Kahun

Svakodnevna arhitektura u velikom broju sluajeva je ili skrivena u naslagama peska ili
unitena prilikom podizanja dananjih naselja i gradova. Tome je doprinela i injenica da su stambeni
objekti graeni od tronog materijala erpia, pravljenih od plodnog blata koje je Nil ostavljao za
sobom. Od antikih vremena do dananjih dana ostaci naselja su unitavani u potragama lokalnog
stanovnitva za obradivim zemljitem. Meutim, danas nakon otkria gradova iz tri najznaajnija
perioda egipatske istorije polako se sklapa slika i o razvoju urbanih jezgara u okviru jedne od
najimpresivnijih civilizacija starog sveta.
Dokumenti datovani u period Starog carstva ukazuju na postojanje tzv. Gradova Piramida.
Gradovi Piramide nastali su kao administrativni centri pri izgradnji faraonskih grobnica, da bi po
zavretku gradnje bili mesto u kome se negovao kult pokojnog vladara. Ovakvi gradovi su obezbeivali
smetaj za mnogobrojnu radnu snagu neophodnu za izgradnju monumentalnih grobnica, umetnike,
pratee predstavnike kraljevske administracije i svetenstvo. Najvei broj Gradova Piramida sauvanih
do danas potie iz perioda Novog Carstva naselje Deir el Medineh u Tebi, radniko naselje u Dolini
kraljeva i najimpozantniji grad Amarna, prestonica jeretikog kralja Ekhnatona. Iz perioda Starog
carstva ovakvi objekti su otkriveni sa istone strane grobnice kraljice Khentkaus u Gizi.
Iz Srednjeg carstva potie jedan od najpoznatijih i najbolje istraenih gradova ovog tipa
Kahun, podignut na rubu Fajumske nizije za potrebe izgradnje grobnice kralja Sesostrisa II.
Istorijat istraivanja
Britanski arheolog Flinders Petrie zapoeo je iskopavanja u Kahunu februara 1889. godine, po
zavretku radova u oblinjoj Havari. Prvi iskopavani objekti bili su piramida i Hram u dolini Sesostrisa
II. Ubrzo se istraivanje proirilo i na oblinje naselje koje je Petri takoe datovao u period dvanaeste
dinastije. Lokalitet je prvi put publikovan u Petrijevoj knjizi Kahun, Gurob and Hawara iz 1890-te
godine u kojoj se nalazi i plan jugozapadnog dela grada u razmeri 1:1200. Kompletan plan iskopavanja
objavljen je u istoj publikaciji iz 1891. godine. Radove na samom gradu Petrie je zavrio do kraja 1889te godine. Na lokalitet se vraao 1914, 1920 i 1921. godine da bi zavrio istraivanje memorijalnog
kompleksa Sesostrisa II. Kompleks se sastojao od kraljeve piramide, osam grobova-mastaba, kraljiine
piramide sa severne strane, etiri groba useena u stenu sa june strane i Pogrebnog Hrama na istoku.
Rezultati iskopavanja objavljeni su u publikacijama Lahun I, The Treasure iz 1920. godine i Lahun
II iz 1921. godine.
Iskopavanja u Kahunu nastavljena su sedamdeset godina kasnije, 1991. godine pod vostvom
Kraljevskog muzeja u Ontariju. U okviru novog projekta dovreno je istraivanje tzv. Akropolja
najistaknutije vile u luksuznom delu grada kao i vile sa njene istone strane (Mansion 1). Otkriven je i
prilaz istonoj kapiji koji su inila dva paralelna zida od erpia izmeu kojih se nalazilo stepenite. Svi
radovi su zavreni u prolee 1997. godine.

Grad Kahun
Sesostris II (1897-1878 BCE), etvrti faraon dvanaeste dinastije, sledei primer svog
prethodnika, u prvim godinama svoje vladavine poeo je izgradnju piramidalnog kompleksa u Lahunu,
na samom rubu Fajumske ravnice. Izgradnja piramide zahtevala je velike koliine graevinskog
materijala kao i veliku radnu snagu sastavljenu od graevinskih radnika, umetnika, inovnika i dr.
Sesostrisovi graditelji i svetenici koji su negovali njegov kult iveli su gradu ije je drevno ime bilo
Hetep-Senusret to znai Kralj Senusret je zadovoljan, a koji je danas poznat pod imenom Kahun
(David 1986). Ime Kahun, grad je dobio od svog prvog istraivaa, britanskog arheologa Flindersa
Petria 1889. godine. Veruje se da je Petri pogreno uo jednog od seljaka iz oblinjeg sela El Lahun,
tako da grad nosi drugaije ime i od piramide i od dananjeg naselja. Zahvaljujui Petrijevim
iskopavanjima, danas posedujemo plan ovog znaajnog urbanog centra Srednjeg carstva (Sl. 1).
Okolinom grada dominirao je Hram u dolini, smeten na stenovitoj uzviici sa prilazom
sagraenim od velikih kamenih blokova. Kahun, koji je iste orijentacije kao i Sesostrisova piramida, je
znatno vei od svih do sada poznatih pyramid towns. Pravougaone osnove, grad se sa severne strane
prostirao duinom od 384 metara, a sa zapadne 335 metara. Od jugoistonog ugla, teren se postepeno
podie ka severozapadnom dostiui najviu taku na mestu koje je Petri nazvao Akropolj. Kahun
predstavlja izuzetak meu do sada poznatim naseljima starog Egipta koja su bila jednostavne
anglomeracije tronih stanita na obalama Nila. Grad je podignut na osnovu paljivo razvijenog plana.
Postoji jasno razgranienje izmeu pravougaone radnike etvrti, izdvojene od gradskog jezgra, i
luksuzne etvrti sa prostranim vilama u kojima su iveli svetenici, predstavnici vlasti i upravitelji
graevinskih radova. Zid irine 3 metra delio je grad na ova dva nejednaka dela. Razlog ovakve podele,
za sada, nije poznat. Na spoljnim zidovima ne postoje tragovi fortifikacije. Nisu otkrivene ni kule, a ni
jae branjene kapije. Sauvan je samo jedan od ulaza u grad i to onaj na severoistoku. Uz kapiju, sa
unutranje strane, otkrivena je prostorija koja je najverovatnije sluila za smetaj uvara. Prema
Petrijevom planu kapija je bila iroka 2 metra. Postojala je i neka vrsta kanalizacionog sistema koji su
inili kamenom obloeni kanali koji su se pruali du ulica i niz koje je oticao viak prljave vode nakon
ienja kua i ulica.
Luksuzna etvrt
U okviru zidova grad ima striktno ortogonalni plan. Od kapije na severoistoku protee se
glavna ulica grada orijentacije istok zapad. Prostor sa severne strane ulice podeljen je na sedam
jedinica za stanovanje kua, dok se sa june strane nalaze samo tri ovakve celine. Sve kue bile su
priblino istih dimenzija 42x60 metara. Petri je ove velike kue nazvao Vilama. Najzapadnija od ovih
njih bila je smetena na uzdignutom stenovitom platou i do nje su vodile stepenice uklesane u stenu.
Zbog svog jedinstvenog poloaja ovaj prostor se naziva Akropolj. Pretpostavlja se da je to mogla biti
palata u kojoj je odsedao sam kralj Sesostris II prilikom nadgledanja izgradnje piramide.
Karakteristino za egipatsko graditeljstvo, i u ovom sluaju vea panja je posveena
unutranjosti vila nego njihovom spoljnom izgledu. Fasade su bile krajnje jednostavne od opeke sa

otvorima za vrata. Prozori su bili postavljeni visoko, skoro uz samu tavanicu, kroz njih je izlazio topao
vazduh koji bi se podigao. Meutim, na osnovu modela kua naenih u grobnici Meket-ra u Tebi, koja
pripada 11. dinastiji, pretpostavlja se da je i na vilama u Kahunu postojala spoljna dekoracija koja je
oivljavala inae jednoline fasade. Naime, na dva modela iz Meket-ra, na fasadi i na unutranjem zidu
koji gleda na vrt nalaze se paneli na kojima je predstavljena dekoracija u vidu lia, lotosovog cvea,
ded stubia..., ne moe se sa sigurnou utvrditi da li su ove predstave bile urezivane ili slikane.
Unutranji raspored osmiljen je sa mnogo detalja. Rezidencijalni deo, koji su inile sobe i
dvorita, zauzimao je centralni prostor u koji se ulazilo sa ulice. Vile smetene severno od glavne ulice
imale su ulaz i sa severne strane kroz dugi i uski prolaz. Ulaz , ispred koga se nalazila kolonada, vodio
je u prostrano dvorite. Kod kua sa june strane ulice dvorite je zauzimalo centralni deo graevine. U
okviru rezidencijalnog dela izdvaja se soba za prijeme u kojoj su etiri stuba pridravala krovnu
konstrukciju. Zapadno od ove prostorije nalazilo se manje dvorite sa kolonadom i kamenim bazenom
u sredinjem delu poda. Rezidencijalnu celinu dopunjavala je i glavna spavaa soba dok se druga
nalazila u zapadnom aneksu sa posebnim dvoritem. Ceo rezidencijalni deo bio je okruen pomonim
prostorijama, manjim dvoritima i prostorijama za smetaj posluge. Na osnovu plana, samo se za grupu
kvadratnih, meusobno povezanih, odaja na severoistoku moe sa sigurnou utvrditi da su sluile kao
itnica. Na osnovu veliine prostorija za smetaj ita tj. koliine itnih zaliha tako dobijenih dolazi se
do priblinog broja stanovnika koji su od tih zaliha zavisili. Pretpostavlja se da je Kahun brojao izmeu
8 500 i 10 000 stanovnika od kojih je veina zavisila upravo od zaliha smetenih u vilama. Postojanje
itnica ukazuje i na mogunost da su delovi vila sluili kao administrativne kancelarije koje su imale
svoja skladita, to bi ujedno i objasnilo velike dimenzije ovih graevina. Na osnovu modela iz Meketra grobnice pretpostavlja se da su ostale prostorije sluile kao kasapnice, prostorije za peenje hleba,
pivare. Ceo kompleks imao je ravan krov koji je bio dostupan stepenitem iji su ostaci otkriveni
prilikom iskopavanja.
Radnika etvrt
Siromani deo grada obuhvata duplo manji prostor od luksuznog, na kojem se nalazio
mnogo vei broj objekata. Otkriveno je oko 400 kua za stanovanje veliine 40 70 kvm, to pokazuje
ogromne socijalne razlike meu stanovnicima Kahuna. Radnike kue graene su u redovima na malim
rastojanjima. Na Petrijevom planu nalazi se oko 220 ovakvih kua. U poreenju sa vilama one su
znatno manjih dimenzija. Najee su se sastojale od etiri prostorije. Ostaci stepenita ukazuju na
postojanje pete prostorije to je karakteristino za savremene seoske kue u Egiptu. Kod radnikih kua
u Kahunu javljaju se i drugaiji unutranji rasporedi prostorija to se donekle objanjava individualnim
potrebama domainstava. Karakteristika svih je malo otvoreno dvorite sa dve sporedne prostorije i
jednom glavnom. Sporedne, manje prostorije bile su iroke svega 2 metra. U nekim sluajevima ini se
da su dve ili vie kua bile spojene u jednu veu sa naknadno ubaenim stubovima. Neke od kua u
okviru radnikog naselja imale su posebne itnice to ukazuje na socijalne razlike ak i u, na izgled,
uniformnom delu grada. Iz radnike etvrti potie i velika koliina pokretnog materijala. U jednoj od
kua naen je komplet alata zajedno sa korpom u kojoj je noen.

Juno od Akropolja nalazi se graevina koja se prostorno izdvaja od drugih i deluje kao da
je postavljena na otvorenom prostoru. Pretpostavka je da je sluila kao upravna zgrada ili neka vrsta
magacina. Meutim, papirusi naeni u gradu ukazuju na postojanje gradskog hrama razliitog od
Grobnog hrama vezanog za piramidu. Neobina graevina bi zapravo mogao biti hram posveen bogu
Sepdu, Gospodaru Istoka koji je imao svoje svetenstvo.
Juno od mogueg hrama nalazi se jo jedna zgrada koja ne prati plan stambenih
objekata i koja bi mogla biti upravna zgrada. Istono, preko puta ulice otkriveno je dvorite u kojem su
se nalazile tri osrednje krune itnice.
Papirusi
Papirusi naeni u okviru naselja potiu iz perioda vladavine poslednjeg kralja 12. dinastije i
vladavina prva dva kralja 13. dinastije. Na njima se nalaze literarna dela, medicinski i matematiki
postulati, privatne prepiske, pravni i finansijski dokumenti. Na osnovu ovih dokumenata mogue je
rekonstruisati administrativnu podelu grada kao i cele provincije tokom Srednjeg Carstva. Neki od
dokumenata otkrivaju i metode sprovoenja cenzusa i prebrojavanja grla stoke, ali i mnoge druge
administrativne prakse. Jedan od najznaajnijih podataka dobijenih je svakako sastav stanovnitva,
njihove profesije i socijalne razlike. Izdvaja se mala grupa predstavnika vlasti sa gradonaelnikom
(haty'a) na elu. Utvreno je i postojanje neke vrste kancelarije u kojoj su se odvijali pravni postupci,
polagale zakletve i u kojoj je i sam vezir bio povremeno prisutan. U gradu je postojao sud i zatvor. Na
osnovu rezultata cenzusa dobija se slika o zanimanjima stanovnika Kahuna. Pored predstavnika vlasti,
svetenika i njihovih sluga, grad su nastanjivali vojnici i njihovi pisari, osoblje koje odravalo hram,
pevai i igrai oba pola i uobiajeno stranog porekla.
Zakljuak:
Analizirajui urbanu strukturu Gradova Piramida moe se rei da ona (to je uostalom sluaj sa
gradovima uopte) verno odslikava drutvenu organizaciju odnosno civilizacijski nivo. Primeuje se da
u gradu ne postoji trg ili bilo kakvo mesto koje bi odgovaralo starogrkoj Agori, mestu gde se
stanovnici (graani) okupljaju, susreu, komuniciraju odnosno upranjavaju drutveni ivot. Takvo
mesto nije ni potrebno jer zapravo postoje dva sasvim odvojena i zidom visokim 3 metra razdvojena
socijalna ivota.
Starogrka civilizacija je svojim poimanjem grada, gradskog ivota, graanskih sloboda i
uopte drutvenog ureenja veoma promenila pristup urbanom razvoju ali je veliko pitanje koliko je ta
promena trajnog karaktera
Imponuje red i precizna hijerarhija koja se primenjuje u lociranju "vila". Tano se zna gde e
vladar da odsedne, odnosno kako stoji ta kua u odnosu na ostale. Sasvim je mogue da je i
"radnikom" delu grada postojao neki red "stareinstva". Skladite je predvialo hranu za sve to ba i
nije sluaj u dananjim gradovima. Moe se rei da su Gradovi Piramida "poteno" odslikavali drutvo
u koje su stari Egipani verovali.