SAVUNMA TEDAR VE ETK ALGISI

(HSEYN EN)

Trk Dil Kurumu Szlne gre etik eitli meslek kollar arasnda taraflarn uymas veya kanmas gereken
davranlar btn olarak tanmlanmaktadr. Etik, insanlarn bireysel ve toplumsal ilikilerinin temelini oluturan deerleri,
normlar, kurallar ahlaki ynden aratran, tutum ve davranlar belirleyen, yol gsteren ya da snrlayan, yrrlkteki ilkeleri
irdeleyen bir felsefe alt daldr. Etik kurallar, geleneksel olarak kendiliinden oluur, ancak daha sonra hukuk kural haline dnr.
( Erylmaz, Bilal)
Savunma tedarik sistemi, savunma harcamalarna ok byk miktarda bte ayrlmasndan dolay suiistimal ve etik
olmayan faaliyetlere maruz kalmaktadr. (Lansing Paul, Burcard Kemberly, 1991). Uluslararas Saydamlk rgtnn 2013 yl
yolsuzluk indeksinde 175 lke arasnda Danimarka ve Yeni Zelanda 1., ABD 19. ve Trkiye 50 puanla 53. sradadr.
Etik davran standartlarnn eksiklii, hesap verme mekanizmalarnn ilevsizlii ve etik yasal altyapnn eksik olmas
lkemizde etik d faaliyetlerin en nemli nedenlerin banda gelmektedir. (A.SAYER ve A.BARUTU, 2010) Etik d
uygulamalara kamu grevlileri, istekliler, ykleniciler, bask gruplar ve mevzuat eksiklikleri neden olmaktadr.
Mevzuattan kaynaklanan nedenler:
* 4734 sayl Kamu hale Kanununun 11 inci maddesinde, 6359 sayl kanunla (RG-13/4/2013-28617) yaplan deiiklik
sonucunda; 2531 sayl Kamu Grevlerinden Ayrlanlarn Yapamayacaklar ler Hakknda Kanunun Yasak ve Sresi balkl 2 nci
maddesinde belirtilen grev yerlerinden ayrlanlar son iki yl iinde hizmette bulunduklar idarelere yl boyunca grevlerindeki
faaliyetleriyle ilgili ihalelere katlamama hususu yrrlkten kaldrlmtr. Bunun sonucunda, mesai arkadal ve kar atmas
nedeniyle etik d davranlara zemin hazrlanmtr. ABD Savunma Bakanlndan emekli veya mstafi personel, ayrllarn
mteakip 180 gn ierisinde Savunma Bakanlnn ihalelerine katlamamaktadr. Ayrca, hediyeye ilikin olarak 300 ABD Dolarnn
zerindeki hediyeler etik d olarak deerlendirilmektedir (550007r.DoD. Joint Ethic Regulation).
* 4734 sayl Kamu hale Kanununun 21 (b), (c) ve (f) bentlerinde belirtilen hallerde (pazarlk usul) ilan yaplmas zorunlu
deildir. lan yaplmayan hallerde en az istekli davet edilerek, yeterlik belgelerini ve fiyat tekliflerini birlikte vermeleri istenir. Dier
bir ifadeyle, sadece davet edilen firmalar ihaleye katlabilir ve ilan yaplmad iin rekabet engelleneceinden suiistimale ak bir
alm yntemi haline gelmektedir.
En sk karlalan etik d davranlar arasnda; haksz mal edinme, irtikap (kt i yapma, ktlk etme), ihtilas
(arma), zimmete para geirme, kaaklk, resmi ihaleye fesat kartrma, grevin gerektirdiklerini yapmaktan kanma, yetkiyi
ktye kullanma, gcn istismar edilmesi (korkutmak ve ikence yapmak), kayrmaclk ve ayrmclk yapmak, ihmal, yaranma,
hakaret, kt alkanlklar, dedikodu ve araclar yoluyla i yrtme gibi eylem ve uygulamalar bulunmaktadr.
Etik d uygulamalarn en sk rastland alm yntemi olarak istisnalar, dorudan temin yntemi, pazarlk usul yer
almaktadr. Tedarik srecinde etik d davranlarn yer ald risk alanlar;
* hale ncesinde; Kamu ihalelerine yeterli hazrlk ve planlama yaplmadan klmas, ihale dokmanlarndaki ihale
katlm ve kazanma kriterlerinin ak olmamas, idari ve teknik artnamelerin yetersiz olmas, objektif olarak hazrlanmamas veya
belirli bir markay-istekliyi iaret eder ekilde hazrlanmas, yanl ihale usulnn tercih edilmesi, yetersiz ya da istekliler zerinde
tutarl bir biimde uygulanmayan ihale teklifi hazrlama takvimi, yeterli ihtiya analizinin yaplmamas ve ihale planlamasnn kt
yaplmas, ihaleye klmas kararnn verilmesi aamasnda st dzey yneticilerin mdahil tavrlar, yaklak maliyetin gerekli
hassasiyet ile hazrlanmamas ve yaklak maliyet bilgisine isteklilerin ulamas, ihale dokmanlarnda ihale katlm ve kazanma
kriterlerinin ak olmamas.
* hale aamasnda; steklilerin, ihaleyle ilgili bilgi ve bilgilere uygun olmayan yollarla ulamas, isteklilerin kendi aralarnda
gizli anlama yaparak teklif vermeleri, tekliflerin deerlendirilmesi ve onaylama srecinde yanl tutum taknlmas, isteklilerle yllara
dayanan tanklk, hediye ya da ek i gibi bireysel menfaatler,
* hale sonras; Yklenicinin performansnn yeterli biimde izlenememesi, kontrol grevlilerinin grevlerini tam olarak
yerine getir(e)memesi, yklenicilerin ykmllklerini yerine getirme noktasnda yeterince izlen(e)memesi, Kamu hale Kurumunun
denetim ilevini sadece ikyetler kapsamnda yapmas(bunu da snrl olarak yerine getirmesi) sonucu basna yansyan iddialarn
incelenememesi, dolaysyla kamuoyu denetim ilevinin etkisiz braklmas, Kamu hale Kanununa aykr hareket eden istekliler ve
grevlilere ynelik cezai meyyidelerin uygulanmasndaki aksaklklar.
Bu riskli konularn yol aabilecei etik d davranlardan bazlar: Maddi kar salamaya ilikin etik d davranlar,
haksz rekabet, kamu kaynaklarnn israf edilmesi, kamu kaynaklarnn etkin ve verimli kullanlmamas, kamu grevlilerine yaplan
bask, kar ortakl, kamu grevlisinin makamn koruma gds, brokratik terfi beklentisi.
Etik d davranlar insan kaynakldr. hale sisteminin etik d uygulamalara frsat verilmemesini salayacak ekilde
rgtlenmesinin yannda insanlarn etik konularda daha hassas davranmalarnn salanmas gereklidir. Kamu Grevlileri Etik
Davran lkeleri le Bavuru Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelikte saylan etik ilkeler ile ilgili farkndaln salanmas eitim
faaliyetleri sayesinde mmkn olabilir. hale srecinde rol alan kamu grevlilerine ynelik etik eitimlerin yannda ihale mevzuat
konularndaki eitimler de verilmelidir. (A.SAYER ve A.BARUTU, 2010)
Dier taraftan, 5237 sayl Trk Ceza Kanununun 235nci ve 236nc maddesinde tedarik sisteminde etik d
davranlarn engellenmesine ynelik olarak; ihaleye fesat kartrma suu ve edimin ifasna fesat kartrma suu yer
almaktadr.