pratik uygulamalar bakmndan yeterli dorulukta sonular veren ve genel amal
yazlmlar kullanarak kolayca uygulanabilen basit bir yntemin ana hatlar aklanacaktr.
kinci mertebe etkisi altnda bulunan bir kolonun ekil deitirme durumu, ematik olarak ekil 5.1de
gsterilmitir.

ekil 5.1: Kolon ekil deitirme durumu

kinci mertebe etkilerinden dolay kolonda
M = N

(5.1)

kuvvet ifti oluur. Burada N ve , sras ile, eksenel kuvveti ve greli yatay telemeyi
gstermektedir. Bu kuvvet iftini temsil etmek zere fiktif bir V kesme kuvveti uygulanrsa
M = VLc

(5.2)

elde edilir, ekil 5.1. (5.1) ve (5.2) denklemlerinin sa taraflar eitlenir ve V zlrse
V=

N
Lc

(5.3)

bulunur. Bu denklem ile tanmlanan kesme kuvvetlerini douracak fiktif H yatay ykleri yapnn
dm noktalarna yklenirse ikinci mertebe etkileri yaklak olarak gz nne alnm olur. (5.3)
denklemi uygulanrken telemeleri, atlam eilme rijitliklerini gz nne alacak biimde
bytlmelidir. Blm 4te belirtildii gibi atlam kesit rijitliklerinin yaklak olarak dolu
kesitlerinkilerin 0.5 kat olduu varsaylrsa, V deerlerinin hesabnda I. mertebe hesabnda elde edilen
yerdeitirmelerinin 2 kat alnabilir. Yani (5.3) denkleminin yerine
V=

2 N
Lc

(5.4)

denklemi kullanlabilir. Yapnn en st (N.) ve normal katlar (i.) iin, kolon st ularndaki dm
noktalarna etkiyen fiktif H yatay ykleri, sras ile,
HN = V N

(5.5)

Hi = Vi Vi+1

(5.6)

ve

26

denklemleri ile hesaplanr. Burada VN, Vi+1 ve Vi , sras ile, N. kattaki, i. kat dm noktasnn
stndeki ve altndaki kolonlar iin hesaplanm olan fiktif kesme kuvvetleridir.
Uygulamada

nce birinci mertebe hesab yaplr. Bu hesapta gerekiyorsa aamal yapm zellikleri de
gz nne alnmaldr.
N eksenel ykleri dey yklemelerden (veya ykleme birleimlerinden), greli
telemeleri de yatay (deprem) yklemelerinden alnarak (5.4) forml ile fiktif kesme
kuvvetleri hesaplanr. Ykleme birleimleri seilirken N deerleri olabildiince byk
olanlar tercih edilmelidir.
(5.5) ve (5.6) formlleri ile de fiktif yatay ykler hesaplanr.
Fiktif yatay ykler mevcut yatay yklere eklenerek birinci mertebe hesab tekrarlanr.

Bu yntemde ikinci mertebe etkileri yaklak olarak hesaba katlm olmaktadr. nk ikinci mertebe
etkileri sadece yukarda sz edilen N kuvvet iftinden ibaret deildir. Gerekte eksenel kuvvetler
kolon birim deplasman sabitlerini de etkileyip deitirirler. Ancak, yukarda belirtildii gibi,
DBYBHY esaslar arasndaki yerdeitirme kstlamalar nedeni ile yerdeitirmeler byk deerler
almamaktadr. Bu nedenle pratik uygulamalar bakmndan yeterli dorulukta sonular elde
edilebilmektedir.
Bu yntemle de II. mertebe hesab iin ayr bir model kullanlmas gerekmemektedir. Aada tipik
erevelerdeki narin kolonlara bu yntem uygulanacak ve sonular irdelenecektir.

5.1 Saysal Uygulama - Tip A083

rnek olarak yine Tip A083 erevesi seilmitir. Fiktif yklerin hesab Tablo 5.1 zerinde
grlmektedir.
Tablo 5.1: Fiktif yk hesab
Kat
No.

N
(kN)

d
(cm)

(cm)

Lc
(cm)

8
7
6
5
4
3
2
1

99.68
235.06
375.64
520.45
670.66
833.15
996.84
1151.89

2.659
2.496
2.242
2.019
1.753
1.479
0.473
0.222

0.163
0.254
0.223
0.266
0.274
1.006
0.251
0.222

300
300
300
300
300
600
300
400

2 N
Lc
(kN)
6

V=

0.108
0.398
0.558
0.923
1.225
2.794
1.668
1.705

H
(kN)
7
0.108
0.290
0.160
0.364
0.302
1.569
-1.126
0.037

Tablonun ilk kolonuna, sras ile, Kat No.lar, N eksenel kuvvetleri ve deprem yklemesinden
oluan d yerdeitirmeleri yazlmtr. Eksenel kuvvetler G + Q E ykleme birleimlerinden alnm
bulunmaktadr. 4. kolonda d deerlerinin farklarndan oluan deerleri 5. Kolonda da Lc kolon
boylar grlmektedir. 6. kolona (5.4) denklemi ile hesaplanan V fiktif kesme kuvvetleri, 7. kolona da
fiktif yatay ykler yazlmtr. Fiktif ykler ekil 5.2de gsterilmitir.

27

ekil 5.2: Fiktif ykler

Bu ykler yeni bir F yklemesi olarak uygulanm ve narin kolonlarda G + Q (E + F) yklemesinden
elde edilen tasarm momenti Md = 123.73 kNm olarak bulunmutur. Bu deerin Tablo 2.3te verilen
125.18 kNm deerine gre -% 1.2 orannda hatal olduu hesaplanmaktadr. Bu hata orannn kabul
edilebilir mertebede olduu grlmektedir.

5.2 Tm Tipik ereveler

Burkulma yknn dzeltilmesi yntemi tm tipik erevelerin narin kolonlarna uygulanm ve elde
edilen Md tasarm momentleri Tablo 5.2, 5.3 ve 5.4te gsterilmitir. Bu tablolarda Blm 2.1de II.
mertebe hesaplar sonunda bulunmu olan tasarm momentleri de gsterilmi bulunmaktadr.

28

Tablo 5.2: A ve B tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip
A-041
A-061
A-062
A-081
A-082
A-083
A-101
A-102
A-103
A-104
B-041
B-061
B-062
B-081
B-082
B-083
B-101
B-102
B-103
B-104

Md (kNm)
Hata (%)
Fiktif
II.
Ykleme Mertebe
79.67
80.49
-1.0
110.31
117.90
-6.4
126.44
132.55
-4.6
140.73
153.89
-8.6
151.43
158.14
-4.2
123.73
125.18
-1.2
169.46
189.74
-10.7
171.40
181.10
-5.4
143.55
144.96
-1.0
149.02
145.10
2.7
81.84
82.68
-1.0
104.05
110.03
-5.4
116.75
122.56
-4.7
137.41
148.21
-7.3
146.51
151.58
-3.3
128.66
131.22
-2.0
168.67
186.33
-9.5
169.69
176.73
-4.0
152.41
152.81
-0.3
149.10
151.77
-1.8

29

Tablo 5.3: C tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

C-041
C-061
C-062
C-081
C-082
C-083
C-101
C-102
C-103
C-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Fiktif
II.
Ykleme Mertebe
83.34
86.92
-4.1
101.61
103.94
-2.2
111.27
121.41
-8.4
167.34
180.60
-7.3
121.65
128.02
-5.0
146.53
145.67
0.6
147.61
162.17
-9.0
224.75
246.26
-8.7
150.24
158.51
-5.2
184.73
189.82
-2.7
128.54
129.83
-1.0
167.21
166.53
0.4
182.07
205.12
-11.2
279.03
315.40
-11.5
175.18
187.12
-6.4
220.62
233.57
-5.5
150.60
151.14
-0.4
199.55
202.29
-1.4
156.87
158.88
-1.3
194.82
195.90
-0.6

30

Tablo 5.4: D tipi yaplarda tasarm momentleri

Tip

D-041
D-061
D-062
D-081
D-082
D-083
D-101
D-102
D-103
D-104

Konum
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta
Kenar
Orta

Md (kNm)
Hata (%)
Fiktif
II.
Ykleme Mertebe
84.95
88.93
-4.5
104.10
106.58
-2.3
112.47
123.04
-8.6
255.74
282.34
-9.4
122.53
129.08
-5.1
184.50
185.78
-0.7
126.21
137.91
-8.5
291.23
321.52
-9.4
135.47
142.47
-4.9
210.72
217.36
-3.1
126.65
129.18
-2.0
205.47
207.42
-0.9
158.73
177.17
-10.4
339.19
385.96
-12.1
162.20
171.04
-5.2
247.69
264.74
-6.4
149.00
149.44
-0.3
231.78
236.02
-1.8
147.78
149.28
-1.0
226.11
231.16
-2.2

Tablolarn son kolonlarnda II. mertebe hesaplar sonunda bulunan deerler doru kabul edilerek
hesaplanm olan hata oranlar grlmektedir. Bu oranlarn incelenmesinden aadaki sonular elde
edilmektedir.

Hata oranlar -% 12.1 ile +% 2.7 arasnda deimektedir.

Ortalama hata oran % 4.6 olarak hesaplanmtr.
Hata oranlarnn byk ounluu negatif (gvensiz) ynde fakat kabul edilebilir snrlar
iindedir.
Bu yntemin de pratik uygulamalarda baar ile kullanlabilecei sylenebilir.

5.3 Genel Amal Yazlmlar

II. mertebe etkilerinin fiktif yatay ykler ile temsil edilmesi durumunda Design Overwrites ileti
kutusundaki ns (Bns) ve s (Bs) parametrelerinin 1 (bir) olarak alnmas gerekmektedir.

31

6. SONULAR
Bu almada bir Saysal Deney yntemi kullanlarak ok katl betonarme erevelerde Moment
Bytme yntemi ile elde edilen sonular II. mertebe sonular ile karlatrlm ve doruluk
mertebeleri irdelenmitir. Bu amala, 60 adet narin kolonu olan 40 adet Tipik ereve seilmitir.
almada ayrca iki ayr yntem ile tasarm momentlerinin elde edilmesi iin
a. Dzeltilmi burkulma ykleri,
b. Fiktif yatay ykler
kullanlm ve her durum iin hatalar irdelenmitir. Elde edilen balca sonular aada zetlenmitir.
1. II. mertebe hesaplarnda kullanlacak atlam kesit eilme rijitlikleri iin, dolu kesit
deerlerinin kolonlarda 0.70, kirilerde de 0.35 katsaylar ile arplmasnn uygun olaca
saptanmtr.
2. Ynetmeliklerdeki moment bytme yntemi ile elde edilen tasarm momentleri II. mertebe
hesaplar sonunda bulunanlar ile karlatrldnda, hata oranlarnn pozitif (gvenli) ynde
ve olduka yksek olduu grlmtr. Bu yntemin uygulanmasnn ekonomik bakmdan
sakncal olduu saptanmtr.
3. Dzeltilmi burkulma yklerinin kullanlmas durumunda ortalama hatann % 3.7 olduu ve
bu yntemin pratik uygulamalarda baar ile kullanlabilecei grlmtr.
4. Dolu kesitleri kullanp II. mertebe etkilerinin yatay fiktif ykler ile temsil edilmesi halinde de
ortalama hatann % 4.6 olduu saptanmtr. Bu yntemin de pratik uygulamalarda baar ile
kullanlabilecei anlalmaktadr.

32

7. SEMBOLLER
Cm
EI, (EI)
EcIc
HN, Hi
Ib
Ic
k
ke
Lb
Lc
Lk
Md
N
Nd
Nk
V
1 , 2
k
ns (Bns)
s (Bs)

Moment bytme parametresi

Etkili eilme rijitlii
Dolu kesit rijitlii
Fiktif yatay ykler
Kiri atalet momenti
Kolon atalet momenti
Etkin boy katsays
Etkili eilme rijitlii katsays
Kiri boyu
Kolon boyu
Kolon burkulma boyu
Tasarm eilme momenti
Dey yklemeden oluan eksenel kuvvet
Tasarm eksenel kuvveti
Kolon burkulma yk
Yatay yklemeden oluan kat kesme kuvveti
U dnmesi engelleme katsaylar
Burkulma katsays
telemesi nlenmi kolonlar iin moment bytme katsays
telemesi nlenmemi kolonlar iin moment bytme katsays
Greli kat yerdeitirmesi

33

8. KAYNAKLAR
[1] TS 500 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, Birinci Bask, Trk Standartlar
Enstits, Ankara, 2000.
[2] TS 9967 Yap Elemanlar, Tayc Sistemler ve Binalar Prefabrike Betonarme ve ngerilmeli
Betondan Hesap Esaslar ile malat ve Montaj Kurallar, , Trk Standartlar Enstits, Ankara,
1992.
[3] Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik, Bayndrlk ve skan Bakanl,
Ankara, Mart 2007.
[4] MacGregor, J.G., Design of Slender Concrete Columns-Revisited, ACI Structural Journal, V. 90,
No. 3, May-June, 1993.
[5] Kordina, K., Cracking and Crack Control, Planning and Design of Tall Buildings, Proc. Of
ASCE-IABSE International Conference, V. III, 1972.
[6] Hage, S. E. & MacGregor, J. G., Second Order Analysis of Reinforced Concrete Frames,
Structural Engineering Report No. 9, Dept. of Civil Engineering, University of Alberta, Edmonton,
Oct. 1974.
[7] MacGregor, J. G. & Hage, S. E., Stability and Design of Concrete Frames, Journal of the
Structural Division, ASCE, V. 103, No. ST10, Oct. 1977.
[8] Furlong, R. W., Frames with Slender Columns-Lateral Load Analysis, CRSI Professional
Members Structural Bulletin No. 6, Mar. 1980.
[9] Dixon, D. G., Second-Order Analysis of Reinforced Sway Frames, MASc. Thesis, Dept. of Civil
Engineering, University of Waterloo, Ontario, 1985.
[10] McDonald, B. E., Second Order Effects in Reinforced Concrete Frames, MASc. Thesis, Dept. of
Civil Engineering, University of Waterloo, Ontario, 1986.
[11] Galambos, T.V., Structural Members and Frames, Prentice-Hall, Inc., New York, 1968.
[12] TS 500 Betonarme Yaplarn Tasarm ve Yapm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara,
1975.
[13] zmen, G., Prefabrike Yaplarda Narinlik Etkisi, Beton Prefabrikasyon Dergisi, Yl 20, Say 83,
Temmuz 2007.
[14] Hellesland, J. and Bjorhovde, R., Restraint demand factors and effective lengths of braced
columns, J. Struct. Engrg., ASCE, 122(10), 1216-1224, 1996.
[15] zmen, G. & Girgin, K., telemesi nlenmemi ok Katl Yaplarda Kolon Burkulma Boylar,
TMMOB naat Mhendisleri Odas Teknik Dergi, Cilt 16, Say 4, Ekim 2005.
[16] Girgin, K. & zmen, G., telemesi nlenmi ok Katl Yaplarda Kolon Burkulma Boylar,
TMMOB naat Mhendisleri Odas Teknik Dergi, Cilt 19, Say 1, Ocak 2008.
[17] Duan, L. and Chen, W.F., Effective length factors for columns in braced frames, J. Struct.
Engrg., ASCE, 114(10), 2357-2370, 1988.
[18] Duan, L. and Chen, W.F., Effective length factors for columns in unbraced frames, J. Struct.
Engrg., ASCE, 115(1), 149-165, 1989.
[19] Bridge, R.Q. and Fraser, D.J., Improved G-factor method for evaluating effective lengths of
columns, J. Struct. Engrg., ASCE, 113(6), 1341-1356, 1987.
[20] Yura, J.A., Effective length of columns in unbraced frames, Engrg. J., AISC, 8(2), 37-42, 1971.
[21] LeMessurier, W.J., A practical method of second-order analysis, 2:Rigid frames, Engrg. J.,
AISC, 14(2), 49-67, 1977.
[22] White, D.W. and Hajjar, J.F., Buckling models and stability design of steel frames: A unified
approach, J. Construct. Steel Res., 42(3), 171-207, 1997.
[23] Lui, E. M., A Novel Approach for K Factor Determination; Engrg. J., AISC, 29(4), 50-159,
1992.
[24] Aristizabal-Ochoa, J. D., Braced, Partially Braced and Unbraced Frames: Classical Approach,
J. Struct. Engrg., ASCE, 123(6), 799-807, 1997.
[25] Kumbasar, N, ok Katl erevelerin Burkulma Hesab iin Yaklak Bantlar, TMMOB naat
Mhendisleri Odas Teknik Dergi, Cilt 9, Say 3, Temmuz 1998.
[26] Cheong-Siat-Moy, F., An Improved K-Factor Formula, J. Struct. Engrg., ASCE, 125(2), 169174, 1999.

34

[27] Aristizabal-Ochoa, J. D., Classic Buckling of Three-Dimensional Multi-Column Systems under

Gravity Loads, J. Engrg. Mechs., ASCE, 128(6), 613-624, 2002.
[28] Aristizabal-Ochoa, J. D., Elastic Stability and Second-Order Analysis of Three-Dimensional
Frames: Effects of Column Orientation, J. Engrg. Mechs., ASCE, 129(11), 1254-1267, 2003.
[29] Hellesland, J. and Bjorhovde, R., Improved frame stability analysis with effective lengths, J.
Struct. Engrg., ASCE, 122(11), 1275-1283, 1997.

35