T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2501

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1472

LETMELERDE ETM
VE GELTRME

Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Esra TURHAN (nite 1)
Prof.Dr. Ali MEK (nite 2, 4, 5, 8)
Yrd.Do.Dr. Bahadr ERT (nite 3)
Do.Dr. Murat ATAZ (nite 6)
Yrd.Do.Dr. Jale BALABAN SALI (nite 7)

Editrler
Prof.Dr. Ali MEK
Do.Dr. Hatice Zmrt TONUS

ANADOLU NVERSTES

Bu kitabn basm, yaym ve sat haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulutan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baka ekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2012 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Hasan alkan
retim Tasarmclar
Yrd.Do.Dr. Seil Banar
r.Gr.Dr. Mediha Tezcan
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
Kitap Koordinasyon Birimi
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz

Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi

letmelerde Eitim ve Gelitirme

ISBN
978-975-06-1165-0

1. Bask

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 4.300 adet baslmtr.

ESKEHR, Mays 2012

ii

indekiler
nsz ....

iv

1. letmelerde Eitim ve Gelitirmeye Giri

2. Eitim Gereksinimlerinin Belirlenmesi.. 26

3. Eitim Programlarnn Gelitirilmesi.. 52
4. Eitim Yntemleri 80
5. Gelitirme Yntemleri 104
6. Eitimlerde Kullanlan Teknolojiler 124
7. Eitim Sonularnn Deerlendirilmesi. 142
8. Kurumsal Uygulamalar ve Yeni Eilimler. 166

iii

nsz
Yaygn olarak belirtildii zere, iletmelerin en deerli varl insan kaynaklardr. Bunun farknda olan
iletmeler, sahip olduklar insan kaynaklarnn niteliklerini ykseltmek iin eitim ve gelitirmeye ciddi
anlamda yatrm yapmaktadr. Sz konusu almalar iyi tasarmlanm bir sistem iinde yrtld
zaman baarya ulamakta ve olumlu sonular kolayca alnabilmektedir. Ancak almalar iin salkl
ileyen bir yaplanma oluturulamamsa kaynaklar boa harcanmakta ve istenen sonulara
ulalamamaktadr. Bu da, ncelikle insan kaynaklar yneticileri olmak zere, ilgili herkesin eitim ve
gelitirme almalar konusunda duyarl ve bilinli olmasn gerektirmektedir.
Bu kitap, iletmelerdeki eitim ve gelitirme almalarn bir btnlk iinde ele almaktadr. Bunun
yansmas olarak kitapta sekiz blm bulunmaktadr. Birinci blmde eitim ve gelitirme konusuna
genel bir giri yaplmtr. kinci blmde eitim gereksinimlerinin saptanmas zerinde durulmutur.
nc blmde belirlenen gereksinimlerini karlamak iin eitim programlarnn gelitirilmesi konusu
ele alnmtr. Drdnc blmde iletmelerdeki eitim almalarnda kullanlan yntemler tartlmtr.
Beinci blmde insan kaynaklarn gelitirme srelerinde yararlanlan yntemler irdelenmitir. Altnc
blmde eitim ve gelitirme almalarnda ie koulan teknolojiler tantlmtr. Yedinci blmde
eitim sonularnn deerlendirilmesi konusu ilenmitir. Sekizinci blmde ise Trkiyedeki byk
lekli baz iletmelerde yrtlen eitim ve gelitirme almalar zetlenmitir. Kitabn tm blmleri
birlikte dnldnde, hem konuya ilikin kuramsal bilgiler sunulmu hem de uygulamalardan somut
rnekler verilmitir.
Her kapsaml alma gibi, bu kitabn hazrlanmas da birok kiinin emek ve katklaryla olanakl
olmutur. ngrlen ksa sre iinde tm ilerini askya alarak ve byk bir zveri gstererek blmleri
ortaya karan yazarlara yrekten teekkr ederiz. Ayrca, kendi iletmelerindeki uygulamalar saydam
bir ekilde bizlerle paylaan ve ilgili blme temel oluturan bilgileri salayan Ko Akademiden
Mehmet Grsoy, Arkas Akademiden Selin Gkdemir, Etiden Dilad yign, Trkcell Akademiden Esra
Ramazanoullar ve Yap Kredi Akademiden Saynur nen ile alma arkadalarna minnettarz.
Saladklar katklar, kitaptan yararlanacak herkes iin ok yararl olmutur. Ayrca, kitabn tasarm ve
basmn byk bir zen iinde gerekletiren niversitemiz alanlarna kranlarmz sunarz.
Dileimiz, bu kitabn rencilerimiz kadar sektrde grev yapan eitim ve gelitirme profesyonelleri
iinde bir bavuru kayna olmasdr.

Editrler
Prof.Dr. Ali imek
Do.Dr. Hatice Zmrt Tonus

iv

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Eitim ve gelitirme kavramlarn tanmlayabilecek,
renme kavramn aklayabilecek,
Yetikinlerin renme zelliklerini sralayabilecek,
letmelerde eitim, gelitirme ve renmenin nemini aklayabilecek,
letmelerde eitim ve gelitirme trlerini anlatabilecek,
Eitim uzmanlarnda bulunmas gereken rol, yeterlik ve zellikleri sralayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.

Anahtar Kavramlar
Eitim

retme

Gelitirme

Yetikinlerin renmesi

renme

letmelerde Eitim ve Gelitirme

retim

Eitim Uzman

indekiler

Giri

Genel Kavramlar

letmelerde Eitim, Gelitirme ve renmenin nemi

letmelerde Eitim ve Gelitirme Trleri

Eitim Uzmanlarnn Rol, Yeterlik ve zellikleri

letmelerde Eitim ve
Gelitirmeye Giri
GR
Bilgi ve eitim, bireye yararl olduu kadar topluma da yararldr. Bilgi toplumlarnda kiilerin ve
kurumlarn eitim ve gelime gereksinimleri srekli artmaktadr. Ekonomik, siyasal, kltrel ve sosyal
deiikliklere hzl bir biimde tepkide bulunmak iin bireyin tm yaam boyunca bilgi, beceri ve
tutumlarn yenilemesi gerekir. Gnmz iletmelerinde de artk bilginin ynetimi ile ilgilenilir, bilgiden
yarar salanmaya allr ve bilgi temelli ekonomiye gei ile bugne ve gelecee ynelik kazanmlar
elde edilir olmutur.
letmelerin ou verimliliin artrlmas ve etkinliin salanmas ile baarya ulalacann
farkndadr. nsan kaynaklarnn verimli ve etkin olabilmesi de ancak alanlarn niteliklerinin ie
uygunluu ile salanabilir. Eer nitelikler uygun deilse ya da zamanla yetersiz hale gelirse alanlarn
bilgi, beceri ve tutumlarnn deitirilmesi, gelitirilmesi gerekir. Eitim ve gelitirme, rgtlerde insan
kaynaklar blmnn en nemli ilevlerinden birisi olup teki insan kaynaklar alt sistemleri ile ilikisi
ok olan bir alt sistemdir. Baka bir deyile, eitim ve gelitirme rgtte insan kaynaklar ile ilgili pek
ok sorunun giderilmesinde yardmcdr. Bu durum, bir iletmenin baka iletmelerle olan rekabetinde
iletmede pek ok deiimi salayacak bir etken olmaktadr.
Gnmzde iletmelerdeki insan kayna eitimi ve gelitirme etkinliklerinden her iletmenin ayn
ekilde byk deer yaratabildii sylenemez. Maalesef iletmeler, yaanan kriz ortamlarnda ya da
bteden kesinti olmas gerektii zaman ilk olarak eitimden kesinti yapmay dnebilmektedirler.
Bunun nedeni, eitimin yararlarnn net bir biimde ortaya konulamamasdr nk baarda eitimin
dorudan yarar her zaman net bir biimde gzkmez. Eer ortada bir baar varsa teki blmlerin
baarsndan kaynakland savunulabilir. Eitimin nemli grlmemesinin en byk nedenlerinden biri
de yneticilerin eitime olan inanlarnn az olmas ve eitimi zaman kayb olarak dnmeleri olabilir.
Yneticilerin ou ilerin zamannda yaplp yaplmad ile ilgilenir ve i yetitirilmeye allrken,
alanlarn eitime zaman ayrmalar gereksiz grebilmektedirler. Oysa iletmeler eitim ve gelitirmeyi
nemsiz ya da gereksiz grp ksnt yaptklarnda uzun vadede ok fazla zarar grmeye balayp rekabet
glerini kaybedebilirler (Hassell-Corbiell, 2001; Takn, 2001).
Btn bu tartmalarn yannda eitim ve gelitirmenin tm sorunlara zm sunduunu ve her zaman
baarl olduunu dnmek de byk hata olur. Eitim ve gelitirmenin baarl olabilmesi iin pek ok
etmene dikkat etmek gerekir. lk olarak, hedef kitle yetikinler olduu iin yetikin zelliklerinin dikkate
alnarak dzenlenmesi, eitim ama ve ieriinin gereksinime dayal olmas ve ierie uygun yntemler
ile ara-gerelerin kullanlmas gerekir. Bu etmenlerin yannda nemli bir konu da eitim uzmanlarnn
eitim iini doru ve etkin bir ekilde yerine getirebilmeleridir (Wilson, 2005). letmelerde eitim ve
gelitirme kitabnn bu ilk nitesinde eitim, gelitirme, renme vb. tanmlar yaplarak zellikle
iletmelerde eitim ve gelitirmenin neden gerekli olduu, ne tr eitimlerin verildii zerinde genel
olarak durulmaya allmtr. Daha sonra deinilen nemli bir konu da eitim uzmanlarnn rolleri ve
yeterlikleri konusu olmutur.

GENEL KAVRAMLAR
Eitim ve Gelitirme
Eitim
Eitimin insanln douu ile baladn sylemek abartl bir sylem deildir. lkel toplumlarda
insanlar bir yandan balklk ve avclk yaparak yaamn srdrrken bir yandan da edindikleri bilgi ve
deneyimleri ailelerine ve evrelerindekilere aktarmlardr. Yaznn bulunmas ile birlikte bu aktarm daha
hzl ve kalc olmaya balamtr. Eitim, bireyin davranlarn deitirerek kiisel, sosyal, akademik,
ekonomik ve kltrel ynden geliimlerine yardm etme grevlerini yerine getirmeye balamtr (Gne,
1996, s. 2). Eitim yaam boyunca devam eden bir bilgilenme ve deneyim kazanma sreci olarak
karmza kmaktadr. Ayn zamanda, bireylerin ve toplumun standartlarn, inanlarn ve yaama
yollarn kazanmasnda etkili olan tm sosyal srelerdir. Ertrke (1974) gre eitim, bireyin
davranlarnda kendi yaants yoluyla, kastl ve istendik davran deitirme srecidir (Aktaran: Fidan
ve Erden, 1998, s. 8).
Bu tanmlardan yola karak eitimin genel amalarn u ekilde sralamak olanakldr (Duman, 2000,
s. 19):

Var olan bilgi birikiminin ve kltrel mirasn yeni kuaklara aktarlmas

nsanlarn zihinsel gereksinimlerinin salanmas

zerk, zgr ve eletirel dnebilen bireyler yetimesine olanak yaratlmas

Etkin, bilinli ve katlmc yurttalar yetitirilmesi

Toplumun gereksinim duyduu nitelikli ve yksek nitelikli insan gcnn yetitirilmesi

letmelerde eitim en genel anlamda alanlara bilgi ve beceriler kazandrma srecidir. Eitimde
neyi, nasl retmeli ve davran nasl olumlu olarak deitirilmelidir? sorusuna yant aranmaldr. Eer
hava durumunda ok yamur yaaca tahmini yapldysa, evden kmadan nce emsiye alr ya da su
geirmez yamurluk vb. giyersiniz. Eitim iinde de yaptnz iin berbat olmamas ve elbiselerinizin
slanmamas iin nlemler almaya alrsnz. Ayn ekilde iletmede de ncelikle zlmesi gereken
sorunun ne olduu ortaya konulmaya allr. Aka iteki sorun, zaman, maliyet, imaj, strateji ve
rekabet konularndan hangisi ile ilikili ise bunu ortaya koymak gerekir. Daha sonra da eitimin bu
sorunlar zp zmeyecei dnlmelidir. Ancak bazen sorunun zmnde eitim bir ie
yaramayabilir. Etkili eitim, eitime alnan alanlarn gereksinimlerini karlayabilmelidir (HassellCorbiell, 2001).
Kimi iletmelerde insanlarn baz eitimleri almalar dayatma yolu ile olur Bu tr eitim programlar
zmden ok soruna yol amaktadr. Nitelikli bir eitim, iletmenin ama ve hedeflerini desteklemelidir
ve mutlaka her iletmeye uygun, zel eitim programlar tasarlanmaldr (Peterson, 1998). Eitim,
alanlarn yeterlik ve uzmanlklarn en st dzeye karmalarn salar. Uzmanla nem verme ve
eitim ada rgtlerin en nemli zelliklerinden birisidir. Kotter ve Heskett (1992) pek ok rgtn
rekabetinin alanlarnn sahip olduu bilgi, beceri ve tutuma bal olduunu belirtmitir. Zaten yksek
performansl ve baarl rgtler karmak grevleri yerine getiren rnein problem zebilen ve karar
verebilen insanlardan oluur. Bu yzden eer alanlar bireysel olarak yksek dzeyde yeterlilie sahip
olurlarsa ancak rgtler rekabete kar yant verebilirler. Rekabet ancak srekli deiim ile olanakldr
(Aktaran: Jacobs, 2003). Eitim ile alanlarn u anki pozisyonlarnda kulland bilgi ve becerilerin
daha ileriye gtrlmesi sz konusudur (Fitzgerald, 1992, s. 81).
alanlarn u anki ilerini yerine getirirlerken, daha ne kadar sre bu ilerini ayn performansla
yerine getirebileceklerini bilemeyiz. Oysaki insanlar yaamlarndan memnun olduunda ilerinde
performansn en iyisini gerekletirmeye alrlar. Bu memnun olma durumu onlarn gerekten
performanslarn en iyi biimde gerekletirdiklerini bize gstermez nk onlar performans iyi
gerekletiremediklerinin farknda olmayabilirler. te bu durumda eitim bir zmdr. Ancak iinin
4

nasl yaplacan bilen ama baz nedenlerle artk iini iyi yapamayan insanlar iin ise acil bir zm
olmayabilir. Burada eitim uygun bir yaklam deildir. Bu, bir performans sorunudur. Ancak iyi eitim
birimleri bu sorunlar da genel olarak gz ard etmez, Kusura bakmayn biz sizin performans
sorunlarnza yardmc olmayz eklinde yantlamaz ve eitim dnda kalan sorunun nedenini bularak
zm yolu da aramaya alr. (Laird, Naquin, & Holton).

Gelitirme
Gelitirmenin literatrde biraz daha farkl olarak ele alnd grlmektedir. Gelitirme, alanlarn daha
ok gelecekteki ilere hazrlanmas yerine kullanlabilmektedir nk alanlarn bilgi ve beceri
dzeyleri bugnk ileri yerine getirebilmek iin yeterlidir ancak gelecekte yaplabilecek olas iler iin
de hazrlkl olmalar gerekir. te bu durumlar iin genelde gelitirme kavramn kullanmaktayz. yi bir
eitimi gerekletiremeyen bir rgt alanlarnn geleceini de dnemez, yleyse gelitirme iin iyi
bir eitimin olmas gerekmektedir. Eitim daha ok bir yldan daha ksa vadeli iken, gelitirme uzun
vadeli olup 1-3 yl aras da srebilir. Gelitirme snf ortamnda oluamaz ancak snftan sonra neden olan
gerek byk gelimedir. yi gelitirilmi igc sadece deiime tepki vermez, deiimin kendisini de
yaratr (Fitzgerald, 1992, 81). Eitim daha ok bireyin bir ie ynelik bilgi, beceri ve tutumlarnn
gelitirilmesi iken, gelitirme bireyin pek ok ynde gelitirilmesini de salar. Eitim ynetici
konumunda olmayan bireyler iin teknik bilgi ve beceri kazanmasn salarken, gelitirme daha ok
ynetim pozisyonlarndaki bireyler iin de kullanlr (Sinha ve Sinha, 2009, s. 108). Geliim bir baka
tanmda ise yneticiler iin yaam boyu renme kavramna dnmtr. Ynetim, profesyonel bir
hazrlk gerektiren bir meslek olduu iin yaam boyu olarak dnlmelidir. alanlar ynetsel ve st
dzey rollere hazrlamak iin tasarlanan etkinlikleri kapsar. Gelitirme ile yneticilere yeni gr ve yeni
bak alar kazandrlr. Bu balamda geliim bireysel olmaktan ok tm rgt ilgilendirir (Laird ve
dierleri, 2003, s. 15). Gelitirme drt etmene baldr. Bunlar; rgt, insan kaynaklar blm, iveren
ve bireyin kendisidir. Bu etmenlerden birisi konu ile ilgili olumsuzluk yaar, dnr ya da gereksiz
grrse, gelitirmenin yarar azalabilir. (Thomaskutty, 2010, s. 7).
Eitim ve gelitirme, iletmeler iin 1920lerden itibaren kullanlmaya balayan bir kavram olmakla
birlikte ancak 1940larda profesyonel bir alan olmutur. 1940larda uygun eitim ieriinin ne olmas
gerektii ve eitimin deerlendirilmesinde hangi yntemlerin kullanlaca zerinde durulmaya
balanmtr. 1970ler ile birlikte de literatrde eitim ve gelitirmenin ayrm zerinde allmaya
baland grlmtr (Ford, 1997; Miller, 1996). Baz yazarlar ise geliimin ancak eitime bal
olduunu sylemektedir. Bir baka deyile, gelitirmenin eitimi kapsadn, eitim olmadan
gelitirmenin gerekleme olanann olmadn dnmektedirler. Bu yzden eitim ve gelitirmeyi
ayn anlamda kullandklar grlmtr (Noe, Hollenbeck Gerhart, & Wright).

Bu kitapta eitim ve gelitirme kavramlar ounlukla ayn anlamda

kullanlmtr.
Eitim ve gelitirme kavramlar, alanlarn iyerindeki becerilerini daha kapsaml hale getirerek ya
da yeni beceriler gelitirerek bireyin ve rgtn ilerlemesini salar. Performans hem bireysel hem de
rgtsel olarak artrlmaya allr. Ancak eitim ve gelitirme yalnzca iletmedeki pozisyonlar nitelikli
alanlar ile karlamaya yardmc olmaz, ayn zamanda iletmedeki birimlerin ve dolaysyla
iletmelerin de gelitirilmesine neden olur (Laird, Naquin, & Holton).
Eitim ve gelitirme kavramlarnn daha iyi anlalabilmesi iin renme ve retmenin ne olduunu
da anlamak gerekir. Bu yzden aada renme ve retme balna da yer verilmitir.

Sizce eitim ile gelitirme kavram arasnda fark var m?

renme ve retme
renme
renmenin nasl gerekletii her zaman merak konusu olmu ve renme ile ilgili almalar psikoloji
ve eitim biliminde olduka nem kazanmtr. nsanlar doduu andan itibaren yaamlar boyunca
herhangi kk bir alanda ve birok eitim ortamnda eitim alarak pek ok ey renir. renme
yaamn gerekliliklerini yerine getirmek iin zorunlu kouldur. Hzl deien dnyada insanlarn da hzl
bir biimde gelimelere ayak uydurmas gerekir, bu yzden insanlar yaamlarnn her dneminde yeni
bilgiler renmek zorundadrlar.
Eitim, daha nceden de sylediimiz gibi, bireyin davranlarnda kendi yaants yoluyla, kastl ve
istendik davran deitirme sreciydi. Bu davran deitirme srecinde, bireyin davranlarnda
deiiklik olmas bize renmenin gerekletiini gsterir. renme iin evrenin olmas arttr.
Davran ise temelde organizmann gsterdii her harekete verilen addr. Ancak renme asndan
bakldnda davranlarn gzlenebilir, llebilir ve sonradan kazanlm davranlar olmas gerekir.
tekiler yani doutan kazanlan davranlar renme asndan nemli deildir. Bu anlamda eitimi alan
kiilere kazandrmaya altmz bilgi, beceri ve tutumlara davran adn veririz. Eitimde davranlarn
gzlenebilir ve llebilir olmas gerekir. Sz gelii, iletmede alana yeni teknik bir bilgi kazandrmay
hedefleyen bir eitim program sonunda, alann bilgi dzeyinde istenen deiikliin meydana gelmi
olmas gzlenebilir ve llebilir davranlardr. renme uzun srede gerekleebilen bir durumdur
hemen ksa srede tamamlanmas beklenmez. Ayn zamanda, bireyin evresi ile etkileimde bulunmas
davranlarnda kalc izler meydana getirir. Biz buna da yaant adn veriyoruz (Demirel ve Kaya; 2006,
s. 8; Wilson, 2005, s. 208). Kii ne kadar renir ve yaam kolaylarsa o kadar ok renme, deime ve
gelimeyi talep etmektedir (Cunningham, Daves, & Bennett).
renmeyi yaantlar ve yaananlardan alnan dersler etkilemektedir (Koel, 2005, s. 40; Takn,
2001, s. 29). Ayn zamanda insanlarn renmeyi istemediklerinde de gereklemesinin olduka zor
olduu belirtilmektedir (Karsl, 2007, s. 15).
renme, felsefik adan ekilde ele alnabilir:

nsani aba olarak renme. Bu bak as ile renmenin temel amac insann potansiyelini
artrmaktr. nsanlar hmanistik psikoloji ve varoluu felsefeye gre geliebilir canllardr.
renme de bu rol salamada ve kiisel olarak gerekletirebilmede anahtar bir faktrdr. Bu
gr savunanlar renmenin insan potansiyelini artrmadaki gcnn nemine inanrlar.
Performans temelli insan kaynaklar geliimi de renmeye ayn biimde bakmaktadr. renme
ve performans birbirinin tamamlaycs olarak grlr.

Sosyal bask arac olarak renme. Bu bak asndan renme sosyal bask ve kontrol
salayan bir ara olarak grlr. Bu yzden toplum dzeninin salanmasnda gereklidir.

Bilginin transferi olarak renme. Bu yaklama gre renme bireylerin arzu ettikleri bilgiyi
gerek yaama transfer etmesini salayan bir ara olarak grlr. Yani, renme gnlk
yaamdaki sorunlar zmek iin bir ara olarak grlr. Pek ok retim tasarmcs ve eitim
uzmannn yaklamna gre renme, bilginin gnlk yaama etkili bir ekilde transferinin
salanmasdr.

Bu yaklamlara dayal olarak renme ve performans arasndaki iliki aklanmaya allm ve u

sonulara varlmtr:

Ne renme ne de performans kavramlar birbirinden farkl iyi ya da kt deildir. kisi de

birbirinin potansiyelini ykseltme anlamna gelir.

renme ve performansn her ikisi de e zamanl olarak iyidir ve insann potansiyelini

destekleyicidir.

renme ve performanstan birisinin iyi, tekinin kt olabilmesi sz konusudur (Laird, Naquin,

& Holton).
6

renme ile ilgili pek ok kuram vardr. Ancak hi birisinin renmeyi tek bana aklamad
sonucuna varlmtr. Bu kuramlarn tmne dayanarak renme ilkeleri oluturulmaya allmtr. Bu
ilkeleri u ekilde zetleyebiliriz (Sinha ve Sinha, 2009, s. 117; Bilen, 2002, s. 69):

Her insan bir renme yeteneine ve zihinsel renme kapasitesine sahiptir.

Her insann renmesini kolaylatrabilecek farkl yntem, zaman ve renme arac vardr.

renme bir btn iinde planlanmal ve srdrlmelidir.

Her eitim program iin renme amalar belirlenir ve program sonunda bu amalara ne kadar
ulaldnn anlalmas, yani eitim programnn baarsnn belirlenmesi sz konusudur.

renme etkinlikleri kiilerin hazrbulunuluk dzeylerine gre belirlenmelidir.

Her renme belirli bir dzen iinde adm adm gerekletirilir. Bir renme bitmeden tekilere
geilmez.

renmede motivasyon nemlidir, eitim alan kiinin motivasyonu ve hevesinin fazla olmas
renmeyi kolaylatrr. nsanlar, kendi baarlarn salama ve kendilerini gerekletirme iin
gereksinimlerini karlama eilimindedirler. Yani isel motivasyon dsal motivasyona gre
daha ok renmeyi artrmaktadr.

renme iin yeterli ilginin olmas esastr.

Dikkatimizi eken ve konsantrasyonumuzu saladmz durumlar ne kadar fazla ise renme de

o kadar fazla olur.

renmede eitimi alan kiinin aktif olmas yani katlmnn salanmas renmeyi
artrmaktadr.

Eitimi alan kiiler renmelerinin gerekleip gereklemesi kendilerine bildirildiinde yani

nerede baarl olduklarn, nerede hata yaptklar kendilerine sylediinde bir baka deyile
geribildirim verildiinde daha iyi renirler.

Eitimi alan kiiler eitim programlar iin kendi gereksinimlerini ifade edebildikleri taktirde
renme bu ynde dzenlenir ve renmeleri artar. Yani hedefler renici iin gereki
olmaldr ve kendileri tarafndan da benimsenirse renme olumlu ynde geliir.

renmede kalc bir deiim salanmaya allr.

renme, eitim etkinliklerinin sonularndan da etkilenir ve gelitirilir.

Eitim alan kiiler, rendiklerini yeni durumlara, sorunlara ve ilere transfer ederek
kullanabilmelidir.

renilenleri uygulayabilmek iin tekrarn olmas gerekir ve ayn zamanda aralkl ve farkl
biimlerde yaplan tekrar kalcl artrr.

retme
Genel olarak renmenin kolaylatrlmas, renmeye rehberlik edilmesidir (Akgz, 2003, s. 12).
Gagneye (1988, s. 2) gre retme, bireyde renmeyi balatmak, harekete geirmek olarak tanmlanr.
Fidana (1986, s. 18) gre, hedeflerle belirlenen davranlarn kazandrlmas iin renme yaants
oluturma srecidir. Glasser (1992, s. 174) de retmeyi aklama, model olma gibi yntemlerle
bireylerin yaamlarna katmalar iin bilgi verme sreci olarak tanmlar (Aktaran: ahin, 2011, s. 19).
renme, bireyin evresi ile etkileimiyle birlikte davran deiiklii anlamn tarken, retme de
bireyin davrannda deiiklik getirme abasna verilen addr. Bir baka deyile, davran deimesine
d kaynak tarafndan baklrsa retme, davran deien birey olarak baklrsa renme denir. Bu
nedenle her ikisi beraber renme-retme sreci olarak kullanlmaya balanmtr (zdemir, Yaln, &
Sezgin). Ayn zamanda iyi bir renme, iyi bir retmenin sonucudur diyebiliriz.
7

ou zaman retme yerine kullanlan bir kavram da retimdir. Genel olarak retim, renmenin
belli amalar dorultusunda balatlmas ve srdrlmesini kapsayan planl rgtlenmi ve denetimli
etkinliklerdir. Var (1999) ise retimi bireyde istenen davranlarn gelimesi iin uygulanan sreler
olarak tanmlar. (Aktaran: imek, 2011, s. 12; Duman, 2000, s. 26; Akgz, 2003, s. 14). Son yllarda
bilgileri aktarmak yerine, bilgiyi elde etme ve kullanma yollarnn retilmesi, yani ncelikle renmenin
retilmesi gerei benimsenmitir. Bu yzden de retim sreci, renciye bir eyler vermek deil,
renmeyi renmenin salanmas sreci olarak deimeye balamtr (Duman, 2000, s. 26).

renmenin gerekleebilmesi iin ne gibi ilkelere dikkat etmek

gerekir?
renme, retme, retim kavramlarnn aklanmasndan sonra acaba yetikinlerin renmesinde
farkllklar var m? imdi bunlar tartalm.

Yetikinlerin renmesi
letmelerde eitim yetikinlere ynelik bir eitim olduu iin yetikinlerin renme zelliklerine dikkat
etmek gerekir. Yetikin eitimi ile andragoji ilgilenir (Wilson, 2005, s. 209).
Yetikinlik genel olarak olgunlama, bamszlama, kendisi ile ilgili kararlar alabilme zgrlne
sahip olma durumudur. Yetikinler renme etkinliklerine neden katlrlar sorusunu yantlayabilmek iin
yetikinleri gruba ayrmak gerekir: Ama ynelimli, etkinlik ynelimli ve renme ynelimli
yetikinler (Duman, 2000, s. 102):
Ama ynelimli yetikinler. Genellikle srekli bir renme eiliminde deillerdir. Mesleki bir ama
dorultusunda yasal zorunluluklar yerine getirmek iin ya da bireysel ve toplumsal amalar nedeniyle
eitim etkinliklerine katlrlar.
Etkinlik ynelimli yetikinler. Etkinliin amac ve ierii ile ilgilenmezler. Bu yetikinler daha ok
etkinlik yaplan ortamla ilgilidirler ve bu yzden eitim etkinliine katlrlar. Bu tr yetikinler yeni
arkadalar edinerek toplumsallamak istemektedirler.
renme ynelimli yetikinler. Yalnzca renme arzusu ve isteiyle bilgi peinde koan kiilerdir.
Bu tr yetikinler srekli renme iindedirler ve yaamboyu renen kiiler olmaktadrlar.
Knowles (1996) renmede yetikinlerin ocuklardan farkl zelliklerinin olduunu ilk kez belirten
aratrmacdr (Aktaran: Wilson, 2005) Yetikinlerin genel olarak renme zelliklerini de u ekilde
zetleyebiliriz (Duman, 2000; Hassell-Corbiell, 2001; Wilson, 2005):

Yetikinler olgun ve deneyimlidir. renirken olumlu ve olumsuz gemi yaantlarndan

yararlanabilirler. Bu yzden baz dnce kalplarna ve renme frsatlarna kolaylkla kar
ktklar grlmektedir.

Yetikinlerin neyi renmeye gereksinimlerinin olduunu belirleyebilecekleri dnlr. Ancak

yetikinler gemi yaantlarndan da etkilendikleri iin buna karar vermekte zorlanabilirler.
Ama kendileri iin gerekli olmadn dndkleri konularda da eitim almak istemezler.
Eitimin ierii de onlarn sorularna yant verebilmelidir. Bilmek isteyebilecekleri konulara
aklk getirmelidir. Karlatklar sorunlar zmeye ynelik olarak ierik dzenlemesi gerekir.

Yetikinler daha ok sorumluluk almak isterler. Bu sorumluluk ile yetikinler retim

tasarmnn iinde daha ok yer almak isterler ve alacaklar eitimin kendi amalarna ve
isteklerine uygun olmasn talep ederler.

Yetikinlerin kendileri gibi benzer kiilerle deneyimlerini paylamalarna olanak tannmas

gerekir. Yetikinler eitimlerinde uygulamalar eliinde tekilerle etkilemek ister. Yetikinler,
tekilerin de renmelerine yardmc olur nk renme iin ayn zamanda zengin bir kaynak
roln de gerekletirmektedirler.
8

Yetikinlerin renme hzlar yalar ilerledike der, ilgi odaklar deiime urar ve genellikle
kendilerine olan gvenleri azalr. Gerek i konusunda gerek yaamn teki alanlarnda genlerle
girilen rekabet ortamnda onlarn genlerle ayn koullar altnda ve ayn hzda renmeleri
beklenir. Yetikinler kendilerini deersiz ve utanm hissetmek istemezler. Yetikinlerin yalar
ilerledike bireylerin karmak ilikilerini alglama, kavram gelitirme, anlk bellek ile ilikili
zeklarnda de neden olabilir. teki yandan yalandka ilikileri alglama, biimsel
yarglama ve soyutlama yetenei ile ilgili olan billurlam zeklarnda ise art
grlebilmektedir.

Yetikinlerin baarlarn snrlayan durumlar olabilir. Eer zorlandklar fark edilirse, bu durum
gz ard edilmemelidir. Eer bir araba amura saplanrsa tekerlerine g vermeye devam
edilmez. Lastiklerin altna bir tahta konularak karlmaya allr. Yetikinlere de engelleri
nasl aacaklarn gstermek gerekir.

Yetikinlerin bildikleri konularn zerine yeni konularn ina edilmesi renmelerini

kolaylatracaktr. Eer renme mesaj teki renilmi konularla balant kurulmadan verilirse
ya da ok st dzeyde kalrsa, yetikinler ok sknt duyarlar. Eitimi tasarlayan kii
yetikinlerin renebilmesi iin kk paralar halinde sunmaya dikkat edilebilir.

Yetikinlerin pek ok kalplam huyu ve dncesi vardr, bu yzden de renebilecekleri ve

renemeyecekleri ile ilgili nyargl olabilirler.

Ksacas iletmelerde renmede yetikinlerin farkl zellikleri gz ard edilmemelidir. Yetikinler

iin yaam deneyimlerinin yeni kavram, genelleme ve aklamalarla birletirilmesi ve zenginletirilmesi
onlarn renmelerinde ok nemlidir (Knowles, 1996, 90).
Daha nce eitim ve gelitirmeyi tanmlarken zellikle iletmeler asndan tanmlamaya altk.
Aadaki konuda ise iletmeler asndan eitim ve gelitirmenin neden nemli olduu zerinde ayrntl
bir ekilde durulmaya allmtr.

LETMELERDE ETM VE GELTRMENN NEM

Bilgilerin gn getike yetersiz kalmas ve herkesin bilgisayar banda istedii bilgiye ulaabiliyor
olmas iletmelerin baka iletmelerle rekabetinde bir tehdit olarak karmza kmaktadr. Yenilikleri
izleyen ve bilgiye daha nce ulaan iletmeler ayakta kalabileceklerdir. Bunun farkna varan pek ok
iletme alanlarnn eitimine ve gerekli bilgi ve becerileri kazanmalarna nem gstermeye balamtr
(rtelekolu, 2002). Aratrmalar, eitim ve gelitirmeye ne kadar yatrm yaplrsa o kadar verimlilii
artrdn ortaya koymaktadr (Noe, 1999, s. 9).
Eitim kurumlarnn, hatta iletme ynetimi yksek lisans programlarnn rencilere bir iletmede
alabilmeleri iin gerekli olan temel bilgi ve becerileri tamamen kazandrmas sz konusu olamaz.
letmelerde alan pek ok yetikinin gereksinimleri olan bilgi, beceri ve tutumlar kendi kendilerine
renebilmeleri ise olduka zor ve maliyetli olmaktadr (Takn, 2001, s. 22). Bunun iin hem
iletmelerin eitim birimleri bym hem de iletmelerin gereksinimine uygun eitim programlar
tasarlayabilen eitim danmanlk irketlerinin says artmtr. Srekli renmenin desteklendii bir
ortamda hem iletmelerin, hem alanlarn, hem de eitim danmanlk irketlerinin memnun olmas
olduka doaldr (rtelekolu, 2002, s. 276). Eitim ve gelitirme ayn zamanda rgtn gelecekteki
pek ok gereksinimine de yant verebilmelidir. nsan kaynann eitimi ve gelitirilmesi duygusal ve
psikolojik yaklamla sorunlar ele almaktr. Bireysel ve rgtsel amalarn arasndaki farklar giderilmeye
allr. Baarya odakl eitim ve gelitirme felsefesi de nemlidir (Thomaskutty, 2010).
letmeler pek ok nedenle alanlarn eitmeye ve gelitirmeye alrlar. Bu nedenler genel olarak
u ekilde sralanabilir (Sinha ve Sinha, 2009, s. 110):

le ilgili alanlarn bilgi ve becerilerini gelitirmek. Baz alanlar ilerini yapmakta

zorlanmaktadrlar, yeterli bilgi ve becerileri olmad iin rgtn amalarn
gerekletirememektedirler. Eitim ve gelitirme bu snrllklarla ba edebilmeye olanak salar.

alanlarn bilgi ve becerilerinin gncellenmesini salamak. rgtler alanlarn bilgi ve

becerilerini gncellemek ve yenilemek ister. Eitim ve gelitirme buna olanak salar.
9

alanlar daha yksek grev ve sorumluluklara hazrlamak. alanlar kariyer geliimi iin
baz frsatlara gereksinim duyarlar. Eitim ve gelitirme bu frsatlar hem kariyer geliimleri hem
de gelecekteki baarlar iin salamaya alr.

alanlarn ile ilgili olumlu tutumlarn gelitirmek. alanlar ileri, meslektalar ve rgtn
ama ve politikalar ile ilgili olumlu tutum gelitirmeleri iin eitim alrlar. alanlarn takm
almalarn gelitirmeleri, disiplinli olmalar ve tutarl davranlar sergilemeleri iin
tutumlarnn gelitirilmesi ve sosyallemeleri en temel konudur.

alanlarn deiime uyumunu salamak. rgtler hayatta kalabilmek iin pek ok evresel
deiim talebine tepkide bulunmak zorundadr. Sistem zellikle alanlarn bu deiimi
onaylamalar ynnde hazrlamaldr. Eitim ve gelitirme, alanlar arasnda deiime kar
direnleri azaltacak yaklamlardan birisidir.

letmeler d ve i gleri olan, hem tehdit hem de frsat yaratan bir ak evrede yer alrlar. Bu
yzden alanlarn da bundan haberdar olmalar gerekir. Planl bir eitim programnn sonular ok ksa
bir srede de ele alnabilir. Bu balamda rgtsel yararlar yle belirtilebilir (Geylan, 1999, s. 121;
Schuler ve Jackson, 1996, s. 302; Sinha ve Sinha, 2009, s. 108; Takn, 2001, s. 22):

rgtn uzun vadedeki amalarn gerekletirmede alanlarn bilgi, beceri ve tutumlarn

artrd iin alanlarn verimliliini, i ve i yaamnn niteliini, rgtn karn artrr ve
rgtsel politikalarn gerekletirilmesini salar.

rgtte kltr ve etkililii gelitirir, rgtte olumlu alglama kurulmasna yardmc olunur,
salkl bir alma ortam yaratlr.

rgtte takm almas, ruhu ve ibirlii kazandrr.

rgtte olumlu renme ortam yaratlr.

alanlarn morali ve motivasyonu artar, i tatmini ve rgtsel ballklar artar.

alanlarn kendilerine olan gvenleri artar.

alanlarn karar verme ve sorun zme becerilerini artrr.

alanlarn liderlik becerilerini artrr.

alanlarn motivasyonunu ve moralini artrr, i tatmini ve rgtsel ballklarn artrr.

alanlarn kendilerine olan gvenlerini artrr.

Yeni ie girenlerin uyumu hzl biimde salanarak rgt amalarn renmeleri salanr.

alanlar verimli ve baarl bir ite tutmak daha kolay olduundan igc devir hz der.
Ayn zamanda nitelikli ie nitelikli alann bulunmas rgt ii kaynaklardan salanabilir.

teki hata oran der ve insanlar ilerini profesyonel olarak yerine getirirler.

rgtte ii sal ve i gvenliini oluturmaya katkda bulunur, kazalar der.

Grld zere eitim ve gelitirmenin rgt ii yararlar olduka fazladr ve rgtlerin hayatlarn
srdrmeleri iin de gerekli kouldur. Bu anlamda eitim ve gelitirme, yalnzca iletmeler iin deil
alanlar iin de bireysel olarak vazgeilmez ve yararldr. alanlarn bireysel olarak elde ettikleri
yararlar ise u ekilde zetlenebilir (Geylan, 1999, s. 122):

Terfi almalar kolaylar.

Karar verme ve sorun zme becerileri artar.

Kendilerine gven ve baar duygusu geliir.

letiim yetenei ve liderlik becerileri artar.

tatminleri ykselir.
10

Kiisel amalarn gerekletirmeleri kolaylar.

Kiisel gereksinimleri tatmin edilir.

Kariyer geliimleri salanr.

Dinleme, kavrama ve yazma yetenekleri geliir.

Yeni sorumluluklar alma cesaretleri artar.

Oysa iletmelerde eitim ve gelitirme insan kaynaklar ynetiminin alt sistemlerine bal olup, nemi
yksek bir kavramdr. Eitim ve gelitirme, teki insan kaynaklar ynetimi alt sistemlerinin etkin ve
baarl almas iin anahtar bir alt-sistemdir. Baarl insan kaynaklar uygulamalar iin eitim ve
gelitirme nemli bir aratr (Thomaskutty, 2010, s. 94). ekil 1.1.de bir iletmede insan kaynaklar
ynetimi alt sistemlerinin eitim ve gelitirme alt sistemi ile balants yle gsterilmitir:

"ekil 1.1: nsan Kaynaklar Ynetimi Alt-Sistemlerinin E!itim ve Geli"tirme Alt-sistemi ile Ba!lants
Kaynak: Thomaskutty (2010), s. 95ten uyarlanm"tr.

ve igc planlamas, iletme amalarnn baarlmas ve verimliliinin salanmas iin zorunludur.

Etkili i ve igc planlamasnn yaplabilmesi iin ynetimin her dzeyinde eitim alnmas gereklidir.
gc insan planlamas insan kaynaklarnda nemli alt sistemlerden birisidir. eitli dzeydeki
alanlarn bugnk ve gelecekteki yerlerini tayin etme sz konusudur. Kim, ne zaman, nasl yer
deitirecek ve bunun iin ne tr yeterlie gereksinim duyulacak? gibi sorular da eitim ve gelitirme
asndan nemlidir. Ayrca ilgili alanlar, igc planlamasnn nemi ve etkisi hakknda eitim alr,
eitim ve gelitirme sistemi bu yzden igc planlamasyla balant kurar.
Rol analizi ise doru ie doru insann seilmesine yardmc olur. in etkili bir ekilde
gerekletirilmesi iin i analiz edilmek zorundadr. Rol analizi insan kaynann eitim ve
gelitirilmesinde nemli bir alt sistem olarak dnlr. Eer alann becerilerinde azalma olursa rgt
alan eitme ve gelitirme zorundadr.
11

Ayn zamanda bir rgtn ie seme ve yerletirme politikas deiirse alanlarn uzun dnemde
potansiyelini artrmak gerekir. teki pozisyonlara iveren iletme iinden bilinen bir kiiyi yerletirebilir.
Bu, iletmede morali ve rgtsel ball artrr, ayn zamanda alanlarda uzun vadede terfi
edebilecekleri konusunda mit dourur. Bylelikle, alanlar daha ok yksek sorumluluklar alabilmek
iin eitimle yetenek ve becerilerini artrmaya alrlar. Ancak bazen de gereksinim duyulan kii
iletmenin iinde olmayabilir. Bu durumda yeni kiiyi bulmaya almak da insan kaynaklar blmnn
grevidir.
Eitim ve gelitirme de ie semede nemli bir grevdir. nsan kaynaklar ynetimi blmnn grevi
grmeyi yapacak yneticileri de eitmektir. Etkili bir eitim sistemi etkili bir seme sistemini salar
(Thomaskutty, 2010).
Performans ynetimi de rgtte alann eitim amalarn yerine getirmede bireysel geliim kadar
rgtsel gelimeyi de tartma olana verir. Performans ynetimi ve alanlarn gelitirilmesine geni bir
perspektiften baklmaldr. Performansn analiz raporu ile birlikte alanlarn eitilmesi ve gelitirilmesi
iin bir eylem plan hazrlanr. Bu yzden gerekirse tm alanlara da eitim verilebilir. nsan kaynaklar
ynetiminin grevi tm dzeydeki alana eitim verme ve oluan deiimlerle ilgili iletiimde
bulunmadr. Etkili bir dl ynetim sisteminde eitim nemli bir aratr.
Yeterlik haritas oluturmak da insan kaynaklar blmnn alt sistemlerinden birisidir. Sistem,
yeterlik haritalarn insan kaynaklar ynetiminin tm alt sistemleri ile btnletirmeye alr.
Btnletirmeye alt alt sistemlerden birisi de eitimdir. Yeterlikler ayn zamanda kiilerin eitim
gereksinimlerini belirlemek zere kullanlan bir aratr. rgtlerdeki eitim yeterlik temelli eitim
olmaldr. Geleneksel eitimde ilerleme birimi zamandr ve retmenin merkezde yer ald bir eitimdir.
Yeterlik temelli eitimin ok katlmc, renici merkezli olduunu sylemek olasdr Yeterlik temelli
eitimde beceri ve yeterlik anahtar kavramlardr. Watson (1990) yapt bir aratrmada bu tr eitimin i
yaamnda ok byk bir potansiyele sahip olduunu bulmutur. Delker (1990) de benzer biimde baarl
eitim programlarnn renen temelli olduunu belirtmilerdir (Aktaran: Sardar, 2010; Thomaskutty,
2010, s. 101).
Deerlendirme merkezleri ise, seme, terfi, transfer ve kariyer gelitirme kararlar iin yaygn biimde
kullanlr. Deerlendirmenin, deerlendirme merkezi tarafndan ak ve doru ekilde yaplmas,
iletmede alanlarn seilmesi ve yerletirilmesi, alanlara terfi verilmesi, alanlarnn kariyerlerinin
gelitirilmeleri iin de rehberlik salar.
oklu beceri eitimi, eitim ve gelitirmenin alt sistemidir. Ancak ayn zamanda insan kaynaklar
blmnn ve rgt gelitirmenin de alt sistemi olarak grlmektedir. oklu beceri eitimiyle insan
kaynaklarna optimum yarar salanmaya allr. nsanlar uzman rollerden genel rollere kadar uzanan
bir yelpazede gelitirmek gerekir. Bylelikle alanlar kresel rekabet ile de ba edebilirler. oklu beceri
eitiminde eitim sresi olduka uzundur. Eitim hem i dnda hem de i banda verilmelidir
(Thomaskutty, 2010, s. 102).
rgtsel gelime, rgtte ve insanlarda deimeyi kolaylatran planl bir faaliyet olduu iin rgtsel
gelime de insan kaynaklar blmnn bir alt sistemidir. rgtsel gelime de deiimin olutuu ve
gzlendii ortamdaki deiim programdr. rgtteki topluluklar arasnda da deiimi balatr. rgtsel
gelime hi kukusuz eitim birimlerinin yetki alanndadr. rgtsel gelime uzmanlar bireysel gelime
zerine deil, insanlarn birbirleri ile olan ilikileri, rgtn yaps ve iletiimi zerinde odaklanr.
nsanlar rgtleri gelitii iin geliir, rgt de insanlar yeni boyutlara sahip olduklar iin geliir (Laird,
Naquin, & Holton).

12

Kariyer geli"tirme, al"anlarn geli"tirilmesinde nemli bir eylem plandr. Her birey iin ki"isel
geli"im plan karlmas gerekir. al"anlar, rgtn gelecekte daha ba"arl olabilmesi ve kendilerinin de
parlak bir gelece!e kavu"acaklar inancyla ne tr kariyerlerin kendisi iin uygun oldu!unu bilmek
isterler. Sistematik yaplan bir e!itim ile kendilerine do!ru bir kariyer semeleri ve geli"meleri iin
al"anlara yardmc olur. #nsan kaynaklar blm rgt tarafndan istenen daha yksek pozisyonlar iin
al"anlarn e!itimini kolayla"trmaldr.
Endstriyel ili"kiler, al"an, i"veren ve hkmet arasndaki ili"ki, ticari sendika ve ynetimler
arasndaki ili"kiyi ierir. E!itim ve geli"tirme endstriyel ili"kilerde de rol oynar, personel politika ve
prosedrlerinin olu"turulmasnda nemlidir.
Outsourcing (D" kaynakl) ynetim, her rgtn harcamalarn kesmesi, m"teri memnuniyetini
artrmas ve verimlili!ini artrmay istemesi ile ilgilidir. Baz i"letmeler srelerini yeniden kurmak ve
teknoloji geli"imlerindeki harcamay azaltmak, para biriktirmek ayn zamanda ara"trma ve geli"tirme
kapasitesini artrmak, yeni pazar ve rnlere girmek vb. ister. Bu yzden pek ok i"letme d"ardan
yardm alr yani outsource yapar. D" kaynakl ynetim, insan kaynaklar blmnn bir alt sistemi olup,
amac rgtn geli"mesidir. Bu yzden insanlarn da bu ama do!rultusunda e!itilmesi ve geli"tirilmesi
gerekir.
al"anlara dl ve avantaj sa!lanmas ile rgte ba!llklar artar, i"ten ayrlmalar d"er. al"anlarn
e!itimi ile do!rudan al"anlara avantaj sa!lanabilir.
#nsan kayna! bilgi sistemi, insan kaynaklar blmnn insan kaynaklarn planlama, i"e seme ve
yerle"tirme, e!itim-geli"tirme, kariyer geli"tirme vb. alt sistemlerin etkili bir "ekilde gerekle"tirilmesini
sa!lar. #nsan kayna! bilgi sistemi, veri, rapor ve geribildirimleri ynetime sunar. Tm yneticilerin
e!itim sayesinde insan kayna! bilgi sistemini yerine getirmeleri ile ilgili ciddiyetleri sa!lanm" olur.
Ksacas i"letmelerde e!itim ve geli"tirme, insan kaynaklar ynetiminin bel kemi!idir denebilir
(Thomaskutty, 2010, s. 110).
E!itim ve geli"tirme sonuta e!itim alan ki"ilerin i"letme tarafndan da benimsenen amalar ile
ili"kili zel amalarn yerine getirebilmelerini de ama edinir (Sardar, 2010).
#nsanlarn pek o!u gnlk ya"amda olu"an pek ok olaydan !renmeyi gerekle"tirirken i"letmelerde
daha planl ve yapsal yakla"mlar kullanlarak !retim gerekle"tirilir (Cunningham, Daves, & Bennett).
#"letmelerde e!itim ve geli"tirme hem maliyet hem de zaman asndan skntl olabilmektedir. Bu
yzden neyin nce yaplaca!, ne tr kaynaklara gereksinim oldu!u gibi pek ok soruyu d"nmek
nemlidir nk e!itim alan ki"iye en fazla yarar sa!lanmaya al"lr (Hassell-Corbiell, 2001, s. 15).
Ayrca teknolojinin geli"mesi ile birlikte al"anlar bu teknolojileri kendi i"lerinde de kullanmak
isterler. Teknoloji kullanm, rn ve hizmetlerin daha iyi bir biimde ve kaliteli bir biimde retilmesini
sa!lar. Bu yzden al"anlar bu yeni teknolojilerin nasl kullanlaca! ile ilgili olarak da e!itilmek isterler
(Noe, 1999, s. 16).
Bir rgtte !renme rgtte mkemmelli!i sa!layana kadar devam eder ve bu durum bir "ekil
zerinde "yle gsterilebilir (Sinha ve Sinha, 2009, s. 105):

"#$%&!
'#&()*!

"-#,4),!0,!
9,#:,57,/&.#),!

+,-./.)!0,!
1,23(4!'56)(!

"#$%&&,!
1%5,)),77.-.!
8(-7()(!

"ekil 1.2: "renmenin rgte Etkisi

Kaynak: Sinha ve Sinha (2009), s. 105-206dan uyarlanm#tr.

#"letmelerde !renmenin nasl oldu!u sorusuna ise !renmenin, ki"isel dzeyde, grup dzeyinde ve
rgt dzeyinde olmak zere "ekilde oldu!u yantn vermek gerekir.
13

Kiisel dzeyde renme, bir insann evresine ait yeni bilgilere ulamas ve bunu yaparken hem
sezgilerini hem de bilisel sreleri kullanmas, alglayp, yorumlamas ve yeni deneyimler ile
davranlara uyarlamas sonucu olur.
kinci renme dzeyi grup dzeyinde renmedir. Burada sz edilen kiisel dzeyde renilmi
olanlarn grup iinde paylalmasdr. Burada kiilerin iletiim srecini kullanmalar sz konusudur.
Bakalar ile iletiim kurma motivasyonunun olmas, grup iinde atmalarn az olmas, ortak bir vizyon
ve ama dorultusunda harekete geme arzusunun olmas renmeyi artran etmenlerdir. Ancak grup
renmesi olmadan, rgt dzeyinde renmeden sz edilemez.
rgt dzeyinde renme ise grup dzeyinde oluturulan ortak anlay ve deerlerin, rgtn
tamam iin geerli sistem, dzenleme, ortak davran kalplar ve herkesin ulaabilecei veri tabanna
dntrlmesidir. alanlar ayn rgtte ilerine devam etmeyebilir ancak bir rgt yaamn daima
devam ettirir. Bu anlamda rgtn renmi olmas nemlidir. rgtlerde olan deimeleri rgtlerin
renmesinin bir sonucu olarak kabul etmek gerekir. Yani, renme sadece formal eitim programlar ile
gereklemez, renme adeta bir yaam tarz haline dnmtr. (Koel, 2005). Bireyler nasl yeni bir
eyler renmeden yaayamazlarsa, rgtler de ayn biimde renmeden yaayamazlar (zdemir, 2000,
s. 11). Yetenekleri ve performanslar daha az olan bireylerin bulunduu rgtler sorunlarla ba edebilme
becerisine pek sahip deillerdir, d evreye kendilerini uyumlatrmada baarszdrlar. Oysa renen
rgt, evredeki deiime kendini uyarlamay renebilen bir rgttr (Forrester ve Mctigue, 2004, s.
220). renen rgtte renme bir sretir; alanlar arasnda ibirlii fazladr. Bireyler kendileri
geliirken kurumu da gelitirmi olurlar; renen rgt yaratcdr; alanlar kurumun kendisinden bir
eyler renirken ayn zamanda kurumu da gelitirmeye alrlar; renen bir rgtn paras olmak
gzel ve keyif verici bir durumdur (Braham, 1998, s. 9). renen bir rgtte rgtn vizyon ve
misyonunun alanlarca ak, kabul edilebilir ve ulalabilir bulunmas, ibirliki meslektalk ilikilerine
dayal bir rgt kltrnn varl, alanlarn kararlara katlm ve renmeyi kolaylatrc alma
ortamlar ve olanaklar salayan yapnn oluturulmas sz konusudur (Aaolu, 2008, s. 27).
letmelerde gerekleen renme trleri nelerdir?

LETMELERDE ETM VE GELTRME TRLER

letmelerde eitim ve gelitirme denildiinde pek ok eitim akla gelmektedir. Bunlar; ksa ve uzun
vadeli, iletme ii ve d, iletme iinde eitli birim ve kademelerde ya da deiik iletmelerde deneyim
kazanma, kendi kendine alma vb. akla gelmektedir. (Koel, 2005, s. 38). Bu tr eitimleri genel olarak
snflandrmak gerekirse e ayrabiliriz. Bunlar; i banda eitim, i dndaki eitim ve uzaktan eitim
ya da e-renmedir.
banda eitim; ite alanlara gnlk alma saatleri iinde ve iin yapld evrede hem
bireysel hem de grup olarak verilen eitimdir (Can, Akgn, & Kavuncuba). banda eitim, bir stn
gzetimi altnda alana iin nasl yaplacann gsterilmesidir (Byars ve Rue, 1997, s. 214). Bir baka
deyile, i banda eitim en ok uygulamann yapld bir eitim eklidir. Bu eitim tr i banda
alanlarn ne tr zorluklarla karlatn ve i gereksinimlerinin neler olduunu belirlemek iin
kolaylk salar nk i performanslarn lme olana elde edilir (Thomaskutty, 2010, s. 55). banda,
i zerinde eitim, i deitirme (rotasyon), raklk, yetki devri, koluk/mentorlk yaklam, yneticiler
kurulu (junior board) ve proje almas yntemleri vb. kullanlr (Dessler, 2000, s. 272; Geylan, 1999, s.
130).
dndaki eitim ise dorudan iin banda deil, kurum dnda ya da kurumun iinde farkl bir
yerde yaplan bir eitimdir (Can, Akgn, & Kavuncuba). dndaki yntemler, rnekolay, rol oynama,
ynetim oyunlar, simlasyonlar, d seminerler, konferanslar niversite ile ilikili programlar, doa
yntemleri, takm eitimi, beyin frtnas vb. yntemler olabilir. dndaki eitimlerde niversiteler ve
profesyonel kurumlardan da destek alnabilir (Dessler, 2000, s. 275; Noe, 1999, s. 200).

14

letmelerde eitim programnn olumasnda yneticilerin byk bir sorumluluu vardr. zellikle
bireysel gereksinimler kadar iletmenin srekli geliimi de dnlmeli ve program buna gre
belirlenmelidir. Bunlarn yannda eitim program, teknoloji geliimi ve yenilenmesini de gerektirir. Ne
tr yntem ve tekniklerin kullanlacan dnmek nemli bir konudur. Bu konuya verilen nem, tabii ki
eitim programlarnn kalitesini de beraberinde getirecektir (Thomaskutty, 2010, s. 69).
Geleneksel eitim yntemlerinin yannda zaman, yer, renme hz vb. esneklie olanak tanmas
nedeniyle uzaktan eitim de kullanlmaya balanmtr. zellikle yeni teknolojilerin ok hzl gelimesi
ile birlikte e-renmenin de iletmelerde kullanlmaya baland grlmektedir (Berge ve Collins, 1995).

Burada yalnzca genel olarak sz ettiimiz eitim trlerine kitabn

ilerleyen blmlerinde ayrntl olarak ulaabileceksiniz.
letmelerde eitim programlarnn baars yalnzca sunulan eitimin etkililiine deil, ayn zamanda
alanlarn istemesine ve ynetim tarafndan desteklenmesine de baldr. Yneticilerin verdii destek ve
deer, eitimi alanlarca da nemsenecek ve eitime daha ok deer vermeye balayabileceklerdir
(Yksel, 2000, s. 200).
letmelerde eitime harcanan parann genellikle % 70i eitim alanlarnn maalarna, % 7si
tesislere ve genel giderlere ve % 23 de seminer, konferans, donanm, malzeme ve danmanlara
harcanmaktadr. Ynetici ve teknik uzmanlarn yaklak % 30u; sat, bro alan ve teki alanlarn
%16s ya da bazen daha da az hibir eitim almamaktadr nk ok eitim gerektiren iler en ok
renimi gerektirdiinden eitimli alanlar daha ok eitime alnrlar. letmelerde ne tr eitimlerin
verildiine bakldnda da iletmelerde eitime ayrlan en byk payn ile ilgili beceriler, yani
alanlarn i iin gerekli olan beceri ve uzmanln artran eitimler oluturmaktadr. kinci en byk
pay ise iyeri ile ilgili eitim, iyerindeki alanlarn ilikilerini ya da i ortamn etkileyen iyeri
politikalarndaki eitimlerden oluur. Temel beceri eitimi; teki eitim trlerine gre daha az yer alr.
Aratrmalarn iiler ve onlarn i ve beceri gereksinimleri arasnda byk bir uyumsuzluun var
olduunu gstermesine karn iletmelerin temel beceri eitimini salayamadklar grlmektedir. Bu ise,
ou iletmenin ie alma zamannda temel becerilere gre adaylarn iyi ekilde semeye altklarn
gsterir. letmeler yeterli beceriye sahip olmayanlar ie alrken zorlanabilmektedir ya da uygun
dzeydeki alanlar olmadan ilerini yapmaya alabilmektedirler. Bu iki durum da istenmeyen
seeneklerdir. En byk harcama da tama, iletiim ve kamu kurulularnda grlmektedir. Salk ve
eitim hizmetlerinde ise harcamalar daha dktr. Bunun nedeni belki de ou alann eitiminde
gerekli olan niversite ve teknik okul eitiminin salanm olmasdr. Bu yzden de bu sektrdeki
alanlar i arama ve bulmada daha ncelikli olabilmektedirler (Noe, 1999, s. 18).
Daha nce de deinildii gibi, iletmelerde eitim ve gelitirmenin salad yararlar ok olmasna
karn ekonomik krizler olduunda iletmelerin ilk ksnt yaptklar alan genellikle eitim alan
olabilmektedir nk eitimin yararlar ve harcadklar parann ne kadarnn iletmeye dndnn
hesaplanmas daha zordur ve bu yzden yneticiler balar sktnda genelde eitime harcadklar
bteyi ksabilmektedir. alanlar da okul yllarnda eitimin ne kadar zor elde edildiini unutup,
iletmelerin kendilerine karlksz eitim olana sunmalarn bekleyebilirler. Bu durumu tersine
dndrmek iin eitim yneticilerine ok fazla grev dmektedir (rtelekolu, 2002, s. 277).
veren olan her rgtn eitim yapmas ayn zamanda sosyal sorumluluun da gereidir. Japonyada,
Amerikada ticari kurulular, devlet kurumlar, silahl kuvvetler vb. iverenler de altrdklar kiilerin
eitimi iin okullarn harcadklar para ve abann aynsn harcamaktadrlar. Bu durum unu aka
ortaya koymaktadr: Gelecekte lke ekonomisinin rekabet gcn belirleyen etkenlerin en banda i
gcnn kalitesi ve eitimi gelmektedir.
Trkiyede ise genel olarak eitime ayrlan kaynaklar yetersizdir. sraf ve kayplara bakldnda
Trkiyedeki iletmelerdeki sorunun, alanlarn gereken nitelikte olmadndan kaynakland
grlmektedir. Teknolojik gelimelere gre alanlarn eitilmesi gerekir. Ayrca iyi eitim grm,
verimli alanlarn da ite devamllklarn salayabilmek nemli bir konudur. Bununla birlikte
Trkiyede birok iletme yneticisi sat ve retime nem verdikleri kadar insana da yeterince nem
vermelidirler. ten adam atmak deil iletmede alan mevcut alanlarn eitilmesi ve gelitirilmesi
gerekir. letmelerde yaplan eitimler ile birlikte yalnzca bilgi, beceri ve tutum gelitirilmez, iletmenin
de baarlar artar (Takn, 2001). letmelerdeki eitimlerin baarsnda zellikle eitim uzmanlarnn
15

zellikleri ve davran"larnn ok nemli bir role sahip oldu!u sylenebilir. Bu yzden izleyen ba"lkta
e!itim uzmanlarnn roll, yeterli ve zelliklerine yer verilmi"tir.
Sizce i#letmelerin e$itime para ayramama nedenleri neler olabilir?

E%!T!M UZMANLARININ ROL, YETERL!K VE ZELL!KLER!

#"letmelerin byk o!unlu!unda e!itim birimleri bulunmakta ve i"letmenin bykl!ne gre e!itim
uzmanlar al"maktadr. E!itim uzmanlar i"letmede al"anlarn e!itim gereksinimlerinin belirlenmesi
ile birlikte pek ok e!itim dzenlemektedirler. Daha nceden de sz edildi!i gibi, al"anlar hem
i"letmede hem de i"letme d"nda e!itimler almaktadrlar. Ancak e!itim verecek olan e!itim uzmannn
e!itim i"inde anahtar bir faktr olmas nedeniyle yeterlikleri nemlidir. E!itim uzmanlar o!unlukla
e!itim, e!itim psikolojisi, insan kaynaklar ynetimi, !retim teknolojisi ve ileti"im konularnda uzmanlk
alanlar olan ki"iler arasndan seilir.
Amerikan E!itim ve Geli"tirme Derne!i (ASTD), i"letmelerde e!itim uzmanlarnn rol ve
yeterliklerinin olduka geni" yelpazede yer ald!n belirtmi" ve e!itim uzmanlarndan beklenen rol ve
yeterliklerini "ekil 1.3.de sralam"tr:

;'<<=;!

>=?=;<@A<=;!

Analiz ve De!erlendirme Rol

Endstriyi anlama, bilgisayar

yetene!i, veri analiz becerisi,
ara"trma becerileriB!

Ara"trmac
#htiyalar analisti

Yeti"kin !renimini anlama, koluk,

geribildirim, yaz"ma, elektronik
sistemler, grup sreleriyle ilgili
beceriler, sistemler ve ama
hazrlama.!

E!itim ve Geli"tirme Rol

Program Tasarmc
Malzeme Geli"tirici

Kariyer geli"tirme teorisi, i"i anlama,

yetki germe, e!itim ve geli"tirme
teorisi, bilgisayarla ilgili beceriler

Stratejik Rol
Ynetici Pazarlamac
De!i"im Ajan

Bilgisayar yetene!i, tesisleri seme

ve tanmlama becerileri, faydamaliyet analizi, proje ynetimi ve
kayt ynetimi becerileri.

Ynetsel Rol

"ekil 1.3: E"itim Uzmannn Rolleri ve Yeterlikleri

Kaynak: Noe (1999), s.21den uyarlanm#tr.

16

ekilde yer alan eitim uzman rolleri ve yeterliklerini biraz aklayacak olursak yle diyebiliriz:
Eitim uzmanlar, retim tasarm, ynetim ve gereksinim analizi ilerini yapabilirler. Sz gelii,
gereksinim analisti olarak gzlem, grme, ileri gruplandrma vb. grevleri yerine getirebilmeleri
gerekir. Eitim uzman eitim gereksinimini belirleyebilmek iin hangi tr verilerin toplanmas
gerektiini ve bunu hangi istatistik ve aratrma yntemleriyle yapacan iyi anlamaldr. Eitim blm
yneticileri de zaman zaman dorudan eitim uzman roln de stlenebilirler. Baz iletmelerde insan
kaynaklar yneticileri de eitim uzman rollerini yerine getirmek durumundadrlar. Ayn zamanda
stratejik olarak zaman zaman pazarlamac, deiim ajan ve kariyer danman grevini stlenirler. Tm
bunlarn dnda bilgisayar iinden de ok iyi anlamak durumundadrlar ve fayda-maliyet analizleri, proje
ynetimi, kayt ynetimi ilerini de yerine getirebilmektedirler (Noe,1999, s. 20). Bu durum da
iletmelerde eitim uzmanlarnn roln ve iini fazlasyla artrmaktadr. Ayn zamanda eitim
uzmanlarnn her eyi kendilerinin yapmaya almalar da eitimden salanan yarar olduka
azaltmaktadr.
Towsend da eitim uzmanlarnn eitim verirken ayn zamanda u zelliklere de sahip olmalar
gerektiini belirtmitir: ok okuyan, sesi etkili, zamana duyarl, salk durumu iyi, dikkatli yiyip ien,
geni hayat deneyimi olan, tam zamannda eitimi uygulayan, hayat bak olumlu ve gereki, gruplar
ynlendirmekten holanan, renme ilkelerini snfta uygulayan, rencilerinden renmeye ak olan,
yksek beklentileri karlayan ve yaratan, serinkanl ve basklar etkin olarak yneten, rencileri ile
birlikte kolaylkla sosyal olandr (Aktaran: Takn, 2001, s. 39). Eitim uzman, zamannn byk bir
ounluunu bilgi verme, destekleme, kontrol etme ve uygulamaya ayrmaktadr. (Takn, 2001, s. 43).
Eitim uzman olduu gibi grnr, her konuyu tartmaya ak biridir. Eitim yaptklar kiilerin nelere
ilgi duyduklarn, neyi amaladklarn, niyet ve tutumlarnn nasl olduunu iyi bilmelidir (Kaya, 2006, s.
139).
rgt iinden olan eitim uzmanlar ayn zamanda rgt, rgtn amalarn, politikasn, kltrn,
rnlerini, ileyiini, gelecek projelerini, rgtn gl yanlarn ve zayf yanlarn, rgtn yaps ve
hiyerariyi de bilmelidir. rgt dndan olan eitim uzmanlar ise rgtle ilgili bilgileri mmkn
olduunca renmeye almaldrlar nk rgt ile bilgilerini ne kadar artrrlarsa o kadar baarl
olacaklar, rgtle ilikili olmayan uygulamalar yapma hatasna dmeyeceklerdir. Eitim uzmanlar
bunun yannda rgtteki ynetim, sorumluluk ve yetkilerin kimlere ait olduunu, yneticilerin rgtsel
rolleri deitirmede snrllklarnn neler olduunu, deiim iin ne kadar istekli olduklarn, iletmede
ynetimle ilgili imaj olup olmadn da iyi bilmelidirler (Thomaskutty, 2010, s. 89).
Eitim uzmannn, eitim verdii kiilere birden ok duyu organ ile seslenen iletiimi
gerekletirmesi daha etkili olabilmektedir. Ancak pek ok ara ve teknolojinin kullanld eitim ortam
mesajn, ieriin nnde olursa etkinlik gerekleemez. Etkili bir sunu da olduka nemli bir konudur
(Takn, 2001, s. 44). renilenlerin anlalp anlalmadn lmek iin de eitim uzmannn eitim
esnasnda sk sk geribildirim almas gerekir. Eitim uzmannn konuma hz ile dinleme-anlama
arasnda da iliki sz konudur. Eitim uzmannn alcnn ilgisini ekmek iin, yaant alanna uygun
anlam verecek simge ve kodlar kullanmas, ihtiyaca uygun ve ilgi ekici ierik hazrlamas, alcnn rol
ve statsne uygun iletiim gcnden yararlanmas gerekir (Hogrr, 2008). Teknik kelimelerin ve
karmak cmlelerin fazla olmas eitimin etkililiini bozar. likili rnekler kullanmak gerekir, eer
rnekler ilikili olmazsa konsantrasyonu ve dikkati datr. Sunu yaparken tekdze ses kullanmamak
gerekir. Sesin iddeti, vurgusu, telaffuzu, tonu, hz vb. deiiklikler mesajn anlamn deitirebilir, bu
anlamda da dikkatli olmak gerekir (Erdoan, 2001, s. 63).
letmelerde baarsz bir eitim ve gelitirmeye neden olabilecek en temel etmenler ise yle
sralanabilir (Thomaskutty, 2010, s. 93):

Ynetim desteinin olmamas,

Yneticilerin eitim almamalar ve ayn oranda eitime nem vermemeleri,

rgtn eitimle ilgili ciddi olmamas,

Eitim alan kiilerin eitimle ilgili ciddi olmamalar,

Eitim gereksinimlerinin belirlenmesinde baarsz olunmas,

Eitimli alann azl,

17

Yeterli btenin olmamas.

Ksacas eitim uzmanlarnn grevleri olduka zor ve eitli olabilmektedir. Zorluun en by de

eitim ve gelitirme etkinliklerinin yararlarn anlatabilmeleri ve st ynetimin desteini alabilmeleridir.
Bu grev, ok daha fazla abalamalarna neden olabilmektedir.
Hassell Corbiell (2001, s. 13) eitim ve gelitirme iin metafor olabilecek bir deneyimini yle
anlatmtr:
Talk Hawaiinin Kauai adasndaki Na Pali Trman Rotas sarp ve kayalktr. Makai adnda bir maarayla balar ve
bir kumsaln ardndan aniden trmana geilir. Bir gn buraya trmanmak istedim. Trmana devam ettike bir yanda
Pasifik Okyanusunun mavisi ve teki yanda yeil bitkilerle kapl uurum grlmeye baland. Trman olduka zordu.
Rotadaki kzl toprak da gzlerimi tahri etti. Yoldaki kayalardan dklen kk elaleler ve aa kkleri ayn zamanda
ok gzeldi. Yoldaki bir kvrmda olduka iddetli bir rzgr beni savurdu. apkam uurdu ve bir kayann arkasna
kendimi rzgrdan korumak ve dinlenmek iin yaslandm. Ne kadar trmandm grmek iin uurumun kenarndaki bir
aacn kenarndan aaya baktm. Bir baka trman ayn yoldan geliyordu ve ayn benim yakalandm rzgra
kaplarak iki adm geriye doru savruldu. Gzlerimi rzgr nedeniyle yarm aarak ileriye doru baktm ve kalp atlarm
hzlandran bir manzara karsnda akna dndm. Ufua doru suyun iine girmi parmaklar andran uurum ard
ardna kvrlarak ilerliyordu. Daha nceden fotoraflarn grmeme ramen grdm manzarann gzellii fotoraflarn
ok ok tesindeydi. Bir sre oyalanp manzarann tadn karttm ve sonra devam ettim.
Bu trman deneyimindeki gibi, bir eitim ve gelitirme program yaratmak sizi geciktirebilecek ya
da durdurabilecek engellere sahip zorlu bir mcadeleyi gerektirir. Ancak eitim ve gelitirme iinde de
tpk rnekteki gibi yolunuzu biliyorsanz ve hazrlklysanz yaadnz macerann tadn karabilirsiniz.
Trmann sonunda da en byk dle kavuursunuz. Kavuacanz bu dl baarma duygusu ve
verdiiniz eitim sonucunda bireylerde davran deiiklii yarattnz zaman ortaya kan tatmindir.
Bu da size yeni mcadelelere atlmak, yani yeni eitim ve gelitirme programlar hazrlamak iin zgven
ve evk yaratr. Bir iletmede alanlar iin eitim ve gelitirmenin tmyle bitmesi, o iletmenin
yaamn da sonlandran en nemli nedenlerden birisi olabilir.

Eitim uzmannn eitimde teknoloji kullanrken nelere dikkat etmesi

gerekir?

18

zet
Eitim bir bilgilenme ve deneyim kazanma
srecidir.
Eitim
iletmeler
asndan
dnldnde,
alanlarn
yeterlik
ve
uzmanlklarn
en st dzeye karmalarn
salar. Uzmanla nem verme ve gelitirme
ada rgtlerin en nemli zelliklerinden
birisidir. Eitim ile alanlarn u anki
pozisyonlarnda kulland bilgi ve becerilerin
daha ileriye gtrlmesi sz konusudur.
Gelitirmenin, literatrde biraz daha farkl olarak
ele alnd grlmektedir. Gelitirme, alanlar
gelecekte yapacaklar ilere hazrlamaktr.
Gelitirme programna alnan alanlarn bilgi,
beceri ve tutum dzeyleri bugnk ileri yerine
getirmek iin yeterlidir ancak gelecekte yaplmas
istenen ilere de hazrlanmalar gerekir. Eitim
daha ok 1 yldan daha ksa vadeli iken,
gelitirme uzun vadeli olup 1-3 yl aras da
srebilir. Eitim daha ok bireyin bir ie ynelik
bilgi, beceri ve tutumlarnn gelitirilmesi iken,
gelitirme bireyin pek ok ynde gelitirilmesini
de salar. Eitim ynetici konumunda olmayan
bireyler iin teknik bilgi ve beceri kazanmasn
salarken, gelitirme daha ok ynetim
pozisyonlarndaki bireyler iin de kullanlr. yi
bir eitim, alanlarn geliimi iin temel
oluturmaktadr. Bu yzden eitim olmadan
gelitirmenin olma olasl yoktur. Geliim,
eitimi de kapsayabilir. Bu iki kavramn
birbirinden farkl olarak tanmlanmasnn yannda
ou yazar gelitirmenin daha geni bir kavram
olmas nedeniyle eitimi de kapsayabileceini
dnm ve ayn anlamda kullanmlardr.

Yetikin eitimi ile andragoji ilgilendir.

Yetikinlerin renmesi ile ilgili farklklar sz
konusudur. Bu farkllklar yledir: Yetikinler
olgun ve deneyimlidir. Yetikinlerin ne
reneceklerini belirleyebilecekleri dnlr.
Ancak yetikinler gemi deneyimlerinden
etkilenerek karar vermekte zorlanabilir. Bunun
yannda yetikinler ilerindeki performans ya da
onlar iin nemli olan konular kapsamayan bir
eitim olursa sabrsz davranrlar. Yetikinler
daha ok sorumluluk almak isterler. Bu
sorumluluk ile yetikinler retim tasarmnn
iinde daha ok yer almak isterler. Yetikinlerin
kendileri gibi benzer kiilerle deneyimlerini
paylamalarna olanak tannmas gerekir.
Yetikinlerin renme hzlar yalar ilerledike
der, ilgi odaklar deiime urar ve genellikle
kendilerine olan gvenleri azalr. Yetikinlerin
yalar ilerledike zek dzeyleri de debilir.
Yetikinlerin baarlarn snrlayan durumlar
olabilir. Yetikinlerin bildikleri konular zerine
yeni konularn ina edilmesi renmelerini
kolaylatracaktr.
Yetikinlerin
pek
ok
kalplam huyu ve dncesi vardr, bu yzden
de daha nyargldrlar.
Eitim ve gelitirmenin iletme ve alanlar
asndan salad yararlar vardr. ncelikle
iletmeye salad yararlar u ekilde
zetlenebilir: rgtler d ve i gleri olan, hem
tehdit hem de frsat yaratan bir ak evrede yer
alrlar. Bu yzden alanlarn da bundan
haberdar olmalar gerekir. Planl bir eitim
programnn sonular ok ksa bir srede de ele
alnabilir. Bu balamda rgtsel yararlar yle
belirtilebilir: rgtn uzun vadedeki amalarn
gerekletirmede alanlarn bilgi, beceri ve
tutumlarn artrd iin alanlarn verimliliini
artrr, i ve i yaamnn niteliini artrr, rgtn
karn
artrr
ve
rgtsel
politikalarn
gerekletirilmesini salar; rgtte kltr ve
etkililii gelitirir, rgte olumlu alglama
kurulmasna yardmc olunur, salkl bir alma
ortam yaratlr; rgtte takm almas, ruhu ve
ibirlii kazandrr; rgtte olumlu renme
ortam yaratlr; alanlarn morali ve
motivasyonu artar, i tatmini ve rgtsel
ballklar artar; alanlarn kendilerine olan
gvenleri artar; alanlarn karar verme ve sorun
zme becerilerini artrr; alanlarn liderlik
becerilerini artrr; alanlarn motivasyonunu ve
moralini artrr, i tatmini ve rgtsel
ballklarn artrr; alanlarn kendilerine olan

nsanlar doduklar andan itibaren pek ok

eitim alarak renirler. renme yaamn bir
gerekliliidir.
Hzl deien bir dnyada
insanlarn hzl bir biimde gelimelere ayak
uydurmas gerektii iin insanlar yaamlarnn
her dneminde yeni bilgiler renmek
zorundadrlar. Bireyin davranlarnda deiiklik
olmas
renmenin
gerekletiini
gstermektedir. Eitimde davran ise, eitimi
alan kiilere kazandrlan bilgi, beceri ve
tutumlara verilen addr. renme uzun srede
gerekleebilen bir durumdur. renmeyi
yaantlar ve yaananlardan alnan dersler
etkilemektedir. renme felsefik adan
ekilde ele alnabilir: Bunlar; insani bir aba
olarak renme, sosyal bir bask arac olarak
renme ve bilginin transferi olarak renmedir.
renmenin etkili bir ekilde gerekletirilmesi
iin renme ilkelerine dikkat etmek gerekir.
19

gvenlerini artrr; alanlarn karar verme ve

sorun zme becerilerini artrr; alanlarn
liderlik becerilerini artrr; yeni ie girenlerin
uyumu hzl biimde salanarak rgt amalarn
renmeleri salanr; alanlar verimli ve
baarl bir ite tutmak daha kolay olduundan
igc devir hz der. Ayn zamanda nitelikli
ie nitelikli alann bulunmas rgt ii
kaynaklardan salanabilir; iteki hata oran der
ve insanlar ilerini profesyonel olarak yerine
getirirler; rgtte ii sal ve i gvenliini
oluturmaya katkda bulunur, kazalar der.

ekonomik krizler olduunda iletmelerin ilk

ksnt yaptklar alan genellikle eitim alan
olabilmektedir. Trkiyede ise genel olarak
eitime
ayrlan
kaynaklar
yetersizdir.
Trkiyedeki iletmelerdeki sorun, israf ve
kayplarndan alanlarn gereken nitelikte
olmadklar grlmektedir. yi eitim grm,
verimli alanlarn da ite devamllklarn
salayabilmek nemli bir konudur.
letmelerin byk bir genelinde eitim birimleri
bulunmaktadr ve bu birimlerde eitim uzmanlar
almaktadr. Eitim uzmanlarnn analiz ve
deerleme rolleri u ekilde sralanabilir: Rehber
ve gelitirme rolleri; stratejik rolleri, eitim
verme, rehber rolleri ve ynetsel rolleri. Bunlar
gerekletirmek iin de pek ok yeterlikleri
olmaldr. Bunlar; endstriyi anlama, bilgisayar
yetenei, veri analizi becerisi, aratrma
becerileri,
yetikin
renimini
anlama,
geribildirimde bulunma, yazma, elektronik
sistemleri bilme ve kullanma, ama hazrlama,
kariyer gelitirme teorisini bilme, ii anlama,
yetki germe, eitim ve gelitirme kuramn
bilme, bilgisayar becerisi, yetikin renimi
ilkelerini bilme, koluk yapma, grup sreleriyle
ilgili beceriler, bilgisayar yetenei, tesisleri
seme ve tanmlama, fayda-maliyet analizi, proje
ynetimi ve kayt ynetimini yapabilme
becerisidir.

Eitim ve gelitirme, yalnzca rgtler iin deil

alanlar iin de bireysel olarak vazgeilmez ve
yararldr. alanlarn bireysel olarak elde
ettikleri yararlar ise u ekilde zetlenebilir
(Geylan, 1999, s. 122): Terfi almalar kolaylar;
karar verme ve sorun zme becerileri artar;
kendilerine gven ve baar duygusu geliir;
iletiim yetenei ve liderlik becerileri artar; i
tatminleri
ykselir;
kiisel
amalarn
gerekletirmeleri
kolaylar;
kiisel
gereksinimleri tatmin edilir; kariyer geliimleri
salanr; dinleme, kavrama ve yazma yetenekleri
geliir; yeni sorumluluklar alma cesaretleri artar.
Eitim ve gelitirme teki insan kaynaklar
ynetimi alt-sistemlerini de etkileyen en nemli
alt sistemdir. Eitim ve gelitirmenin iliki iinde
olduu teki alt sistemler ise unlardr: ve
igcnn planlanmas, iteki rollerin analizi, ie
seme ve yerletirme, performans ynetimi,
yeterliklerin
belirlenmesi,
deerlendirme
merkezlerinin almas, rgtsel gelime, kariyer
gelitirme, endstriyel ilikiler ve sendikalar,
dardan danmanlk ve ynetim alnmas,
alanlarn dllendirilmesi ve avantajlar elde
etmeleri, insan kayna bilgi sistemi oluturma.

Bu rol ve yeterliklerin yannda eitimi bizzat

gerekletiren eitim uzmanlarnda bulunmas
gereken teki zellikler ise yle sralanabilir:
ok okuyan, sesi etkili, zamana duyarl, salk
durumu iyi, dikkatli yiyip ien, geni hayat
deneyimi olan, tam zamannda eitimi
uygulayan, hayat bak olumlu ve gereki,
gruplar ynlendirmekten holanan, renme
ilkelerini snfta uygulayan, rencilerinden
renmeye ak olan, yksek beklentileri
karlayan ve yaratan, serinkanl ve basklar
etkin olarak yneten, rencileri ile birlikte
kolaylkla sosyal olan kiiler olarak zetlenebilir.

letmelerde i banda, i dnda ve uzaktan

eitim teknolojileriyle ve son yllarda da zellikle
e-renme ile eitim yaplmaktadr. letmelerde
eitime ayrlan en byk payn ile ilgili
beceriler, yani alanlarn i iin gerekli olan
beceri ve uzmanln artran eitimler
oluturmaktadr, ikinci en byk pay ise iyeri
ile ilgili eitim, iyerindeki alanlarn
ilikilerini ya da i ortamn etkileyen iyeri
politikalarndaki eitimler oluturur. Temel
beceri eitimi; teki eitim trlerine gre daha az
yer alr. Aratrmalarn ou iletmelerin temel
beceri
eitimini
salayamadklarn
gstermektedir.
letmelerde
eitim
ve
gelitirmenin yararlar ok olmasna karn
20

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi eitim ve gelitirme
kavramlar iin sylenemez?

5. Aadakilerden hangisi renme ilkeleri ile

ilgili olarak sylenemez?

a. Gelitirme yneticiler
eitime dnmtr.

boyu

a. renmenin oluabilmesinde bireysel farkllklar nemlidir.

b. Gelitirme bireysel olmaktan ok tm rgt

ilgilendirir.

b. renme
etkinlikleri
hazrbulunuluk
dzeyine gre dzenlenmelidir.

c. Gelitirme ksa, eitim uzun vadelidir.

c. renme, kiileri motive etmelidir.

d. Eitim alanlarn yeterlik ve uzmanlk

dzeylerinin en st dzeye karlmasdr.

d. renmede transfer, renmeyi gletirir.

iin

yaam

e. Gelitirme eitimi de kapsar.

e. renme, bir btn iinde planlanmal ve

srdrlmelidir.

2. Bireylerin gelecekte yaplmas istenen ilere

hazrlanmasna ne ad verilir?

6. Aadakilerden hangisi yetikinlerin renme

zelliklerinden birisi deildir?

a. renme

a. Yetikinler daha olgundur.

b. retim

b. Yetikinler daha hzl renirler.

c. retme

c. Yetikinler daha ok sorumluluk alrlar.

d. Gelitirme

d. Yetikinlerin kalplam huy ve dnceleri

vardr.

e. retme

e. Yetikinler baka renen kiilerin

renmelerine yardmc olurlar.

3. Aadaki kavramlardan hangisi davran

deiiklii olarak aklanr?

de

b. retim

7.
Aadakilerden
hangisi
eitim
ve
gelitirmenin ilikili olduu insan kaynaklar
ynetimi blm alt sistemi deildir?

c. retme

a. ve igc bulma

d. Gelitirme

b. nsan kaynaklar bilgi sistemi

e. Yaant

c. Kariyer gelitirme

4. renmenin belli amalar dorultusunda

balatlmas ve srdrlmesini kapsayan planl
etkinliklere ne ad verilir?

d. Performans ynetimi
e. Pazarlama ynetimi

a. retim

8. Aadakilerden hangisi i dndaki eitim

yntemlerinden birisi deildir?

b. retme

a. rnekolay

a. renme

c. Gelitirme

b. Rol oynama

d. Eitim

c. Koluk

e. Yetikin renmesi

d. Seminerler
e. Doa yntemleri

21

9. Aadakilerden hangisi eitim uzmannn

analiz ve deerlendirme roln gerekletirmek
zere sahip olmas gereken yeterliklerdendir?

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

a. Aratrma becerileri

1. c Yantnz yanl ise Eitim ve Gelitirme

balkl konular yeniden gzden geiriniz.

b. i anlama becerisi

2. d Yantnz yanl ise Eitim ve Gelitirme

balkl konular yeniden gzden geiriniz.

c. Proje ynetimi becerileri

d. Yetki germe becerisi

3. a Yantnz yanl ise renme balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

e. Kayt ynetimi becerileri

10. Aadakilerden hangisi eitim ve
gelitirmenin baarszlnn nedenlerinden birisi
deildir?

4. a Yantnz yanl renme balkl konuyu

yeniden gzden geiriniz.

a. Ynetim desteinin olmamas

5. d Yantnz yanl ise renme balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. Eitim alan kiilerin ciddi olmamalar

c. Eitim gereksinimlerinin belirlenmemesi

6. b Yantnz
yanl
ise
Yetikinlerin
renmesi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

d. Yeterli btenin kullanlamamas

e. Yneticilerin eitim almalar

7. e Yantnz yanl ise letmelerde Eitim,

Gelitirme ve renmenin nemi balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. c Yantnz yanl ise letmelerde Eitim ve
Gelitirme Uygulamalarna Genel Bir Bak
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
9. a Yantnz yanl ise Eitim Uzmanlarnn
Rol, Yeterlik ve zellikleri balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
10. e
Yantnz
yanl
ise
Eitim
Uzmanlarnn Rol, Yeterlik ve zellikleri.
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

22

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 3

Sra Sizde 1

letmelerde renme dzeyi gerekleir.

Bunlar; kiisel dzeyde, grup dzeyinde ve rgt
dzeyinde
renmedir.
Kiisel
dzeyde
renmede kii kendi bilisel sre ve sezgilerine
gre alglar, yorumlar ve davranlara dntrr.
Grup dzeyinde renmede grup iinde kiisel
olarak
renilenlerin
iletiim
yoluyla
paylalmas ve ortak amala hareket edilmesidir.
rgt dzeyinde renme ise grup dzeyinde
renilenlerin grubun tamam iin geerli
olmasdr. renme, rgtteki bireylerin tamam
iin geerli olup, bir yaam tarz haline gelmitir.

Aslnda literatrde 1970lerden itibaren bir fark

grlerek ayrma gidilmitir. Eitim, alanlarn
bugnk ilerle ilgili gereksinim duyduu bilgi,
beceri ve tutumlar kazandrrken, gelitirme
alanlarn gelecekteki ilere bilgi, beceri ve
tutum
dzeylerini
hazrlamaktr.
Ancak
yazarlarn ou kez gelitirmenin eitimi de
kapsadndan hareketle ayn anlamlarda ve
birbirlerinin yerine de kullanmlardr.

Sra Sizde 2
renmenin gerekleebilmesi iin renmede
pek ok ilkeye dikkat etmek gerekir. Bu ilkeleri
u ekilde zetleyebiliriz: Her insann renme
yetenei ve zihinsel kapasitesi farkldr. Her
insann renmesini kolaylatracak yntem,
zaman ve renme arac da farkl olabilir. Eitim
programlarnn renme amalar belirlenir.
renme etkinlikleri kiilerin hazrbulunuluk
dzeylerine gre belirlenir. Her renme adm
adm gerekletirilir. renmede motivasyon ve
ilgi renmeyi artrr. Dikkat ve katlmn olmas
da renmeyi artran bir baka gedir.
Geribildirim her renme iin bildirildiinde
renmeyi etkiler. Eitim alan kiilerin
gereksinimlerine uygun renme salanr.
renmede kalc bir deiim salanmaya
allr.
renme, eitim etkinliklerinin
sonularndan da etkilenir ve gelitirilir.
renilenleri yeni durumlara, problemlere ve
ilere transfer etmek nemlidir. renilenleri
uygulayabilmek ve kalcln salamak tekrara
da baldr.

Sra Sizde 4
ou iletmede parann eitimden daha ncelikli
olarak kullanlaca alanlar, blmler her zaman
vardr. Eitime sra gelmesi zaman alabilir nk
eitimin yararlarn dorudan lmek baka
alanlarla karlatrldnda hi kolay deildir.
Yneticilerin bir ksm da iletmede pek ok i
beklerken eitim iini gereksiz ve vakit kayb
olarak da grebilmektedirler. Bu yzden de
eitime pek pay ayrmamaktadrlar.

Sra Sizde 5
Eitim uzmannn eitim verirken teknolojiyi
doru kullanm eitimi olumlu olarak
etkilemektedir. Bilgiyi en iyi biimde destekleyen
teknolojiler seilmelidir. Teknolojinin kesinlikle
mesajn, ieriin nne gememesi gerekir. Aksi
taktirde yarar yerine zarar getirir. Eitim
uzmannn vermeye alt bilgiler teknolojik
aralarn
arasnda
kaybolup
gider,
konsantrasyonu datr. Bu anlamda eitim
uzmannn ok dikkatli olmas gerekir.

23

Yararlanlan Kaynaklar
Ford, S.W.J. Kozlowski, K. Kraiger, E. Salas, &
M.S. Teachout (Eds.), Improving Training
Effectiveness in Work Organizations. New
Jersey: Lawrence Erlbaum.

Akgz, K. . (2003). Etkili renme ve

retme (4. bask). zmir: Eitim Dnyas.
Aaolu, E. (2008). Snf Ynetimi ile lgili
Genel Olgular. inde Z. Kaya (Ed.), Snf
Ynetimi (8. bask). Ankara: Pegem A.

Forrester, K. & Mctigue, P. (2004). Workplace

Learning. Dimensions of Adult Learning.
Madenhead: Open University Press.

Berge, Z. L. & Collins M. P. (1995). Computer

Mediated Communication and The Online
Classroom. New Jersey : Hampton.

Geylan, R. (1999).
Eskiehir: Birlik Ofset.

Braham, B. (1998). renen Bir Organizasyon

Yaratmak (eviren: A. Tekcan). stanbul: Rota.

Hassell-Corbiell,
R.
(2001).
Developing
Training Courses: A Technical Writers Guide
to Instructional Design and Development.
Washington: Learning Edge.

Can, H., Akgn, A., & Kavuncuba, . (2001).

Kamu ve zel Kesimde nsan Kaynaklar
Ynetimi (4. bask). Ankara: Siyasal.

Hogrr, V. (2008). letiim. inde Z. Kaya

(Ed.), Snf Ynetimi. Ankara: Pegem A.

Cherrington, D. J. (1995). The Management of

Human Resources (3rd edition). Englewood
Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

Jacobs, R. L. (2003).
Structured on the Job
Training: Unleasing Employee Expertise in
the Workplace (2nd edition). San Francisco,
CA: Berrett- Koehler.

Cunningham, I., Daves, G., & Bennett, B. (2004).

The Handbook of WorkBased Learning.
England: Gower.

Karsl, M. D. (2007). Eitim Biliminin ki Temel

Kavram. inde M. D. Karsl (Ed.), Eitim
Bilimine Giri. Ankara: Pegem A.

rtelekolu, T. (2002). Boomerang- Eitimin

Geri Dn. inde F. Tahirolu (Ed.),
Dnceden Sonuca nsan Kaynaklar.
stanbul: Hayat.

Kaya, Z. (2006). Olumlu renme Ortam

Oluturma. inde Z. Kaya (Ed.), Snf Ynetimi.
Ankara: Pegem A.

Demirel, . & Kaya, Z. (2006). Eitim ile lgili

Temel Kavramlar. Eitim Bilimine Giri,
Ankara: Pegem A.

Knowles, M. (1996). Andragogy: An Emerging

Technology for Adult Learning. Boundaries
of Adult Learning. London: Routledge.

Dessler, G. (2000). Human Resource

Management (8th edition). Florida: PrenticeHall International.

Koel, T. (2005). letme Yneticilii (10. bask)

stanbul: Arkan.
Laird, D., Naquin, S. S., & Holton, E.F. (2003).
Approaches to Training and Development (3rd
edition).Cambridge: Basic Books.

Duman, A. (2000). Yetikinler Eitimi. Ankara:

topya.
Erdoan, . (2001). Snf Ynetimi: Ders,
Konferans, Panel ve Seminer Etkinliklerinde
Baarnn Yollar (2. bask). Ankara: Sistem.

Miller, V. A. (1996). The History of Training. In

R. L. Craig (Ed.), The ASTD Training and
Development Handbook (4th edition). New
York: Mc-Graw-Hill.

Fndk, . (2002). nsan Kaynaklar Ynetimi

(4. bask) stanbul: Alfa.

Noe, R. A (1999). nsan Kaynaklarnn Eitim

ve Geliimi (ev. C. etin). stanbul: Beta.

Fidan, N. & Erden, M. (1998). Eitime Giri.

stanbul: Alkm.

Noe, R. A, Hollenbeck, J.R., Gerhart, B., &

Wright, p.m. (2006). Human Rescurce
Management.
Gaining
a
Competitive
Advantage (5th edition). Boston, MA: McGrawHill.

Fitzgerald, W. (Ed.). (1992). Training and

Development. London: Kogan Page.
Ford, K. (1997). Advances in Training Research
and Practice: An Historical Perspective. In J. K.
24

Ynetimi.

Gne, F. (1996). Yetikin Eitimi (Halk

Eitimi). Ankara: Ocak.

Byars, L. L. & Rue, L.W. (1997). Human

Resource Management (5th edition). Chicago:
Irwin.

Personel

zdemir, S. (2000). Eitimde

Yenileme. Ankara: Pegem A.

rgtsel

zdemir, S., Yaln, H. ., & Sezgin, F. Eitim

Bilimine Giri (6. bask). Ankara: Nobel.
Peterson,
R.
(1998).
Training
versus
Development. In W. Fitzgerald (Ed.), Training
and Development (2nd edition). London: Kogan
Page.
Rubenson, K. & Beddie, F. (2004). Policy
Information in Adult Education and Training.
Dimensions of Adult Learning. Madenhead:
Open University Press.
Schuler, R. & Jackson, S. E. (1996). Human
Resource Management (6th edition). New York:
West.
Sinha, D. & Sinha S (2009). Personal Growth
and Training and Development. Lucknow:
Word-Press.
ahin, A. E. Eitimle lgili Temel Kavramlar.
inde V. Snmez (Ed.), Eitim Bilimine Giri
(8. bask). Ankara: An.
imek, S. Eitim ile lgili Temel Kavramlar.
inde N. Saylan (Ed.), Eitim Bilimine Giri (5.
bask). Ankara: An.
Takn, E. (2001). letme Ynetiminde Eitim
ve Gelitirme (3. bask). stanbul: Papatya.
Yksel, . (2000). nsan Kaynaklar Ynetimi.
Ankara: Gazi.

25

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Gereksinim kavramn tanmlayabilecek,
Eitim gereksinimlerini trlerine gre snflayabilecek,
Eitim gereksinimlerini saptama yntemlerini aklayabilecek,
Eitim gereksinimlerini baka gereksinimlerden ayrt edebilecek,
Eitim gereksinimlerini nceliklendirme tekniklerini belirtebilecek,
Kurumsal zmlemede nemli olan deikenleri aklayabilecek,
Eitim hedef kitlesinin zelliklerini tanmlayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz

Anahtar Kavramlar
Gereksinim

Gereksinim Saptama Yntemi

Eitim Gereksinimi

Kurumsal zmleme

Gereksinim Saptama

Eitim D Seenek

Gereksinim zmlemesi

ncelikli Gereksinim

Gereksinim Tr

Hedef Kitle Tanmlamas

indekiler

Giri

Gereksinim Kavram

Eitim Gereksinimlerinin Trleri

Eitim Gereksinimlerini Saptama Yntemleri

Eitim Gereksinimlerinin Ayrt Edilmesi

Eitim Gereksinimlerinin nceliklendirilmesi

Eitim Gereksinimleri in Kurumsal zmleme

Eitim Hedef Kitlesinin Belirlenmesi

26

Eitim Gereksinimlerinin
Belirlenmesi
GR
Gnmzde hemen her iletme kendi deer zincirinde yer alan insanlara eitim ve gelitirme hizmetleri
sunmaktadr. Sz konusu almalar ncelikle belirli gereksinimleri karlamak zere dzenlenmektedir.
Gereksinimleri bilmeden yrtlen almalardan ou zaman istenen sonular alnamaz. stelik, gerekli
olmayan iler iin kaynak harcandndan para, igc ve zaman kayb yaanm olur. Bu nedenle,
iletmelerde yaanan sorunlar iyi saptayarak bunlar gidermeye katkda bulunacak eitim ve gelitirme
almalar dzenlenmek nemlidir.
letmelerde yaanan sorunlar birok alanla ilgili olabilir. Baz sorunlar ynetimle ilgilidir, bazlar
finansal glkleri kapsar, bazlar teknolojiyle ilgilidir, bazlar pazar skntlarn ierir, bazlar iletiim
almalarnn yetersizliinden kaynaklanr, bazlar hammadde konularn kapsar, bazlar i sreleriyle
balantldr, bazlar da insan kaynaklar alanndadr. Bu sorunlarn bir blm iletmenin sahip olduu
insan kaynaklarnn eitimi ve gelitirilmesiyle dorudan ilikilidir.
Bir iletmede hangi sorunlarn gerekten eitim sorunu olduu, hangilerinin eitim d seenekleri
gerektirdiini iyi ayrt etmek nemlidir. Ancak bu sanld kadar kolay bir i deildir. ncelikle insan
esinden kaynaklanan sorunlar kapsaml biimde saptamak, ardndan bunlarn ayrntl zmlemesini
yapmak, son olarak da eitim yoluyla zmlenebilecek sorunlara karar vermek gerekir.
Eitimle ilgili sorunlar saptamak iin eitli gereksinim saptama yntemleri kullanlmaktadr.
Belirlenen gereksinimlerin ayrntl biimde zmlemesini yaparak, trlerine gre snflandrmak da
nemlidir. Dahas, hangi gereksinimlerin eitimle ilgili olduu ya da eitim yoluyla giderilebileceine
karar vermek amacyla performans iin gerekli kapasitenin sorgulamas yaplmaktadr. Eitim
gereksinimleri saptandktan sonra belirli teknikleri kullanarak bunlar nceliklendirme zorunluluu vardr.
ncelikli olarak deerlendirilen ve programa alnan eitimlerin olas hedef kitlelerini tanmlamak da
gereksinim zmlemesinin bir paras olarak grlebilir.
Ksacas, eitim gereksinimlerini saptamak yetmez; bunlarn ayrntl bir ekilde ve belirli ltlere
gre zmlemesi yaplarak iletme asndan ncelikli eitim gereksinimlerini sralamak gerekmektedir.
Bu yapldnda hem iletmenin hem de hedef kitlenin beklentileri karlanm olacaktr. Tersi durumda,
eitli eitim ve gelitirme almalar dzenlenir ama bunlardan verimli sonular alnamaz. Bu noktadan
hareketle, iletmelerde eitim gereksinimlerini saptama konusunda izlenmesi gereken sreleri yakndan
incelemeye gerek vardr.
Gnlk yaamdaki anlamyla dnldnde gereksinim szc
nasl tanmlanabilir?

GEREKSNM KAVRAMI
Gereksinim ya da ihtiya szcnn bilinen birok anlam vardr. Anlam, bu kavramn hangi balamda
kullanldna gre farkllk gsterir. rnein, ekonomistler asndan gereksinim kavram ou zaman
sermaye yetersizlii ya da igc a gibi konular ifade eder. Psikologlar iin gereksinim denildiinde
ncelikle insann kendini ruhsal ynden gvenli hissedebilecei koullar akla gelir. Tplara gre
27

gereksinim kavram, genellikle bir hastann iyilemesi iin yrtlmesi gereken saaltm almalarn
kapsar. Eitimciler iin ise gereksinim kavramnn ierii birok durumda renmeyle ilgilidir.
Dolaysyla, gnlk yaammzn hemen her alannda gereksinimlerden sz ederiz ama szn ettiimiz
gereksinimler uzmanlk ya da alma alanlarna gre farkllk gsterir.
Ayrca, gereksinimlerin niteliklerine gre eitli biimlerde snflandrlmasndan sz edilebilir.
Bunlarn en yaygn olarak bilineni Maslowun Gereksinimler Hiyerarisi ad verilen ve bir piramidi
andran snflamasdr. Buna gre gereksinimlerin nemi aadan yukarya doru azalr. Baka bir
deyile, en alttaki gereksinimler en nemli iken en sttekiler en az nemli olanlardr. Piramidin en altnda
fizyolojik gereksinimler yer alr. Bu tr gereksinimler yeme, ime, nefes alma ve dinlenme gibi temel
gereksinimleri kapsar. Alttan ikinci katmandaki gereksinimler gvenlikle ilgilidir. Bu tr gereksinimler
barnma, salk, alma vb. gereksinimleri ierir. Piramidin tam ortasnda sosyal gereksinimler yer alr.
Sevgi ve ait olma gereksinimleri olarak da adlandrlan bu gereksinimlerin rnekleri aile, arkadalk ve
cinsel ilikilerdir. Daha sonra sayg gereksinimleri gelir. Bunlar genel olarak zsayg, gven, bakalarna
sayg duyma ve onlardan sayg grme ile ilgilidir. Piramidin en tepesinde kendini gerekletirmeye dnk
gereksinimler bulunur. Eitim gereksinimlerini de iine alan bu kategoride yaratclk, sorun zme ve
teki insanlar tarafndan kabul grme gibi gereksinimler arlkldr.
armlar ve rnekleri farkl olmakla birlikte, tm alanlar iin geerli olacak genel bir gereksinim
tanm yapmak pek zor deildir. Gereksinim kavram ksaca olmas istenen durumu ile var olan durum
arasndaki boluk olarak tanmlanabilir. Burada boluk szcyle ifade edilen bir eksiklik, ak, fark,
yetersizlik ya da sapma olabilir. (Rossett, 1987). stenen durum ifadesi, ou zaman bir hedefi ya da
beklentiyi anlatr. Ancak olmas istenen durum, her zaman ideal durum deildir. deal durum
betimlemesi, ounlukla belirli deer yarglarna dayal olarak hedefi olumlamay artrmaktadr.
Olmas istenen durum bazen yasalarca tanmlanmtr, bazen bilimsel aratrmalarn sonucu olarak
belirlenmitir, bazen insanlarn arzusunu yanstmaktadr, bazen de topluluk karlarna dayanmaktadr.
Dolaysyla, gereksinimlerin tm eit nemde ya da deerde deildir. Buna bal olarak nceliklendirme
de deiir. Kukusuz, an giderilmesine ynelik abalar da bu alglardan etkilenir. Baz gereksinimler
ivedilikle karlanrken bazlar biraz telenebilir.
Yeri gelmiken ou zaman gereksinim kavramyla kartrlan sorun kavramna da deinmek
gerekmektedir. Bu szckler bazen birbiri yerine yanllkla kullanlmaktadr. Gereksinim kavram,
yalnzca belirlenen bir a ya da boluu anlatr. Uygun koullar salanarak ak giderildiinde
gereksinim ortadan kalkm olur. Buna karlk, sorun szc almas gereken bir engeli ya da
giderilmesi gereken bir belirsizlii ifade eder. Gereksinimi karlamada sknt yaanyorsa o zaman sorun
var demektir. rnein, yaryl tatilinde ailesinin yanna gitmek isteyen bir niversite rencisine T100
gerekiyorsa ama renci bu paraya sahip deilse bu bir gereksinimdir. Ancak renci bu paray
bulamad iin otobs bileti almakta gecikiyor ve bundan da rahatszlk duyuyorsa bu bir sorun olarak
grlebilir. Ksacas, gereksinim var ama bu gereksinimi karlama olana yoksa burada bir sorundan sz
etmek olanakldr. Dolaysyla, her gereksinim, bir aa ya da yetersizlie dayanr fakat bunlar her
zaman soruna dnmez.
Eitim gereksinimlerinin tm ayn derecede nemli midir?

ETM GEREKSNMLERNN TRLER

Gereksinimler yaammzn bir parasdr. Baz gereksinimler sreklidir ve belirli aralklarla karlanmas
gerekir. Baz gereksinimler ise her zaman ortaya kmaz, biraz koullarn rn olarak yaammza girer.
Benzer biimde baz gereksinimler daha nemli ya da nceliklidir. Buna karlk, baz gereksinimler de
istee baldr ya da ertelenebilir. Eitim gereksinimleri de tr olarak eitlenir. Yaygn olarak karmza
kan eitim gereksinimlerini u balklar altnda snflamak olanakldr (imek, 2011):

28

lte Dayal Gereksinimler

Bu gereksinimlere normatif gereksinimler de denilmektedir. Bu tr gereksinimlerde olmas istenen
durumu ou zaman yasa koyucular, meslek rgtleri ya da iletme st ynetimleri belirler. Ortada
yasalar, ynetmelikler, genelgeler, tzkler, direktifler, emirler, balayc kararlar vb. vardr. Bunlarn her
biri yasal zorunluluklar, sektrel standartlar ve kurumsal ltleri kapsar. Dolaysyla, olmas istenen
duruma ilikin tanmlamalar dikkate alma zorunluluu vardr. rnein, avukat olmak isteyen bir kii
hukuk fakltesini bitirmek, stajn tamamlamak ve baroya kayt olmak zorundadr. Burada hukuk
fakltesi diplomasna sahip olma zorunluluu, lte dayal bir gereksinimi ifade etmektedir. Benzer
ekilde, bir iletmede ykleyici operatr olarak alacak bir kiinin yasal dzenlemelerin ngrd
eitimleri baaryla tamamlam ve gerekli belgeleri alm olmas gerekir.
lte dayal eitim gereksinimlerini gz ard etmek ya da ertelemek zordur nk bu gereksinimlerin
karlanmasyla ilgili yaptrmlar vardr. Devletin eitli kurumlar, mesleki rgtler, iletmelerin grevli
birimleri ya da yetkilendirilmi kiiler bu gereksinimlerin ngrlen biimde karlanp karlanmadn
denetler. Eer denetim sonular olumsuz karsa iletmelere ceza verilebilir hatta almalar sreli ya da
sresiz olarak durdurulabilir. Bu nedenle, iletmeler, kendi alanlarndaki eitim ltlerini karlamak
iin youn bir aba gsterirler. Kukusuz, bu abalarn karln kalite, mteri memnuniyeti, verimlilik
ve kurumsal saygnlk olarak alrlar. Belki de en nemlisi, lte dayal gereksinimlerin karlanmasna
dnk eitimlerin ciddiyetle yaplmas, iletmelere duyulan gveni artrr nk en nemli deer olan
insan kaynaklarnn niteliine nem verilmi olur.

Karlatrmal Gereksinimler
Bu kategorideki gereksinimler bir eye sahip olanlarla sahip olmayanlarn karlatrlmasna dayanr.
Genellikle sahip olanlarn daha stn olduu varsaymndan hareket edilir ve bu nedenle ayn eye sahip
olmak iin aba gsterilir. Bu, biraz da iletmelerin pazarda bakalaryla yarmasndan kaynaklanan bir
durumdur. letmeler sektrel stnl ele geirebilmek ya da sahiplerse srdrebilmek iin kendi insan
kaynaklarnn daha yetkin olmasn isterler. Bunun da yolu, alanlara gerekli eitim olanaklarn
salamaktan geer.
Bilindii gibi, birok iletmede kyaslama (benchmarking) almalar yaplmaktadr. Kyas orta
olarak kabul edilen iletmelerde ne varsa aynsna sahip olma ynnde aba gsterilmektedir. Onlarda
var, bu yzden bizden iyi durumdalar anlay benimsenmekte ve geri kalmamak iin ayn eye sahip
olma arzusu duyulmaktadr. rnein, bir otomotiv fabrikas kendi eitim akademisini kurmak istemekte,
bunun gerekesi olarak da sektrde daha byk pazar payna sahip olan rakip bir firmann eitim
akademisini gstermektedir. Buradaki dnce bana benzeyen bakalarnda var, dolaysyla ben de ayn
eye gereksinim duyuyorum biiminde ifade edilebilir.
Karlatrmal gereksinimler her zaman doru olmayabilir. Duygusal deerlendirmeler ya da znel
yarglar gerei yanstmayabilir. Yetersiz veriler, bakalarna zenme, abart, yanl karlatrmalar ve
imaj dknl de buna katkda bulunur. Dolaysyla, bu tr gereksinimlerin karlanmas iin yaplacak
yatrmlarn bir blm aklc yatrmlar olmayabilir. Karlatrmalarn nesnel temeli iyi oluturulmaldr
ki, bu karlatrmalardan gerek gereksinimler anlalabilsin.
Popler konular arasndan seilen ya da baka iletmelere baklarak
alnan eitimler bir gereksinime dayanmayabilir.

Hissedilen Gereksinimler
Bu tr gereksinimler genellikle bireysel istee bal olarak dile getirilen gereksinimlerdir. letmede her
alan kendine gre baz eitim ve gelitirme olanaklarndan yararlanmak isteyebilir. Sorulduunda ya
da frsat verildiinde kendisi iin uygun olduunu dnd eitimler iin istemde bulunur. Bu
erevedeki gereksinimler arzu kavramyla aklanabilir ve doal olarak herkesin arzusu farkl olabilir.
Dahas, belirli gereksinimler baz igrenler tarafndan ok nemli bulunurken bakalarnca gereksiz
olarak bile grlebilir.
29

Bireysel olarak hissedilen ya da duyumsanan gereksinimler kendi iinde alabildiine eitlenecei iin
bunlarn listesi de uzun olacaktr. Bunun sonucunda, bazen doru bazen yanl olarak, uzun liste ok
sayda gereksinim olduu biiminde alglanacaktr. Dolaysyla, iletmeler asndan, hissedilen
gereksinimlerin tmn dikkate alma ve karlama olana yoktur. rnein, bir iletmedeki birka
temizlik grevlisinin yabanc dil eitimi istemesi, iletmenin eitim yneticileri tarafndan hissedilen bir
gereksinim olarak ele alnabilir. Aratrldnda, alanlarn istedii eitimin, yaptklar ile dorudan
ilikili olmad kolayca anlalr.
Birok iletmede olas eitim balklarn ieren bir liste sunulmakta ve alanlarn almak istedikleri
eitimleri iaretlemeleri sylenmektedir. Dolaysyla, baz alanlar ieriini bile bilmeden, adna
bakarak eitim semektedirler. Hissedilen gereksinimlerin ar eitlenmesi ve ilgisiz eitim istemlerinin
ortaya kmas biraz da bu uygulamann yanllndan kaynaklanmaktadr.
Bireysel nitelikli eitim istemlerinin ou aslnda eitimden ok gelitirme ile ilgilidir. imdilik
iimi yapabiliyorum ama gelecek iin yararl olur biiminde ifade edilen gereksinimlerin ou bu
kategoride deerlendirilebilir. u anda yaplan iler asndan ok gerekli olmad halde alanlarn
gelecekteki kariyer hedefleri iin nemli grdkleri yetkinlik kazanma abalar, ya gelitirme olanaklar
salanarak giderilebilir ya da imdilik ertelenerek zaman geldiinde karlama yoluna gidilebilir. Demek
oluyor ki, hissedilen gereksinimlerin karlanmas imdiki zaman asndan bir zorunluluk ya da ncelik
gstermez, hatta bazlar karlanmasa da iletmenin bir kayb olmaz.

Aklanm Gereksinimler
Aklanm gereksinimler, ou zaman kurumsal kanallarla ve belirli sayda alan tarafndan dile
getirilir. Belirli ileri ya da grevleri stlenmi olan insanlar kendi grdkleri bir yetersizlii/eksiklii
ortadan kaldrmak iin eitim isteminde bulunurlar. Daha dorusu, aklanm gereksinimlerin arkasnda
belirgin bir birim, grup ya da topluluk vardr. Bu nedenle, dile getirilen gereksinimi karlamak zere bir
hizmet sunulduunda yararlanmas beklenen kiilerin says da kimler olduu da bellidir.
Aklanm gereksinimlerin sz konusu olduu yerde ou zaman insanlar bavuru yaparak eitim
isteminde bulunurlar. Dolaysyla eitimi talep eden bir kesim vardr. Bir karlatrma yapmak gerekirse,
hissedilen gereksinimlerdeki bireysel arzu kavramndan farkl olarak aklanm gereksinimlerde bir
topluluk talebi sz konusudur. rnein, bir iletmenin Ar-Ge mhendisleri bir araya gelip Proje
Gelitirme konusunda eitim isteyebilirler. Bu eitimi isteyenler nce gerekelerini oluturur sonra bir
listeye adlarn yazarak ynetime ulatrrlar. Bylece, ynetim de bu eitimi kimlerin istediini ve
gerekesinin ne olduunu deerlendirerek karar verir.
Baz iletmelerde ska talep edilen ve bu nedenle yl iinde birok kez alan eitimlerin bir blm
bu kategoride deerlendirilebilir. Youn talep vardr, bu nedenle daha ok eitim olana sunulmaktadr.
Genel olarak, bu tr eitimlerin birden ok grubu vardr ve hangi tarihteki eitime kimlerin katlaca
belirlenmitir. Dahas, baz eitimlerin bekleme listesi bile vardr. Ksacas, aklanm gereksinimleri
talep edenler; kendi aralarnda rgtlenmi, istemlerini aka belirtmi, olanak salanrsa yararlanacan
bildirmi kiilerdir. Bu adan bakldnda, aklanm gereksinimleri gz ard etmek ya da ok uzun sre
ertelemek uygun olmayacaktr.

ngrlm Gereksinimler
letmeler srekli planlar hazrlayarak ne zaman ne yapacaklarn ngrmeye alrlar. Yeni yatrmlar,
byme, farkllaan rnler gelitirme, birleme, ie toplu eleman alm gibi durumlar hep belirli planlara
bal olarak yrtlr. Bu planlarn ou, kurumdaki herkes tarafndan bilinmesi gereken hedefler ortaya
koyar. Kukusuz, saptanan hedefler iletmenin tm birimlerinin yapaca planlar da dorudan etkiler.
Zaten hedeflerle ynetim de bunu gerektirir.
Sylemek bile gereksiz; iletmelerin gelecekte yapaca iler ya da balataca yeni giriimler,
alanlar asndan baz eitim ve gelitirme gereksinimleri yaratabilir. Sz konusu gereksinimler
nceden tahmin edilebiliyorsa bunlara ngrlm gereksinimler denir. rnein, gda sektrndeki bir
iletme biskvi fabrikasnn yanna bir de ikolata fabrikas kuracak ve burada 250 kii istihdam edecekse
ie yeni alnacak elemanlarn eitimden geirilmesi gerekecektir. Bir yandan fabrika inaat srerken bir
yandan da ie alnacak elemanlar seilip eitimden geirilebilir; bylece fabrika ald gn nitelikli ve
eitimli bir kadroyla retime balanabilir.
30

Gelecekte ortaya kabilecek eitim gereksinimlerini ngrebilmek

iin iletmenin gelecee dnk planlar yakndan izlenmelidir.

Yaamsal Olay Tr Gereksinimler

z itibariyle can alc, kritik ya da yaamsal olay kavramna dayanan bu tr gereksinimler her zaman
ortaya kmaz. Esasen ortaya kmas da pek istenmez. Yaamsal olaylar ender olarak oluur ama
olutuunda sonular ok ykc olur. letme bnyesinde yaanan byk patlamalar, yangnlar,
depremler, lml kazalar, mali bunalmlar, zehirlenmeler, alanlarn ii brakmas, byk miktarda
rn iadesi, mteri ikyetlerinin younlamas, piyasadan ekilen rnler, pazar paynn birden bire
dmesi vb. durumlarn her biri yaamsal olay niteliindedir.
letmelerde yaanan her nemli olaydan karlmas gereken dersler vardr. Bu nedenle, nemli
saylan olaylar birok adan irdelenir. Bunun iin olay inceleme ve deerlendirme ekipleri kurulur. Bu
ekiplerin yapt teknik zmlemelerin yan sra, zellikle insan esinden kaynaklanan hatalar da
irdelenir. Eer olaylarn olumasnda insanlarn bilgi, tutum ve beceri eksikliinden kaynaklanan sorunlar
varsa gelecekte benzer olaylarn yaanmamas iin eitimler dzenlenir. rnein, bir iletmedeki yakt
tank patlayarak ok sayda insann lmne ya da yararlanmasna yol aabilir. Patlamann neden olduu
incelendiinde belki de sz konusu tankn bakmndan sorumlu olan insanlarn eitim eksikliinden
kaynaklanan nedenler saptanabilir. nlem olarak da, istenmeyen bu olayda katks ya da pay bulunan
alanlarn eitim almas salanabilir.
Yaamsal olaylarn olumasn ve byk kayplarn yaanmasn engellemek iin nalc (proactive)
bir yaklam izlenmesi gerekir. Baka bir deyile, iletmede yle bir izleme sistemi oluturulmaldr ki
olaylar ortaya kmadan nlenebilsin. Bunun iin erken uyar sisteminin ipular saylabilecek somut
gstergeler belirlenerek dikkatli biimde izlenebilir. Eitim asndan yaplmas gereken ey olduka
aktr: nemli grevlere igren alrken i tanmlarna uygun nitelikte insanlar seilmeli, i tanmlarnda
belirtilen eitimler mutlaka verilmeli, yeni durumlarn gerektirdii mesleki geliim olanaklar salanmal,
performans deerlendirme sonular yakndan incelenmeli ve iyiletirmeye ak ynler konusunda
igrenlere bire bir geribildirim salanmaldr. Belki daha da nemlisi, kritik grevlerdeki igrenler sk
deitirilmemelidir.
letmelerde eitim gereksinimlerini saptarken kullanlan yntemlerin
seiminde nelere gre karar verilir?

ETM GEREKSNMLERN SAPTAMA YNTEMLER

Eitim gereksinimlerini saptamak sanld kadar kolay bir i deildir. Gereksinimler, iletmenin vizyonu
ve misyonuyla dorudan ilikilidir. Baz iletmeler yalnzca alanlar iin eitim ve gelitirme
olanaklar sunmaktadr. Snrlar byle izilince st dzey yneticilerin, beyaz yakal bro alanlarnn
ve mavi yakal iilerin gereksinimlerini saptamak yeterli grlmektedir. Ancak eitim ve gelitirme
hizmetleri tm deer zincirinde yer alan insanlar iin sunulacaksa gereksinim saptama ii biraz
zorlamaktadr. Bu durumda yneticilerin, alanlarn, bayilerin, tedarikilerin, mterilerin,
kullanclarn, hatta igrenlerin aile yelerinin eitim gereksinimlerini karlamak da zorunlu hale
gelmektedir.
Demek oluyor ki, eitim gereksinimlerini saptama srecinde ie koulacak yntemler duruma gre
farkllamaktadr. Genel anlamda belirtmek gerekirse, eitim ve gelitirme hizmetlerinin hedef kitlesi
eitlendike gereksinimleri saptamada kullanlacak yntemler de deiim gstermektedir. letmelerde
eitim gereksinimlerini belirlemede yararlanlabilecek yntemler ve bunlarn hangi durumlarda daha
etkin biimde kullanlabilecei aada aklanmtr (Barbazetta, 2006; Gupta, 2007; Tobey, 2005).

31

Belge Tarama
letmelerde insan kaynaklarn ilgilendiren her trl belge ayrntl biimde incelenerek eitim
gereksinimleri saptanabilir. tanmlar, zlk dosyalar, dnemlik raporlar, toplant kararlar, ikyetler,
talepler, denetim raporlar, tutanaklar, performans deerlendirme sonular, yazmalar, szlemeler,
aratrma sonular, bakm-onarm kaytlar ve mteri grleri gibi belgeler incelendiinde alanlarn
ne yapmalar gerektii, ne yaptklar ve beklenen ile gerekleen arasndaki farklarn neler olduu kolayca
grlebilir. Eer aradaki fark nemli ise ve mutlaka giderilmesi gerekiyorsa burada eitim ve gelitirme
gereksinimlerinden sz etmek olanakldr.
Belge tarama ynteminde, iletmelerde yaanan sorunlarla ilgili yazl kaynaklarn incelenmesi esastr.
Bu belgeler genelde resmi ya da kurumsal nitelikli bilgilere eriim olana sunarak geerlilii kabul
edilmi bilgiler salar. ou zaman incelenen belgeler olduka somut kantlar ortaya koyar. Ayn kii,
olay, durum ya da konuyla ilgili olarak farkl belgelerden yararlanld iin ayrntl bilgilere ulamak da
olanakldr. aprazlamaya dayal byle bir olanak, incelenen gerei tm boyutlaryla ve ok ynl
grmeye katkda bulunur.
Buna karlk, belge tarama srecinde baz belgelere eriimde sknt yaanabilir. Bu da snrl bilgiye
dayanarak karar vermeyi zorunlu klar. rnein, birok iletmede igrenlerin zlk dosyalarna eriim
snrlandrlmtr ve insan kaynaklar grevlilerinin dnda kimsenin bu belgelere eriim yetkisi yoktur.
Eitim ve gelitirme almalarn yrtecek kiilerin ii bu anlamda zorlamaktadr. zm olarak insan
kaynaklar grevlilerinden zel olmayan bilgiler istenebilir ya da uygun durumlarda toplulatrlm
bilgileri kullanmak dnlebilir. Belge taramann bir baka yn de, olay ya da durum betimlemelerinde
dorudan eitim ve gelitirme gereksinimleriyle iliki kurulmad iin balantlar oluturmak iin akl
yrtmenin ya da uzmanlara danmann gerekli olmasdr.
letmelerde eitim/gelitirme gereksinimlerini saptamada ska yararlanlan belgelerden biri
performans deerlendirme raporlardr. Bugn birok iletmede eitli performans deerlendirme
sistemleri vardr. alanlarn performanslar sreli olarak deerlendirilmektedir. Bu deerlendirmelere
stler, akranlar ve astlar katlmaktadr. Deerlendirme yapan kiiler, beklenen yeterlikleri, deerlendirilen
kiilerin ne kadar sergilediine ilikin grlerini belirtmektedirler. nce astlarn deerlendirmeleri,
akranlarn gzlemleri ve stlerin geribildirimlerine baklmakta; sonra beklenen yeterlikler ile yanstlan
yeterlikler arasndaki farklar incelenerek eitim ya da gelitirme gereksinimlerine karar verilmektedir.
rnein, orta kademe yneticilerin liderlik yeterliklerine ne lde sahip olduklar performans
deerlendirmesiyle saptanmakta, ortaya kan sonuca gre orta kademe yneticilerin eitim ya da
gelitirme olanaklarndan yararlanmalar salanmaktadr.
Eitim gereksinimlerinin saptanmasnda belge tarama yntemi kullanlrken dikkat edilmesi gereken
noktalar u ekilde belirtmek olanakldr:

ncelenmesi gereken belgelerin neler olduunu belirleyiniz.

Belgeleri incelemek iin ynetimden izin alnz.

Yetkiniz olmayan belgelere ulasanz bile inceleme yapmaynz.

grenlere ilikin kiisel bilgileri kimseyle paylamaynz.

letme asndan duyarl belgeleri aklamaynz.

Belgeleri incelerken gerekirse uzman grlerine bavurunuz.

elikili grnen bilgiler konusunda farkl kaynaklardan aprazlama yapnz.

Belgeleri zellikle eitim gereksinimleri asndan inceleyiniz.

Belge taramas yaparken iletme ya da alanlar asndan duyarl

saylan bilgiler bakalarna aklanmamaldr.
32

Anket
Genel olarak anketler insanlarn belirli zellikleri, grleri, dnceleri, alglar, davranlar,
deerlendirmeleri, inanlar ve istekleri gibi konular renmeye yarar. Bir bilgi toplama yntemi olarak
anketin gc, ksa srede ok sayda kiiden geni bir alanda bilgi almaya olanak salamasndan
kaynaklanr. Sorulara verilecek yantlar genelde sunulan seeneklerle snrldr fakat yantlayclar da
seenek ekleyebilirler. rnein, bir iletmede gereksinim saptama anketini yantlayan bir kii, birden ok
grevi yerine getirdii halde bu grevlerin tm ilgili sorunun seenekleri arasnda yer almayabilir. Bu
tr durumlarda baka seenei de verilir fakat baka szcnn neyi ifade ettii konusunda aklama
yaplmas beklenir.
Anket, yant kategorileri daha nceden belirlenmi, belirli bir soru sras ve yaplandrmas olan bir
lme aracdr. Tm sorular amaca dnk olarak hazrlanaca ve dizilecei iin amalarn iyi
belirlenmesi ve aklda tutulmas gerekir. ok sayda insana uygulanan anketlerde madde says daha az,
elde edilen bilgiler yzeyseldir. Buna karlk, az sayda ve zel seilmi kiiye uygulanan anketlerdeki
sorular derinlemesine bilgi toplamaya dnktr.
Anketin sorular hazrlanrken ok kapsaml bir alan taramas yaplmaldr. Anketteki sorularda eitim
gereksinimleriyle ilgili olabilecek her ey sorulmaldr. Sorularn sras genelden zele doru
dzenlenmelidir. Sorular ynlendirici olmamaldr.
Anketler bazen lekler biiminde dzenlenip uygulanmaktadr. Daha dorusu, lek hazrlanmakta
ama anket olarak adlandrlmaktadr. Birok lek derecelendirme lei (sralamaya dayal) olarak
gelitirilmekte ve uygulanmaktadr. Buna karlk, sonular daha ok aralk lei (aralk genilikleri
eit) gibi kullanlmaktadr. Bu durum, lekteki derecelendirme saysna dikkat etmeyi gerektirmektedir.
ok sayda derecelendirme seenei (rnein 9) verildiinde deerler anlamn yitirmektedir. Buna
karlk az sayda deer (rnein 3) verildiinde ortada ylma olmaktadr. Bu nedenle, genelde be
dereceli Likert lekleri kullanlmaktadr. Hem ankette hem lekte dikkat edilmesi gereken bir nokta da
madde saysnn ok olmamasdr. ok uzun olarak alglanan veri toplama aralarnda katlmclarn
yantlama istei azalmaktadr.
letmeler eitim gereksinimlerini saptama srecinde anketleri kullanrken belirli dnemlerde ilgili
tm kesimlere anketler gndererek alanlarn bunlar doldurup iade etmelerini ister. zellikle
yaplandrlm anketlerde yantlayclar listeden iaretleme yaparak kiisel tercihlerini yanstrlar. Dn
orannn dkl, kiisel bildirime dayanmas, yantlayanlarn birbirinden etkilenmeleri ve
gruplamalar anketin temel snrllklar arasndadr. Buna karlk, ok geni bir yelpazede insanlarn
grlerini taramaya olanak vermesi ve zellikle yaplandrlm anketlerin zmlemesinin kolayl
birer stnlktr.
Anketler genellikle yz yze, posta yoluyla, telefonla ve bilgisayar araclyla yaplmaktadr. Son
yllarda Internete eriimin artmasyla birlikte birok iletmede elektronik anket uygulamas yaplmakta
ve yantlar kurum ii alar (Intranet) yoluyla toplanmaktadr. Bu tr anketler zamandan ekonomi
salamakta, maliyeti drmekte, yantlama kolayl sunmakta, uygulama srecinin izlenmesi olanakl
hale gelmekte, gzden karma olasl azalmakta, sanal ortam nedeniyle zgrce yant verme olasl
ykselmekte ve dn oran artmaktadr. Buna karlk elektronik anket uygulamasnn baz snrllklar
da vardr. Yalnzca e-posta hesab olanlara ya da aa eriim olana bulunanlara ulalmakta, snrl ya da
yetersiz Internet kullanm becerileri nedeniyle zellikle karmak anketleri yantlama zor olmakta, olas
yantlayclardan bazlarnn anketi ieren e-postay silme olasl bulunmakta ve yantlama ertelendii
iin dnlerde sknt yaanabilmektedir.
letmelerde eitim gereksinimlerini saptamada yararlanlan bir ara olan anketlerin gelitirilmesi ve
uygulanmas srasnda aadaki noktalara dikkat etmek yerinde olacaktr:

Ynergede yantlaycdan ne istenildiini aka belirtiniz.

Anketi olabildiince ksa tutunuz, gereksiz sorular sormaynz.

Soru srasn genelden zele doru ve ilgi ekici biimde dzenleyiniz.

33

Kafa karkl yaratacak ve yant vermeyi zorlatracak sorulardan kannz.

Ak ve anlalr bir dil kullanmaya zen gsteriniz.

Yantlayclara tandk olmayan teknik terimleri kullanlmaynz.

Her soruda tek konu hakknda gr isteyiniz, birleik sorulardan kannz.

ok sayda ak ulu soru sormaynz.

zel saylabilecek sorular varsa onlar sona doru sorunuz.

Yant kategorilerini ve seenekleri mantksal olarak dzenleyiniz.

lek tipi sorularda olumlu ve olumsuz ular belirginletiriniz.

leklerde orta noktann sanda ve solunda eit sayda seenek bulundurunuz.

Ynlendirici ya da yant davet edici sorular sormaynz.

Sorularn can skc ve zc armlar yapmamasna dikkat ediniz.

Seenekleri sralarken olas tm yantlar kapsayacak biimde dzenleyiniz.

Anketin grnmnn dzgn olmasna zen gsteriniz.

Anketler genelde kiisel bildirime dayal veri toplama aralar olduu

iin gvenirlik dzeyleri dktr.

Test Uygulamas
letmelerdeki alanlar eitli eitim/gelitirme olanaklarndan yararlanabilmek ya da yaptklar ilerle
ilgili yeterlik belgelerini elde edebilmek iin birok test almaktadrlar. Bu testlerin bazlar alanlarn
eitim gereksinimlerini saptamak amacyla da kullanlabilmektedir. e giri testleri, greve atamada
kullanlan testler, belgelendirme snavlar, sreli performans lmleri, ite ykselme snavlar, grev
deiiklii durumlarnda kullanlan testler vb. bunlarn balcalardr. zellikle alanlarn bir iin
gerektirdii yeterliklere sahip olup olmadklarn belirlemeye ynelik yetkinlik odakl testlerin sonular
igrenlerin eitim gereksinimlerini saptamada baaryla kullanlabilir.
Test, z itibariyle bir uyarclar btndr. Yantlayclara bir uyarc paketi sunulur ve bu uyarclara
tepki vermeleri istenir. Bu anlamda ele alndnda testler genel olarak katlmclarn zek, yetenek, bilgi,
anlay ve becerilerini len aralardr.
letmelerde eitim gereksinimlerini belirlerken kullanlan testlerin ou baar ya da performans
testleridir. Baar testleri, kiilerin belirli bir yetkinlie sahip olma derecelerini lmeyi hedeflemektedir.
Bu tr testlerin ou eitim sonunda ulalan kazanmlar lmek amacyla kullanlr. Ancak baz baar
testleri, eitimden nce katlmclarn var olan durumlarn belirlemek amacyla da kullanlmaktadr.
Bylece alanlarn sahip olmalar beklenen yeterliklere ne oranda sahip olduklar saptanmaktadr.
rnein, bir banka alannn kambiyo ile ilgili yasal dzenlemeleri ne kadar bildiini lmek iin bir
baar testi verilerek o alandaki eksiklikleri saptanabilir. Performans testleri ise bireylerin karmak ve
gerek bir yaam grevini baarp baaramayacan ler. Bu testler, yantlayclarda bilisel, duyusal
ve devinsel adan ciddi bir birikim ngrr. rnein, bir i makinesi operatrnn gerek alma
koullarnda yaplacak yeterlik snav bir performans testidir. lgili operatrn performans hatalar ya da
yetersizlikleri varsa bunlarn zmlemesi yaplarak eitim gereksinimleri saptanabilir.
Gereksinim saptamaya dnk testler ou zaman bireysel olarak uygulanr. Bu testlerin doru/yanl,
boluk doldurmal, eletirmeli, oktan semeli vb. trleri bulunmaktadr. Bu tr yaplandrlm testlerin
yan sra, serbest yantl testler de bulunmakta ve bu testlerdeki sorularn yantlarn tmyle yant veren
kiiler oluturmaktadrlar. letmelerde kullanlan testlerin byk blm yaplandrlm ya da nesnel
olarak nitelendirilen testlerdir.
34

Gereksinim saptamaya dnk testler, iletme iindeki uzmanlar/eitimciler/yneticiler tarafndan

hazrlanabilecei gibi standart testler biiminde de olabilir. letmelerin kendi iinde hazrlad testler
zel durumlar ya da grevlere dnk lmler yapmak amacyla hazrlanr. Ne var ki, bunlarn geerlik
ve gvenirlikleri her zaman istenen dzeyde deildir. O yzden sonularn dikkatli yorumlanmas gerekir.
Standart testler ise ierik ve lme uzmanlarn da kapsayan profesyoneller tarafndan gelitirildii iin
ama ve ierik ynnden daha kapsamldr. Bu testler birok yerde standart biimde uygulanp srekli
iyiletirildii iin daha yksek bir geerlik ve gvenirlie sahiptir.
Kiilerin testlerdeki baarlar (zellikle ntestlerdeki) her zaman i yaamnda baarl olacaklar
anlamna gelmemektedir. Bu yzden, baar testleri, kt-kalem testleri olarak uygulanmakta ve genelde
bilgi lm amacyla kullanlmaktadr. Buna karlk, srelere dayal ilere dnk lmler uygulamal
testler yoluyla yaplmaktadr. u da bir gerektir ki, bilgi ve becerileri ayn anda lerek alanlarn yeni
renme gereksinimlerini ortaya koyan bir test gelitirmek kolay deildir.
letmelerde eitim gereksinimlerini saptamak iin kullanlan testlerle ilgili olarak aadaki noktalara
dikkat etmek yerinde olacaktr:

llmek istenen yeterlikleri net olarak tanmlaynz.

llecek yeterliklerin somut gstergelerini belirleyiniz.

Gstergeler iin en uygun test trne (seimli ya da serbest yantl) karar veriniz.

Test maddelerini ak ve anlalr biimde yaznz.

Seenekleri belirli ve tutarl bir manta gre oluturunuz.

Sorular ieriin normal akna uygun olarak sralaynz.

Katlmclar yanltmaya ya da artmaya dnk sorular sormaynz.

Sorularda mutlaka bilinmesi gereken eyleri sorunuz.

ok uzun ve yorucu testlerden kannz.

Testleri uygun ortamlarda ve ynergelerine bal kalarak uygulaynz.

Zorunlu olmadka ntest-sontest karlatrmas yapmaynz.

Sonular ayrntl biimde analiz ediniz.

Yetersiz yantlar ile renme gereksinimlerini ilikilendiriniz.

Eitim gelitirirken test sonularndan yararlannz.

Gereksinim saptama amal testleri yaptrm uygulamak iin kullanmaynz.

Genel olarak yetikinler snava alnmaktan holanmadklar iin

ntest-sontest karlatrmalarndan kanlmaldr.

Gzlem
ngrlen bilgi, tutum ve becerilerin sergilenme dzeyini doal ortamda gzlemleyip bunlardan
gereksinim saptama amal yararlanmak olanakldr. Hedef yetkinliklerin beklenen biimde ve dzeyde
sergilenip sergilenmediine baktktan sonra eer bunlar kapasite eksikliinden kaynaklanyorsa birer
eitim gereksinimi olarak tanmlanabilir. Bu anlamda, gzlem sonular, igrenlerin sorumlu olduklar
grevleri yerine getirirken sergiledikleri hata ve eksiklikleri ortaya koyar. Bunun iin gzlemler srasnda
genellikle rnler, rnekler, koullar, sreler, ilemler, tutumlar ve davranlar gzlenir.
Gereksinim saptama amal gzlemler genelde iki ekilde yaplmaktadr. Bunlar canl gzlemler ve
kaytl gzlemler olarak snflandrmak olanakldr. Canl gzlem doal ortamda gerekletirilir ve
35

beklenen davranlar igrenlerin sergileyip sergilemedii ya da ne kadar sergiledii gzlemlenir. Kaytl

gzlem uygulamasnda ise, igrenlerin davranlar video yoluyla kayt edildikten sonra uygun bir
zamanda izlenerek zmlemesi yaplr.
Gzlemler kendi iinde haberli gzlem ve habersiz gzlem olarak da ayrlabilir. Haberli gzlemlerde
gzlenecek kiilere nceden bilgi verilerek kaytlar tutulur. Habersiz gzlemlerde ise, gzlenen kiilere
herhangi bir bilgi verilmeden gzlem yaplr. Haberli gzlemler yapay davranlar retebilecei iin
eletirilmekte, habersiz gzlemler de etik bulunmad iin baz tartmalara konu olmaktadr.
Gzlem yaparken ya da kaytl gzlemlerin verilerini zmlerken genellikle nceden gelitirilmi ve
kategorileri belirlenmi bir gzlem formu kullanlr. Bu form araclyla izlenen davranlarn balam,
tr, skl, sresi ve etkileri gibi boyutlara baklr. Kukusuz, gzlemi yapan ya da iaretlemeyi
gerekletiren kiilerin arasnda yksek dzeyde bir uzlamann olmas srecin gvenirliine katkda
bulunur. Elde edilen verilerin ayrntl biimde zmlemesi yapldktan sonra bunlardan olas eitim
gereksinimleri belirlenmeye allr.
Gzlem yaparken bazen denetim listeleri (checklists) de kullanlmaktadr. Genel olarak denetim
listesindeki maddeler az sayda olacak biimde hazrlanmakta ve dolduran kii her madde iin uygun
stunun altna iaretleme yapmaktadr. letmelerde gzlem amal kullanlan ou denetim listesi, bir
iin yaplmas srasnda nelerin, hangi srayla ve nasl yaplacan gsterir. Beklenen davrann
sergilenip sergilenmediinin yan sra, sz konusu davrann ne kadarnn sergilendii ya da hangi
sklkta ortaya konulduu saptanr.
Denetim listeleri uygulamasnda bazen kiilerin kendilerini deerlendirmeleri ya da sralamalar da
istenebilmektedir. Bu da ou zaman Evet/Hayr biimindeki seenekleri iaretleme eklinde olmaktadr.
Denetim listeleri, genelde dzenli ileyii salayan bir srece dayanmaktadr. Baka bir deyile, denetim
listeleri, bir kiiden beklenen performansn gzlenebilir yanlarn lmeyi amalar. Daha ok sreci ler
ve kurallara uyup uyulmadn, belirli ilem yollarnn izlenip izlenmediini ve beklenen davranlarn
gsterilip gsterilmediini belirlemede kullanlr.
Denetim listeleri her ne kadar saysal bilgiler salasa da nesnellik yan zayftr, puanlayclararas
tutarllk istenen dzeyde olmayabilir. rnein, birine gre nezaket kurallarna uygun davranma yeterli
iken bir bakasna gre yeterli olmayabilir. Bu nedenle, hem maddelere hem de seeneklere aklk
kazandrlmaldr. Dahas, denetim listeleri araclyla gzlemlenen bir olayn ya da srecin tamamlanp
tamamlanmad hakknda bilgi alnm olur ama olayn ne kadarnn gerekletiine ilikin ok salkl
bilgiler alnamaz.
letmelerde eitim gereksinim saptamaya dnk gzlem yaparken baz noktalara dikkat etmek
gerekir. Bunlar ksaca yle belirtmek olanakldr:

Gzlemi ya da kayd doal ortamda yapnz.

Beklenmedik ve yanltc etkilere kar nlem alnz.

yi yetimi gzlemcilerden yararlannz.

Gzlenecek olaylar ve davranlar iyi saptaynz.

Davran kategorilerinin betimlemelerini/tanmlamalarn net yapnz.

Gzlem formunun yaln ve kullanl olmasna zen gsteriniz.

nemli bilgiler salayabilecek ayrntlara dikkat ediniz.

Varsa farkl i yapma biimlerini kaydediniz.

Srete gze arpan ihmallere/ihlallere dikkat ediniz.

Gzlem yapmann olas sonularn batan ngrmeye alnz.

36

Gzlem yaparken alanlarn rahatsz edilmemesine ve iin kesintiye

uramamasna zen gsterilmelidir.

Grme
alanlarn eitim ve gelitirme gereksinimlerini saptamann bir yolu da kendileriyle ya da balantl
olduklar kiilerle yaplan dorudan grmelerdir. Bu grmeler yz yze, telefonla, elektronik olarak,
videokonferans yoluyla ve yerinde ziyaret biiminde olabilir. Grme hangi yolla yaplrsa yaplsn,
grmeyi yrten kiiler grlen kiilerden hem iletmede sunulmas gereken eitim hizmetleri hem
de kiisel olarak kendilerinin hangi eitimlere gereksinim duyduklarna ilikin grlerini renmeye
alrlar.
Gereksinim saptama amal grmeler, gerekletirilme biimlerine gre ekilde olabilir. Bunlar
yaplandrlm, yar-yaplandrlm ve yaplandrlmam grmelerdir.
Yaplandrlm grmelerde grme srasnda sorulacak sorularn tm nceden belirlenmitir ve
bu sorular grlen kiilerin tmne ayn sra iinde yneltilir. Yaplandrlm grmeler srasnda ek
soru sorulmaz ve sorularn srasnda herhangi bir deiiklie gidilmez. Bu tr grmelerin baarl
olabilmesi iin grme kapsamnn iyi belirlenmesi ve sorulabilecek sorularn tmnn baaryla
ngrlebilmesi gerekir. Bu i, olanakl olmakla birlikte, her zaman kolay deildir.
Yar-yaplandrlm grmelerde baz sorular nceden hazrlanmtr fakat grme srasnda yeni
sorular da eklenebilir. Genel olarak grmenin zn oluturan ve mutlaka sorulmas gereken sorular
nceden hazrlanarak grme formuna yazlr. Ancak grme srasnda alnan yantlara ya da
izlenimlere gre izleme sorular da gelitirilip yneltilebilir. zleme sorularnn bir blm grme
yaplan kiinin verdii yantlar amlamaya dnktr, bazlar elikili ya da tutarsz gibi grnen
noktalara aklk getirmeye yneliktir, bazlar da grmeyi yapan kiinin o anda gerekli grd
konularla ilgilidir.
Yaplandrlmam grmelerde nceden herhangi bir soru hazrlanmaz, grme yaplan kiiye
konu bildirilir ve yapaca aklamalar kayt edilir. Bu tr grmeler; konu hakknda derinlemesine bilgi
sahibi olan, kapsaml bak as ortaya koyabilen, alternatif yaklamlar iyi deerlendiren, serbest
konuma yoluyla daha ok bilgi veren ve zaman sorunu olmayan kiiler iin daha uygundur. Ancak bu tr
grmelerde; konuya bal kalma, grme srecini kontrol altnda tutma, zaman verimli kullanma,
verileri zmleme ve sonular raporlatrmada baz skntlar yaanabilir.
Uygulamada en ok kullanlan grme biimi yar-yaplandrlm grmelerdir nk bu tr
grmelerde hem nemli konularla ilgili sorular mutlaka yneltilmi olur, hem etkileim salanr, hem
de izleme sorularyla ek bilgilere ulalr. Toplanacak bilgilerle ilgili kategoriler genelde nceden belli
olduu iin de zmlemelerde glk yaanmaz.
Grmeler, katlmc saysna gre bire bir grme ya da grup grmesi eklinde yaplabilir. Bire
bir grmelerde nceden kararlatrlan zamanda ve yerde grme yaplan her kii ile ayr grlerek
grleri alnmaktadr. Bu grmelerin gl yan, her katlmcnn kendi dncelerini zgrce
paylaabilmesi iken zayf yan baz kiilerde gzlenen ekingenlik sorunudur. Grup grmelerinde
belirli sayda insan ayn yerde toplantya davet edilmekte ve topluca grlmektedir. Bu grme tr
zamandan biraz ekonomi salamakla birlikte, baz kiilerin baskn olmas nedeniyle herkesin grleri
tam alnamamaktadr.
Son olarak, grmeleri, alnan bilgilerin younluuna gre, yzeysel ve derinlemesine grmeler
biiminde tartmak da olanakldr. Yzeysel grmelerde katlmcya birok konu hakknda sorular
sorulmakta ve yantlarn olabildiince ksa tutmas istenmektedir, hatta bazen yantlar nceden
hazrlanm form zerinde iaretlenmektedir. Derinlemesine grmelerde, grme yaplan kiilerin
sahip olduu uzmanlk ya da deneyime bal olarak daha belirgin konularda grece az sayda soru
yneltilerek uzun ve ayrntl yantlar beklenmektedir.
37

yi planlanan ve baaryla gerekletirilen grmelerden iletmelerdeki eitim gereksinimlerini

saptamak anlamnda birok yarar elde edilebilir. Yneticilerden ve alanlardan kiisel olarak ve birinci
elden bilgi alnabilmesi en nemli stnlktr. Yantlarn serbeste verilmesi ve ayrntlara girilebilmesi
de teki olumlu boyutlardr. Buna karlk, grme ynteminin potansiyel baz snrllklar da vardr.
Yaanabilecek gven ve ekingenlik sorunu bunlarn banda gelir. Ayrca, uzayan ve konu dna taan
grmeler nedeniyle zaman kayb yaanmas da bu yntemin zayf ynleri arasndadr.
letmelerde eitim gereksinimlerini saptama srecinde grme yntemini kullanrken aadaki
konularda dikkatli olunmas gerekmektedir:

Grmenin amacn net olarak ortaya koyunuz.

Grme yaplacak kiileri bilgili ve istekli olanlar arasndan seiniz.

Bir zorunluluk yoksa yar-yaplandrlm grmeleri tercih ediniz.

Sorular dikkatli biimde seiniz ve sralaynz.

Grme srasnda nemli noktalar hakknda not tutunuz.

Kayt yaplacaksa greceiniz kiiden onay alnz.

Grlen kiiye kar onaylayc ya da meydan okuyucu bir tutum sergilemeyiniz.

Tartma ve dedikodularn paras olmaynz.

Grme yaplan kiinin konuya bal kalmasn salaynz.

Grme sresini verimli kullanmaya zen gsteriniz.

Grme yaparken katlmclarla tartan ya da onlar sorgulayan bir

yaklam iinde olmaynz.

Analizi
alanlarn yapmalar beklenen ilerin ya da stlendikleri sorumluluklarn ayrntl ve sistematik bir
zmlemesini yapmak birok adan yararlar salar. Bu yntemi kullanarak iin kapsad grevler, bu
grevlerin iindeki ilemler, sz konusu ilemlerin ierdii admlar vb. teknik ayrntlar net biimde
belirlenir. Ayrca, ile ilgili gereklilikler balamnda igren nitelikleri, kullanlacak teknolojik aralar,
ngrlen retim biimi, uyulmas gereken gvenlik kurallar vb. ortaya karlm olur.
Demek oluyor ki, i analizi, ok kapsaml ve ilevsel bir ayrntlandrma ortaya kard iin
alanlarn yetersizliklerini belirlemede kullanl bir ereve salar. rnein, minibar retecek bir
iletmede hammadde giriinden retim bandndaki istasyonlara, kullanlacak teknolojilerden datm
sistemlerine kadar birok noktada insan almaktadr. Bu insanlarn her birinin iini nasl yapmas
gerektii batan ayrntl biimde tanmlanr ve alanlarn gerek koullardaki i yapma biimleri bu
ltlerle karlatrlrsa eitim ve gelitirme gereksinimleri kolayca saptanabilir.
Aslnda i analizlerinin sonularna bal olarak iletmede her konumdaki alann i ve grev
tanmlar oluturulur. Dolaysyla, iyi bir iletmede ie alnan her alann neyi nasl yapaca zaten
bellidir. e yerletirilecek kiilerin daha nce alm olduklar eitimler ve sahip olduklar yeterlikler ile
iin gerektirdii eitimler ve yeterlikler karlatrlarak igrenlerin bir eitim gereksinimine sahip olup
olmadklar belirlenebilir. Ayn ey, bir ite almakta olan igrenlerin ortaya kan yeni durumlara
bal olarak gelitirme eitimlerine gereksinim duyup duymadklarn belirlemek iin de geerlidir nk
zamanla i deitike i tanmlar da deiir. Kukusuz, balangtaki eitimlere karar vermek gelitirme
eitimlerine gre biraz daha kolaydr. Bu ynyle bakldnda, i analizlerinin sonular zellikle temel
mesleki eitimlerle ilgili gereksinimler iin ilevsel bir ereve salamaktadr.

38

letmelerde uygulanan renme ynetim sistemleri her igrenin

almas gereken eitimleri neye gre belirlemektedir?
analizleri ya da tanmlar ile eitim ve gelitirme gereksinimlerini eletiren bir uygulama
bilgisayarl sistem atamalardr. zellikle ciddi ve yerleik bir eitim/gelitirme sistemine sahip olan
iletmelerde kimin, ne amala, hangi eitimi, ne zaman alaca sistemsel olarak planlanmaktadr.
Dolaysyla, ie yeni giren bir kii, bu tr bilgisayarl sistemler sayesinde, hem kariyer plann renmekte
hem de gn geldiinde ngrlen eitimlere katlmaktadr. Sistem, alacak olan eitimlere kimlerin
katlacan otomatik olarak belirlemektedir. Geni bir veri tabanna dayanan bu sistemlerde her eitim
atamas iin koullara bal olarak eletirmeler yaplmaktadr. Baz eitim atamalarnda alanlarn
istemleri ve yneticilerin nerileri de dikkate alnmaktadr. Kukusuz, bunun iin tam bir kurumsallama,
igrenlerde istikrar ve iyi ileyen yetkinlik sistemi gereklidir.
Bu tr sistemlerin iinde ou zaman eitim akademileri, renme portallar, byk lekli veri
tabanlar, bilgi ynetim sistemleri, kresel ortaklklarn ngrd koullar vb. etkili olmaktadr (imek,
2009). Sistem atamalarndan olumlu sonu alabilmek iin yetkinlik dzeyleri ile i ve grev tanmlar iyi
eletirilmelidir; bu yaplamadnda alanlarn bir blm gereksiz eitimler almakta, bu da verimli
olmayan sonular salamaktadr.
letmelerde eitim gereksinimlerini belirlerken i analizlerinden tam anlamyla yararlanabilmek iin
zellikle u noktalara dikkat edilmelidir:

analizlerinin doru ve kapsaml biimde yapldndan emin olunuz.

Var olan i tanmlarnn i analizlerine dayanp dayanmadn kontrol ediniz.

tanmlarn incelerken gerekirse uzmanlardan yardm alnz.

Her meslek, i ya da grev iin i analizleri yaplmam olabileceini unutmaynz.

analizlerinin sonularn zellikle ngrlen insan nitelikleri asndan inceleyiniz.

Var olan i tanmlarnn uygulamada ne kadar geerli olduunu aratrnz.

tanmlarndaki bilgiler alanlarn ne yaptn deil ne yapmas

gerektiini gsterir.

Tartma
letmelerde zel amal birok toplant yaplmaktadr. Bunlarn bir blm de insan kaynaklaryla
ilgilidir. zellikle byk iletmelerde alanlar daha nitelikli hale getirmek iin neler yaplmas
gerektiine ilikin eitli grler ska paylalmaktadr. Bu tartmalar srasnda, teki konularn yan
sra, igrenlerin eitim/gelitirme gereksinimleriyle ilgili konular da gndeme gelmekte ve katlmclar
kiisel saptamalarn, eletirilerini ya da nerilerini paylamaktadrlar. letmelerde eitim ve gelitirme
ilevlerinden sorumlu olan birimler bu toplantlara bir temsilci gndererek ya da sz konusu toplantlarn
tutanaklarn inceleyerek olduka yararl bilgilere ulaabilirler.
Baz iletmelerde dorudan eitim konularn tartmak amacyla da toplantlar yaplabilmektedir. Bu
kapsamda zellikle beyin frtnas, odak kme tartmas, forum ve apraz ate paneli gibi tartma
tekniklerinden yararlanlmaktadr. Beyin frtnasnda iletmedeki eitim ve gelitirme konularyla ilgili
katlmclarn olabildiince ok gr retmeleri beklenmekte, bu amala herkesin grlerini serbeste
paylamas istenmektedir. Odak kme tartmasnda eitim/gelitirme konusuyla ilgili yneticiler,
uzmanlar, birim temsilcileri, alanlar, danmanlar vb. bir araya gelmekte ve belirtilen amalar
dorultusunda gndemdeki konular tartmaktadrlar. Forumlarda ortaya bir serbest krs konulmakta,
sz alan herkes eitim ve gelitirme konularyla ilgili kiisel dncelerini zgrce dile getirmektedir.
apraz ate panelinde ise belirli eitim politikalar ya da uygulamalarnn olumlu ve olumsuz yanlarn
39

irdelemek zere iki taraf oluturulmakta ve taraflarn her biri kendi grn ikna edici biimde
savunmaktadr.
Tartma yntemiyle ilgili tekniklerin tmnde ortak olan yn, iletmelerdeki eitim ve gelitirme
gereksinimlerinin farkl bak alarna dayanarak irdelenmesidir. Olas gereksinimlerin, kart grlerin
arpmasndan doacak etkileim yoluyla daha iyi anlalabilecei varsaylmaktadr.
Kullanlan teknik ne olursa olsun, iletme iindeki tartmalarda alanlarn ne gibi eitim ve
gelitirme gereksinimlerinin olduu ve bunlarn nasl karlanabilecei zerinde younlalarak gr
alverileri gerekletirilebilir. phesiz, bu tartmalarda dile getirilen grlerin tm doru
olmayabilir ya da istenen eitim gereksinimlerinin tmn karlama olana yoktur. Dolaysyla, bu
tartmalarda dile getirilen grleri baka kaynaklardan elde edilen bilgilerle karlatrp iletmenin
ncelikli eitim ve gelitirme gereksinimlerine karar vermek olanakldr.
letmelerde eitim/gelitirme gereksinimlerini saptamak amacyla
yararlanmaya allrken u noktalar gz nnde bulundurulmaldr:

Toplantlara ilgili kesimlerin temsilcilerini davet ediniz.

Tartmann amalarn tm katlmclarla paylanz.

Tartma kurallarn batan aklaynz.

Katlm salamak iin rahat ve gvenli bir ortam yaratnz.

Tartan kiiler/gruplar arasnda etkileimi zendiriniz.

Tm katlmclara eit ve yansz davrannz.

Herkesin farkl bak alarndan haberdar olmasn salaynz.

Gerginlikleri, sulamalar ve krgnlklar nleyiniz.

Katlmclarn zaman verimli kullanmasn salaynz.

Toplantdan elde edilen sonular tm katlmclarla paylanz.

yaplan

tartmalardan

Yaamsal Olay ncelemesi

Daha nce de belirtildii gibi, iletmelerde yaamsal olaylar her gn ortaya kmaz. Bu olaylarla ok
ender karlalr nk bunlar genelde byk olumsuzluklara iaret eder. Yaamsal olaylarn sonular
ykcdr, zcdr, can yakcdr. Kazalar, patlamalar, sistem arzalar, yksek oranda rn iadeleri,
mteri ikyetlerinin birden bire artmas gibi durumlarn sonular ciddi ise bunlar birer yaamsal olay
olarak deerlendirilir. Sz konusu olaylar ayrntl biimde inceleyerek insan unsurundan kaynaklanan
bir hataya dayanp dayanmadna baklr; insan kaynakl bir hata saptanrsa bunun bir eitim gerektirip
gerektirmedii aratrlr.
Yaamsal olay zmlemesi yaparken ncelikle sz konusu olaylarn ne olduu, kapsam, boyutlar
ve etkileri saptanmaya alr. Olaylar iyice anlaldktan sonra nedenleri zerinde odaklanlr. Nedenleri
aratrrken zellikle kk nedenler zerinde durulur. Kk nedenleri belirlemek ve bunlarn iinde eitim
eksikliinin ya da yetersizliinin bir paynn olup olmadn saptamak nemlidir. Kukusuz, yaamsal
olaylarn tm insan kaynakl deildir ama iletmelerde eitim ilerinden sorumlu olan birimler ve kiiler
her olayla yakndan ilgilenmeli ve olas balantlar gz ard etmemelidir. rnein, bir uak kazasnda
tartmalar motor arzas zerinde younlarken ilgili hava yollarnn eitim birimindeki yetkililer
pilotlardan ya da bakm grevlilerinden kaynaklanan bir hata olup olmadn aratrmaldr. Nitekim, son
yllarda uak kazalarnda karlalabilecek teknik sorunlarn yan sra pilotlar arasndaki konumalarn
kltrel zmlemesi bile yaplmaktadr.
letmelerde eitim gereksinimlerini saptama almalar srasnda yaamsal olay zmlemeleri
yaparken aada belirtilen noktalar dikkate alnmaldr:
40

Yaamsal olaylarla yakndan ilgileniniz.

Olay tutanaklarna ulanz ve dikkatlice okuyunuz.

Yaamsal olaylarn deerlendirildii toplantlara katlnz.

Olaydan sorumlu olan birim yneticileriyle grnz.

Olaylar iyice anlamak iin gerekirse uzman grlerine bavurunuz.

Gemite yaanan benzer olaylar aratrnz.

Sektrdeki yaamsal olaylar hakknda bilgi toplaynz.

Yaamsal olaylarla ilgili deerlendirmenizi yneticilerle paylanz.

Ciddi sonular olan yangn, patlama, kaza gibi durumlara yalnzca

teknik ynden baklmamal ve olaylarn eitim gerektirip gerektirmedii aratrlmaldr.
zetlemek gerekirse, iletmelerde eitim/gelitirme gereksinimleri eitli yntemlerle saptanmaktadr.
Bu yntemlerin hi biri her trl iletme ya da sektr iin ideal deildir. Her gereksinim saptama
ynteminin uygun olduu ve yeterince uygun olmad durumlar vardr. Belirtilen yntemleri ie koacak
olan kiilerin duruma en uygun yntemi belirlemeye almas gerekir. Burada nerilebilecek olan birden
ok yntemi birbirini tamamlayacak biimde ie komaktr. Bylece, eitim gereksinimleri daha salkl
saptanacak, nerilen eitimler de daha yerinde olacaktr.
Belirlenmi olan gereksinimlerden hangilerinin gerekten eitim
gereksinimi olduuna nasl karar verilmektedir?

ETM GEREKSNMLERNN AYIRT EDLMES

Bir iletmede saptanm olan gereksinimlerden hangilerinin eitim yoluyla zmlenebilecei ve
hangilerinin eitim d seenekleri gerektirdiine karar vermek zordur. Bu karar aslnda bir o kadar da
stratejik bir karardr nk karara gre zmler retilecektir. Bu konuda salkl kararlar verebilmek iin
kavram arasndaki ilikinin iyi irdelenmesi gerekir.
Bu kavramlardan birincisi potansiyel kavramdr. Potansiyel, bireyin tm gizilglerinin toplamdr.
Gizilg ise zek, yetenek, ilgi, kiilik, gdlenme, zyeterlik vb. boyutlar kapsamaktadr. Aslnda
eitimin baarl olabilmesi iin gizilglere dayanmas zorunluluu vardr. Nedeni de aktr: Birey
gizilglerini gelitirerek yaptklaryla kendini gerekletirmeye ve bundan da yaam doyumu elde
etmeye alr. Eer gereksinim saptama aamasnda alanlarda belirlenen performans a ya da
eksiklii z itibariyle potansiyel yokluundan/uygunsuzluundan kaynaklanyorsa kiiyi eitime almak
anlamszdr. Belki de kii sahip olduu zelliklerle i iin uygun deildir, yani ie yerletirme yanl
yaplm olabilir. Bu durumda, i deitirme gibi seeneklere bavurmak daha yerinde olabilir.
kinci kavram, kapasite kavramdr. Kapasite, genel olarak i yapabilme ya da grevi baarabilme
gcdr. Baka bir tanmlamayla, kapasite denilen ey, potansiyelin belirli bir yeterlii kazandrmak
zere ilenmi olan dilimidir. Kapasite gelitirme ii ou zaman eitim yoluyla olmaktadr. Kiiler
katldklar eitimlerde bilgi, tutum ve beceriler kazanarak bir ii yapabilecek duruma gelmektedirler.
Eer aldklar eitim uygun ya da yeterli deilse, bireyler tam bir kapasite kazanamazlar ve eksiklikleri
yaptklar iin kalitesine yansr.
nc kavram, performans kavramdr. Bu, bir ii baaryla yapan kiinin sergiledii ya da yanstt
eylemleri ierir. Genel olarak kiiden beklenen yeterlik o kiide varsa sorumlu olduu ii doru biimde
yapabilecei dnlr. yle de sylenebilir: Potansiyeli olan kii eitim alarak kapasite gelitirir, sahip
olduu kapasiteyle de beklenen performans sergiler. Bylece i yaplm olur. Normal koullarda bu
41

zincir batan sona doru salkl biimde ilerlediinde herhangi bir sorun yoktur nk llen
performans ile beklenen performans rtmtr, dolaysyla her ey yolundadr.
Eitim gereksinimi olup olmadna karar verirken bu kavramlar arasndaki ileyi sondan baa doru
sorgulanr. Eer bir iletmedeki alanlar kendilerinden beklenen performans sergiliyorlarsa, zaten
olmas istenen durum ile var olan durum arasnda bir boluk yoktur. Dolaysyla, burada bir eitim
gereksiniminden hatta genel anlamda gereksinimden sz edilemez. Buna karlk, alanlarn
performans beklenen dzeyde deilse, bunun nedenleri aratrlr. Sz konusu aratrmann sonucunda
eer performans yetersizliinin kapasite eksikliinden kaynakland sonucuna ulalrsa, kapasite
eksikliini gidermek iin eitim dzenlenir. Ancak bireylerde ii yapabilme kapasitesi olduu halde
istenen performans elde edilemiyorsa, belki eitim d seeneklere bavurulmas daha yerinde bir karar
olabilir (imek, 2011).
Bir insan kendisinden beklenen ii yapabilecek yetkinlie sahip
olduu halde yapmyorsa sorunun zm eitim deildir.
Eitim d seenekleri iki ana balk altnda toplamak olanakldr. Ynetimsel seenekler, iletme
ynetiminin ya da onlarn oluturduu kurumsal destek ann kapsad uygulamalardr. Bunlar arasnda
alma koullarn iyiletirme, toplumsal destek salama, psikolojik yardm sunma, grevde ykseltme,
dllendirme, yaptrm uygulama vb. saylabilir. Unutulmamaldr ki, bir iletmede ynetim ya da rgt
yaps salkl deilse eitim yoluyla verimli sonular alnamaz. Geliimsel seenekler, bireyde gzlenen
kapasite eksikliinin snrl bir ynlendirme, destek ve bilgilendirmeyle giderilebilecei durumlarda
geerlidir. Balca gelitirme seenekleri olarak ynderlik (mentorluk), elektronik performans destek
sistemleri (EPDS), okuma/izleme programlar, koluk, Internet aratrmas vb. saylabilir. Aslnda bunlar
eitimin destekleyicisi uygulamalar olarak kullanmak da olanakldr.
Eitim gereksinimlerinin nasl belirlendii ve nceliklendirildii
konusunda daha geni bilgi iin u kitab okumanz yararl olacaktr: imek, A. (2011).
retim Tasarm (kinci basm). Ankara: Nobel.
Ksacas, eitim bir kapasite kazandrma iidir. Kapasitenin kazandrlabilmesi iin de eitime
katlacak bireyde potansiyelin olmas gerekir. Bireyde iin gerektirdii kapasite zaten varsa, o bireyi
eitime almak gereksizdir. Ancak kapasitesi (yani i yapabilme yeterlii) eksik olan kiilerin eitime
katlmas durumunda verilen eitim yararl olabilir. Eitimin zm olamayaca yerlerde eitim d
seenekler zerinde durulmaldr. Bu zmlemeler salam verilere dayal olarak yaplmadan eitim
dzenlemekten ya da bireyleri eitime almaktan kanlmaldr (Rothwell & Kazanas, 2007).
Saptanm olan eitim gereksinimlerinin iinde ncelikli olanlar nasl
belirlenir?

ETM GEREKSNMLERNN NCELKLENDRLMES

Hangi gereksinimlerin tam anlamyla eitim gereksinimi olduuna karar verdikten sonra aslnda
iletmenin eitim gereksinimlerinin bir listesi karlm olur. Ancak ktisat biliminde ska sylendii
gibi, iletme asndan gereksinimler ok, kaynaklar kt olabilir. Baka bir deyile, saptanan eitim
gereksinimlerinin tmn karlamak pratik olarak hem olanaksz hem de anlamsz olabilir. Bunun iin
eitim dnemi iinde hangi gereksinimlerin karlanacana karar vermek gerekir. Byle bir karar da
nceliklerin oluturulmas anlamna gelir.
Eitim gereksinimlerini nceliklendirmede ie koulabilecek baz teknikler vardr. Bunlarn ou z
itibariyle karar verme yntemlerine dayal tekniklerdir. Hangi tekniin kullanlacana karar verirken her
tekniin gl ve zayf ynlerine baklmaktadr. Eitim gereksinimlerini nceliklendirirken yaygn olarak
kullanlan teknikler aada ksaca tantlmtr (imek, 2011).

42

Kart Kartrma
Bu tekniin znde en ok ve en az tercih edilen seeneklerin belirlenmesi vardr. Bu amala nce uygun
yollarla saptanan ve eitim gereksinimi olduuna karar verilen durumlarn her biri balk halinde bir
kartn zerine yazlr. Karar verecek olan kiiler bu kartlar kategorilere ayrr. zellikle youn olarak kart
yerletirilen kategorileri belirlemek nemlidir. Genelde 1-5 arasnda normal bir dalmn kmas
beklenir. Dalma bakarak ylmann yksek ve dk olduu alanlara karar verilmi olur. Ksacas,
eitim gereksinimleri hangi kategorilerde younluk gsteriyorsa, planlama yaparken o eitimlere ncelik
verilir.

Delfi Teknii
Bu teknik, uzmanlar arasnda uzlama yoluyla en uygun seeneklerin bulunmasna dayanr. Delfi teknii
genellikle aamal olarak uygulanr. Birinci turda katlmclarn her birinden iletmede grdkleri
eitim gereksinimlerini yazmalar istenir. Alnan yantlara gre bir liste hazrlanr. kinci turda yaryaplandrlm liste yantlayclara yeniden gnderilir ve kontrol etmeleri istenir. Varsa eklemeler ve
karmalar nerilir, gelen geribildirimler dorultusunda dzeltmeler yaplarak listeye son ekli verilir.
nc turda listenin son hali zerinde karar vericilerin kesin tercihlerini belirtmeleri salanr. Bylece,
eitim ncelikleri aamal ve katlmc biimde kararlatrlm olur.

Sral Dzenleme
Bu teknikte olas seeneklerin en nemliden en nemsize doru sralamas yaplr. letmede gzlenen en
nemli eitim gereksinimi sralamann en tepesinde en az nemli olan gereksinim ise en altndadr.
Kukusuz, katlmclar sralamay kendi znel deerlendirmelerine gre yapacaklar iin herkesin
sralamas farkl olabilir. Ayrca, sralanmas gereken ok sayda eitim gereksinimi varsa bu yntem
biraz skc, zor ve verimsiz olabilir. Ancak bunu ortadan kaldrmak iin ou zaman zel hazrlanm
kartlar ya da formlar kullanlmaktadr.

Eletirilmi Arlklandrma
Bu tekniin kullanld durumlarda seeneklerin greli nem deerleri zerinde karlatrmal bir
alma yaplr. Her kartn zerine bir gereksinim yazlr. Her seferinde iki seenekten biri seilir. Srayla
olas tm ikili karlatrmalar yaplr. En son kt, en uygun bulunan seenektir. te yandan, ayn kart
birden ok grld iin kandrlma/yanlma duygusu oluabilir. Liste uzun deilse bu tekniin
uygulamas elenceli bile olabilir. Kart says bir dzineden oksa uygulama zorlar. Genel olarak, bu
teknii nceliklendirmenin son aamada kullanmakta yarar vardr.

Nominal Kme Teknii

Bu teknikte uzlama amal olarak gereksinimleri grup kararyla nceliklendirme sz konusudur. Tipik
uygulama u ekildedir: Beyin frtnas yoluyla olabildiince ok gereksinim listelenir. Bunlar herkesin
katlmyla nem srasna konur. Her seenee ayr bir harf verilir. Toplam madde says en st puan
olarak alnr. Her madde iin bireysel puanlar toplanr. En yksek toplam puan alan gereksinim en
nemli grlen gereksinim olarak deerlendirilir. Bu teknik zellikle takm karar vermenin zor ama
uzlamann gerekli olduu durumlar iin uygundur.

oklu Oylama
Bu teknik ok sayda seenek arasndan adil bir seim ya da nceliklendirme yapmaya dayanr.
Geleneksel oylamann yaratt sakncalar ortadan kaldrmak amacyla gelitirilmitir. Seeneklerden biri
oylarn ounu alyorsa fazla sorun yok ama oylar birbirine yaknsa ne olacak? sorusuna adil bir yant
oluturmay hedefler. Oylarn birbirine yakn olduu durumlarda en yksek oyu alan seenek her zaman
en uygun olmayabilir ya da ounluk tarafndan benimsenmeyebilir. Bu teknik, seenekleri birka turda
aamal olarak azaltarak geni tabanl bir uzlama yaratmaya katk salayabilir. Bu tr bir uygulama
iletmelerde eitim gereksinimlerinin youn ama eitime ayrlan kaynaklarn snrl olduu durumlarda
uygulanabilir. Eer eitim nceliklerine eitli birimlerin yneticileri birlikte karar veriyorlarsa herkes
43

kendi biriminin gereksinimlerine ncelik verilmesini isteyebilir. Hatta bunun iin iletme iinde
gruplamalar bile oluabilir. Baskn karakterlerin kararlar zerindeki etkilerini azaltmada bu teknikten
yararlanmak aklc bir yoldur.

nceliklendirme Matrisi
Bu teknik, farkl veri kmeleri ve bunlarn elemanlar arasndaki ilikileri yanstr. ok boyutlu, karmak
ve hesapl dnerek nceliklendirme kararlarn kolaylatrmay amalar. Gereksinimleri
nceliklendirmeye alrken nce her satra bir gereksinim yazlr. Ardndan, karar vermede etkili olan
ltler belirlenerek bunlarn her biri bir stun olarak yazlr. Ayrca, her satrn toplam puann gsteren
bir stun eklenir. Son stun ise aklamalar ya da dnceler iin bo braklr. eitli geometrik ekiller
seilerek bunlarn her biri belirli bir puan olarak deerlendirilir. rnein kare 3 puan, gen 2 puan, daire
1 puan vb. olabilir. En sonunda satrlarn ve stunlarn toplamlar alnr. Yatay ve dikey toplam puanlara
baklarak ncelikli eitim gereksinimleri belirlenmi olur.

Pareto Diyagram
Bu teknik, sorunlarn kk nedenlerini belirlemek ve olas deikenlerin birbirlerini nasl etkilediini
saptamak iin kullanlr. Genelde nedenlerin %20si sonularn %80ini yaratr ilkesinden hareket
edilerek temel neden ya da nedenler bulunmaya allr. Eitim gereksinimlerini nceliklendirirken belki
baz gereksinimlerin karlanmas teki gereksinimlere dnk eitim verilmesini gereksiz klabilir.
Dolaysyla, temel nedenlerin yaratt sorunlara ynelik eitimlere ncelik verip ikincil derecede nemli
olanlar telenebilir. Bu teknik uygulanrken ncelikle eitimle ilgili grlen sorunlar ve bunlarn kk
nedenleri listelenir. Ardndan bunlarn her birinin olas yansmalarna ya da dourgularna baklarak
kmelendirme yaplr. Her kmeye puanlar verilerek ncelikler belirlenmi olur.
letmelerde ncelikli eitim gereksinimlerinin belirlenmesiyle ilgili
almalara kimler katlr?

ETM GEREKSNMLER N KURUMSAL ZMLEME

Bir iletmedeki eitim ve gelitirme gereksinimlerini o iletmedeki kurumsal yapdan bamsz dnmek
olanakl deildir. Kurumsal yap ve ileyi, yaanan sorunlarn artma ya da azalmasnda nemli bir rol
oynar. Eer iletmede geleneksel bir kurum kltr varsa ortaya kan aksaklklar karsnda hemen
eitim bir zm olarak dnlecek ve gerekli ya da gereksiz birok eitim dzenlenecektir. Dahas,
dzenlenecek eitimler ile yaanan glkler ilikili olmad iin olumlu sonu alnamayacaktr. Buna
karlk, iletmede renen rgt kltr varsa, herkes birbirinin renmesine katkda bulunacak ve
sorunlarn zm iin ncelikle gelitirme seeneklerine bavurulacaktr.
letmelerde genel olarak eitim uygulamalarn zel olarak da eitim gereksinimi saptama
almalarn etkileyen durumlar destekleyici koullar ve engelleyici koullar bal altnda tartmak
olanakldr. Bunlarn neleri kapsad ve eitim gereksinimlerini saptama ya da nceliklendirme
almalarn nasl etkiledii aada ksaca aklanmtr (imek, 2011).
Destekleyici koullar eitim gereksinimi saptama almalarnn salkl bir ekilde yrtlmesine
katkda bulunan ya da bu sreci kolaylatran koullar kapsar. Bunlar arasnda olumlu anlamdaki kurum
felsefesi, rgtsel politikalar, gelecek hedefleri, fiziksel tesisler, insan kaynaklar, parasal olanaklar,
aratrma-gelitirme almalar, yenilie aklk, insana verilen deer, eitime bak, zaman ynetimi,
takm kltr, proje deneyimi, iletiim yaps vb. boyutlar zellikle nemlidir.
Engelleyici koullar ise eitim gereksinimi saptama almalarn yavalatan ya da anlamszlatran
durumlar kapsamaktadr. letmelerde ska yaanan yeniden yaplanma almalar, toplu iten
karmalar, tek adam ynetimi, gelecek hedeflerini teleme, bte kesintileri, ibirlii kltrnn
yetersizlii, birimler arasndaki ekimeler, uygulanmayan kararlar, gemi projelerdeki baarszlklar,
zamana duyarszlk, brokratik tkanma, dllendirmede adaletsizlik vb. durumlar engelleyici koullar
olarak deerlendirilebilir.
Eitim gereksinimlerini belirleme ya da nceliklendirme almalar aslnda olduka stratejik bir itir
nk bu yndeki abalar hem iletmenin sorunlarn zmeye dnktr hem de kaynaklar verimli
kullanmay gerektirmektedir. Bu nedenle, stratejik her i gibi, tepe ynetimden gl bir destein yan
44

sra tabandan da etkin bir katlm gerektirir. Burada dikkat edilmesi gereken nemli nokta, eitim ve
gelitirme almalarndan sorumlu olan birimlerin ya da kiilerin iletmenin btn ile yakn ilikiler
kurmas ve ibirlii iinde alma kltrn yaama geirmesidir. Bu yolla, hem tepe ynetimin hem de
birimlerin almalarn yakndan renme frsat ortaya kacaktr. likiler iyi olmadnda gizli
atmalar ve engellemeler ortaya kmaktadr.

ETMN HEDEF KTLESNN BELRLENMES

Eitim gereksinimlerine ilikin ncelikleri oluturduktan sonra bu eitimlere katlacak kii ve kesimlerin
de belirlenmesi gerekir. Dzenlenecek her eitim programnn hedef kitlesi farkl olacaktr. Bu aamada
hangi eitime hangi kesimlerin katlacaklar, dolaysyla onlarn eitim asndan nemli olan toplumsal
ve bireysel zelliklerini belirlemeye gerek duyulur. Eer gereksinim saptama almalar sistemli biimde
yrtlrse, hedef kitle tanmlamas zaten byk lde kendiliinden ortaya kacaktr. Ancak yine de
olas katlmclar hakknda ayrntl bilgiler toplamak ve program gelitirme almalarnda bunlardan
olabildiince yararlanmak gerekmektedir (Seels & Glasgow, 2008).

Hedef Kitle Trleri

letmelerdeki eitim ve gelitirme almalar asndan hedef kitle ikiye ayrlr. Birincil hedef kitle,
eitim program dorudan kimler iin gelitiriliyorsa onlar kapsar. Bu kiiler eitimin asl yararlanclar
olarak kabul edilir. Eitim gereksiniminin tanmnda belirtilen sorunu yaayan insanlar bu kiilerdir.
Dolaysyla, eitim, z itibariyle onlarn gereksinimlerini karlamak iin retilmektedir. kincil hedef
kitle ise, baz deiiklikler yapmak kouluyla eitimden yararlanabilecek kiileri kapsar. Ancak buradaki
deiiklik ya da program ii ayarlamalarn ok sayda ve ciddi nitelikte olmamas gerekir. Bakalar da
programdan yararlansn diyerek byk deiikliklere gidilirse artk o program ayn program deildir. Bu
nedenle de, ayr bir almann konusu olmaldr.
Birincil ve ikincil hedef kitle konusunu bir rnekle aklayalm. Bir elektronik fabrikasndaki birim
yneticileri iin iki gnlk bir Takm almas Eitimi gelitirildiini varsayalm. Eitim baarl
sonular salad iin iletme st ynetimi bu eitimin birimlerde liderlik grevi stlenen mhendislere
de verilmesini uygun grm olabilir. Burada eitimin amalarnda ve ieriinde kk baz uyarlamalar
yaparak yeni gruba da Takm almas Eitimi verilebilir. Program balang olarak birim yneticileri
iin gelitirildiinden onlar birincil hedef kitle, yaplan uyarlamalardan sonra bu eitimi alan mhendisler
ise ikincil hedef kitledir.
letmelerde kendileri iin eitim gelitirilecek olan bireyler hakknda
neleri bilmeye gereksinim vardr?

Hedef Kitlenin zellikleri

letmelerde eitim/gelitirme gereksinimleriyle ilgili belirlemeler, zmlemeler ve nceliklendirmeler
yaplrken eitimden yararlanmas beklenen igrenlerin hangi zelliklere sahip olduu da tanmlanr.
Bylece, eitim olanaklarndan yararlanacak kiilerin farkl koul, beklenti ve zellikleri eitimin
gelitirilmesiyle ilgili almalara k tutar. Bu yzden, her eitimin hedef kitlesi toplumsal ve bireysel
zellikler bakmndan ayrntl biimde tanmlanr (imek, 2011).
Toplumsal zellikler; hedef kitlede yer alan bireylerin belirli bir grubun yesi olmalar nedeniyle
sahip olduklar ve benzerlik gstermelerine katkda bulunan zelliklerdir. Bunlar arasnda ya, cinsiyet,
stat, renim durumu, altklar birim, meslek, unvan, yaptklar i, gemite katldklar eitimler,
kariyer hedefleri vb. zellikler nemlidir. rnein, hedef kitlenin beyaz yakal ya da mavi yakallardan
olumas, onlarn iletme iindeki statleriyle ilgilidir ve hangi gereksinimlere sahip olduklar statleriyle
ilgili olabilir. Benzer biimde, hedef kitlenin ne kadarnn niversite mezunu olduu, ne kadarnn liseyi
bitirdii, ne kadarnn da ilkretimi tamamlad renim durumlaryla ilgilidir ve bu deiken onlarn
sahip olduklar gereksinimlerin bir blmyle etkileim iinde olabilir. Ksacas, yukarda belirtilen
zellikler ynnden ayn topluluun/grubun yesi olan igrenlerin eitim ve gelitirme
45

gereksinimlerinin benzerlik gsterecei varsaylabilir. Elbette bireyler tmyle birbirine benzemez ve

farkllklar her zaman kanlmazdr.
Bireysel farkllklar her bireye gre deiim gsteren ve bireylerin renme abalarn kiisel temelde
etkileyen zellikleri kapsamaktadr. Alanyazna bakld zaman bireysel farkllklar olarak genellikle
zek, yetenek, ilgi, renme biimi, nbilgi, kiilik yaps, gdlenme kayna, zyeterlik algs ve
epistemolojik inanlar zerinde durulmaktadr. Gerekten bunlarn her biri katlmclar asndan kiisel
olarak ciddi anlamda farkllaan ve psikolojik yn ar basan zelliklerdir. rnein, igrenlerin bazlar
btnc/genelci renme biimine sahip iken bazlar zmlemeci/ayrntc renme biimine sahiptir.
Benzer ekilde, baz bireyler ie kapank bir kiilik yapsna, bazlar da da dnk bir kiilik yapsna
sahip olabilir. Elbette, kiilik yapsna gre gereksinim duyduklar eitimler de farkllaabilir. Daha da
nemlisi, bir igren kendisini belirli bir alanda yetersiz gryorsa, o alanda zyeterlik algs dktr ve
kendisinin pek baarl olamayacana inanr. Bu durum dikkate alndnda, bu tr igrenlerin belki
biraz daha cesaretlendirilmesi gerekebilir.

Hedef kitlenin bireysel farkllklar konusunda daha kapsaml bilgiler

iin u kitab okumanz yararl olacaktr: Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (Ed.). (2006).
Eitimde Bireysel Farkllklar (kinci basm). Ankara: Nobel.
zetle; iletmede ncelikli eitim gereksinimleri belirlendikten sonra sz konusu eitimlerden
yararlanacak olan hedef kitlenin tanmlamas yaplr. Dolaysyla, eitim nerisi/teklifi belirli hedef
kitleler iin hazrlanr. Bylece, karar vericiler eitimi kimin iin gelitireceiz? sorusunun yantn
alm olurlar. Hedef kitleyi iyice tanmlayabilmek, zellikle bireysel farkllklar saptayabilmek iin
belirli veri toplama aralarndan da yararlanmak olanakldr. Ksacas, hedef kitlesi tam olarak belli
olmayan bir eitim/gelitirme gereksiniminden sz edilemeyeceine gre olas katlmclarn profili
ortaya karlmadan gereksinim saptama sreci tamamlanm saylmaz.

46

zet
letmelerdeki eitim ve gelitirme almalarnn
temelinde gereksinimler yatar. Her eitim ve
gelitirme abas aslnda belirli gereksinimleri
karlamay amalar. Bu nedenle, iletmedeki
eitim ve gelitirme gereksinimlerini doru
biimde belirlemek olduka nemlidir.

ou
zaman
eitim
ve
gelitirme
gereksinimlerini saptamak yetmez. Yrrlkteki
politikalar ve eldeki kaynaklarla belirlenmi olan
gereksinimler
arasndan
hangilerinin
karlanabileceine baklr. Bu bir anlamda
ncelikli gereksinimlere karar verme iidir. Genel
olarak yneticiler, uzmanlar, birim temsilcileri ve
danmanlar gibi kiilerin katld bu zorlu
srete eitli nceliklendirme teknikleri ie
koulur. Sz konusu tekniklerin iinde en yaygn
kullanlanlar kart kartrma, Delfi teknii, sral
dzenleme, eletirilmi arlklandrma, nominal
kme teknii, oklu oylama, nceliklendirme
matrisi ve Pareto diyagramdr. Bu tekniklerin her
biri farkl durum ya da koullar iin uygundur.

Gereksinim; olmas istenen durum ile var olan

durum arasndaki boluk olarak tanmlanabilir.
Bu tanmdan hareket edildiinde, aslnda eitim
gereksinimlerinin baka gereksinimlerden pek de
fark yoktur. Tm gereksinimler, kapatlmas
gereken bir aa iaret eder. Eitim ve gelitirme
gereksinimleri de ou zaman renme aklarna
dayaldr.
Eitim gereksinimleri kendi iinde deiik
kategorilere ayrlr. Bunlarn balcalar lte
dayal, karlatrmal, hissedilen, aklanm,
ngrlen ve yaamsal olay tr gereksinimler
olarak snflandrlabilir. Bunlarn bazlar ivedi
ve zorunlu olup mutlaka karlanmas gerekirken,
bazlar da bireysel isteklere bal olup belirli bir
sre ertelenebilir ya da hi karlanmayabilir.

Eitim gereksinimlerini saptarken ya da

nceliklendirirken dikkate alnmas gereken bir
boyut da kurumsal zmlemedir. Bunu yaparken
iletmelerde eitim/gelitirme uygulamalarn
destekleyen ve engelleyen koullarn ayrntl bir
zmlemesine gidilmektedir. Bu balamda
kurum felsefesinden iletiim srelerine, stratejik
hedeflerden dllendirme sistemine, yeniliki
proje almalarndan bte kesintilerine kadar
uzanan rgt kltr irdelenmektedir.

Bir iletmede hangi gereksinimlerin gerekten

eitim gereksinimi olduuna karar vermek pek
kolay deildir. Yaanan sorunlar; ynetim, insan
kaynaklar, planlama, bte, tesisler, donanm,
hammadde, iletiim, pazarlama, retim sistemi,
sat, alma koullar, cretlendirme, egdm
vb. nedenlerden kaynaklanabilir. Bunlarn iinde
zellikle igrenlerin sahip olmas gereken bilgi,
tutum ve becerilerin yetersizliinden kaynaklanan
sorunlar eitimi ilgilendirir. Baka bir deyile,
alanlarn yetkinliklerinde eksiklik/yetersizlik
varsa ancak bu a kapatmak zere eitim
dzenlenebilir. Bu erevenin dndaki sorunlar
konusunda eitim ve gelitirme almalar fazla
katk salamaz.

Son olarak, ncelikli eitim gereksinimleri

belirlendikten sonra gelitirilecek her eitim iin
hedef kitle tanmlamas yaplmaktadr. Hedef
kitle, eitimden yararlanacak olas katlmclar
kapsamaktadr. Eitim kimin iin gelitiriliyorsa
o insanlar birincil hedef kitleyi, kk apl
uyarlamalar yaplmas durumunda baka kimler
yararlanabilecekse onlar da ikincil hedef kitleyi
oluturmaktadr. Hedef kitle belirlendikten sonra
da hedef kitlenin profilini ortaya koymak zere
toplumsal zelliklerin ve bireysel farkllklarnn
tanmlamas yaplmaktadr.

letmelerde eitim ve gelitirme gereksinimlerini

saptama konusunda eitli yntemler kullanlr.
Bunlarn en yaygn olanlar belge tarama, anket,
grme, gzlem, test uygulamas, tartma, i
analizi ve yaamsal olay zmlemesi olarak
sralanabilir. Bu yntemlerin bazlarnda eldeki
veriler incelenir, bazlarnda igrenlerin istekleri
sorulur, bazlarnda gzlemler yaplr, bazlarnda
tartmalardan yararlanlr, bazlarnda da uzman
deerlendirmelerine bavurulur. Bu yntemlerden
hibiri tek bana tm verileri salamad iin
gereksinim duyulan bilgiler genellikle birden ok
yntem kullanlarak toplanr.
47

Kendimizi Snayalm
1. Aadaki ifadelerden hangisi gereksinim
kavramnn en uygun tanmdr?

6. Bir gereksinim saptama yntemi olarak

anketin gvenirlii niin dktr?

a. Yasal dzenlemelerin ngrd zorunluluklar

a. Dn oran dktr

b. nsanlarn kiisel olarak nemli grdkleri

istekleri

b. Bireysel olarak yantlanr

c. Kiisel bildirime dayanr

c. Belirsizlik ieren ve zm gerektiren durum

d. Kimin yantlad belli deildir

d. Var olan durum ile olmas istenen durum

arasndaki fark

e. Seeneklerden iaretleme yaplr

7. Aadaki durumlarn hangisinde bir eitim
gereksiniminin varlndan sz edilebilir?

e. Yaplmas gereken nkoul almalar

2. Maslowun snflamasna gre eitim
gereksinimi aadaki kategorilerden hangisinde
yer alr?

a. Performans baarl

a. Fizyolojik

c. Potansiyel yok

b. Gvenlik

d. Kapasite yeterli

c. Sevgi ve ait olma

e. Potansiyel bilinmiyor

d. Sayg grme

8. Aadakilerden hangisi belirlenmi olan

eitim gereksinimlerinin nceliklendirilmesinde
kullanlan bir teknik deildir?

b. Kapasite yetersiz

e. Kendini gerekletirme
3. Normal koullarda en nemli gereksinim
aadakilerden hangisidir?

a. Pareto diyagram
b. oklu oylama

a. Hissedilen

c. Delfi teknii

b. lte dayal

d. lgi diyagram

c. Aklanm

e. Sral dzenleme

d. ngrlm
e. Karlatrmal

9. Gereksinimleri belirleme srasnda yaplan

kurumsal zmlemenin temel amac nedir?

4. Aadakilerden hangisi lte dayal

gereksinimlerin oluturulmasnda etkin deildir?

a. letmenin birimlerini tanmak

a. Yasa koyucular

b. Eitim almalarn destekleyici ve engelleyici

koullar belirlemek

b. Meslek rgtleri

c. letmenin sektrdeki yerini saptamak

c. alanlar
d. st yneticiler

d. Gereksinim belirleme almalarna katlm

artrmak

e. Sektrel kurulular

e. letmenin gl ve zayf ynlerini renmek

5. letmelerde eitim gereksinimlerini saptama

almalarn ounlukla hangi birim yrtr?

10. Aadakilerden hangisi incelenmesi gereken

bir hedef kitle zellii deildir?

a. nsan kaynaklar

a. nceden alnan eitimler

b. Muhasebe

b. Yetenek

c. retim

c. lgi alan

d. Aratrma-gelitirme

d. renme biimi

e. Kurumsal iletiim

e. yerindeki arkadalk ilikileri

48

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. d Yantnz yanl ise Gereksinim Kavram

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Gnlk yaamda ska kullanld anlamyla

gereksinim kavram, olmas istenen durum ile var
olan durum arasndaki fark olarak tanmlanabilir.
Normal koullarda insanlarn birok gereksinimi
vardr. Bunlar yaam srdrmeye dnk temel
nitelikli gereksinimlerden balayarak kendini
gerekletirmeye kadar uzanan bir eitlilik
gstermektedir. Burada kullanlan gereksinim
tanm bunlarn tmn kapsayc nitelikte
grnmektedir.

Sra Sizde 1

2. e Yantnz yanl ise Gereksinim Kavram

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. b Yantnz yanl ise Gereksinim Trleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. c Yantnz yanl ise Gereksinim Trleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
5. a Yantnz yanl ise Gereksinim Saptama
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 2
Eitim gereksinimlerinin her tr eit nemde ya
da ayn derecede ivedi deildir. letmelerin
normal ileyii iinde belki de en nemli ya da
ncelikli gereksinim lte dayal olan
gereksinimlerdir nk bunlar ounlukla yasal
ya da sektrel zorunluluklara dayanr. En az
nemli olan ya da ivedilik gstermeyen
gereksinimler ise hissedilen gereksinimlerdir
nk bu gereksinimler genelde bireysel istekleri
yanstr. Ancak yaamsal olaylar ortaya
ktnda en ncelikli gereksinimler bunlar
olabilir nk sonular ykcdr ve telemeye ya
da ihmal etmeye gelmez.

6. c Yantnz yanl ise Gereksinim Saptama

Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. b Yantnz
yanl
ise
Gereksinimlerinin Ayrt Edilmesi
konuyu yeniden gzden geiriniz.

Eitim
balkl

8. d Yantnz
yanl
ise
Gereksinimleri
nceliklendirme Yntemleri balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
9. b Yantnz yanl ise Kurumsal zmleme
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
10. e
Yantnz yanl ise Hedef Kitlenin
Belirlenmesi balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 3
letmelerde eitim gereksinimlerini saptarken
genelde katlmc bir yaklam izlenmesi ve
birden ok yntemin kullanlmas nerilmektedir.
Gereksinim saptama almalarna yneticiler,
uzmanlar, birim temsilcileri, danmanlar vb.
kesimler katlmaktadr. Kullanlan yntemler
araclyla bir yandan var olan bilgilerin
zmlemeleri gerekletirilmekte, bir yandan
yeni bilgiler toplanmakta, bir yandan da gelecee
ynelik
kestirimler
yaplmaktadr.
Hangi
yntemlerin kullanlacana karar verirken de her
yntemin uygun olduu ve olmad durumlardan
hareket edilmektedir.

49

Sra Sizde 4

Sra Sizde 7

letmelerde uygulanan renme ynetim

sistemleri geni bir veri tabanna dayanmaktadr.
Bu veri tabannda deiik balklar altnda ok
miktarda bilgi bulunmaktadr. Eitim atamalar
yaplrken bir yandan kurumsal, bir yandan
mesleki, bir yandan da bireysel deerlendirmeler
yaplmaktadr. grenlerin sorumlu olduklar
grevler ile onlarn sahip olduklar yeterlikler
arasnda eletirmelere gidilmekte ve bu
eletirmeler dorultusunda eitim atamalar
yaplmaktadr. Ayrca, alanlarn kendileri ve
yneticileri de igrenler iin eitim isteminde
bulunabilmektedirler.

letmelerde ncelikli olan eitim ve gelitirme

gereksinimlerini belirlenmeye dnk almalara
eitim ve gelitirme etkinliklerinden sorumlu
olan birimlerin temsilcileri katlmaktadr.
Bunlarn banda insan kaynaklar yetkilileri ve
eitim uzmanlar gelmektedir. ou zaman
bunlara ek olarak yneticiler, birim sorumlular
ve alan temsilcileri de srece katk
salamaktadr. Baz iletmelerde dardan gelen
danmanlardan da destek alnmaktadr

Sra Sizde 8
letmelerde eitim ve gelitirme gereksinimleri
saptanrken hedef kitlenin tanmlanmas da byk
nem tamaktadr. Hedef kitlenin eitimden
yararlanmasn etkileyebilecek tm zelliklerini
belirlemek, yrtlecek almalarn yerinde
olmasn salayacaktr. Bu kapsamda zellikle
birincil hedef kitlenin bir grubun yesi olmaktan
kaynaklanan toplumsal nitelikleri ile bamsz
birer insan olmasndan kaynaklanan bireysel
farkllklar iyi tanmlanmaldr.

Sra Sizde 5
letmede belirlenen bir gereksinimin eitim
gereksinimi olup olmadna karar verebilmek
iin performans yetersizlii ile o performans
yaratabilecek koullarn ilikisine baklmaktadr.
Eer performans sorunu kapasite yetersizliinden
kaynaklanyorsa var olan gereksinim eitim
yoluyla zme kavuturulabilir. Eer kapasite
olduu halde performans yetersizse o zaman
eitimd seenekler daha uygun olabilir.

Sra Sizde 6
Belirlenmi olan eitim gereksinimlerinin
hangilerinin ncelikli olduuna karar vermenin
birok yolu vardr. Bu ii sistemli ve teknik
zmlemelere dayal olarak yapan iletmelerde
nceliklendirmeye dayal eitli karar verme
yntemlerinden yararlanlmaktadr. Sz konusu
tekniklerin bir blmnde kiisel yarglar,
bazlarnda karlkl uzlamalar, bazlarnda da
hesaplamalar etkili olmaktadr.

50

Yararlanlan Kaynaklar
Rothwell, W. J. & Kazanas, H. C. (2008).
Mastering the Instructional Design Process: A
Systematic Approach (4th ed.). San Francisco,
CA: Pfeiffer.

Barbazette, J. (2006). Training Needs

Assessment: Methods, Tools, and Techniques.
San Francisco, CA: Pfeiffer.
Goldstein, I. & Ford, K. (2002). Training in
Organizations:
Needs
Assessment,
Development, and Evaluation (4th ed.).
Belmont, CA: Wadsworth.

Seels, B. & Glasgow, Z. (1998). Making

nstructional Design Decisions (2nd ed.).
Boston, MA: Allyn & Bacon.
imek, A. (2009). Knowledge Economy and
Corporate Universities. In A. Klucznik-Tr, A.
Csepe, & D. Kwiatkowska-Ciotucha (Eds.),
Higher Education, Partnership, Innovation
(pp.127-136). Budapest, Hungary: Publikon.

Gupta, K. (2007). A Practical Guide to Needs

Assessment (2nd ed.). San Francisco, CA:
Pfeiffer-ASTD.
Kuzgun, Y. ve Deryakulu, D. (Ed.). (2006).
Eitimde Bireysel Farkllklar (kinci basm).
Ankara: Nobel.

imek, A. (2011). retim Tasarm (kinci

basm). Ankara: Nobel.

Rossett, A. (1987). Training Needs Assessment.

Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology
Publications.

Tobey, D. (2005). Needs Assessment Basics.

Alexandria, VA: ASTD.

51

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Eitimde program gelitirme kavramnn anlamn ve kapsamn aklayabilecek,
Eitim programlarnn gelitirilmesinin iletmeler asndan tad nemi tartabilecek,
letmelerde, eitim programlarnn gelitirilmesine duyulan gereksinimi aklayabilecek,
Eitim programlarnn gelitirilmesi ile eitim gereksinimleri arasndaki ilikiyi irdeleyebilecek,
letmelerde, eitim programlarnn gelitirilmesi srecinin aamalarn zetleyebilecek,
Eitim programlarn gelitirirken dikkate alnmas gereken ilkeleri deerlendirebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Eitim Program

Eitim Amalar

Eitimde Program Gelitirme

Eitim Programnn erii

Program Gelitirme Sreci

retim Sreleri

Program Gelitirme Modeli

Program ktlarn Deerlendirme

indekiler

Giri

Eitimde Program Gelitirmenin Kavramsal Yaps

Eitim Programlarnn Gelitirilmesine Duyulan Gereksinim

Eitim Programlarnn Gelitirilmesi Sreci

52

Eitim Programlarnn
Gelitirilmesi
GR
Tr, yaps, bykl, retim alan gibi deikenlerden bamsz olarak, tm iletmelerin belli bir
varolu nedeni ve gerekletirmeye alt hedefleri vardr. Bu adan bakldnda iletmelerin,
ngrdkleri sonular elde etmelerine etki eden ok sayda etmenden sz edilebilir.
letmelerde grev yapan insanlarn sahip olduklar nitelikler, hedeflere ulama srecine ve bu
balamda elde edilen sonulara en ok etki eden deikenlerden biridir. Bu bak asyla, bir iletmenin
sahip olduu insan kaynaklarnn nitelii orannda amalarna ulaabildii sylenebilir. Bu gerein
farknda olan pek ok iletme, istihdam edecei igrenlerin seilmesi srecinde olduka titiz
davranmakta, olas riskleri daha srecin banda yok etmenin yol ve yntemlerini aramaktadr.
Gnmzde, kurumsal hedeflere ulama srecinde katk salayacak nitelikli igrenlerin seilmesi ve
istihdam edilmesi nemli bir nkoul olmakla birlikte yeter koul deildir. Bilgi retim ve tketimindeki
hz, kt kaynaklar, mteri ihtiya ve beklentilerindeki deime, kresel dzeyde rekabet etme
zorunluluu, finansal g, retim teknolojisinde meydana gelen deiiklikler gibi balca etmenler, sektr
ayrm gzetmeksizin tm iletmeleri olanca gcyle zorlamaktadr (Eriti, 2005).
Gnmz iletmeleri, an koullar ve zellikle de kreselleme olgusunun etkisiyle, sahip olduklar
kaynaklarn olduka nemli bir blmn yaptklar i konusunda kendilerini gelitirmeye ayrmak
durumundadr. Bunu baarabilmenin ncelikli koullarndan birisi insan kaynaklarnn gelitirilmesidir.
nsan kaynan gelitirmenin bilinen en etkili yolu ise eitimdir.
grenlerin, iin gereklilikleri ynnde gelitirilmesi amacyla gerekletirilen eitim etkinlikleri,
genellikle iletmelerin eitim ya da insan kaynaklar birimleri tarafndan planlanmakta, uygulanmakta ve
deerlendirilmektedir.
grenlere, sorumlu olduklar iler ya da grevlerle ilgili olarak gereksinim duyduklar yeterliklerin
kazandrlmas amacyla gerekletirilen eitsel etkinliklerin baarya ulamas, bu srecin niteliine
baldr. grenlerin niteliklerinin gelitirilmesi sreciyle istenilen sonularn elde edilmesi, gereki bir
gereksinim saptamasna ve buradan hareketle gelitirilecek nitelikli eitim programlarnn varlna
baldr. Eitim programlar, bilimsel ilkeler gz nne alnarak belli bir sistematik dorultusunda ve
zenle planlanmal, uygulanmal ve deerlendirilmelidir.
Eitim programlarnn gelitirilmesi, ok sayda deikeni gz nne almay, srecin her aamasna
ilikin ayrntl ve doru kararlar vermeyi ve youn bir aba harcamay gerektirir. grenlere, gereksinim
duyduklar bilgi, beceri ve tutumlar kazandrlabilmenin yolu budur. Tersi durumda, program gelitirme
ilkeleri ile rtmeyen abalar, kaynak savurganlnn tesinde bir anlam tamayacaktr.
Bu nitede; iletmeler asndan eitim programlar gelitirmenin neden gerekli olduu, bir eitim
programnn hangi bileenlerden olutuu, program gelitirme srecinin aamalar ve bilimsel adan
uygun yollarla eitim programlar gelitirmenin iletmeler asndan tad nem ayrntl olarak ele
alnmaktadr.

53

ETMDE PROGRAM GELTRMENN KAVRAMSAL YAPISI

Eitim
nsan doasna ilikin yaplan aratrmalarn azmsanamayacak bir blm, insan davranlar zerinde
younlamaktadr. nsann nasl bildii, davranlarn hangi yollarla kazand, nasl ve neye gre
davrand, davranlar arasndaki farkllklarn kayna, insan davranlarn etkileyen etmenler gibi
konular, sz konusu aratrmalarda ele alnan balca temalar arasndadr. Bilindii gibi, insanlar doumla
getirdikleri az saydaki davran dndaki tm yeterlikleri yaam iinde sonradan kazanrlar. Bu bilgiyi
nemli klan temel nedenlerden birisi, insanlarn gelitirilebilir bir kapasiteye sahip olduklarn
vurgulamasdr. nsan, davranlarnn tamamn doumla getirmiyorsa, herhangi bir davran nasl
edinebilir? Tm bu sorularn yantlar renme kavramnn iinde gizlidir. nsan, geirdii yaantlar
yoluyla bir davrann ne olduunu ve nasl gerekletirildiini renebilir, koullarn uygun ve
destekleyici olmas durumunda da sz konusu davran ya da davranlar yerine getirir. Ksaca,
davranlarmzn olduka nemli bir blm renme yoluyla kazanlr (Eriti, 2011).
renme, birey ile evresi arasndaki etkileim sonucu ortaya kan grece kalc yaant rnleridir
(imek, 2011). nsann yaam boyunca sren renmelerinin bir blm rastlantsal, nemli bir blm
ise bu amala zel olarak yaplandrlm eitsel ortamlarda planl ve programl olarak gerekleir. Bu
ynyle, belli bir amaca dnk, planl ve bir program kapsamnda gerekletirilen eitim etkinlikleri
yoluyla geirilen yaantlar sonucunda elde edilen kazanmlar, tm rendiklerimiz ierisinde olduka
byk nem tar.

renmenin oluumunda, bireyin renme evresiyle etkileiminin

nasl bir rol olabilir?
grenlerin, grev yaptklar iletmelerde yerine getirdikleri iler konusunda sahip olduklar bilgi,
beceri ve tutumlar da renilmi davranlardr. Eitim etkinlikleri, igrenlerin sahip olduklar
yeterliklerin ve niteliklerinin gelitirilmesi konusunda da belirleyicidir.
Eitim; toplumsal hedefler dorultusunda ve kendi gizilglerine dayal olarak bireylerin davran
rntlerini deitirme yoluyla onlarn geliimlerine katkda bulunma sreci (imek, 2011) olarak
tanmlanabilir. imeke gre, bu tanmdaki vurgu, eitimin toplumsal bir sre olduu, eitim
etkinliklerinin bireyin potansiyelini gz nne almas gerektii, eitim yoluyla yalnzca bireyin
davranlarnn deil, davran rntlerinin deimesi gerektii ve son olarak da eitim etkinliklerinde
odaklanlmas gereken ana unsurun bireyin geliimine katkda bulunma olduudur. Eitim olgusu, belli
bir ii ya da grevi yerine getiren igrenlerin eitimi ya da gelitirilmesi balamnda ele alndnda,
bireysel beklentiler ve kurumsal hedefler dorultusunda, yerine getirmekte olduklar ile ilgili olarak,
igrenlere gereksinim duyduklar bilgi, beceri ve tutumlarn kazandrlmas yoluyla, geliimlerine
katkda bulunma sreci olarak tanmlanabilir. Bu sre, belirlenen gereksinimler dorultusunda, retim
srecine ve bireyin renmesine etki eden tm deikenlerin dikkate alnd eitim programlar yoluyla
gerekletirildiinde amacna ulaabilmektedir.

letmeler asndan bakldnda,

almalarn gerektiren balca nedenler neler olabilir?

igrenlerin

srekli

eitim

letmelerde eitimin tad nem konusunda daha geni bir

tartma iin baknz: Aydnl, H.. ve Halis, M. (2004). Eitimin letme Etkinliindeki Yeri
ve nemi. Eriim adresi: http://www.mevzuatdergisi.com/2004/02a/02.htm

54

Eitim Program
Eitim programnn ne anlama geldii aklanmadan nce, program kavram zerinde durmakta yarar
vardr. Program, belli bir almann amacn, blmlerini, yntemi ve sresini gsteren, ksaca srecin
balangcndan sonulanmasn adein ne tr i ve ilemleri kapsayacan gsteren ayrntl yap olarak
adlandrlabilir.
Sz konusu alma alan eitim olduunda, zerinde ayrntl kararlarn alnaca konunun eitim
etkinlikleri ve bu etkinliklerin gerekletirilmesiyle ilgili olduu sylenebilir. Bu balamda, eitim
program, igrenlerin kazanmalar ngrlen yeterlikleri, bu yeterliklerin kazandrlmas iin belirlenen
ierik yapsn, renme ortamn, kullanlacak yntem, teknik ve stratejileri, igrenlerin eitim
srecinde geirecekleri yaantlar ve deerlendirme srecini ieren program olarak tanmlanabilir.
Burada eitim programnn tad anlam konusunda yaplm deiik tanmlardan sz edilebilir. Bu
tanmlardan kimileri yledir:

Eitim program, belirlenen amalar gerekletirmek iin izlenen ya da eitime katlacak kiiler
iin renme frsatlar sunan ayrntl almadr (Ornstein ve Hunkins, 2009).

Eitim program, eitim hedeflerine ulamak iin planlanan ve ynetilen tm renme

yaantlardr (Glatthorn, Boschee ve Whitehead, 2009).

Eitim programn, elde edilen sonular balamnda ele alan Wiles ve Bondi (2007), eitim
programnn, bireylerin renme srecinde yerine getirecekleri etkinliklerle ya da ne
yapacaklaryla deil, yaptklar eylerin sonunda renecekleri yeterlikler ile ilgili olduunu
belirtmektedir.

Eitim program; oluturulan amalar gerekletirmek iin gelitirilmi, renenlerin

yeterliklerini gelitirecekleri tm eitsel yaantlar kapsayan programdr (Parkay, Anctil ve
Hass, 2006).

Eitim program, gerekletirilmesi planlanan eitimin amacn belirleyen, bilginin ieriini ve

bilginin sunumu srecinde kullanlacak yntemleri, bireylerin kazanmalar ngrlen bilisel,
duyusal ve devinsel yeterlikleri kapsayan plandr (Dijkstra, 2004).

Yukarda yer alan tanmlar incelendiinde, farkllklar iermekle birlikte, ortak ynlerinin de olduu
sylenebilir. Tm tanmlarda vurgulanan eler; eitim programlarnn nceden belirlenen amalar
gerekletirmek zere dzenlendii, bu nedenle srecin her aamasnn amalara ulamaya katk salayc
nitelikte planland, eitim srecinin amacna ulamas iin tm aamalarla ilgili ayrntl ve doru
kararlar alnmas gerektiidir.
Ele alnan tanmlamalara ve yaplan aklamalara dayal olarak, eitim program; renme ve geliimi
destekleyici her trl etkinlii ieren, eitim gereksinimlerine dayal olarak belirlenen amalar
dorultusunda, igrenlerin davran rntlerini deitirme srecinin belirli ilkelere dayal olarak, tm
ynleriyle ve sistematik bir biimde planlanmas ile ilgili kararlar ieren yap olarak tanmlanabilir.
Eitim program, genel hatlaryla kimin, neyi, niin, ne zaman, nerede ve nasl reneceini
betimler. Buradan hareketle, igrenlerin gereksinim duyduklar yeterlikleri kazanmalar amacyla
gerekletirilen tm etkinlikler, eitim programnn kapsamna girer.
Eitim program, insan esinin yer ald her tr kurum ve kuruluta geerlik tayan, iin ya da
yaamn gereklilikleri ile eitim gereksinimleri arasndaki balantlarla ilgilidir (Braslavsky, 1999). teki
tm kurum ve kurulularda olduu gibi, iletmelerdeki eitim etkinlikleri de igrenlerin yerine
getirmekte olduklar ile ilgili gereksinim duyduklar yeterlikleri kazandrmak ve niteliklerini gelitirmek
amacyla yrtlen eitim programlar araclyla gerekletirilir. Bu balamda, eitim etkinliklerinden
amalanan katknn elde edilmesinde, yukarda nemi, kapsam ve bileenleri aklanan eitim
programlarnn gelitirilmesi srecinin ok iyi bilinmesi gerekir.

55

Eitim programlar, yalnzca bir kez gelitirilen, uygulanan ve

deerlendirilerek sonulandrlan bir sre deildir. Eitim etkinliklerinin nitelii; yetersiz
ynleri iyiletirilip gncelleme yapldka artar.

Program Gelitirme
Program gelitirme, eitim amalarnn belirlenerek bireylere kazandrlacak yeterliklere dntrlmesi,
renme yaantlarnn planlanmas, retim srelerinin uygulanmas, programn amalanan yeterlikleri
bireylere kazandrma konusunda hangi lde etkili olduunun deerlendirilmesi aamalarndan oluan
bir aratrma srecidir (Ertrk, 1993).
Program gelitirme; eitim programnn planlamas, uygulanmas ve deerlendirilmesi sreci olarak
da tanmlanabilir (Lunenberg, 2011).
Bu iki tanmdan da anlalabilecei gibi, program gelitirme ana evreden olumaktadr. lk
aamada, igrenlerin eitim gereksinimlerine dayal olarak bu gereksinimleri karlayacak taslak
programn hazrlanmas sz konusudur. Hazrlanan taslak programn n denemelerinin yaplarak
niteliinin snanmas ikinci aamay oluturur. Son aamada ise, n denemede elde edilen sonulara
dayal olarak program btnnde gerekli dzeltmelerin yaplmas ve programn uygulamaya hazr hale
getirilmesi sz konusudur.

Bir program ortaya karmaya hazrlama, hazrlanan taslan n

denemelerini yapp gerekli dzeltmeleri gerekletirmeye gelitirme, uygulamadaki bir
programda zaman iin gncellemeler yapmaya da iyiletirme diyebiliriz
Yukarda yer verilen bilgilere dayal olarak, program gelitirme, igrenlerin eitim gereksinimlerini
karlayarak onlara belirlenen yeterlikleri kazandracak taslak programn hazrlanmas, n denemesinin
yaplmas, gereksinim duyulan boyutlarnn dzeltilmesi ve programn uygulanabilir bir yap haline
getirilmesi sreci olarak tanmlanabilir.
Eitim programlarnn gelitirilmesi kapsaml bir sretir (Wiles ve Bondi, 2007). Bu srete,
belirlenen gereksinimlere dayal olarak program tasarlanr ve bir dizi ilikili etkinlik gerekletirilir.
Tasarlanan programn, ngrlen ltlere uygunluunun ve amalad sonulara ulama derecesinin
belirlenerek, sreci daha nitelikli bir yapya dntrecek kararlarn alnabilmesi amacyla
deerlendirilmesi gerekir. Nitelik gelitirmenin en etkili yollarndan birisi de deerlendirme yoluyla
geribildirim almadr.
Program gelitirmede ama, belli bir ii ya da grevi yerine getirme konusunda, igrenlerin var olan
bilgi, beceri ve tutumlarnn yetersiz kalmas sonucunda ortaya kan gereksinimlerinin karlanmasdr.
Bu balamda, gereksinim duyulan ve eitime konu olan yeterliklerin uygun yntem, teknik ve aralarla
ve gereki bir biimde ortaya konulmas yaamsal nem tar. Program gelitirme srecinin izleyen tm
aamalar belirlenen yeterlikler dorultusunda yaplandrlacandan, yeterliklerin gereki bir biimde
tanmlanmamas tm sreci ilevsizletirebilecektir. te yandan, belirlenen yeterlikleri igrenlere
kazandrmada kullanlacak balamn nitelii, retim srecinde ie koulacak yntemsel kararlar,
amalarla tutarl, nicelik ve nitelik ynyle zengin eitsel ortamlarn dzenlenmesi, ngrlen
yeterliklerin hangi lde gerekletiinin geerli ve gvenilir bir biimde deerlendirilmesi, gelitirilen
programn amacna ulamasna etki eden teki deikenlerdir.
Program gelitirme sreci, ilgili taraflarn oluturduu bir takm almasn, ibirliini gerektirir.
Nitelikli bir program; kapsam, boyutu, sresi, amalar gibi belirleyicilere bal olmakla birlikte,
program gelitirme uzman, konu alan uzman, yneticiler, retim tasarmcs, lme ve deerlendirme
uzman, eitimciler ve renciler olmak zere birok kiinin katlm ile gelitirilebilir (Macdonald,
2003).

56

zlerek belirtmek gerekir ki, eitim programlarnn gelitirmesi pek ok iletme tarafndan yanl
anlalmakta, yorumlanmakta ve uygulanmaktadr. Bu durum da, program, eitimden beklenen katky
salamaktan uzakta kalmakta, kaynaklarn israf edilmesine yol amakta, ok daha kts de igrenlerin
eitime ve kendilerini gelitirmeye olan bak alarn olumsuz ynde etkilemektedir.
Program gelitirme; eitim konusuna karar verme, gereksinim belirleme almas yaplmadan
geliigzel bir biimde igren seme, amaca hizmet etme derecesi gz nne alnmadan belirlenen
ortamlarda, nceden hazrlanan ve nitelii tartmal sunumlarla igrenlere belli bir ierii sunma gibi
basit, ilkel, rastlantsal ve ilevsellikten uzak bir uygulama deildir. Dolaysyla, eitim programlarnn
gelitirilmesi, amirlik, yneticilik, ast ya da st olma temelli kararlarla yrtlebilecek, bir ii ya da
grevi savma anlayyla gerekletirilebilecek bir sre deildir. Eitim programlarnn gelitirilmesi, bu
alanda uzman bir grup gzetiminde, ilgili paydalarn karar ve grlerinin gz nne alnd, renme
ve retme ilkeleri dorultusunda, ibirliine dayal bir takm almas yoluyla gelitirilmesi gereken bir
karar verme srecidir.
Program gelitirme etkinlikleri neden ibirliine dayal bir takm
almas gerektirir?

ETM PROGRAMLARININ GELTRLMESNE DUYULAN

GEREKSNM
grenlerin srekli eitim almasn zorunlu klan ok sayda etmenden sz edilebilir. Srecin en banda,
istihdam edilen igrenin kuruma uyumunu, kurumun ama ve politikalarndan haberdar edilmesini
salamak eitimi gerekli klan nedenler arasndadr. grenler, grev yapacaklar iletmede
kendilerinden beklenen grev ve sorumluluklar, zlk haklar da iinde olmak zere, renmek
zorundadr. grenlerin, yerine getirdikleri ile ilgili olarak, hizmet ncesinde edindikleri bilgilerin
alma ortamnda yetersiz kalmas, igren eitimini zorunlu klan baka bir etmendir. te yandan,
iletme iinde yaanan deiim ve gelimelere uyum salama zorunluluu, rn trnde ya da retim
srelerinde farkllama, iletmenin retim sreleri ve kulland teknoloji gibi nedenlerle, iin
gerektirdii kimi bilgi ve becerilerin yalnzca i banda renilebilmesi, igren eitimi konusundaki
teki gerekliliklerdir.
Bir iletme, igrenlerinin aidiyet duygusunu gelitirmeyi, hatadan olabildiince arnk mal ya da
hizmet retmeyi, verimlilii artrmay, ulusal ya da uluslararas pazarlarda talep grebilecek nitelikte mal
ve hizmet retmeyi amalayabilir. Yukarda belirtilenlerin dnda, iletmeler iin, igrenlerini
eitmelerini zorunlu klan yasal dzenlemeler de sz konusudur. grenlerine, i kazalarn ve meslek
hastalklarn nleyici bilgiler vermek, i gvenliini salayc nlemler almak bunlar arasnda
gsterilebilir. te ykseltilme, grev deitirme, iletme ii yatay ve dikey geilerde igrenlerin yeni
bilgi, beceri ve tutumlar kazanmalarn gerektirir. Tm bunlarn baarlabilmesinin en uygun yolu
eitimden, igrenlerin sahip olduklar niteliklerin gelitirilmesinden gemektedir.
letmelerdeki eitim ve gelitirme almalar; kurumsal geliim, mesleki geliim ve kiisel geliim
olarak kmede tartlabilir. Bir iletme, kurumsal geliim amacyla eitim gereksinimi duyabilir.
Kurum kltrnn, vizyon, misyon, stratejik hedeflerin oluturulmas, yaylmnn salanmas vb. amal
etkinlikler bu balamda ele alnabilir. letmelerde, gerekletirilen eitim etkinlikleriyle igrenlerin
yerine getirdikleri i, iin yaplma yol ve yntemleriyle ilgili bilgi, beceri ve tutum dzeyindeki
yeterliklerinin gelitirilmesi de amalanabilir. Bu tr durumlar mesleki geliim balamnda ele alnmas
gereken rneklerdir. Ek olarak, kimi iletmeler, alanlarnn bireysel ya da kiisel geliim abalarna
katk sunmak amacyla da yeterliklerinin gelimesini, gdlenmelerini salamay amalayabilir. Bu
balamda eitim, tanmlanm bir yeterlik alannda igrenlere gereksinim duyduklar bilgi, beceri ve
tutumlarn kazandrlmas amacyla planlanan ve gerekletirilen etkinliklerdir.

57

grenlerin mesleki ya da kiisel anlamda daha donanml hale

gelmeleri dorudan ya da dolayl olarak bireyin, toplumun ve ilgili kurum ya da kuruluun
geliimi iin de atlm bir admdr.
grenlerin, gereksinim duyduklar yeterliklere ulamalar, eitim srecinde geirdikleri yaantlarn
nitelii ile dorudan ilikilidir. Bu ynyle, eitsel yaantlarn niteliinin, sre sonunda ulalan yeterlik
dzeyinin temel belirleyicisi olduu sylenebilir. grenlerin eitim srecinde nitelikli yaantlar
geirebilmeleri, sreci etkileyen tm deikenlerin belirli bir sistematik kapsamnda, bilimsel bir
anlayla, planl/programl olarak ele alnmasyla ve zenle uygulanp deerlendirilmesiyle olanakldr.
Rastlantsal olarak ileyen bir srecin baarya ulamas, baka bir deyile de amacna hizmet etmesi,
ancak tesadflere baldr. Bireylerin ve kurumlarn sahip olduklar zellikler, koullar, zaman, para,
ortam vb. kt kaynaklar gz nne alndnda, byle bir srecin rastlantlara braklmas, kaynak
savurganlndan ve zaman kaybndan te bir anlam tamaz.
alma alanyla ilgili bilgi, beceri ve tutumlara en st dzeyde sahip igrenlerin, iletmeler iin
ikamesi g ve nemli bir kaynak olduu, retim alan gzetilmeksizin tm kurum ve kurulularn
uluslararas bir rekabet ortamnda bulunduklar gnmzde hibir kurum ya da kuruluun israf etmeyi
gze alaca atl kaynaklar yoktur.
Bireylerin alma alanlaryla ilgili ngrlen yeterlikleri kazanmalar iin nitelikli eitsel ortamlarda
geirecekleri zengin yaantlara, bu koullarn salanmas iin de nitelikli eitim programlarna
gereksinim vardr. nsan kaynaklarnn gelitirilmesi konusunda ulalan sonular, bu amala gelitirilerek
uygulanan eitim programlarnn nitelii ile doru orantldr.
grenlere belirli yeterlikleri kazandrmak amacyla gerekletirilen eitim etkinlikleri kapsam,
yaps ve trne gre deiik alt balklar halinde uygulanmaktadr. Ksa sreli bilgilendirme toplantlar,
iba eitimleri, altaylar, grmeler ve seminerler bu tr uygulamalardan bazlardr. Bu kapsam ve
srede ele alnacak eitim amal etkinlikler iin eitim programlarnn gelitirilmesi yerine retim
tasarm yaplmas ok daha doru ve aklc bir yaklamdr. Eitim programlaryla karlatrldnda, bu
tr eitim uygulamalar daha mikro dzeyde ve ievuruk etkinlikler olarak deerlendirilmelidir.
Eitim programlar, birden ok ders, seminer, altay vb. ieren ok boyutlu ve kapsaml
uygulamalar olarak ele alnmaldr. Bu ynyle, igrenlerin eitim programlar araclyla kazanmalar
amalanan yeterlikler kapsam olarak geni, ayrntl ve ok ynldr.

ETM PROGRAMLARININ GELTRLMES SREC

Bu nitede, program gelitirme kavram ele alnrken srarla vurgulanan konulardan birisi de eitim
programlarnn gelitirilmesinin, bir takm almasn ve ibirliini gerektirdiidir. Sz konusu
ibirliinin kimleri kapsayacaa, ne ekilde allaca, kimin hangi srelerde etkin grev alaca gibi
konular eitim programlarnn gelitirilmesi srecinde karara balanmas gereken ncelikli konulardr.
Program gelitirme srecinde oluturulmas gereken gruplardan ilki koordinasyon grubudur.
Gelitirilecek programla ilgili en st dzeyde karar alacak bu kurulda, iletme tepe ynetiminden
temsilciler, ara kademe yneticileri, insan kaynaklar ya da eitim birimi yneticileri, program gelitirme
uzman, igren temsilcileri, sendika temsilcileri, kalite biriminden temsilciler, eitici temsilcileri, konu
alan uzmanlar ve olanakl ise mteri temsilcileri yer alabilir. Bu grup, ne tr bir eitim programnn
gelitirilmesi gerektii, programdan beklentiler, program iin ayrlacak bte, zamanlama, eitilecek kitle
vb. konularda kararlar alan, gelitirilecek programn onaylanmas ve uygulanmas noktasnda da sz
sahibi olan gruptur.
Program gelitirme srecinde oluturulmas gereken gruplardan ikincisi, sz konusu eitim
programn planlanmas, hazrlanmas, n denemesinin yaplmas, deerlendirilmesi ve gerekli
dzeltmelerin tamamlanmas aamalarnda srekli ve etkin grev yapacak olan gelitirme grubudur. Bu
grupta, program gelitirme uzman, lme ve deerlendirme uzman, retim tasarmcs ve konu alan
uzman gibi kiiler bulunur. Bir iletmede birden ok gelitirme grubu olabilir.
58

Program gelitirme srecinde oluturulmas gereken gruplardan ncs, ihtiya duyulan konularda
program alma grubuna danmanlk yapabilecek uzmanlardan oluan program danma grubudur. Bu
grupta gelitirilmesi ngrlen programn tr, boyut ve kapsamna gre ve duyulan gereksinime gre,
eitim psikolou, felsefeci, sosyolog, halkla ilikiler uzman, eitim teknolou, iletmenin insan
kaynaklar ya da eitim sorumlusu gibi kiiler grev yaparlar. Ancal iletmelerde ou zaman bu grubun
yapaca grevleri koordinasyon grubu stlenmektedir.
Eitim programnn planlanmas, hazrlanmas, n denemesinin yaplmas, deerlendirilmesi ve
gerekli dzeltmelerin tamamlanmas aamalarnn oluturucusu program gelitirme grubu, her program
iin bir program gelitirme alma plan hazrlamaldr.
Program gelitirme alma plan, aadaki balklar ve bu balklara ilikin olarak alnan kararlar
ve aklamalar iermelidir:

lem Ann Oluturulmas

Program gelitirme srecinde, program gelitirme grubu tarafndan hazrlanarak koordinasyon grubunun
onayna sunulmas gereken bu izelgede, program gelitirme srecindeki tm ilemler, ierikleriyle
birlikte ayrntl bir biimde ele alnr. Program gelitirme srecinde ilem a oluturma konusunda yol
gsterici olmas amacyla oluturulan bilgiler izelge 1de sunulmutur.
izelge 3.1: lem a oluturma

Aama

lem numaras
1

Alt ilem

Etkinlikler

1.1

1.1.1

1.2

1.2.1

2.1

2.1.1

2.2

2.1.1

3.1

3.1.1

3.2

3.2.1

4.1

4.1.1

4.2

4.2.2

Planlama
2
Taslak Oluturma
3
n deneme yapma
Uygulamaya hazr
duruma getirme

lem a oluturma srecinde, ncelikle program gelitirme sreci aamalandrlmaldr. Ardndan,

her aamada gerekletirilmesi ngrlen ilemler, bu ilemlere bal alt ilemler ve bu kapsamda
gerekletirilecek etkinliklerin neler olduu raporlatrlmaldr. Her aama, birbirine bal birden ok
ilem, alt ilem ya da etkinlikten oluabilir. Burada nemli olan, program gelitirme srecinde klavuz
niteliindeki bu yapnn olduka ayrntl ve her boyutu kapsayc nitelikte oluturulmasdr. Etkinlikler,
ilgili olduu alt ilem ve bal olarak ilemin nasl gerekletirileceini, neler yaplacan somut olarak
ortaya koymaldr.

-Zaman Ak emasnn Oluturulmas

Program gelitirme grubu tarafndan hazrlanmas gereken bir baka dokuman da i-zaman ak emasnn
oluturulmas ile ilgilidir. Bu dokumanda, sre ierisinde yaplacak her ilem basamaklandrlm bir
ayrntda ve her basamak da gerekletirilmesi ngrlen zaman dilimi ve ngrlen sre balamnda ele
alnr. Program gelitirme grubu, hazrlad i-zaman ak emasn da koordinasyon grubunun onayna
sunmak ve onay almak zorundadr.
Program gelitirme srecinde ilem a yaratma konusunda yol gsterici olmas amacyla oluturulan
bilgiler izelge 2de verilmitir.
-zaman ak emas, program gelitirme sreci ierisinde gerekletirilecek her ilemin, balang ve
biti tarihlerinin, bu balamda gereksinim duyulan ya da ngrlen toplam gerekletirme sresinin ve
59

sz konusu ilem ya da ilemlerin kimler tarafndan gerekletirilecei konularna ilikin alnan kararlar
yanstr.
izelge 3.2: -zaman ak emas

Aama

lem

Balang tarihi

Biti tarihi

Toplam sre

lem
sorumlusu

1
Planlama
2
Taslak
Oluturma

n deneme
yapma

Uygulamaya
hazr duruma
getirme

Program Gelitirme Btesinin Oluturulmas

Birbiri ile balantl ok sayda ilemi ieren eitim programnn gelitirilmesi, ekonomik boyutu da gz
nne alnmas gereken bir sretir. Ekonomik faktrler; n hazrlk yapma, dokmantasyon, ulam,
beslenme, oaltma ilemleri, ulam, uzmanlarn cretleri, retim materyallerinin retilmesi, n
denemenin yaplmas, veri toplama, veri zmleme, rapor hazrlama gibi etmenlerin doal bir sonucu
olarak ortaya kmaktadr. Bu ynyle, eitim programlarnn tasarlanmas, uygulanmas ve
deerlendirilmesi boyutlarnn ne tr bir ekonomik kaynak gerektirdii gereki biimde ve ayrntl
olarak planlanmal ve bu konuda koordinasyon grubunun onay alnmaldr.
Program gelitirme grubu, program gelitirme alma plann hazrlayp, koordinasyon grubunun
onayn aldktan sonra, eitim gereksinimlerini belirleyerek program gelitirme srecine balang yapar.
Program gelitirme btesinin hazrlanmas konusunda yol gsterici olmas amacyla oluturulan bilgiler
izelge 3de verilmitir.
izelge 3.3: Program gelitirme btesi

Aama

Bte tr

Gereke

Birim fiat

Say/sre/kii

Toplam maliyet

Takvim

Planlama
n deneme
yapma

Uygulamaya
hazr
duruma
getirme

Toplam

Program gelitirme sreci; planlama, taslak oluturma, n deneme yapma ve uygulamaya hazr hale
getirme aamalarndan oluur. Bu balamda; program gelitirme srecinin her aamasnda, ne tr bir
bteye (harcama, oaltma, rapor oluturma, ulam, danmanlk, vb.) gereksinim olduu bte
oluturmada karara balanmas gereken bir durumdur. te yandan, bu tr bir bteye neden gereksinim
duyulduu ya da program gelitirme sreci asndan tad nem, sz konusu iin birim fiatnn ne
60

olduu, birim fiatn, say, toplam saat ya da kii trnden karl ve toplam maliyetinin belirlenmesi
bte oluturmada yantlanmas gereken teki sorulardr. Program gelitirme sreci iin gereksinim
duyulan bteye ilikin demelerin hangi zaman aralklarnda ve ne ekilde denmesi gerektii de bte
oluturmada karara balanmaldr.

Eitim Gereksinimlerinin Belirlenmesi

Program gelitirme srecinin balang noktas, gelitirilmesi ngrlen programa duyulan gereksinimin
ortaya konulduu eitim gereksinimlerinin belirlenmesi aamasdr. Gereksinim belirleme, igrenlerin
yerine getirdikleri i ya da iin yaplma yollaryla ilgili gereksinimleri hakknda bilgi toplama ve analiz
etme etkinliklerini kapsayan sretir.
Eitim gereksinimlerinin belirlenmesi konusu, bu kitabn ikinci blmnde ayrntl bir biimde ele
alnmtr. Eitim program gelitirme srecinde yaplmas gereken ilk i, eitilecek insan grubunun ne tr
bir eitime gereksinimi olduunun belirlenmesidir. Bu durumun temel nedeni, eitim gereksinimlerinin,
gelitirilecek programn var olu nedeni ve amalarn belirleyicisi, yol gstericisi olmasdr. Gereksinim
belirleme almalar, eitim programlarnn planlanmasnda, uygulanmasnda ve deerlendirilmesinde
gz nne alnmas gereken temel lttr (Grant, 2002; Witkin ve Altschuld, 1995).

Bir eitim program, hedef kitlede yer alan insanlarn gereksinimlerini

karlad lde ilevseldir.
Eitim gereksinimlerinin belirlenmesi srecinde kullanlan farkl yaklamlar vardr. Bu
yaklamlardan ilki, farklar yaklamdr. Bu yaklama gre eitim gereksinimi, igrenin var olan beceri
dzeyi ile sahip olmas gereken beceri dzeyi arasndaki farkn belirlenmesi ile saptanr. Bir baka
yaklam demokratik yaklamdr. Bu yaklamda gereksinimler, referans alnan gruplar tarafndan
istenilen deerlerin ve deiikliklerin incelenmesiyle saptanr. Bir iletme sz konusu olduunda, ara
kademe yneticileri ya da tepe yneticiler bu referans gruplarna rnek gsterilebilir. Gereksinim
belirlemede yararlanlan baka bir yaklam analitik yaklamdr. Analitik yaklamda, i, yaam, sektr,
kresel ve ulusal dzeydeki gelimelerin analiziyle, ortaya kmas muhtemel gereksinimlerin
belirlenmesi sz konusudur. Son olarak, eitim gereksinimlerinin belirlenmesinde kullanlan bir yaklam
da betimsel yaklamdr. Bu yaklamda ise gereksinimler, belli bir yeterliin ya da niteliin yokluu
nedeniyle ortaya kan sonularla, sz konusu niteliin varlnn salayaca katklarn kyaslanmasyla
belirlenir (Bilen, 2006; Demirel, 2010).
Program gelitirme ve gereksinim analizi birbirleriyle olduka yakndan ilikilidir. Bu durumun temel
nedeni, program gelitirme almalarnn belli bir gereksinimi karlamaya dnk olma zorunluluudur.
Gereksinimler, gereki bir biimde belirlenmesi durumunda retim hedeflerinin belirlenmesine yol
gsterir (Horton ve Raggatt, 1982). Eitime konu olan gereksinimler, iin niteliine dorudan ya da
dolayl olarak etki edecek bireysel gereksinimler ya da mesleki gereksinimler eklinde olabilir (Nieto,
2000; Polka ve Mattia, 2009).
Belirlenen gereksinimler, eitim programlarnn gelitirilmesi srecinin yansra, eitim etkinliklerinin
yrtlmesinde de yol gstericidir. Gereksinimlere dayal olarak oluturulacak olan program hedefleri;
ierik, renme-retme sreci ve deerlendirme aamalarnn gereksinimleri karlayp karlamad
konusunda geri bildirim verir. Bu durum, eitim programlarnn geerliini snamada olduka nemlidir.

Eitim gereksinimleri ile program gelitirme ilikileri iin baknz:

encan, H. ve Erdomu, N. (2005). letmelerde Eitim htiyac Analizi. stanbul: Beta.
Eitim gereksinimlerinin belirlemesinin ardndan, program gelitirme grubunun, gelitirilecek olan
eitim programnda temel alnacak program tasarm yaklamna ve program gelitirme modeline karar
vermesi yerinde olacaktr.
61

Program Tasarm Yaklamna Karar Verme

Program gelitirme grubunun karar vermesi gereken bir baka konu da, gelitirilecek programn hangi
tasarm yaklamn temel alacana karar vermektir. Program tasarm yaklamlar; konu merkezli
tasarmlar, renen merkezli tasarmlar, sorun merkezli tasarmlar gibi balklar altnda kmelenmektedir.
Olduka yaygn bir kullanm alanna sahip olan konu merkezli program tasarm yaklamnda; eitimin
amalar ve eitim ierii olduka n plandadr. Belirlenen ieriin eitim verilmesi ngrlen gruba
aktarmn temel alr. Bu ynyle geleneksel eitim anlayn temsil ettii sylenebilir. Konu merkezli
program tasarm yaklam, konu tasarm, disiplin tasarm, geni alanl tasarm ve sre tasarm olmak
zere, yaygn olarak drt farkl biimde uygulanmaktadr: renen merkezli program tasarm
yaklamnda, tasarmn merkezinde eitim alacak grubun ilgileri ve gereksinimleri vardr. renen
merkezli yaklamlar, yaant merkezli tasarmlar, radikal tasarmlar ve hmanistik tasarmlar gibi alt
balklara ayrlmaktadr. Bu snflamada belirleyici olan, eitim gereksinimlerinin nceden mi, uygulama
srecinde mi, grup dzeyinde mi yoksa bireysel olarak m ele alnmas gerektiidir. Bireysel farkllklara
dayal programlarn gelitirilmesi istei ve eitim gereksinimlerinin nceden bilinemeyecei ya da
ngrlemeyecei vurgusu bu tr tasarmlarda olduka ne kan grler arasndadr. Sorun merkezli
program tasarm yaklam ise, eitime katlacak bireylerin gereksinimlerini dikkate almakla birlikte,
zellikle kltrel ve toplumsal davranlarn retimine odaklanr. Bu tasarm yaklamnda, eitim
programlarnn toplumsal sorunlara, gerek yaamda karlalan sorunlarn zmlenmesine ncelik
vermesi gerektii gr baskndr (Walker, 1990).

Program Gelitirme Modeline Karar Verme

Hatrlanaca gibi, eitim program kavram aklanrken, bir eitim programnn, genel hatlaryla kimin,
neyi, niin, ne zaman, nerede ve nasl reneceini tanmlayan program olduu vurgusu yaplmt. Bu
bilgiden hareketle, eitim programlarnn gelitirilmesi srecinin yukardaki sorulara verilen yantlar ve
bu konuda alnan kararlar ierdii sylenebilir. Eitim programlarnn gelitirilmesi srecinin hangi
aamalardan olutuu konusunda kimi farkl modeller sz konusudur. Bu modellerin ortak zellii,
modeli gelitiren kiilerin adlar ile anlmalardr.
Tyler program gelitirme modeli, kendisinden sonra gelitirilen tm modelleri de etkileyen bir
modeldir. Bu model drt temel konu zerine kuruludur. Gerekletirilmesi hedeflenen eitimsel
amalarn neler olduu, amalarn gerekletirilmesi iin bireylere kazandrlmas gereken yeterliklerin
neler olmas gerektiinin belirlenmesi, sz konusu yeterliklerin en etkili biimde kazandrlabilecei
eitsel dzenlemelere karar verme ve deerlendirme boyutu olarak da ele alnabilecek, programn
amalara ulama derecesinin belirlenmesidir (Tyler, 1993).
Taba program gelitirme modeli, programn amalarnn ifade edilmesi, ieriin seimi ve
dzenlenmesi; amalara ulamay olanakl klacak renme-retme srelerinin belirlenmesi ve
deerlendirme aamalarndan oluur. Bununla birlikte, Taba, program gelitirme srecini yedi aamada
ele almaktadr. Bu aamalar; eitim gereksinimlerinin belirlenmesi, amalarn ifade edilmesi, ieriin
seilmesi, ieriin dzenlenmesi, renme yaantlarnn seimi, renme yaantlarnn dzenlenmesi ve
deerlendirme srecinin dzenlenmesidir (Taba, 1962).
Taba-Tyler program gelitirme modeli, sentez olarak da ele alnabilecek bir modeldir. Model, Taba
modeli ile Tyler modelinin bilekesi niteliindedir. Program amalarnn belirlenmesi ve bireylere
kazandrlacak davran ya da yeterlikler biiminde tanmlanmas modelin ilk aamasdr. Modele gre,
belirlenen amalar ierik ile ilikilendirilmelidir. Modelin ikinci boyutu ierik zelliklerinin belirlenmesi,
nc boyutu programn gerektirdii retme-renme srelerinin yaplandrlmas ve son olarak da
girdi, sre ve kt olmak zere ayrntl deerlendirmenin planlanmasdr.
Saylor, Alexander ve Lewis program gelitirme modeli, program gelitirmeyi sistematik bir yapda ele
alan bir modeldir. Model; programn genel ve zel amalarn belirlenmesiyle balar. zleyen aama,
program ieriinin dzenlenmesi ve ierie uygun renme yaantlarnn oluturulmasdr. Bu aamann
ardndan program, hazrlanan retim planlar dorultusunda uygulanr. Eiticilerin, uygulama srecinde
ierie uygun yntem, teknik, strateji ve retim materyallerini semeleri gerekir. Son aama program
62

tasarmclarnn ve eiticilerin program hakknda karar vermelerini gerektiren deerlendirme aamasdr

(Saylor ve dierleri, 1981).
Miller ve Seller program gelitirme modeli, amalar ve hedef davranlarn belirlenmesi sreciyle
balar. Buna dayal olarak, renme yaantlar kararlatrlr ve retim srecinde ie koulacak
stratejiler belirlenir. Bu modelde ierik boyutu ngrlmemitir. Hazrlanan program uygulanr ve
deerlendirme yoluyla etkililii belirlenir (Ornstein ve Hunkins, 2009).
Davies program gelitirme modeli, i ve grev analizi temelinde yaplandrlmtr. Bu ynyle,
bireylere mesleki ve teknik yeterliklerin kazandrlmasna dnk bir model olduu sylenebilir. Eitimin
amalar, rencilerin nitelikleri, retim stratejisi, retim sreci ve teki tm bileenler i ve grev
analizine gre karara balanr. ve grev analizi yoluyla, iin gerektirdii bilgi, beceri ve tutumlar
belirlenerek bu ltler dorultusunda bireylerin eitim gereksinimleri belirlenir. Eitim gereksinimlerine
dayal olarak da eitim amalar oluturulur. zleyen aama, amalara uygun ieriin ve retim
durumlarnn belirlenmesidir. Bir n uygulama ile program deerlendirilir, gerekli dzenlemelerin
ardndan da uygulanr. Son aama, elde edilen sonularn deerlendirilmesidir.
Yeterlie dayal program gelitirme modeli, sistematik temelli model rneklerinden biri olarak kabul
edilebilir. Program gelitirmeyi; girdi, sre, kt ve geribildirim dncesiyle ele alr. Model be
aamadan oluur. Bunlar; analiz, tasarm, gelitirme, uygulama ve deerlendirmedir. Modele gre,
sreteki her aamann amacna ulamas bir nceki aamann baarsna baldr. Model, eitilecek
kiilerin ve iin gereksinimlerinin belirlenmesi ile balayp ve bireylerin elde ettikleri sonularn
deerlendirilmesi ile sona erer. Eitim gereksinimlerinin gereki bir biimde belirlenmesi, modelin
baars iin byk nem tamaktadr. Geribildirim ise modelin tm aamalarnn gzden geirilmesi ve
gerekli dzenlemelerin yaplarak istenilen sonular alnncaya kadar srdrlmesi bakmndan nemli
grlmektedir (Kallioinen, 2007).
Kerr program gelitirme modeli, program gelitirme srecini drt aamada ele alr. Bu aamalar;
amalar, bilgi, deerlendirme ve renme yaantlardr. Modele gre; her aama teki aamalar etkileme
gcne sahiptir. Modelde sre, amalarn belirlenmesi ile balar. kinci aama, amalara dayal olarak
bilginin oluturulmas, nc aama deerlendirme ve son aama da renme yaantlarnn
oluturulmasdr (Smith, 2000).
Grld gibi, yaklamlar farkl olsa da, eitim amalarnn oluturulmas, ieriin dzenlenmesi,
retim sreleri ve deerlendirme hemen hemen tm modellerde yer alan ortak elerdir.
lgili alanyaznda, program gelitirme sreci, programn planlanmas, program tasarsnn
hazrlanmas, uygulanmas ve deerlendirilmesi olmak zere drt temel aamada ele alnmaktadr.
Program gelitirme srecinin planlanmas aamasnda yaplmas gerekenler; alma gruplarnn
oluturulmas, alma plannn hazrlanmas, uygun ara, yntem ve tekniklerle eitim ihtiyalarnn
belirlenmesidir. Program tasarsnn hazrlanmas aamasnda ise; eitim programnn ama, ierik,
renme-retme sreci ve deerlendirme olmak zere tm ynleriyle dzenlenmesi sz konusudur.
zleyen ilem, taslak olarak gelitirilen programn uygulanmasdr. Planlanan ve uygulanan eitim
programnn deerlendirilmesi sreteki son aamadr. Deerlendirme yoluyla, uygulanan programlarn
etkililii hakknda karar verilir. te yandan, deerlendirme sonucu elde edilen bulgulara dayal olarak,
sz konusu programn gelitirilmeye ak alanlar belirlenir ve program iyiletirme srecine sreklilik
kazandrlr. Bir program gelitirme srecinde gz nne alnmas gereken temel boyutlar ve yantlanmas
gereken balca sorular unlardr:

Programn gelitirilecei kurumun programdan beklentileri nedir?

Programn genel amalar nelerdir?

Program ne tr yeterlikleri iermektedir?

Programn gerektirdii maliyet nedir?

Programn hedef kitlesi kimdir ve temel zellikleri nelerdir?

63

Programn amacna ulamas ne tr bir retim tasarmn gerektirmektedir?

Programn amalarna ulamas ne tr bir ierii gerektirmektedir?

erik ne ekilde yaplandrlmal ve sunulmaldr?

Belirlenen yeterliklerin igrenlere kazandrlmas ne tr eitsel ortamlar gerekli klmaktadr?

Sz konusu eitsel ortamlar hangi kaynaklardan salanacaktr?

Program uygulanmasnn gerektirdii sre nedir?

Ne tr bir zaman planlamasna gereksinim vardr?

Temel renme kaynaklar neler olmaldr?

Kullanlacak retim materyalleri nelerdir?

Destek niteliinde, pekitirici etkinlikler neler olmaldr?

Program hangi ara ve yntemlerle ve ne ekilde deerlendirilecektir?

Deerlendirme sonular ne amala kullanlacaktr?

Programdaki baar ya da baarszlk ne ekilde belirlenecektir?

Eitim programlarnn gelitirilmesi; gereksinimlere dayal olarak programn amalarnn

belirlenmesi, igrenlere kazandrlacak yeterliklere dntrlmesi, ieriin seimi ve dzenlenmesi,
renme yaantlar ve eitim durumlarnn tasarmlanmas, uygulamann gerekletirilmesi, programn
ngrlen yeterlikleri igrenlere kazandrma konusundaki etkililiinin deerlendirilmesi ve gerekli
dzenlemelerin yaplmasnn ardndan programn gerek/yaygn uygulamaya hazr duruma getirilmesi
aamalarndan oluan bir sretir (Marsh, 2009).
Program gelitirme grubu, yukarda sz edilen almalar hazrlayp gerekli kararlar verir ve
koordinasyon grubunun onayn aldktan sonra eitim programn gelitirme srecine balar. Bu
sistematik, aada genel izgileriyle aklanmaktadr.

Eitim Amalarnn Oluturulmas

Eitim programlarnn gelitirilmesi srecinde ikinci aama; belirlenen eitim gereksinimlerine bal
olarak programn amalarnn ortaya konulmasdr. Eitim amalar, igrenlerin eitim srecinde
kazanmalar hedeflenen bilgi, beceri ve tutum trndeki yeterlikleri ifade etmektedir (Lattuca ve Stark,
2009). Eitim amalarn belirlenmesi ile programa katlacak igrenlere ynelik geliimsel beklentiler
ortaya konulur. Bununla birlikte, eitim amalarnn oluturulmasyla, eitim programn varolu nedenleri
tanmlanr, programn teki tm boyutlarnn da amalar dorultusunda dzenlenmesinin n alm
olur. Eitim amalar, deerlendirme yapabilmenin de nkouldur.

Amalar, eitim programlarnn ynlendiricisidir.

Eitim amalar, programa katlacak igrenlere ne tr yeterlikler kazandrlaca dikkate alnarak
belirlenir. Eitim amalarnn snflandrmas konusunda gelitirilen yaklamlar arasnda, alanda en ok
kullanlan Benjamin Bloom tarafndan gelitirilen snflamadr.
Aamal ama yazma yaklamn benimseyen bu snflamada amalar; bilisel, duyusal ve devinsel
olmak zere alanda snflandrlmtr. Bilisel alan; bilme, alglama, hatrlama ve sorgulama gibi
srelerle ilgili amalar kapsamaktadr. Bilisel alan, zihinsel renmelerin ounlukta olduu ve
bireylerin zihinsel yetilerinin gelitirildii alandr (imek, 2011). Bir igrenin, grev yapt retim
bandndaki i akn aklayabilmesi bu alana rnek gsterilebilir. Duyusal alanda duygularn yansra
tutum, inan ve deer verme gibi niteliklerle ilgili amalar yer almaktadr. grenlerin grev yaptklar
64

iletmeye ilikin olumlu duygulara sahip olmalar, ilerini yapmaya istekli olmalar ya da verimli
almay nemsemeleri duyusal yeterliklere rnek gsterilebilir. Zihin ve kas koordinasyonunu
gerektiren becerilerin baskn olduu devinsel alan ise alglama, klavuzla birlikte yapma, beceri haline
getirme, duruma uydurma ve yaratma alt basamaklarndan meydana gelmektedir. Devinsel alan, belirli
kas gruplarn doru kullanarak bir ii ya da belli bir yeterlii gerekletirmeye ynelik amalar
kapsamaktadr (Marsh, 2009). Bir torna makinesini doru kullanma, viday belirlenen nitelikte ve
ngrld biimde skma devinsel alanla ilgili bir yeterlik rneidir.
Eitim amalarnn oluturulmas konusunda nem tayan bir baka nemli konu da, igrenlere
kazandrlacak yeterliklerin trnn belirlenmesine ek olarak, sz konusu yeterliin hangi dzeyde
kazandrlacana karar verilmesidir nk her alan da (bilisel, duyusal ve devinsel) olduka farkl
yeterlik dzeylerinden olumaktadr. Bu konuda genel anlamda yol gsterici olan, iletmenin beklentileri,
iin gereklilikleri ve igrenlerin bu konudaki eitim gereksinimleridir. Eitim amalarnn aamal
snflamas konusunda oluturulan ierik, izelge 4de yeterlik tr, yeterlik dzeyleri ve yeterlik trleri
ile yeterlik alanlar ilikilendirilerek verilmitir.
izelge 3.4: Eitim amalarnn aamal snflamas

Eitim amacnn ilgili olduu yeterlik tr

Tanma, anmsama, yorumlama,

rnek gsterme, snflama, zetleme,
sonu karma, karlatrma,
aklama, yapma, tamamlama,
farkllatrma, rgtleme, niteleme,
kontrol etme, eletirme, oluturma,
planlama.

stekli olma, eyleme geme,

kabul etme, aba harcama,
mdahale etme, savunma,
tartma, gsterme, izleme,
dinleme, yarglama,
dzenleme, katlma,
paylama, destekleme, deer
verme, i birlii yapma,
uygulama

Yaratma

Duruma uydurma

Beceri haline gerime

Klavuzla yapma

Alglama

Kiilik haline getirme

Devinsel

rgtleme

Deer verme

Tepkide bulunma

steklilik gsterme

Yaratma

Duyusal

Deerlendirme

Analiz etme

Uygulama

Anlama

Hatrlama

Bilisel

Seme, ayrt etme,

ilikilendirme, balama,
gsterme, hareket etme,
izleme, tekrar etme,
yaplandrma, glendirme,
organize etme, uyarlama,
deitirme, eitlendirme,
birletirme, oluturma, yapma

Yeterlie dayal ama yazma yaklamna gre, eitim programlarnda amalar konusunda dikkat
edilmesi gereken en nemli noktalardan birisi, amalarn program sonunda igrenlerin sahip olacaklar
davranlar ya da yeterlikler biiminde ifadelendirilmesidir. Amalarn doru bir ekilde oluturulup,
davranlar ya da yeterlikler olarak ifade edilmesi, retim etkinliklerini ynlendirme ve deerlendirme
iin anlaml bir temel salar (Wiles ve Bondi, 2007). Bu yaklam, programn sonunda renenlerin hangi
standartlarda ve neleri yapabileceklerini ortaya koymas balamnda katk salar. Bu ynyle amalar,
eitim programn tamamlayan igrenlerin davranlarn ve igrenlerin sz konusu davranlar hangi
koullarda yapmas gerektiini belirtir ve kabul edilebilir minimum performans dzeyini aklar (Henson,
1995).
Eitim program gelitirme srecinde amalar belirlenirken igrenlere kazandrlmas istenen
yeterliklerin bilisel, duyusal ya da devinsel alanlardan hangisi ile ilgili olduuna karar verilmeli, gerekli
grld takdirde her alanla ilgili amalara yer verilmelidir. Bu konuda yol gsterici ve belirleyici
65

olan eitim gereksinimleridir. Eitim program gelitirme srecinde, amalar belirlenirken gz nne
alnmas gereken kimi ltler sz konusudur. Bu ltlere gre amalar (Taymaz, 1997);

Kuruluun amalar ve politikalar ile tutarl olmaldr.

grenlerin ve kuruluun gereksinimlerini karlamaldr.

Program tamamlayan igrenlerin neler yapabileceklerini ifade etmelidir.

Ak ve net bir biimde ortaya konulmaldr.

Gerekletirilebilir nitelikte olmaldr.

llebilir yetkinliklere dayanmaldr.

Birbirleri ile tutarl ya da birbirini destekleyici olmaldr.

grenlerin nbilgileri ile bireysel zellikleri dikkate alnarak belirlenmelidir.

Aada, aamal ama yazma ve yeterlie dayal ama yazma konusunda gelitirilmi baz rnekler
yer almaktadr.
1.

letme iindeki grev ve sorumluluklarn belirtebilir. Bu ifade, bilisel alann bilgi dzeyinde
tanmlanm bir eitim amacdr. Eitim programn baaryla tamamlayan bir igrenin, grev
yapt birimde kendisinden beklenen grev ve sorumluluklarn neler olduu konusunda bilgi
sahibi olacan ifade etmektedir.

2.

letme iindeki grev ve sorumluluklarn aklayabilir. Bu ifade ise, bilisel alann kavrama
dzeyinde tanmlanm bir eitim amacdr. Eitim programn baaryla tamamlayan bir
igrenin, grev yapt birimde kendisinden beklenen grev ve sorumluluklar konusunda rnek
verebilecek, aklamalar yapabilecek, neden-sonu ilikileri kurabilecek dzeyde bir yeterlie
sahip olmas ngrlmtr.

3.

letme iindeki grev ve sorumluluklarn yerine getirmede istekli olur. Bu ifade, duyusal
alann deer verme dzeyinde tanmlanm bir eitim amacdr. Eitim programn baaryla
tamamlayan bir igrenin, grev yapt birimde kendisinden beklenen grev ve sorumluluklar
bilmesi kimi zaman tek bana yeterli deildir. grenlerin, sahip olduklar bilginin gereini
yerine getirme konusunda isteklilik kazanmalar ayr bir yeterlik konusudur. Bu ama ifadesinde
ngrlen yeterlik, program baaryla tamamlayan bir igrenin, grev ve sorumluluklarn
istekli, gayretli, iten bir biimde yerine getirme yeterlii kazanmasdr.

4.

Matkab, kullanm ilkelerine uygun olarak kullanabilir. Bu ifade, devinsel alann beceri haline
getirme dzeyinde tanmlanm bir eitim amacdr. Kimi yeterlikler beceri gerektirir. Bir aletin
kullanm ilkeleri dorultusunda, doru tutma biimiyle, doru ilem admlarn izleyerek
kullanlmas bu duruma rnek oluturur. Bu ynyle iletmeler, eitim programlar yoluyla,
igrenlerin bilgilerinin yansra becerilerini gelitirmeyi de amalayabilirler. Bu ama
ifadesinde ngrlen yeterlik, program baaryla tamamlayan bir igrenin, retim srecinde
kullanlan matkab kullanm ilkeleri dorultusunda kullanabilme becerisine sahip olmasn
ngrmektedir.

5.

Matkab kullanarak, bir dakikada 10 vida delii aabilir. Bu ifade, yeterlie dayal tanmlanm
bir eitim amacdr. grenlerin sahip olduklar bilgi, beceri ve tutumlara ek olarak, iletmelerde
kimi zaman da belli bir iin, belli bir srede ve belli bir nitelikte yaplmas gereklilii sz konusu
olabilir. zellikle retim srelerinde, bir bantta retilen rn, baka retim bantlarnda ileme
alnacak ise, nceki bandn performans teki ilem srelerini de dorudan etkileyecektir. Bu
ama ifadesinde, sz konusu eitim programn baaryla tamamlayan bir igrenin, grev
yapt retim bandnda matkab kullanarak, bir dakikada, 10 vida delii aabilecek bir yeterlik
dzeyine sahip olacan ngrmektedir.

Eitim amalarnn belirlenmesi ileminin ardndan yaplmas gereken, program gelitirme srecinin
ikinci ana aamas olan retim ierii ile ilgili kararlarn alnmasdr.

66

erik Belirleme
erik, bireylerin kazanmas gereken bilgi, beceri ve tutum gibi davranlar kapsayan, kavramlar, olgular,
ilkeler, yaklamlar, deerler, ltler, kuramlar ve genellemeler gibi bilgi birikimlerinin sistemli bir
biimde birlemesi ile oluan yapy ifade etmektedir (Bilen, 2006). erik denildiinde akla yalnzca
konular gelmemelidir. erik; zm bekleyen bir sorun, bir proje, kazanlacak bilgi, ilke, kural ya da
olgulardan da oluabilir (Henson, 1995).
erik seiminde gz nne alnmas gereken ltler unlardr (Bunch, 2009; Demirel, 2010;
Ornstein ve Hunkins, 2009):
Geerlik ve gvenirlik. Geerlilik, seilen bir ieriin gerek ve doru bilgileri kapsamasdr. lkeleri
ak, her durumda uygulanabilen ve deerlendirilebilen, boyutlar kendini aklamada yeterli olan gncel
bilgi ise gvenilirdir.
Bireyin ilgilerine dnk olma ve gereksinimini karlama. Seilecek ierik, igrenlerin ilgi
duyacaklar konu ve bilgilerden olumal, onlar renmeye gdleyebilmeli, gereksinimlerini karlayc
nitelikte olmaldr.
Bilimsellik. Seilecek olan ierik igrenleri yeni bilgileri aratrmaya tevik etmeli ve yeni
dncelere temel oluturmaldr. erik, znel yarglardan deil nesnel, salam gerekiyorsa ispatlanm
bilgilerden olumaldr.
Kullanllk. erik, igrenlerin var olan potansiyellerini gelitirmeye katk salamal, u anki ve
gelecekte ortaya kabilecek sorunlarna yant verebilmelidir.
renilebilirlik. erik renme ilkeleriyle uyumlu olmaldr. Bilgiler, basitten karmaa, kolaydan
zora, somuttan soyuta, kavramdan ilke ve genellemelere doru dizilmeli, bilimsel ve felsefi bilgilerle ters
dmemelidir.
Sosyal gereklerle tutarllk. erik igrenlere gerekli olan bilgileri vermeli, renmede amacn
konular renmek deil, konulardan renmekten olduu gzden karlmamaldr.
nemlilik. Seilecek ierikte yer alacak bilgiler, mutlak biimde nemlilik gibi bir lte gre
seilmeli, seilecek ierikte, alandaki tm bilgiler yerine programn amalarna katk salayan grler,
kavramlar, ilkeler, genellemelere yer verilmelidir.
Program gelitirme srecinde, ieriin seiminde dikkat edilmesi gereken noktalar aadaki gibi de
snflandrlabilir. Genel olarak ierik (Ornstein ve Hunkins, 2009);

Programn amalar ile tutarl olmaldr.

Bilimsel adan doru bilgileri iermelidir.

Gncel ve anlaml olmaldr.

Etkili bir biimde rgtlenmeli ve sistematik olmaldr.

Bireylerin sahip olduklar nbilgiler ile ilikili olmaldr.

Temel ayrntlar kapsamaldr.

Bireylerin ilgilerine ynelik olmaldr.

Bireyler asndan yararl ve renilebilir olmaldr.

Gerek yaam, i yaam ve iin gereklilikleri ile balantl olmaldr.

Eitim programnda yer alacak ieriin seimi kadar nemli bir konu da, retim amacyla belirlenen
ieriin yaplandrlmasdr. eriin yaplandrlmas amacyla kullanlan farkl yaklamlar sz
konusudur (Mina ve dierleri, 2005; Ornstein ve Hunkins, 2009).

67

Dorusal programlama yaklam: Belirli bir sra izleyen ya da aamallk zellii gsteren, birbirinin
nkoulu olan renmelerin oluturduu konu alanlarnda kullanlan bir yaklamdr. rnein, igrenlere
iletmenin ama ve politikas, rgt yaps, yetki ve sorumluluklar ile ilgili verilecek olan bir eitimde,
tm bu konular aamal bir biimde genelden zele doru sralanarak sunulabilir.
Sarmal programlama yaklam: nceden renilmi konularn geni bir kapsamda ele alnarak tekrar
edildii ve ieriin esnek bir biimde rgtlenmesini salayan bir yaklamdr. rnein, igrenlere daha
nce bilgisayar becerilerini gelitirmek zere verilen bir eitimin, ofis programlarn ayrntl bir biimde
kullanmay renmelerini salamak amacyla verilmesi durumunda ierik sarmal programlama yaklam
kullanlarak oluturulabilir.
Modler programlama yaklam: Birbirleri ile ilikili olmayan ya da birbirleri iin nkoul olmayan
konu alanlarnn bamsz yaplar olarak ele alnmasn salayan yaklamdr. erik niteler halinde
dzenlenir. Modllerin birbiriyle ilikili olmas beklenmez. Konularn hangi srayla renilecei
konusunda esnektir. rnein, bir iletmede alanlara sorun zme, kiileraras iletiim, i gvenlii,
pazarlama konularnda verilecek olan bir eitimde, ierik modler programlama yaklamndan
yararlanlarak rgtlenebilir.
Piramitsel programlama yaklam: erik balangta geni bir kapsamda ele alnr, zamanla kapsam
daraltlarak, derinletirilir ve katlmclarn sz konusu alanda uzmanlamalarnn salanmas amalanr.
Konu alannda uzmanlama salamay temel almas nedeniyle esnek bir yapya sahip deildir. rnein,
bir iletmede insan kaynaklar ya da eitim biriminde grev alacak bir igrenin ncelikle genel anlamda
rgt yaps, retim alan, retim birimleri, sektr, alanlarn zellikleri gibi konularda bir eitim
verilmesinin ardndan sz konusu eitim iletme ve insan kaynaklar boyutunda derinletirilecek ise
eitimin ierii piramitsel programlama yaklam kullanlarak oluturulabilir.
ekirdek programlama yaklam: Tm igrenler belirlenen ortak konular rendikten sonra, ilgileri
dorultusunda setikleri alanlarda ayrntl bilgi edinmeleri salanr. rnein, bir iletme alanlarna
bilgisayar kullanm becerileri konusunda bir eitim verdikten sonra, rn tasarm blmnde alanlar
izim programlar, retim blmnde alanlar istatistik programlar konusunda kendilerini gelitirmek
isteyebilirler. Bu tr eitim programnn ieriinin yaplandrlmasnda ekirdek programlama yaklam
kullanlabilir.
Proje merkezli programlama yaklam:
Program ieriini oluturan konular, konularn
dallandrlmas, ilikilendirilmesi balamnda ayrntl bir harita biiminde dzenlenerek katlmclara
sunulur ve hangi zaman aralnda hangi konu zerinde almalar gerektii konusunda bilgi verilerek
ieriin renilmesi katlmclarn sorumluluuna braklr. Bu yaklamda konular kk projeler olarak
da belirlenebilir. rn ya da hizmetin niteliini gelitirmek amacyla dzenlenecek bir eitimde bu tr bir
yaklamdan yararlanlabilir.
Sorun merkezli programlama yaklam: Balangta yaplandrlm bir ierik sz konusu deildir.
Programn ierii, renenlerin gereksinimlerine ve sorularna gre oluturulur. Bu yaklam renenlerin
gereksinimlerini temel alr. Bir iletmede grev yeri deitirilen ya da terfi eden igrenlere, yeni
grevlerine ilikin haklar, yetkileri ve sorumluluklar konusunda verilecek eitimin ierii bu yaklamla
dzenlenebilir.

Eitim Amalar ile Eitim erii Bann Oluturulmas

Program gelitirme srecinde, retim ieriinin belirlenmesinin ardndan gerekletirilmesi gereken bir
ilem de ama-ierik izelgesinin oluturulmasdr. Farkl kaynaklarda belirtke izelgesi olarak da
adlandrlan bu izelge yoluyla, eitim amalar ile retim ierii arasnda bir ba kurulur. Ama-ierik
izelgesi, eitim programnda yer alan amalarla program ieriinin yatay/dikey ya da satr/stun olmak
zere iki boyutlu bir izelge zerinde ilikilendirilerek gsterilmesi temeline dayanr. izelgenin dikey
boyutunda eitim programnn amalar ve amalarn dzeyleri yer alr. Yatay boyutta ise belirlenen
retim ierii kendi iinde balklandrlarak ya da renme niteleri biiminde yaplandrlarak her biri
bir satra gelecek biimde yazlr. Bu konuda yol gsterici olmas amacyla izelge 5de ereve nitelikli
bir rnee yer verilmitir.
68

izelge 3.5: Eitim amalar ile eitim ierii bann oluturulmas

Eitim amacnn ilgili olduu yeterlik tr

Yaratma

Duruma uydurma

Beceri haline gerime

Klavuzla yapma

Uyarlma

Devinsel

Kiilik haline getirme

rgtleme

Deer verme

Tepkide bulunma

Alma

Deerlendirme

Duyusal

Sentez

Analiz

Uygulama

Kavrama

erik / Blmler

Bilgi

Bilisel

Blm/nite 1
Blm/nite 2
Blm/nite 3
Blm/nite 4
Blm/nite 5
Blm/nite 6
Blm/nite 7

Yukarda da belirtildii gibi, eitim program yoluyla igrenlere kazandrlmas amalanan

yeterlikler birbirlerinden olduka farkl tr ve dzeylerde olabilir. Aamal ama yazma srecinde ifade
edildii gibi igrenlere kazandrlacak yeterlikler bilisel, duyusal ve devinsel olmak zere temelde
yeterlik alan ile ilgilidir. Ancak, bu alan da, renme dzeyi olarak alt alanlara ve farkl renme
dzeylerine ayrmaktadr. rnek olarak, herhangi bir bilginin igrenlere tanma, hatrlama, belirleme
dzeyinde bir yeterlik olarak kazandrlmas ile ok daha st bir bilisel dzeyde; analiz, sentez ya da
deerlendirme dzeyinde kazandrlmas ayn deildir. Bu ynyle, eitim amacnn ilgili olduu yeterlik
trne ek olarak, kazandrlmas ngrlen yeterlik dzeyinin de bilinmesi gerekir. Tr ayn olsa bile
(bilisel, duyusal ya da devinsel), farkl dzeylerde yeterlik kazandrmak, farkl ierik yaplarnn
oluturulmasn, farkl retim srelerini ve farkl lme ve deerlendirme uygulamalarn gerektirir.
Eitim amalar ile eitim ierii bann oluturulmas srecinde nem tayan konu, hangi tr ve
dzeydeki yeterliklerin ya da ieriin hangi konular balamnda kazandrlacann belirlenmesidir.
Eitim amalar ile retim ierii arasndaki ba, her eitim amac ile ilgili amacn gerekletirilecei
retim ieriinin kesitii alana arp (X) iaretinin konulmasyla kurulur. Eitim amalar ile retim
ierii arasnda iyi bir ba kurulmas, retim sreleri ile deerlendirme aamalarnda alnacak nemli
kararlara k tutar.

Eitim ieriini yaplandrmada kullanlacak yaklama hangi ltler

dorultusunda karar verilebilir?

69

Eitim programlarnda yer alaacak ierik trleri ve bunlarn nasl

retilmesi gerektii konusunda geni bilgi iin baknz: imek, A. (Ed.). (2006). erik
Trlerine Dayal retim. Ankara: Nobel.

retme-renme Srelerinin Belirlenmesi

Eitim programlarnn gelitirilmesi srecinde eitim amalarnn ve ieriin belirlenmesinin ardndan
gerekletirilmesi gereken aama, retme-renme srelerinin oluturulmasdr. Bu aama, farkl
kaynaklarda eitim durumlarnn tasarlanmas olarak da ifade edilmektedir.
Bu aamada, igrenlerin belirlenen yeterlikleri kazanmalar srecine etki edebilecek tm deikenler
birbirleri ile ilikilendirilerek ele alnr. retim ortamnn dzenlenmesi, retim yntem, teknik,
stratejilerinin seilmesi ve kullanlmas, retim materyallerinin gelitirilmesi, ilgi ve motivasyonun,
renci katlmnn salanmas, eiticinin nitelikleri ve ngrlen zaman, sz konusu deikenlerden
kimileridir (Posner ve Rudnitsky, 2006; imek, 2011). Tm evresel deikenlerin, katlmclarn
amalanan renmeleri gerekletirebilecekleri ekilde dzenlenmesi gerekir. Eitici renme-retme
srecinin bu karmak yaps iinde yapaca tm etkinliklerin amaca, renciye gre olmasna dikkat
etmeli, renme ilkelerini ve renci zelliklerini gz nnde bulundurmaldr (McKernan, 2008).
retim sreci, eitim programnn amalarna ulamak iin belirlenen ieriin, eitime katlan
igrenlere ne ekilde sunulaca konusunda verilen kararlar ve uygulamalar ierir. Baka bir deyile,
eitim alacak igrenlerin srete geirecekleri yaantlarn kararlatrld aamadr. Bu aamada,
ieriin sunumunda kullanlacak retme yaklamlarnn, retim stratejilerinin, yntem ve tekniklerin,
kullanlacak retim materyallerinin belirlenmesi ve retimin zaman, ortam, retme-renme ilkeleri
dorultusunda yaplandrlmas gerekmektedir.
Eitim etkinliklerinin gerekletirilmesi sreci ile ilgili olarak karar verilmesi gereken konulardan ilki,
kullanlacak retme stratejisinin belirlenmesidir. Alanyaznda, temel retme stratejisinden sz
edilmektedir. Bu stratejilerden ilki, eitime katlanlarn konu hakknda yeterli n bilgiye sahip
olmadklar durumlarda tercih edilmesi nerilen ve daha ok bilisel alann temel dzeyleri ile ilgili
yeterlik kazandrmada etkili olan sunu yoluyla retme stratejisidir. reten merkezli bir stratejidir. Bu
stratejinin uygulanmasnda, reten konumundaki kii konu ile ilgili bilgileri sunar, renenlerin yeni
rendikleri bilgiler ile nceki bilgileri arasnda balant kurmalar ve ierii renmeleri beklenir. Bir
baka retme stratejisi; bulu yoluyla retme stratejisidir. reten konumundaki kiinin yol gsterici
olduu, renme sorumluluunu renenlerin stlendikleri ve bilgiyi kendilerinin kefetmeleri esasna
dayal bir stratejidir. Eitim durumlarnn belirlenmesinde yararlanlabilecek bir baka strateji de
aratrma ve inceleme yoluyla retme stratejisidir. zellikle sorun zme becerilerinin retilmesinde
etkili bir biimde kullanlabilen bir stratejidir. Bu strateji, bulu yoluyla retme stratejisi balamnda da
ele alnabilecek bir stratejidir. Bu durumun temel nedeni; bulu yapmann, kefetme, aratrma, sorun
zme, karar verme ve dnme becerilerini de ieriyor olmasdr.
retim srelerinin yaplandrlmasnda, kullanlacak retme stratejisinin belirlenmesinin ardndan,
ieriin sunumunda ie koulacak yntem, teknik ve taktikler belirlenmelidir. Belirlenen eitim amalar,
renenler iin ngrlen yaantlarn nitelii ve seilen ieriin yaps, bu konuda karar vermede ana
belirleyicilerdir. renenlerin konu hakknda yeterli bir nbilgiye sahip olmadklar bir srete bilgiyi
retenin sunmas ilkesine dayal anlatm ve gsterim gibi yntemler ile dz anlatm ve soru-yant gibi
tekniklerden yararlanlabilir. te yandan, renenlerin, eitimci ve teki renenlerle etkileim
kurmasna olanak veren tartma ve rnekolay yntemi gibi yntemler ile beyin frtnas ve mikroretim
gibi teknikler dnme becerilerinin kazandrlmasnda etkili sonular veren seenekler arasndadr.
Ama; renenlere ibirliine dayal alma, dnme, sorun zme vb. beceriler kazandrmak ise de,
renenlerin bireysel ve takm olarak almalarna olanak veren proje yntemi ve sorun zme yntemi
ile deney ve benzetim gibi tekniklerden yararlanlabilir.
retim ieriinin sunumunda kullanlacak yntem ve tekniklerin seiminde gz nne alnmas
gereken kimi deikenler unlardr:
70

Eitim amalar

renenlerin renmeye hazrbulunuluk dzeyleri

renenlerin kiisel zellikleri ve bireysel farkllklar

Eitim ortamnn nitelii

Konu alan

retim materyallerinin tr ve nitelii

Eitici yeterlikleri

Eitim iin ayrlan sre

Grubun bykl

retim ieriinin sunumunda kullanlacak yntem ve tekniklerin seilmesi aamas, program

gelitirme srecinin en can alc esi durumundadr. Seilecek yntem ve teknikler; eitim programnn
amalarna hizmet etmeli, renenlerin gereksinimlerini karlayc bir nitelikte olmaldr. Eitime
katlanlar, srete geirdikleri yaantlardan haz duymaldr. retim sreci, renenlerin renme
gcn amamal, onlar eletirel, sorgulayc ve yaratc dnmeye sevk edebilmeli, sorun zme
becerilerini ve yaratclklarn gelitirebilmelidir (Doanay ve Karip, 2006).

retim srelerinde yararlanlabilecek strateji, yntem, teknik, taktik

ve etkinlikler konusunda daha geni bilgi iin baknz: imek, A. (2011). retim
Tasarm (kinci basm). Ankara: Nobel.
Eitim programlarnn gelitirilmesi srecindeki son aama, deerlendirme sreci ile ilgili olarak
alnacak kararlar iermektedir.

Deerlendirme Srelerinin Belirlenmesi

Program gelitirme srecinde karar verilmesi gereken bir konu da, igrenlerin kendileri iin gelitirilen
eitim programndan hangi lde yararlandklarnn belirlenmesi; baka bir deyile, eitim programnn
igrenlere ngrlen yeterlikleri kazandrma konusundaki etkililiinin snanmasdr.
Deerlendirme sonular, igrenlerin belirlenen amalar konusunda hangi lde yeterli duruma
geldiklerini ortaya koymasnn yansra, renme eksiklerinin belirlenmesi ve giderilmesi noktasnda da
nemli bir ilev grr. Eitim programlar yoluyla elde edilen sonularn, igrenler araclyla
iletmenin mal ya da hizmet retme konusunda elde edecei sonulara dorudan etki edecei
unutulmamaldr. te yandan, deerlendirme, n deneme uygulamas sonunda, program tasarsnda
belirlenen ltlerin amalanan sonulara ulama derecesini, olas aksaklk ya da eksikliklerin hangi
srete ve ne oranda ortaya ktnn belirlenerek programda gerekli dzeltmelerin yaplmas konusunda
da yol gstericidir. Sz konusu aksaklklarn en iyi gstergesi, programa katlan igrenlerin elde ettikleri
kazanmlardr.
Program gelitirme srecinde deerlendirmenin yaplma zamanna ve deerlendirme sonularnn
kullanlma amalarna gre farkl trde deerlendirme uygulamalar gerekletirilebilmektedir.
Bunlardan biri olan tanlayc deerlendirmede, eitim programnn uygulanmas ncesinde
igrenlerin sahip olduklar bilgi, beceri, ilgi ve tutumlarn belirlenerek, elde edilen sonular
dorultusunda, program gelitirme srecinin tm aamalarnn renenlerin nbilgilerine dayal bir
biimde dzenlenmesi amalanr.
Eitim programna katlan igrenlerin, programdan bilgi, beceri ve tutum dzeyinde elde ettikleri
sonular belirlemeyi amalayan deerlendirmeler ise daha ok sre ierisinde ve sre sonunda
71

gerekletirilebilmektedir. Bu balamdaki deerlendirme uygulamalar; biimlendirici ve sonlandrc

deerlendirme olarak iki ekilde gerekletirilmektedir.
Biimlendirici deerlendirme; renme yaantlar ile i ie olacak biimde retim srecinin
etkililii, eitsel amalarn gerekleme durumu gibi konularda renenlere ve eiticiye bilgi salamak
amacyla gerekletirilmektedir. Son olarak, eitim program tamamlandnda genel deerlendirme
yaplmaktadr. Bu tr deerlendirmeler, zellikle aamallk zellii gsteren bir ierik yapsnn
renilmesinin sz konusu olduu durumlarda, yeni bir renme balamna gemeden nce katlmclarn
eksik ve yanl renmelerinin giderilmesi amacyla da kullanlmaktadr.
Sonlandrc deerlendirme; tm srecin sonunda gerekletirilen deerlendirme trdr. Bu tr
deerlendirmelerde ama, belirlenen yeterliklerin gerekleme dzeyinin ya da renenlerin baar
dzeylerinin belirlenmesidir. Bu konuda elde edilen sonulara dayal olarak eitim programnn
eksikliklerinin belirlenmesi de amalanmaktadr (Black ve Wiliam, 2009).
Deerlendirme srecinde lme aralarndan yararlanlmaktadr. Bu konuda temel belirleyici; eitim
amalarnn tr ve dzeyi ile deerlendirmenin hangi amala yaplddr. grenlere kazandrlmas
hedeflenen yeterlikler, belli bir konu alanndaki terimlerin, olgularn, snflamalarn, yntemlerin,
ltlerin, ilkelerin, kurallarn renilmesi ile ilgili ise yazl snavlar, oktan semeli testler, doru-yanl
testleri, ksa yant gerektiren testler ve szl snavlar yaygn olarak tercih edilen lme aralardr.
grenlerin kazanmalar amalanan yeterlikler ilgi, tutum gelitirme ya da deer verme gibi duyusal
yeterlikler ise tutum lekleri, ilgi lekleri, grme yapma, anket uygulama ve gerekli durumlarda da
bireylerin beyanlar ile davranlarnn gzlenerek karlatrlmas daha doru bir yaklam olacaktr.
Dorudan gzlenemeyen bu tr yeterlikleri ortaya karmay amalayan leklerin bireyin kendisi
hakknda bilgi vermesi esasna dayand gzden karlmamaldr. grenlerin eitim gereksinimleri
kimi zaman da devinsel yeterliklerle ilgilidir. Bu tr yeterlikler, gerekletirilmesi birden ok organn
birlikte ve koordineli bir biimde almasn gerektiren becerileri kapsar. Bu tr yeterliklerin
llmesinde ise yaygn olarak performans testleri kullanlr. Performans testleri, bireyin sz konusu
yeterliini, eylemi dorudan yaparak gstermesi temeline dayanr. Performans testleri, belli bir iin
yaplmasnda izlenen yol, iin yaplma hz ve nitelii balamndaki yeterlikleri ortaya karmak amacyla
kullanlmaktadr.

Deerlendirme konusu, sklkla kartrlan bir konudur. Bu durumun

temel nedeni, program gelitirme srecinin drt ana aamasndan biri olan programn
deerlendirilmesi sreci ile uygulanan bir programn sonucunda oluan renme
ktlarnn deerlendirmesi ileminin birbirine olan yaknlklardr.
Daha nce de sz edildii gibi, program gelitirme duraan bir sre deildir. Bir yandan programn
amalarna hizmet etme derecesi belirlenmeli, te yandan renme eksiklerinin giderilmesi amacyla veri
toplanmal, srecin etkili ilemeyen ynleri iyiletirilerek programn nitelii gelitirilmelidir.
Deerlendirme konusu, eitim programlarna katlan igrenlerin elde ettikleri sonular belirlemek
amacyla yaplabilecei gibi, uygulanan bir eitim programlarnn etkililik derecesini belirlemek ve
programdaki aksaklklarn hangi e ya da elerden kaynaklandn belirleyerek gerekli iyiletirmelerin
yaplmasna olanak salamak amacyla da gerekletirilebilir. Bu balamda kullanlmas gereken doru
kavram, program deerlendirme kavramdr. Program deerlendirme, ilgili programn iyiletirilmesi iin
gerekli olan bilginin toplanmasdr. Bu ynyle, eitim programnn eleri ile ilgili tm kararlarn
verilmesinde kullanlacak bilgilerin topland, programn deerinin ortaya konulduu bir sre olarak
tanmlanabilir (Nitko, 2004; McCain, 2005).
Eitim programnn iyi tasarlanmas ve uygulanmas kadar, uygun yntemlerle deerlendirilip,
deerlendirme sonularnn program tasarmna yanstlmas, bir baka deyile programn iyiletirilmesi
son derece nemlidir. Bir program; hazrlama aamasndan (yanstc-reflective) balanarak, deneme
uygulamas srasnda (biimlendirici-formative) ve uygulama sonrasnda (toplam-summative) eitli
deerlendirme yollar izlenerek deerlendirilmelidir (Healy, 2000).
72

Eitim programnn deerlendirilmesinde kullanlabilecek farkl yaklamlar bulunmaktadr. Bu

yaklamlardan kimileri unlardr (Kirkpatrick, Sanders ve Worthen, 2004):

Eitim programn amalarna hizmet etme derecesini belirlemek amacyla gerekletirilen amaca
dayal program deerlendirme yaklam

Eitim programnn uygulanmasnda grevli yneticilerin grlerine dayal program

deerlendirme yaklam

Programnn tketicisi konumunda olan bireylerin (igrenler, eiticiler gibi) grlerine dayal
olarak gerekletirilen tketici odakl program deerlendirme yaklam

Program gelitirme ve deerlendirme konusundaki uzmanlarn grlerine dayal program

deerlendirme yaklam

Programdan etkilenen, programn tasarlanmasnda ve uygulanmasnda grev alan katlmclarn

(renen, reten, yneten, iveren) grlerine dayal program deerlendirme yaklam

Deerlendirme srecinde yalnzca sonlandrc bir deerlendirme

yaplmasnn olas sonular neler olabilir?
Eitim programlar gelitirilirken birok aamadan geilmektedir. Bu aamalar eitim
gereksinimlerinin saptanmasyla balamakta ve deerlendirme sonularna dayal olarak programda
gerekli iyiltirmelerin yaplmasyla son bulmaktadr. Aslnda program gelitirmenin her aamasnda
srekli deerlendirme sz konusudur. n deerlendirmede girdiler gzden geirilmektedir. Ara
deerlendirmede ileyi hakknda geribidirim amal bilgi toplanmaktadr. Son deerlendirmede
programn rettii ktlara baklmaktadr. zleme deerlendirmesinde ise uzun dnemli ve ie dnk
etkiler incelenmektedir. Bylece, program gelitirme srecinde en az hata ile en baarl sonular
hedeflenmektedir.

73

zet
Tm iletmelerin belli bir varolu nedeni ve
gerekletirmeye alt hedefleri vardr.
letmelerde grev yapan insanlarn sahip
olduklar nitelikler, hedeflere ulama srecine ve
elde edilen sonulara en ok etki eden temel
deikenlerden biridir. Gnmzde, kurumsal
hedeflere ulama srecinde katk salayacak
nitelikli igrenlerin seilmesi ve istihdam
edilmesi nemli bir nkoul olmakla birlikte,
yeter koul deildir. Gnmz iletmeleri, an
koullar ve zellikle de kreselleme olgusunun
etkisiyle, sahip olduklar kaynaklarn nemli bir
blmn, yaptklar i konusunda kendilerini
gelitirmeye ayrmak durumundadr. Bunu tam
baarabilmenin ncelikli koullarndan birisi
igrenlerin eitim yoluyla gelitirilmesidir.
letmelerdeki eitim etkinlikleri genel olarak
kurumsal geliim, mesleki geliim ve kiisel
geliimi salama amacyla hazrlanacak eitim
programlar araclyla gerekletirilmektedir.

grenlerin, hzla deien evresel koullara

uyum salayabilmeleri nemli bir gerekliliktir.
te yandan, gnmzde risk alabilen, iletiim,
zaman ynetimi, etkili liderlik, yaratclk, takm
almas, sorun zme ve proje ynetimi gibi
becerilerle donatlm igrenlere duyulan
gereksinim giderek artmaktadr. grenlere bu
yeterlikleri kazandracak eitim programlarnn
etkili olabilmesi, ncelikle igrenlerin eitim
gereksinimlerinin dikkate alnarak hazrlanmasn
gerekli klar.
Program gelitirme, gelitirilecek olan programn
hazrlanmas, uygulanmas, deerlendirilmesi ve
dzeltilmesi aamalarndan oluan bir aratrma
ve gelitirme srecidir. Bu yzdendir ki, eitim
programlarnn gelitirilmesinde, alanlarn
bilgi, beceri ve tutumlarndaki eksikliklere dayal
olarak ne tr eitim gereksinimlerinin olduunun
saptanmas, ardndan programn temel bileenleri
olarak amalar, ierik, retim sreleri ve
deerlendirme boyutlarnn belirlenmesi gerekir.

grenlerin, gereksinim duyduklar yeterliklere

ulamalar, eitim srecinde katldklar ya da
geirdikleri yaantlarn nitelii ile dorudan
ilikilidir. Bu ynyle, eitsel yaantlarn
niteliinin, sre sonunda ulalan yeterlik
dzeyinin temel belirleyicisi olduu sylenebilir.
grenlerin eitim srecinde nitelikli yaantlar
geirebilmeleri, sreci etkileyen deikenlerin
belirli bir sistematik iinde, planl, sistemli ve
programl olarak ele alnmasyla olanakldr.
Rastlantsal olarak ileyen bir srecin baarya
ulamas, ancak tesadfler oranndadr.

Eitim programn gelitirilecei iletmenin

kurumsal hedefleri ve programdan beklentileri,
programn genel amalar, programn gerektirdii
maliyet, programn olas hedef kitlesinin temel
zellikleri srete gz nne alnmas gereken
ltlerden balcalardr. Kukusuz, uygulama
ieren her almada olduu gibi iletmelerin
kendi bnyelerindeki zel durumlar kadar iinde
yer aldklar evresel/sektrel koullar da eitim
programlarnn gelitirilmesiyle ilgili almalar
etkilemektedir.

Gnmzde iletme hedeflerine ulama srecinde

katk salayacak nitelikli igrenlerin seilmesi
ve istihdam edilmesi nemli olmakla birlikte tek
bana yeterli deildir. Gncel bilgi retim ve
tketimindeki hz, alabildiine kt kaynaklar,
mteri gereksinim ve beklentilerindeki abuk
deime, kresel dzeyde rekabet zorunluluu,
finansal g, retim teknolojisinde meydana
gelen deiiklikler gibi balca etmenler sektr
ayrm gzetmeksizin, tm iletmeleri olanca
gcyle zorlamaktadr. Gnmz iletmeleri,
an koullar ve zellikle de kresellemenin
dayatmasyla, sahip olduklar kaynaklarn nemli
bir blmn, yaptklar i konusunda kendilerini
gelitirmeye ayrmak durumundadrlar. Bunu
baarabilmenin en ncelikli koullarndan birisi
ellerindeki insan kaynaklarnn gelitirilmesidir.
nsan kaynan gelitirmenin bilinen en etkili
yolu ise eitimdir.
74

Kendimizi Snayalm
1. letmelerde eitim programlarn gelitirme
almalarndan ncelikle sorumlu olan birim
aadakilerden hangisidir?

5. Eitim programn tamamlayan igrenlerin

kazanmalar beklenilen yeterlikler, program
gelitirme srecinin hangi aamasnda belirlenir?

a. nsan kaynaklar birimi

a. Eitim amalar

b. Kurumun tepe ynetimi

b. Eitim ierii

c. retim birimi

c. retim tasarm

d. rn gelitirme birimi

d. Eitim planlamas

e. Pazarlama ve sat birimi

e. Deerlendirme

2. Aadakilerden hangisi igren eitimini

gerekli klan nedenlerden biri deildir?

6. Aadakilerden hangisi, program gelitirme

srecinde ierik belirlerken gz nne alnmas
gereken ltler arasnda yer almaz?

a. Tannrlk salama

a. znellik

b. Uluslararas rekabet etme istei

b. Bilimsellik

c. Kurum ii grev deitirme

c. nemlilik

d. Teknolojik gelimeler

d. renilebilirlik

e. Kt kaynaklar etkili kullanma istei

e. Gvenirlik

3. Eitim gereksinimlerine dayal olarak

belirlenen amalar temel alarak igrenlerin
davran rntlerini deitirme srecinin belirli
ilkeler dorultusunda ve sistematik bir biimde
planlanmas ile ilgili kararlar ieren program
aadakilerden hangisidir?

7. nceden renilmi konularn geni bir

kapsamda ele alnarak tekrar edildii ve ieriin
esnek bir biimde rgtlenmesini salayan ierik
dzenleme yaklam aadakilerden hangisidir?
a. Sarmal program yaklam

a. Eitim program

b. Dorusal program yaklam

b. retim program

c. Modler program yaklam

c. Hizmet ii eitim program

d. ekirdek program yaklam

d. rtk program

e. Piramitsel program yaklam

e. Yaygn eitim program

8. Aadakilerden hangisi, retim ieriinin

sunumunda kullanlacak yntem ve tekniklerin
seiminde gz nne alnmas gereken biri
ltlerden deildir?

4. Eitim programlarn gelitirme srecinde ilk

aama aadakilerden hangisidir?
a. Eitim gereksinimlerinin belirlenmesi

a. Yntem ya da tekniin yenilii

b. Eitim amalarnn oluturulmas

b. Eitim amalar

c. Eitim planlamas

c. renenlerin zellikleri

d. Eiticilerin saptanmas

d. Eitim ortamnn nitelii

e. Eitim ieriinin belirlenmesi

e. Eitim iin ayrlan toplam sre

75

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

9. grenlerin sahip olduklar nbilgilerin

belirlenerek program gelitirme srecinin bu
nbilgilerine dayal biimde dzenlenmesi
amacyla gerekletirilen deerlendirme tr
aadakilerden hangisidir?

1. a Yantnz yanl ise Eitim programlarnn

gelitirilmesine duyulan gereksinim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

a. Tanlayc deerlendirme

2. a Yantnz yanl ise Eitim programlarnn

gelitirilmesine duyulan gereksinim balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

b. Performans deerlendirme
c. Biimlendirici deerlendirme

3. a Yantnz yanl ise Eitim program

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

d. Sonlandrc deerlendirme
e. rn deerlendirme

4. a Yantnz yanl ise Eitim programlarnn

gelitirilmesi sreci balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

10. Uygulanan bir eitim programnn nitelii

hakknda karar vermek ve program iyiletirmek
iin veri toplamak amacyla gerekletirilen
uygulama aadakilerden hangisidir?

5. a Yantnz yanl ise Eitim programlarnn

gelitirilmesi sreci balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

a. Program deerlendirme
b. Program gelitirme

6. a Yantnz yanl ise erik belirleme

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

c. Program iyiletirme

7. a Yantnz yanl ise erik belirleme

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

d. Gereksinim belirleme
e. Program dzenleme

8. a Yantnz yanl ise retme-renme

srelerinin belirlenmesi balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
9. a Yantnz
yanl
ise
Deerlendirme
srelerinin belirlenmesi balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
10. a
Yantnz yanl ise Deerlendirme
srelerinin belirlenmesi balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

76

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 4

Sra Sizde 1

Her tr ve yapdaki ieriin retiminde geerli

tek ve doru bir yaklamdan sz edilemez. erik
oluturma yaklamna karar vermede, eitimin
amalar, igrenlere kazandrlacak yeterliklerin
tr ve dzeyinin yannda ieriin kapsam da
belirleyici ltlerdir. Dolaysyla, bu tr kararlar
bolukta deil, retme-renme sreleriyle
ilgili belirli koullar dikkate alarak verilir. Her
durum iin ideal bir yaklam yoktur.

Dorudan ya da dolayl bir etkileim olmakszn,

renmenin olumas beklenemez. renmenin
gereklemesi iin bireylerin etkileim iinde
olduklar zel yaantlar geirmesi gerekir. Sz
konusu etkileim; dinleme, yapma, izleme,
okuma, yazma vb. ekillerde olabilir. renme
ortamnda geirilen dorudan yaantlarn
renmenin nitelii zerinde en etkili sonular
verdii gzden karlmamaldr.

Sra Sizde 5
nsann iinde olduu tm sreler karmak bir
yapdadr. Bu nedenledir ki, eitim srecinde
igrenlerin davranlarn etkileyecek ok sayda
etmen olabilir. Bu ynyle, yalnzca sonulara
baklarak yaplacak bir deerlendirme elde edilen
verileri ve olas nedenlerini aklamada yetersiz
kalabilir. grenlerin programa girmeden nce
sahip olduklar nbilgilerin bilinmesi, sz konusu
programn bireysel farkllklar dorultusunda
gelitirilmesini olanakl klar. te yandan,
zellikle birbiri zerine kurulu ve aamallk
zellii gsteren bir ierik yapsnn renilmesi
srecinde, her renme birimi sonunda eksik ve
yanllklarn giderilmesi, sonraki renmeleri
dorudan etkileme gcne sahiptir.

Sra Sizde 2

retilen mal ya da hizmetin kalitesi artar.

Verimlilik artar.

Hatal retim miktar azalr.

Tketici memnuniyeti artar.

Yeniliklerin entegrasyonu kolaylar.

Kurum ii iletiim kolaylar.

Yneticilerin kontrol ykn hafifletir.

Sra Sizde 3
Program gelitirme, farkl alan uzmanlarnn
ibirlii iinde almasn gerektiren, bilimsel bir
almadr. Bu ynyle, ilgili konu alanlarnda
uzman kiilerin katlm ve katklar, srecin
amacna ulamasnda belirleyici rol oynar. te
yandan, yeterlikler kazandrlmas amalanan
igrenlerin ve programdan yarar salayacak olan
iletme temsilcilerinin programa ilikin kurumsal
beklentilerin bilinmesi amaca dnk, ilevsel ve
salkl bir program gelitirme iin nkouldur.

77

Yararlanlan Kaynaklar
Henson,
K.
T.
(1995).
Curriculum
Development for Education Reform. New
York: HarperCollins College Publishers.

Black, P. & Wiliam, D. (2009). Developing the

Theory of Formative Assessment. Educational
Assessment, Evaluation and Accountability,
21(1), 5-31.

Horton, T. and Raggat, P. (1982). Challenge and

Change in the Curriculum. http://www.unodc.
org/docs/treatment//needs_assessment.pdf
adresinden 12. 12. 2011 tarihinde eriilmitir.

Braslavsky, C. (1999). A definition of the

concept of curriculum. http://www.ibe.unesco.
org/fileadmin/user_upload/archive/AIDS/doc/cec
ilia_e.pdf adresinden 12 Aralk 2011 tarihinde
ulalmtr.

Kallioinen, O. (Ed.). (2007). The CompetenceBased Curriculum at Laurea. Helsinki: Laurea.

Bunch, J. M. (2009). A Constructivist Approach

to Teaching Web Development in PostSecondary Vocational Settings. Journal of
Information Technology Education, 8, 257271.

Kirkpatrick, J. L., Sanders, J. R., & Worthen, B.

R. (2004). Program Evaluation. Alternative
Approaches and Practical Guidlines. Boston:
Pearson.
Lattuca, L. R. & Stark, J. S. (2009). Shaping the
College Curriculum. Academic Plans in
Context. San Francisco, CA: Jossey-Bass.

Demirel, . (2010). Kuramdan Uygulamaya

Eitimde Program Gelitirme. Ankara: Pegem
Akademi.

Lunenberg,
F.
C.
(2011).
Curriculum
Development: Deductive Models. Schooling,
2(1). 1-7.

Dijkstra, S. (2004). The Integration of

Curriculum Design, Instructional Design, and
Media Choice. In N. M. Seel and S. Diskstra
(Eds.). Curriculum, Plans, and Proccess in
Instructional Design (pp.145-170). New Jersey:
Lawrence Erlbaum Associates.

Macdonald, D. (2003). Curriculum Change and

the Post-Modern World: Is the School
Curriculum-Reform Movement an Anachronism?
Journal of Curriculum Studies, 35(2),139-149.

Doanay, A. ve Karip, E. (2006). retimde

Planlama Ve Deerlendirme. Ankara: PegemA.

Marsh, J.C. (2009). Key Consepts for

Curriculum. New York: Routledge Falmer.

Eriti, B. (2005). Avrupa Kalite Ynetimi

Mkemmellik Modelinin Eitim Faklteleri
in
Uyarlanmas.
Eskiehir:
Anadolu
niversitesi Yaynlar.

McCain, D. V. (2005). Evaluation Basics.

Alexandria, VA: American Society for Training
and Development.

Eriti, B. (2011). renmenin temelleri. In G.

Can (Ed.), Eitim Psikolojisi. Eskiehir:
Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi
Yaynlar.
Ertrk, S. (1993). Eitimde
Gelitirme. Ankara: Meteksan.

McKernan, J. (2008). Curriculum

Imagination. London: Routledge.

Mina, M. and others. (2005). Learning Streams:

A Case Study in Curriculum Integration.
http://www.eng.iastate.edu/vie/documents/fie05.pdf.
adresinden
13.12.2011
tarihinde
eriilmitir.

Program

Grant, J. (2002). Learning Needs Assessment:

Assessing the Need. BMJ, 324, 156-159.

Nieto, S. (2000). Placing Equity Front and

Center: Some Thoughts on Transforming Teacher
Education on a New Century. Journal of
Teacher Education, 51(3), 180-187.

Glatthorn, A. A., Boschee, F., & Whitehead, B.

M. (2009). Curriculum Leadership Strategies
for
Development
and
Implementation.
Thousand Oaks: Sage.

Nitko, A. J. (2004). Educational Assessment of

Students. New Jersey: Pearson.

Grkan, T. (2006). Programn Yapsal

Boyutlar ve Program Gelitirme Sreci. In M.
Gltekin (Ed.), retimde Planlama ve
Deerlendirme (ss. 15-30). Eskiehir: Anadolu
niversitesi Akretim Fakltesi Yaynlar.

Ornstein A. C. & Hunkins, F.P. (2009).

Curriculum Foundations, Principles and
Issues. (5th ed). Boston, MA: Allyn and Bacon.
Parkay, F. W., Anctil, E. J., & Hass, G. (2006).
Curriculum Planning: A Contemporary
Approach. Boston, MA: Pearson.

Healy, M. A. (2000). Knowing What Works:

Program Evaluation. New Directions for
Student Services, 90, 57-65.
78

and

Polka, W. S. and Mattia, P. R. (2009).

Curriculum Planning in the Twenty-First
Century: Managing Technology, Diversity,
and Constructivism to Create Appropriate
Learning Environments for All Students.
http://www.icte.org/T01_Library/T01 adresinden
09.12.2011 tarihinde eriilmitir.

Taba, H. (1962). Curriculum Development

Theory and Practice. New York: Harcourt,
Brace & World.
Taymaz, H. (1997). Hizmetii Eitim. Ankara:
TAKAV Tapu ve Kadastro Matbaas.
Tyler, W. R. (1969). Basic Principles of
Curriculum and Instruction. http://books.
google.com.tr/books?id=5NgP8GCD2s0C&print
sec=frontcover&hl=tr&source=gbs_ge_summary
_r&cad=0#v=onepage&q&f=false
adresinden
10.12.2011 tarihinde eriilmitir.

Posner, G. J. & Rudnitsky, A. N. (2006). Course

Design. Boston, MA: Pearson.
Saylor, J. G., Alexander, M. W., & Lewis, A. J.
(1983). Curriculum Planning for Better
Teaching and Learning. New York: Holt.
Snmez, V. (2007). Program Gelitirmede
retmen El Kitab. Ankara: An.

Wiles, J. & Bondi, J. (2007). Curriculum

Development a Guide to Practice. New Jersey:
Pearson/Merrill Prentice Hall.

Smith, M. K. (2000). Curriculum Theory and

Practice. The Encyclopaedia of Informal
Education. www.infed.org/biblio/b-curric.htm.

Witkin, B. R. & Altschuld, J. W. (1995).

Planning and Conducting Needs Assessments.
Thousands Oaks: Sage.

imek, A. (Ed). (2006). erik Trlerine

Dayal retim. Ankara: Nobel.

Walker, D. F. (1990).
Fundamentals of
Curriculum. San Diego, CA: Harcourt Brace
Jovanovich.

imek, A. (2011). retim Tasarm (kinci

basm). Ankara: Nobel.

79

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
letmelerde kullanlan eitim yntemlerini snflayabilecek,
Eitim yntemlerini seme ltlerini belirtebilecek,
Balca eitim yntemlerini aklayabilecek,
Duruma uygun eitim yntemini belirleyebilecek,
Eitim yntemi ile eitim baars arasndaki ilikiyi tartabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Eitim Yntemi

Yntem Seme ltleri

Eitsel Yntem Havuzu

banda Eitim

Eitimci Merkezli Yntemler

Dnda Eitim

renci Merkezli Yntemler

Uygun Eitim Yntemi

indekiler

Giri

Eitim Yntemlerinin Snflandrlmas

Eitim Yntemlerini Seme ltleri

Yaygn Kullanlan Eitim Yntemleri

Sonu

80

Eitim Yntemleri
GR
Eitim ile ilgili birok kavram birbirine ska kartrld iin burada yntem denildiinde de tam
olarak neyin yntemi? sorusu akla gelebilir. Bu nedenle, yeri gelmiken iletmelerdeki eitim
almalarnda yararlanlacak yntemlerin seimi ve kullanmna k tutabilecek kavramsal bir
netletirme yararl olacaktr.
Eitim (education) kavram ok deiik biimlerde tanmlanabilir. Alanyaznda en sk kullanlan
tanm ksaca bireylerde istendik ynde davran deitirme sreci olarak ifade edilebilir. Bu tanm
byk lde geen yzyln banda hayvanlar zerinde yaplan psikoloji deneylerine dayal olarak
retilmitir. z itibariyle ar davrandr ve istendik ynde davrann sergilenmesi, eitimin baars
iin yeterli grlmektedir. Ne var ki, zellikle yetikin bir insann eitimi sz konusu olunca bu tanm
yetersiz kalmaktadr nk insann eitiminde istenen davrann elde edilmesi yeterli deildir. nemli
olan davrann arka planndaki tm deerler sisteminin deitirilmesidir, ancak bu yolla sreklilik ve
kararllk salanabilir.
Gnmz eitim uygulamalarnn ulat boyutlar da dnerek daha kapsaml bir eitim tanm
yapmaya gereksinim duyulmaktadr. Buradan hareketle eitim; toplumsal hedefler dorultusunda kendi
gizil glerine dayal olarak ve geliimlerine katkda bulunmak zere bireylerin davran rntlerini
deitirme sreci (imek, 2011) biiminde tanmlanabilir. Bu tanmda en az drt boyut bulunmaktadr.
Birincisi, eitim toplumsal hedefler dorultusunda yaplan bir itir. renme bireysel olabilir ama
eitimin mutlaka toplumsal bir yan vardr. letmelerde dzenlenen kiisel geliim, mesleki geliim ve
kurumsal geliim amal eitimlerin tm aslnda toplumsal hedeflerin bir parasdr. kincisi, eitim
bireyin gizil glerine ya da potansiyeline dayanmaldr. Bireylerin gizil glerini temel almayan bir
eitimin baarl olma olasl dktr. Eitimden yararlanma ancak zek, yetenek, ilgi, renme
biimi, nbilgi, gdlenme, kiilik vb. gizilgler sayesinde olanakldr. ncs, eitim mutlaka
bireyin geliimine katkda bulunan bir sre olmaldr. Eitimin anlaml olabilmesi ve bireyin eitimden
yararlanma konusunda zihinsel ve duygusal aba gsterebilmesi iin geliim odakl bir eitim zorunludur.
Drdncs, yalnzca davran deitirmek yetmez, davrana kaynaklk eden tm deerler sisteminin
deitirilmesi gerekir. Ak tepki olarak kabul edilen davranlar eitli nedenlerle (korku, dl, coku,
onaylanma vb.) ortaya kabilir ama bunlarn gerekten benimsenerek ve kendiliinden olmas
destekleyici bir arka planla olanakldr. Bu da eitimin yalnzca grnen tepkilere deil, onlarn arka
planlarna odaklanmay gerektirir.
letmelerde eitim ad altnda yrtlen almalarn nemli bir blm aslnda yetitirme ile
ilgilidir. Ksa bir anlatmla yetitirme (training), teknik yan ar basan becerileri ksa sreli ve youn
bir abayla kazandrma srecidir (imek, 2011). Bu ynyle yetitirme, aslnda eitimin zel bir
trdr. Birok yetitirme etkinlii, ncelikli ve arlkl olarak eitimi dzenleyenler tarafndan ilevsel
grlen becerilerin ksa sre iinde kazandrlmasn amalar
Yetitirmeye konu olan beceriler, bedensel beceriler olabilecei gibi zihinsel beceriler de olabilir.
Bedensel becerilere rnek, iyerindeki bir makinenin gsterildii ekilde kullanlmas olabilir. Burada
genellikle usta bir retici yetitirme srecine katlan bireylere ksa aklamalar yaptktan sonra
uygulamal olarak makinenin kullanmn gsterir. Katlmclarn sorular varsa bunlar yantlar, ardndan
81

baz katlmclara srayla uygulama ans verir, son olarak onlarn hatalarn dzeltmeye dnk
geribildirimler salar ya da uyarlar yapar. Zihinsel becerilere rnek de eitli sorun zme tekniklerinin
kullanm olabilir. Burada yaplan i bedensel uygulama gerektirmez; tersine zihinsel dnme,
uslamlama ve uygulama sreleri sz konusudur. Tipik bir uygulamada eitimci, eitli sorun zme
tekniklerine ilikin aklamalar yaptktan sonra varsa katlmclarn sorularn yantlar ya da kendisi onlara
baz sorular ynelterek kuramsal boyutun iyice renilmesini salar. Ardndan eitimcinin gzetiminde
onun verdii bir durum zerinde katlmclar alrlar. Bunu, her birey ya da takmn verilen sorun
durumuyla ilgili nasl bir yaklam izlediini ve ne tr bir zm rettiini paylamas izler. Son olarak,
eitimci bir toparlama yapar ve konunun nemli noktalarn iyice vurgular.
Dikkat edilirse, hem bedensel hem de zihinsel yetitirme srelerinde olduka benzer bir yaklam
izlenmektedir. ncelikle sre ksa kuramsal aklamalar ve youn uygulamal almalar iermektedir,
yani uygulama arlkldr. Becerinin tam renilebilmesi asndan bu bir zorunluluktur. Dikkat edilirse
yetitirmede uzun ve geni kapsaml aklamalar yaplmamakta, yalnzca uygulamann baarl biimde
tamamlanabilmesi iin gerektii kadar kuramsal bilgi verilmektedir. in kavramsal yn ayrntl
tartlmamakta, tarihsel gemii aklanmamakta, felsefesine girilmemekte, baka iletmelerdeki ya da
lkelerdeki uygulamalar karlatrlmamakta ve gelecee ilikin eilimler ele alnmamaktadr. Tm bu
kapsaml aklamalar yapldnda eitim olmaktadr. Yetitirme z itibariyle ievuruk (operational)
bir almadr.
letmelerde eitim ve yetitirme kavramlar i ie ve ou zaman birbirinin yerine kullanlmaktadr.
Daha dorusu, bu kavramlar arasnda pek ayrm yaplmamaktadr. Bu nedenle, burada eitim ve
yetitirme yntemleri birlikte ele alnarak aklanmtr. Ksacas, iletmelerdeki yaygn kullanm
nedeniyle, bu blmde eitim yntemleri deyince terminolojik olarak hem eitim hem de yetitirme
yntemleri anlatlmaktadr. Benzer ekilde, iletmelerde katlmc ve renci kavramlar da ayn
anlama geldii iin bu kitapta birbirinin yerine kullanlmtr.
letmelerde eitim ve yetitirme yntemleri arasnda pek fark
gzetilmedii iin bu kitapta eitim yntemleri kavram tm yntemleri kapsayacak
biimde kullanlmtr.

ETM YNTEMLERNN SINIFLANDIRILMASI

Eitim uygulamalarnda yararlanlan yntemler deiik biimlerde snflandrlmaktadr. Bunlarn bazlar
yntemlerin geleneksel ve yeni olmasna bakmakta, bazlar eitimlerin bireysel mi yoksa grup halinde mi
alndna odaklanmakta, bazlar srete kimin baskn olduunu nemsemekte, bazlar da eitim ile i
arasndaki ezamanllk ilikisini n plana karmaktadr. Bu snflandrmalar burada ksaca aklamak
yerinde olacaktr.

Geleneksel ve Yeni Yntemler

Geleneksel yntemler byk lde pedagojik bir anlay yanstmaktadr. Burada bir eitimci ve
yaklak 25-30 kiiden oluan tipik bir snf vardr. Eitimci konu hakknda uzmanla sahiptir. Saylar
olduka az olmak zere, Trkiyedeki iletmelerin ok aznda eitimcilerin uzmanlk yannda eitimcilik
formasyonu da vardr. Ancak bu formasyonun yalnzca birka gnlk Eiticilerin Eitimi seminerlerine
katlmaktan ibaret kaldn ve istenen dzeyde olmadn belirtmek gerekir. Yine de geleneksel
yntemlerde eitimci, hazrlklarn yaparak planlanan zamanda katlmclarn karsna gelir ve kendi
sunu planna gre eitimi yrtr. Bu uygulama, okullardaki ders formatna ok benzer. Allm ve
herkesin tand uygulamalar olduu iin de kullanlan yntem geleneksel olarak adlandrlmaktadr.
Buna rnek olarak, seminerlerdeki eitimci sunularn verebiliriz.
Yeni uygulamalarda ise eitimciler kendilerini grece daha serbest hissetmekte ve yntem konusunda
olabildiince farkl yaklamlar izlemektedirler. Tipik uygulamalarda ilk oturumdaki tanma ileminden
eitimin tamamland son toparlama ilemine kadar srprizler olabilmektedir. Yeni yaklamlarn
znde geleneksel eitimci ve renci rollerinin dna kmak, eitimi daha ekici hale getirmek,
katlmclar etkin klmak, yetikin renmesinin ilkelerine uymak ve ada teknolojilerden geni lde
82

yararlanmak gibi eilimler dikkati ekmektedir. rnein, yeni eitim yntemlerinin iinde oyunlar
arlkl bir yer tutmaktadr. Ancak yine de hangi yntemin yeni olduuna ilikin olarak alanyaznda
tutarl ltler yoktur. unu da zellikle belirtmek gerekir ki, birok eitimci farkl olmak adna
katlmclara eitli etkinlikler yaptrmakta ama bunlarn eitsel deeri ya da renme srecine katks
olduka snrl kalmaktadr.

Bireysel ve Kitlesel Eitim Yntemleri

Bu snflamada eitimin yapl biimi ya da bir anda eitimden yararlanan katlmc says temel
alnmaktadr. Bu nokta nemlidir nk uygulamalarn yan sra eitime ilikin tm hazrlklar ve
dzenlemeler de eitimin bireysel mi yoksa kitlesel mi yaplacana gre deimektedir. Yaygn anlaya
gre eitime bireyler tek olarak katlyorlarsa bireysel, bykl deimekle birlikte grup olarak
katlyorlarsa kitlesel eitim saylmaktadr.
Yz yze yaplan bireysel eitimde eitimci bir anda tek katlmcyla etkileim iindedir. Genellikle
kk bir toplant odasnda ya da retim srecinin herhangi bir noktasnda eitimci ile katlmc birlikte
almaktadrlar. Bu uygulamalarda ou zaman eitimci konuyla ilgili ksa aklamalar yapar, katlmc
anlalrlk ve amlamaya dnk sorular sorar, eitimci bu sorulara yantlar verir. Aklamalar
tamamlandktan sonra katlmc, eitimcinin gzetiminde belirli bir durum ya da uygulama zerinde
alr. Uygulamada eitimcinin ynlendirmesi ve geribildirimleri katlmcnn iini kolaylatrmaya
dnktr. Genel olarak renme ierii kk admlara blnmtr, srekli bir eitimci-katlmc
etkileimi vardr ve bire bir yetitirme sz konusudur.
Uzaktan eitim ya da evrimii ortamlardaki bireysel eitimlerde katlmc zel olarak hazrlanm
materyaller zerinde alr. letmelerdeki yaygn uygulamalar dnldnde bu materyaller kitap,
bilgisayar yazlm, video, web kayna ve mobil teknolojilere yklenmi belgeler olabilir. Kullanlan
teknoloji ne olursa olsun, katlmc, materyaller zerinde kendi bana ve herhangi bir yerden destek
almadan alr. Genel olarak belirli bir zaman dilimi iinde eitimi tamamlama koulu vardr ama eriim
says ve sresi snrlandrlmamtr. Bunun nedeni, her rencinin kendi koullarna uygun bir alma
biiminin olmasdr.

Bireysel eitim yntemlerinin nemli bir paras teknoloji destekli

uzaktan eitim uygulamalardr.
Kitlesel eitim yntemlerinde mutlaka bir eitimci ve renci grubu vardr. Grubun bykl
katlmclarn saysna gre deiebilir. Genel olarak 10 kiinin altndaki gruplara kk grup, 10-30
arasnda katlmcs olan gruplara orta boy grup, 30 kiinin stndeki gruplara da byk grup denilebilir.
Kukusuz, bu saylar belirli llerde deitirilebilir fakat kitlesel eitim yntemlerinde grubun kk,
orta ya da byk olmas nem tar. Kk gruplarda daha ok etkileim ve etkin katlm beklenirken
byk gruplarda eitimcinin sunu yapmas ve katlmclarn daha ok dinleyici konumunda olmas
beklenir. rnein, dzanlatm, byk gruplar iin uygun bir yntemdir ama rol oynama kk gruplar
iin daha uygundur. Buna karlk, rnekolay zmlemesi orta boy olarak kabul edilen gruplarda daha
ok ie yarar.

Eitimci Merkezli ve renci Merkezli Yntemler

Eitim uygulamalar srasnda srenin ounu kim kullanmaktadr? Kim daha ok konumaktadr?
Etkileimin odanda kim vardr? Srete baskn olan kimdir? Bu ve benzeri sorulara verilecek yantlar
aslnda eitimin merkezinde kimin olduunu gsterir. Eer baat ya da belirleyici olan eitimci ise
kullanlan yntem eitimci merkezlidir; buna karlk srete sz sahibi olan renciler ise o zaman da
renci merkezli bir yntemin varlndan sz edilebilir. renci merkezli yntem kavram zellikle
yetikin eitiminde katlmc merkezli yntem olarak da anlmaktadr.
Eitimci merkezli yntemlerin kullanld eitimlerde dardan bakldnda bile eitimcinin belirgin
bir arl vardr. Deyim yerindeyse eitimci ders yapar. Baka bir deyile, eitimci konu anlatr,
gerektiinde snfa sorular sorar, katlmclardan yantlar alr, yantlara ilikin ksa yorumlardan sonra
83

yeni bir konuyu anlatmaya geer, anlatlacaklar bittiinde genel bir toparlama ya da zetleme yapar.
Bylece, ders bitmi olur. Ksacas, eitimci merkezli yaklamlarda eitimci tm hazrln bir sunu
olarak planlar ve snfta bu plan uygular. Kukusuz, kk ya da orta boy gruplarda bazen etkinliklere de
yer verilebilir.
renci merkezli yntemlerin uyguland eitimlerde asl sz sahibi olan rencilerdir. Tm sre
rencilerin etkin katlmn gerekletirmeye dnk olarak tasarmlanmtr. rencilerin bireysel
farkllklarna sayg duyulur ve bu farkllklara duyarl bir eitim yaplr. Eer bireysel farkllklar
dikkate alan bir eitim sz konusu deilse, eitim sresinin tmn renciler kullansa bile kullanlan
yntemin renci merkezli olduunu syleme olana yoktur nk yaplan yalnzca etkinlie dayal bir
eitimdir. Kavramsal olarak ancak renme gereksinimlerini karlamay hedefleyen, sre iinde tam
renmeyi uygulayan, katlmclara sz hakk tanyan, etkileimi canl tutan, uygulamal almalar
yaptran, renme glklerine zm reten ve deerlendirme sonunda bireysel geribildirim veren bir
eitim renci merkezli saylabilir.

ba ve d Eitim Yntemleri
letmelerdeki eitim yntemlerini snflamada en yaygn kullanlan ltlerden biri de eitimin i
banda m yoksa i dnda m yaplddr. Soru ksaca yle de sorulabilir: Eitim nerede ve ne zaman
yaplmaktadr? Bu soruya verilecek yant, zaten eitimde kullanlan yntemin iba ya da id saylmas
anlamna gelecektir.
bandaki eitimlerde katlmclar retim srecinin bir paras olarak uygun renme yaantlar
kazanrlar. Eitim, genelde retimin yapld ya da hizmetin verildii yerde gerekletirilir. Eitimci de
ilgili birimdeki bir ynetici ya da ustaba olabilir. rnein, otomobil reten bir fabrikann boya
nitesindeki yeni bir ii mesleki eitiminin en azndan bir blmn iletmenin boya nitesinde ve
ustabann ya da retim liderinin sorumluluu altnda tamamlayabilir. Benzer biimde, bir iletmenin
muhasebe biriminde ie yeni balayan bir kii o birimdeki ef ya da mdrn gzetiminde eitim alarak
gerekli yetkinlikleri kazanabilir. ba eitimleri daha ok belirli bir sre yaplan yz yze eitimlerden
sonra ya da basit grevler iin ksa aklamalarn ardndan uygulamalarda yetkinlemek amacyla i
ortamnda gerekletirilmektedir.

ba eitimleri, genellikle i ortamndan ayrlmadan gzetimli olarak

yaplmaktadr.
dndaki eitim uygulamalarnda katlmclar altklar birimlerde sorumlu olduklar ileri geici
bir sre brakarak eitim boyunca baka bir ortamda bulunurlar. Byk olaslkla baka katlmclarla
birlikte eitim alrlar. Eitim ka saat ya da ka gn ise o kadar sre iin ilerinden ayr kalrlar. Bu tr
eitimler, iletmenin kendi iindeki bir salonda yaplabilecei gibi kent dnda bir eitim merkezinde de
yaplabilir. Burada nemli olan eitime katlan kiinin ayn anda iini de yapmaya almamasdr. Eer
katlmc zihinsel olarak iini geride brakamamsa, i dndaki eitimler pek baarl olmamaktadr.
rnein, ara kademe yneticilere dnk olarak yaplan liderlik gelitirme eitimi srasnda ya da ara
verildiinde katlmclarn ou cep telefonlaryla iyerini arayp ile ilgili talimat veriyorlarsa ya da
aklamalar yapyorlarsa bu eitimden yararlanma dzeyleri ok snrl kalacak demektir.
zetlemek gerekirse, eitim yntemleri ayn olmakla birlikte, kategorik olarak snflandrlmas farkl
olabilmektedir. Bu nedenle, herhangi bir yntem her snflamada kendine uygun farkl bir balk altnda
ele alnabilmektedir. rnein, dzanlatm yntemi hem geleneksel, hem eitimci merkezli, hem kitlesel,
hem i d bir eitim yntemidir. Dolaysyla, aslnda eitimcinin elinde kullanabilecei olas yntemleri
ieren bir yntemler havuzu vardr ve duruma gre uygun yntemleri seerek ie komaktadr. Kukusuz,
eitimcinin ustaca kullanabilecei yntemlerden oluan havuz ne kadar bykse yararlanlan eitim
yntemleri de o kadar eitlenme gsterecektir (Borich, 1996; Lyons, 1992).

Bir eitimci yntem seerken neleri dikkate almaldr?

84

ETM YNTEMLERN SEME LTLER

Eitim uygulamalar iin uygun eitim yntemlerinin seimi sanld kadar kolay deildir. Birok insan
bu tr kararlarn eitimcilerin tercihine gre verildiini dnmektedir. Oysa durum hi de byle deildir.
Duruma uygun eitsel yntem seiminin yaplabilmesi, birok deikenin dikkate alnmasn zorunlu
klmaktadr. Her biri eitimin nemli boyutlarna iaret eden ve olduka nemli birer lt ilevi gren bu
deikenler aada aklanmtr (imek, 2000).
Yntem havuzu; bir eitimcinin gereksinim duyduunda rahata
kullanabildii eitim yntemlerinin tmdr.

Eitim Alacak Grubun Bykl

Katlmc grubunun bykl seilecek eitim ynteminin eitimci merkezli mi yoksa renci merkezli
mi olaca konusunda son derece nemlidir. Genel olarak kk grup eitimlerinde renci merkezli
yntemler yelenirken byk grup eitimlerinde eitimci merkezli yntemler daha ok tercih
edilmektedir. Orta boy gruplarda ise karma bir yaklamn geerli olduu sylenebilir. Bunun temel
nedeni, katlmc saysnn artmasna bal olarak etkileimin azalmas ve eitimci sunuunun n plana
kmasdr. Kald ki, byk gruplarda renci merkezli yntemleri kullanmaya kalkmak ciddi anlamda
snf ynetimi sorunlar ortaya karabilir.
Katlmc grubu bydke katlmclar arasndaki eitlenme de artar. Baka bir deyile, byk
gruplarda rencilerin bireysel farkllklar birbirine gre ok deiir. Eitimci asndan her rencinin
koullarn ve zelliklerini dikkate almak zorlar. rnein, rencilerin bir blm hzl renirken bir
blm birok noktay anlamakta glk ekebilir. Ayn ekilde, szel aklamalar arlkl bir sunu,
baz rencilerin iini kolaylatrrken baz renciler grsel elerle desteklenmi bir sunutan daha ok
yararlanabilir. Burada doru yaklam ne olmaldr? Kukusuz, eitimcinin kullanaca yntemler de
yeterince eitlenmelidir ki yaplan eitimden herkes yararlanabilsin. Yine de bunun byk gruplarda ok
zor olduunu kabul etmek gerekir. Bu nedenle, katlmc grubu bydke eitimci kendine gre bir orta
yol belirlemeye alr. Ne yazk ki, bu orta yolun ie yarayp yaramadn eitim srasnda belirlemek
her zaman olanakl deildir.
Kalabalk gruplarda gerekletirilen eitim almalarnda genellikle
dzanlatm yntemi kullanlmaktadr.

Kazandrlacak Yeterlikler
Eitim amalarnda kazandrlaca belirtilen yeterlikler yntem tercihini dorudan etkilemektedir.
Kazandrlacak yeterliin kuramsal bilgiler ya da uygulamal beceriler olmas, seilebilecek yntemlerin
trn ve saysn azaltr. Eer rencilerde tutum gelitirmek amalanyorsa yntemler daha da farkl
olacaktr. Kazandrlacak bilgi ya da becerinin dzeyi de nemlidir. Eer eitim giri dzeyinde bilisel
yeterlikler olarak kabul edilen bilgi ve kavramay amalyorsa belki eitimci merkezli yntemler yeterli
grlebilir. Ancak ileri dzeydeki sentez ve deerlendirme gibi yeterliklere dayanan amalar iin renci
merkezli yntemler daha uygundur.
Burada en temeldeki soru udur: Eitimin kazandraca yeterlikler rencilerden nasl bir aba ve i
yk istemektedir? Eer renciler fazla aba gstermeden, almalara etkin biimde katlmadan ve
zihinsel yatrm yapmadan amalara ulaabiliyorlarsa o zaman renci merkezli yntemlere pek gerek
duyulmaz. rnein, renciler yalnzca dinleyerek, notlar alarak ve kitaplar okuyarak eitimde baarl
olabiliyorlarsa eitimci merkezli yntemler yeterli olacaktr. Buna karlk, rencilerin eitimin
ngrd yeterliklere ulaabilmeleri iin eletirel okuma yapmas, farkl kaynaklardan bilgi edinmesi,
sorun odakl dnmesi, tartmalara katlmas, deneyim alveriinde bulunmas vb. abalar iinde
olmas gerekiyorsa renci merkezli yntemlere bavurmak gerekecektir. in z udur: Kazandrlacak
yeterlikler rencinin sonuta nasl olmasn istiyorsa kullanlan eitim yntemleri de sre iinde
renciye o yeterlikleri kazandracak nitelikte olmaldr.
85

Konunun zellii
Eitimin konusu da seilecek ve ie koulacak yntemi etkiler. Genel olarak szel bilgilere dayal bir
ierik sz konusuysa eitimci merkezli yntemler ie yarayabilir. Buna karlk, ilemsel becerilere dayal
bir eitimde renci merkezli yntemlere gereksinim duyulacaktr. rnein, birok iletmede zorunlu
olan i Sal ve Gvenlii eitiminin ierii byk lde yasal dzenlemeler, iyerinde alnan
gvenlik nlemleri, gvenli ya da gvensiz davran eitleri, iveren ve ii taraflarnn sorumluluklar
gibi konular kapsamaktadr. Dolaysyla bu eitimin ierii genelde anlatm ve gsterim yntemleriyle
sunulabilir, belki baz konularda tartma da yaplabilir. Oysa ayn iletmede Ykleme Operatrlerinin
Eitimi baln tayan bir programn ierii byk lde bedensel becerileri kapsayacaktr. Bu
nedenle de, eitimin byk blm uygulamal olacak ve gsterim ya da iba eitimi gibi yntemler
baskn biimde kullanlacak demektir.
Kukusuz, ayn ierik tr iin her eitimci farkl yntemler kullanabilir. Baz eitimciler ezbere
dayal bilgileri anlatp geerken bazlar tartma aarak farkl bak alarndan katlmclarn
yararlanmasn salayabilir. Ayrt etme, kavramsal dnme, kurallar uygulama ve sorun zme gibi
boyutlar ieren zihinsel becerilere dayal konular belki de eitimcilerin yntemsel adan en byk
eitlenmeyi salayabilecekleri alandr. Birok kiisel geliim ve kurumsal geliim program renciler
arasndaki farklln bir avantaja dnebilecei konular kapsamaktadr. Dolaysyla, her eitimci konu
ile yntem arasnda dorusal ilikiler kurup tek yntem kullanmak yerine ok ve eitli yntemlerin
aray iinde olmaldr. Yine de kabul etmek gerekir ki, baz konular eitimcilerin anlatmna, baz
konular da rencilerin katlabilecei etkinliklere daha uygundur (imek, 2006).

Sre ve Bte
letmelerdeki eitim ve gelitirme almalarnda ou zaman sre ve maliyet nemli snrllklar
oluturmaktadr. Genellikle eitimlerin sresi ve maliyeti nceden belirlendii iin eitimcinin fazla bir
hareket alan kalmamaktadr. Hatta baz iletmelerde bunlar neredeyse standartlara balanmtr ve deyim
yerindeyse belirli formllerden hareket edilmektedir. rnein, eitimin tr ya da biimi ne olursa olsun
saat cretleri sabitlenmitir. Ayn ekilde eitimin konusuna baklmakszn alanlarn beyaz yakal ya da
mavi yakal oluuna gre sreler belirlenmektedir. rnein, mavi yakallara dzenlenecek Etkili
letiim konulu bir eitimin sresi saat olarak belirlenirken ayn konudaki eitim beyaz yakallara iki
gn olarak dzenlenebilmektedir. Bu durum, doal olarak, eitimin niteliini ve sre iinde kullanlacak
yntemleri de etkilemektedir.

renci merkezli yntemlerde sre uzamakta ve gereksinim duyulan

bte miktar artmaktadr.
Genel kural olarak eitimin sresi ksa ve btesi az ise eitsel srelerde eitimci merkezli
yntemlere doru bir kayma olmaktadr. Bunun nedeni udur: Eitimci merkezli yntemlerde sunuun
akn eitimci kolayca belirleyebildii iin zaman da ona gre ynetebilmektedir. Kukusuz, bu durum,
ierikte tercihlere etkide bulunmaktadr. rnein, eitimci belirli konular vurgulayarak anlatrken baka
konulara da deinip geebilmektedir. Bir anlamda sre ve bte snrl olduu iin ksa srede ok konu
anlatmak ncelikli olmaktadr. Fazla snrlama yoksa eitimci rencileri de srelere katarak daha etkili
ve verimli bir eitim gerekletirebilir. Ksacas, zaman ve maliyet gibi eler eitimde kullanlabilecek
yntemler asndan snrllklar yaratmakta, bu da eitimin kalitesini etkilemektedir.

Fiziksel Tesisler
Eitim yaplacak kurumun sahip olduu fiziksel tesislerin durumu da eitim yntemini seerken dikkate
alnmas gereken bir deikendir. Her durum iin aslnda farkl bir ideal yntem vardr. letmenin gerekli
tm koul ve olanaklara sahip olmas durumunda ideal yntem rahatlkla kullanlabilir. Ne var ki, ou
zaman iletmeler gerekli tm olanaklara ve koullara sahip olmadklar iin eitimciler ideal yntem
yerine uygulanabilir yntemde karar klarlar. Buradaki en nemli etmenlerden biri eitim yaplacak
kurumun fiziksel tesislerdir nk eitimci kullanaca yntemi belirlerken eitim yaplacak yerin
durumunu da dikkate almak zorundadr.
86

Gnmzde en azndan byk lekli iletmeler eitim ve gelitirme almalar iin zel tesisler
yaptrmlardr. Baka bir deyile, birok iletme eitim almalar iin gereksinim duyabilecekleri bina,
tesis ve ortamlara yatrm yapmtr. rnein, 1000 kiilik konferans salonlar, 30 kiilik seminer
derslikleri ya da 10 kiilik toplant odalar vardr. Ancak bunlarn byk blm eitim ergonomisi
ilkelerinden habersiz yapld iin alternatif eitim yntemlerinin kullanmna olanak vermemektedir.
Genellikle konferans salonlar sral dzende, seminer salonlar U dzeninde, toplant salonlar da ember
dzeninde sabit yaplar olarak oluturulmutur. Saylar az da olsa baz iletmelerdeki fiziksel tesisler
farkl eitim yntemlerinin kullanmna uygundur. Eitimci, eitim yapaca yerin gerek durumunu
bilerek yntem semelidir.

Teknolojik Olanaklar
Eitim yntemini seerken fiziksel tesisler kadar nemli bir deiken de iletmenin sahip olduu
teknolojik olanaklardr. Gnmzde eitim teknolojileri ok byk bir geliim ve yaygnlama gsterse
de eitim almalarnda yararlanlan teknolojiler ayn zenginlikte deildir. Bunun nedeni, eitimcilerin
mesleki adan tutucu davranmalar ve eitimci merkezli yntemlerden tam anlamyla kurtulamam
olmalardr. Birok eitimci teknolojiyi kendisine destek salayan lojistik bir e olarak grmektedir.
Deyim yerindeyse, ou eitimci iin teknoloji bir yedek lastik olarak alglanmaktadr. Bunun temel
nedeni, eitimcilerin teknoloji-yntem btnlemesini tam salayamam olmalardr.
Teknoloji konusunda rahat ve nyargsz olan eitimciler kullanmak istedikleri eitim yntemlerine
karar verirken iletmenin ya da kendilerinin sahip olduu teknolojik olanaklar dikkate alrlar. Eer ideal
olarak grdkleri yntemin gerektirdii teknolojiye eriim sz konusu deilse o teknolojiyi zorunlu
klmayan bir yntemi tercih ederler. rnein, D Hesaplarn Ynetimi konusunda eitim verecek olan
bir eitimci iletmenin intranet a zerinden kurumsal muhasebe sistemine eriim salayarak rnekolay
zmlemeleri yaptrmak isteyebilir. Eer eitim yaplan yerde ve zamanda byle bir eriim olanakl
deilse kafasndaki yntemi deitirip belki de anlatmn bir paras olarak sistem ktlarna ilikin
fotokopiler databilir. Ksacas, eitimci kullanaca ynteme uygun teknolojilerin varlndan ya da
kullanlabilirliinden emin olmadan yntem seemez.
Teknoloji kullanm, eitim yntemlerinin nemli bir parasdr.

Eitimcinin Yntemlere Yatknl

Buraya dein tartlan yntem seme ltleri znde eitimcinin dndaki etmenlerle ilgilidir. Ancak
bu maddede tartlan lt dorudan eitimcinin kendisiyle ilgilidir. Acaba eitimci duruma uygun her
yntemi baaryla uygulama yeterliine sahip midir? Eitimcinin kendisini daha rahat hissettii belirli
yntemler var mdr? Eitimcinin semekten ve kullanmaktan srarla kand yntemler olabilir mi?
Baka bir deyile, eitimcinin kiisel tercihleri yntem seiminde etkili midir? Akas bu sorularn
tmnn yant her zaman olumlu olmayabilir.
Baz eitimciler kiisel olarak konumaktan, bir eyler anlatmaktan, srete belirleyici olmaktan ve
bakalarnn kendilerini dinlemesinden holanrlar. Bunun iin de bata dzanlatm ve gsterim olmak
zere eitimci merkezli yntemleri ska kullanrlar. Baz eitimciler sorular sormay, alternatif grleri
dinlemeyi, analizler yaptrmay ve bakalarndan renmeyi severler. Bu tr eitimcilerin ska kulland
yntemler olarak soru-yant ve tartma n plana kar. Yine baz eitimciler rencilerine meydan
okumaktan, onlar zor grevlerle uratrmaktan ve bireyler retmelerine araclk etmekten zevk alrlar.
Bu zellikleri tayan eitimciler rnekolay zmlemesi, proje ve takm almas gibi yntemlere ska
yer verirler. Son olarak baz eitimciler de uygulama yaptrmay, deneyim kazandrmay ve pratik
yetimeyi nemserler. Bu kategoride saylabilecek eitimcilerin ou altrma, dev ya da rol oynama
gibi yntemleri arlkl olarak kullanrlar. Demek oluyor ki, eitimci kendisini hangi yntemlere yatkn
buluyorsa o yntemleri daha ok tercih etmektedir. Ne yazk ki, eitim uygulamalarnda belirleyici olan
ou zaman eitimcinin kiisel yatknldr.

87

YAYGIN KULLANILAN ETM YNTEMLER

Genel anlamda eitim uygulamalarnda ie koulan birok yntem vardr. Ancak bunlarn yalnzca
bazlar iletmelerdeki eitim almalarnda yararlanlabilecek niteliktedir (Bullard, Brewer, Gaubas,
Gibson, Hyland, & Sample, 1994). Bunun bir nedeni, iletme eitimlerinin olduka belirgin ve ievuruk
amalarnn olmas, baka bir nedeni de katlmclarn byk blmnn yetikin renenlerden
olumasdr. Dolaysyla, iletmelerdeki eitim yntemleri, okullarda kullanlan yntemlere oranla biraz
daha snrldr. Aada sz konusu yntemlerin en sk kullanlanlar belirli alardan irdelenmitir.

Dzanlatm
Alanyaznda dzanlatm ya da anlatm olarak adlandrlan bu yntem ounlukla szel bilgilerin
uzman bir eitimci tarafndan belirli bir hedef kitleye aktarlmasna dayanmaktadr. Tarihsel olarak
bakldnda belki de en eski ve geleneksel yntemdir. Burada anlatlan konu hakknda eitimcinin bir
otorite olmas beklenir. Dahas, ou zaman konuyu ya da alan iyi bilmek, ierii anlatabilmek iin
yeterli grlmektedir. Kukusuz, bu her zaman doru deildir. Baka bir deyile, bir insan konuyu ok iyi
bilebilir ama onu retmede ayn dzeyde baarl olamayabilir. Ne yazk ki, bazen tersi de dorudur,
yani konuyu yeterince bilmeden sunu becerilerine gvenerek eitim veren insanlar da vardr. Bu kiilerin
kafasnda eitim bir gsteri sanat gibi grlmektedir.
Dzanlatm ynteminde baarl olmak iin hem iyi bir genel kltr, hem derinlemesine alan bilgisi,
hem de yetkin sunu becerilerine gereksinim vardr. Aslnda bunlar baarl bir eitimcide bulunmas
gereken yetkinliklerdir. Gemite eitim bir sahne sanat gibi algland iin iyi eitimci sahnede iyi
gsteri yapan bir sanat gibi grlrd. Hatta eitimci iin sahnedeki bilge (sage on the stage) ifadesi
kullanlrd. Oysa dzanlatm ynteminde genellikle says kalabalk olan katlmc kitlesinin nnde tek
eitimci vardr. Tm konuyu bu eitimci anlatmaktadr. Sorular eitimci sormaktadr. Teknolojiyi
eitimci kullanmaktadr. Sreci eitimci ynetmektedir. Disiplini ya da kontrol eitimci salamaktadr.
Kabul etmek gerekir ki, bu grevlerin tmyle ayn anda ba edebilmek kolay deildir.

Dzanlatm yntemi ok eletirildii halde yzlerce yldr neden

yaygn olarak kullanlmaktadr?
Dzanlatmn kullanld eitim uygulamalarnda genellikle bir snf dzeni vardr. Krsnn ya da
masann arkasnda bir eitimci ve onun karsnda onlarca bazen yzlerce renci vardr. Eitimci bilgiyi
temsil eden ve ona hkim olan bir otorite olarak kabul edilir. Verdii bilgiler fazlaca sorgulanmaz ve
nemli grlr. Eitimcinin sunuu kesintiye uratlmaz. Belki renciler soru sorabilirler ama eitimci
bunlara kendi ierik akn bozmadan yant verir. Bazen de eitimci rencilere sorular yneltir ama
zellikle kalabalk gruplarda bu sorularn saysn snrl tutar. Eer katlmc grubu kkse eitimcinin
anlatm bir sunua benzer; buna karlk katlmc says kalabalksa ya da byk bir grup sz konusuysa
eitim konferans biimine dnebilir. Orta boy gruplarda da genelde seminer havasnda bir anlatm sz
konusudur.
Dzanlatm ynteminin yzlerce yldr kullanlmasnn nedeni bu yntemin sahip olduu baz
stnlklerdir. Her eyden nce dzanlatm yntemi kalabalk gruplar iin uygun bir yntemdir. Bir
konuyu birok insana ayn anda ve snrl bir sre iinde anlatmak istiyorsanz bunun iin ideal yntem
dzanlatmdr. Bu ynyle ekonomik bir yntemdir nk kii bana maliyet ok dktr. Eitimin
ierii kapsamlysa ve arlkl olarak szel bilgilerden oluuyorsa yine dzanlatm yntemi tercih
edilebilir nk ezbere dayal bilgileri derli toplu ve mantksal bir ak iinde sunmak dzanlatmla daha
kolaydr. Ayn ekilde, eitimcinin kapsaml ierik akn kontrol etmesi de dzanlatm ynteminde
olanakldr, hatta bunun sonucu olarak eitimci nemli noktalar belirgin biimde vurgulayabilir. Dahas,
eitim ierii srekli gncelleniyorsa yalnzca eitimcinin sunaca bilgileri gncellemesi yeterlidir. Son
olarak sre ve bte snrlysa, yine dzanlatm etkili bir zm olarak n plana kmaktadr nk ok
sayda insana ksa sre iinde ayn ierii sunarak eitim verilebilmektedir.
88

Tm bu stn ynlerine ve tercih nedenlerine karlk dzanlatm ynteminin ciddi snrllklar da

bulunmaktadr. Her eyden nce eitim rencileri edilgen kld iin kolayca skc hale gelebilir. Tek
ynl bilgi aktarm nedeniyle herkesin ilgisini her an canl tutmak pek olanakl deildir. rencilerin
bireysel farkllklarn dikkate almak ya da gereksinim duyduklar noktalarda geribildirim salamak da
zordur. zellikle renci says onlarla hatta yzlerle ifade edilmeye balaynca dzanlatm ortalama bir
renciyi esas almaya balar. Ne var ki, ortalama renci olarak dnlen kii varsaymsaldr ve
gerekte hi kimse ortalama renci deildir. Baka bir zayf yn de eitimcinin ok iyi tanmad
katlmc kitleleri iin planlama yapmasnn zorluudur. Aslnda eitim iinde yerinde kararlar verebilmek
iin birok bilgiye gereksinim duyulmaktadr. Gerekli bilgilere sahip olmaynca varsaymlardan hareket
edilmektedir ki bunlarn bir blm doru olmayabilir.
Dzanlatm ynteminin etkili biimde kullanlabilmesi iin baz neriler getirilebilir. Bunlara dikkat
edilerek kullanlan bir dzanlatm ynteminden daha baarl sonular almak olanakldr:

Ayrntl bir sunu plan hazrlayn.

nceden prova yapn.

arpc bir giri yapmaya zen gsterin.

Grsel-iitsel ortamlardan yararlann.

Gerekli yerlerde katlmclara sorular yneltin.

Zaman iyi ynetmeye aln.

lgiyi canl tutmak iin etkileime nem verin.

Beden dilini iyi kullann.

Katlmclarla gz ilikisi kurun.

Eitimin sonunda aklda kalc bir zetleme yapn.

Gerekirse nemli noktalarla ilgili bir fotokopi datn.

Soru-Yant
Sorular dnmeyi harekete geiren nemli uyarclardr. Bu nedenle, usta eitimciler rencilerinin
dnmesini salayabilen kiiler olarak deerlendirilir. Ancak her soru renmeye katkda bulunmaz.
rnein, dnmeden ya da ezbere yantlanabilen sorularn renmeye pek katks yoktur. Buna karlk,
rencilerin sahip olduklar bilgileri kullanmasn gerektiren, onlar derinlemesine dndren, bilgi
ilemeyi zorunlu klan ve yeni bilgiler retmeyi zendiren sorular renmeye ciddi anlamda katkda
bulunur. Bu nedenle, eitimciler soru sorarken ok dikkatli olmaldrlar.
Sor-yant yntemi eski a dnrlerinden Sokrates tarafndan yaygn ve baar biimde kullanld
iin bu ynteme Sokratik yntem de denilmektedir. Bilindii zere, Sokratesin en nemli zellii
srekli sorular sormas, ald yantlara bal olarak yeni sorular retmesi, her sorunun dnmeye yeni
bir boyut katmas ve ounlukla karsndaki kiinin balangta verdii yanttan vaz geilerek ok farkl
ve yeni bir yanta ulamasn salamasdr. in srr, dnmeyi retmek ya da dnmeye araclk
etmektir.

Soru-yant ynteminin z Sokratik sorgulama tekniidir.

Soru-yant ynteminde eitimci bilindik anlamda konu anlatmaz. Eitimden nceki tm hazrln
dnmeye deer sorular ve bunlara verilebilecek olas yantlar retmekle geirir. Bu yntemi kullanan
eitimci, renme oturumunun banda katlmclara ilgin bir soru sorar. Ksa bir dnme sresinin
ardndan katlmclarn yant vermelerini ister. Her katlmc kendi grlerini aklamann yan sra
arkadalarnn yantlarna da tepkiler verir. Eitimci yeni sorularla dnme ve yant retme srecini
89

ynlendirir. Sorularn renciler tarafndan verilen yantlar dikkate almas, yanllar dzelttirmeye
almas, eksikleri tamamlatmas, ilgisiz grleri ayklamaya yardmc olmas, fikirler arasnda ie yarar
balantlar kurmay zendirmesi ve grlerin doruluunun test edilmesine olanak yaratmas nemlidir.
Bu aklamalardan anlalaca zere, soru-yant ynteminde eitimci konu anlatmak yerine sorular
sormakta ve katlmclarn rettii yantlarla zihinsel keifler yaplmaktadr.
Soru-yant yntemi z itibariyle zihinsel becerilerin kazandrlmas ya da gelitirilmesine dnk
eitimlerde kullanlmakta ve bulu yoluyla renmeyi zendirmektedir. rnein, Uluslararas
Tamaclk konulu bir eitimin tama aralaryla ilgili blmnde eitimci bir uan gkyznde ya
da bir geminin okyanusta kaybolmadan ynn nasl bulduunu sorarak balayabilir. Buna baz
renciler yant verecek ama bu yantlarn bir blm yanl, bir blm ilgisiz, bir blm de eksik
olacaktr. Eitimci yeni soraca sorularla verilen yantlardaki bu sorunlarn grlmesini salayacaktr.
Yantn doru ve yeterli olmadn gren renciler yeni sorulara yeni yantlar vereceklerdir. Belli bir
noktadan sonra kabul edilebilir yant retilmi olacaktr. Bu srete belki eitimci toplamda on tane soru
soracak ve renciler de belki otuz tane yant vereceklerdir. Ancak eitimci ezbere dnk hazr bilgiler
sunmak yerine sorduu sorular ve yapt ynlendirmeyle rencileri dndrm ve bilgiyi kendilerinin
kefetmesini salamtr.
Soru-yant yntemi, sorgulayc dnmeyi zendiren bir yntemdir. Ayrca, her soru yeni bir uyarc
olarak ilev grd iin rencilerin dikkatini canl tutmaktadr. Dahas, renciler sorulara yant verip
geribildirim aldka kendi renmelerini annda deerlendirme frsat bulmaktadrlar. Bylece, kendi
geliimlerini izleme ve kazanmlarndan haberdar olmas ansn yakalamaktadrlar. Ayrca, hem
renciler hem de eitimci konuyla ilgili olarak renme gl yaanan alanlar belirleme olanan
elde etmektedirler. Tm bunlar nedeniyle soru-yant yntemi uzun sreli deil ama bir oturumun paras
olarak kullanlmaktadr. Burada unu belirtmek gerekir ki, katlmclarla etkileim salamak amacyla
arasra soru sormalar soru-yant yntemi olarak dnlemez.
stnlklerine karlk, soru-yant ynteminin baz zayf ynleri ya da snrllklar vardr. Kald ki, bu
yntemin uygulamas srasnda da baz sorunlar da ortaya kabilir. Her eyden nce soru-yant yntemi
ierie ilikin bilgi vermede olduka yava bir yntemdir nk dorudan bilgi sunumu yerine
rencilerin dnerek bilgiyi kefetmesi istenmektedir. Ayrca, katlmclarn ilgisini ekecek, nemli
noktalarn renilmesine araclk edecek ve katlmclarda yantlama istei uyandracak nitelikte sorular
hazrlamak kolay deildir. Nitekim katlmclarn yant veremedii sorular onlarda zgven dklne
yol aabilir. Bu yntemle ilgili baka bir sorun da, iyi ynetilmemesi durumunda soru-yant oturumlarnn
kolayca tartmaya dnebilmesidir. Son olarak, bir yanda kendine gveni olmayan ya da ekingen
davranan katlmclarn sorulara yant vermemesi olasl bulunurken te yanda baz katlmclarda
yantlar zerinden yarma eilimleri ortaya kabilir.
Genelde kk gruplar iin uygun olan, zihinsel becerilerle ilgili eitimlerde yararlanlan ve ksa
srelerle ie koulan soru-yant yntemini kullanrken aadaki noktalara dikkate edilmelidir:

Konunun nemli noktalaryla ilgili sorular sorun.

Soru srasn iyi dzenleyin.

Sorularn anlalr olmasna zen gsterin.

Anlalmayan sorular amlayn.

Her soruda yalnzca bir fikri snayn.

Derinlii olan sorular sorun.

Gerekirse izleme sorularndan yararlann.

Yantlama iin uygun sre tanyn.

Srekli ayn kiilere sz hakk vermeyin.

Katlmclar da birbirine soru sormaya zendirin.

90

Tartma
Bir eitim yntemi olarak tartmada bir konunun farkl bak alarndan irdelenmesi sz konusudur.
Dolaysyla, seilen konunun tartmaya uygun olmaldr. Ayrca, tartacak insanlarn konu hakknda
yeterli birikime sahip olmalar gerekir. Bu koullar yerine gelmediinde tartmadan istenen sonu
alnamaz. rnein, iletmede bir iin yaplmas srasnda hangi admlarn izlenmekte olduunu tartmak
pek uygun deildir nk zaten srecin ak bellidir ve katlmclardan yalnzca srete yer alan ilem ve
admlar saymalar beklenmektedir. Burada farkl bak alaryla tartlacak bir konu yoktur. Benzer
ekilde, bir iletmede geerli olan kalite gstergeleri standart bir bilgi olduundan bu konuda eitim
yaparken tartmak anlamszdr. Demek oluyor ki, eitimde tartma yntemini kullanabilmek iin konu
hakknda deiik deerlendirmelerin yaplabilir olmas gerekmektedir.
Tartma iin en az iki farkl gre ya da tarafa gereksinim duyulmaktadr. Taraflarn kabul ettii
baz ortak noktalar olmakla birlikte, farkllklar daha ok olmaldr ki tartma yaplabilsin. Bu zellii
dikkate alndnda, tartma yntemi, ou ezbere dayal olan szel bilgiler ya da belirli bir standarda
kavumu olan beceriler iin uygun deildir. Buna karlk benzerlikleri bulma, farkllklar ayrt etme,
kavramsal dnme, sorun zme, yaratclk, durum deerlendirme, neriler gelitirme ve eilimleri
ngrme gibi zihinsel yeterlikler iin olduka uygundur.

Yetikinlerin eitiminde sk kullanlan tartma yntemi iinde

deerlendirilebilecek balca teknikler nelerdir?
Tartma ynteminin uygulamas eitli teknikler yoluyla olmaktadr. Burada temel teknikler zerinde
durulacaktr. Ancak tartma yntemiyle ilgili teknikler yalnzca burada belirtilenlerle snrl deildir.
Belki de en yaygn kullanlan tartma teknii beyin frtnas olarak bilinen tekniktir. Genellikle
aamada gerekletirilen bu tekniin uygulanmas srasnda tartlan konuyla ilgili olarak birinci aamada
tm katlmclarn grleri listelenir. Hibir ayklama yapmadan grlerin/fikirlerin toplu bir listesi
oluturulur. Yeni bir gr gelmeyince birinci aama biter. kinci aamada, listelenmi olan fikirlerden
ayn anlama gelenlerin biri alnp teki atlr, birbirini ieren fikirlerden kapsaml olan kalr ve ilgisiz
olanlar ayklanr. Geriye kalanlar kendi iinde kmelendirildikten sonra ikinci aama da tamamlanm
olur. nc ve son aamada her kategorideki fikirler/grler ayrntl biimde tartlr.
apraz ate paneli baka bir tartma tekniidir. Bu teknik daha ok okullardaki mnazara ad
verilen uygulamalara benzer. Burada keskin ve birbirine ciddi anlamda alternatif oluturan iki gr ya da
taraf vardr. Her gr savunan renciler kendi aralarnda bir ekip olutururlar. Hazrlklarn yaptktan
sonra tartmaya geilir. Ekip szcleri karlkl olarak srayla (bir o ekipten bir teki ekipten olmak
zere) sz alrlar. Tartma iin iki ekibin yan sra bir ynetici ve bir jriye gereksinim vardr. Ynetici
genellikle eitimcidir, jri yeleri renciler arasndan gnllk ilkesiyle seilebilir. Yneticinin grevi,
tartmann kurallarn aklamak ve kurallara uygun biimde tartmann yaplmasn salamaktr. Jri
yelerinin grev ise hangi ekibin daha gl ve ikna edici bir tartma kardn, yani tartmay kimin
kazandn belirlemektir. Jrinin karar hangi grn daha doru olduunu saptamak deil, yalnzca
daha iyi tartma yapan ekibin kim olduunu belirlemektir. Heyecan, aidiyet, aratrma, iletiim, zaman
ynetimi ve ibirlii gibi becerileri de gelitiren bu tartma tekniinin sonunda eitimci her iki grte de
dikkate deer ynleri zetleyerek oturumu kapatr.
letmelerdeki eitimlerde bazen vzlt kmeleri denilen tartma teknii de kullanlmaktadr. Bu
tekniin uygulamas ksaca yle olmaktadr. Eitimci konuya bir giri yapmakta ve temel kavramlara
aklk getirdikten sonra birbirine paralel alt balklar varsa bunlar kk kmelere paylatrmaktadr.
Kk kmeler kendi konularn aldktan sonra ya eitim salonu bykse farkl kelerde almakta ya
da eitim yaplan binada baka kk salonlar varsa orada almaktadr. Kendi iinde hazrlklarn
tamamlayan gruplar belirtilen saatte esas eitim salonuna dnmektedirler. Eitimcinin belirledii sra
iinde her kmenin szcs kendi konularn tm snfa anlatmaktadr. Sorular ve yantlar bittikten sonra
eitimci nemli noktalar zetleyerek bir toparlama yapmaktadr.
91

Forum ad verilen tartma tekniinde ortaya bir krs konulur. Bu bir serbest krs niteliindedir.
Konu hakknda gr bildirmek ya da tartmak isteyen her katlmc krsye gelerek kendi grlerini
aklar, gerekirse bakalarnn grleri hakknda deerlendirmelerde bulunur. Burada tm katlmclarn
zgr ve uygar bir ortamda gr, izlenim, alg, dnce, duygu ve yorumlarn paylamas esastr.
Dolaysyla, her katlmc kendi birikimi ya da hazrlna dayal olarak bir paylamda bulunur. Kiisel
grlerden tm katlmclar yararlanmaya alr. Forum da gr zenginlii kadar grlerin etkileimi
ve arpmas da nemlidir.
Eitim amal tartma tekniklerinden biri de akoturum diye anlan tekniktir. Bu teknik yaygn
olarak panel tartmas adyla da bilinmektedir. Bu tr uygulamalarda ayn konu zerinde uzmanlam
ama aralarnda gr farkllklar bulunan kiiler tartma yaparlar. Tartmaclar ounlukla dardan
arlr. Genellikle konuya hkim bir oturum bakan vardr ve tartmay o ynetir. Panelist olarak
adlandrlan tartmaclar srayla sz alarak hem kendi grlerini aklar hem de teki konumaclarn
grlerine karlk verirler. Grlerin aklanmas ve arpmasndan renciler ayn konunun farkl
ynlerini grme olana elde ederler. Baz ak oturumlarn sonunda ya da ikinci turda katlmclar da
sorul sorarak panelistlerin yant vermelerini isterler. Tm tartmalar tamamlandnda oturum bakan
nemli noktalar zetleyerek oturumu son verir.
Tm tartma tekniklerinde belirli bir konu temel alnmakta ve konu farkl alardan irdelenmektedir.
Dolaysyla, her konu tartmaya uygun olmayabilir. Ayrca, renci kitlesi kk olursa tartmalar daha
verimli olacaktr. Baka bir deyile, tartmalardaki heyecan nedeniyle tm rencilerin ilgisi ve dikkati
canl tutulmaktadr. Yine bu yntemde, tm grlerin eit koullarda ve zgrce tartlmasna frsat
yaratlmaktadr. Tartmalara katlan ve kendi grlerini savunup bakalarnn grlerinde boluk
bulmaya alan rencilerde eletirel beceriler gelimektedir. Tartma kltrn kazanan katlmclarda
demokratik deerler yerlemektedir ki bu tm kurumlarda nemlidir. Birlikte alan ya da birbirinden bir
eyler renen katlmclarn bireyleraras iletiim becerileri glenmektedir. Ayrca, ortak alma yapan
rencilerde bir gre ya da ekibe ballk duygular gelimektedir ki bu tm iletmelerin nemsedii bir
durumdur.
Tartma ynteminin baz snrllklar da vardr. Her eyden nce byk gruplarda tartma yapmak
ok kolay deildir nk ynetim sorunlar ortaya kar. Tartmalar ok uzamas durumunda ciddi bir
zaman kayb yaanabilir. rencilerin bireysel farkllklar asndan dnldnde tartmaya uygun
bir ortam yaratmak kolay olmayabilir. zellikle katlmclar arasnda st yneticiler varsa ya da kurumsal
olaylar tartmaya alyorsa alt kademedeki alanlar tartmalara pek katlmayacaktr. Bunun bir
nedeni, baz katlmclarn tartmay engelleyici ya da zorlatrc bir tavr taknmasdr. Son olarak
tartma ynteminin belki de en nemli snrll olarak tartmaya akademik anlamda hazrlanmada
yaanan glkler gsterilebilir.
letmelerdeki eitim almalarnda ou zaman belirli bir teknie bal kalmadan kullanlan tartma
ynteminden olumlu sonular alabilmek iin u tr neriler gelitirilebilir:

lgi ekici bir konu sein.

Alternatif grleri belirginletirin

zgr ve katlmc bir tartma ortam yaratn.

Tartma kurallarn batan aklayn.

Hazrlk iin yeterli sre tanyn.

Gerekli kaynaklar salayn.

Sunumlar kadar etkileime de nem verin.

Zaman verimli kullanmaya aln.

Tartmann konu dna kmasn nleyin.

nemli noktalar zetleyin.

92

Gsterim
Gsterim (demonstration) ynteminde usta bir eitimci bir iin yapl biimini ksa aklamalar ve somut
uygulamalarla gstermesi sz konusudur. Bu yntemin kullanld durumlarda eitimci, konuya ilikin
aklamalarn bitirdikten ve kuramsal boyutta anlalmayan herhangi bir nokta kalmadndan emin
olduktan sonra gsterim aamasna geer. Gsterim iin uygun ortam dzenlemesinin yaplm olmas ve
rencilerin dikkatinin ynlendirilmesi gerekir. Her eyin hazr olduu noktada eitimci ksa ve zl
aklamalar eliinde uygulamal ilemlerin nasl yaplmas gerektiini rencilere gsterir. in yapl
biimini dikkatle izleyen rencilerden bazlarna eitimci kendi gsteriminden sonra deneme ans verir.
rencilerin olas hatalarna ilikin geribildirimler verdikten ve uyarlarda bulunduktan sonra eitimci
nemli noktalar toparlayarak gsterimi tamamlar.

Gnlk yaamda sk kullanlan gsteri szc ile bir eitim

yntemi olan gsterim kavram arasnda bir fark var mdr?
zellikle kimya, gda, petrol, salk ve ila gibi sektrlerde etkinlik gsteren iletmelerde gsterim
yntemi yerine deney yntemi ska kullanlmaktadr. Deneyler, zel koullar altnda belirli srelerin
sonularn denetimli olarak gzlemlemek zere gerekletirilen testlerdir. Hangi girdilerin, hangi
srelerde, hangi sonular saladn grmek bazen nemli olabilir. Bylece, katlmclar belirli bilgileri
uygulamal olarak renebilmektedirler. Son yllarda deneyler yerine benzeimler kullanlmakta ve bu
eilim gittike yaygnlamaktadr. Normal koullarda tehlikeli, pahal, olanaksz ya da zaman alc olan
baz uygulamalar benzeimlerle kolayca test edilebilmektedir.
Gsterim yntemi daha ok uygulama ieren bir iin yapl biimine dnk bedensel becerilerin
kazandrlmasyla ilgili eitimlerde kullanlmaktadr. Bu ynyle, devinsel (psychomotor) yeterliklerin
retiminde olduka etkili bir yntemdir. Genellikle kk gruplarda kullanlan bu yntem, yalnzca bir
iin doru yapl biimini gstermede deil, yanl uygulamalar ya da istenmeyen alkanlklar ortadan
kaldrma konusunda da etkilidir. Birok iletmede ie altrma eitimlerinde, ynlendirmeli grevlerde
ve standartlar olan ilerin gerektirdii becerilerin kazandrlmasnda gsterim ynteminden geni lde
yararlanlmaktadr. rnein, kalp karma ya da dkm yapma gibi konulardaki eitimlerde bu yntemi
baaryla kullanmak olanakldr.
Gsterim ynteminin baarl sonular salamasnn baz nedenleri vardr. Her eyden nce bu
yntemde ok sayda duyu organ ie koulmaktadr. Katlmclar hem aklamalar dinlemekte, hem iin
yapl biimini izlemekte, hem de deneyerek yapma ansn elde etmektedirler. Dahas, yaptklar
hatalara ilikin geribildirim almakta ve dzeltme olanana kavumaktadrlar. Tm bunlar sayesinde ok
ynl ve ynlendirmeli bir yetime sz konusu olmaktadr. zerinde durulan i ve gsterilen beceriler
katlmclarn gerek yaamda karlaacaklar ya da yapacaklar ile ayn olduu iin dikkat ve ilgileri
canl tutulmaktadr. te yandan aklamalar, gsterimler ve geribildirimler sayesinde zamandan ve
malzemeden ekonomi salanmaktadr nk gereksiz kullanm ve savurganlk ortadan kalkmaktadr.
zellikle eitimde kullanlan malzemelerin pahal olduu durumlarda bu ok nemlidir. Yaplacak iin
standartlarnn ortaya konulmas da bu yntemin baka bir stnldr. Eitimciyi dikkatle izleyen ve
onun gsterdii ekilde davranan katlmclar iin kabul edilebilir yapl biimini grdkleri iin eitim
ve yaam arasndaki uurum ortadan kalkmaktadr.
Bu yntemin zayf ynleri arasnda en dikkati eken nokta karmak becerileri sergileme gldr.
Yaln ve basit becerileri yapmak ve izlemek kolaydr. Ancak birbirini izleyen ve tamamlayan birok
beceri sz konusu olunca iler karmaktadr. Nitekim karmak becerilerin eitiminde gsterimler daha
ok yinelenerek ya da rencilere daha ok deneme ans verilerek bu sorun en aza indirilmeye
allmaktadr. Byk gruplarda pek ie yaramayan bu yntemde rencilerin tmne deneme ans ve
geribildirim vermek zordur; bu nedenle, gsterim kk gruplarda etkili bir eitim yntemidir. Kalabalk
grubun bir sakncas da gsterimleri herkesin grme olanann olmamasdr. Eitimi yaplan grevler zor
olarak alglanrsa renciler arasnda eitimciyi taklit etme eilimlerinin ortaya kmas bir baka
sorundur. Gsterimler ve denemelerde kullanlacak materyallerin maliyeti de bu yntemin kullanmn
93

snrlamaktadr. Son olarak, bazen aklamalar ve gsterimler arasnda tutarszlklar olmakta, bu da

katlmclarn renmesini engellemektedir. Bu konuda eitimcinin anlattklarndan farkl olarak
uygulamada kestirme yollar kullanmas, eitimci ile rencilerin duru ya da gr alarnn farkl
olmas, aklanmayan ama rencilerin kafasn kartran kk ilemlerin araya sktrlmas ve
eitimcinin solak olmas gibi durumlar anlatm ile uygulama arasndaki tutarszlklar artrmaktadr.
Belirtilen olas saknca ve snrllklar ortadan kaldrmak iin gsterim ynteminin uygulamas iin
baz noktalara dikkat etmek gerekmektedir. Bunlar yle sralamak olanakldr:

Eitimden nce prova yapn.

Provalardaki hata ve eksikleri giderin.

Eitim iin gerekli ortam hazrlayn.

Aklamalarnz ksa tutun.

Gsterim yaparken anlattklarnza bal kaln.

Hem doru hem yanl gsterin.

Standartlar vurgulayn.

Birka renciye deneme ans verin.

Hatalara ilikin geribildirim salayn.

Gsterim sonunda ilem srasn zetleyin.

Altrma
Altrma yntemi, katlmclar ierik hakknda temel bilgileri edindikten sonra renilenleri pekitirmek,
eitlendirmek ya da kalclatrmak amacyla sunulan uyarclara rencilerin tepki vermesine dayal bir
yntemdir. Bu yntemde nce eitimcinin yapt aklamalardan ya da basl-yazl kaynaklardan n
bilgileri edinmek gerekir. Sz konusu bilgiler ou zaman ezbere dayal szel bilgiler niteliindedir.
Ancak edinilen bilgiler anlaml ya da kalc bir renme iin yeterli olmad iin bunlar pekitirmek
amacyla altrmalara/uygulamalara bavurulmaktadr. Altrmalar ya eitimcinin denetimi altnda
tamamlanr, ya rencilerin birlikte ve dnml almalarna dayal olarak gerekletirilir ya da
teknoloji destekli uygulamalar biiminde yaplr. Bu aklamalardan da anlalaca zere, renciler
konu hakknda belirli bilgileri edinmeden altrma yaplamaz, yaplsa da istenen sonular alnamaz.
Altrmalarn renmeye en temel katks pekitirmedir. Yzeysel ve yetersiz renme durumlarnn
yarataca sakncalar altrma yaparak gidermek olanakldr. Ayrca, her altrmann renme balamn
deitirerek kavramsal renmeye ya da ilkesel genellemelere zemin hazrlanabilir. Altrmalarn bir
yarar da szel bilgileri renme stratejilerini glendirmesidir. Tmyle ezber yerine uygulamal ya da
somut rnekler zerinden bir renme ortaya kar. Son olarak, altrma yntemi sayesinde renciler
test ya da snamaya dayal durumlara almakta ve yaplacak snavlar hakknda fikir verici bir izlenim
edindikleri iin snavlarda zorluk ekmemektedirler.
Altrma ynteminin temel ilevi, renilenleri pekitirmek ve
uygulama olana salamaktr.
Kukusuz, altrma tek bana bir eitim yntemi olarak kullanlamaz. Altrmalarda sunulacak olan
maddeler, nceden renilen bilgileri temel almaldr. Bu da kendi iinde bir snrllk oluturur. te
yandan, altrmalar ieriin farkl noktalarna dayanmazsa renmeye fazla bir katks olmaz. Dahas,
birbirine benzer ya da trde olan altrmalar yanl genellemelere yol aabilir. rnein kavram
renmede ayn noktay ileyen benzer rnekler rencilerde ar genellemeye neden olduu iin ayrt
etme becerilerinin geliimini engelleyebilir. unu da belirtmek gerekir ki, hazrlk aamas genelde ok
zaman alan altrma yntemi her ierik tr iin uygun deildir.
94

letmelerde altrma/uygulama gibi eitim yntemlerini baaryla kullanabilmek iin u noktalara

dikkat etmekte yarar bulunmaktadr:

Altrmadan nce gerekli bilgileri kazandrn.

Ak ve anlalr ynergeler hazrlayn.

Altrma maddelerini kendi iinde eitlendirin.

Maddeleri mantksal biimde sralayn.

Her altrmadan sonra geribildirim verin.

ekingen rencileri cesaretlendirin.

Yetkinleme/tam renme dzeyini yksek tutun.

Altrma sonunda nemli noktalar vurgulayn.

rnekolay zmlemesi
Alanyaznda vaka incelemesi ya da durum almas olarak da geen rnekolay zmlemesi
yntemi, z itibariyle gerek ya da sanal bir olayn ayrntl biimde incelenmesine dayanr. Burada
eitimcinin hazrlad ya da setii nemli bir olayn betimlemesi zerinde zmlemeler yaplr ve
olaya bal olarak yneltilen sorulara yant retilir. ncelenen olay gerekte bire bir yaanm bir durumu
yanstabilecei gibi, eitimcinin tmyle kendisinin rettii senaryoya dayal bir olay da olabilir. nemli
olan ey, olayn ayrntl biimde zmlenmesinden renilecek bir eylerin olmasdr. Belki de bu
nedenle baz iletmelerde rnekolay zmlemesi ynteminin kullanm daha ok beklenen sorunlar
yaklam biiminde uygulanmaktadr.
Tipik uygulamalarda eitimci katlmclara yazl, grsel ya da szl olarak bir durum verir. Durum
betimlemesinin sonunda bir ya da birka tane de soru bulunur. Bireysel ya da takmlar halinde alan
katlmclar verilen durum betimlemesini dikkatle inceledikten sonra yneltilen sorular dikkate alarak
olayn zmlemesini yaparlar. Etkinlik takm halinde yaplyorsa takm yeleri tartma da yaparlar.
Verilen srenin sonunda bireyler ya da takm szcleri kendi grlerini tm snfla paylarlar. Her
bireyin ya da takmn farkl bir yant bulmas olasdr, hatta farkl gr alarndan yararlanabilmek iin
bu zellikle istenen bir durumdur.

rnekolay zmlemesi, yaanm ya da yaanmas olas durumlara

dayanan bir yntemdir.
rnekolay zmlemesi eitim ile yaam birbirine yaklatrr. zerinde allan durum her an
katlmclarn karsna kabilir. En azndan onlarn bunu dnmesi salanabilir. Bu da eitimi gereki
yapar. Ayrca, bu yntem araclyla katlmclarn sorun zme becerileri gelitirilebilir nk her
zmleme aslnda bir sorun zmedir. zellikle takmlarda alma sz konusu olduunda katlmclarda
birlikte alma becerileri geliir. Bireysel almalarda da ilevsel zmler bulma abas yaratcl
zendirir. rnekolay zmlemesinin genel olarak gdleyici bir yntem olduu da bilinmektedir nk
ou insan bir glkle ba etmekten holanr. te yandan, rnekolaylarn grsel-iitsel teknolojiler
yoluyla sunulmas durumunda renmede oklu kanal kullanm sz konusudur. Dahas, herhangi bir
rnekolay zmleyebilmek iin katlmclar farkl alanlardan gelen uzmanlklarn ie kotuklar iin
alternatif kaynaklar kullanm olurlar.
rnekolay ynteminin en nemli snrll, iyi bir rnekolay hazrlamann her zaman kolay olmamas
ve ciddi anlamda bir uzmanlk gerektirmesidir. zellikle eitim amalarna uygun rnekolay yazmak
birok eitimci iin meydan okuyucu bir grevdir. Bu yntem hem eitimci hem de katlmclar asndan
ayrntl bir hazrlk gerektirmektedir. zmler konusunda hatal ya da eksik bilgiye dayal bir karar
verilmemesi iin durumun tam ve doru olarak betimlenmesi gerekmektedir. Kukusuz, sorularn da
yerinde ve can alc noktalar kapsayacak biimde sorulmas nemlidir. Baz rnekolaylar eitimci
95

dnda baka konu uzmanlarna danmay bile gerektirebilir ki bu her zaman olanakl deildir.
rnekolay zmlemesinin olas bir snrll da zmlemelerin ve tartmalarn zaman alc olmasdr.
Ender olarak karlalan bir glk de rencileri alt kmelere ya da takmlara ayrmada glk
yaanmasdr.
letmelerdeki eitim almalarnda rnekolay zmlemesi yntemini baaryla kullanabilmek iin
aadaki noktalara dikkate edilmesi yerinde olacaktr:

lgi ekici bir rnekolay gelitirin.

Bireysel alma yerine ekip almasn yeleyin.

Ekipleri yansz tekniklerle kurun.

alma iin iyi bir ynlendirme salayn.

Olanaklysa durumu grsel-iitsel aralarla sunun.

Sorular yoluyla katlmclar ynlendirin.

Yeterli sre tanyn ama zaman boa harcamayn.

ok ynl tartma olana yaratn.

zmler arasndaki benzerlik ve farkllklar belirleyin.

Sonucu katlmclarla birlikte deerlendirin.

Rol Oynama
Rol oynama yntemi bazen drama olarak da adlandrlmaktadr. Bu yntem, znde katlmclarn bir
olay kendi yaantlar yoluyla canlandrmasna dayanmaktadr. Burada nceden hazrlanm belirli bir
senaryo vardr ve senaryo gerei oluturulan roller sz konusudur. Katlmclar bu rolleri kendi aralarnda
paylar, hazrlklarn tamamlar, sonra da olaylar canlandrrlar. Her rol oynayan katlmc senaryoya
bal kalmaya alr ama gerektiinde kk deiiklikler yapabilir. Doalama olarak yaplan ekleme
ve karmalarda dikkat edilmesi gereken nokta, nemli grlen olaylarn perdelenmemesi ya da bunlarn
atlanmamasdr.
Son yllarda oyun ve yaratc drama gibi etkinlikler de rol oynama bal altnda incelenmektedir. Bir
eitim yntemi olarak oyun, katlmclarn heyecan yaama, gdlenme, yarma ve dl kazanma gibi
duygularndan yararlanarak dolayl renmeye olanak tanmaktadr. Ancak birok oyunda renme ile
oyun arasndaki iliki unutulduu ve katlmclar kendilerini oyuna kaptrdklar iin istenen sonular
alnamamaktadr. Kald ki, baz eitimciler oyunu bir renme etkinliinden ok ortam deitirme arac
olarak kullanmaktadrlar. Yaratc drama olarak bilinen eitim ynteminde eitimci byk lde
kolaylatrc durumundadr nk renciler hem senaryoyu hazrlamakta hem de canlandrmay
yapmaktadrlar. Burada rencilerin olayda nemli e olarak neleri grdklerini ve bunlar nasl
yansttklarn saptama olana elde edilmektedir.

Rol oynama ynteminde canlandrma ile renme arasndaki iliki

gz ard edilmemelidir.
Rol oynama yntemi katlmclar gerek yaama hazrlar nk olaylar ve roller gerek yaamdan
alnarak renme etkinliine dntrlmtr. Bu yntemde dorudan ya da birinci elden yaantlar
edinme vardr. Baka bir deyile, renilecek ierii katlmclara bir bakas anlatmamakta ya da
gstermemekte; gerekli bilgi, turum ve becerileri katlmclar kendi canlandrdklar yaantlar araclyla
kazanmaktadrlar. Bu yntem bir yandan bireysel yaratcl glendirmekte, bir yandan da ibirlii
anlayn gelitirmektedir. Rol oynamada baar byk lde bu iki deikene baldr. Drama
nedeniyle szsz iletiim becerileri de glenmektedir nk olaylar canlandrrken beden dili n plana
96

kmaktadr. Oyun oynamann yaratt heyecan ve odaklanma nedeniyle ilgi ve dikkatin canl tutulmas
da bu yntemin nemli bir stnldr.
Rol oynama ynteminin baz zayf yanlarnn olduu da bir gerektir. ncelikle bu yntem kalabalk
katlmc gruplar iin uygun deildir, baarl sonular iin kk grup gerekmektedir. Eer grup
yeterince kk deilse ve herkes rol almamsa, rol olmayan katlmclarn edilgenlii bir sorun olarak
ortaya kmaktadr. Canlandrma srasnda yetenekli katlmclarn baatlk gstermesi, buna karlk
ekingen katlmclarn rol almak istememesi de sknt yaratabilmektedir. Bazen disiplini salamada
sorunlar yaanmakta, bu da zaman ve gdlenme kaydna neden olmaktadr. Bu yntemin belki de en
zayf yn, oyun ile renme arasndaki ilikinin tam kurulamamas ya da gz ard edilmesidir. Rol
oynamann asl amac, tiyatral bir gsteri yapmak deildir. Sre bu ynde gelitiinde ciddi anlamda bir
zaman kayb yaanmakta ve renme kesintiye uramamaktadr.
Rol oynama ynteminden istenen sonularn alnabilmesi iin hazrlk ve uygulama aamasnda dikkat
edilmesi gereken noktalar aadaki gibi zetlenebilir:

Canlandrlacak olay iyi sein.

Oyuncularn zelliklerine gre rol datn.

Takm almasnn nemini vurgulayn.

rencilerin dikkatini ynlendirin.

Her sahnenin 5-10 dakika srmesini salayn.

Kimsenin kiisel gsteri yapmasna izin vermeyin.

Rahat ve gvenli bir ortam yaratn.

Oyundan sonra rencilerin grlerini aln.

Takm almas
Son yllarda tm iletmeler tarafndan nemsenen ve alanlara eitimleri verilen takm almas, ayn
zamanda bir eitim yntemi olarak kullanlabilir. Bu yntemde katlmclar kk kmelerde ibirlii
yaparak ortak renme hedeflerini gerekletirmek zere ellerindeki kaynaklar ve abalar birletirerek
almaktadrlar. Bu nedenle, takm almas yntemi iin alanyaznda kubak renme ya da
ibirliine dayal renme gibi isimler de kullanlmaktadr. Bunlar anlam karlayan doru kavramlar
olmakla birlikte, baz yazarlar tarafndan kullanlan grup almas kavram, takm almasnn tam
karl deildir. Ksaca belirtmek gerekirse, grup almasnda yalnzca bir araya gelip birlikte alma
sz konusudur; oysa takm almasnda nemli olan ibirlii, dayanma, karlkl sorumluluk alma ve
ortaklktr. Ksacas, takmlarda biz bilinci vardr ki, bu zellik renmede fark yaratr.
Takm almas iyi yaplandrlp ynetildiinde baarya katkda bulunan baz stnlklerin varl
dikkati ekmektedir. Bunlarn banda takm yeleri arasndaki olumlu bamllk gelmektedir. Bu,
birlikte batmak ya da birlikte yzmek olarak sloganlatrlabilir. Takm almasnda herkes kendi
takm yelerinin baarl olmasn ister ve bu ynde sorumluluk stlenir. Baarl takm almas
uygulamalarnda herkesin bireysel katks llr ve deerlendirilir. Bu nedenle, kimse katksn azaltmaz
ya da bakalarndan geinmeye almaz. Takmlarda renme iin ok nemli olan bireyleraras iletiim
becerilerin kullanm en st dzeydedir. Aklama yapma, dinleme, soru sorma, yardm etme, coturma,
enerji katma, ynlendirme salama, k yolu nerme vb. becerilerde katlmclar gittike yetkinleirler.
Bunun sonucunda takm yeleri arasnda etkileim verimli sonular salar. Ayrca, takm almas
ynteminin bir paras olarak grev sonunda takmlar mutlaka kendi alma biimlerini ve elde ettikleri
sonular eletirel olarak deerlendirilir.
Baaryla uygulanmad zaman takm almas yntemi potansiyel baz sorunlar beraberinde
getirebilir. Bunlarn iinde en yaygn olarak karlalan sorun, bir takm iinde bakalarnn varlnn
baz takm yelerini rahatlatmas ve katklarn azaltmalarna neden olmasdr. Baka bir deyile, insanlar
bir iten grup olarak sorumluysalar ben yapmasam da bakalar yapar diye dnebilirler. Dahas, baz
97

katlmclar hibir katk vermeden bakalarnn grevi tamamlamasn ama kendilerinin de bundan
yararlanmasn bir alkanlk haline getirebilirler. Takm almas yntemi iyi uygulanmadnda
yaanabilecek bir baka sorun da takmdaki baz yelerin baskn ya da belirleyici karakter olarak
bakalarnn renmesine engel olmasdr. Bunun iin takmda tm katlmclarn eitliine zen
gsterilmeli ve kararlarn uzlamaya dayal olarak alnmas istenmelidir. Dengeli, adil ve ilevsel olmayan
iblm renme takmlarnn ruhunu bozar ve ekime, kskanma ve karmaa yaratr. unu unutmamak
gerekir ki, almayan katlmclar nedeniyle ok istekli baz insanlar da kendi katklarn azaltr ve
bakalar almyorsa ben de almyorum gibi bir tutum taknabilir.

Takmlarda herkesin almasna gerek var mdr?

letmelerdeki eitim almalarnda takm almas yntemini baaryla uygulayabilmek iin
aadaki noktalara dikkat edilmelidir:

Katlmclar takm almas konusunda yetitirin.

Takmlar 3-5 kiiden oluturun.

Kark zelliklere sahip takmlar kurun.

Arkada takmlarnn olumasna izin vermeyin.

Grevi ibirliine dayal olarak yaplandrn.

Yz yze etkileimi zendirin.

Takmlar gzleyin ve geribildirim verin.

Zorluk ekilen konularda ynlendirme yapn.

Hem birey hem takm dl verin.

Takmlarn kendi ileyiini deerlendirmelerini isteyin.

Proje
Bir eitim yntemi olarak projeler dolayl ve deneyimsel renme etkinliklerine dayanr. ou zaman
kk takmlarda yaplan proje almalarnda kuramsal boyut kadar uygulamal yn de nemlidir.
Projeler belli bir bilgi birikiminin zerine yaplan almalardr. Bu da temel bilgilere sahip olmay
gerektirir. Her projenin amac deimekle birlikte, projenin tr ve kapsamna gre hedeflenen renme
kazanmlar farkllar. Kapsaml projelerde aratrma yapma, ibirlii, yaratclk ve sorun zme iin bir
paras olur. Bu yzden, byk projeler farkl eitimlerde renilen bilgilerin ya da kazanlan becerilerin
ounu kullanmay gerektirir.
Tipik bir proje almasnda eitimci nce temel bilgileri sunar, katlmclarn sorularn yantlar,
uygulama iin gerekli neri ve uyarlarda bulunur. Ardndan proje konularn bildirir, ekiplerin
kurulmasna klavuzluk eder ve hangi konularda hangi ekiplerin proje yapacan saptar. nc aamada
katlmclarn almaya balamasyla birlikte eitimcinin rol daha ok danmanla dnr. Belirli
aralklarla proje ekipleriyle gren eitimcinin sreci izlemesi ve gerektiinde ynlendirme salamas da
nemlidir. Drdnc aamada ekipler projeleri zerindeki almalarn tamamlar, eitimcinin grlerini
alr ve tm snfa projelerini anlatrlar. Son olarak, eitimci, projelerin sonularn karlatrr ve renme
asndan nemli grlen boyutlar belirginletirir.
Proje almalar, basit ve kolay konular renmek yerine kapsaml
uygulamalar gelitirmeyi hedefler.
Eitim yntemi olarak projelerin en nemli yarar, kuramsal bilgilerin uygulanmas ve gerek
sorunlara zm retilmesidir. Bu yntemin baka bir yarar, renciler arasnda ortak alma ve ibirlii
98

kltrn gelitirmesidir. Aratrma yapmay zendirmesi ve bilimsel dnme becerilerini temel almas
da nemli bir stnlktr. Proje ynteminin doasnda bulunan baka bir yn, alternatif bilgi
kaynaklarndan yararlanmay tevik etmesidir. Ayrca, her proje almas belirli lde bir yaratclk
gerektirdii iin renciler nemli kazanmlar elde etmektedirler.
Proje ynteminin en zayf yn, rencilerin gerekli becerilere sahip olmamasdr ki bu ou zaman
baarszlk gerektirmektedir. Seilen konularn basit ve kolay olmas durumunda da projelerden beklenen
yararlar elde edilememektedir. Ayrca, projeler zaman alc almalardr; sre yetersizse rencilerden
proje yapmalarn istemek doru deildir. Ekip yeleri takm olarak almazlarsa tm yk belirli kiilerin
zerine kalmaktadr. zellikle alan almalar srasnda gerekli izinleri alma, ziyaretler, veri toplama ve
onay srelerinde brokratik zorluklar yaanabilmektedir. Son olarak, proje sonularnn uygulanma ans
yoksa rencilerin gdlenme sorunlar yaanabilmektedir.
letmelerdeki eitim almalarnda proje yntemini salkl biimde uygulamak ve istenen sonular
alabilmek iin aadaki noktalara dikkat edilmesi yerinde olacaktr:

Katlmclara proje becerilerini kazandrn.

Projeler iin anlaml konular sein.

zin ve onaylarn alnmasnda katlmclara yardmc olun.

Proje srecini ayrntl olarak aklayn.

Ekipleri birbirine benzemeyen insanlardan kurun.

Belirli aralklarla toplantlar yapn.

Sreci izleyin ve gerektiinde ynlendirme salayn.

Baarl sonular iin takmlar zendirin.

Proje takvimine bal kalmaya aln.

Tamamlanan proje sonularnn paylalmasn isteyin.

nceleme Gezisi
Bu yntem alanyaznda gzlem gezisi, ak hava eitimi ve yerinde renme gibi isimlerle de
anlmaktadr. nceleme gezisinde olaylarn gerekletii kendi doal ortamlarna gitmek ve katlmclarn
dorudan gzlem yapmasna olanak salanmaktadr. Eitimin yapld normal ortamda renmeye konu
olan olaylar gzlemlemek olanakl deilse, katlmclar olaylarn olduu, yaand ya da gerekletii
yere gtrlmektedir. Ancak bu gezi, turistik amal bir etkinlik olmayp eitim amal olduu iin batan
ynlendirme salanmakta, eitimci katlmclarla birlikte gitmekte ve etkinliin sonunda genel bir
deerlendirme yaplmaktadr.
nceleme gezisi ynteminin en nemli stnl rencilere birinci elden renme yaantlar
salamasdr. Geziye katlan her renci dorudan ve aracsz bir renme ans elde etmektedir.
zellikle gzlem yetenei iyi olan renciler kiisel anlamda farkl deneyimler yaayabilmektedirler.
Ayrca, gezinin bir paras olarak yerinde aklama yapan uzmanlar ya da klavuzlar da birer renme
kayna olmaktadr. Gezi srasnda katlmclar aklama yapan uzmanlara sorular sorup merak ettikleri
noktalara aklk getirmektedirler. Eitimci ya da iletme asndan da evreyle ilikiler gelitirilmekte ya
da var olan ilikilerin pekitirilmesi salanmaktadr. Dahas, baz durumlarda katlmclarn tank olduu
olaylar onlarn toplumsal sorumluluk duygularn da gelitirmektedir.
nceleme gezisi yntemini uygulamak sanld kadar kolay deildir. Eitim asndan uygun yer
semek g olabilir. Ayrca, bu yntem eitimcide ciddi anlamda rgtleme/dzenleme becerileri
gerektirmektedir. zin ve onaylarn alnmas, duyurularn yaplmas, gvenlik, ulamn salanmas,
barnma ve konaklama sorunun zlmesi gibi konular eitimciyi zorlayabilir. Kabul etmek gerekir ki,
her eitimci bu konularda ok yetkin deildir. Bu yntemin zellikle eitimci asndan gerektirdii yasal
99

sorumluluklar da olduka fazladr. stenmeyen olaylar karsnda eitimci ya da iletme sorumlu

tutulabilir. rnein, gezi srasnda bir kaza olmas ve katlmclarn zarar grmesi durumunda eitimci ya
da iletme sorumlu tutulabilir. Kukusuz, inceleme gezisinin teki eitim yntemlerine gre pahal
saylabilecek bir maliyeti vardr. Tm bu saknca ve snrllklar birok eitimcinin bu yntemden uzak
durmasna neden olmaktadr.

nceleme gezisi ynteminin iletmeye ve eitimciye ykledii yasal

sorumluluklar olduka fazladr.
nceleme gezisi yntemini baaryla kullanabilmek iin nerilen rehber ilkeleri aadaki gibi
sralamak olanakldr:

Gezmek iin en uygun yeri sein.

Hem iletmeden hem kar taraftan gerekli izin ve onaylar aln.

Ayrntl bir plan hazrlayn.

Olas sorunlar iin alternatif planlar yapn.

Gezinin amacn ve kapsamn iyice aklayn.

Katlmclardan imzal gnll katlm formlarn toplayn.

Uyulmas gereken kurallar bildirin.

Dnte genel bir deerlendirme yapn.

SONU
Buraya dein yaplan aklamalardan kolayca anlalaca zere, her koul altnda ideal olan bir eitim
yntemi yoktur (imek, 2000). Her yntemin belirli stnlkleri ve zayflklar vardr. Baka bir deyile,
her yntem ancak belirli koullar altnda olumlu sonular salamaktadr. Dolaysyla, eitim yntemlerini
seerken eldeki koullarn dikkate alnmas gerekmektedir. Belki ok uygun bir yntem belirlenebilir
fakat koullar bu yntemin baaryla uygulanmasna olanak tanmyorsa, o zaman plan biraz deitirerek
belki ikinci derecede etkili olacak yntemleri ie komak gerekebilir. Gerekilik ve yaplabilirlik ilkeleri
asndan bu daha salkl bir yaklamdr.
Ayrca, eitimciler kendilerince uygun bulduklar belirli bir yntemi belirleyip bunu her koul altnda
kullanmaya almaktan vazgemelidirler. Yukarda belirttiimiz ak gerekelerle yntem seiminin ok
etmenli bir karar olduu unutulmamaldr. Bir lt karlayan herhangi bir yntem baka ltler
asndan olumsuzluklar yaratabilir. Bu nedenle, her eitimci kendine uygun deimez bir yntem yerine
farkllaan durumlara uygun birden ok yntem aray iinde olmaldrlar. Deyim yerindeyse,
eitimcilerin ustalkla kullanabilecekleri bir yntemler havuzu olmal, duruma gre bu havuzdan uygun
yntemleri seip kullanabilmelidirler.
Eitimde baar ngrlen amalara ulamayla ilgilidir. Baka bir deyile, etkili eitim amalara
ulatran eitimdir. Ne var ki, etkililik tek bana yeterli olmayp renciler asndan ekici ve kaynak
kullanm bakmndan verimli bir eitimi gerekletirmek de nemlidir. Bu nedenle, eitim yntemini
seerken hem amalara ulatracak, hem rencilerde daha ok renme istei yaratacak, hem de verimli
sonular retecek bir denge salanmaldr. Her eyden nemlisi, eitimci, yntem seiminde karlat
snrllklar amak iin yaratc araylar olmal ve var olan koullarda en ilevsel yntemleri kullanarak
baarl sonular elde etmeye almaldr.

100

zet
letmelerde eitim gereksinimlerini karlamak
amacyla hazrlanan eitim programlar byk
lde eitim yntemleri araclyla uygulamaya
konur. Eitim yntemleri bir anlamda eitim
srecinde bilgi paylamnn nasl gerekletiini
gsterir. Ayrca, eitim yntemlerinde eitimci
ve renciler arasndaki ilikilerin yansmalarn
da grmek olanakldr.

bir deyile, uygun eitim yntemlerinin seimi

durumsal bir karardr.
Genel olarak katlmc grubunun kalabalk ve
ieriin szel bilgilere dayal olduu durumlarda
dzanlatm yntemi nerilmektedir. Buna
karlk, rencilerde sorgulayc bir anlayn
gelitirilmesi isteniyorsa ve grup kk ise soruyant yntemi kullanlmaktadr. Konuyu farkl
bak alarndan irdelemek ve her grn
aklamalarndan yararlanmak nemliyse tartma
yntemini kullanmak uygundur. Gsterim
yntemi, daha ok devinsel ya da beden gcne
dayal yeterliklerin renilmesinde etkilidir.
Altrma yntemi, nceden edinilen bilgilerin
iyice pekitirilmesi ve rencilere uygulama
olana salanmasn temel almaktadr. Kuramsal
bilgileri ie koarak belirli bir duruma uygulamak
ve karar vermek gerekiyorsa rnekolay yntemini
kullanmak daha dorudur. Belirli bir senaryoya
bal olarak rencilerin olaylar kendilerinin
canlandrmas gerekiyorsa rol oynama yntemi
ie koulmaktadr. Ortak renme hedeflerine
ulamak iin ibirlii yapmak nemliyse en
uygun yntem takm almasdr. Eer kapsaml
bir uygulama gelitirmek ya da yaklam ortaya
koymak amalanyorsa proje yntemi tercih
edilmektedir. Son olarak, eitimin konusu olan
olaylar kendi doal ortamlarnda izlemek ve
renmek sz konusu ise inceleme/gzlem gezisi
ynteminden yararlanlmaktadr.

Alanyaznda yer alan eitim yntemleri deiik

ekillerde snflandrlmaktadr. letmelerdeki
eitim almalarnda ska kullanlan yntemler
dikkate alndnda bunlar geleneksel ve yeni
yntemler, bireysel ve kitlesel eitim yntemleri,
eitimci merkezli ve renci merkezli yntemler,
iba ve id eitim yntemleri vb. olarak
snflamak
olanakldr.
Aslnda
eitimde
kullanlan yntemler belirli olmakla birlikte,
bunlarn her birinin hangi kategoride yer ald
snflamaya gre deimektedir.
Var olan eitim yntemleri arasndan uygun
yntemin seilmesi sanld kadar kolay bir i
deildir. Bu nedenle, eitimciler yntem seerken
baz ltleri dikkate almaktadrlar. Bu ltler
arasnda zellikle eitime katlacak grubun
bykl, programn kazandrlaca yeterlikler,
retilecek konunun zellii, ngrlen sre ve
bte, eitim yaplacak kurumun fiziksel tesisleri,
eitimde yararlanlabilecek teknolojik olanaklar
ile eitimcinin ynteme yatknl nemlidir. Bu
ltler asndan bir deerlendirme yapmadan
ve var olan koullar dikkate almadan eitim
yntemine karar vermek yanltc olabilir.

Tm bu aklamalardan anlalaca zere, her

durumda etkili olabilecek ideal bir eitim
yntemi yoktur. Buradan hareketle, eitimciler
kendilerine uygun grdkleri belirli bir yntem
tercihi yaparak bu yntemi her koul altnda
kullanmaya almaktan kanmal ve eitim
uygulamalar srasnda duruma gre farkllaan
yntemlere yer vermelidirler.

Kukusuz, iletmelerdeki eitim almalarnda

birok yntemden yararlanlabilir. Ancak yntem
kullanm ilevsel olmaldr yani amalara hizmet
etmelidir. Bu adan bakldnda, iletmelerde
ska kullanlan yntemler olarak dzanlatm,
soru-yant,
tartma,
gsterim,
altrma,
rnekolay zmlemesi, rol oynama, takm
almas, proje ve inceleme gezisi n plana
kmaktadr.
Her eitim ynteminin kendine gre stnlkleri
ve snrllklar vardr. Bunlara ilgili yntemin
nerildii durumlar ve nerilmedii durumlar da
denilebilir. Yine her yntemin kullanm srasnda
dikkate alnmas gereken ynlendirici ilkelerden
de sz edilebilir. Bu ilkeler, eitim yntemlerinin
stn ynlerinden olabildiince yararlanmak ve
snrllklarndan kanmak iin gereklidir. Baka
101

Kendimizi Snayalm
1.

6. rnekolay zmlemesi ne tr yeterliklerin

kazandrlmasnda etkilidir?

Eitim yntemlerinin temel ilevi nedir?

a. Karar verme

a. Eitimin amalar hakknda bilgi verir

b. Ezbere dayal bilgiler

b. Programn ieriini yanstr

c. Bulu yapma

c. Eitim nasl gerekletirileceini gsterir

d. Bedensel beceriler

d. Eitimcinin ne yapacan tanmlar

e. renilenleri pekitirme

e. Deerlendirme esaslarn aklar

7. Takm almasnda baarl olabilmek iin

en nemli beceri nedir?

2. Aadakilerden hangisi eitim yntemlerine

ilikin bir snflama deildir?

a. Yarma

a. Gemi-gelecek yntemler

b. blm

b. Bireysel-kitlesel eitim yntemleri

c. Bakalarna gre davranma

c. Geleneksel-yeni yntemler

d. birlii

d. Eitimci merkezli-renci merkezli yntemler

e. Baskn olma

e. banda-i dnda eitim yntemleri

3.

8. Aadakilerden hangisi bir tartma teknii

deildir?

Eitsel yntem havuzu nedir?

a. Alanyaznda yer alan tm yntemler

a. Vzlt kmeleri

b. Eitimcinin rasgele setii yntemler

b. Toplant

c. Kurumun izin verdii yntemler

c. Beyin frtnas

d. Eitimcinin ustaca kullanabilecei yntemler

d. Forum

e. Teknoloji kullanm gerektiren yntemler

e. apraz ate paneli

4. Aadakilerden hangisi bir yntem seme

lt deildir?

9. Deneyler aadaki yntemlerden hangisinin

zel bir trdr?

a. Katlmc grubunun bykl

a. Dzanlatm

b. Eitimciye denen cret

b. Proje

c. Kazandrlacak yeterlikler

c. rnekolay zmlemesi

d. Fiziksel tesis ve ortamlar

d. Tartma

e. Eitimcinin ynteme yatknl

e. Gsterim

5. eriin geni ama srenin yetersiz olduu

durumlarda hangi yntem kullanlmaldr?

10. deal eitim yntemi nedir?

a. Maliyeti en dk yntem

a. Tartma

b. Uygulanabilir yntem

b. Gsterim

c. Her durumda geerli olduu varsaylan yntem

c. nceleme gezisi

d. En yaratc yntem

d. Dzanlatm

e. Hayal rn olan yntem

e. Soru-yant

102

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde 3
Teknik, belirli bir yntemin uygulamaya konu
biimlerinden biridir. Tartma yntemi asndan
dnldnde, her teknikte ayr bir tartma
biimi sz konusudur. Tartmaya dayal iletme
eitimlerinde ska kullanlan balca teknikler
olarak beyin frtnas, vzlt kmeleri, apraz ate
paneli, forumlar ve akoturumlar zellikle
belirtilebilir.

1. c Yantnz yanl ise Giri balkl konuyu

yeniden gzden geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Eitim Yntemlerinin
Snflandrlmas balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
3. d Yantnz yanl ise Eim Yntemlerini
Seme ltleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
4. b Yantnz yanl ise Eim Yntemlerini
Seme ltleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise Balca Eitim
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
6. a Yantnz yanl ise Balca Eitim
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. d Yantnz yanl ise Balca Eitim
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. b Yantnz yanl ise Balca Eitim
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
9. e Yantnz yanl ise Balca Eitim
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
10. c
Yantnz yanl ise Sonu balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 4
Gnlk yaamda gsteri (show) szc ou
zaman sahnede belirli becerilerin sergilenmesi
anlamnda kullanlr. Tipik bir gsteride sahnede
neyin canlandrld nemlidir. Oysa gsterim
(demonstration) ynteminde hem bir iin yapl
biimi eylemli olarak gsterilir hem de olaya
ilikin ksa aklamalar yaplr. renmenin
olabilmesi iin hem aklamalar hem de
yaplanlara dikkat etmek nemlidir.

Sra Sizde 5
Takm almas iin renme grevleri
yaplandrlrken takmdaki herkesin katksn
gerektiren bir tanmlama yaplr. Uygulamalar
srasnda da tm yelerin bireysel katks
olmadan
takm
almas
baaryla
tamamlanamaz. Dolaysyla, takmlarda herkes
zerine den grevleri eksiksiz yerine
getirmelidir ki baar elde edilebilsin. Bu
anlamda, takmlarda tm yelerin almas bir
zorunluluktur.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1

Yararlanlan Kaynaklar
Borich, G. D. (1996). Effective Teaching
Methods. Columbus, OH: Merrill.
Bullard, R., Brewer, M. J., Gaubas, N., Gibson,
A., Hyland, K., & Sample, E. (1994). The
Occassional Trainers Handbook. Englewood
Cliffs, NJ: Educational Technology Publications.
Lyons, P. (1992). Thirty-five Lesson Formats:
A Sourcebook of Instructional Alternatives.
Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology
Publications.
imek, A. (2000). Eitim letiimi. Eskiehir:
Anadolu niversitesi Yaynlar.
imek, A. (Ed.). (2006). erik Trlerine
Dayal retim. Ankara: Nobel.
imek, A. (2011). retim Tasarm (2.
basm). Ankara: Nobel.

Bir eitimcinin yntem seme kararn etkileyen

birok etmen bulunmaktadr. Her biri lt
nitelii tayan bu etmenleri katlmc grubunun
bykl, kazandrlacak yeterlikler, konunun
zellii, sre ve bte, fiziksel tesisler, teknolojik
olanaklar ve eitimcinin yntemlere yatknl
eklinde belirtmek olanakldr.

Sra Sizde 2
Dzanlatm belki de en eski eitim yntemidir.
Bu yntem, hemen tm eitimlerde belirli bir
dzeyde kullanlmaktadr. Hatta baz eitimler
yalnzca dzanlatm yntemiyle yaplmaktadr.
Baz konularda zayf ya da snrl olduu halde
yaygn biimde kullanld iin bu yntem ok
eletirilmektedir. Buna karlk, ksa srede ok
konu anlatmaya olanak vermesi, szel bilgilerin
eitiminde etkili olmas, sunu akn eitimcinin
denetim altnda tutabilmesi, maliyetinin dk
olmas ve eitim ieriinde gncellemenin
kolayca yaplabilmesi gibi nedenlerle birok
eitimci tarafndan tercih edilmektedir.
103

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Gelitirme yntemi kavramn tanmlayabilecek,
Eitim ve gelitirme yntemleri arasndaki benzerlik ve farkllklar aklayabilecek,
letmelerde yaygn kullanlan gelitirme yntemlerini belirtebilecek,
Duruma uygun gelitirme yntemini seebilecek,
Gelitirme yntemleri konusundaki yeni eilimleri tartabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Gelitirme

Sistemli Yntemler

Kiisel Geliim

Koluk

Mesleki Geliim

Mentorluk

Kurumsal Geliim

Serbest Yntemler

indekiler

Giri

Gelitirme Etkinliklerinin Kapsam

Sistemli Gelitirme Yntemleri

Serbest Gelitirme Yntemleri

Gelitirme Konusundaki Yeni Eilimler

104

Gelitirme Yntemleri
GR
nsan kaynaklarnn eitimi ve gelitirilmesi konusunda iletmelerde yaplan almalar ounlukla
birbiriyle i ie gemi durumdadr. Genel olarak sz konusu etkinlikler geni bir yelpaze niteliindedir.
Dzenlenen her etkinlik ya da yaplan her alma insan kaynaklarnn geliimine hizmet eder. Eitim
almalar ounlukla iletmenin tm deer zincirine dnk olarak yrtlrken, gelitirme etkinlikleri
byk lde alanlara dnk olarak dzenlenmektedir.
Gelitirme kavram, bir iletmedeki alanlarnn bireysel potansiyellerini belirleyip bu kiileri
iletmedeki uygun konum ve grevlere hazrlamak iin esnek bir yap iinde renme ve geliim
olanaklar sunma anlamna gelmektedir. Bu tanma gre ilk yaplmas gereken ey, her alann bireysel
potansiyelinin saptanmasdr. Potansiyel, gelitirilebilir gizil glerin toplamdr. Zek, yetenek, ilgi,
kiilik, renme biimi, gdlenme ve denetim oda gibi zelliklerin tm potansiyelin birer parasdr.
nsanlarn potansiyelini dikkate almadan ya da potansiyellerine aykr olarak onlarn geliimlerine katkda
bulunmak pek olanakl deildir.
Baka bir deyile, bireylerde gelitirilecek ynlerin doru belirlenmesi olduka nemlidir. Yanl ya da
ilgisiz lme aralaryla yaplan saptamalar yanltc olabilir. Benzer biimde, bir kiinin potansiyeli
hakknda bakalarnn yarglarna da pek gvenilemez. Dahas, bireyler kendileri bile sahip olduklar
potansiyelin tam anlamyla farknda olmadklar iin birok konuda yanl kararlar verebilmektedirler.
rnein, liderlik yetenei olmayan bir kii st dzeyde ynetici olup baka insanlarn abalarna yn
vermek isteyebilir. letmede bu tr sorunlarn ortaya kmamas iin oklu lme ara ve yntemleriyle
herkesin potansiyeli saptanmal, her birey uygun alanlara ynlendirilmeli ve ilgili alanlarda kendilerine
geliim olanaklar salanmaldr.
Gelitirme yntemi, insanlarn potansiyelinin uygun olduu i ve grevlere hazrlanmasyla ilgili
almalarn nasl sunulduuna ilikin yaklamlar btn olarak tanmlanabilir. Bu konudaki yaklamlar
ok yaplandrlm olabilecei gibi, grece esnek bir anlayla da sunulabilir. Belirli bir programn
paras olarak ve sistemli biimde yrtlen gelitirme etkinlikleri genel izgileriyle eitim almalarna
benzerlik gstermektedir. Esnek yrtlen gelitirme almalar ise ou zaman bireysel koullara bal
olarak ve ada teknolojilerden yararlanarak yrtlmektedir.
Eitim ve gelitirme yntemleri arasnda ou zaman bir farkllk saptamak zordur. Bu durum,
zellikle bu iki alandaki almalar arasnda ciddi fark grmeyen iletmelerde ortaya kmaktadr. Ancak
baz iletmelerde eitim ve gelitirme almalar birbirinden ayrlmaktadr. rnein, ou zaman eitim
almalarna katlmak zorunludur ama gelitirme almalarna katlmak istee braklmaktadr. Bunun
temelinde yatan dnce, eitimin i ve grevlere dnk olarak dzenlenmesi, gelitirme etkinliklerinin
ise bireysel geliime ynelik olarak yrtlmesidir.
letmelerde uyguland biimiyle eitim ve gelitirme yntemleri arasndaki farkllklar aadaki
ekilde zetlemek olanakldr:

Eitim almalar bireyleri genellikle var olan i ve grevlere, gelitirme almalar ise
gelecekteki olas i ve grevlere hazrlamay amalar.
105

Eitim yntemleri daha resmi ve kurumsal temelde yrtlrken, gelitirme almalar biraz
daha esnek ve bireysel temelli yrtlr.

Eitim uygulamalarnda ou zaman profesyonel bir eitimci ve katlmc kitlesi vardr,

gelitirme yntemlerinde ise genelde gnll bir ynlendirici ve bireysel yararlanclar sz
konusudur.

Eitime katlacak kiiler renme gereksinimlerine gre belirlenirken, gelitirme hizmetlerinden

yararlanacak kiiler potansiyellerine gre seilir.

Eitim uygulamalar ou zaman snrl ve sreli olarak yrtlrken, gelitirme almalarnda

ngrlen sre daha esnektir.

Eitim etkinlikleri programn ieriine dayal anlaml performans zerinde odaklanr, gelitirme
etkinliklerinde ise odak noktas kiisel geliimdir.

Eitim uygulamalarnda kararlar genellikle eitimciler verir, oysa gelitirme uygulamalarnda

tm kararlar danan ya da ynlendirilen kiinin vermesi esastr.

letmelerdeki eitim ve gelitirme almalar birbirini tamamlayacak

ekilde yrtld iin bunlar ayrt etmek kolay deildir.

GELTRME ETKNLKLERNN KAPSAMI

letmelerdeki gelitirme almalarnn younlat alanlar dikkate alndnda bunlar belirli balklar
altnda kmelendirmek olanakldr. Snflama ilemi, uygulanan programlarn ve yrtlen etkinliklerin
hedeflerinden hareketle de yaplabilir. Hem alanyazndaki tartmalar hem de dnyadaki birok iletmede
geerli olan uygulamalar temel alndnda gelitirme etkinliklerini kiisel geliim, mesleki geliim ve
kurumsal geliim olarak snflayabiliriz. Aslnda bu snflama eitim amal almalar iin de rahatlkla
yaplabilir, hatta baz yazarlar yapmaktadrlar.

Kiisel Geliim
Temel olarak alanlarn kiisel renme ve geliim gereksinimlerini karlayarak onlara yeni bilgi,
tutum ve beceriler kazandrmay hedefleyen almalarn tm bu balk altnda deerlendirilebilir.
Burada vurgulanmas gereken nokta, bu kategorideki almalardan yararlanan yalnzca alanlarn
kendileri deildir. Bireyler kiisel olarak geliim gsterdike onlarn hem daha iyi bir alan hem de daha
iyi bir yurtta olmalar beklenir. Bu nedenle, iletmeler, kiisel geliim programlarna kaynak ayrr ve her
alann birey olarak en st dzeyde geliim gstermesine destek olmaya alr.
Kiisel geliim etkinliklerinde genel olarak iletiim, takm almas, sunu teknikleri, eiticilerin
eitimi, yaratclk, motivasyon, sorun zme, kalite teknikleri, liderlik, insan ilikileri, karar alma
yntemleri vb. konular zerinde durulur. Bu alanlarda eitim yaplabilecei gibi gelitirme programlar da
yrtlebilir. Eitim belirli bir gruba dnk olarak dzenlenirken, gelitirme almalar her bireyin
kiisel geliim gereksinimlerine dayal olarak gerekletirilebilir. rnein, bir blm yneticisinin birlikte
alt insanlarla ibirlii yapma konusunda geliim gereksinimi varsa uygun bir ynlendirme ve hizmet
sunumundan sonra bu alanda kiisel geliim gstermesi salanabilir. Kukusuz, sz konusu blm
yneticisi geliim gereksinimlerinin niteliine gre takm almas konulu bir eitime katlabilecei gibi
koluk hizmetlerinden de yararlanabilir.

Mesleki Geliim
Bu kategorideki gelitirme etkinlikleri genellikle alanlarn yapmakta olduklar iler ve grevlerde
yetkinlemelerini salamaya dnktr. Bireyler, iletme iinde altklar birim, sorumlu olduklar i ve
yaptklar grevleri daha iyi yapabilmek iin eitim ya da gelitirme olanaklarndan yararlanrlar. Sonuta
mesleki konularda yeni bilgi, tutum ve beceriler kazanarak ilerini daha iyi yapma yeterlii kazanm
olurlar. Bu da, performanslarna dorudan yansr. rnein, bir basmevi alannn saysal yaynclk
106

konusunda ya da bir seramik mhendisinin nanoteknoloji konusunda kendini gelitirerek iletmedeki

retim srelerinde iyiletirmeye katk salamas olanakldr.
Mesleki geliim alanndaki almalar alt balkta incelenebilir. Bunlardan birincisi, bir meslein ya
da iin gerektirdii temel yeterlikleri kazandrmaya dnk etkinliklerdir. Bu tr almalar genellikle ie
yeni balayan ve hizmet ncesi eitiminde yetersizlik grlen bireylere dnk olarak dzenlenir. kincisi,
bir meslei srdrmekte ya da bir ii yapmakta olan kiilerin alanndaki gelimeleri renmesine ynelik
etkinliklerdir. Gnmzde her meslekte srekli gelimeler ortaya kt iin alanlarn sahip olduklar
bilgi, tutum ve becerileri de srekli gncellemeleri gerekmektedir. ncs, bireylerin kendi
mesleklerindeki en ileri dzey yetkinlikleri yakndan izlemesi, renmesine ve iselletirmesine dnk
olarak gerekletirilen etkinliklerdir. Bu kategori aslnda meslekte tam bir uzmanlamay ngrmektedir
ki, her iletmede bu tr insanlarn bulunmas nemli bir stnlktr.

Kurumsal Geliim
Her kurumun kendine zg bir kltr vardr. Bu kltr belirli deerleri, ilkeleri, kurallar, sreleri,
baarlar, efsaneleri, deneyimleri, ltleri, idealleri vb. iinde barndrr. Bir kii belirli bir iyerinde
almaya baladnda o iletmenin kltrn merak eder ve en ksa srede renmek iin kendince bir
aba gsterir. Eer iletmeler bu gereksinime duyarsz kalrlarsa ya da gereksinimi karlama konusunda
yetersiz hizmet sunarlarsa, iletmeye yeni gelen kiinin ii zorlar. Kurum kltrn bilmeyen kiiler
birok hata yapmaya ve bundan da rahatszlk duymaya balarlar. Bu tr gereksinimlerin farknda olan
iletmeler alanlarna kurumsal geliim olanaklar sunarlar.
Kurumsal geliim alanndaki almalar ou iletmede oryantasyon ya da yneltme etkinlikleriyle
balar. Bu etkinliklerde kurumun amalar, temel deerleri, tarihsel geliimi, ynetim yaps, rettii mal
ve hizmetler, sektrdeki yeri, davran kurallar, alanlarn zlk haklar, iletiim yaps, birimlerin
grevleri ve zellikli ilemler gibi konularda aklamalar yaplr. Buradaki beklenti, hem alanlarn
iletmeyi tanmas hem de kendi konumunu renmesidir. Dolayl beklenti ise iletmeye kar ballk ya
da aidiyet duygusu gelitirmek ve iletmenin gnll bir savunucusu olmaktr. phesiz, bu kategorideki
etkinlikler yalnzca ie ilk girite yaplan almalarla snrl deildir. Birok iletme kurumsal geliime
ilevsel katkda bulunacak etkinlikleri zamana yaymakta, bunun iin alternatif yntem ve teknolojileri
kullanmaktadr.

letmelerde gelitirme almas olarak ne tr uygulamalar

yrtlmektedir?

SSTEML GELTRME YNTEMLER

letmelerde gelitirme yntemleri kendi iinde eitlenme gstermektedir. Sistemli yntemler olarak
bilinen uygulamalarda iletme ynetimi tarafndan belirli bir gelitirme sistemi oluturulmutur ve
sorumlu birimler tarafndan profesyonel olarak ynetilmektedir. Bu sistemin amalar, felsefesi, ilkeleri,
aralar, teknikleri, sorumlular, deerlendirme esaslar vb. ayrntl biimde belirlenmitir.

Koluk
Son yllarda iletmelerde gittike yaygnlaan koluk uygulamasnda bir iletmedeki alanlarn
hedeflerini gerekletirmeye sistemli bir yap iinde ama olabildiince esnek bir anlayla yardmc olma
sz konusudur. Ancak koluk uygulamasndan her alan yararlanamaz; iletme yneticileri bu olanaktan
yararlanacak kiileri zel olarak belirler. Koluk yapan kii ile bu hizmetten yararlanacak kiiler arasnda
uygun eletirmeler yapldktan sonra gelitirme sreci balar. Sreteki yol arkadal daha ok kiisel
ilikiler temelinde devam eder.
Koluk, kiinin bulunduu yerden varmak istedii yere ulamasna araclk eden, bunun iin sistematik
bir ynlendirme salayan profesyonel bir yol gsterme srecidir. Koluk, bir insann kendi geliimi iin
hedefler belirleyebilmesine, bu hedeflere dnk seeneklerden yararlanabilmesine, geliim iin gerekli
107

yeterlikleri kazanabilmesine, karlat sorunlar zebilmesine ve bir btn olarak kendini

gerekletirme yolunda ilerleme gstermesine destek olmaktr.
Dikkat edilirse burada koluk uygulamasndan yararlanacak kiilerin iyi seilmesi, deerli grlmesi
ve geliiminin nemsenmesi sz konusudur. Bu durum aslnda koluk kavramnn tarihsel anlamna da
uygundur. Szlk anlamyla bakldnda ko (coach) szc; deerli mallarn bir noktadan baka bir
noktaya tanmasnda kullanlan ara demektir. lk kez 16. yzylda bu anlamyla kullanlan szcn
gnmz ngilizcesindeki karl da zaten zel yolcular tayan otobs olarak bilinmektedir. Bu da
yolcularn deerli grld anlamna gelmektedir (nar, 2007).
letmelerde bir geliim yntemi olarak koluk, deerli olduu varsaylan bir kiinin potansiyelini
gelitirici yardmlar sunarak bulunduu noktadan ileri bir noktaya ulamasn salayacak ynlendirmeli
hizmet olarak tanmlanabilir. Bu tanma gre, koluk uygulamasndan yararlanacak kiinin hizmeti
sunanlar tarafndan deerli grld, potansiyelinin gelitirilebilecei ve uygun bir geliim noktasna
ulatktan sonra baka bir konuma gemesi gerektii sonucuna varlabilir. Kukusuz, bunun iin koluk
hizmetinden yararlanacak kiinin de gelime isteine sahip olmas zorunludur. Baka bir deyile, kiinin
kendi iindeki potansiyeli gelitirip kullanmas durumunda yeni bir deer yaratabileceine inanmas
gerekir ki geliim abas gstersin.
Durumu bir rnekle aklayalm. letme asndan nemli projelerde grev yapan bir mhendisin
gsterdii baarlar ve yanstt potansiyelin farkna varan st ynetim, sz konusu mhendisi koluk
uygulamasyla ynetim ve liderlik alannda gelitirerek aratrma-gelitirme biriminden sorumlu
yneticilik grevine hazrlayabilir. Burada st ynetimin iinden kdemli ve deneyimli bir kii ko olarak
belirlenir ve belirlenen koun ynlendirmesi altnda geliim srecini baaryla tamamlayan mhendis
ykseltme zaman geldiinde birim yneticilii grevine atanr. Burada yaplan ey; mhendisin iindeki
potansiyelin kefedilmesi, uygun gelitirme frsatlarnn salanmas, hangi olanaklardan yararlanmasnn
yerinde olaca konusunda bireysel ynlendirme yaplmas, sre boyunca desteklenmesi ve gsterdii
performans nedeniyle ykseltilerek potansiyelini daha iyi kullanabilecei bir greve atanmasdr.
Sylemek bile gereksiz, potansiyel olarak gl ve gelitirilebilir zellikler her birey iin nemlidir.
Hatta bunlar bireyin kendini gerekletirmesine dnk abalarda ncelikli ve arlkl olarak ele alnr.
Bylece, birey, gelien potansiyelini kullanarak hedeflerine daha kolay ular. Sz konusu zelliklerin
belirlenmesi ve ilenmesi konusunda koluk yapan kii, hizmetlerden yararlanan kiiye (coachee) nemli
destekler salayabilir. Bu anlamda koluk; bireyin potansiyeline, performansna, baarsna ve hedeflerine
odaklanarak yrtlen zel bir danmanlk ilikisi gibidir.
in z ksaca yle belirtilebilir: Koluk ilikisinin amac; yararlancnn, belirledii hedefe koun
desteiyle ulamas ve zamanla sorunlarnn stesinden tek bana gelmeyi renmesidir. Baka bir
deyile, potansiyelini gelitirmek isteyen bir kii deneyimli bir koun ynlendirmesi altnda gl ve
zayf ynlerinin farkna varmakta ve uygun olanaklardan yararlanarak yeni yetkinlikler gelitirip
yetersizliklerini gidermektedir. Bu ynyle ele alndnda, koluk destei zaman iinde giderek
azalmaktadr nk birey kendisi artk uygun kararlar verebilecek ve olas seeneklerden yararlanarak
hedeflerini gerekletirebilecek bir noktaya ulamaktadr.
Koluk uygulamas zellikle kariyerinin balang aamalarnda bulunan alanlar iin byk nem
tamaktadr. Potansiyeli erken kefedilen ve iletme iinde uygun grevler iin hazrlanan kiiler hem
verimli almakta, hem kariyer merdiveninde hzl ilerlemekte, hem de iletmeye daha st dzeyde katk
salamaktadrlar. Kariyerinin sonlarna yaklam profesyoneller iin salanacak koluk hizmetlerinden
yararlanma daha dk olmaktadr nk st yneticiler i younluu iinde geliim etkinliklerine zaman
ayramamakta, program aksatmakta ve hedeflerinden vazgeebilmektedir.
Acaba koluk uygulamalarna yaplan yatrmn getirisi nedir? Yaplan bir aratrmaya gre, koluk
programlarna yaplan yatrmn geri dn (ROI- Return of Investment) yaplan ilk harcamann 5,7 kat
olarak bulunmutur. Ayn aratrmaya gre, bu hizmeti alan yneticilerde de ok olumlu gelimeler
grlm. Genel olarak yneticilerin %77sinin astlaryla ilikilerinde iyileme, %61inin i doyumunda
art ve %67sinin takm almas becerilerinde iyileme saptanmtr. Yaplan baka bir aratrmann
sonularna gre de koluk uygulamasnn etkisi yaklak yedi yl srmektedir ki bu durum etkinin kalc
olduunu gstermektedir (Navitas, 2012).

108

Koluk zellikleri
Koluk yapacak bir kiide baz zelliklerin bulunmas gerekir. zellikle aratrmac, duygusal zeks
yksek, drst, takm almasna yatkn, yeniliki, gvenilir, liderlik zelliine sahip, cesaretlendirici,
ahlak anlay gelimi, yapc, iletiimde baarl ve zgeci bireylerin koluk iin uygun adaylar olduu
dnlebilir. Bu tr zellikleri tayan kolar, karsndaki bireyin kendi hedeflerini oluturmasna
yardmc olaca gibi, nceden oluturulmu hedefleri varsa onlar da itenlikle paylaabilir.
Bu zelliklere sahip olmann yan sra koluk yapmak isteyen bir kiinin bu konuda zel bir eitimden
gemesi ve belirli katklar salayabilecek yetkinliklere kavumas gerekir. Nitekim baarl bir koluk
iin adaylarn ynetim, liderlik, danmanlk, rehberlik, eitim ve iletiim gibi alanlarda eitim almas
nerilmektedir. Hatta Avrupada eitim almak iin Uluslararas Koluk Federasyonu (ICF) tarafndan
akredite edilmi kurumlarn tercih edilmesi ve en az 750 saatlik uygulamal deneyime sahip olunmas
istenmektedir (nar, 2007). Gelitirme srecinde iyi bir koun yapmas gerekenler aada belirtilmitir:

Yapt ii ve yardmc olduu kiiyi nemsemelidir.

Geliim hedeflerini alanla birlikte belirlemelidir.

Yararlancnn gizil glerini ortaya karmaldr.

Hedeflere ulama konusunda yararlancy harekete geirmelidir.

Dosta bir iletiim kurmaldr.

Yararlancnn kendini tanmasna araclk etmelidir.

Koluk ettii kiinin geliimini yakndan izlemelidir.

Yerine gre yararlancy hem zorlamal hem gdlemelidir.

Ak szl ve tutarl davranmaldr.

Yararlancnn kendini ifade etmesine frsat vermelidir.

Baar iin gerekli ortam, koul ve olanaklar salamaldr.

Seenek retmede yaratc olmaldr.

Yararlancnn stn ve zayf ynlerini aa karmaldr.

Koluk iin yeterince zaman ayrmaldr.

Yararlancnn kiisel ideallerini paylamaldr.

Koluk rol eitimci rolnden nasl farkllamaktadr?

Koluk Trleri
Koluk uygulamalar iletmelerin yaps, etkinlik alan ve kltrlerine bal olarak deiik biimler
alabilmektedir. phesiz, koluk yalnzca iletmelerde yaplmaz ve kendini gelitirmek isteyen herkes
koluk hizmeti alabilir. Nitekim eitim, salk, aile ve spor koluklar bunlara birer rnektir. letmelerde
yaygn olarak uygulanan koluk trlerini ve her trn ayrt edici zelliklerini ksaca aadaki gibi
zetlemek olanakldr (nar, 2007):
Ynetim Koluu: in gerektirdii teknik yeterliklere sahip olan ama ynetim ve liderlik zellikleri
yetersiz olduu iin eitli sorunlar yaayan yneticiler iin gelitirilen bu tr koluk uygulamalar byk
lde dardan kolar araclyla yrtlmektedir. Bu tr koluk uygulamalar genellikle st dzey
yneticilerin karlat deneyim eksiklii, mutsuzluk, i doyumunun dkl, yorgunluk ve
insanlardan uzaklama gibi durumlar iin gelitirilmitir. Koluk uygulamalar sayesinde yneticiler
kendilerini daha iyi tanmakta, insan ilikileri iyilemekte, olaylara farkl alardan bakmakta, verimli
alma alkanlklar gelitirmekte, esnek/anlayl bir ynetim anlay sergilemekte ve takm bilinci
gelitirmektedirler.
109

Performans Koluu: znde alanlarn verimliliini artrmak amacyla gerekletirilen bu tr

koluk uygulamalar ou zaman iletmenin kendi iinden setii ve yetitirdii kolar araclyla
yrtlmektedir. Uygulamada grev alan kolar, yardmc olacaklar kiiler iin zel geliim planlar
hazrlanmasn salamakta ve belirli bir sre iinde sz konusu programlar yaama geirmektedirler.
Performans koluu sayesinde alanlar kendilerinin gl ve zayf ynlerini renmekte, zeletiri
yapabilmekte, gdlenme dzeyleri ykselmekte, sorun zme becerileri kazanmakta, kurumsal ballk
gelitirmekte, i yapma biimlerini sorgulamakta ve yaratclk gstermektedirler.
Giriimcilik Koluu: Bu tr koluk uygulamalar genellikle yeni bir i kurmak isteyen ya da ilerini
gelitirmeyi hedefleyen kiilere dnk olarak gerekletirilmektedir. Olduka zel ve dar kapsaml bir
koluk uygulamas olan giriimcilik koluu, bazen iletmecilik koluu olarak da anlmaktadr. Bu tr
koluk hizmetlerinden yararlanan giriimciler hedeflerini daha iyi belirleyebilir, koullar gereki
biimde deerlendirir, uygulanabilir bir eylem plan hazrlar, kaynaklarn etkin biimde kullanr ve
uygun kararlar vermenin getirdii doyumu yaarlar.
Kariyer Koluu: Belirli bir meslekte, sektrde, iletmede ya da grevde uzunca bir sredir alan ve
kariyerine yeni bir yn vermek isteyen kiiler iin salanan bu tr koluk uygulamalar, aray ya da
kararszlk iinde olan kiilerin doru kararlar vermesine yardmc olmay amalar. Sunulan hizmetler
sayesinde bireyler kendi yetkinlikleri konusunda bilinlenir, eyleme gemek iin cesaretlenir ve kendileri
iin en uygun yol haritasn olutururlar. Kariyer koluunun en nemli sonucu, yardm alan kiinin kafa
karklnn giderilmi olmas ve yeni kararlarn yaama geirme konusunda istekli davranmasdr.
Yaam Koluu: Genel olarak yaama ilikin doru karar ve tercihleri oluturmakta zorlanan kiilere
salanan bu tr koluk hizmetlerinin kapsam olduka genitir. Yararlanclarn ou ilerinin ar youn
olmasndan, sevdiklerine zaman ayramamaktan, yaamda ne yapmak istedikleri konusunda kararsz
kaldklarndan, belirsizliin kendilerini rahatsz etmesinden, nceliklerini dengeleyemediklerinden ve bir
btn olarak yaamn anlamszlatndan yaknmaktadrlar. Bunlara zm bulmay kolaylatrmak
amacyla yrtlen yaam koluu srecinde bireyler kendileri iin anlaml hedefler belirlemekte, ilevsel
beceriler gelitirmekte, nceliklerini oluturmakta, kiisel eylem planlar gelitirmekte ve sonu olarak
yaam kalitelerini artrmaktadrlar.

Gnmzde koluk uygulamas tm yaam alanlarna yaylmaktadr.

Koluk Sreci
Koluk uygulamalarndan olumlu sonular alnabilmesi iin ko ile yararlanc arasndaki ilikilerin ve
yaplacak almalarn belirli bir srece bal olarak yrtlmesi gerekmektedir. Yerinde kararlar
alnabilmesi, ibirliinin salkl ilemesi, ilerleme salanmas, salkl deerlendirme yaplabilmesi ve
ortak hedeflere ulalabilmesi iin bu gerekli grlmektedir. Dahas, karlkl sorumluluk ve istikrarl
alma asndan da buna gereksinim duyulmaktadr. Koluk sreci genel olarak aadaki aamalardan
gemektedir:
Anlama: Kurumsal beklentiler ile bireysel gereksinimler ayrntl biimde incelendikten sonra bunlar
arasnda ilevsel bir denge salanarak hedefler belirlenmektedir. Bu hedefleri gerekletirebilmek iin
uygulanabilir bir eylem plan hazrlanmaktadr. Bu planda ortak hedefler, uygulanacak yntemler ve
beklenen ktlar aka ifade edilmektedir. Aslnda bir szleme nitelii tayan bu plan hem her eyi
aka belirtmekte hem de taraflar rahatlatmaktadr.
Tanma: Koluk hizmetlerinden yararlanacak kii uygun lme aralar kullanlarak tannmaya
allr. Bunun iin bireyi psikolojik ve sosyolojik ynleriyle tanma yntemlerinden anketler, testler,
envanterler, lekler, bataryalar, grmeler, benzeimler, denetim listeleri ve gzlemler gibi ara ve
tekniklerden yararlanlr. Burada ama, bireyin gl ve iyiletirmeye ak ynlerini belirlemektir.
Ulalan sonular ko ve yararlanc tarafndan mutlaka tartlmaldr.
Ynlendirme: Uygulanan lme ara ve tekniklerinden elde edilen bilgiler nda yararlancnn
durumuna uygun bir ynlendirme yaplr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, yararlancyla paylalan
110

bilgilerin dayanakl olmas ve yaplacak ynlendirmeye k tutmasdr. Unutmamak gerekir ki, koluk
hizmetlerinden yararlanacak olan kii kendisiyle ilgili nerileri doru bulmazsa ya da kabul etmezse
nerilen gelitirme olanaklarndan da yararlanmayacaktr.
zleme: Koluk kapsamnda kendisine uygun seenekler nerilen kiiler sz konusu olanaklardan
yararlanrken koluk yapan kii de sreci izler ve belirli aralklarla toplantlar yapar. Bu toplantlarda ko,
hem yararlancnn grlerini alma hem de kendisinin nerilerini paylama ansn yakalar. Kurduklar
iletiime bal olarak yeni kararlar alr ya da planlar yaparlar. zleme srecinin aslnda bir geribildirim
sreci olduunu unutmamak gerekir.
Deerlendirme: Eylem planndaki her etkinlik ya da nemli aama tamamlandktan sonra ko ve
yararlanc bir durum deerlendirmesi yapar. Bazen bu deerlendirmelere baka kiiler de katlabilir.
rnein, gelitirme plannn paras olarak yararlanc, belirli bir eitime katlmsa o eitimden elde
ettii kazanmlar ko, yararlanc ve eitimcinin birlikte yapt bir toplantda ortaklaa deerlendirmek
olanakldr. Deerlendirmede dikkat edilmesi gereken nokta, yararlancnn geliim gereksinimlerinin
giderilip giderilmediidir.
Koluk sreci bir btn olarak ele alndnda, bu srecin ko ile yararlanc arasnda tam bir ortaklk
ilikisi gerektirdii grlmektedir. Bu da karlkl sorumluluk, ibirlii ve gven oluturmay zorunlu
klmaktadr. Eer srete salkl bir iliki kurulmusa bir yandan yararlanc kendi yaam zerinde daha
ok sz sahibi olmaya balar, bir yandan da koluk hizmeti veren kii liderlik yapmann getirdii nemli
kazanmlar elde eder. Yararlanc kendi geliim hedeflerini gerekletirmek iin kotan destek alr ama
son karar kendisi verir. Bu da ynlendirmeli bir geliim olana yaratr. Koluk uygulamasnn ne kadar
srecei ise duruma baldr. Yaygn uygulamalara bakldnda koluk sresi genelde bir aydan bir yla
kadar olabilmektedir.

Ko, yantlar nceden bilmez ve hazr zmler sunmaz.

Mentorluk
Trkede ynderlik olarak da bilinen mentorluk uygulamalar, daha deneyimli ve bilgili birisinin az
deneyimli ve yeterince bilgi sahibi olmayan birisinin geliim abalarn ynlendirmesine dayal bir iliki
biimi olarak tanmlanabilir. Mentorluk yapan kii ynder (mentor), mentorluk alan kii ise ynlendirilen
(mentee) diye anlr. Mentorluk rol iin akl hocas benzetmesi de kullanlmaktadr.
Mentorluk aslnda ie, kariyere ya da mesleki geliime ilikin bilginin, sosyal sermayenin ve psikolojik
destein biimsel olmayan yollarla aktarlmasn ya da paylalmasn ngrmektedir. Bu nedenle, ou
mentorluk uygulamas grece serbest bir iletiim yaps iinde, arlkl olarak yz yze iletiime dayal
ve belirli bir sre devam edecek biimde dzenlenmektedir. Burada daha ok bilgi ve deneyim sahibi olan
bir kiinin daha dk ve ou zaman yetersiz dzeyde bilgi ve deneyime sahip olan baka bir kiiye
yardmc olmas sz konusudur (Bozeman, 2007).
Mentor karakteri bizzat Homerosun Odyssey destannda gemektedir. ykye gre, Odysseus, Truva
Savana giderken olu Telemachusu gvendii dostu Mentora emanet eder. Mentorun grevi,
Telemachusu eitmek ve Ithaca kral olarak yetitirmektir. Mentor biraz da beceriksiz ve yal bir adam
olduu iin Tanra Athena gen Telemachusu zor anlarnda ynlendirirken ya da ona tler verirken
bu yal adamn klna brnr. Daha sonraki yllarda Yunan Pederlik sistemi, Budizm ve
Hinduizmdeki Guru gelenei, Musevilikteki Yallar uygulamas ve Hristiyan kilisesindeki raklk
sistemi mentorluk kavramnn yansmalar olmutur. lk alardan beri Avrupada srdrlen mentorluk
anlay zellikle 1970li yllarda Amerika Birleik Devletlerine sram, zamanla iletmelerde hzl
biimde yaygnlam ve Amerikan ynetim anlaynda nemli bir yenilik olarak grlmtr (Parsloe &
Wray, 2000).
Son yllarda Trkiyedeki iletmelerde de mentorluk uygulamalarnn dikkate deer lde yaygnlk
kazand grlmektedir. Okullarda ve iletmelerde, mant itibariyle ok da farkl olmayan, mentorluk
uygulamalar sistemli olarak yrtlmektedir. Mitolojideki Mentor karakterinin zelliklerinden olsa gerek
111

bugn mentor szc gvenilir kii, retmen, danman, deneyimli arkada ve klavuz anlamlarnda
kullanlmaktadr.
Mentorluk uygulamasnn z, ynder ile ynlendirilen arasnda renme ve geliime odaklanan bir
ilikinin oluturulmasdr. Bu iliki bazen kiisel bazen profesyoneldir. Her iki durumda da taraflar
arasnda belirli dzeyde bir yardmlama ve paylama sz konusudur. Temeldeki ama ynlendirilen
kiinin baarsn artrmaktr. Bu da yakn, ynlendirmeli, cesaret verici, karlkl sorumlulua dayal,
iletiimsel ve grece uzun sreli bir usta-rak ilikisini gerektirmektedir. Ancak sonuta hem ynder,
hem ynlendirilen, hem de iletme asndan ok ynl kazanmlar sz konusudur.

Mentorluun znde bilgelik yatar.

Mentorluk Teknikleri
Mentorluk sisteminin odanda bir kiiyi tam ve btn olarak gelitirme dncesi vardr. Bu amaca
dnk teknikler de alabildiine eitlenmektedir. Birbirinden farkllaan bu teknikleri ustaca
uygulayabilmek iin bilgelik gerekmektedir. dnyasnda en yaygn kullanlan be mentorluk teknii
aada ksaca aklanmtr (Aubrey & Cohen, 1995):
Elik Etme: renme srecindeki bir kiiyle yan yana ilerleme ve onu srekli destekleyerek geliimi
iin youn aba gsterme hatta kendini adamadr. Bu teknikte mentor, rencisinin her admda yannda
yer alr ve onun geliimine odaklanr.
Ekim Yapma: Bu teknikte mentorun grevi olduka zordur. Mentorlar ou zaman renmesi ya da
geliim gstermesi gereken kiiyi deiime hazrlamada ciddi glklerle karlarlar. Belirli durumlarda
mentorun sylediklerini ynlendirilen anlamaz ya da kabul etmez. Bu skntl bir durumdur. Eer byle
bir durum varsa, mentor n alc bir ekilde sylediklerinin gerek durumlarda ne kadar deerli olduuna
rencisini inandrmak zorundadr.
Araclk Etme: Deiim nemli bir bask yarattnda renme birden bire hzlanabilir. Dolaysyla bu
teknikte mentorluk yapan kii, ynlendirileni deiimin iine eker ve farkl dnme ya da kiisel
deerlerini gzden geirme konusunda onu uyarr. Burada yaplan aslnda ynlendirilenin kafasnda
deiime katalizrlk yapmaktr.
Gsterme: Bu, bir eyi anlalabilir hale getirmek demektir. Baka bir deyile, bir beceriyi ya da
etkinlii gstermek iin mentorun kendi rneini kullanmas anlamna gelmektedir. yle de sylenebilir:
Mentor ynlendirilene ne anlatyorsa ya da ne hakknda konuuyorsa onu kendi davranlaryla gstermek
durumundadr. Bu aba, geliime konu olan beceri ya da uygulamann somutlatrlmasn salar.
rn Toplama: Burada deyim yerindeyse mentor olgunlam rn toplamaktadr. Bu tekniin
kullanld uygulamalarda genellikle sre iinde ynlendirilenin ne rendii ya da hangi deneyimleri
kazandna ilikin karmlar yaplmaktadr. Sorulan sorularn ou Ne rendin? ya da Bunun ne
kadar yarar oldu? biimindedir.
Hangi mentorluk tekniinin kullanlmas gerektii sorusunun yant duruma ve ynlendirilenin kafa
yapsna gre deimektedir. Bazen iletmelerin kltr de etkili olmaktadr. lke olarak mentorun ve
ynlendirilenin kendisini rahat hissettii retilebilir/renilebilir anlar kollanarak geliim gstermesi
beklenen kiinin potansiyelini gerekletirmesine katk yapmak hedeflenmelidir. Burada ynlendirilenin
bilisel ve duyusal adan hazr olmas kadar mentorun inandrcl ve greve kendini adaml da
olduka nemlidir.

Mentorluk likileri
letmelerdeki mentorluk uygulamalar belirli yaplar altnda gereklemektedir. Bu konudaki yaplar
znde mentor ve ynlendirilen arasndaki ilikilerin trne ve younluuna gre deimektedir. Bu
anlamda resmi (formal) ve gayr resmi (informal) olmak zere iki tr yapdan sz edilebilir.

112

Resmi ilikiler iletme tarafndan hedef kitleye daha iyi hizmet verebilmek ya da mentor kaynaklarn
daha iyi kullanabilmek iin yaplandrlm srelerde gerekleir. Mentor ile ynlendirilen arasndaki
eletirme ounlukla mentorluk programnn koordinatr tarafndan yaplr. Mentorluk programnn
amalar, deerleri, takvimi, kurallar, ileyii, deerlendirme esaslar vb. aka belirlenmitir. Dahas,
programn hangi deerlere dayal olarak yrtlecei de saptanmtr. Ortaklar arasnda belirli bir
hiyerari vardr ve buna uyulmas istenir. Mentor, rann geliiminden kurumsal anlamda sorumludur.
Hatta bu kategoride saylabilecek baz mentorluk programlarnda belgeleme bile vardr.
Gayri resmi ilikiler mentor ve randan oluan ortaklar arasnda kendiliinden geliir. Ortaklar
arasnda ar bir hiyerari yoktur, karlkl anlama nemlidir. Danma, grme, yardm alma, birlikte
alma, iletiim gibi konulardaki programlar ya da kararlar kendi aralarnda oluturulur. zellikle mentor
asndan gnlllk esastr, kurumsal anlamda herhangi bir tannma ya da takdir edilme beklentisi
yoktur. Mentorun rol arlkl olarak sosyal ve moral destektir.
Sz edilen mentorluk ilikilerini birer rnekle aklayalm. letmelerin nemli konumlarnda
alanlar, ie yeni balayanlar, yksek potansiyeli olanlar ve gelecein liderlerine dnk yrtlen
iletme ii mentorluk programlar genelde resmi ilikilere dayal biimde yrtlen uygulamalar olarak
grlebilir. Buna karlk, genlie dnk mentorluk programlar genellikle olumlu rol modellerinden ve
destekleyicilerden yoksun olan tehlikedeki ocuklara yardm etmeyi amalar. Bu anlamda gayri resmi
ilikilere dayand sylenebilir.

Mentorluk, bamllk yaratr m?

Mentorluk Modelleri
eitli mentorluk uygulamalar kapsaml biimde incelendiinde belirli modellere dayal olarak
yrtld grlmektedir. Bunlar klonlama modeli, besleme modeli, arkadalk modeli ve raklk
modelidir. Bu modellerin her birinin amac, ortaklararas ilikilerin yaps ve srecin ileyii kendi iinde
farkllamaktadr (Buell, 2004).
Klonlama Modeli: Bu uygulamalarda genellikle gl bir mentor ile yeterince uyank/eletirel
olmayan bir ran elemesi sz konusudur. Baka bir deyile, mentor baskn, renci edilgendir. Bu
modele dayanan durumlarda mentor her iin kendi istedii ekilde yaplmasndan dn vermemekte,
renci de bunu olduu gibi kabul etmekte, sonuta mentorun kopyas retilmi olmaktadr. Bu modelde
ou zaman karizmatik mentorlar sorunu yaanmaktadr.
Besleme Modeli: Bu kategoride snflandrlabilecek uygulamalarda mentor deyim yerindeyse annebaba gibi davranarak ynlendirilenin hem renebilecei hem de baz eyleri deneyebilecei gvenli ve
ak bir ortam yaratmaktadr. Mentor biraz babacan ya da ana bir tutum izlemekte, kendine gre
korumal ve ynlendirmeli bir yntem uygulamaktadr.
Arkadalk Modeli: teki modellere gre biraz daha trdelik ieren bu uygulamalarda ortaklar
genellikle akranlardan olumaktadr ve aralarnda ya fark ya da eitim dzeyi olarak byk farkllklar
yoktur. Birbirine yat saylabilecek ortaklar arasndan daha yetkin olan kii mentor olarak belirlenmekte,
yardma gereksinim duyan ise ynlendirilen olarak eletirilmektedir. rnein, bir fabrikada ayn
dnemde ie giren alanlardan ii iyi bilen ya da hzl renen kii mentor olmakta, grece deneyimsiz
olan ya da yava renen de ynlendirilen olarak belirlenmektedir. Bu iki kii kendi aralarnda kurduklar
arkadalk ilikisiyle almalarn srdrmektedirler.
raklk Modeli: Bu uygulamalarda mentor ile renci arasndaki ileyiin odak noktas genelde
mesleki ilikilere dayanmakta ve kiisel ya da toplumsal iliki boyutlarna ok az yer verilmektedir.
Burada nemli olan usta bir mentorun gzetimindeki ynlendirilenin zellikle mesleki konular
renmesi ve ngrlen geliimi gstermesidir. raklk modelini temel alan uygulamalar, byk lde
teknik yan ar basan grev alanlarnda kullanlmaktadr.
Hangi model kullanlrsa kullanlsn, mentorluk uygulamalarndan olumlu sonular alabilmek iin
mentorluk yapacak kiilerin belirli bir eitimden gemesinde yarar bulunmaktadr. Eitimli mentorlar,
113

farkl toplumsal arka planlara ve bireysel zelliklere sahip kiilerle daha iyi iletiim kurabilirler. Dahas,
mentorlar iin yalnzca balangtaki eitim yeterli olmamakta ve belirli aralklarla yeni gelimeleri
renmek zere eitimlere katlmalar zorunlu hale gelmektedir. rnein, i dnyasnda alanlarn
profili gittike deimekte ve yeni kuaklarla iletiim kurabilmek iin sosyal medyay kullanabilmek
gerekmektedir. Mentorluk uygulamalarndan en ok yararlanan kesimlerin ie yeni giren genler olduu
dnlrse bu olduka nemlidir.

Mentorlarn uygun bir eitimden gemeleri gerekir.

Danmanlk
Genellikle koluk, mentorluk ya da eitimcilik kavramlaryla kartrlan ya da bunlarn yerine kullanlan
danmanlk kavram aslnda teki gelitirme yntemlerinin iinde belirli dzeylerde yer almaktadr.
Ancak danmanlk, ayn zamanda kendi bana ya da bamsz bir gelitirme yntemidir ve birok
iletmede etkili biimde kullanlmaktadr. Bazen de teki gelitirme yntemlerinin ncesinde ya da
sonrasnda onlar destekleyici olarak belirli danmanlk uygulamalar yrtlmektedir.
Ksaca belirtmek gerekirse danmanlk, asl sorumluluu karar almak ya da uygulamalar yrtmek
olan kiilere uzmanla dayal olarak neriler ya da seenekler sunma olarak tanmlanabilir. Bu anlamda
hibir danmanlk srecinde danmanlk yapan kii danan adna karar vermez ama danan karar
seenekleri ve onlarn olas sonular hakknda bilgilendirir. Bylece, danan kiinin en uygun karar
vermesini salamaya alr fakat ona bask ya da dayatma yapmaz. Tpk bir psikolojik danmann
yapt gibi, iletmelerdeki gelitirmeye dnk danmanlk hizmetinde de danann durumu her ynyle
anlamas ve gerekli tm deikenleri dikkate alarak karar vermesi esastr.
Baarl danmanlar kendi balarna sorun zmezler ama sorunu zmesi gerekenleri bilgilendirerek
doru zmler bulmalarna yardmc olurlar. yle de sylenebilir: Danman, danana oranla daha ileri
dzeyde bir uzmanla sahiptir ve uzmanln uygun bir yaklamla paylaarak danann bu uzmanlktan
yararlanmasn salamaya alr. Kukusuz, danmann baarl olmas yalnzca kendi becerilerine bal
deildir, danann da bu konuda istekli olmas ve yararlanmay renmesi gerekir.
Danmanlk uygulamasnda baar, danman ve danann ortak
abalarna baldr.
letmelerdeki gelitirmeye dnk danmanlk uygulamalarnn baarl olabilmesi iin danmann
baz niteliklere sahip olmas ve aadaki noktalara dikkat etmesi gerekir:
Deneyim: yi bir danman kendini danann yerine koyabilmeli ve olaylar danann penceresinden
grebilmelidir. Bu da farkl ortamlarda kazand deneyim ve birikime baldr. Genel olarak dananlar
iinde bulunduklar durumun hemen anlalmasn ve danmann daha nce kazand deneyimleri
kendilerinin hizmetine sunmasn beklerler. Danman bu beklentiyi bilerek hareket etmeli ve geliim
abas iindeki danan ile empati kurarak onlara uygun karar/zm seeneklerini sunmaldr. Bu konuda
danmann hem kuram hem de uygulama ynnden birikimli olmas ii kolaylatrr.
Esneklik: Danman, belirsizlik ve deiimlerle ba edebilmelidir. Gnmz iletmelerinde ynetim,
kadro ve sistem deiiklikleri ska yaanmaktadr. Danman bunlara hazrlkl olmaldr. Kald ki,
danmann kendi varolu gerekesi yeni bir deiim yaratmaktr. Yerleik uygulamalar yeterli ve ak ise
zaten danmana gerek yoktur. Bu nedenle, danman yeni durumlara hazr olmal hatta kendi yaamnda
bunlara gre deiiklik yapmaldr. Genel alma biimi olarak danann koullar ve zellikleri temel
alnmaldr ki ona uygun destek salanabilsin ve geliimine yardmc olunabilsin. Tersi durumda, danan
asndan danmana ayak uydurmak zor olabilir. yle de sylenebilir: Danmanlk uygulamasnn
nedeni, danann gereksinimleridir; bu da danann koullarn temel hareket noktas olarak almay
gerektirmektedir.

114

Karlkl yarar: Danma sreci hibir adan tek ynl ilemez. Danman ve danan arasnda
birlikte yrtlen bu srete iki tarafnda elde ettii yararlar vardr. Danann yarar, ald hizmetin
sonucunda hedeflerini gerekletirmesi ve geliim gstermesidir. Danman da, cretli ya da gnll
almasna bal olarak farkl yararlar elde eder. cretli danmanlkta parasal bir kazanc ve yeni
deneyimleri olur, gnll danmanlkta da kiisel saygnlk ve doyum n plana kar. Hibir danman,
dolayl yollarla da olsa, dananna karlksz iyilik yaptn dndrerek kendisini borlu hissettirmeye
almamaldr.
Gizlilik: in doas gerei danman ile danan arasnda birok zel bilgi paylalr. Genel olarak
bunlarn gizli kalmas gerekir. Bir benzetmeyle aklamak gerekirse, doktor-hasta ya da avukat-mvekkil
arasndaki iliki ne ise danman-danan arasndaki iliki de ona benzer. Danman, birlikte alt
iletmelerin ya da kiilerin gizli kalmas gereken ynlerine kar duyarl olmaldr nk danmanlk
znde gven zerine oturur. Dananlarn hedefleri, srlar, baarszlklar, zayf ynleri vb. gibi konular
bakalaryla hibir ekilde paylalmamaldr.
stikrar: Bir danmanlk uygulamas balamsa sre sonuna kadar gtrlmelidir. Eer danmann
durumu istikrarl deilse ve srecin yarm kalmas gibi bir olaslk varsa ya hi balanmamal ya da
yedekleyici nlemler alnmaldr. Geliim abas iinde olan bir alann yar yolda braklmas, ou
zaman harcanan emein ve kaynaklarn boa gitmesi anlamna gelmektedir. Dahas, bazen eski durum
tmyle ortadan kalkt iin geriye dnmek de olanakl olmamaktadr. Srdrlebilir bir iliki ve destek,
gelitirme srecindeki danan asndan yaamsal neme sahiptir.
nisiyatif alma: Danmanlk birok ynden giriimci olmay, fazladan aba gstermeyi ve nalc
almalar yapmay gerektirir. Grev iin belirlenen kurallar inemeden ve danann duyarlklarna
saygszlk etmeden inisiyatif kullanmak, ou zaman ilevsel zmler bulmay kolaylatrr ve kaynak
kullanmnda ekonomi salar. Danann ne gibi glklerle karlaabileceini ngren danmanlar
ilevsel zmler reterek ya sorunlar ortaya kmadan onlar engeller ya da sorunla karlaldnda
nceden retilmi zmler sunarlar. Bylesine zgeci bir alma biimi, danmana duyulan gveni ve
saygy artrr.
Gerekilik: Koullar ne olursa olsun, danman her zaman gereki olmaldr. Ar hayalcilik, ileri
kartrr ve ynetilemez bir noktaya getirir. Yetersiz deerlendirmeler de yenilik ve geliim olasln
yok edebilir. Bu nedenle, danman hizmet verecei kurumun ve dananlarn durumunu salkl biimde
deerlendirebilmelidir. Danan ar zorlamak da, ilerleme konusunda cesaretini krmak da ounlukla
baarszlk getirir. Gereki olmann temel dayana, danmanlk yaplacak konularda nesnel veriler
toplamak ve bunlar iyi deerlendirmektir.
letiim: yi bir danmann belki de en nemli zellii dananlaryla etkili bir iletiim kurmasdr. Bir
danmann doru eyler sylemesi yetmez, nerilerini kabul edilebilir hale getirmek de danmann
sorumluluundadr. Bu anlamda danmann sunu ve pazarlama becerilerinin gelimi olmas gerekir.
letiim ksaca anlamlar ortak klma sreci olduuna gre danma srecinin her aamasnda drst ve
saydam bir iletiime gereksinim duyulaca aktr. Baarl iletiim, danman ve danana kendilerini
doru ifade edebilme ans verir. Bu anlamda, danman, geliim srecinde olas seenekler konusunda
neriler bekleyen danana kendi grlerini anlatabilmeli ve danann bu nerilere verdii szl ve
szsz tepkileri iyi zmleyebilmelidir.
Danmanlkta uzmanlk kadar uzmanln paylaabilme becerileri de
nemli rol oynar.
Dzenlilik: Kendi yaamnda dzenli olmayan bir danmann bakalarnn yaamna dzenlilik
getirebilmesi pek olanakl deildir. Her eyden nce danmanlk yapan kiinin dananlaryla ortak
hazrlad bir alma program olmaldr. Elbette taraflarn bu programa bal kalmas da nemlidir.
Danmanyla grmek isteyen bir danan, nceden kararlatrlan grme saatinde danman
bulamyorsa bu ho bir durum deildir. Benzer ekilde toplantlara gelmeyen ya da toplant saatlerini sk
deitiren bir danmana gven azalr. Dahas, danan, byle bir danmann kendisini nemsemediini
dnr ve morali bozulabilir. Dzenlilik, ou zaman verimlilik salar.
115

Anlay: nsanlarla iyi geinmenin ve sonu getirici bir ibirlii yapabilmenin belki de ilk koulu
anlayl olmaktr. Anlayn temelinde bakalarn tanmak ve kabul etmek yatar. Danman, yardmc
olmaya alt kiilerin kendisinden farkl olacan batan kabul etmelidir nk zaten formasyonlar
gerei doal bir farkllk vardr. Dananlar kendi sahip olmadklar yeterliklere danmanlk yapan kii
sahip olduu ve geliimin yn ya da ierii konusunda klavuzluk yapaca iin bir danmanla
alrlar. zgemileri, sorumluluklar ve idealleri farkl olduu iin bazen danan ile dananlar
arasnda atmalar da kanlmazdr. rnein, dananlarn bir blm ou zaman deiime diren
gsterirler. Bu direnci kracak diplomatik bir yaklam gelitirmek de danmann sorumluundadr. Ne
var ki, bunu dananlar aalayarak ya da kmseyerek yapamaz.
Alak gnlllk: Danmanlar balangta biraz ekinilen insanlardr. Baz danmanlarn haval
olmasnn ya da st perdeden konuma alkanlnn da bunda pay vardr. Bu durum, zellikle ilk
dnemlerde bir iletiim engeli oluturur. Zaman ilerledike ve taraflar birbirini tandka biraz yumuama
ve yaknlama olur. yi bir danman bu sreci ksa srede ap danana yardmc olabilen kiidir. lke
olarak danman kendi egosunu yenmeli, karsndaki insanlara sayg gstermeli ve onlarn geliimine
katkda bulunarak bir katma deer salamaldr. letmelerdeki gelitirme almalarnda sorumluluk alan
bir danman o iletmenin alanlar kendilerinden biri olarak grmedikleri srece srecin salkl
ilemesi ve olumlu sonu alnmas zordur.
yi bir danmann sahip olmas gereken zellikler ve uygulamada dikkat etmesi gereken noktalar
topluca dnldnde, danmann belli bir konuda uzmanla sahip olmas yetmez, bu uzmanlndan
dananlarn yararlandrabilmesi de nemlidir. Baarl danmanlar sahip olduklar bilgi ve deneyimi
paylama konusunda istekli ve ak davranan kiilerdir. nsanlarla iyi geinme ve salkl iletiim kurma
becerileri bunu kolaylatrmaktadr. Ayrca danmanlar sr saklayabilen insanlar olmal, alak gnll
davranmal, dananlarna sayg duymal ve verdikleri szleri tutmaldrlar.

SERBEST GELTRME YNTEMLER

letmelerdeki gelitirme almalarnn bazlar biimsel olmayan ve esnek ileyen bir yap iinde
yrtlmektedir. Serbest yntemler olarak adlandrlan gelitirme uygulamalarnda, iletme ynetimi
gelitirme uygulamalarna genel olarak destek vermekle birlikte ok resmi bir yap oluturulmamtr.
Sunulan olanaklar her zaman dzenli deildir ve yararlanma biraz istee braklmtr. ou zaman da
gelitirme almalar, eitim etkinliklerini tamamlayc ya da glendirici bir e olarak ele alnmaktadr.
Trkiyedeki birok iletmede yaygn olarak kullanlan serbest gelitirme etkinlikleri aada temel
zellikleri itibariyle betimlenmitir.

Serbest gelitirme yntemlerinden yararlanmak ou zaman

alann isteine braklmtr.

Okuma/zleme Programlar
letmelerin gelitirme etkinliklerinden sorumlu birimleri, geliim gereksinimleri olan alanlarna
okunacak kitaplarn ya da izlenecek filmlerin bir listesini sunarak bunlar okumalar/izlemeleri konusunda
nerilerde bulunmaktadr. Listeler ya belirli aralklarla dzenli olarak yaynlanmakta, ya eitimlerden
sonra ilgili programlara katlan kiilere verilmekte ya da her alann durumuna gre bireysel olarak
nerilmektedir. Okunan kitaplar ya da izlenen filmlerin iletme ii etkinlikler yoluyla tartlmas da ska
karlalan bir uygulamadr. Bylece, iletmedeki alanlarn entelektel dzeyi ykseltilmekte ve
gncel yaynlar okuma/izleme olana salanmaktadr. rnein, iyerinde taciz ve yldrma konusunu
ileyen bir film iletmenin konferans salonunda izlenerek tartmas yaplabilir.

Aratrma Yapma
Belirli bir alanda ya da konuda aratrma yapmak, insanlarn derinlemesine bilgi edinmelerine olanak
yaratt iin iletmeler bu yntemden de yararlanmaktadrlar. Tipik uygulamalarda ayn konuyla ilgili
olan insanlardan bir alma ekibi kurulmakta, onlara hangi konuda aratrma yapacaklar bildirilmekte,
yntem ve kaynaklar konusunda ynlendirme salanmakta ve belirli bir tarih verilerek o tarihe kadar
116

aratrmalarn tamamlayarak bir rapor hazrlamalar istenmektedir. Aratrmalarn tamamlayan ekip

yeleri uygun bir zamanda st ynetimle ya da ilgili birimle bulgularn paylamaktadr, bazen paylam
toplantlar iletme iinde konuya ilgi duyan herkese ak olmaktadr. Bu tr etkinlikler yoluyla hem
alanlarn kendi alanlarnda derinlikli bilgiye sahip olmas salanmakta hem de baka insanlarn yeni
bilgiler renmesine frsat verilmektedir. rnein, belirli bir sektrdeki i kazalarnn nedenleri ve olas
nleme yollar hakknda bir aratrma yaplarak sonular herkesle paylalabilir.

Sunular
Aratrma almalar kadar kapsaml ve mesleki ierikli olmasa da, baz gncel konularda belirli kiilerin
bilgi toplamalar ve belirli bir katlmc kitlesi nnde sunu yapmalar da iletmelerde ska karlalan
bir gelitirme yntemidir. Burada konu seimi kadar hangi konunun kime verildii de nemli olduu iin
konu datmnda yanl anlamalar nlemek iin kullanlan ltler batan aklanmaldr. Ayrca, sunu
hazrln yaparken yararlanlabilecek bilgi kaynaklar konusunda ynlendirme salamak da ilevsel
olabilir. Sunularn sonunda soru-yant blmnn olmas ve katlmclarn serbeste tartma
yapabilmesine zellikle dikkat edilmelidir. rnein, aile ii iletiim konusunda uzun sredir evli olan
birka alann ortak bir sunu hazrlayarak kendilerince nemli grdkleri bilgileri gen evlilerle
tartmalar dnlebilir.

Deneyim Paylam
Gelenei olan ve kurumsallam iletmelerde ok nemsenen bu yntemde kdemli ve baarl alanlar
kendi deneyimlerini bakalaryla paylamaktadrlar. Bu tr paylam toplantlar belirli aralklarla
yaplabilecei gibi grlen gerek zerine de dzenlenebilmektedir. Mesleki yaamlar boyunca birok
olaya tank olmu ve bunlardan nemli dersler karm olan kdemli alanlarn bu deneyimleri zellikle
ie yeni girenler asndan yol gsterici olabilir. rnein, uluslararas tamaclk sektrnde yaanan
birok gmrk olay ve bunlarn nasl zme kavuturulduuna ilikin deneyimler bu amala
kullanlabilir.

Birbirinden renme
Genel olarak karlkllk ilkesine dayanan bu gelitirme ynteminde, gelitirme etkinliine katlan kiiler
arasnda eletirmeler yaplarak birbirlerinin renmesinden sorumlu olmalar istenir. Hem takm
almas hem de gnll mentorluk uygulamalarna benzeyen bu yntemde ortaklarn eitim ve kdem
ynnden benzer olmalarna dikkat edilmelidir. Statleri birbirine benzer ya da yakn olan kiiler arasnda
yatay iletiim daha gldr, bu da eitlik duygusu yaratr. Birbirinden renecek insanlar arasndaki astst ilikisinin fazla hiyerarik olmamasna ve en ok bir kademeyi gememesine zen gsterilmelidir. Bu
yntemin z, akranlarn kendi sahip olduklar bilgileri birbirine retmeleri olduu iin paylamn
biimsel olmayan yollarla gereklemesi nemlidir. Bu ynteme rnek olarak ayn iyerinde staj yapan
iki rencinin farkl birimlerde rendiklerini birbiriyle paylamas verilebilir.

Rol Modelleri
Her iyerinde grevini byk zevk alarak ve stn baaryla gerekletiren alanlar olduu gibi
holanmadan ve geitirerek yapan alanlar da vardr. ini ok iyi yapan ve bundan doyum elde eden
insanlar o iyerinde bakalarna rnek gsterilirler. Dahas, ou alan, bu meslektalarnn srlarn
merak eder. Baz iletmeler, gelitirme almalarnn bir paras olarak, stn dzeyde baarl olan
alanlarn dnme, i yapma ve yaama biimlerini bakalarnn da bilmesini ister. Bu amala, model
alnan kiinin tipik bir gn kayt edilerek bakalarnn izlemesi istenir. Modeli izleyen ve beenen teki
alanlarn bazlar ayn dnce, duygu ve davranlar modellemeye alr. Rol modelini baaryla
taklit edenler de ksa sre iinde kendi yaamlarndaki deiikliklere tanklk ederler. rnein, bir
otomobil fabrikasnda 30 yl aralksz alan ve o iyerinde efsaneleen bir kiinin rol modeli olarak
alnmas olanakldr.

letmelerde efsanelemi kiiler kurum kltrnn bir parasdr.

117

 Planlar Hazrlama
Bir insann iini yeterince renip renmediinin bir gstergesi o kiiden iiyle ilgili dnmesini ve
dndklerini bir i planna yanstmasn istemektir. Bu yolla, kiinin kuram ve uygulama arasnda iliki
kurmas salanr. Senaryo yazmak, eilim zmlemeleri (trend analyses) yapmak ve proje hazrlamak da
bu kapsamda dnlebilir. in zn ve ayrntlarn iyi bilen bir kii, uygulama plann da buna gre
yapacaktr. plan gerekten ierikli, yaratc, uygulanabilir ve dengeli ise plan hazrlayan kiinin
ngrlen yetkinliklere sahip olduu dnlebilir. Tersi durumda, plann yetersiz grnen ynleri
zerinde tartma yaparak alann geliim gereksinimlerini kolayca saptamak olanakldr. rnein,
sorun zme ve kalite teknikleri alannda alanlarn hazrlayaca i planlar bu alanda onlarn ne kadar
yetkinletiklerinin somut bir gstergesi olabilir.

Gnll almalar
Gnmzde baarl iletmelerin en nemli ynlerinden biri de toplumsal sorumluluk stlenerek iinde
yer aldklar toplumun ya da evrenin sorunlarna gsterdikleri duyarlklardr. Birok iletme kendisine
belirli bir alan seerek o alanda nemli toplumsal sorumluluk projeleri yrtmektedir. Kukusuz, bazlar
bunu yalnzca tantm ve reklam amal yapmaktadr. Ayn ekilde, baz iletmeler ilgilendikleri soruna
dnk almalara parasal kaynak salayarak destek olurken bazlar sz konusu etkinlikleri kendi
alanlar araclyla yrtmektedir. letmenin gnll/sosyal amal projelerinde grev alan
alanlarn birok adan kendilerini gelitirdikleri de bir gerektir. Bunun farknda olan iletmeler
alanlarn gnll ya da sosyal almalara katlmalar konusunda zendirmekte, bu yolla onlarn
geliimlerine olanak yaratm olmaktadr. Buna rnek olarak, gda sektrnde etkinlik gsteren byk bir
iletmedeki alanlarn genetii deitirilmi rnlere kar ulusal lekli bir proje yrtmeleri
verilebilir.

Sosyal Medyada Katlm

Birok insan gnmzde sosyal alarn bir paras olmutur. Internet, Web, Twitter, YouTube ve
Facebook gibi teknolojiler sayesinde artk dnyann her yerindeki bilgiye ulamak olanakldr. Gen ya da
yal birok insan sosyal iletiim alarn etkileim, renme ve geliim ortam olarak kullanmaktadr.
ou iletmenin alanlar da bu alardan geni lde yararlanmaktadr. Dolaysyla, iletmelerdeki
gelitirme almalarn yrtrken sosyal iletiim alarndan yararlanmak aklc bir yaklam olacaktr.
Bunun bilincinde olan iletmeler eitim ve gelitirme hizmetlerinin bir blmn sz konusu alar
araclyla sunmaktadrlar. rnein, iyerleri ok dank olan bankaclk sektrndeki alanlar iin
gelitirilen materyaller sosyal iletiim alarna yklenerek ilgili hedef kitlelere ulatrlabilir.

Mesleki Toplantlar
Bilim ve teknolojinin ilerlemesine bal olarak gnmzde her alanda yeni bilgiler gelitirilmekte ve
bunlarn paylam iin bilimsel ya da mesleki nitelikli toplantlar dzenlenmektedir. Sz konusu
toplantlar seminer, konferans, altay, sempozyum ve kongre biiminde olabilmektedir. zellikle kendi
sektrlerindeki gelimeleri ve yenilikleri merak eden iletmeler nemli toplantlara katlarak hem sunular
yapmakta hem de bakalarnn rettii bilgileri renme frsat yakalamaktadr. Birok iletme kendi
alanlarndaki toplantlara belirli ltlere dayal olarak alanlar arasndan temsilciler gndermekte,
bylece onlarn geliimine destek salamaktadr. Nitekim belirli kariyer hedefleri olan insanlar tarafndan
almak iin bir iletmenin tercih edilme nedenleri arasnda alanlarna salad bu tr geliim
olanaklar nemli bir lt olarak dikkate alnmaktadr. rnein, tp alannda mesleki toplantlar olduka
nemlidir ve sektrde sz sahibi olmak isteyen hastaneler alanlarn srekli olarak sempozyum ve
kongrelere gndermektedir.
zetlemek gerekirse, iletmelerde serbest gelitirme yntemleri kapsamnda deerlendirilebilecek ok
sayda etkinlik dzenlenmektedir. Bunlar koluk, mentorluk ve danmanlk gibi daha sistemli gelitirme
yntemlerinden ayran temel fark, hizmetin sunulu biimidir. Genel olarak serbest gelitirme etkinlikleri,
iletmeler tarafndan desteklenmekte hatta zendirilmekte fakat yararlanma konusu byk lde istee
braklmaktadr. zellikle alan says kalabalk iletmelerde bu olanaklardan ka kiinin yararland ve
118

bu yararlanmann alanlarn geliimine dorudan bir etkisinin olup olmad aratrlmaya muhta bir
konu olarak kalmaktadr.

letmelerdeki gelitirme almalarnda gelecekte ne tr uygulamalar

yaygnlk kazanabilir?

GELTRME KONUSUNDAK YEN ELMLER

letmelerdeki gelitirme almalar son yllarda byk bir eitlenme gstermektedir. Her iletme kendi
alanlarna genel geliim gereksinimlerini dikkate alarak farkl gelitirme olanaklar sunmaktadr.
Dahas, gelitirme almalar grece esnek biimde yrtld ve yalnzca isteyen insanlar yararland
iin eitim almalarna kar bir seenek olarak da kullanlmaktadr. Eitim almalarnn gdml ve
yaplandrlm olmasnn getirdii snrllklardan rahatsz olan alanlar gelitirme olanaklarndan daha
ok yararlanma eilimi gstermektedirler.
Gelitirme almalarnda genel anlamda bir sreklilik olduu dikkati ekmektedir. zellikle byk
iletmelerde ok sayda insan alt ve bu insanlarn geliim gereksinimleri alabildiine farkllat
iin sunulan gelitirme olanaklarnn hem tr eitlenme gstermekte hem de eriime ak kalma sreleri
uzun olmaktadr. Bu da sz konusu olanaklardan daha ok insann yararlanmas anlamna gelmektedir.
yle grnyor ki, ada teknolojinin de desteiyle, gelecekteki gelitirme olanaklar alanlarn her an
ve her yerde eriebilecei ekilde sunulacaktr.
Birok iletmedeki gelitirme almalar genellikle yz yze ve teknoloji tabanl olmak zere iki
ekilde yrtlmektedir. Bunlarn iinde zellikle mentorluk gibi yz yze hizmetlerin oran gittike
azalrken, sosyal iletiim alarna katlm gibi teknoloji tabanl hizmetlerin orannda ciddi bir art
gzlenmektedir. Yz yze hizmetlerde fiziksel anlamda bir araya gelme zorunluunun olmas nasl sknt
yaratyorsa, teknoloji tabanl uygulamalarda da soyutlanmlk sorun olmaktadr. Bu nedenle, son yllarda
harmanlanm yaklamlar (blended approaches) n plana kmakta ve sz edilen snrllklar byk
lde ortadan kaldrmaktadr.
Tpk eitim almalarnda olduu gibi, gelitirme almalarnn da insan kaynaklar politikalaryla
balant iinde yrtlmesi ynnde nemli gelimeler gzlenmektedir. Stratejik ve zerk birer oluum
olarak grlen akademilerin yrtt almalarda bile iletmelerin insan kaynaklar birimleriyle yakn
ilikiler kurulmakta ve hangi gelitirme etkinliklerinin hangi geliim ya da performans hedefleriyle ilikili
olduu belirlenmektedir. Aslnda bu son derece doaldr nk iletmeler gelitirme almalarna yatrm
yaparak sahip olduklar insan kaynaklarnn niteliini ykseltmek istemektedirler. Dolaysyla, gelitirme
almalarnn iletmenin insan kaynaklar politikalaryla uyumlu olup olmadn saptamak ya da bunlar
uyumlatrmak iin aba gstermek son derece doaldr.
letmelerdeki gelitirme almalarnn zendirilmesi kadar bu almalara katlarak kendini gelitiren
ve elde ettii kazanmlar/yetkinlikleri iletmenin kullanmna sunan katlmclar dllendirme konusu
da olduka nemlidir. letmelerin eitim/gelitirme alanndaki tipik uygulamas dzenlenen etkinliklere
katlan kiilere bir belge vermektir. Ancak bunun artk pek yeterli olmad her geen daha iyi
anlalmaktadr. Baar ile katlm birbirinden iyi ayrlmaldr. Nitekim zellikle eitim almalarnda bu
ynde bir ayrm balamtr. Eitimde belirli bir dzeyin stnde puan alan katlmclara baar belgesi,
geri kalanlara da katlm belgesi verilmektedir. Benzer bir uygulama, gelitirme alannda da yaplmal
ve gnll katlm kadar baarl olmak da zendirilmelidir.

119

zet
letmelerde kullanld biimiyle gelitirme
kavram, alanlarn bireysel potansiyellerini
belirledikten sonra bu kiileri iletmedeki uygun
konum ve grevlere hazrlamak iin esnek bir
yap iinde renme ve geliim olanaklar sunma
anlamna gelmektedir. Sz konusu almalarn
yrtlmesi konusunda izlenen yaklamlara da
gelitirme yntemi ad verilmektedir.

Gelitirme almalarnda kullanlan yntemler

iki kmeye ayrlabilir. Sistemli yntemler olarak
bilinen uygulamalarda iletme tarafndan belirli
bir gelitirme sistemi oluturulmutur ve bu
sistem sorumlu birimler tarafndan profesyonel
olarak ynetilmektedir. Sistemli yntemler
arasnda koluk, mentorluk ve danmanlk en
yaygn olarak kullanlan yntemlerdir. Serbest
yntemler
olarak
adlandrlan
gelitirme
uygulamalarnda, iletme ynetimi, gelitirme
uygulamalarna destek verse de ok resmi bir
yap oluturulmamtr. Sunulan olanaklar her
zaman dzenli deildir ve yararlanma bireysel
istee braklmtr. Ayrca, ou zaman da
gelitirme almalar, eitim etkinliklerini
tamamlayc ya da glendirici bir e olarak ele
alnmaktadr. Serbest gelitirme yntemleri
arasnda zellikle okuma/izleme programlar,
aratrma yapma, sunular, deneyim paylam,
birbirinden renme, rol modelleri, i planlar
hazrlama, gnll almalar, sosyal iletiim
alarna katlm ve mesleki toplantlar saylabilir.

Eitim ve gelitirme yntemleri arasnda ayrm

yapmak ou zaman zordur. Bu durum, zellikle
iki alandaki almalar arasnda fark grmeyen
iletmelerde ortaya kmaktadr. Ancak gerek
dnyadaki gerekse Trkiyedeki baz iletmelerde
eitim ve gelitirme almalar birbirinden
ayrlmaktadr. Baka farkllklarn yan sra, en
nemli fark, ou zaman eitim almalarna
katlmak zorunludur ama gelitirme almalarna
katlmak istee braklmaktadr. Bunun altnda
yatan dnce, eitimin i ve grevlere dnk
olarak dzenlenmesi, gelitirmenin ise bireysel
geliime ynelik olarak yrtlmesidir.
letmelerdeki gelitirme almalar kapsam
ynnden kategoride toplanabilir. Kiisel
geliim bal altnda temel olarak alanlarn
kiisel renme ve geliim gereksinimlerini
karlayarak onlara yeni bilgi, tutum ve beceriler
kazandrmay hedefleyen almalarn tm yer
alr. Mesleki geliim kategorisindeki gelitirme
etkinlikleri genellikle alanlarn yapmakta
olduklar iler ve grevlerde yetkinlemelerini
salamaya amalayan etkinlikleri kapsar.
Kurumsal geliim bal altndaki almalarda
ounlukla kurumun amalar, temel deerleri,
tarihsel geliimi, ynetim yaps, rettii mal ve
hizmetler, sektrdeki yeri, davran kurallar,
alanlarn zlk haklar, iletiim yaps,
birimlerin grevleri ve zellikli ilemler gibi
konularda bilgiler verilir.

letmelerdeki gelitirme almalarnn gelecei

ya da bu alandaki yeni eilimler incelendiinde
baz noktalar dikkati ekmektedir. Geliim
etkinliklerinin eitim almalarna kar bir
seenek olarak grlmesi, hizmetlerin sreklilik
temelinde sunulmas, hem yz yze hem de
teknoloji tabanl etkinleri harmanlayan karma bir
yaklamn kullanlmas, insan kaynaklar
politikalaryla balant kurulmas ve katlmclar
dllendirme gibi konular bunlarn banda
gelmektedir.

120

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangisi iletmelerdeki
gelitirme almalarnn bir zelliidir?

6. Aadakilerden hangisi bir koluk tr

deildir?

a. Beyaz yakallar iin dzenlenmesi

a. Ynetim koluu

b. Tm deer zincirini kapsamas

b. Performans koluu

c. Danman gerektirmesi

c. Kariyer koluu

d. Bireysel potansiyeli temel almas

d. Destek koluu

e. Mavi yakallara dnk olmas

e. Giriimcilik koluu

2. Aadakilerden hangisi gelitirilebilir

bireysel bir farkllk deildir?

7.

a. Yetenek

b. Eitimcilik

b. Cinsiyet

c. Bilgelik

c. lgi

d. Arkadalk

d. Zek

e. Yneticilik

e. nbilgi

8. Aadakilerden hangisi bir mentorluk

modeli deildir?

Mentorluk kavramnn z nedir?

a. Srdalk

3. Aadakilerden hangisi kapsam ynnden

gelitirme etkinliklerinin bir trdr?

a. Klonlama modeli

a. Teknolojik geliim

b. Besleme modeli

b. Ynetsel geliim

c. Arkadalk modeli

c. Mesleki geliim

d. raklk modeli

d. likisel geliim

e. Yardmlama modeli

e. Akademik geliim

9. Danmanlk hakknda aadakilerden

hangisi dorudur?

4. Aadakilerden hangisi oryantasyon

eitimlerinde anlatlmaz?

a. Danman karar vermez, tm kararlar danan

verir

a. Rakiplerin ekici ynleri

b. Danmann uzman olmas her zaman gerekli

deildir

b. letmenin tarihesi
c. Ynetim yaps

c. Danman alma ilkeleri konusunda dnsz

olmaldr

d. Kurumsal deerler
e. letme ii davran kurallar

d. Gnll danmanlkta elde edilen yarar tek

ynldr

5. Aadakilerden hangisi koluk kavramnn

anlamn en iyi aklayan ifadedir?

e. Danmann ne syledii deil nasl syledii

nemlidir

a. t verici
b. Katlmc

10. Aadakilerden hangisi serbest gelitirme

yntemlerinden biri deildir?

c. Lider

a. Kitap okuma

d. retmen

b. Arkadalarla buluma

e. Yol gsterici

c. Sanal ortamlarda tartma

d. Deneyimleri paylama
e. Sunu yapma
121

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. d Yantnz yanl ise Giri balkl konuyu

yeniden gzden geiriniz.

letmelerde gelitirme almas olarak yrtlen

uygulamalar sistemli yntemler ve serbest
yntemler olmak zere iki genel balk altnda
toplanabilir. Sistemli yntemler olarak koluk,
mentorluk ve danmanlktan sz edilebilir.
Serbest yntemler olarak da okuma/izleme
programlar, aratrma yapma, sunular, deneyim
paylam, birbirinden renme, rol modelleri, i
planlar hazrlama, gnll almalar, sosyal
medyada katlm ve mesleki ya da bilimsel
toplantlar belirtilebilir.

Sra Sizde 1

2. b Yantnz yanl ise Giri balkl konuyu

yeniden gzden geiriniz.
3. c Yantnz
yanl
ise
Gelitirme
Etkinliklerinin Kapsam balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
4. a Yantnz
yanl
Etkinliklerinin Kapsam
yeniden gzden geiriniz.

ise
Gelitirme
balkl konuyu

5. e Yantnz yanl ise Sistemli Gelitirme

Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 2
Koluk rol genel olarak yol gsterici bir zellik
tar. Ko, geliim gereksinimleri bulunan bireyin
potansiyeline dayal olarak yeni yeterlikler
kazanmas ve hedeflere dnk geliim gstermesi
iin ona nerilerde bulunur. Eitimci ise amalar
byk lde nceden belirlenmi bir programda
tm katlmclarn ayn yeterlikleri kazanmas
iin renme srelerini ynetir. Bu anlamda
koun yaklam esnek, eitimcinin yaklam ise
nceden belirlenmitir.

6. d Yantnz yanl ise Sistemli Gelitirme

Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
7. c Yantnz yanl ise Sistemli Gelitirme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
8. e Yantnz yanl ise Sistemli Gelitirme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 3

9. a Yantnz yanl ise Sistemli Gelitirme

Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

yi bir mentor bilgilik gstermez, bilgelik

yanstr. Bu anlamda mentor, ynlendirdii
kiinin kendisine benzemesi iin almaz,
ynlendirilenin kazanmas gereken yeterliklere
odaklanarak bunlara ulama konusunda ona
yardmc olur. Mentor, ynlendirdii kiinin hata
yapmasn nlemeye alr ama bunun iin
kendisini rol modeli olarak ne karmaz.

10. b
Yantnz yanl ise Serbest Gelitirme
Yntemleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Sra Sizde 4
letmelerdeki gelitirme almalarnda yeni baz
eilimler dikkati ekmektedir. Bunlar arasnda
eitime kar gelitirmeyi tercih etme, gelitirme
hizmetlerini sreklilik gsterecek biimde sunma,
yz yze ve teknoloji tabanl uygulamalar bir
btnlk iinde yrtmek zere harmanlanm
yaklamlar kullanma, gelitirme almalarn
insan kaynaklar politikalaryla ilikilendirme ve
eitim/gelitirme
etkinliklerden
yararlanan
katlmclar dllendirme gibi yeni yaklamlar
gelecek iin potansiyel tamaktadr.

122

Yararlanlan Kaynaklar
nar, Z. (2007). Coaching ve Mentoring.
Paradoks: Ekonomi, Sosyoloji ve Politika
Dergisi, 3(1), 1-25.

Aubrey, B. & Cohen, P. (1995). Working

Wisdom: Timeless Skills and Vanguard
Strategies for Learning Organizations. San
Francisco, CA: Josey Bass.

Navitas Eitim ve Danmanlk. (2012). Koluk.

05 Mart 2012 tarihinde u adresten eriim
salanmtr: http://www.navitastr.com/kocluk.
php

Bozeman, B. Feeney, M. K. (2007). Toward a

Useful Theory of Mentoring: A Conceptual
Analysis and Critique. Administration &
Society, 39(6), 719-739.

Parsloe, E. & Wray, M. J. (2000). Coaching and

Mentoring: Practical Methods to Improve
Learning. London: Kogan Page.

Buell, C. (2004). Models of Mentoring in

Communication. Communication Review,
53(1), 56-73.

123

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Eitimlerde kullanlan teknolojileri tanmlayabilecek,
Temel nitelikli itim ortamlarnn zelliklerini sralayabilecek,
Eitim ortamlarnn kullanldklar alanlar aklayabilecek,
letmelerde uzaktan eitimde kullanlan renme ortamlarn tanmlayabilecek,
Bilgi ve iletiim teknolojilerinin eitime katklarn aklayabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Bilgi ve letiim Teknolojileri

Telekonferans

Eitim Ortamlar

Tanabilir letiim Teknolojileri

Bilgisayarl Teknolojiler

Sanal Snflar

indekiler

Giri

Hareketli Grntler

Gerek Nesneler

Bilgisayarl Teknolojiler

Benzetirmeli Ortamlar

Telekonferans Sistemleri

Gsterim Aralar

Akll Tanabilir Ortamlar

Basl Gereler

Saysal Alar

Yanstma Sistemleri

Sanal Snf Uygulamalar

itsel Ortamlar

124

Eitimlerde Kullanlan
Teknolojiler
GR
Bilgi ve letiim Teknolojileri (BT; ngilizcesi ICT- Information and Communication Technologies)
dnya zerinde hemen her yerde ekonomik, sosyal ve politik yaam etkilemektedir. Kt kaynaklarla
byyen dnya nfusu ele alndnda, her bireye den kaynak says gnden gne azalmakta ve bu
azalan kaynaklar bireylere paylatrlmaya allmaktadr. Bu paylam ise her zaman eit olmamaktadr.
Eitim dnyasnda da kaynaklarn ve eitim olanaklarnn paylatrlmasnda dnyada ve lkemizde
byk skntlar yaanmaktadr.
Teknolojiyi insann yaamn kolaylatran her ey olarak tanmladmzda kaynaklarn da daha eit
paylamn teknoloji yardmyla salayabiliriz dncesi yaadmz an odakland varsaymlardan
biri olmutur. Bilgi ve iletiim teknolojileri son dnemlerde en ok kullanlan kavramlardan biri haline
gelmitir. Eitim dnyasnda da artan nfus ve azalan kaynaklar byk sorunlar oluturmaya balamtr.
rgn eitimde devaml olarak artan renci says okullar yetersiz hale getirmi ve hatta var olan
binalara bu rencileri sdrmak byk sorun olmutur ve olmaya devam etmektedir.
rgn eitimde sorunlar bu ekilde yaanrken okul d iletmelerde de benzer sorunlar yaanmakta,
var olan olanaklarla 21. yzylda alacak ve yaracak yetitirilmesi ve iletmelerde alan yetimi
insan gcnn bilgi ve becerilerilerinin 21. yzyl becerileriyle buluturulmas geleneksel yntemlerle
yaplacak eitimlerle pek de olas grnmemektedir. Yirmibirinci yzyl becerileri arasnda yaam ve
kariyer becerileri, renme ve yenilik yapma becerileri ve bilgi ve iletiim teknolojileri bercerileri yer
almaktadr. Bu beceriler hem renciler iin hem de kariyer aamasndaki yetikinler iin geerlidir
nk 21. yzylda yaamak bu tr becerilere sahip olmak ve onlar gelitirmekle ilgilidir. Bilgi ve
iletiim teknolojileri, znde, 21. yzyl becerilerini tamaktadr. Bilgi ve iletiim teknolojileri
yardmyla renmek hem gnmzn becerilerini hem de hedeflenen konular renmek asndan
nemlidir (Semenov, 2005).
Bilgi ve iletiim teknolojileri temelinde 21. yzyl becerilerini barndrd iin gnnzde hem rgn
hem de iletmelerde gerekletirilen eitim etkinliklerinde yaygn biimde kullanlmaktadr. Kitabnzn
bu blmnde iletmelerdeki eitimlerde kullanlan teknolojiler kategorik biimde snflandrlarak
sunulmutur.
Aadaki izelgede eitim ortamlarnn genel bir sunumu verilmitir. izelgede verilen eitim
ortamlar iletme eitimlerinde yaygn bir biimde kullanlanlar arasndan seilmitir. izelgede yer
almayan eitim ortamlar teki eitim etkinliklerinde (rgn-yaygn-uzaktan) kullanlmaktadr. Bu
nedenle, izelgede genellikle iletme eitimlerinde kullanlan ortamlara yer verilmitir. nite boyunca bu
ortamlar zellikleri ve kullanm alanlaryla birlikte aklanmtr.

125

izelge 6.1: Eitim Ortamlarnn Snflandrlmas

Kategoriler

rnek Ortamlar

Gerek Nesneler

Canl Varlklar
Cansz Varlklar

Benzetirmeli Ortamlar

Modeller
Maketler
Kesitler
Simulatrler

Gsterim Aralar

Yaz Tahtas
evirmeli Yaprak

Basl Gereler

Kitap
Afi

Yanstma Sistemleri

Video Projektr

itsel Ortamlar

Saysal Ses Sistemleri

Hareketli Grntler

Saysal Grnt Sistemleri

Bilgisayarl Teknolojiler

Bilgisayar
nternet
ntranet

Telekonferans Sistemleri

Video Konferans
Bilgisayar Konferans

Akll Tanabilir Ortamlar

Kiisel Saysal Yardmc (PDA)

GSM (Cep) Telefonu
Tablet Bilgisayar

Saysal Alar

World Wide Web (www)

kinci ve nc Kuak Web

Sanal Snf Uygulamalar

renme Ynetim Sistemleri (LMS)

Kaynak: imek, A. (2011). retim Tasarm. (s.191). Ankara: Nobel. isimli kitaptaki snflamadan uyarlanmtr.

GEREK NESNELER
Eitimde yaanan ve iletiim sorunu olarak ne kan durumlardan biri, anlatlan konunun ar
soyutlanmasdr. Baka bir deyile, rencilerin ya da katlmclarn yetimelerinde, gsterilenlerin bir
benzerinin fotoraflanmas ya da tanmlanmaya allmasdr. letmelerde anlatlan konunun gerek
ortamlarda ve evrelerde olduu gibi gsterilmesi, renmeyi artrc bir e olarak ne kmaktadr.
Gerek nesneler, rencilere aracsz bir karlama salad iin eitim birinci elden olur. Bu durum
araclar ortadan kaldrd iin ortaya kabilecek iletiim engelleri de giderilmi olur.
Gerek nesneler, eitimcilerin her durumda kullanmak istedikleri aralardr. Gerek nesneler, doas
itibariyle iki grupta incelenir. Bunlar canl varlklar ve cansz varlklar olarak snflandrlr.

126

Canl Varlklar
Canl varlklar, insanlar, hayvanlar ve bitkiler olarak snflandrlabilir. Baz durumlarda renme
kayna, renilecek olan konu itibariyle uzman kiiler olabilmektedir. rnein bankaclk konusunda
uzmanla sahip olan kiiler, bir grup renciye bir banka ubesini gezdirdikten sonra, yaptklar i
konusunda bilgi ve deneyimlerini anlatabilirler. Bu durumda bilgi kayna bankaclk konusunda uzman
olan gerek kiilerdir. Bitki ve hayvan konusunda yaplacak eitimlerde onlarn yaad ortamlar
rencilere gezdirilerek retilmek istenen hayvan ya da bitki trleri dorudan gsterilebilir. letiim
engelleri ortadan kalkt iin renciler canl varlklar grerek birinci elden bilgi sahibi olurlar.

Resim 6.1: Canl Varlklar

Cansz Varlklar
Cansz varlklar da rencilere birinci elden bilgi kayna olmaktadrlar. eitli gerek varlklar, be
duyular yardmyla inceleyen renciler varlk hakknda dorudan bilgi sahibi olurlar. rnein, otomobil
fabrikasnda alan iiler ilk eitimlerinde alacaklar fabrikay ve makinalar incelerler. Gerek i
ortamnda yaplan bu eitim, amacna snfta ya da teki ortamlarda yaplan eitimden daha ulamaktadr.
iler bir otomobilin nasl retildiini, rnn balang aamasndan sata hazr haline kadar
grebilmekte ve kafalarnda oluabilecek soru iaretlerini bu yntemle giderebilmektedirler. Ayn durum
fakl iletmeler iin de sz konusu olabilir.

Cansz varlklar kullanarak eitim yapabilecek iletmelere rnekler

verebilir misiniz?
Eitim kurumlar bir eitim teknolojisi olarak canl ve cansz nesnelere srekli gereksinim
duymaktadr. letmeler gerekletirdikleri eitimleri snf ii ve snf d gerek ortamlarda bu
teknolojileri saklayarak eitimlerinin srekliliini salarlar.

BENZETRMEL ORTAMLAR
Benzetirmeli ortamlar gereine en yakn biimde tasarlanm nesneler, olaylar ve durumlar olarak
tanmlanabilir (imek, 2011). Bu ortamlar, gerek nesnelerin bulunamad ya da bulunmasnn ok
pahal ve tehlikeli olabilecei durumlarda kullanlmak zere gelitirilmitir. Gereine yakn boyutlarda
ve durumlarda retilebilecekleri gibi, genel olarak gereklerinden boyuta kk olanlar eitim ve
renme etkinliklerinde kullanlmaktadr. Bu ortamlarn en nemli zellii, temsil ettikleri ortamlara
benzerlikleri olduu iin genel olarak tmne benzetirmeli ortamlar denilmitir. lgili kaynaklar ve
yaplan almalar incelendiinde, benzetirmeli ortamlar drt biimde karmza kmaktadr. Modeller,
maketler, kesitler ve simulatrler iletme eitimlerinde yaygn kullanlmaktadr.

Modeller
Modeller gerek nesnelerin boyutlu benzerleridir. Gerek nesnelerle ayn boyutta olabilecekleri gibi
kk ya da byk de olabilirler. Genellikle snf ya da eitim ortamlarna getirilemeyecek byklkte
olan canl ya da cansz gerek nesnelerin boyutlu birer kopyalar olarak tasarlanr ve renme
evrelerine sunulurlar. Gerek nesneler bir uan kk bir modeli olabilecei gibi, bir yatn kk bir
127

benzeri ya da insan vcudunun bir paras olabilir. Bir deveyi snf ortamna getirmek pek olas deildir
ya da bir enerji santralini yerinde incelemek yaamsal tehlike yaratabilir. Yabanc dil eitimlerinde snfta
kk bir ar ortam tasarlanabilir. rencilerden bakkal, kasap, manav, terzi vb. roller yapmalar
istenerek ilgili dilde konuma altrmalar yapmalar salanabilir.

Resim 6.2: Model, Maket ve Simulatr rnekleri (Resimler aada verilen adreslerden 25 Mart 2012 tarihinde alnm
ve uyarlanmtr)

http://www.instablogsimages.com/images/2009/01/06/driving-simulator_3Wc3h_52.jpg
http://www.123rf.com/photo_10789324_human-skull-with-brain-model-isolated.html
http://www.silentthundermodels.com/ship_models2/private_yacht.html

Maketler
Fiziksel gereinin bir benzeri olarak gelitirilmi ve gereinden olduka kk tasarmlardr. Bu
tasarmlar gerekletirmedeki ama, rencilerin gerekleriyle almalarnn olduka g ve olanaksz
olduu durumlarda eitli materyallerden retilmi benzerleriyle renmelerine yardmc olmaktr.
Maketler byk bir teknenin benzeri olabilecei gibi mimarlar iin gereinin benzeri tasarlanan yaplar
da olabilir. Bu eitimlerdeki ama, gereine benzer gelitirilmi maketler zerinde katlmclarn
ngrlen konular renmelerine katkda bulunmaktr.

Kesitler
zel bir tr model olarak da tanmlanabilecek olan kesitler, boyutlu nesnelerin ilerini de grmek ve
incelemek olanan sunmaktadr. rgn eitimde daha ok fen bilimleri ve tp alanlarnda
kullanlmaktadr. eitli hayvan ve bitkilerin ilerini incelemek iin belirli blgelerinden ayrlm kesitler
kullanlr. Tp eitiminde de eitli insan vcudu kesitleri rencilerin, i organlarn ve vcudun
ayrntlarn incelemelerine yardmc olur. letmelerdeki eitimlerde boyutlu modellerin ilerinin de
grlmesi istenildii durumlarda yararlanlabilir. rnein, mimaride bina maket ya da modellerinin ii bu
biimde gsterilirken, otomobil ve makine retiminde eitli kesitlerden yararlanlabilir.

Simulatrler
Gerek bir durumu aslna uygun bir biimde yaamaya olanak salayan karmak ortamlardr.
Simulatrler gelitirilirken ortamn gerekliini salayabilmek iin olduka ayrntl bir biimde
tasarlanrlar. Eitim iin ok pahal bir teknoloji olmasna karn, gerek ortamlarda eitim yaplmasnn
zorunluluu dnldnde kullanlmas gereken bir aratr. Simulator kullanlmasna en iyi rnek pilot
eitimleridir. Pilotlar, bilindii gibi, meslekleri gerei sfr hata ile almalar gereken bir gruptur. Pilot
eitimlerinde kuramsal bilgiler ayrntl olarak hem szel hem de yazl biimlerde verildikten sonra,
bilgisayar destei ile eitimleri alrlar. Gerek ortamlara almaya balamadan nce simulatrlerde
uzunca bir sre uu eitimi alrlar. Pilotlarn eitimlerinde ok youn bir biimde teknoloji
kullanlmaktadr. Pilotlar gerek uaa binmeden nce model uaklarla da alrlar. Eitimlerinin son
aamasnda gerek uaklarla umaya balarlar. Simulatrler gerek uaklarn durumlarn yanstan ok
gelimi elektronik ortamlardr. Simulatrler kuramsal eitimden uygulamal eitime geii salayan
gereklik dzeyi olduka yksek bir eitim salamaktadr (imek, 2011).
128

Pilotluk mesleinin dnda hangi meslek alanlarnda simulatrlerden

yararlanlabilir?

GSTERM ARALARI
Gsterim aralar, zerlerine yazarak ya da izerek bir ey gstermeinin olanakl olduu ortamlardr.
letmelerdeki eitimlerde en ok kullanlan gsterim aralar yaz tahtas ve evirmeli yapraktr.

Yaz Tahtas
Geleneksel snf ii eitimlerde en ok kullanlan gsterim aralarndan biridir. zerine tebeirle yaz
yazlan kara tahta, (mavi, yeil, beyaz vb. renklerde olan ve kalemle yazlanlar da vardr), en ok bilinen
ve kullanlan eitim gerelerinden biridir.

Resim 6.3: eitli Gsterim Aralar

Eitimlerde eitimci anlattklarn yaz ve ekillerle kalem ya da tebeir yardmyla tahtaya yazar.
Geleneksel bir yntem olmasna karn iletmelerde byk oranda tahta kullanlmaktadr. Tahtaya
tebeirle yazlabilecei gibi beyaz boyal olanlara farkl kalemlerle de yazlabilmektedir. Gnmzde
tahtalar da teknolojik gelimelerden nasiplerini almlardr. Elektronik olarak gelitirilen tahtalar, zerine
yazlanlarn fotokopisini verebilmektedir. Baka bir elektronik tahta ise bilgisayara balanarak zerinde
eitli ilemler yapmaya olanak tanyan etkileimli tahtalardr.

evirmeli Yaprak
Genel olarak 30-50 santimetre ebatlarndaki bir demet kadn metal ya da plastik ayaklar zerine
yerletirilerek kullanld bir gsterim aracdr. Gsterim alan kk olduu iin iletmelerde kk
gruplarn eitimlerinde kullanlmaktadr. Etkin bir biimde kullanldnda iyi sonular alnabilen
evirmeli yapraklar (flipcharts) maliyeti de dk olan bir gsterim aracdr. Son zamanlarda eitim
salonlarnn duvarlarna taklan raylar zerinde gezdirilen biimleri de kullanlmaktadr. evirmeli
yapraklar zerindeki yaz ve ekiller nceden hazrlanabilecei gibi eitim srasnda da yazlabilmektedir.

Byk katlml gruplarn eitimlerinde evirmeli yaprak kullanm

neden nerilmez?

BASILI GERELER
Basl gereler eitimde uzun bir sredir kullanlmaktadr. Eitim alanyaznnda basl materyaller olarak
adlandrlrlar. Basl gerelerin ortak zellikleri metin arlkl olmalar ve genellikle matbaada
baslmalardr. oaltma ilemi fotokopi ve teksir makinalaryla da yaplmaktadr. Basl gereler; kitap,
dergi, gazete, afi harita ve bror gibi snflandrlabilirler. Bu blmde ilk olarak iletme eitimlerinde
en ok kullanlan basl gere olan kitap, daha sonra srasyla afi ve poster konular anlatlacaktr.

129

Kitap
Basl gereler arasnda bulunan kitap, eitimde en bilinen ve en ok kullanlan ara olma zelliini
yzyllardr srdrmektedir. Kitabn en nemli zellii belirli konulardaki bilgileri ayrntl ve
snflandrlm bir biimde kullanclarna sunmasdr. Eitim amal gelitirilen kitaplar ders kitab,
e"itimci kitab, al!trma kitab ve ba!vuru kitaplar olarak snflandrlabilir. Yeni teknolojilerin
gelimesiyle yaynlanmak iin hazrlanan kitaplar elektronik ortamda da sunulmaya balanmtr.
Baslmayan ancak elektronik ortamda yaynlanan bu tr kitaplar bilgisayar ve trevi teknik aralarla
ekranlardan okumak olanakldr. Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi de rencilerine elektronik
kitap hizmeti sunmaktadr. letmeler de artk bask masraflarndan kamak ve teknolojiyi daha youn bir
biimde kullanabilmek amacyla elektronik kitap tasarmna nem vermeye balamlardr.

Ders Kitab
Eitim srecinde renci ve retmenler dorudan kaynak olarak ders kitaplarn kullanrlar. Basl bir
gere olan ders kitaplar rencilerin dzeylerine gre yazldklar iin ayn konuda bile olsalar
ifadelerinde pekok farkllk bulunur. rnein, ilkretim iin yazlan bir ders kitabnn anlatm
yetikinler ya da niversite eitimi iin yazlan kitaplardan farkldr. Ders kitaplarnn, rencilerin
dzeylerine ve ders programlarna gre yazlmas esastr. letme eitimlerinde kullanlan ders kitaplar
da alanlarn eitim ve bilgi dzeylerine gre tasarlanmaldr. Alanyaznda ders kitaplar ikinci derece
kaynak olarak gsterilir. kinci derece kaynaklarda, bilgi zetlenerek ve hedef kitlenin anlayaca bir
biimde sunulduu iin bu ekilde bir niteleme yaplmaktadr.

E!itimci Kitab
Eitimciye/retmene dersi nasl ileyecei konusunda rehberlik eden bir kaynak niteliindedir. Ders
kitaplaryla birlikte hazrlanr ve yine ders kitaplaryla birlikte eitimcinin kullanmna sunulur.

Al"trma Kitab
Ders kitabyla birlikte gelitirilir ve renciye sunulur. rencilerin konu ile birlikte daha fazla altrma
yaparak rendikleri konular pekitirmeleri iin gelitirilmitir. Belirli bir konu iin birden ok altrma
kitab bulunabilir. Baz iletmelerde retilmeye allan konularn daha etkili renilmesi iin
alanlara altrma kitaplar datlabilir.

Ba"vuru Kitaplar
Bavuru kitaplar belirli bir kouyla ilgili dorudan ve ayrntl bilgi veren kitaplardr. Tasarmlar ders
kitaplarndan farkldr. erdii bilgiler zet deil ayrnltldr ve bu nedenle birinci derece kaynak
snfndadr. renilmeye allan konuyu daha ayrntl bir biimde incelemeye alanlara nerilir.
letmelerde belirli konularda uzman olmak isteyen alanlar, ders kitaplarnn yan sra eitli bavuru
kitaplarna da ynelirler.

Resim 6.4: e"itli Kitap Trleri

130

Afi
Afiler basl gereler iinde grsel yn en baskn olan ortamlardr (imek, 2011). Afiler tad
grsel imgelerin yan sra tadklar sloganlarla da desteklenmelidir nk grseller szel gelerle
desteklendikleri zaman anlaml bir mesaj btn olutururlar. Yaygn kullanm olan afiler eitim amal
mesajlar tamada olduka baarldr. Okullarda ve yaygn eitimde baarl rnekleri bulunan afiler,
iletme eitimlerinde de baarl biimde kullanlmaktadr. Byk iletmelerde eitli yerlere aslan afiler
insanlar fakl konularda bilgilendirme amal kullanlmaktadr. rnein, sigara ve zararlar konusunda
anlaml sylemler ieren ve iletmelerin belirli noktalarna aslan afiler belki de alanlarn sigaray
brakmalarna yardmc olabilir.
Afiler; grsel imgelerin, yazl metnin, rengin ve izgilerin biraraya getirilmesiyle oluturulur
(Heinich, Molenda, Russell ve Smaldino, 1999). Dikkat ekici olabilmeleri iin afileri canl ve dinamik
bir biimde tasarlamak gerekir. Afiler farkl ortam ve durumlarda eitsel amal olarak kullanlabilir.
rnein iletmelerde yangn, gaz ve elektrik gibi tehlikeli durum ve yerlerin uyarlmas amacyla afiler
kullanlmaktadr. Basit birka kalemle retilebilen afilerin yan sra ok profesyonelce retilmi afiler
de iletmelerde kullanlmaktadr.

YANSITMA SSTEMLER
Eitim iletiiminde grsel bilgileri yanstmada eitli aralar kullanlmtr. Bu aralar srasyla slayt
makinas, tepegz ve episkoptur. Bu teknolojiler gnmzde yerini projeksiyon olarak da bilinen
grnt-veri sistemlerine brakmtr. ngilizcesi video-data projection systems olan bu aralar grntveri sistemleri olarak Trkeye evirebiliriz. Okullarda ve iletmelerde genel olarak bu tr sistemler
projeksiyon sistemleri olarak adlandrlmtr.

Video Projektr
Projeksiyon sistemleri bilgisayarlara bal olarak almaktadr. Bu sistemleri aslnda byk bilgisayar
monitrleri olarak da dnebiliriz. Bilgisasayar grntsn kalabalk gruplarn grmesine ve
izlemesine olanak salayacak biimde perdeye ve duvara yanstrlar.
Projeksiyon cihazlar hareketsiz grseller, baka bir deyile Powerpoint benzeri sunum
programlarnda hazrlanm ders notlarn yanstmann yan sra bigisayar ekranlarnda grebildiimiz
hareketli grntleri ve filmleri de yanstarak kalabalk gruplarn izlemesine olanak tanr. Bunlar
gnmzde teknolojik gelimelere paralel olarak televizyon, DVD-VCD oynatcs gibi cihazlara da
kolayca balanabilmektedir. Artk akll telefonlar olarak da isimlendirilen gelimi bilgisayar tabanl
telefonlara, tablet bilgisayarlara balanan modelleri de vardr.
Projeksiyon cihazlar eitmene szel olarak anlatt konular grsel olarak destekleme olana sunan
teknolojik ortamlardr. letme eitimlerinde kullanlan yaygn eitim ortamlar olarak tanmlanabilir.

Resim 6.5: Projeksiyon Sistemleri

131

TSEL ORTAMLAR
letiimi daha etkili ve verimli klabilmek iin eitimlerde grsellerin yan sra sesin kullanlmas da
nerilir. Gnmzde ses sistemleri teknolojinin de geliimine paralel olarak mikro-ilemci ile alan
saysal ses sistemlerine dnmtr. Saysal ses teknolojisinin gnmzde en ok kullanlan biimi MP3
teknolojisidir. MP3 (Mpeg-1 Audio Layer 3) ses dosyalarn zgn dosya boyutunun 1/20 'si orannda
sktrmaya olanak salayan bir teknoloji standarddr. Gnmzde bunun bir adm ilerisi olan MP4
teknolojisi kullanlmaya balanmtr. MP4 teknolojisi ise ses dosyalarn MP3e oranla daha fazla
sktrmaya olanak salayan bir sktrma formatdr. Baka bir deyile, daha kk alana daha fazla ses
dosyas saklanmasna olanak salamaktadr. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, sktrlan ses
dosyalarnn kalitesinin bozulmamasdr. Saysal olarak kaydedilen ve kullanlan sesler bilgisayar tabanl
olup eitimleri desteklemek amacyla kullanlmaktadr.

HAREKETL GRNTLER
Hareketli grntler, duraan ya da donuk olarak adlandrlan grntlerin birbiri ardna gsterilmesiyle
oluan grsel sistemlerdir. Grntler kaydedilirken kare kare duraan olarak kaydedilir. Daha sonra
oynatlrken arka arkaya gsterilir. nsan gz bu gsterimi harekeli grnt olarak alglar. Aslnda bu
bir gz yanlgsdr ancak hareketli grnt teknolojisi bu biimde gelimitir. Trkiyede kullanlan
televizyon sistemlerinde (PAL) saniyede 25 kare gsterilir. Fakl lkelerde deiik sistemlerin ve elektrik
ebekelerinin kullanlmasyla saniyede gsterilen kare says 30 olabilir. nsan gz 25-30 gsterimi
normal hareketli grnt olarak alglar.
Hareketli grntler ve bunlarn teknolojileri birka balk altnda toplanabilir. Bunlar filmler,
televizyon ve video teknolojisi olarak snflandrlabilir. Gnmzde eitimlerde saysal video
teknolojileri kullanlmaktadr. Saysal olarak grntleri saklama ve oynatma teknolojileri yaygn olarak
VCD (Video Kompakt Disk) ve DVD (Digital Versatile Disc ya da Saysal Uyumlu Disk) olarak
adlandrlr. VCD format zerine 72 dakikalk ses ve grnt depolanabilmektedir. DVD teknolojisinde
ise depolama olana daha fazladr.
letmelerdeki eitimlerde yaygn olarak DVD formatnda depolanan saysal video grntleri
kullanlmaktadr. Hangi video teknolojisi kullanlrsa kullanlsn, eitimler srasnda uygun grntleri
doru zamanda kullanmak katlmclarn renmelerine yardmc olmak asndan nemlidir.

Eitimci grsel-iitsel ortamlar eitim etkinlikleri srasnda

katlmclar yormayacak ve dikkatlerini karmayacak bir miktarda kullanmaldr.

Resim 6.6: Saysal Grnt Sistemleri

BLGSAYARLI TEKNOLOJLER
Bilgisayar teknolojik bir ara olarak gnmzde her alanda youn bir ekilde kullanlmaktadr. Hemen
her sektrde kulanlan bilgisayar eitim alannda da yerini almtr. Trk Dil Kurumunun szlnde
ok sayda aritmetiksel veya mantksal ilemlerden oluan bir ii, nceden verilmi bir programa gre
yapp sonulandran elektronik ara, elektronik beyin olarak tanmlanan bilgisayar olduka gelimi bir
teknolojidir. Ksaca bilgisayar tanmak istersek; aracn iki ana blmden olutuunu syleyebiliriz.
Bunlar bilgisayar donanm ve bilgisayar yazlmdr. Bu konular gnmzde kullanlan kiisel
bilgisayarlara gre anlatlmtr. Baka bilgisayarlarda farkl birimler kullanlabilir.
132

Bilgisayar Donanm
Donanm; bilgisayar oluturan fiziksel paralarn btnne verilen isimdir. Bilgisayar oluturan fiziksel
paralar drt ana balk altnda toplanabilir. Bunlar giri birimleri, k birimleri, merkezi ilem birimi ve
bellek niteleridir.
Giri Birimleri: Bilgilerin bilgisayara aktarlmasn salayan birimlerdir. Bunlar klavye, fare,
joystik, saysallatrc, duyarl ekran, tarayc, kamera, mikrofon ve parmak izi okuyucusudur. Bu
birimler yardmyla veriler bilgisayara aktarlr.
k Birimleri: Bilgisayarn iledii verileri kullancya ileten birimler olarak tanmlanr. Bu
birimler monitr, hoparlr, kulaklk ve yazcdr. Baka bir deyile, ilenen bilgileri ses, metin ve grsel
geler olarak alglamamz salayan niteler k birimleridir.
Merkezi lem Birimi: Merkezi ilem birimi (MB ya da CPU) bir bilgisayarn en nemli parasdr
denilebilir. Bu birim, altrlmakta olan yazlmn iinde bulunan komutlar iler ve ynetir. lemci
terimi genelde MB iin kullanlr; elekronik paralardan oluur ve bilgisayarlar merkezi ilem biriminin
hz ile snflandrlr.
Bellek: Verileri bilgisayarda ya da harici ortamlarda saklamaya yarayan birimlerdir. Veriler
bilgisayarn elektronik belleinde saklanr ve ilenir. Bu bellek ayn zamanda bilgisayarn almas iin
merkezi ilemci birimiyle birlikte alr. Veriler ayn zamanda bilgisayarn iinde ve dnda farkl kayt
nitelerinde depolanr. Bunlar ise sabit disk, harici disk, disket src, optik disk srcler, CD-ROM,
DVD-ROM, zip src, manyetik teyp, USB bellek nitesi gibi aralardr. lenen ve ilenecek olan
veriler bu aralarda saklanabilir. Gnmzde bu aralarn veri depolama yetenei olduka gelimitir.

Bilgisayar Yazlm
Yazlm; bilgisayarlarn grevlerini yerine getirmeleri iin tasarlanan bilgi ve komutlar btndr.
Genellikle bilgisayarlarda iki tr yazlm bulunur. Birincisi bilgisayar altrmak iin kullanlan iletim
sistemi yazlmdr. Bu yazlmla bilgisayarn almas ve istenilen grevleri yerine getirmesi salanr.
kincisi ise eitli amalar iin yazlm uygulama yazlmlardr. Uygulama yazlmlar ile eitli
ilemleri ve grevleri bilgisayara yaptrmak amalanr. rnein, metin oluturmak iin ofis tr
yazlmlar kullanlrken, nternete balanmak iin web tarayclar, istatistiksel ilemler yapmak iin de
istatistik yazlmlar kullanlr. Yazlmlar kullancnn amacna gre seilir.

Eitimde Bilgisayar Kullanm

Bilgisayarlar eitim alannda ynetim, aratrma, retim ve rehberlik hizmetlerinde kullanlr.
Bilgisayarn retim amal kullanmnda da eitlilik grlmektedir. Bilgisayar destekli retim iletme
eitimlerinde yaygn olarak kullanlan bir yntemdir. Bu ynteme gre renciler zel eitici
programlar, altrma programlarn, eitli eitsel oyunlar ve testleri kullanabilirler. Bilgisayar
gnmzde eitsel amal olarak hem rgn eitimde hem iletmelerde yetikinlerin eitimlerinde youn
biimde kullanlmaktadr.

nternet
nternet dnya zerindeki bilgisayarlar birbirine balayan ve alarn a olarak tanmlanan bir
sistemdir. Gnmzde nternet eriim kolayl ve kapsam nedeniyle eitimin ok nemli bir paras
durumundadr. Okullarda, kamu kurulularnda, sivil toplum rgtlerinde, zel iletmelerde eitim ve
retim etkinliklerinde nternetten byk lde yararlanlmaktadr. zellikle bireysel renme ve kiisel
geliime dnk renme etkinliklerinin nemli bir blm nternet zerinden gereklemektedir (imek,
2011).

ntranet
ntranet bilgisayarlarn birbirine bal olduu bir adr ancak nternet gibi darya ak deildir.
Genellikle kurum ii bilgisayarlarn veri alverii iin birbirine balanmasndan meydana gelir. ntranet
sistemlerinde genellikle bir sunucu (server -ana bilgisayar) bulunur ve bu ana bilgisayara bal kiisel
ekran ya da bilgisayarlar vardr. letmelerde ou kurum ii eitim etkinlikleri intranet ad verilen bu
sistemlerden yaplmaktadr. Bu eitim etkinlikleri alanlarn masa bandan ya da i yapt yerleri terk
etmeden eitim etkinliklerine katlmalarna olanak vermektedir.
133

Resim 6.7: #nternet ve #ntranet

TELEKONFERANS S!STEMLER!
Corafik olarak birbirinden uzak yerlerde bulunan insanlar teknolojik olarak biraraya getirerek toplant
yapmalarna olanak salayan elektronik toplant sistemleridir. Telekonferans sistemleri aslnda
birbirinden farkl olan ancak amac insanlar elektronik olarak biraraya getirmeye yarayan sistemlere
verilen ortak isimdir. Uygulamalara bakldnda, telekonferans sistemlerinin eitli uygulamalar iletme
eitimlerinde ve alanlarn birbirleriyle olan iletiimlerinde kullanlmaktadr. Tek ynl sesli
telekonferans kadar ift ynl ses ve tek ynl grntye dayanan telekonferans sistemleri artk eski
olarak deerlendirilmekte ve bunlarn yerine video konferanslar ve bilgisayar konferanslar tercih
edilmektedir.

Video Konferans
Yaygn olarak kullanlan bir telekonferans sistemidir. Bireyleri sesli ve grntl ekilde e zamanl
olarak birbirlerine balamas asndan nemlidir. nternet hatlarnn ve hzlarnn yeterli olmad
zamanlarda kullanlmtr. Balantlar uydu aracl ile gerekletii iin pahal bir sistemdir.
Dnyada byk iletmeler ve niversiteler gibi eitim kurumlar video konferans hizmetlerinden
yararlanmaktadr ancak sistemi kullanacak teknik elemanlar ve sisteme uyum salayacak eitimcilerin
yetitirilmesi emek ve zaman isteyen bir itir. Bu nedenle gnmzde nternetin de yaygnlamasyla
tercih edilme sras aalara dmtr.

Bilgisayar Konferanslar
Bilgisayar konferanslarn da telekonferans bal altnda deerlendirilebilir. nternetin hzlandndan
beri en ok ie koulan konferans trlerinden olan bilgisayar konferanslar eitimlerde zellikle evrimii
(online) sistemlerde kullanlmaktadr. ervrimii renme sistemlerinde ie koulan bilgisayar
konferanslar ezamanl (synchronous) ya da ezamansz (asynchronous) olarak yaplmaktadr. Ezamanl
konferanslarda eitimci ile renciler bilgisayar alar (internet-intranet) yardmyla karlkl metin, ses
ve grnty alarak grebilmektedirler. Bilgisayarlarn balantlarnn hzl olduu ve teki teknik
olanaklarn elverdii durumlarda bu konfreanslar ezamanl sesli-grntl bir biimde yaplmaktadr.
Ezamanl olmayan durumlarda eitimci, renme iin gerekli materyalleri (metin, ses, grnt)
bilgisayara yklemekte ve eitime katlanlar da diledikleri zamanda bu materyalleri inceleyerek eitimleri
gelitirebilmektedirler. Son zamanlarda gelitirilen webcast ve sanal snf uygulamalar bilgisayar ile
yaplan konferanslar ok daha ileriye, baka bir deyile, dorudan ders sunumlarna doru
ilerletmektedir.

AKILLI TA"INAB!L!R ORTAMLAR

Bilgisayarla eitimin yan sra akll tanabilir ortamlar eitim uygulamalarnda gn getike
yaygnlamaktadr. Alanyaznda mobil renme (seyyar renme) olarak da adlandrlan yntem akll
tanabilir aralar yardmyla gerekletirilmektedir. Mobil renmede ders ierii PDAler, cep
telefonlar ya da tablet bilgisayarlar ile tanabilir. Bu yntemle, renciler, her an her yerde eitim alma
134

ansn yakalayabilirler. rgn, yaygn ve iletme eitimlerinde dikkati ekecek dzeyde kullanlmaya
balanmtr. Bu yntemle renciler diledikleri zaman ve diledikleri yerden eitim alma ansna
sahiptirler. Cihazlarn, ayn zamanda, nternete ve teki saysal alara balanabilme kapasiteleri
sayesinde ok zengin bir renme ieriine kavumak rencileri gdleme asndan olduka nemlidir.
Bu sistemlerin annda kayt yapma, dzenleme ve farkl belleklerden ama zellikleri dnldnde,
eitimde r aabilecek yeniliklerden bir olma zellii yadsnamaz. Tanabilir renme sistemleri, ayn
zamanda, e zamanl ve e zamansz alabilme zelliiyle birlikte ok yararl olabilecek bir eitim
sunum modeli oluturmutur.

PDAlar (Personal Digital Assistant-Kiisel Saysal Yardmc)

Trke olarak kiisel saysal yardmc ad verilen ve ngilizce ksaltmas PDA olan bu teknolojik rn
bilgisayar, cep telefonu, saysal mzik alar ve kameradan oluan tanabilir bir ortamdr. Telefon olarak
da kullanlan bu sistem gnmzde tablet bilgisayar olarak da kullanlmaktadr. nternet hizmetinin artk
cep telefonu irketlerinden de salanmas bu tr cihazlara olan ilginin daha da artmasn salamtr. Her
geen gn ekran ve ilemci hz daha byk olan modelleri piyasaya srlmektedir. Bu gibi cihazlar hem
rgn eitimde hem de irket eitimlerinde rencilerin mekndan ve zamandan bamsz olarak
bilgisayar konferans ve sanal snf uygulamalaryla renmelerini salamaktadr.

GSM (Cep) Telefonlar

Akll tanabilir teknolojilerin belki de en bilineni GSM ya da cep telefonlardr. Global System for
Mobile Communications ya da ksaca GSM olarak isimlendirilen teknoloji, Trke olarak Mobil
letiim in Kresel Sistem olarak evrilebilir. Sistem, adndan da anlalaca gibi, bir cep telefonu
iletiim protokoldr. Gnmzde telefonla konuma hizmetinin yan sra, ksa ileti gnderme ve alma,
fotoraf ekme, mzik ve video alma, nternete balanma, dosya indirme, elektronik posta okuma, veri
aktarma ve ses kayd gibi zellikleri vardr. Bir tr tanabilir bilgisayar gibi olan modelleri de
bulunmaktadr. PDA cihazlaryla btnlemi modelleri, ayn PDA cihazlarnda olduu gibi, hem rgn
eitimde hem de irket eitimlerinde rencilerin mekndan ve zamandan bamsz olarak bilgisayar
konferans ve sanal snf uygulamalaryla renmelerini salamaktadr.

Tablet Bilgisayarlar
eitli ekran boyutlarnda ancak tamaya olanak veren, gnmzde olduka hafif ve hzl modelleri
bulunan, bilgisayar gibi deiik iletim sistemleriyle alabilen, kalemle ya da dokunmatik olarak
iletiim kurabilen ekran zelliklerine sahip, kolayca her yere tanabilen, el yazsn metne evirebilen ve
hemen hemen kiisel bilgisayarlarn yapt her ilemi yapabilen bir teknolojik ortamdr. GSM
ebekelerinden ve teki sistemlerden nternete de balanabilen bu aralar, baz modellerinde, cep
telefonu zellii bile barndrmaktadr. Gnmzde artk tanabilir ortamlar bir btn olarak
dnlmelidir. Tablet bilgisayarlar kullanclarn kablosuz iletiim kurabilecei ve bilgisayarlarn yapt
ilemleri yapabilecei bir araca dnmektedir. Teknolojinin salad bu olanak, kullanclara tanabilir
eitim ortamlarnda snrsz olanaklar sunmaktadr.

Resim 6.8: Akll Tanabilir Ortamlar

135

SAYISAL ALAR
ada toplum eitli niteleme ve adlandrmalarla anlmaktadr. Bu nitelendirmeler arasnda bilgi
toplumu, teknoloji toplumu, iletiim toplumu ve a toplumu gibi kavramlar saylabilir (imek, 2011). Bu
kavramlarn bize anlatmaya alt en nemli deer ise gnmz insannn iletiimi ve zellikle uzak
yerlerle iletiimi youn bir ekilde kullanmasdr. Uzak yerlerle iletiim de teknolojik aralarn yardmyla
gereklemektedir. Bu teknolojik aralar birbirine balamak ve aralarnda iletiim kurmak iin de alar
bize yardmc olmaktadr.
Ksaca Web ad verilen World Wide Web (www) dnya zerindeki en nemli saysal adr. Web
teknolojisi kullanclarna bir adres zerinde sisteme balanma olana sunar ve "www" ile balayan
adreslerdeki sayfalarn grntlenmesini salayan bir hizmeti fade eder. Web zerinde eitli adres
uzantlar bulunmaktadr. Bu uzantlar sahip olduklar alana ve paylatklar bilgi trne gre
snflandrlmlardr. rnein, eitim kurumlarna edu, hkmet kurulularna gov, ticari iletmeler
com, kiisel sitelere gen, nternet servis salayclarna net, vakf, dernek, oda ve sivil toplum
rgtlerine org, askeri kurumlara mil ve uluslararas kurululara int uzants verilir. Amerika
Birleik Devletleri dndaki lkelerin lke kodlar da web adreslerinin sonuna eklenir. rnein, Trkiye
iin tr uzants adresin sonuna eklenmelidir.
Webin orataya kmas ve yaygnlamas olduka hzl olmutur. u anda byk ounlukla ikinci
kuak web hizmetlerini kullanmaktayz. Web 2.0, O'Reilly Media tarafndan 2004'de kullanlmaya
balayan bir szcktr ve ikinci kuak internet hizmetlerini - toplumsal iletiim sitelerini, vikileri, iletiim
aralarn, folksonomileri- yani nternet kullanclarnn ortaklaa ve paylaarak yaratt sistemi tanmlar
(http://tr.wikipedia.org/wiki/Web_2.0).

kinci Kuak Web Hizmetleri

Gnmzde birok alanda yaygn bir biimde ikinci kuak web hizmetleri kullanlmaktadr. kinci kuak
web hizmetleri ksaca unlardr:

Blog
Trkede nternet gnl olarak adlandrlan (Web Log) teriminin ksaltmasdr. Bireyler ya da gruplar
tarafndan yaplan serbest yorumlar ardk sra ile listelenir. Web gnlkleri eitimde rencilerin dersin
yneticisi tarafndan verilen konular tartmas ve yorumlamas biiminde kullanlr.

RSS
ngilizce Really Simple Syndication kelimelerinin ksaltmasdr. Web kullanclarnn ierikte yaplan
deiikleri otomatik olarak almalarn salayan bir tr gncelleme sistemidir.

Wiki
Wiki Trke abuk kelimesinin Hawaii yerli dilindeki karldr. Kullanclarn web ierii
oluturmalarna ve dzenlemelerine olanak veren bir tr yazlmdr. Birey ya da gruplar wikinin bu
zelliinden faydalanarak byk lekli belgeler oluturabilir. Wikipedia, wikiye verilebilecek en nemli
rneklerden biridir nk kullanclar tarafndan devaml olarak gelitirilen bir sistemdir. letme
eitimlerinde de renciler hzl bir biimde aldklar eitimin ieriine gre wikiler gelitirebilirler.

Sosyal Alar
Bireyleri nternet sistemi zerinden birbiriyle buluturan ve metin, ses ve video paylaarak ezamanl ve
ezamansz sosyallemelerini salayan bir tr yazlmdr. En ok kullanlan sosyal alar Facebook,
Twitter, Linkedin, Myspace, Badoo, Xing vb olarak sralanabilir. Bu sosyal alarn kullanm lkeden
lkeye deiiklik gsterebilir. Her ne kadar bu sosyal alar bireyler arasnda sosyalleme ve iletiim
kurma amal olarak kullanlsa da eitimde de son zamanlarda kullanlmaya balanmtr. Ezamanl ve
ezamansz iletiim ve metin, ses ve video paylam olanaklaryla baz derslerde eitsel amal
uygulamalar grlmeye balanmtr.
136

Sizce lkemizde en ok kullancs olan sosyal alar hangileridir?

Anlamsal A (Semantik Web)

Teknolojinin ok hzl gelimesiyle birlikte bilgisayarlarn ve balant hzlarnn artmas, webde baz
farkl uygulamalarn ortaya kmasn salamtr. Daha ok yeni olan ve baz kesimlerin Web 3.0 olarak
adlandrdklar anlamsal a, web ieriklerinin makinalar tarafndan da anlald ve buna bal olarak
web kullanan insanlarn aradklarn tek tek web sayfalarna bakarak deil de yazlmlarn veriyi kolayca
bulmasn, paylamasn ve bilgiyi birletirmesini salamay amalayan ve daha ok yeni bir nternet
eklentisidir. rnein nternette can skc bir aramay saatlerce yaparken anlamsal a yardmyla bu
sreler ok ksalabilecektir. Anlamsal a daha emekleme evresindedir fakat salayabilecei olanaklar
insanlara daha geni ufuklar aabilecektir. Bu gibi teknolojik gelimeler, eitim alannda, insanlarn can
skc ayrntlarla uramak yerine renecekleri konulara odaklanmas asndan nemlidir.

Resim 6.9: eitli Sosyal Alar

SANAL SINIF UYGULAMALARI

Sanal snflar uzaktan eitim sistemlerinde, baka bir deyile, eitimciyle rencinin fiziksel olarak bir
arada olmad durumlarda tasarlanan snf ya da gruplara verilen isimdir. Sanal snflarda eitim ortam
olarak bilgisayara dayal teknolojiler kullanlr. Dnya zerinde pek ok gelimi lkede uzaktan eitim
sistemlerinde, zellikle niversite eitiminde, sanal snf uygulamalar kullanlmaktadr. lkemizde de
Anadolu niversitesi bata olmak zere belirli niversitelerde sanal snf uygulamalar yaplmaktadr.
Anadolu niversitesinde Breeze ve Adobe Connect isimli yazlmlar zerinden WebCT ve Blackboard
renme ynetim sistemleri kullanlarak sanal snf uygulamalar yaplmaktadr. renme ynetim
sistemleri YS (LMS-Learning Management Systems) renme etkinliklerinin ynetilmesi salayan
eitli yazlmlardr. Sistem katlmcya renme materyali sunarken, ayn zamanda sunulan renme
materyalini paylamay da dzenler. YS de katlmclarn birbirleriyle ve retmenle tartmas da
ezamanl ya da ezamansz olarak sistem tarafndan salanr. Dersi ynetme, devler verme ve alma,
deerlendirme iin snavlar yapma, dev ve snavlara ilikin geribildirim salama grevlerinin yan sra,
renme materyallerini dzenleme, renci, retmen ve sistem kaytlarn tutma ve raporlama gibi
ilemleri de bilgisayar zerinden yaplmasn salar (Paulsen, 2002).

Anadolu niversitesinin sanal snf uygulamalar ve elektronik

renme uygulamalaryla ilgili bilgilere u balantdan eriebilirsiniz: http://eogrenme.
anadolu.edu.tr/Sayfalar/default.aspx
renme ynetim sistemleri ayn zamanda sanal snf ortamlar olarak dnlebilir. Gnmzde
iletmeler de zaman ve mekndan bamsz eitim etkinlikleri dzenleme gereksinimlerinden sanal snf
uygulamalarn tercih etmektedir. Genellikle byk iletmelerin tercihi olan sanal snf uygulamalar,
teknolojinin ve renme sisteminin maliyetinin dkl gz nne alndnda, yakn dnemde orta ve
kk lekli iletmeler tarafndan da tercih edilir hale gelecektir.
137

Resim 6.10: Anadolu niversitesi Akretim Fakltesi E-renme Portal

Eitim ortamlaryla ilgili ayrntl bilgiyi u kitaptan bulabilirsiniz:

imek, A. (2011). retim Tasarm (2. basm). Ankara: Nobel.

138

zet
itsel ortamlara gnmzde en ok kullanlan
saysal sistemler rnek verilmi ve bu kategoride
yer alan teknolojilerin her birine ilikin saysal
formatlar aklanmtr.

letmelerdeki eitim almalarnda ada

eitim teknolojilerinin sunduu olanaklar yaygn
biimde kullanlmaktadr. Eitimde teknolojik
ortamlarn kullanm nedeni katlmcya ya da
renciye iletilmek istenen iletinin (ieriin)
anlaml ve renmeye yardmc olacak ekilde
ulatrlmasn salamaktr.

Hareketli grntler grsel-iitsel ortamlar

kapsamnda irdelenmi ve gnmzde yaygn
biimde yararlanlan saysal formatlar rnek
olarak verilmitir.

Bu nitede temel alnan snflamaya gre eitim

ortam olarak gerek nesneler; canl varlklar ve
cansz varlklar olmak zere iki ayr alt balkta
aklanmtr.

Bilgisayarl teknolojiler ise bilgisayar destekli

eitim kapsamnda donanm ve yazlm olarak
incelenmitir. Her iki alt sistemin mutlaka
bilinmesi gereken ayrntlar da sunulmutur.

Benzetirmeli ortamlar kendi iinde modeller,

maketler, kesitler ve simulatrler olarak
incelenmi ve her biri olduka somut ve eitli
rneklerle tantlmtr.

Telekonferans sistemleri kendi iinde video

konferanslar ve bilgisayar konferanslar olarak
ayrtrlarak balca benzerlikleri ve farkllklar
aklanmtr.

Gsterim aralar iletme eitimlerinde en ok

kullanlan trleri olan yaz tahtas ve evirmeli
yaprak rnekleriyle anlatlarak her birinin
kullanm zerinde de durulmutur.

Akll tanabilir ortamlar; PDA (Kiisel Saysal

Yardmc), cep telefonlar ve tablet bilgisayarlar
olarak tantlmtr. Ayrca, bu teknolojilerin
mobil eitime katklar tartlmtr.

Temel bilgi kaynaklarndan olan basl gereler

kitap ve afi rnekleriyle aklanm; ders kitab,
eitimci kitab, altrma kitab ve bavuru kitab
alt balklaryla tartlmtr.

Saysal alar ve sanal snf uygulamalar da ikinci

kuak web hizmetleri balamnda aklanm ve
genelde uzaktan eitim sistemleri kapsamnda
irdelenmitir.

letmelerde sk kullanlan yanstma sistemleri

olarak herkesin yakndan bildii video projektr
ve deiik trleriyle teki projeksiyon sistemleri
zerinde durulmutur.

139

Kendimizi Snayalm
6.

1. Aadakilerden hangisi bir renme ortam

olarak gerek nesneler kategorisinde yer alr?

a. Birinci

a. Kitap

b. kinci

b. Otomobil

c. nc

c. evirmeli yaprak

d. Drdnc

d. Afi

e. Beinci

e. Gazete

7. Bir eitim ortam olarak poster hangi

kategoride yer alr?

2. Aadakilerden hangisi gerek nesneler

grubunda yer almaz?

a. Gsterim aralar

a. Buzdolab

b. Gerek nesneler

b. Mee aac

c. Yanstma sistemleri

c. nek

d. Hareketli grntler

d. alar saat

e. Basl gereler

e. evirmeli yaprak
3. Aadakilerden
ortamlar grubundadr?

Ders kitab kanc dereceden bir kaynaktr?

hangisi

8. Aadakilerden
grntleri yanstamaz?

benzetirmeli

hangisi

hareketli

a. Televizyon

a. evrimeli yaprak

b. Video

b. Yaz tahtas

c. Bilgisayar

c. Model

d. Tepegz

d. Altrma kitab

e. Video Projektr

e. Tepegz

9. Yazc
rnektir?

4. Maketlerin bykl ile gerek nesnenin

bykl arasnda ne tr bir iliki vardr?

bilgisayarn

hangi

birimine

bir

a. Giri birimi

a. Maketler gereinden daha byktr.

b. Bellek

b. Maketler gereinden ok daha kktr.

c. k birimi

c. Maketlerle gerei arasnda byklk olarak

fark yoktur.

d. Merkezi ilem birimi

e. Bilgisayar yazlm

d. Maketler gerek nesneye benzemez.

e. Maketler gerek nesnelerin yars kadardr.

10. Trkiyenin nternet adresindeki lke kodu

aadakilerden hangisidir?

5. Genel olarak evirmeli yapraklarn boyutlar

hangisidir?

a. tr
b. edu

a. 20-20 cm.

c. com

b. 50-50 cm.

d. tt

c. 30-50 cm.

e. mil

d. 40-50cm.
e. 50-50 cm.

140

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde 4
lkemizde en ok Facebook ve Twitter gibi
sosyal alar kullanc bulmaktadrlar.

1. b Yantnz yanl ise Gerek Nesneler

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
2. e Yantnz yanl ise Gerek Nesneler
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

Yararlanlan Kaynaklar

3. c Yantnz
yanl
ise
Benzetirmeli
Ortamlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Heinich, R., Molenda, M., Russell, J. D. ve

Smaldino, S. E. (1999). Instructional Media
and Technologies for Learning. Englewood
Cliffs, NJ: Prentice-Hall.

4. b Yantnz
yanl
ise
Benzetirmeli
Ortamlar balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

Morten. P. F. ( July 2002). Online Education

Systems: Discussion and Definition of Terms.
26 Mart 2012 tarihinde u adresten eriilmitir:.
http://www.nettskolen.com/forskning/Definition
%20of%20Terms.pdf

5. c Yantnz yanl ise Gsterim Aralar

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

7. e Yantnz yanl ise Basl Gereler balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

Semenov, T. (2005). Society, Learning

Imperatives, and ICT. In J. Anderson (Ed.),
Information
and
Communication
Technologies in Schools: A Handbook for
Teachers (pp. 13-30). Paris: UNESCO.

8. d Yantnz yanl ise Hareketli Grntler

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.

imek, A. (2011). retim Tasarm (2.

basm). Ankara: Nobel.

9. c Yantnz
yanl
ise
Bilgisayarl
Teknolojiler balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.

http://tr.wikipedia.org/wiki/Web_2.0).
tarihi: 20 Mart 2012.

6. b Yantnz yanl ise Basl Gereler balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

10. a Yantnz yanl ise Saysal Alar balkl

konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
Cansz varlklarla eitim hemen hemen her i
kolunda yaplabilir. retim sektr buna en iyi
rnektir. Elektronik, beyaz eya ve gda gibi
sektrlerde alanlar eitimlerini rettikleri
cansz varlklar yardmyla gerekletirebilirler.

Sra Sizde 2
Pilotluk ve gemi kaptanl gibi balangta
gerek ortamlarda eitiminin tehlikeli olduu
mesleklerde de simulatrler kullanlmaktadr.

Sra Sizde 3
Byk katlml gruplarda zaten boyutlar kk
olan, 30-50 cm., evirmeli yaprak kullanm
nerilmez. Arka sralarda oturan katlmclar
zerine yazlanlar gremezler.

141

Eriim

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Eitimde lme ve deerlendirme kavramlarn aklayabilecek,
Eitim sonularn deerlendirme yaklamlarn karlatrabilecek,
Deerlendirme ltlerini betimleyecek,
Deerlendirme srecinin aamalarn tartabilecek,
Derlendirme amacna gre uygun lme aracn belirleyebilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
lme

Kirkpatrick/Phillips Deerlendirme Modeli

Deerlendirme

Deerlendirme ltleri

Ara deerlendirme

Deerlendirme Sreci

Son deerlendirme

lme Aralar

indekiler

Giri

Eitimde lme ve Deerlendirme

Eitim Sonularnn Deerlendirilmesi

Deerlendirme Srecinin Aamalar

142

Eitim Sonularnn
Deerlendirilmesi
GR
Bilgi, baarl olan ve olmayan iletmeler ve alanlar arasnda nemli bir fark yaratt iin iletmeler,
hangi alanda ve byklkte olursa olsun her yl eitim programlarna nemli miktarda yatrm
yapmaktadrlar. Bu anlamda iletmeler, insan kaynaklarnn eitim gereksinimlere gre tasarmladklar,
gelitirdikleri ve uyguladklar eitim programlarnn ktlarn lmek ve sonularn deerlendirmek
istemektedirler. Eitim sonular llmezse, eitimin baarl ya da baarsz olduunu bilemeyiz.
Ynetim uzmanlar da, lemediimiz eyi ynetemeyeceimizi belirtmilerdir. Bu nedenle, eitimlerin
etkinliinin llmesi byk nem tamaktadr.
Etkili bir eitim; gereksinimlere dayanmal, ulalabilir ve llebilir amalar iermeli, etkili
yntemler kullanmal, doru yerde, doru zamanda ve doru kiiler iin yaplmal ve sonular
deerlendirilmelidir (Kirkpatrick, 2000). Eitim kapsamnda nceden belirlenen amalara ve hedeflere ne
lde ulaldn ortaya koymak amacyla yrtlen tm uygulamalar eitimin deerlendirilmesi sreci
iinde yer almaktadr.
alanlara verilen eitim sonucu elde edilen bilgi, beceri ve davranlarn i sonularna somut
katksn ortaya koyabilmek iin baz lme ve deerlendirme yntemleri gelitirilmitir. Eitim
sonularnn llmesi ve deerlendirilmesi, belirlenen amalara ulap ulalmad, varsa aksaklklarn
nerelerde olduunun ortaya karlmas ve sonraki eitim uygulamalarnn daha iyi yrtlmesine
yardmc olacaktr. Ksaca, deerlendirme, retim sreci ile ilgili kararlar verebilmek iin uygun olan
verilerin toplanmas ve yorumlanmas srecidir.
Bu nitede lme, lme trleri, deerlendirme, deerlendirmenin zamanlamas, deerlendirme
yaklamlar, deerlendirme ltleri ve deerlendirme srecinin aamalar zerinde durulacaktr.

ETMDE LME VE DEERLENDRME

lme, bireylerin ya da nesnelerin herhangi bir zellie sahip olup olmadn, sahipse ne derece sahip
olduu belirlenerek sonularn simge, sfat ya da saylarla ifade edilmesidir (Tekin, 1996). Dorudan ya
da dolayl olarak gzlenen her ey llebilir.
llecek zellik somut olarak dorudan gzlenebiliyorsa ve bu zellik, lmede kullanlan aracn
niteliiyle ayn ise buna dorudan lme denir. rnein; bireyin arl, boy uzunluu ve eitimlere
katlm skl gibi fiziksel zellikler dorudan llebilir. Dolayl lmede, llecek zellik dorudan
deil de kendisiyle ilgili olduu kabul edilen baka bir deiken gzlenerek llr.
Bireyin zeks, kiilii, eitime kar olan tutumu ve gdlenmesi gibi psikolojik zellikler dolayl
olarak llebilen zelliklere rnek olarak gsterilebilir. rnein, bireyin eitimden duyduu
memnuniyetini, lek maddelerine verdii tepkilerden tahmin etmeye alrz. Grld gibi, fiziksel
zellikleri lmek, psikolojik zellikleri lmeye gre daha kolaydr. nk insanlarn psikolojik
zelliklerinin dorudan gzlenmesi mmkn deildir.

143

Dorudan ve dolayl lme kavramlarna kendi bireysel

farkllklarnz dnerek birer rnek veriniz. Hangi zellikleriniz dorudan hangileri
dolayl llebilir?
Deerlendirme, lme sonularn bir ltle karlatrlarak llen zellik hakknda bir karar verme
srecidir. lme, deerlendirmenin n kouludur. Baka bir deyile, deerlendirme yapabilmek iin
gerekli bilgiyi lme salamaktadr. lme ileminin sonucu, tek bana deerlendirme yapmaya olanak
salamaz. lme sonucunun anlam olabilmesi iin mutlaka onun bir ltle karlatrlmas
gerekmektedir. rnein, iletmelerde eitim programlarn belirli amalar dorultusunda gerekletirir ve
sonucunu leriz. Bu sonucu (lm), iletmenin hedeflerine (lt) gre yeterli ya da yetersiz gibi
yorum yapma bir karar verme (deerlendirme) srecidir.
Grld zere deerlendirme, lmeyi takip eden bir sretir. zetle deerlendirme, ardk
ilemden olumaktadr. Bunlar; lme sonucu elde edilen ve lm dediimiz gzlem verileri, verileri
karlatracak bir lt ve en sonunda kararn verdiimiz deer yargsndan olumaktadr. lm
sonular her zaman ayndr fakat lt deitike deer yargs da deimektedir.

ETM SONULARININ DEERLENDRLMES

letmelerde eitim programlar planlanrken daha nceki nitelerde belirtildii zere zmleme,
tasarmlama, gelitirme, uygulama ve deerlendirme aamalar zenle yrtlmelidir. Tekrar vurgulamak
gerekirse bu aamalar ksaca yledir:
zmleme, rgtsel ve bireysel geliimlerine yant verecek eitim gereksinimlerinin belirlenmesi,
hedeflerin saptanmas, olanaklarn gzden geirilmesi ve nceliklerin belirlenmesi aamasdr.
Tasarmlama, saptanan gereksinimleri karlayacak eitim amalarnn belirlenmesi, ngrlen
yeterlikleri kazandracak ieriin dzenlenmesi, retim yntemlerinin seilmesi, retim stratejilerinin
gelitirilmesi ve amalara ulama dzeyini deerlendirmeye dnk lme aralarnn hazrland
aamadr. Gelitirme, retme-renme srelerinde kullanlacak olan materyallerin tasarmnn
yapld aamadr. Uygulama aamas, eitimlerin salkla yrtlebilmesi iin gerekletirilecek olan
uygulamann planlanmas aamasdr. Son olarak deerlendirme aamas ise, eitimlerin uygulamada
snanmasna ilikin almalar ve bu almalardan elde edilen geribildirime dayal olarak verilen
kararlardr (imek, 2009). Baka bir deyile deerlendirme, katlmclarn eitimden memnuniyet
dzeyinin, edinilen bilgi ve beceri deiikliklerinin ve rgtsel kazanmlarn belirlenmesi aamasdr.
Deerlendirme srecinde; iletmenin bir program kapsamndaki retim etkinlikleri, eitime katlan
igrenler, belirli bir ieriin retimi iin gelitirilmi materyaller, renilenlerin i yaamndaki
uygulamalar ya da eitim yatrmnn getirisi gibi ktlar deerlendirilmenin nesnesi olabilir. Bunlarn
her birinde deerlendirmenin dayand temel ilkeler, sreler ve ulalan yarglar farkllamaktadr.
Eitim programlarnn bireyin ve iletmenin amacna ulap ulamadn belirlemek, eitim
programlarnn iyiletirilmesine katkda bulunmak, igrenlerin baarsn izlemek, eitimin devam edip
etmemesine karar vermek, belgeleme yapabilmek ve yeni kararlara temel oluturabilmek iin eitim
sonularnn deerlendirilmesi gerekmektedir. Bu anlamda, deerlendirmenin amalar byk nem
tamaktadr nk deerlendirmede kullanlacak ltler, deerlendirmenin amacna gre deiiklik
gstermektedir. Bu nedenle hangi amala deerlendirme yaplacana karar verilmesi, deerlendirme
srecinin baarsn belirlemektedir.
Sonu olarak bir kez daha yinelemek gerekirse deerlendirme; planlanm olan, devam eden veya
tamamlanm olan bir eitimin mmkn olan en sistematik ve tarafsz biimde deerlendirilmesidir.
Burada amalanan ey belirlenen amalarn geerliliini, etkililii ve verimlilii, yaratlan etkiyi ve
srdrlebilirlii tespit etmek suretiyle karar alma srelerine karlan derslerin yanstlmasdr (Kusek
& Rist, 2004).

144

Deerlendirmenin Zamanlamas
Deerlendirmenin ne zaman yaplaca iletmenin hedefleri ya da insan kaynaklar ve eitim blmnn
amalaryla yakndan ilikilidir. n deerlendirme (pretraining evaluation), gereksinimlerin ya da
verilecek olan eitimde nkoul olabilecek bilgi ve becerilerin belirlenmesine ilikin kararlar alabilmek
iin ara deerlendirme (formative evaluation), gelitirilen eitim uygulanmadan nce test etmek iin; son
deerlendirme (summative evaluation), eitimin gelecekteki kullanmna ilikin kararlar oluturmak iin,
izleme deerlendirmesi (follow-up evaluation), eitimlerin uzun dnemli etkilerini aratrmak iin
yaplmaktadr.

n Deerlendirme
n deerlendirme, eitim etkinlikleri balamadan nce katlmclarn o eitimle ilgili n bilgi dzeyini ya
da gereksinimlerini belirlemeye dnk bir deerlendirmedir. ounlukla ntest olarak adlandrlan bu
srete belirlenen yeterliklerin, katlmclarn ne oranda sahip olduklar saptanarak varolan durum
tanmlanr. rnein, teknik beceri gerektiren eitimler ya da yabanc dil eitimleri iin yaplan seviye
belirleme testleri n deerlendirme srecinde yaplmaktadr. Bu aamada, bireylerin yeterlik dzeyini
saptamaya dnk testler uygulanmaktadr. Bu amala, birden ok lme arac farkl zamanlarda
kullanlabilir. Sonuta, bireyler baar durumlarna gre snflandrlabilir. Sonularn yorumlanmas da
genellikle kolaydr.
n deerlendirme sizce hangi amalarla yaplmaktadr?

Ara Deerlendirme
Ara deerlendirme, eitim programlar devam ederken yaplan, amalara ne derece ulaldn ve
kullanlan retim yntemlerinin ve stratejilerinin uygunluunu saptamaya ilikin bir deerlendirmedir.
Bu deerlendirmenin temel ilevi, retim srasnda her konudaki renme eksiklik ve aksaklklarn
belirleyerek, bunlarn giderilmesi iin gerekli nlemlerin alnmasdr. Ara deerlendirme sonularna gre
daha etkili, ekici, verimli, kullanl ve katlmclar tarafndan kabul gren bir eitim sistemi
gelitirilebilir. Sonularn yorumlanmas kolay olmasna ramen uygulamada genellikle yaplmayan bir
deerlendirmedir. Bu durum, sistemdeki olas hata ve eksikliklerin aratrlmasn ve gerekli
dzeltmelerin yaplmasn engeller.
Ara deerlendirme srecinde en nemli snrllk yetikin renenlerin snavlara kar olan savunmac
tutumlardr. Belirli bir yaa, olgunlua, mesleki kariyere ve statye ulam yetikinler bilgi ve
becerilerinin test edilmesinden rahatsz olmakta hatta diren gstermektedirler (Aydn, 2011). Bu nedenle
yaplacak olan deerlendirmenin amacnn not vermekten ok var olan sistemin iyiletirilmesi iin
yaplaca katlmclara ok iyi anlatlmaldr.

Son Deerlendirme
Son deerlendirmenin amac, uygulanan eitim sisteminin amalara ulap ulamadn belirlemek ve
gelecekteki kullanmna ilikin karar vermektir. letme grev alan karar verici kiilere eitimin etkililii
ve verimliliiyle ilgili bilgi salamaktadr. Bu deerlendirmede katlmclarn, baar dzeyini lmek
iin kullanlan testler ve eitim hakkndaki genel grlerini belirlemek iin kullanlan lekler olduka
sk kullanlr.
Son deerlendirme genellikle eitimin sonunda uygulanr ve u sorulara yant aranr:

Katlmclar eitim sonunda baarl oldu mu?

Katlmclarn eitim hakkndaki duygu ve dnceleri nelerdir?

Eitim iin ne kadar sre harcanmtr?

Eitim, tasarm srecinde planland gibi uyguland m?

145

Eitimdeki snrllklar ve aksaklklar nelerdir?

Eitimin maliyeti ne olmutur?

Beklenilmeyen ktlar nelerdir?

Son deerlendirmenin kts, sre odakl deil sonu odakldr. Ayrca son deerlendirme, be adet
eitim dzenlendi, toplam yetmi kii eitimlere katld tans deildir. Balangta saptanan eitim
gereksinimlerinin karlanp karlanmad ve eitim yatrmnn getirisiyle ilgili sonularn
deerlendirilmesidir. Burada amalanan karlan derslerin karar alma srelerine yanstlmasdr.
Unutulmamaldr ki, deerlendirilmeyen eitim sistemlerinin ilevsel olarak srdrlmeye allmas pek
mmkn deildir.

zleme Deerlendirmesi
Sistemin gelitirmesine dnk olarak yaplan izleme deerlendirmesi, renmenin i yaamna
transferinin deerlendirilmesidir. Eitim programlarnn tamamlayarak grevi bana dnen
katlmclarn, rendikleri bilgi, beceri ve davranlarn grevlerinde uygulama baarlarnn
izlenmesiyle yaplan bir deerlendirme trdr. Baka bir deyile, bireylerin rendikleri bilgi, beceri ve
davranlarn kalcl ve bunun etkileri deerlendirilir.
Bu deerlendirmenin kts, genellikle bir eylem plandr. Bu plann ortaya karlabilmesi iin
ncelikle son deerlendirme sonular kullanlmakta ve gelecekteki uygulamalar iin stratejik plan
hazrlanmaktadr. Burada vurgulamak istenen, izleme deerlendirmesinin son deerlendirmeyi
tamamlayc niteliidir. Her ikisi de farkl sorular sormasna, bilgi ve analizleri farkl ekilde
kullanabilecek olmalarna ramen birbirlerini desteklemektedir. Bu deerlendirme sisteminin kurulumu
ve srdrlebilirlii kolay bir sre deildir. Bunu yapmak iin srarl aba, zaman, kaynak ve uygulayc
kurumlarda srece inanan nclere ihtiya vardr (Kusek & Rist, 2004).

Deerlendirme Yaklamlar
Gnmzde kullanlan pek ok deerlendirme yaklamlarnn balangc, retim tasarmnn sistematik
kuramlarna dayanmaktadr. Bu yaklamlarda daha ok amaca dnk deerlendirme yntemlerinden biri
olan Kirkpatrick Deerlendirme Modeli kullanlmaktadr (Phillips, 1991). Donald Kirkpatrick tarafndan
1959 ylnda gelitirilmi bu modelde, hiyerarik olarak betimlenen, katlmclarn tepkisinin, renme
miktarnn, i yaamndaki davranlarnn ve gzlenen etkisinin lld drt aamal bir deerlendirme
modeli sunulmutur (Kirkpatrick, 2000). Ancak Phillips (1996a), bu modelde eitim yatrmnn geri
dnnn hesaplanmadn belirterek modele beinci aama olan eitim yatrmnn getirisi (Return on
Investment) aamasn ekleyerek kendi modelini gelitirmitir.
Amerikan Eitim ve Gelitirme Derneinin sonularna gre ise, drt aamal Kirkpatrick
Deerlendirme Modeline eklenen Phillipsin beinci aamas ile oluturulan be aamal
Kirkpatrick/Phillips Deerlendirme Modelinin uygulamada en ok kullanlan deerlendirme yaklam
olduu belirtilmitir (ASTD, 2009). Bu nitede de Kirkpatrick/Phillips Deerlendirme Modeli zerinde
durulacaktr. Bu modelde bir ileri aamaya geildike lm zorlamakta, karmaklamakta ve maliyeti
artmaktadr. Ancak deeri ve gvenirlii de bir o kadar artmaktadr (Kirkpatrick, 1998).
Kirkpatrick/Phillipsin Be Aamal Deerlendirme Modelinde yer alan aamalar ve aklamalar
srasyla yledir:

Resim 7.1: Donald L. Kirkpatrick

Resim 7.2: Jack Phillips

Kaynak: http://www.kirkpatrickpartners.com

Kaynak: http://www.roiinstitute.net

146

Tepkinin Deerlendirilmesi
Deerlendirme srecinin ilk aamasdr. Katlmclarn uygulanan eitime ilikin gr ve dnceleri
belirlenir. Bu bilgiler, katlmclarn eitimin hemen sonrasnda doldurduklar leklerle ya da anketlerle
elde edilir. Kullanlan veri toplama aralar; konu uzmannn yeterliine, ierie, ynteme, materyale,
ortamna, sresine ve genel olarak eitime ilikin katlmclarn grlerini len maddeler iermektedir.
Katlmclarn eitim programna istekli katlp katlmadklar, beklentilerinin karlanp karlanmad
ya da eitimin yararl olacana inanp inanmadklar gibi dnceleri de deerlendirilir.
Bu aamann uygulanmas grece kolay olduu iin hemen hemen tm eitim programlarnda
uygulanmaktadr. Amerikan Eitim ve Gelitirme Derneinin yapm olduu eitimin deeri isimli
aratrmasnda da ankete yant veren insan kaynaklar yneticilerinin %92sinin bu aamada
deerlendirme yaptklarn belirtilmitir (ASTD, 2009).
Katlmc tepkilerinin deerlendirildii bu aamada toplanan veriler, katlmclarn ne kadar rendii
hakknda bilgi salamamaktadr. rnein katlmc tepkilerinde, kullanlan eitim materyalleri
hakkndaki grlerin olumlu olmas ieriin renildiini garantilemez. Ancak katlmc tepkilerinin
deerlendirilmesi nemlidir. Bylece, katlmclarn eitimden ne derece memnun kaldklar saptanabilir
ve eitimde yaplmas gereken deiiklik ve iyiletirmeler konusunda bilgi toplanabilir. Topnanan bilgiler
daha sonra eitime katlacak igrenler iin eitimin tantlmasna da yardmc olabilir.
Kirkpatrick (1998), katlmclarn tepkilerini lerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aadaki
ekilde listelemitir:

Amalarnz belirleyin.

Tepki formu hazrlayn.

Gr ve nerilerin yazlmasn tevik edin.

Btn katlmclardan yant aln.

Katlmclarn drst yantlar vermesini tevik edin.

Kabul edilebilir ltler gelitirin.

ltlere gre tepkileri deerlendirin ve uygun eylem plan hazrlayn.

Tepkileri uygun biimde ie koun.

renmenin Deerlendirilmesi
Eitim programlarnda baarnn deerlendirilmesi genel olarak; katlmclarn seilmesi ve sralanmas,
ltlerin korunmas, renme glklerinin belirlenmesi, renme geliiminin desteklenmesi, retim
ve renme stratejilerinin etkililiinin saptanmas amacyla yaplmaktadr (UN, 2001).
renmenin deerlendirilmesi aamasnda, eitimin amalar dorultusunda katlmclarn ilke, teknik
ve sreleri ne oranda rendiklerini belirleyen bilisel sonular ortaya kmaktadr. Katlmcdan
beklenen, ngrlen bilgi ve becerilerin renilmesidir. Bu miktar ne kadar fazla ise eitim de amacna
ulam saylmaktadr. Bu deerlendirme sonucunda katlmclarn hangi konular iyi rendikleri hangi
konularda yetersiz olduklar da saptanabilir.
Bu aamada genellikle eitim ncesi ve sonras uygulanan baar testleri, anketler ya da benzetim
uygulamalar kullanlmaktadr.
Kirkpatrick (1998), katlmclarn baarlarn lerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aadaki
ekilde listelemitir:

Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullann.

Eitim program uygulamasnn hem ncesinde hem de sonrasnda bilgi, beceri ve tutumlar
deerlendirin.
147

Bilgi ve tutumlar lmek iin kat/kalem testlerini, becerileri lmek iin performans testlerini
kullann.

Tm katlmclardan yant almaya aln.

Deerlendirme sonularyla uygun bir eylem plan hazrlayn.

Davranlarn Deerlendirilmesi
Bu aamada, katlmclarn eitimde edindii bilgi, beceri ve davranlar i ortamnda uygulayp
uygulamadklar, performanslarn artrp artrmadklar llmektedir. Bilgi, beceri ve davran
deiiklikleri ve bunlarn kullanm biimlerinin ve sklklarnn lld bu aamada genellikle eitim
ncesi ve sonras performans farkllklar deerlendirilir. Bu amala davran deerlendirmesi, eitim
etkinliinden belli bir sre sonra katlmclarn kendisi, stleri ya da astlar ile anket, gzlem ve
grmelerle yaplmaktadr. Bunun iin en uygun yntem 3600 geribildirim sisteminin kullanlmasdr.
Ksaca bu deerlendirmenin sonular eitimlerin etkililiiyle ilgili veri salamaktadr.
Eitim programlarndan sonra katlmclardan rendiklerini grevlerinde uygulamalar beklenir.
Ancak, aradan ok fazla sre gemesi, becerileri kullanmak iin yeterli frsat olmamas, aralarn
kullanmnda yaanan aksaklklar, yetersiz bte, zaman basks, i arkadalar ve ynetimin desteinin
olmamas gibi nedenler renmede transferi olumsuz etkileyebilmektedir (Noe, 2009).
Kirkpatrick (1998), katlmclarn davranlarn lerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aadaki
ekilde listelemitir:

Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullann.

Katlmclara davrann yerleebilmesi iin belirli bir sre tanyn.

Eitim program uygulamasnn hem ncesinde hem de sonrasnda deerlendirme yapn.

Katlmcnn kendisi, amiri ya da astlaryla anket ve/veya grmeler dzenleyin.

Tm katlmclardan yant almaya aln.

Belirli zaman arallarnda deerlendirmeyi tekrar yapn.

Fayda ve maliyeti gz nnde bulundurun.

Sonularn Deerlendirilmesi
Uygulanan eitim programnn iletmenin hedeflerine ulap ulamadnn deerlendirilmesidir. Sonuca
dnk deerlendirmede, eitim sonras kr, satlar, mteri memnuniyeti, ikyetler, kazalar, kalite ve
devamszlk gibi konularn etkileri deerlendirilir. Sonu raporu; retimin artt, kalitenin iyiletirildii,
kazalarn sklnda azalma olduu, satlarn ve krn artt gibi konular iermelidir. Ksaca, bu
aamada eitim programnn etkililii llr. Eitimin etkililii, iletmenin ve eitime katlan
igrenlerin eitimden grd yarar ifade etmektedir (Noe, 2009).
Bu deerlendirmenin etkin olabilmesi iin ncelikle eitim yoluyla zlebilecek sorunlar iyi
belirlemek gerekmektedir. Genellikle her trl sorunun zmnde eitim kurtarc bir seenek olarak
grlmektedir. Oysaki asl sorun eitimle deil de teki stratejilerle zlebilen bir sorun olabilir.
rnein, iletmenin cret politikas igrenler iin olumlu deilse, ne kadar eitim alsalar da igc devir
oranlar da yksek olabilmektedir. Bu durumda ortaya kan sonularn da birden fazla etkenin etkisi
altnda olduu da sylenebilir. Baka bir deyile, ortaya kan sonularn sadece eitimin etkisiyle olup
olmadn belirlemek de g olmaktadr.
Kirkpatrick (1998), eitimin sonularn lerken dikkat edilmesi gereken ilkeleri aadaki ekilde
listelemitir:

Uygulayabilirseniz kontrol grubu kullann.

Elde edilecek sonular iin belirli bir sre bekleyin.

148

Eitim program uygulamasnn hem ncesinde hem de sonrasnda deerlendirme yapn.

Belirli zaman arallarnda deerlendirmeyi tekrar yapn.

Fayda ve maliyeti gz nnde bulundurun.

Sonular ispat mmkn deilse kantlarn yeterli olduunu unutmayn.

Hassette (1992) gre, sonularn deerlendirilmesinde mutlaka kr ya da zarar odakl bir

deerlendirme yaklam gerekmemektedir nk ou zaman kr amac olan iletmelerde bile
gereksinim duyulan eitimler, dorudan kr artrmaya dnk bir amala tasarlanmamaktadr. rnein,
alanlarn bireysel isteklerine gre planlanan eitimler bu gruba girebilir.

Eitim Yatrmnn Deerlendirilmesi

Jack Phillips, eitimin sonucunun parasal deeriyle eitim programnn maliyetini karlatrd beinci
ve son aamay eklemitir. Baka bir deyile bu aamada, eitim program sonucunda oluan yararlarla
eitim programnn maliyeti karlatrlr ve sonuta eitim yatrmnn krll, yzde ya da
fayda/maliyet oran olarak ifade edilir. Pek ok iletme bu aamada daha az sayda deerlendirme
yapmaktadr. Ancak, birok uygulamada grlmektedir ki, her bir aamada lm yaplmazsa iyiletirme
almalar da zorlamaktadr (Phillips, 1998a).
Yatrmn geri dn yaklam, tm eitim programlar sonucunda uygulanamayabilir. Bunun iin
en uygun eitim programlar; net biimde belirlenen ktlara sahip, dzenli olarak yrtlen, strateji
odakl ve sonular olas teki (eitimden kaynaklanmayan) etkilerden ayrlabilen eitimlerdir (Noe,
2009). rnein, kalitedeki deiimleri ya da kaza oranlarn hesaplamak, bireyleraras iletiim ya da
atma ynetimi sonularn hesaplamaya gre daha kolaydr. Bu sre, kolay ve hemen
hesaplanabilecek bir durum deildir. Katlmclarn ve ynetimin destei olmadka ya da insan
kaynaklar blm bu sonulara gereksinim duymadka eitim yatrmnn geri dnn hesaplamak
uygun olmayacaktr.
Phillips (1996b), eitim yatrmnn deerlendirilmesi srecinde temel basamaklar aamal olarak
aadaki biimde belirtmitir:
1.

bandaki uygulamalarn ne oranda llebilir sonular ortaya kardn belirleyin.

2.

Eitimin etkilerini, sonular etkileyecek olas teki etkilerden ayrtrn.

3.

Sonularn parasal deere dntrlmesini salayn.

4.

Eitim programnn maliyetini belirleyin.

5.

Parasal deer ile maliyeti karlatrn.

Eitimden salanan llebilir sonulardan bazlar; maliyet tasarrufu, daha ok retim, daha iyi rn,
daha iyi hizmet ya da daha az devamszlk olabilir. Ksaca, eitimden salanan finansal fayda
belirlenenerek hesaplamalara balanr.
Eitim yatrmnn iletmeye ne oranda ve hangi boyutlardan kr saladna ilikin bilgilerin
sunulduu bu deerlendirme yaklamnda, eitimin etkilerinin olas teki etkilerden ayrlmas byk
nem tamaktadr. Bu aamann gvenirliini ve doruluunu salamak iin sadece eitimden
kaynaklanan etkilerin belirlenmesi gerekmektedir. Bu etkilerin belirlenmesiyle eitim yatrmnn
getirisinin hesaplanmas kolaylaacaktr.
Phillips (1998b), uygulanan eitim programnn etkilerinin teki etkilerden ayrlmas boyutunda
kullanlabilicek baz yaklamlar nermitir. Bunlar; kontrol grubunun kullanlmas, eilimlerin
zmlenmesi, tahmin modelleri, st ynetimin, katlmclarn ve onlarn yneticilerinin tahminleri,
mterinin, uzmann ve astlarn grlerinin alnmasdr.
Kontrol Grubu: Eitim programlarnn etkisini ayrtrmakta kullanlan gvenilir yntemlerden
birisidir. Bu yaklamda, bir grup eitim almakta ve dier benzer bir grup ise eitim almamaktadr.
149

Performanslar arasndaki farkllk, genellikle eitim programnn etkisine balanr. Doru

oluturulduunda ve uygulandnda kontrol grubu eitim programlarnn etkilerini belirlemede
kullanlabilecek en etkin yntemdir. Uygulanan eitim program nemli bir farkllk ortaya karrsa,
eitim almayan kontrol grubunda yer alan alanlarn da daha sonra eitim almas salanmaldr.
Eilimlerin zmlenmesi: Bu yaklamda, eitim program ncesi ktlar ile eitim program
sonras ktlar karlatrlarak aradaki farkllklar saptanr. Bu sonu, eitim programnn etkileri olarak
nitelendirilir. Bu yaklam, grece basit, ekonomik ve ok aba gerektirmedii iin tercih edilmektedir.
Ancak, sre iinde performans etkileyen ynetim uygulamalar, rgt kltr ya da yetersiz donanm
gibi teki deikenleri gz ard edebilmektedir.
Tahmin Modelleri: Bu yaklamda, eitimin etkilerini ayrmak iin tahmin modelleri oluturulur.
Burada ncelikle hi eitim yaplmasayd iletmede nasl bir sonu elde edileceine ilikin tahminler
yaplr. rnein, varolan bilgi ve deneyimle uygulanmas dnlen proje nasl sonulanacaktr? Daha
sonra gerek eitimin tamamlanmasndan sonraki sonular, tahmini deerle karlatrlr ve eitimin
yarar belirlenir. Bu yaklam, eilimlerin zmlenmesi yntemine gre daha analitik ve
matematikseldir.
Katlmclarn Tahmini: Katlmclarn eitim program sonucunda kendi performanslar hakkndaki
gelimeleri saptamasdr. Burada katlmclarn kendi performanslar konusundaki alglar llmektedir.
Eitim program sonrasnda oluan bu gelimeyi tahmin etmeleri ya da bu konuda ne kadar ilerledikleri
sorulur. Bu yaklamn en nemli snrll sadece tahmine dayal olmasdr. Bu nedenle elde edilen bilgi
gvenilir olmayabilir.
Katlmclarn Yneticilerinin Tahmini: Katlmclarn amirleri eitimin etkisini belirlemeye alr.
Bu srete, ayn tahmini yneticilerin yapmas istenir. Ayn sorular bu kez, katlmclarn yneticilerine
sorulmaktadr. Bu tahminde, yneticilerin gzlemleri ve izlenimleri nemlidir. Bu yaklam da bir nceki
yaklam gibi znel olduu iin kendi iinde ayn snrllklar gstermektedir.
st Ynetimin Tahmini: st ynetim eitimin etkisini tahmin etmeye alr. Eitim programna
bal olarak oluan gelimelerin tahmin edildii bir deer aklanr. Bu yaklamda ynetim, tahmin
etmek iin doru bilgiye sahip olmayabilir. Ayrca, st ynetimin bakt iletmenin makro sonularyla
eitim sonular gibi mikro sonular birbirleriyle uygun biimde ilikilendirilmelidir. Ancak, yntemin
uygulanmas basit ve ekonomiktir.
Mterilerin Grleri: Baz durumlarda, mterilerden de igrenlerin performanslar hakknda
bilgi toplanabilir. rnein, iletmenin sunduu rn ve hizmet anlaynda farkllklarn oluup
olumad mterilere sorulabilir. En sk kullanlan biimi, mterilerle dorudan iletiim kuran
igrenlerin, sat ya da mteri hizmetleri konusundaki eitimlerinden bir sre sonra yaplan mteri
anketleri ya da telefon grmeleridir.
Uzman Gr: letmeden bamsz olarak alan uzman kiilerin sre iinde grlerinin
alnmasdr. Uzman, akademik eitimine ve gemi performansna baklarak zenle seilmelidir.
Astlarn Grleri: Baz durumlarda eitime katlan igrenlerin eer varsa astlarndan da bilgi
toplanabilir. Astlarn, stlerinin eitim sonras performanslarnda ne oranda gelime saladn tmyle
tahmin etmeleri beklenemez. Ancak, genellikle anket ve grmelerle toplanan bu bilgiler, eitim sonras
performansa ait baka alardan geribildirim salayarak dier yaklamlarn sonularna destek olabilir.
Uygulanabilirlik, doruluk, gvenilirlik, maliyet ve sre ltleri dikkate alnarak bu yaklamlardan
en uygunu seilmelidir. Genellikle en az iki yaklamn uygulanmas nerilmektedir, nk birden fazla
yntem kullanmak daha gvenilir bilgi toplanmasna yardmc olmaktadr.
Ayrca bu aamada parasallatrlmayan yararlarn da belirlenmesi gerekmektedir. retim miktar,
maliyet tasarrufu ve kalite gibi llebilir sonularn parasal deerlere dntrlmesi kolaydr. Ancak,
iletme kltr, igrenlerin gdlenmesi, i doyumu, rgtsel iletiim, rgtsel ballk ve iletmenin
imaj gibi znel faydalarn parasallatrlmas ise daha zordur. Eer srete, bu deer hesaplanamyorsa
bile parasallatrlamayan faydalar olarak snflandrlmaldr.
150

Eitim yatrmnn geri dnnn hesaplanmas iin maliyetlerin de net olarak belirlenmesi
gerekmektedir. Her zaman hesaplanmas kolay olmasa da maliyetler tek tek snflandrlmal, detayl
biimde aklanmal ve en son toplam maliyet belirtilmelidir. Yatrmn geri dn hesaplamalarnda
eitli formller kulanlmaktadr. Bunlar, standart finansal hesaplama formlleridir. ncelikle maliyetfayda oran hesaplanr. Sonraki aamada, programn net faydas ve maliyeti arasndaki iliki yzde olarak
hesaplanr.
izelge 7.1de Kirkpatrick/Phillips Deerlendirme Modelinde yer alan aamalar ve bu aamalarda
llmek istenen amalar yer almaktadr.
izelge 7.1: Kirkpatrick/Phillips Deerlendirme Modeli

Aamalar

Kirkpatrick/Phillips

Sorular

Deerlendirme Modeli
1

Tepki

Katlmclarn programa kar tepkileri nasldr?

renme

Katlmclarda hangi bilgi, beceri ya da tutum deiiklikleri

olmutur? Ne kadar?

Davran

Katlmclar rendiklerini i banda uyguluyorlar m?

Sonu

bandaki uygulamalar iletmede nasl sonular ortaya

karmtr?

Yatrmnn Getirisi (ROI)

Sonularn parasal deeri programn maliyetini geiyor mu?

zetle belirtmek gerekirse; birinci aamada, eitime katlan igrenlerin eitim programna kar
memnuniyetleri ve rendiklerini grevlerinde nasl uygulayacaklaryla ilgili bilgiler toplanr. letmeler
genellikle bu aamay, eitim programnn hemen sonunda uyguladklar lekler ya da anketlerle
lmektedirler. kinci aamada, zellikle baar testleri kullanlarak, igrenlerin eitimden hangi
dzeyde neler rendikleri saptanr. Bylece bilgi, beceri ya da tutumlardaki deiimler belirlenmeye
allr. nc aamada, katlmclarn tamamlanan eitimden rendiklerini ie uygulayp
uygulamayacaklar eitli lme aralar kullanlarak belirlenmeye allr. Drdnc aamada,
igrenlerin eitim programndan rendiklerini grevlerinde uygulamalar sonucunda oluan, kalite,
maliyet ve mteri memnuniyeti gibi ktlar llmeye allr. Beinci aamada ise, eitim program
sonucunda oluan faydalarla eitim programnn maliyeti karlatrlr ve eitim yatrmnn krll
hesaplanr.

Deerlendirme ltleri
Eitim sonularnn deerlendirilmesi srecinde hangi aama kullanlrsa kullanlsn, ilevsel bir
deerlendirme yapabilmek iin uyulmas gereken baz temel ltler bulunmaktadr. Bunlar; kullanllk,
yaplabilirlik, uygunluk ve doruluk olmak zere drt balk olarak aada aklanmtr (JCSEE, 1981):

Kullanllk
Uygulanan eitim programlarnn sonularn elde etmek isteyen blmn ya da bireylerin
gereksinimlerini karlamaya dnk bilgilerin retilmesidir. Kullanllk lt; deerlendirmecilerin
deerlendirme raporunu isteyen blm ve bireyleri iyi tanmas, onlarn gereksinim duyduu bilgileri
belirlemesi, gvenilir olmas, toplad bilgileri zamannda ve anlalr bir dille raporlamasn
kapsamaktadr (imek, 2009). Bu ilkeler uygulandnda deerlendirme, bilgi verici ve gelecekteki
kararlarda etkili olabilmektedir.

Yaplabilirlik
Bu lt, deerlendirmenin etkinliini ve verimliliini artrmay amalamaktadr. Deerlendirme
gereki, tamamlanabilir ve ekonomik olmaldr. Amalara ulaabilmek iin pratik olmal ve gereinden
fazla kaynak kullanlmamaldr. Bireylerin ve blmlerin gereksinimleri dorultusunda, onlarn politik ve
kltrel karlar arasnda denge gz ard edilmemelidir. Bunun iin ilgili her kesimden bilgi toplanmal
ve ekonomik olarak maliyeti dk tutmaya zen gsterilmelidir.
151

Uygunluk
Bu lt deerlendirmenin, katlmclara zarar vermeyecek biimde yasal ve ahlaki ilkeleri gz nnde
bulundurarak yrtlmesidir. Deerlendirme sonularndan pek ok kii etkilenebilir. Bunun iin batan
taraflarn sorumluluklar zerinde uzlalmal, kar atmalar ak biimde ele alnmal, etik kurallara
bal kalnmal, bulgular aklanmal ve drste raporlatrlmal ve mali sorumluluklar yerine
getirilmelidir.

Do!ruluk
Doruluk lt, deerlendirme sonularn geree uygun ve gvenilir biimde olduu gibi
yanstlmasn amalamaktadr. Bunun gereklemesi iin deerlendirmenin kapsaml olmas, geerli ve
gvenilir lmlerle veri toplamas, yorumlarn bulgulara dayanmas ve raporlatrmann nesnel olmas
gereklidir. Baka bir deyile, doruluk, deerlendirmenin gerei olduu gibi ortaya koymas ve eitimin
deerini tam olarak yanstmas gerekmektedir.

DE#ERLEND!RME SREC!N!N A"AMALARI

Eitim programlarnn deerlendirilmesi, bu etkinliklerin sonularnn nceden saptanm amalar ile
karlatrlmas ve elde edilen sonularn amalara ne lde ulap ulalmadn belirleme sreci
olduunu belirtmitik. Bu karlatrma sonucunda, harcanan para, emek, zaman, malzeme gibi
olanaklarn, elde edilen sonuca deip demedii ortaya karlabilmektedir.
Deerlendirme srecinde nemli noktalardan biri deerlendirme yapmaya karar verme aamasdr.
Yasal zorunluluklar, kaynaklarn yeterli olmas, koullarn uygunluu, ilevsel sonulara ne oranda
ulalaca ve yeni kararlar iin deerlendirme sonularnn gereklilii gibi ltler deerlendirmeyi
balatma kararn etkileyen balca etkenler olabilmektedir.
Baarl deerlendirme uygulamalarnda, srece herkesin katlm gerektiinden deerlendirmenin
niin gerekli olduunun tm igrenler asndan anlalmas da byk nem tamaktadr.
Deerlendirme srecini iyi ynetebilmek iin deerlendirme srecine karar verdiimiz andan itibaren
sonu raporunun yazlmasna kadar geen srete izlenmesi gereken ve izelge 7.2de de belirtilen
basamaklar gz nnde bulundurmak gerekmektedir. Bunlar; deerlendirmenin tasarm, verilerin
toplanmas, zmlenmesi, yorumlanmas ve raporlatrlmasdr. Hiyerarik biimde ilerleyen bu
aamalar etkili biimde uygulanrsa, deerlendirme sonucu da o kadar kullanl ve uygulanabilir
olabilecektir.
izelge 7.2: De!erlendirme Srecinin A"amalar

Tasarmlama
Deerlendirme srecinde ilk adm, yaplacak etkinliklerin planlanmasnn oluturulduu tasarm
aamasdr. yi tasarmlanm bir deerlendirme, alma zaman ve maliyeti en uygun dzeyde tutarak,
ortaya kan bulgular ve nerilerin gcn artrmakta ve sonular zerindeki olas tehditleri azaltarak
deerlendirme kalitesini en st dzeye karmaktadr. Ayrca deerlendirme sreci tamamlandnda,
sorularmz yantlanm ve iletmenin gereksinimlerini karlanm olmaldr.
152

Bu aamada ilk yaplmas gereken i, deerlendirme amacnn belirlenmesidir. Amalar ne kadar

belirgin bir deerlendirme yaplrsa, planlanan etkinliklerin o kadar etkili ve verimli bir biimde
uygulanmas ve daha kullanl deerlendirme sonular elde edilmesi olanakl olacaktr.
Bu aamada, deerlendirmenin baar ltleri de seilmelidir. Bunlar; renme rnleri, duygu ve
dnceler olabilecei gibi mteri memnuniyeti, satlarn art gibi iletmeye yansyan sonular ya da
maliyetlerin hesaplanmas da olabilmektedir. Burada nemli olan, eitim program sonunda nelerin
llecei belirlenmeli ve belirlenen retim amalarna gre ltlere karar verilmelidir.
Deerlendirmenin baar ltleri seildikten sonra, deerlendirmede hangi yaklam trnn
kullanlacana karar verilmelidir. rnein, eitim program sonras katlmclarn eitimden ne oranda
memnun kaldklarn lp, bir sonraki eitimde bu konuda dzeltmeler yapmak, teki katlmclar
eitime katlmalarn tevik etmek istiyorsak, tepkilerin deerlendirilmesi yaklamn uygulamak yeterli
olacaktr.
Ksacas, bu aamada eitimin etkililiini belirlemek iin gerekli olan bilgilerin kim tarafndan, ne
kadar, ne zaman, hangi arala toplanaca, istatistiksel olarak nasl zmlenecei ve nasl
deerlendirilecei belirlenmelidir. Gerekli olan bilgiler toplandktan sonra uygun tekniklerle
zmlenerek sonular ak ve uygun bir dille raporlatrlr.

Verilerin Toplanmas
Deerlendirme, retim amalarnn ne oranda gerekletii konusunda sistematik olarak verileri
toplanmas, ilenmesi, zmlenmesi ve yorumlanmas srecidir. Verilerin toplanmas aamasnda,
deerlendirmenin tasarmnda seilen ve uygulanan i planlar dorultusunda ne tr bilginin, ne zaman,
kimlerden toplanaca ve toplanan bilgilerin nasl deerlendirilecei kararlatrlr.

Veri Toplama Aralar

Deerlendirmenin nemli bir boyutu veri toplama aralarnn gelitirilmesidir. Bu aralar yardmyla,
retim amalarna ne oranda ulald konusunda geribildirim almaya allmaktadr. Bu aamada,
ncelikle gzlem sonularn saysallatrmaya dnk lme ilemleri yaplr. Sonrasnda lme
sonularna dayal olarak belirli deer yarglar oluturulur. Deerlendirmeci, kendi gelitirecei ya da
daha nceden gelitirilmi eitli veri toplama aralarndan yararlanabilir. Bu kapsamda lek, anket,
baar testi, denetim listesi ya da gzlem formlar gibi ok eitli lme aralar kullanlabilir.
izelge 7.3: Eitim Sonularnn Deerlendirilmesinde Kullanlabilecek lme Aralar

Sonular

rnekler

Nasl llr?

Duygusal Sonular

Eitimden memnuniyet

Tutum lekleri

Katlmclarn gdlenmesi

Grme
Anket

Bilisel Sonular

Davransal Sonular

Genel Sonular

Eitim Yatrmnn

Yeni yasal dzenlemeleri renme

Baar testi

Gvenlik kurallarn renme

Gzlem

Proje btesine karar verme

Grme

Bilgisayarda etkili sunumlar hazrlama

Gzlem

Forklifti baaryla kullanabilme

Denetim listesi

Yeni bilgisayar programn kullanma

Grme

Patent saysnn artmas

Gzlem

Mteri ikyetlerinin azalmas

Performans kaytlar

Yeni projelerin onaylanmas

Raporlar

Krn artmas

Eitim programnn maliyetiyle

faydalarn karlatrmak

Geri Dn

153

lekler
Katlmclarn eitim program hakknda deer, inan, eilim ve tercihlerini saptamaya ynelik aralardr.
ok eitli trleri olmakla birlikte, yaygn olarak kullanlan Likert tipi leklerdir. Bu tip leklerde, baz
ifadeler yer almakta ve her birine katlm dzeylerini belirten seenekler bulunmaktadr. Bu seeneklerde,
ounlukla beli derecelendirme kullanlmaktadr. Katlmclarn eitim programyla ilgili grleri;
kesinlikle katlmyorum (1), katlmyorum (2), kararszm (3), katlyorum (4), kesinlikle katlyorum (5)
seeneklerinden birini iaretleyerek deerlendirilmektedir. Her bir seenek, bireyin iaretledii ifadeyi ne
oranda onayladn belirtmektedir.
Bu tip leklerde katlmclara soru sorulmaz. Ak bir biimde ifade edilmi bir cmle oluturulur ve
katlmclar, her ifadeyi okuduktan sonra kendilerine uygun gelen seenei iaretlemektedirler. Bu ifade
olumlu bir cmle ise kesinlikle katlyorum yantna be puan, kesinlikle katlmyorum yantna bir
puan verilir. fade olumsuz bir cmle ise, puanlama tersine olur ve be puan kesinlikle katlmyorum
yantna verilir. Bu ekilde, katlmclarn her ifadeye verdikleri yantlar toplanarak toplam puan elde
edilir. Toplam puan, bireyin eitim program hakkndaki grlerine, tutumlarna ya da tercihlerine ait
puandr. Derecelendirme her zaman beli lekte olmayabilir ama genellikle tek sayya dayal lekler
kullanlr.
lek maddelerini gelitirme aamasnda baz konulara dikkat etmekte yarar bulunmaktadr. Bunlar
ksaca aadaki biimde belirtmek olanakldr:

Olumlu ve olumsuz ifadeleri dengeli datn.

Olabildiince tek kavramla ilikili ifadeler kullann.

Katlmclarn tmnn onaylayaca ya da onaylamayaca ifadelerden kann.

Cmlelerde genellikle, daima, tm, hibiri, asla gibi szckler kullanmayn.

Ak ve basit bir dille dorudan ifadeler kullann.

Belirsizlik tayan ve her anlama gelebilecek ifadeler kullanmayn.

Kltrel olarak duyarllk yanstan sorular sormayn.

Her ifadeyi olabildiince ksa yazn.

Aada eitim deerlendirme lei rnek olarak sunulmutur.

154

Eitim Deerlendirme Formu

Bu form, katldnz eitim programyla ilgili grlerinizi deerlendirmek iin hazrlanmtr. Byle bir
deerlendirmede sizin grlerinizin nesnellii byk nem tamaktadr. Bu nedenle, form zerinde
isimlerinizi yazmaynz ve her maddeyi dikkatle okuduktan sonra size en uygun gelen seenei
iaretleyiniz.

A. Eitimci

ok
Zayf

Zayf

Orta

yi

ok
yi

Bilgi ve tecrbesini kolaylkla aktarabilmitir.

Sunu becerileri etkilidir.

Uygulamaya ynelik rnekler vermitir.

Grupla kurduu iletiim olumludur.

Eitim sresini verimli kullanmtr.

Gsterilen slaytlar, evraklar vs. yeterlidir.

Eitimde verilen kitap ierii yeterlidir.

Eitim salonu bu eitim iin uygundur.

Molalardaki ikramlar yeterlidir.

Kapsam olarak yeterlidir.

Gncel bir ierie sahiptir.

Sresi yeterlidir.

Performansma olumlu katkda bulunacaktr.

Beklentilerimi tam olarak karlamtr.

Genel olarak baarl bir eitimdir.

B. Eitim Materyalleri

C. Eitim Ortam

D. Eitim

Anketler
Belirli bir konuyla ilgili fikirleri, grleri, tercihleri, davranlar, beklentileri ve eilimleri belirlemek
amacyla seeneklere dayal bilgi toplayan aralardr. Katlmclarn kiisel bildirimine dayand iin ok
gvenilir bir lme arac deildir. Verilen yant doru olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle, anketler
eitim sonularn deerlendirmek iin deil, eitime katlan katlmclarn alglarn belirlemek iin
tercih edilmektedir. Ksaca, anket formlaryla katlmclarn kiisel grlerine dayal bir deerlendirme
yaplmaktadr. Deerlendirme sonucu elde edilen bilgilerin eitimin baars olarak yorumlanmamas
gerektii unutulmamaldr.
Anket sonular katlmclarn grlerini belirlemek, durumu deerlendirmek ve karlatrmalar
yapmak iin kullanlabilir. Burada nemli olan gereksinim duyulan bilginin doru biimde ifade
edilmesidir. Gereksinim duyulan bilgi ne kadar iyi tanmlanrsa, anket sorularnn ifade edilmesi ve
seilmesi de o kadar kolay olabilmektedir. Sorularn hangi konular zerinde younlaaca ya da hangi
konularn kapsam dnda braklaca insan kaynaklar blmnn belirleyecei gereksinimler
155

dorultusunda deiir. rnein, insan kaynaklar blmnn gereksinim duyduu bilgi, eitim program
sonras katlmclarn memnuniyet durumlarn ve nerilerini belirlemek olabilir. Bu durumda anketin
sorular bu amalarla uyumlu olmaldr.
Anket sorular, yaplandrlm ve yaplandrlmam olarak dzenlenip uygulanabilir. Yaplandrlm
anket sorularnn yant seenekleri sunulmutur. Katlmc, oktan semeli sorularda olduu gibi
kendisine en uygun seenei iaretleyebilecei gibi seenekler arasnda sralama da yapabilir.
Yaplandrlmam anket sorularnda ise, katlmclar iin yant seenekleri verilmemitir. Burada,
katlmcya kendi grlerini zgrce ifade edebilmesi iin ak ulu sorular sorulmaktadr. Bu tr
sorular, katlmcnn analiz ve sentez dzeyinde grlerini deerlendirmek iin kullanlmaktadr.
rnein, katlmclardan var olan durumu deerlendirmeleri ya da gelecek iin yeni proje nerileri
istenebilmektedir.
Genel olarak anket sorularn gelitirme ve uygulama aamalarnda baz konulara dikkat etmekte yarar
bulunmaktadr. Bunlar ksaca aadaki biimde belirtmek olanakldr (Gegez, 2010, imek, 2009):

Anket formunda yer alan ilk sorularn dikkat ekici olmasn salayn.

Yantlamas zor sorular kolay sorulardan sonra sorun.

Sorular basit ve anlalr olsun.

Olabildiince ksa ifadeler kullann.

Olumlu tmcelere arlk verin.

Sorular mantksal bir sra iinde dzenleyin.

Birbiriyle ilikili sorular ayn blmde toplayn.

Sorularda ynlendirme ieren ifadelerden kann.

Gerekd varsaymlara dayanan sorular sormayn.

Bir soru iinde birden fazla soru sormayn.

Hatrlanmayacak detaylar sormaktan kann.

Anketin biimsel grnne zen gsterin.

Maddeleri ve sayfalar numaralandrn.

Yararl, ksa ve anlalr bir ynerge hazrlayn.

Kapak yazs koymaya zen gsterin.

Gerekli durumlarda izleme almas yapn.

Yaplandrlm seenekler salamaya zen gsterin.

Sonunda katlmclara teekkr etmeyi unutmayn.

Baar Testleri
Katlmclarn, eitim programndaki ierikle ilgili konularda bilisel yeterliklerini len aralardr.
renme ktlarn lme amacyla kullanlmaktadr. Bu testler, yant kimin oluturduuna bal olarak
nesnel yantl ve serbest yantl testler olarak snflandrlmaktadr.
Nesnel yantl testlerde, sorular sorulmakta ve yantlar iin olas seenekler de listelenmektedir. Baka
bir deyile, hem sorular hem de yant seeneklerini testi gelitiren kiiler hazrlar, eitime katlanlar ise
yalnzca yantlar iaretleyerek belirtirler. oktan semeli sorulardan oluan yabanc dil snavlar buna
rnek olarak gsterilebilir. Serbest yantl testlerde ise sadece soru sorulur ve yant katlmclarn
oluturmalar istenmektedir. Bunu yaparken yant istedikleri gibi oluturabilirler.
156

Eitim sonular deerlendirilirken; nesnel yantl test trlerinden doru-yanl, oktan semeli,
eletirmeli ve boluk doldurmal testlerden ya da serbest yantl test trlerinden yararlanlarak
katlmclarn renme ktlar llebilir.
Doru-yanl testleri; verilen ifadelerdeki nermelere doru-yanl ya da evet-hayr biiminde yant
verilen testlerdir. Her maddenin olas iki yant bulunmaktadr (Atlgan, 2011). Bu tr testlerle,
katlmclarn bilisel alandaki anmsama ya da kavrama tr yeterlikleri llmektedir.
oktan semeli testler; katlmclarn sorulara yant verirken sunulan seenekler arasndan birini doru
yant olarak iaretledii testlerdir. Yantlaycdan beklenen; soruyu okumas, eldiriciler arasndan doru
seenee karar vermesi ve iaretlemesidir. Eitim sonrasnda kullanm en yaygn olan test trdr.
Eletirmeli testler; birbiriyle ilikili iki ayr grupta yer alan bilgilerin belirli bir kurala gre
eletirilmesine dayanan testlerdir. Bu tr testlerde genellikle iki ayr stun halinde sorular ve seenekler
listelenir. Sorularn ve seeneklerin nnde rakamlar ve harfler yer alr. Katlmc, her soruya karlk
gelen seenei belirleyerek uygun yeri iaretler.
Boluk doldurmal testler; tmcedeki eksii belirleyerek uygun szckle doldurmay ngren
testlerdir. Bu tr testlerde bolua gelecek szck tmyle katlmcnn kendi bulduu bir szck
olabilecei gibi, listelenen szcklerden uygun olann belirlenmesi biiminde de uygulanmaktadr
(imek, 2009).
Serbest yantl testler; yantlar tmylekatlmclarn oluturduu testlerdir. Katlmcnn daha
ayrntl yant yazmak zorunda olduu durumlarda uzun yantl testler, grece daha ksa yantlar verdii
testlere de ksa yantl testler kullanlmaktadr. Katlmcnn zellikle akl yrtme ve durumu
deerlendirme gibi ileri dzeyde renme tepkilerini lmek istediimizde, serbest yantl testler
nerilmektedir.
Baar testleri gelitirilirken ncelikle retim amalarna baklmakta ve kazandrlmas istenen
yeterliklere gre test trne karar verilmektedir. Tr ne olursa olsun, test maddelerini yazarken u
konulara dikkat etmelidir (imek, 2009, s.168):

retim amalarn temel aln.

yi bir test plan hazrlayn; renilecek konular ve kazanlacak ktlar arasnda iliki kurun.

Ak ve anlalr sorular sorun.

Bilinmesi gerekenleri sorun. Testin amac salkl bir geribildirim salamaktr.

En uygun uyarc trn (doru/yanl, oktan semeli, eletirmeli, boluk doldurmal vb.)
kullann.

Kltrel adan yanszla zen gsterin.

Puanlama anahtar oluturun.

Baka sorunun yantna ilikin ipucunu salayan maddeler yazmayn.

Zorunlu olmadka olumsuz soru tmcesi yazmamaya zen gsterin.

ok basit, tahmine dayal ya da belirsiz yantlar isteyen sorular sormayn.

Nesnel yantl testlerde her sorunun tek doru yant olmaldr.

Testin btnnde bask hatas olmamas iin nceden kontrol edilmelidir.

Tmceler yazm, dilbilgisi ve anlam kurallar asndan denetlenmelidir.

Hazrlanan testin ndenemesini yapn ve sorunlu olan maddeleri iyiletirin.

Aada sigortaclk eitimi sonucunda uygulanan baar testi maddelerinden rnekler sunulmutur.
157

Sigortaclk Eitimi Test Sorular

Bu test, Sigortaclk Modlnn retim hedeflerine ne derece ulatn lmek amacyla
hazrlanmtr. Katlmclarn eitim ncesi ve eitim sonras baar dzeylerindeki deiim seviyesi; bu eitim
iin baar lt olarak kabul edilmektedir.
Deerlendirme Ynergesini ve sorular dikkatlice okuyunuz. Yantlar kurun kalemle yant kadna
iaretleyiniz. Toplam soru says 40, snav sresi 20 dakikadr. Yanl doruyu gtrmez. Baarlar dileriz.
1-25 arasndaki sorular oktan semeli soru tipindeki baary lmek amacyla dzenlenmitir.
Sorular okuyup size en uygun gelen seenein harfini yuvarlak iine alarak yantlaynz.

1-

Aadakilerden hangisi DASKn kaynaklarndan birisidir?

a. Vergiler
b. Fonlar
c. zel sektr katks
d. Milli Reasrans demeleri
e. Dask primleri
26-30 arasndaki sorular, bo braklan yerlere uygun kavramlar yerletirebilmedeki baary lmek
amacyla dzenlenmitir. Kavramlar temsil eden harfleri uygun boluklara yazarak yantlaynz. Her
bir boluk, bir seenee karlk gelecek ekilde dzenlenmitir.

26- Yardmc peronelin sigorta ilemleri yapma yetkisi alabilmesi iin en az

ay almas gerekmektedir.
a. 3
b. 6
c. 12
d. 18
e. 24
31-35 arasndaki sorular, konuyla ilgili verilen cmlelerin doru ya da yanl olduuna karar verebilmedeki
baary lmek amacyla dzenlenmitir. Doru olduunu dndnz ifade iin D harfini, yanl
olduunu dndnz ifade iin ise Y harfini yuvarlak iine alarak sorular yantlaynz.

31- D / Y

Teknik personelin polie sat srasnda yapacaklar tantmlarda ve

bilgilendirme notlarnda bal olduklar acentann unvann yazmalar
gerekmektedir.

36-40 arasndaki sorular, iki grup halinde verilen ve birbiriyle ilgili olan elerin doru bir biimde
eletirilmesindeki baary lmek amacyla dzenlenmitir. Her soruda seenei temsil eden harfi,
cmlenin bandaki bolua yaznz ve cmlelerle seenekleri eletiriniz. Cmlelerle elemeyen
seenekleri darda braknz.

36- ___ TOBB

37- ___ Hazine Mstearl
38- ___ Sigorta Acenteleri cra Komitesi
39- ___ Sigorta Acentesi
40- ___ Sigorta Tahkim Komisyonu

a. Sigortaclk sektrnn denetimini yapar.

b. Acenteler listesi oluturur.
c. Acentelere eitim verir.
d. Sigota acenteleri sektr meclisini seer.
e. Sigorta acenteleri icra komitesini oluturur.
f. Szlemede doan anlamazlklar zer.
g. Sigorta irketlerinin szlemelerine araclk
eder.
Test bitmitir.

158

Baar testi gelitirirken ncelikle retim amalarna baklr ve

kazandrlmas ngrlen yeterlikler belirlenir. Bu yeterliklerin neler olduu tmcelerde
yer alan yklemlerde aka bellidir. Sizce gzlenebilir ve llebilir yklemler nelerdir?

Denetim Listeleri ve Gzlem Formlar

Katlmclarn eitimde edindii bilgi, beceri ve davranlar i ortamnda ne oranda uyguladklar
konusunda gzlem yapmak istediimizde denetim listeleri ya da gzlem formlar kullanarak
deerlendirme yaplabilir.
Kontrol listesi olarak da adlandrlan denetim listesi, katlmcnn eitim sonras performansna ve
davranna ilikin kapsaml ve gvenilir bilgi salayan bir lme aracdr. in temel ltlerinin
uygulanmas konusunda ifadeler iermektedir. Belirlenmi zelliklerin ne oranda uyguland, uygulanma
skl ya da younluu konusunda betimlemeler yaplr. Gzlenecek davrann uygulanmas X ve
gibi iaret ya da Evet Ksmen ve Hayr gibi kelimelerle gsterilir. Her iki durumda da sonular
saysallatrlr. Eitim sonras beklenen davranlarn okluuna ve uygunluuna belirlenen puanlar
verilerek toplam sonuca gre karar verilir.
Gzlem formlar kullanlarak da renme ktlar gerek koullarda izlenerek dorudan bilgi
toplanabilir. Gzlemler, katlmclarn performans hakknda doru ve abuk bilgiler salayabilir.
zellikle uzun sre devam eden katlmc gzlemlerle elde edilen bilgiler gereki ve ilevseldir. Ancak,
gzlenen kiiler deerlendirildiklerini biliyorlarsa ve toplanan bilgilerin eitim amal kullanlaca
kendilerine aklanmadysa, gzlenen kiiler doal davranmayabilir.
Genel olarak denetim listeleri ya da gzlem formlar gelitirilirken baz konulara dikkat etmekte yarar
bulunmaktadr. Bunlar ksaca aadaki biimde belirtmek olanakldr:
Katlmclar yansz rneklemle semeye aln.
Gzlenebilecek olan davranlar ve ilem basamaklarn listeleyin.
Birden fazla gzlemci kullann.
Gzlemcileri nceden yetitirin.
Ortak bir kodlama sistemi gelitirin.
Gzlenen katlmclar rahatsz etmemeye zen gsterin.
Gzlem sonularn balamsal bilgilerle destekleyin.
Formun ndenemesini yapn ve geribildirimleri dikkate aln.
Aada eiticilerin eitimi programndan sonra kullanlabilecek eitici becerileri gzlem formu
rnei sunulmutur. Bu eitime katlan eiticilerin, kendi sunduklar eitimlerde belirlenen yeterlikleri ne
oranda gsterdikleri deerlendirmeci tarafndan gzlenerek deerlendirilebilir.

lme Aralarnda Bulunmas Gereken zellikler

Eitim sonularn deerlendirirken veri toplama srecinde kullanlan lme aralarnn sahip olmas
gereken baz zellikler bulunmaktadr. Hangi veri toplama arac kullanlrsa kullanlsn, bu aralar
gvenilir ve geerli olmaldr. Gvenirlik, bir lme aracnn tutarl lm yapabilmesi; geerlik ise
lme aracnn lmek istediini lebilme derecesidir.
Baka bir deyile gvenirlik; lme aracnn, ilgili zelliin gerek byklne yakn lme
yapabilme (hatasz lme) gc; geerlik ise lme aracnn neyi lmek (hangi ama) iin
gelitirilmise, baka zellikleri kartrmadan sadece o zellii lebilme yeterliidir (Erku, 2006). Bu
iki zellik birbiriyle yakndan ilikilidir.
Bir lme sonucuna, katlmcnn o gn hasta olmas gibi bireyden; donanm eksiklii, yetersiz k
gibi lme yaplan ortamdan; lmeyi yapan kiiden ya da iyi gelitirilmemi lme aracndan
kaynaklanan hatalar karabilir. Tm bu sorunlar dikkate alnarak, katlmcy ayn arala ok sayda
lsek ve bu lmlerin ortalamasn alsak, bu ortalama puann bireyin gerek puanna yaklat
gzlenir. Bu durum gvenirlik anlaynn temelini oluturmaktadr (Erku, 2006). rnein, eitim
sonunda birinci deerlendirmede yksek performans gstermi katlmclarn ou bir sre sonra ikinci
deerlendirmede tam tersi bir durum yaamlarsa, burada lme aracnn gvenirlii sorgulanabilir
nk iki lm arasnda beklenen tutarllk beklenen dzeyde olmamtr.
Her lme arac belirli bir ama iin gelitirilir. Dolaysyla, her lme aracnn lmeye alt bir
zellik bulunmaktadr. Geerlik, sz konusu bu zelliklerin doru olarak belirlenmesidir. Belirli bir ama
iin gelitirilen geerli bir lme arac baka bir ama iin geerli olmayabilir. lme amac farkllatka
lme aracnn tr ayn olsa bile sorular deiecektir.
159

Eitici Becerileri Deerlendirme Formu

Eitimci:
Eitimin Ad:
Deerlendirici:
Tarih:
Eiticinin gstermi olduu bilgi ve becerileri ltfen aadaki derecelendirme sistemini
kullanarak iaretleyiniz:
1. Eitici alannda yeterlidir.
2. Eitici alannda biraz yeterlidir.
3. Eiticinin alannda destee gereksinimi vardr.

eriin Sunumu
Balangta eitimi genel olarak tantma

erii uygun biimde dzenleme

levsel rnekler kullanma

Bilinmeyen teknik terimleri tanmlama

Ak ve anlalr dil kullanma

Etkili retim yntemleri kullanma

Grsel-iitsel ortamlardan yararlanma

nemli noktalar tekrar zetleme

Etkinliklerin ynergelerini aklama

En son genel bir deerlendirme yapma

Zaman verimli biimde kullanma

Katlmclarla gz temas kurma

Scak ve iten davranma

Katlm destekleme

Sesini etkili biimde kullanma

Katlm destekleme

Yapc eletiri ve nerilere ak olma

Soru sormaya tevik etme

Uygun durumlarda tartmalara yer verme

Bireysel farkllklar dikkate alma

Uygun durumlarda geribildirim verme

Beden Dili

Katlmclarla Etkileim

Ayrca, lme aracnn geerli olabilmesi iin ncelikle tutarl lm yapmas gerekmektedir. Baka
bir deyile, lme arac neyi lerse lsn gvenilir olmas gerekmektedir. Farkl lmlerle tutarl
sonu alndktan sonra llen zelliin gerekten llmek istenen zellik olup olmad sorgulanabilir
160

(imek, 2009). rnein, katlmclarn tamamladklar eitim sonras baarlarn lmek amacyla
gelitirilen bir test, gerekte onlarn tm i performanslarn lyor olabilir. Bu durumda, lm
sonular tutarl olsa bile, sz konusu lme aracnn geerliinden sz edilemez.

Verilerin zmlenmesi ve Yorumlanmas

Tasarm aamasnda ne tr verilerin toplanaca, bunlarn nasl ilenip zmlenecei ve nasl
deerlendirilecei belirtilmelidir. Bu aamada toplanan verilerin zmlenmesi ve yorumlanmas
yaplmaktadr. Ksaca, verilerin herkesin anlayaca biimde dzenlenmesi gerekmektedir.
Verilerin zmlenmesi ve yorumlanmas; deerlendirmenin amalar dorultusunda toplanan
verilerin kaydedilmesi, dzenlenmesi, snflandrlmas, hesaplanmas, zetlenmesi ve yorumlanmasdr.
Veriler kk gruptan toplanmsa kat-kalem kullanarak dzenlenerek hesaplanabilir. Ancak, katlmc
saysnn fazla olduu durumlarda istatistiksel bilgisayar programlar kullanmak en gvenilir yoldur.
statistiksel bilgisayar programlar, zmlemelerde kullanlan formller ve bu formllerin nasl
uygulanmas gerektii konusunda olduka kolaylk salamaktadr.
Bu aamada en nemli konu deerlendirmeyi yapacak kiinin, istatistiksel zmlemenin ne olduu,
hangi verilerle hangi zmlemelerin yaplabilecei ve sonularn nasl yorumlanaca konusunda bilgi
sahibi olmasdr. Deerlendirme ekibinde bu yeterliklere sahip igren yoksa iletme dndan da bu
hizmet satn alnabilir.
Uygun istatistiksel yntemlerle zmlenen veriler, deerlendirme amalar dorultusunda
yorumlanr. Baka bir deyile, ortaya kan sonulara bir anlam verilir. Deerlendirmecinin yorumu
ortaya kan lme sonularna dayand lde nesnel olacaktr. lme sonularna dayanmayan
yorumlar yapmamaya zen gsterilmelidir nk znel yorumlar deerlendirme srecinin baars
hakknda bir gsterge olamaz.

Raporlatrma
Deerlendirme srecinin son aamasdr. Raporlatrma, deerlendirme srecini belgeleme, st ynetime
bilgi salama, katlmclara geribildirim verme, yol gsterme ve ileride yaplacak deerlendirmeler
konusunda kaynak oluturma asndan byk nem tamaktadr.
Deerlendirme raporunda, deerlendirme srecinin btn aamalar aklamalaryla birlikte ayr ayr
balk olarak yer almaldr. Bu raporda, deerlendirmeye niin gereksinim duyulduu, tasarm, verilerin
toplanmas, zmlenmesi, yorumlanmas, neriler, eylem planlar, deerlendirme srecinde yer alan
katlmclarn ve deerlendirici ekibin sorumluluklar ayrntl olarak yer almaldr.
Raporda istatistiksel olarak zmlenen verilerin herkes tarafndan kolaylkla alglanmas ve
anlalmas iin grsellerin kullanlmas nerilmektedir. lenmi veriler ve hesaplamalarla ortaya kan
sonular; tablolar, grafikler, diyagramlar ya da ekillerle ifade edildiinde daha kolay anlalmaktadr.
Deerlendirme sonular, hedef kitleye gre ayrntl ya da genel ifadelerle sunulmaktadr. rnein,
eitim ve insan kaynaklar blm iin ok ayrntl, st ynetim iin zet ve iletmenin teki alanlar
iin zet ya da ok ksa bir sonu raporu yeterli olabilir. Sonu raporu; toplant, elektronik posta ya da
rgtsel yaynlar araclyla alanlara duyurulabilir.
Sonu olarak, hazrlanan deerlendirme raporu, zellikle uygulanan eitim programndaki
iyiletirmeler ve gelecek uygulamalar iin olduka nemlidir.

161

zet
letmeler her yl eitim programlarna nemli
miktarda yatrm yapmaktadrlar. Bu anlamda
iletmeler, eitimleri kendi baarlarnda fark
yaratmak iin bir strateji olarak grmektedirler.
Dolaysyla eitimlerin ktlarn lmek ve
sonular deerlendirmek iletmeler iin byk
nem tamaktadr. Baka bir deyile iletmeler,
eitim etkililiini lmek istemektedirler.
Eitimin etkililii, iletmenin ve eitime katlan
igrenlerin eitimden grd yarar ifade
etmektedir.

Gnmzde en ok kullanlan deerlendirme

yaklam Kirkpatrick/Phillipsin Be Aamal
Deerlendirme
Modelidir.
Bu
modelde,
ncelikle katlmclarn eitimle ilgili tepkileri
llr, daha sonraki aamada eitimin amalar
dorultusunda katlmclarn bilgi ve becerileri ne
oranda rendikleri saptanr. nc aamada,
yeni bilgi ve becerilerin katlmclar tarafndan i
ortamna ne oranda aktarld belirlenmeye
allr. Drdnc aamada, uygulanan eitim
programnn iletmeye salad faydalar
saptanr. Beinci ve son aamada ise, eitim
yatrmnn geri dn hesaplanr.

Eitim sonularnn deerlendirilmesi, eitime

katlan bireylerin eitim hakkndaki grlerinin,
edinilen bilgi ve beceri deiikliklerinin ve
rgtsel kazanmlarn belirlenmesidir.

Eitim sonularnn deerlendirilmesi srecinde

hangi aama kullanlrsa kullanlsn, ilevsel bir
deerlendirme yapabilmek iin uyulmas gereken
baz temel ltler bulunmaktadr. Bunlar;
kullanllk, yaplabilirlik, uygunluk ve doruluk
ltleridir.

Eitim programlarnn bireyin ve iletmenin

amacna ulap ulamadn belirlemek, eitim
programlarnn
iyiletirilmesine
katkda
bulunmak, igrenlerin baarsn izlemek,
eitimin devam edip etmemesine karar vermek,
belgeleme yapabilmek ve yeni kararlara temel
oluturabilmek
iin
eitim
sonularnn
deerlendirilmesi gerekmektedir.

Deerlendirme srecini iyi ynetebilmek iin

deerlendirme srecine karar verdiimiz andan
itibaren sonu raporunun yazlmasna kadar
geen srete izlenmesi gereken baz aamalar
bulunmaktadr. Bu aamalar; deerlendirmenin
tasarm, verilerin toplanmas, zmlenmesi,
yorumlanmas ve raporlatrlmasdr. Hiyerarik
biimde ilerleyen bu aamalar etkili biimde
uygulanrsa, deerlendirme sonucu da o kadar
kullanl ve uygulanabilir olabilecektir.

Deerlendirmenin
amalar
byk
nem
tamaktadr, nk deerlendirmede kullanlacak
ltler,
deerlendirmenin
amacna
gre
deiiklik gstermektedir. Bu nedenle hangi
amala deerlendirme yaplacana karar
verilmesi, deerlendirme srecinin baarsn
belirlemektedir.
Deerlendirme, iletmenin amalaryla ilikili
olarak eiti zamanlarda yaplmaktadr. n
deerlendirme, gereksinimlerin ya da eitimde
nkoul olabilecek bilgi ve becerilerin
belirlenmesine ilikin kararlar alabilmek iin; ara
deerlendirme, gelitirilen eitim uygulanmadan
nce test etmek iin; son deerlendirme, eitimin
gelecekteki
kullanmna
ilikin
kararlar
oluturmak iin, izleme deerlendirmesi,
eitimlerin uzun dnemli etkilerini aratrmak
iin yaplmaktadr.

162

Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerden hangi zellik dorudan
llebilir?

6. Deerlendirme srecinin hangi aamasnda

deerlendirici kiilerin sorumluluklar belirlenir?

a. nbilgi

a. Raporlatrma

b. Arlk

b. Verilerin toplanmas

c. Yetenek

c. Tasarmlama

d. Zek

d. Verilerin zmlenmesi

e. renme biimi

e. Deerlendirmeye kakar verilmesi

2.
Aadaki
ifadelerden
hangisi
son
deerlendirmenin amalarndan biri deildir?

7. Aadakilerden hangisi bireylerin yeni bilgi

ve becerileri ne oranda rendiini len bir
aratr?

a. Katlmclarn nbilgilerini belirlemek

a. doyumu lei

b. st ynetime geribildirim vermek

b. Baar testi

c. Program iyiletirmek

c. Anket

d. Katlmclarn baarlarn saptamak

d. Tutum lei

e. Eitimin etkiliiyle ilgili veri salamak

e. Gdlenme lei

3. Aadaki deerlendirme yaklamlarndan

hangisinde katlmclarn eitimle ilgili gr ve
nerileri toplanr?

8. Aadakilerden hangisi nesnel yantl test tr

deildir?

a. Eitim yatrmnn deerlendirilmesi

a. Serbest yantl testler

b. Sonularn deerlendirilmesi

b. Doru-yanl testleri

c. Davranlarn deerlendirilmesi

c. oktan semeli testler

d. renmenin deerlendirilmesi

d. Boluk doldurmal testler

e. Tepkinin deerlendirilmesi

e. Eletirmeli testler

4. Aadakilerden hangisi bir deerlendirme

lt deildir?

9. Aadaki zelliklerden hangisi bir lme

aracnn farkl zamanlarda tutarl lm yaptn
belirtir?

a. Yaplabilirlik

a. Etkililik

b. Kullanllk

b. ekicilik

c. Doruluk

c. Geerlik

d. Krllk

d. Gvenirlik

e. Uygunluk

e. Uygunluk

5. Aadaki deerlendirme yaklamlarndan

hangisinde bireyin rendiklerini i banda ne
oranda uygulad llmeye allr?

10. Eitim sonularn deerlendirme raporu

kimlere sunulabilir?

a. Eitim yatrmnn deerlendirilmesi

a. letmenin hissedarlarna

b. Sonularn deerlendirilmesi

b. Mterilere

c. Davranlarn deerlendirilmesi

c. Reklam irketlerine

d. renmenin deerlendirilmesi

d. Yan sanayinin st ynetimine

e. Tepkinin deerlendirilmesi

e. letmenin insan kaynaklar blmne

163

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde 2
n deerlendirme yaplrken genel olarak iki
ama dikkate alnmaktadr. Birincisi; eitim
programna katlan bireylerin, o konunun n
koulu olabilecek nitelikteki giri davranlarna
ne oranda sahip olduklarn belirlemektir. kincisi
ise, verilen eitim programnn ngrd bilgi
ve becerileri, katlmclarn ne oranda sahip
olduklarn belirlemektir. kinci olarak aklanan
bilgi, gerekte katlmclarn ntest puanlardr.
Bu puanla, ayrca ayn katlmclardan eitim
program sonras elde edilen sontest puanlar
arasnda karlatrma yaplarak katlmclarn
baarlaryla ilgili genel bir deerlendirme
yapabiliriz.

1. b Yantnz yanl ise Eitimde lme ve

Deerlendirme balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
2. a Yantnz yanl ise Son Deerlendirme
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
3. e Yantnz yanl ise Deerlendirme Trleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
4. d Yantnz
yanl
ise
Deerlendirme
ltleri balkl konuyu yeniden gzden
geiriniz.
5. c Yantnz yanl ise Deerlendirme Trleri
balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
6. c Yantnz
yanl
ise
Deerlendirme
Srecinin Aamalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

Sra Sizde 3
lme ve deerlendirme alannda renme
ktlaryla test maddeleri arasndaki iliki
sorgulandnda test maddelerinde yer alan
yklemlerin llebilir ve gzlenebilir olmasna
zen gsterilir. Kavrama dzeyinde bir renme
ktsn lmek iin test maddesinde betimleme,
aklama, belirleme ya da zetleme gibi bireyden
istenen tepki trleri yazlabilir. rnein,
Aadaki resimlerde gsterilen gvenlik
kurallarn aklaynz. Analiz dzeyinde bir
renme ktsn lmek iin test maddesinde
ayrt etme, zmleme, hesaplama, karlatrma,
eletirme, tartma, snflandrma ya da zme
gibi bireyden istenen tepki trleri yazlabilir.
rnein, Yeni eilimlere dayal olarak insan
kaynaklar eitiminin geleceini tartnz. Bu
konuda ayrntl bilgi iin, lme ve
deerlendirme ya da eitimde program gelitirme
kitaplarnda yer alan retim Amalarnn
Snflandrlmas balkl konulara baklabilir.

7. b Yantnz yanl ise Veri Toplama Aralar

balkl konuyu yeniden gzden geiriniz.
8. a Yantnz yanl ise
Aralar. balkl konuyu
geiriniz.

Veri Toplama
yeniden gzden

9. d Yantnz yanl ise lme Aralarnda

Bulunmas Gereken zellikler balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.
10. e Yantnz yanl ise Raporlatrma balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde Yant Anahtar

Sra Sizde 1
llecek zellik somut olarak dorudan
gzlenebiliyor ve llebiliyorsa buna dorudan
lme dediimizi daha nce aklamtk.
rnein; arlmz, boyumuzun uzunluu ve
sahip olduumuz kitaplarmzn says gibi
fiziksel zellikler dorudan llebilir. Dolayl
lmede, llecek zellik dorudan deil de
kendisiyle ilgili olduu kabul edilen baka bir
deiken gzlenerek llmektedir. rnein;
zek, yetenek, nbilgi, renme biimi, tutumlar,
gdlenme, denetim oda, kiilik zellikleri ya
da inanlar dolayl lmeyle llebilmektedir.

164

Yararlanlan Kaynaklar
ASTD. (2009). The Value of Evaluation:
Making Training Evaluations More Effective:
Executive Summary. Alexandria, VA: ASTD

Noe, R. A. (2009). nsan Kaynaklarnn

Eitimi ve Gelitirilmesi
(ev. C.etin).
stanbul: Beta.

Aydn, . (2011). Kamu ve zel Sektrde

Hizmet i Eitim El Kitab. Ankara: Pegem
Akademi.

Phillips, J. J. (1991). Handbook of Training

Evaluation and Measurement Methods. (2nd
ed.). Houston, TX: Gulf.

Atlgan, H. (2011). Doru-Yanl Testleri. inde

H. Atlgan. (Ed.). Eitimde lme ve
Deerlendirme (ss.203-222). Ankara: An.

Phillips, J. J. (1996a). Measuring ROI: The Fifth

Level of Evaluation. Technical & Skills
Training, 10-13.

Erku, A. (2006). Snf retmenleri in

lme ve Deerlendirme: Kavramlar ve
Uygulamalar. Ankara: Ekinoks.

Phillips, J. J. (1996b). How Much is the Training

worth? Training and Development, 50(4), 2024.

Gegez, A. E. (2010). Pazarlama Aratrmalar

(3. Bask). stanbul: Beta.

Phillips, J. J. (1998a). ROI: The Search for Best

Practices. In D. L. Kirkpatrick (Ed.) Another
look at Evaluating Training Programs (pp.
210-215). Alexandria, VA: ASTD.

Hassett, J. (1992). Simplifying ROI. Training,

29 (9), 53-57.

Phillips, J. J. (1998b). What Was the Training? In

D.L. Kirkpatrick (Ed.) Another Look at
Evaluating Training Programs (pp. 216-219).
Alexandria, VA: ASTD.

Joint Committee on Standards for Educational

Evaluation. (JCSEE). (1981). Standards for
Evaluations
of
Educational
Programs,
Projects, and Materials. NY: McGraw-Hill.

imek, A. (2000). Eitim letiimi. Eskiehir:

Anadolu niversitesi.

Kirkpatrick, D. L. (1998). Great Ideas Revisited

(p.3-8). In D. L. Kirkpatrick (Ed.) Another Look
at Evaluating Training Programs. Alexandria,
VA: ASTD.

imek, A. (2009). retim Tasarm. Ankara:

Nobel.
Tekin, H. (1996). lme ve Deerlendirme (10.
Bask). Ankara: Yarg.

Kirkpatrick, D.L. (2000). Evaluating Training

Programs: The Four Levels. In G.M. Piskurich,
P.Beckschi & B.Hall (Eds.). The ASTD
Handbook of Training Design and Delivery
(pp. 133-146). NY: McGraw-Hill.

United Nations. (2001). Train the Trainer:

Training
Fundamentals,
Instructors
Reference Manual. NY: United Nations.

Kusek, J. Z. & Rist, R. C. (2004). Ten Steps to a

Results-Based Monitoring and Evaluation
System: A Handbook for Development
Practitioners. Washington, DC: The World
Bank.

165

Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Seilmi iletmelerde eitim ve gelitirme almalarnn durumunu aklayabilecek,
letmelerdeki eitim ve gelitirme sistemlerinin ortak ynlerini belirtebilecek,
Eitim ve gelitirme almalarnn iletmelere gre farkllaan ynlerini tartabilecek,
letmelerdeki eitim ve gelitirme almalarnn iyiletirmeye ak alanlarn belirtebilecek,
Seilmi iletmelerde eitim ve gelitirme etkinliklerinde gzlenen yeni eilimleri tartabilecek
bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz.

Anahtar Kavramlar
Eitim Gereksinimi

renme Modl

Geliim Olana

Eitim birlikleri

Eitim Akademisi

Akreditasyon

lme ve Deerlendirme

Eitim Atamas

Eitim Program

ve D Eitimci

indekiler

Giri

Ko Topluluu Eitim ve Gelitirme almalar

Arkas Holding Eitim ve Gelitirme almalar

Eti Eitim ve Gelitirme almalar

Trkcell Akademi Eitim ve Gelitirme almalar

Yap Kredi Akademi Eitim ve Gelitirme almalar

Sonu

166

Kurumsal Uygulamalar
ve Yeni Eilimler
GR
letmeler deer zincirlerinde bulunan tm paydalarn renme ve geliimlerine katkda bulunmak
amacyla sahip olduklar i ve d kaynaklardan yararlanarak eitim ve gelitirme almalar
yrtmektedirler. Baz iletmelerde bu hizmetler daha ok alanlara dnk olarak gerekletirilirken
bazlarnda bayileri, tedarikileri, hatta alanlarn ailelerini bile kapsamaktadr (imek & Erolu,
1998). Ayn ekilde, baz iletmelerdeki eitim ve gelitirme hizmetleri stratejik bir etkinlik olarak ve
belirli programlara bal biimde yrtlrken bazlarnda daha esnek ve ak uygulamalar sz
konusudur.
Bu blmde Trkiyenin nde gelen baz iletmelerindeki eitim ve gelitirme sistemleri tantlmtr.
Bunu yaparken eitim ve gelitirme konusundaki kurumsal uygulamalar olabildiince tm boyutlaryla
ele alnmtr. Baka bir deyile, eitim gereksinimlerinin saptanmasndan iyiletirme almalarna kadar
ilgili btn bileenler asndan zmlemeler yaplmtr. Buradaki ama, seilmi iletmelerdeki
uygulamalarn, bu kitabn nceki blmlerinde yaplan kuramsal aklamalarla ilikisini ortaya koymak
olarak belirlenmitir.
unu da zellikle belirtmek gerekir ki, seilmi iletmelerdeki eitim ve gelitirme almalar
ncelikle kendi yneticileri ve uzmanlar tarafndan aklanmtr. Daha sonra blm yazar ve editrler
tarafndan kitabn btnln salamak zere baz deiiklikler yaplmtr. Bu deiikliklerin nemli
bir blm zetleme ve ksaltma eklinde olmutur. Anlatmda kullanlan dil her iletmenin kendi
kimliinin ve yaklamnn bir paras olarak grld iin kk dzeltmeler dnda pek
deitirilmemitir. Ancak anlalabilirlie ve kavramlarn uyumuna zellikle dikkat edilmitir.

KO TOPLULUU ETM VE GELTRME ALIMALARI

Ko Topluluu bnyesinde yer alan irketlerde uygulanan eitim ve geliim sreleri, kendi iinde ortak
noktalar barndrmakla birlikte, irketten irkete farkllklar da gstermektedir. Bununla birlikte topluluk
bnyesindeki birok irket, eitim ve geliim planlama altyaps olarak KoAkademiyi kullanmaktadr.
Bu yzden, genel bir ereve ortaya koymas nedeniyle, eitim ve geliim sreleri KoAkademi bal
altnda aklanmtr. Ancak buna gemeden nce Ko Topluluunun yaps hakknda ksaca bilgi
vermek, neden KoAkademi gibi bir altyapnn gelitirildiini anlamak asndan yararl olacaktr.

Ko Topluluu
Ko Topluluu 1926'da balayan yolculuuna geliim ve verimlilie odakl byme stratejisiyle devam
etmektedir. Ko topluluu; cirosu, ihracat, MKB'deki pay ve alan says ile Trkiye'nin en byk
irketler topluluudur. Ulusal ve uluslararas platformda ald dllerle Trkiye ekonomisinin itici gc
olan ve dnyadaki konumunu srekli glendiren Ko Holding bugn dnyann ilk 500 irketi
arasndadr.
Ko Topluluunda enerji, otomotiv, dayankl tketim ve finans ncelikle younlalan sektrlerdir.
Bunun dnda topluluk bnyesinde gda, perakende, turizm, bilgi teknolojileri ve inaat sektrlerinde
etkinlik gsteren irketler de yer almaktadr. Bu adan bakldnda Ko Topluluu, olduka farkl
sektrlerde etkinlik gsteren ve bnyesinde birok irketi barndran byk bir topluluktur.
167

Ko Topluluu hakknda gncel bilgilere www.koc.com.tr adresinden ulalabilir.

Her ne kadar byk bir grubun paras olsalar da, irketlerin kendi ilerinde bamsz ynetim
mekanizmalar vardr. Eitim ve gelitirme srelerini dndmzde de durum ayndr. Her irketin
kendi eitim ya da insan kaynaklar blm, eitim btesi ve bu alanda grev yapan profesyonelleri
bulunmaktadr. Bu irketler, alanlarnn geliimi iin gerekli yatrm kararlarn kendileri vermekte ve
bu sreleri kendi dinamiklerine gre ynetmektedirler.
irketler ve sektrler ok farkl olsa da eitimin ok da deimeyen doas gerei- uygulanan eitim
srelerinde aynlk ya da benzerlikler bulunmaktadr. Bununla birlikte, birok irketin ayn konularda
eitim hazrlama ya da satn alma araynda olduu da gzlenmektedir. Srelerini ynetmek iin her
irket ayr ayr sistem ya da teknolojik altyap yatrmlar yapabilmektedir. Bir irkette retilen bir bilgi,
eitim ya da renme nesnesi baka bir irkette de kullanlabilmektedir. Bu gibi ortak noktalardan
hareketle, eitim ve gelitirme alannda sinerji ve verimlilik yaratma adna nemli frsatlarn bulunduu
grlmtr. te bu frsatlar, KoAkademinin domasnda itici g olmutur. 2005 ylnda yaama
geen ortak bir geliim planlama ve renme platformu olan KoAkademi, Ko Topluluunun en nemli
deerlerinden birisi olarak ilevini srdrmektedir.

Ko Akademi
KoAkademi, Ko Topluluu irketlerindeki alanlarn geliimini destekleyecek etkinliklerin, toplulukirket-kii gereksinimleri gz nnde bulundurularak planland ve gerekletirildii bir eitim, geliim,
renme ve paylam platformudur. Topluluk bnyesinde yer alan tm irketler bu platformu tm
ilevleri ile ya da ksmen kullanabilirler.

KoAkademi alanlar iin ne tr olanaklar salayabilir?

KoAkademinin tam olarak ne olduu ya da ilgili kesimlerce nasl algland konusunda ne kan
grleri aadaki ana balklar altnda zetlemek olanakldr:
KoAkademi btnleik bir bireysel geliim planlama sistemidir.

nsan kaynaklar veri taban, performans deerlendirme gibi teki insan kaynaklar sistemleriyle
btnleik olarak almaktadr.

Topluluk irketlerindeki her alann bireysel geliim planlamas yapmasna olanak tanyacak
ara ve i aklarn ierir.

Bnyesinde 360 derece yetkinlik deerlendirmesine, e-eitimlerin ynetilmesine, snav ve

testlerin yaplabilmesine ve eitli raporlarn alnabilmesine olanak tanyacak alt sistemleri
barndrr.

Hem topluluk iinde tutulan, hem de topluluk dndan gelen eitli renme kaynaklarna eriim
entegrasyonlar yaplmtr.

KoAkademi bireysel renme ve performans destek sistemidir.

KoAkademi kendi iinde bireysel renme kaynaklar barndran bir renme platformudur.

renme kaynaklar iinde elektronik eitimler, makaleler ve OPAL (Online Performance and
Learning) vardr. OPAL bir eit renme ve bilgi destek platformudur.

alanlar istedikleri zaman bu renme kaynaklarna iyerinden ya da i dnda istedikleri

yerden ulaabilirler.

168

Bu kaynaklar hem uzun vadeli bireysel geliim amacyla hem de i yaamnda karlalan
sorunlarn stesinden gelebilmek iin rehber niteliindedir.

Tm irketlere ak olan bu ortak kaynaklara ek olarak her irket kendine zg renme

kaynaklarn yine KoAkademi zerinden alanlarna sunabilir.

KoAkademi lme ve deerlendirme sistemidir.

Eitim ncesi gereksinim belirleme ve sonras etkinlik deerlendirme srelerinde KoAkademi

deerlendirme aralar kullanlabilir.

Gereksinim belirleme aamasnda her trl yetkinlik, bilgi ve beceri deerlendirmesi

KoAkademi zerinden yaplabilir.

Mevcut durum deerlendirmeleri yaplabildii gibi, gelecee ynelik hazr olma ya da

potansiyel deerlendirmesi de yaplabilir.

Eitim sonras memnuniyet deerlendirmeleri yine KoAkademi zerinden yaplr.

stenilen eitime snav ya da test eklenerek renme deerlendirmesi yaplabilir. Testler; ntest
ve sontest olarak ya da bunlardan yalnzca biri olarak uygulanabilir.

Davran ya da eitimin performansa etkisi de KoAkademide yer alan deerlendirme aralar

kullanlarak llebilir.

KoAkademi Ko Topluluu lider ve yneticilerinin geliimine destek olur.

Topluluk leinde lider gelitirme programlar KoAkademi bnyesinde yrtlr.

Buradaki temel ama Ko Topluluunu gelecee tayacak yneticilerin hazrlanmasdr.

Topluluk genelinde ortak bir liderlik dili ve kltrnn oluturulmasnda bu programlar son
derece nemlidir.

irketler arasnda hareketlilii ve rotasyonu kolaylatrr.

Bu programlar farkl irket ve sektr deneyimlerinin paylalmas asndan son derece nemli
renme frsatlar yaratr.

Topluluk bnyesinde bulunan irketlerin benzer programlar ayr ayr gelitirmesine gerek
kalmaz.

KoAkademi, renme ve geliim kaynaklar ile topluluk irketleri arasnda bir kprdr.

Eitim ve geliim hizmeti salayan tedarikiler ya da kiiler KoAkademiye web zerinden ye

olabilirler.

KoAkademi bnyesine katlan tedarikiler sunduklar tm eitim ve geliim hizmetlerini

sistemde kendileri tanmlayabilir.

Bu sayede her topluluk irketi yzlerce tedariki tarafndan tanmlanm binlerce eitim ve
geliim etkinlii arasndan arama yapabilir, gereksinimlerine en uygun olanaklar kullanabilir.

KoAkademi, topluluk genelinde var olan ortak geliim gereksinimlerini belirler, bu alanlar iin
en uygun tedarikileri aratrr ve topluluk irketleri adna anlamalar yapabilir.

Tedariki ve zm seimi konusunda oluan bilgi birikimiyle, en baarl renme ve geliim

zmlerine en az yanlma pay ulamak mmkn olur.

KoAkademi renme ve geliim iletiimini kolaylatran sosyal bir platformdur.

Bir irketteki baarl ve baarsz uygulamalar teki irketlere duyurulabilir.

Tedarikilerin sunduu hizmet ve frsatlardan tm irketler kolaylkla haberdar edilebilir.

Bir irketin kendisi iin tanmlad eitimler teki irketler tarafndan incelenip kullanlabilir.
169

alanlarn yaptklar deerlendirmeler sonucunda ortaya kan tedariki ya da eitmen puanlar

tm topluluk irketleri tarafndan grntlenebilir.

Farkl irketlerden alanlar belirli konularda bilgi ve deneyimlerini paylaabilir. Bu anlamda

KoAkademi ayn zamanda sosyal bir renme ortamna dnmektedir.

KoAkademinin ne olduu sorusunun yant niteliindeki tm bu maddelere bakldnda n plana

kan noktalar u ekilde zetlemek olanakldr:
a.

KoAkademi tipik bir irket akademisi deildir. irketler st yaps nedeniyle yalnzca bir
irketin geliim srelerine odaklanan akademilerden farkldr. Topluluk bnyesindeki irketleri,
irketlerdeki alanlar, tedarikileri ve teki renme kaynaklarn bir araya getiren sanal bir
platformdur.

b.

ncelikli olarak tm irketler iin ortak olan konulara odaklanr. Bu alanlar iin programlar
gelitirir ya da anlamalar yapar. Bunlarn dnda irketlerin kendi i alanlaryla ilgili konular
onlara brakr. irketler, KoAkademi iindeki tedariki ve eitim havuzlarndan yararlanarak
baka geliim gereksinimleriyle ilgili planlamalarn yapabilir.

c.

KoAkademi irketlerin kendi akademilerini ya da kurumsal niversitelerini kurmalarna bir

engel deildir. Tam tersine, irket dzeyindeki kurumsal akademi yaplar KoAkademinin
tamamlaycs niteliindedir. Kald ki, kurumsal akademilerin altyaps olarak da KoAkademi
kullanlabilir.

d.

Topluluk bnyesinde dank bir yap sz konusu olduu iin KoAkademi iinde e-renme
olanaklar ok nemlidir. KoAkademi tm irketlerin ilgilenebilecei renme kaynaklarn
gelitirir ya da bu ynde anlamalar yapar. Topluluk irketleri bunun dnda kendi ekaynaklarn gelitirip KoAkademi zerinden alanlarna sunabilir.

e.

KoAkademi iindeki tm ara ve sistemler topluluk irketlerinin i srelerine yardmc olacak

ekildedir ve irket eitim blmlerini glendiren bir yaps vardr. Bu adan bakldnda
KoAkademi, eitim ve geliim srelerini yneten bir kurumsal kaynak planlama sistemi
niteliindedir. Srecin tm aamalarnn ynetilmesi, raporlanmas ve her trl renme
hareketinin kaydnn saklanmas olanakldr.

f.

Eitim ve geliim kaynaklarnn Topluluk irketleri arasnda daha ok paylalmasn, bir irkette
biriken bilgi ve oluan deneyimden teki irketlerin haberdar olmasn ve bu geliim sinerjisiyle
tek tek renen irketlerden renen bir toplulua doru dnm hedeflemektedir.

KoAkademi sunduu yeni geliim programlar, eitlenen renme kaynaklar ve daha ok sosyal
renme olanaklar ile her geen gn zenginlemektedir. leyii ve sunduu hizmetlerle hem tedariki
saysnda hem de yararlanan irket saysnda srekli art gzlenmektedir.
KoAkademi tipik bir irket akademisi olmayp tm Ko Topluluu
iletmelerine hizmet vermektedir.

KoAkademi Geliim Planlama Sreci

Geliim planlama, bir alan iin en doru ve ncelikli geliim alanlarnn ortaya karlmas ve bu
alanlar iin en uygun geliim etkinliklerinin belirlenmesi srecidir. Bu srete alann kendisi ve
yneticisi etkin olarak grev alr. irket insan kaynaklar ya da eitim profesyonellerinden oluan
KoAkademi irket Yneticileri de alanlara rehberlik yapar. Ayrca sistemin ynetimi, irket iindeki
altyapsnn hazrlanmas da KoAkademi yneticilerinin grevidir. Gerekli hazrlklar tamamlandktan
sonra genel bir geliim planlama sreci aadaki ekilde ilerleyebilir.

Geliim Gereksinimlerinin Saptanmas

Srecin en nemli aamas doru geliim gereksinimlerinin belirlenmesidir. Zira bundan sonraki tm
planlama ve yatrm kararlar, belirlenen gereksinimlerin doru ve gerekli olduu varsaymna gre
alnmaktadr. Bunun iin geliim gereksinimlerini belirleyen tm kaynaklar dikkatli bir ekilde incelenir
170

ve n plana kan alanlar geliim gereksinimi olarak deerlendirilir. Geliim gereksinimlerini grnr
klan sre ve kaynaklar aadaki gibidir:

Yetkinlik deerlendirmelerinde geliime ak kan alanlar

Bilgi/beceri deerlendirmelerinde geliime ak kan alanlar

Performans hedeflerini gerekletirmek iin gelitirilmesi yararl alanlar

Performans sorunlarn gidermek iin zerinde durulmas gereken alanlar

Yaplan iin ya da pozisyonun gerektirdii alanlar

Sonraki pozisyonlara hazrlanmak iin imdiden gelitirilmesi yararl alanlar

Yeni sorumluluk ya da grevlerde baarl olmak iin gelitirilmesi ncelikli alanlar

Bireysel olarak gelitirilmesi nemli olarak hissedilen alanlar

Yneticilerin alanlar iin nemli grd alanlar

Yasal zorunluluk olduu iin gelitirilmesi gereken alanlar vb.

Gereksinimlerin kayna genel olarak deerlendirildiinde, en nemli belirleyicinin halen yaplan ya

da yaplmas olas iler olduu sylenebilir. Bu nedenle, geliim planlama sreci i ve performans
planlama sreleri ile e zamanl ve btnleik bir ekilde ilerlemektedir. Her yln banda topluluk ve
irketler tarafndan i hedefleri belirlenir ve bunun iin gerekli makro planlamalar yaplr. Daha sonra
hedeflerin yaylm sreci balar ve irket dzeyinde belirlenmi genel hedefler birimlere, blmlere ve en
sonunda kiilere kadar indirgenir. Bu sre sonunda topluluun, her irketin, irket iindeki her ynetim
biriminin ve bu birimlerdeki alanlarn hedefleri belirlenmi olur.
Bu srada ya da hedefler belirlendikten sonra olas geliim gereksinimleri de sorgulanmaya balanr.
Burada srekli olarak sorulan soru udur: Bir alann kendi payna den performans gsterebilmesi
iin hangi alanlarda kendini gelitirmesi gerekir? Bu soruyu her alan kendisine sorar, yneticileri
alanlar iin dnr, irketteki eitim ve geliimden sorumlu kiiler de kurumsal dzeyde
gereksinimlere odaklanr. Bu sorgulamalar i planlama takvimine bal olarak yln banda youn olarak
yaplsa da aslnda hi durmaz ve farkl younluklarda devam eder. Geliimin doas gerei, her zaman
yeni bir geliim gereksinimi kabilir ya da yeni bir gereksinimin farkna varlabilir.
Geliim gereksinimlerinin ncelikli kayna yaplan ilerdir ancak bu ilerin ne olduu kadar nasl
yapld da ayn oranda nemlidir. Nasl sorusunun yant yetkinliklerde gizlidir. Yetkinlikler, her
alann mkemmel performansa ulaabilmesi iin sergilemesi beklenen davran kalplardr. Bu
davranlar bilgi, beceri ve tutum ieren ifadeler eklinde ok ayrntl olarak tanmlanmtr. Ko
Topluluu yetkinlik modelinde dokuz adet yetkinlik bulunmaktadr. Takm almas, iletiim, yaratclk,
mteri odakllk gibi genel yetkinlik balklar altnda temalar ve temalar altnda onlar aklayan
davransal gstergeler yer almaktadr. stelik bu yetkinlikler ynetim dzeylerine gre de
farkllamaktadr. rnein, ie yeni balayan bir kii iin takm almas yetkinlii, kiinin takma olan
katklarn tanmlayan davranlar ierirken; bir st dzey yneticinin takm almas yetkinlii iinde
irketteki tm takmlarn etkin bir ekilde koordine edilmesi ve altrlmas ile ilgili gstergeler
bulunmaktadr. Anlalaca gibi, yetkinlikler yaplan iten, fonksiyondan ve sektrden bamsz olup
herkesi kapsayan genel davran kalplardr. Bir kiinin yetkinlikleri ne oranda geliirse o kiinin
performansnn da o oranda artaca varsayldndan yetkinlikler de nemli bir geliim gereksinimi
kaynadr.
KoAkademide yetkinlik; bilgi, tutum ve beceri ieren davranlarn deerlendirilmesini mmkn
klan aralar yer almaktadr. steyen topluluk irketi, istedii dnemde, yetkinlik, bilgi ya da beceri
deerlendirmelerini KoAkademi zerinden yapabilmektedir. Deerlendirmeler topluluk yetkinlik modeli
zerinden olabilecei gibi irketlerin kendilerine zg yetkinlik modelleri zerinden de yaplabilir.

171

Bu deerlendirmelerin en byk avantaj ok boyutlu ya da 360 derece olarak yaplabilmesidir.

nceden belirlenmi davran setleri zerinden her alan kendisini deerlendirir. Yneticileri ayn set
zerinden alanlarn ya da tam tersi olarak alanlar yneticilerini deerlendirebilirler. Bununla
birlikte bir alan yakndan tanyan kiiler de yine ayn set zerinden o alana geribildirim verebilirler.
Geribildirim veren kii, alann i arkada, mterisi ya da tedariki olabilir. Tm bu deerlendirmeler
tamamlandnda bir alan kendini nasl gryor, yneticisi ve varsa astlar onu nasl gryor ve onu
yakndan tanyan kiilerce nasl grlyor gibi konular net bir ekilde ortaya kar. Bu tablo geliim
gereksinimlerinin nceliklendirilmesinde gvenilir bir hareket noktas niteliindedir.
KoAkademi iinde herkesin bir geliim profili bulunmaktadr. Bu profil, geliim gereksinimi
kararlarn verirken gerekli olabilecek tm bilgilerin yer ald bir ekrandr. Kiinin rgtsel bilgileri,
ondan beklenen yetkinlikleri, performans kart, kariyer hedefleri, gl ve geliime ak yanlar ve bunun
gibi bilgiler geliim profilini oluturur. Yetkinlik ve beceri alanlar iin deerlendirme yapldysa sonular
karlatrmal olarak yine bu ekrana gelir. KoAkademi geliim planlama sreci de genelde bu ekrandan
balar; ilgili dnemde gelitirilmesi gereken geliim alanlar burada belirlenir ve nceliklendirilir. Bunun
dnda gzlem, grme, odak kme almas, deerlendirme anketleri, iklim ve ballk aratrmalar
gibi sistem dnda ilerleyen deerlendirme ve analizler de geliim gereksinimlerinin belirlenmesine katk
salayan kaynaklardr.

Geliim Etkinliklerinin Belirlenmesi

Gereksinimler belirlendikten sonraki aama en uygun geliim etkinliinin belirlenmesidir. Geliim
etkinlii, renme ve geliime katk salayabilecek tm etkinlikleri ieren genel bir tanmlamadr.
Geliim etkinlii geleneksel anlamda snflarda yaplan eitimler olabilecei gibi bireysel ya da bir grup
iinde gerekleen renmeleri de ierebilir. Birka saatlik ksa bir sre olabilecei gibi birka yla
yaylan bir program da olabilir. Yz yze gerekleebilecei gibi teknolojiye dayal olarak uzaktan da
gerekleebilir. Dolaysyla geliim gereksinimlerinin giderilmesinde bir ekilde yararl olabilecek her
trl etkinlik bu kapsamda KoAkademi geliim planlarnda yer alabilir.
Bu adan bakldnda, kullanlabilecek geliim etkinliklerinin KoAkademi iinde tanml olmas
nemlidir. Burada sistem farkl kaynaklardan beslenebilir. Bunlardan biri KoAkademi tedarikileri
olarak belirtilebilir. Eitim ve geliim hizmeti sunan tedarikiler KoAkademiye web zerinden ular,
hem kurumlarn tantr hem de sunduklar eitim ve geliim hizmetlerini KoAkademiye tanmlar.
Tanmlanan tm etkinlikler topluluk irketlerinde yer alan KoAkademi yneticileri tarafndan grlr,
uygun grlenler irket iinde kullanma alnr. Bunun dnda irket KoAkademi yneticileri de
istedikleri geliim etkinliini sisteme tanmlayabilirler. Bunlar genelde irketin kendi iinde gelitirdii
eitimler ya da teki renme materyalleri olmaktadr. sterlerse bu etkinlikleri baka irketlerin
kullanmna da aabilirler. Bunun yan sra Topluluk sistem yneticisi de tm irketlerin kullanabilecei
ekilde geliim etkinlii tanmlamas yapabilir.
Bir yandan yeni geliim etkinlikleri sisteme tanmlanrken te yandan da baz eletirmeler yaplr.
Eletirme almalarnn en nemlisi geliim gereksinimleri ile geliim etkinliklerinin eletirilmesidir.
irket KoAkademi sistem yneticileri tarafndan yaplan bu eletirme ile yetkinliklerin, bilgi ve beceri
alanlarnn hangi geliim etkinlikleri ile gelitirilebilecei belirlenmi olur. Bu belirlemeler yapldktan
sonra bir alan, kendi geliim gereksinimlerini hangi etkinliklerle gelitireceini grebilir, bunlar
arasndan seim yapabilir ve en uygun grd etkinlik(ler)i geliim planna ekleyebilir.
Tedarikiler ya da irket sistem yneticileri tarafndan birok etkinlik tanmlanm olsa da, bunlar tam
olarak gereksinime yant vermeyebilir. Bu noktada alanlar kendi geliim etkinliklerini kendileri
sisteme tanmlayabilirler. Dolaysyla etkinliklerin tanmlanmasndaki bir baka kaynak da bizzat
alanlar olarak ortaya kmaktadr. Bir alan bir alanda kendisini nasl gelitireceini ayrntl bir
ekilde tanmlayarak geliim plann oluturabilir. Fikir vermesi asndan alanlarn seebilecei
etkinlikler unlar ierebilir: Aratrma yapmak, rapor hazrlamak, senaryo ya da rnekolay yazmak, trend
analizleri yapmak, i plan gelitirmek, model almak, kyaslama almalar yapmak, gnll ya da sosyal
almalarda yer almak, kitap ya da makale okumak, sunum yapmak, uzman grne bavurmak vb.
172

Daha nce de belirtildii gibi, geliim planlama sorumluluu ilk olarak alann kendisi ve idari
yneticisindedir. Tpk geliim gereksinimlerinde olduu gibi, geliim etkinliklerinin seilmesi ve
nceliklendirilmesi de alan ve yneticisinin grevidir. Bunun iin, alanlarn etkinlik talebinde
bulunabilecei, yneticilerin bunlar onaylayabilecei, irket KoAkademi yneticilerinin de grlerini
bildirebilecei talep-onay-gr mekanizmalar KoAkademi iinde gelitirilmitir ve uygulanmaktadr.
Tm bu srelerin genel kts bireysel geliim planlar olarak belirginleir. Bir geliim plannda
gelitirilmesi gereken alanlar, bunlar iin seilen geliim etkinlikleri, dnem, tarih, sre, yer vb. bilgiler
yer alr. Bir kez oluturulduktan sonra bir alann geliimi bu plan zerinden izlenir.

Etkinliklerin Gereklemesi, Geliimin Deerlendirilmesi ve Yaama

Geirilmesi
Geliim plan oluturulduktan sonra planlanan etkinlikler ngrlen zaman dilimleri iinde
gerekletirilir. Eer snf eitimleri, konferans, panel, altay gibi zaman belirli etkinlikler varsa,
alanlar zaman geldiinde bunlara katlr. Elektronik eitim, makale, kitap, inceleme, aratrma gibi
belirli bir dnemde geekleen etkinlikleri o dnem iinde tamamlar. Koluk, mentorluk, rehberlik,
renme gruplar, proje almalar gibi bire bir ve birlikte gerekleen etkinlikler varsa bunlar da
gerekletirir. Bunlarn dnda varsa kendi planlad bireysel almalar yaama geirir. Tm bu
etkinlikler en bata belirlenen geliim gereksinimlerini gidermek iindir. Bu etkinliklerin sonunda,
alanlarn bilgi dzeylerinde art, yetkinlik ve becerilerinde gelime, tutumlarnda, duyarllklarnda ve
farkndalklarnda deiiklik gibi somut gelimeler beklenmektedir. Bu sayede alan performansnda da
iyilemeler olaca ngrlmektedir. te bunlar ortaya karmak amacyla eitli deerlendirmeler
yaplr. Deerlendirmeler, gerekletirilen geliim etkinliklerinin etkililiini lmek asndan nemlidir.
En yaygn kullanlan ve kolaylkla uygulanabilen deerlendirme memnuniyet deerlendirmesidir.
Bunun amac, bir geliim etkinliinin beklentileri ne oranda karladnn saptanmasdr. Bunun iin
KoAkademi zerindeki standart deerlendirme formlarndan birisi kullanlabilecei gibi her irket kendi
deerlendirme formlarn da tasarmlayp kullanabilir. Deerlendirme formlarnda bilinen anlamda
memnuniyet len sorularla birlikte geliim etkinliinin alann performansna olas katklarn
sorgulayan blmler de yer almaktadr. Bu deerlendirme sonrasnda, geliim etkinliinin ne kadar
beenildii ve ne kadar yararl olduu sonularna ulalr.
Deerlendirmelerin bir baka nemli katks da sonulara gre memnuniyet sralamalarnn
oluturulabilmesidir. Her alann yapt deerlendirmelerle en beenilen tedariki, geliim etkinlii,
eitmen, eitim ortam sralamalar sistem tarafndan oluturulur. Bu sralamalar sonraki yatrm
kararlarnn alnmasnda yardmc olacak niteliktedir. Bu bilgi ayn zamanda tedarikilere de geribildirim
olarak gitmektedir. Tedarikilerin KoAkademi iinde memnuniyet ve kullanmda kanc srada
olduklar, kendilerini deerlendirme ve kyaslama asndan deerli bir bilgi niteliindedir.
Memnuniyet deerlendirmesi ile birlikte eer istenirse uygulanabilecek baka bir deerlendirme de
renme deerlendirmesidir. Bu deerlendirme genellikle KoAkademi zerinden hazrlanan snavlarla
gerekleir. Eer yalnzca sontest eklinde bir uygulama ngrldyse, geliim etkinliini tamamlayan
alan sistem zerinden snav alr. Sonuta nceden belirlenmi ltlere gre baarl ya da baarz
saylabilir. Baarsz olursa snav tekrarlamas ya da geliim etkinliini tekrar almas eklinde
ynlendirme yaplabilir. Eer ntest uygulamas da eklendiyse, ayn snav hem geliim etkinlii
balamadan, hem de tamamlandktan sonra alnr. Her iki snav sonucu da karlkl olarak gsterilir. Bu
tr snavlar arlkl olarak renmenin gerekleip gereklemediinden emin olunmak istenen kritik
konularda uygulanr. Cezai ykmllklerin olduu mevzuat eitimleri, sertifika programlar, i
gvenlii gibi nemli konulardaki eitimler bunlara rnek olarak gsterilebilir. Ancak bazen eitim
yatrmn getirisini lme srecinde kyaslama yapmak iin de snav uygulamalar yaplabilmektedir.
Bunlar en ok uygulanan deerlendirme etkinleridir. Bunun dnda belirli bir sre sonrasndaki
kalcl belirlemek iin etki deerlendirmeleri yaplabilmektedir ya da alanlarn yneticilerinden,
alandaki deiimi ve geliimi deerlendirmesi istenebilmektedir. Davrana, performansa ve
renilenlerin ie yansmasna ynelik deerlendirmeler hazrlanp KoAkademi zerinden uygulanabilir.
173

Uygun olan eitimler iin yatrmn ne oranda geri dndn ortaya koymaya ynelik ileri dzeyde ROI
analizleri de yaplabilir.
Kukusuz deerlendirme de aslnda srekli olarak gerekleen bir sretir. Burada da alann
zdeerlendirmesi ile yneticilerinin gzlem ve geribildirimleri nemlidir. Baz geliim etkinliklerinin
katks hemen ortaya kmayabilir ya da grnr olmayabilir. Dolaysyla bunlarn ksa vadeli olarak
deerlendirilmesi yanltc olabilir.
KoAkademi geliim planlama sreci iinde ok nemli olan bir baka adm da yaama geirme
admdr. Eitimlerde edinilen bilgi ve becerilerin, eer i ortamnda kullanlmazsa, belirli bir sre sonra
byk oranda kaybolup gittii bilinmektedir. Bu kayp ayn zamanda yaplan geliim yatrmnn da boa
gitmesi demektir. KoAkademi iinde yaama geirme admlarnn planlanabilmesi iin bir blm
bulunmaktadr. alanlar burada renme srecinin devam iin neler yapacaklarn tanmlayabilir.
Yaama geirme planlar, alanlarnn geliimlerini izleyebilmeleri asndan yneticilere de kolaylk
salamaktadr.
Bu ekilde geliim planlama dngs tamamlanm olur. Gereksinimler ok eitli kaynaklardan
yola klarak belirlenir ve nceliklendirilir. Her gereksinim iin uygun grlen geliim etkinlikleri
seilir. Bu etkinlikler gerekletirilir, varsa deerlendirme ve snavlar yaplr. Sonras iin yaama
geirme admlar planlanr ve ilk bata belirlenen gereksinimin giderilip giderilmedii yine ynetici ve
alan tarafndan deerlendirilir. Dnem sonunda yaplan geliim planlama grmesi ile sre
sonlandrlr. Burada tm bir yln ve her alan temelinde geliimin ne oranda gerekletii deerlendirilir.
Bir nceki dnemin deerlendirmesini takiben bir sonraki dnemin planlamasna balanr. Sonraki dnem
iin ncelikli geliim alanlar belirlenir ve buna gre geliim planlar hazrlanr. Dolaysyla renme ve
geliim iin ayrlmaz bir paras olarak srekli devam eder.

KoAkademideki tm almalar renme ve geliim konusunda

benimsenmi belirli ilke ve varsaymlara gre yrtlr.

KoAkademi Geliim Planlama Sreci Kritik Baar Faktrleri

KoAkademide geliim planlama srecinin baars iin kritik nemde grlen baz noktalar aada
ksaca zetlenmitir. Bunlar ayn zamanda ynlendirici ilkeler olup tam anlamyla gereklemesi iin tm
almalarda byk zen gsterilmektedir.
renme, arlkl olarak i ortamnda ve yaparak gerekleir!
Yaplan aratrmalara gre alanlar rendiklerinin ok byk bir ksmn i ortamnda, niyetli ya da
niyetsiz, farknda olarak ya da olmadan renirler. te yandan renilenlerin yalnzca %10-20 kadar
snf eitimleri gibi formal renme yoluyla gereklemektedir. Ancak geleneksel yaklamda eitim
planlamas denilince akla ilk gelen snf eitimleridir. Bu nedenle KoAkademi, i banda, yaparak ve
deneyimleyerek gerekleen geliim etkinliklerini destekler, alanlar bu ynde cesaretlendirir.
renme bir nokta etkinlik deil bir sretir!
Bir alanda renme srecine balayan bir kii srasyla Hazrlk > raklk > Ustalk aamalarndan
geer. Hazrlk aamas temellerin atld aamadr. Yeni bilgiler en ok bu aamada renilir. Bilgiyi
kullanma ve yaama geirme genellikle rehberlik altndadr. raklk aamas bilgilerin iselletirildii
aamadr. Bu aamann sonunda elde edilen bilgi ve beceriler rehberlik ve gzetim destei olmadan
kullanlmaya balanr. Bunu yaparken dorulayc ve gelitirici geribildirim ok nemlidir. Daha sonra
Ustalk aamasna geilir. Bu aamada da gncel kalmak iin yeni bilgiler renilmeye devam edilir.
Ustalardan bilgilerini en yksek deer yaratacak ekilde kullanmalar ve srece yeni balayanlara
rehberlik yapmalar beklenir.
Baz konularda bu aamalar hzla geilebilir, baz alanlarda ise sre daha uzun srebilir. Ya da baz
alanlar ustalk yolunda daha hzl ilerlerken baz alanlar daha yava kalabilir. Bir ynetici bir
konuda hazrlk aamasnda iken ona bal bir alan usta olabilir. te bu yzden bireysel geliim
174

planlamas nemlidir. renme srecinin srekli olduunun bilinmesi ve ustalarn bile deiime ayak
uydurmak iin renmeyi srekli hale getirmeleri nemlidir. Bu yzden KoAkademi geliim planlarnn
yaps, geliim amal sre tasarmn destekleyecek ekildedir.
renme srekli olarak ve eitli ekillerde gerekleir!
Eksenleri renme niyeti ve farkndal olan bir matris oluturduumuzda, irket iinde
gerekleen renmelerin bu matristeki drt kadrandan birisinde gerekletii varsaylabilir.
Niyet var, Farkndalk var: Bir konuda renme iin bilinli olarak eyleme geilir. Bir eitime gidilir
ya da bireysel olarak bir alanda renme etkinlikleri yrtlr. Bu tip renmeler bu kadranda yer alr.
Niyet Var, Farkndalk Yok: Niyet varsa ve renme sreci doru ilerliyorsa mutlaka farkndalk da
olacaktr. Ancak bazen renme abasna karn renme srecinde alnan yol fark edilmeyebilir. Kii
renme srecinde ilerlese bile ne kadar ilerlediini tam olarak bilmeyebilir.
Niyet yok, Farkndalk var: Bazen hi hesapta yokken yaanlan bir durum, alnan bir geribildirim, bir
baar ya da baarszlk, bir zorluk esiz bir renme deneyimine dnebilir.
Niyet yok, farkndalk yok: Bu da zaman iinde oluan birikimdir. Birok ey renilir ama renildii
an farkndalk yoktur. Genellikle deneyim dediimiz birikim byle oluur.
KoAkademi bireysel geliim planlamas ile amalanan, ilk kadrannn geniliini artrarak niyetli
eylemleri daha ok deer yaratacak ekilde klavuzlamak ve bu sayede renme/geliim farkndaln
artrmaktr.
renme ve geliim srecinde en nemli sorumluluk alann kendisindedir.
KoAkademide herkesten beklenen kendi renme srelerini ynetebilmesidir. Bir kiinin geliim
gereksinimini ilk analiz etmesi gereken kii nce kendisidir. Elbette yneticisinin ve teki kaynaklarn
geribildirimleri nemlidir, ancak bir kii istemedii ya da kabul etmedii srece bir konuda zorla bir
eyler renmesi olas deildir. Etkinlikler bu ekilde gereklese bile istenilen sonularn ortaya kmas
ya da renilenlerin kalc olmas zor olacaktr. Bu anlay, insan kaynaklar ya da eitim birimleri bizim
iin eitim dzenlesinler anlaynn kartdr. Her eyi dardan beklemek yerine bireysel olarak
yaplabilecek birok geliim etkinliini deerlendirme anlaydr. te bu yzden KoAkademi iindeki i
aklar, geliim planlamada ncelikle alann kiisel sorumluluk almas zerine tasarlanmtr.
alanlarnn geliimini desteklemek yneticilerin ncelikli sorumluluudur!
Her aamadaki yneticilerin geliim srelerindeki tutumu, altndaki ekiplere verilecek ileti asndan
ok nemlidir. Eer bir ynetici kendi geliim srecini nemsiyor ve bu konuda iyi bir model oluyorsa;
bununla birlikte alanlarn geliimleri iin destekliyor ve cesaretlendiriyorsa birok kiiyi geliimleri
ynnde hareketlendirebilir. Geliime inanmayan bir yneticinin altnda grev yapan bir alann
geliimini kendi kendine ve destek almadan srdrmesi kukusuz daha zor olacaktr. stelik deneyimi ve
daha yukardan bakmas ile alann gremedii birok geliim alan yneticiler tarafndan grlebilir,
geribildirimler ve bakaca etkinliklerle bu alanlar hzl bir ekilde gelitirilebilir. Bu konuda topluluk
irketleri dzeyinde birok farkndalk etkinlii dzenlenmektedir. Eitimler yaplmakta, geliim
planlama srecinin gereklemesi hedef olarak verilmekte ve tm ekibi ile birlikte sreci baaryla
tamamlayan yneticiler dllendirilmektedir.
Eitim ve geliimden sorumlu profesyonellerin geliim danman ilevi nem kazanmaktadr.
alan ve yneticisi geliim planlama srecine daha etkin olarak katlsa da, bu durum irketteki
eitim/geliim profesyonellerinin iini azaltmamakta, tersine onlara yeni sorumluluklar yklemektedir.
Bunlardan en nemlisi eitim ve geliim danmanldr. Herkesin kendi geliim srecini ynetmede bir
anda ustalamas olanakl deildir. Bu adan bu konuda rehberlik ve danmanlk hizmeti nemlidir.
KoAkademi sisteminin irket iinde ynetilmesi, srekli aratrma yaparak yararl olabilecek geliim
etkinliklerinin sisteme tanmlanmas yine bu profesyonellerin grevidir. Bunlarn yan sra irketin
imdiki ve gelecekteki kurumsal renme/geliim gereksinimlerinin belirlenmesi, gelecekte st ynetim
175

kadrolarna geebilecek potansiyel alanlarn gelitirilmesi, kritik konularda ya da yasal zorunluluktan

kaynaklanan gereksinimlerin giderilmesi KoAkademi irket yneticilerinin sorumluluk alanndadr.
renmeyi renme yetkinlii en ncelikli ve nemli yetkinliktir.
Eer renmede kiinin sorumluluk almas nemli ise renmeyi renme gibi meta bilisel
becerilerin kazanlmas da nemlidir. stelik srekli ve hzl bir ekilde deien dnyada, ngrlebilir
gelecek iin renilmesi gereken konu ya da konu setleri giderek azalmaktadr. O halde kazanlmas
gereken en nemli beceri nasl renileceinin renilmesidir. Bir kiinin kendini tanmas ve renme
tercihlerini bilmesi renme farkndal asndan nemlidir. Bir renenin renme srecinde kendi
kendini gdlemesi, sonuca ulamak iin renme kararll gsterebilmesi bu sreteki yaamsal
becerilerdir. Belleme, depolama, hatrlama gibi beceriler belli llerde gelitirilebilir niteliktedir.
Rahatlama ve geveme altrmalar bile srece nemli katklar salayabilir. Bu nedenlerden dolay tm
alanlarn renme becerilerini gelitirmek KoAkademinin en ncelikli konularndan birisidir.
Teknoloji doru kullanldnda nemli oranda deer yaratr.
KoAkademinin kendisi bizzat teknolojiye dayal bir altyapdr. Tm irketlerde ayr ayr yatrm
yapmadan tek altyapy binlerce kii kullanabilmektedir. Bu, deer yaratan ve verimli bir yatrmdr. Ayn
zamanda KoAkademi iinde yer alan binlerce makaleye, yzlerce elektronik eitim ve benzeri renme
paketlerine dnyann her yerinden kolayca ulamak olanakldr. zellikle belirli konularda e-renme
seenekleri ok hzl olarak devreye alnp baarl bir ekilde uygulanabilmektedir. Dank yapda olan,
bir araya toplanmas zor grnen kiilerin eitimiyle uraan, hzla deien rn ya da hizmet eitimleri
vermek durumunda olan irketler teknolojik zmleri son derece verimli bir ekilde kullanmaktadr.
Kt ortamnda ok uzun sren ve analizi zor olan eitim sonras deerlendirme ve snavlar hzl ekilde
yaplabilmekte ve sonular annda grntlenebilmektedir. Ayrca, yetkinlik deerlendirmelerinde farkl
irketlerden birok kii belirli bir kiiye sistem zerinden geribildirim verebilmektedir.
Byk resimde hedef, renme ve geliimi besleyecek bir kltr oluturmaktr.
imdiye kadar sz edilen tm konular aslnda KoAkademi ile hedeflenen bir irket kltrnn yap
talar niteliindedir. renme ve geliim kltrnn yerlemi olduu bir irkette alanlar kendilerini
srekli olarak gelitirmek iin her frsat deerlendirirler. Yeni eyler renmek yeni keiflere yolculuk
demektir. lk kademe yneticiden genel mdre kadar tm dzeylerdeki yneticiler ncelikle kendileri
renmeye ve geliime aktr. Bunun yannda sorumlu olduklar ekipleri bu ynde cesaretlendirir ve
isteklendirirler. renme ve geliim abalar deerlidir ve her frsatta dllendirilir. Herkes bir bakasn
gelitirmek iin isteklidir. Bakasna retmeye almak renmenin en iyi yollarndan birisidir.
Herkesin etki alanndaki kiileri gelitirmeye almas, kurumsal geliiminin en temeldeki itici gcdr.
Bilgi ve renme ieriklerini retmek yalnzca bakalarnn ya da eitimcilerin deil herkesin grevidir.
Herkes kendi alanyla ilgili birikimini, deneyimlerini, hatalarn, baarlarn ya da nerilerini bakalarnn
kullanabilecei ekilde renme nesnelerine dntrebilir. Teknolojik olanaklar da bilgiye ulama,
bilgiyi paylama konusunda sonuna kadar kullanlr. renme ve geliim iletiimi iin normal koullarda
yaplamayacak birok ey, amaca uygun renme ve iletiim sistemleriyle kolayca yaplabilir. Bu sayede
teknoloji hem kiilerin hem de kurumlarn geliiminde nemli bir kaldra olabilir.

ARKAS HOLDNG ETM VE GELTRME ALIMALARI

Yz yl aan ticari gemiiyle uluslararas tamaclk alannda etkinlik gsteren Arkas, tamacln
farkl alma alanlarn tek hedef dorultusunda birletirmektedir. Emtia ticaretinin, akan bir btnleik
hizmet zinciriyle yaplmasn salamaktadr. Mallar denizden kendi gemisiyle getirmekte, limanna
indirmekte, TIRlarna ve istasyonlarnda bekleyen vagonlarna ykleyip karayolu ve demiryolu ile
nakletmekte, gerektiinde depolarnda saklayp zamannda teslim edilmesini salamaktadr.
Dnya tamaclk sektrnde baarlar ve gvenilirliiyle tannan armatrlere acentelik hizmeti
veren Arkas, Trk tamaclk sektrn uluslararas pazarda temsil etmektedir. Ayn zamanda otomotiv,
turizm, VIP havayolu tamacl, sigortaclk ve bilgi teknolojisi konularnda toplam 52 irketiyle, 16
lke (Trkiye, Yunanistan, talya, spanya, Cezayir, Romanya, Rusya, Bulgaristan, Ukrayna, Grcistan,
Monaco, Msr, Suriye, Lbnan, Fas, Libya) ve 32 ehirde 5 bini akn kiiye istihdam salamaktadr.
176

Arkas bnyesindeki eitim ve gelitirme almalarn aklamadan nce Arkas Holdingin ticaretten
uluslararas tamacla uzanan yksn ksaca gzden geirmek yararl olacaktr. Bu bilgiler, eitim ve
gelitirme almalarnn ne tr bir kurum kltrnn paras olduunu anlamak asndan nemlidir.

Arkas Holding
Arkasn temelleri zmirde 1902 ylnda Gabriel JeanBaptiste Arcas tarafndan kurulan ithalat
firmasyla atlmtr. 1944 ylnda Lucien Gabriel Arcas'n nclyle uluslararas tamaclk alannda
etkinlik gsteren Arkasn geliimi, halen Ynetim Kurulu Bakan olan Lucien Arkasn 1964 ylnda
ynetimi devralmasyla hz kazanmtr. Arkas, 1978 ylnda Trkiye'den Avrupa'ya ilk konteyner
yklemesini yaparak lkemizde deniz tamaclnn yerlemesine nclk etmitir. 1996 ylnda Emes
Denizcilik ve Nakliyat A.. adyla kurulan, 2010 ylnda ise ticari unvann Arkas Konteyner ve
Tamaclk A.. olarak deitiren irket, 27 konteyner gemisiyle Karadeniz ve Akdeniz limanlar
arasnda dzenli hat tamacl yapmaktadr.
ki binli yllarn banda holdingleerek yeni bir yaplanmaya ynelen Arkas, dnyaca nl armatrler
olan Hapag Lloyd, Grimaldi Group, Yang Ming, Senator, Tarros International SpA, Hanjin Shipping,
DAL ve ACLin Trkiye temsilciliini yapmaktadr. Ayrca, dnyann en byk ikinci konteyner
armatr konumundaki MSC ve Arkas ortaklyla kurulan MSC Gemi Acentelii A.. ile de Trkiyenin
belli bal limanlarndan dorudan ve aktarmal hizmet sunmaktadr.
Arkasn 1990l yllardaki hzl bymesi ve uluslararas entegre tamacla geiiyle insan
kaynaklarnda da yeni bir yaplanmaya gereksinim duyulmutur. Sektrdeki baarsn insan kaynana
verdii deere balamas, Arkasn personelcilik anlayndan insan kaynaklar anlayna geiini
hzlandrmtr. 2000 ylnda farkl yerlerde kurduu iletmeler ve irtibat ofisleri ile Arkas Holding haline
gelmi, iletme yapsnda irket alma alanna gre liman, acente ve lojistik hizmetleri olarak ana i
grubu oluturulmutur. Bu gruplara destek veren muhasebe, satn alma vb. birimler, direktrlkler altnda
hizmet vermeye balamtr. nsan Kaynaklar Direktrl; bordro ve zlk ilemleri, seme ve
yerletirme, ynetim ve organizasyon gelitirme fonksiyonlaryla tek at altnda yaplandrlmtr.
zleyen yllarda alan says artan Arkas ailesindeki her bireyin gereksinimi, ikyeti ve nerisinin
dikkate alnaca sreler oluturularak alanlarn insan kaynaklaryla ilgili ilemlerini yapabilmeleri
amacyla birok yeni sistem gelitirilmitir. rnein, stanbuldan zmire toplantya gidecek bir alann
seyahat bilgileri, ilgili kiilere annda ulamakta, gerekli dzenlemeler 15 dakika iinde
yaplabilmektedir. nsan kaynaklar ekibi; bu sistemlerle operasyonel ilerini kolaylatrrken, zamannn
byk bir ksmnda alanlarla yz yze iletiim kurarak nerilerini paylap konular birlikte
sonulandrmaktadr.
nsan Kaynaklar Direktrl, tm irketlerin stratejik i orta olarak kabul edilmektedir. nsana
yatrm konusu; Ynetim Kurulu ve st ynetimin katlmyla gerekleen nsan Kaynaklar Komitesinin
gndeminde yer almaktadr. Trkiye genelinde ortalama %10 olan igc devir orannn Arkasta %3
olarak gereklemesi Arkasn insana verdii deere balanmaktadr.
2012 ylnda nsan Kaynaklar Direktrl 42 kiilik kadrosuyla 5500 alanna; nsan Kaynaklar
Ynetimi, Bordro ve zlk Ynetimi, cret ve Menfaat Ynetimi, Sistem ve Geliim Ynetimi, Arkas
Akademi ve dari ler birimleriyle hizmet vermekte ve bu birimler insan kaynaklarnn tm srelerinde
btnleik olarak almaktadr.

Arkas Akademi
Her ey hayal etmekle balar sylemiyle alanlar peinden srkleyen, yeni fikir ve giriimleri
deerlendiren, insana yaplan yatrmn sonularn yz yl akn sredir izleyen Holding Ynetimi,
renme ve geliime her zaman byk nem vermitir. Bu balamda, yz yl akn sredir biriken bilgi
ve deneyimi yeni kuaklara tama hayaliyle 2007 ylnda Arkas Akademi kurulmutur.
Kurulu aamasnda ama; ie yeni girenlere ii retmek, yetitirmek ve irkete alma srecinde
renmelerine destek olmakt. 2007-2009 yllar arasnda bu amaca odaklanarak Arkasn hizmet kollar
arasnda nceliklendirilen Acente Hizmetleri, Liman Hizmetleri ve Deniz Ticaret Filosu iin eitim
programlar oluturuldu. ki yl sren retim tasarm srecinde Anadolu niversitesi letiim Bilimleri
Fakltesi letiim Tasarm ve Ynetimi Blm retim yeleri ve rencilerinden profesyonel destek
177

alarak 23 modl gelitirilmitir. Meslek yaamnn byk bir ksmn Arkasta geiren yneticiler hem
retim tasarm srecinde konu uzman, hem de zorlu eitimlerden geerek i eitimci oldular. Bu
kapsamda yaplan tm eitim etkinlikleri Mesleki Eitim olarak adlandrlmtr.

Arkas Akademideki eitim modl gelitirme almalar retim

tasarm ekipleri tarafndan gerekletirilmitir.
e yeni balayan alanlar, Arkas Holdingin anlatld oryantasyon sonrasnda, grev alacaklar i
koluyla ilgili modlden oluan temel bilgiler programna katlmakta, izleyen ylda bu program,
alanlarmzn iinde yetkin olmasn destekleyecek farkl modller ile devam etmektedir. Mesleki
eitimlerden sonra katlmclar rendiklerini ilerinde uygulamak zere hem kendi yneticilerinden hem
de ilgili modln eitimci/yneticisinden destek alabilmekte, eitim ncesi ve hemen sonrasnda yaplan
test sonularna gre katlmcya destek verilmesi gereken alanlar belirlenmekte ve uygun etkinlikler
nerilmektedir.
nsan Kaynaklarnda her alann bir kayd bulunmaktadr. e girerken bal olduu i kolu, birim,
grev ve sorumluluklar yani irket iindeki pozisyonu tanmldr. nsan Kaynaklar ve ilgili birimler her
pozisyon iin gerekli olan yetkinlikleri tanmlar. Arkas Akademi; Arkas Holding genelinde kuruma,
meslee ve bireye zel renme ve geliim alanlarn nsan Kaynaklar destei ile belirler, uygun etkinlii
seer, etkinlikleri yrtr ve deerlendirir.
2010 yl ile birlikte tm eitim etkinlikleri; Kurumsal Geliim, Mesleki Geliim, Ynetim ve
Bireysel Geliim olarak grupta tanmlanmtr.
Kurumsal geliim eitimleri: Arkas Holding ve i kollarn, sektr ve irketleri, temel fonksiyonlar
tantmak, ie alma sresince kiilere destek olmak amacyla oluturulmutur. Bir alann hangi i
pozisyonunda ne zaman kurumsal geliim programna katlaca belirlidir. Bu kapsamda oryantasyon, ie
altrma ve ite gelitirme programlar, i sal ve gvenlii eitimleri yaplr.
Mesleki geliim eitimleri: Bir ii yapmak iin gerekli bilgi ve becerilerin kazandrlmas amacyla
oluturulmutur. Bu kapsamda hem i eitimcilerin verdii dokmantasyon, saha operasyon, gmrk vb.
ie zel eitimler hem de teknolojik ve teknik eitimler dzenlenir.
Ynetim ve bireysel geliim eitimleri: le birlikte ynetilen iliki, takm, proje gibi pek ok
konuda gereksinim duyulan bilgi, tutum ve davranlar kazandrmak amacyla oluturulmutur. alana
zel, bireysel geliim alanlarna uygun etkinlikler de bu kapsamda ele alnr.
Arkas Akademi; buraya kadar sz geen eitim etkinliklerini Arkas Holding genelinde 5500 alan
iin takip eder. Bu takibi kolaylatran, renme ve geliim srecindeki sistematik yaklam, kurumun
alma ekli ve ilkeleridir.
Arkas Akademide nasl bir eitim ve gelitirme sreci vardr?

Sistematik Yaklam
Arkas Akademide oluturulan tm etkinlikler retim tasarmna gre yaplmaktadr. renme ve
geliim gereksinimi olutuunda bu sre tetiklenir. Performans deerlendirme sonularna gre her
alan, yneticisi ile birlikte hangi yetkinliklerini gelitirmesi gerektiine karar verir ve eitim talep
formunu Arkas Akademiye iletir. Gelen talepler retim tasarm srecine gre zmleme, tasarmlama,
gelitirme, uygulama ve deerlendirme aamalarndan geerek karlanr.
Belirlenen gereksinim eitim ile giderilebilir mi? Eitime kim katlacak? Katlmclarn renme
gereksinimleri nedir? Eitim amacna ulatnda nasl bir katma deer oluacak? gibi sorular zmleme
aamasnda yantlanr.
Tasarmlama ve gelitirme aamasnda eitim ile ne amalanyor? Kapsam ve ierik nedir? erik
nasl dzenlenecek? Hangi retim stratejileri kullanlacak? renme ortam ne olacak? Eitimi kim
178

gelitirecek? Eitimde renmeyi kolaylatracak hangi materyaller ie koulacak? gibi pek ok soru
eitimi ekillendirmek zere yantlanr. Eitim materyalleri gelitirilir. eitim olmasna karar
verildiinde retim tasarm sreci projelendirilir ve ekip kurulur. Eitim, irket d bir firmadan
alnacaksa Arkas Akademi standartlar aranr. Bu aamada yaplan almalarla aslnda uygulama ve
sonrasnda yaplacak etkinlikler belirlenmi olur.
Tasarmlama aamasnda alnan kararlara gre etkinlikler gelitirilir; uygulama ve deerlendirme
aamalarnda katlmclarn da iinde olduu ilemlerden sonra da btnlk kazanr.
Etkinlikler ounlukla zmir Arkas Akademi Binas, stanbul Esentepe ve Marport Binalar, Bursa ve
Mersin ofislerinde dzenlenmektedir. alanlar, Arkas Akademi eitim takvimini sanal ortamdan
izleyebilmekte, ilgilendikleri etkinlikte yer varsa yneticisinden onay alarak katlabilmektedirler.
Arkas Akademi ekibi, Arkas genelinde yaplan her eitim etkinliini hem etkinlik hem de katlmc
temelinde insan kaynaklar sistemine kaydeder. Bylece renme ve geliimleri iin alanlara hangi
etkinliklerle ve ne oranda yatrm yapld izlenebilir.
Arkas Akademi, retim tasarmndaki emei, hazrl katlmclarla buluturduktan sonra her eyin
planland gibi olup olmadn merak etmekte, ok boyutlu yaplan deerlendirmelerle hem hazrl
hem de bundan sonra katlmclar iin baka neler yapabileceini renmeye almaktadr. Katlmclarn
eitimlerden memnun ayrlmas, kazanlan bilgi ve becerilerin ie koulmas asndan nemsenmektedir.
Eitim ncesi ve sonrasnda uygulanan baar testleri ve yz yze grmeler yoluyla kiiler hangi
aamada glk yayorsa ona uygun destek nerilmektedir. Ayn zamanda bu deerlendirmelerde
kiilerin kendini gzlemlemelerine frsat tannmaktadr. Katlmclar eitimde ne rendi? renmekte
glk yaad konular oldu mu? Kazand bilgileri iinde nasl kullanacak? Bu bilgilerle kendini, iini
ve evresini gelitirmek iin neye gereksinimi var? trnden pek ok soruyu yantyla birlikte
duyumsayabilmektedirler.

alma ekli ve lkeler

Eitim etkinliklerine katlan kii renme ve kendini gelitirme sorumluluu tar. Hangi konu ve
kapsamda geliim hedefleniyorsa ilgili ynetici ve insan kaynaklar ekibi bu geliim srecinde kiinin
geliiminden ve performansndan sorumludur. Arkas Akademi ise bu srete renme ve geliim dzeyi
ile ilgilidir. Hem kaynak hem de kolaylatrc grevindedir. rnein, mesleki eitim sonrasnda yaplan
ok boyutlu deerlendirme sonularna gre alanlarn renme sreleri, i banda eitim, altay,
birebir alma, e-eitimler, okuma gibi etkinliklerle desteklenir. Bir birimde eitimle giderilebilecek bir
sorun varsa Arkas Akademi ekibi irket iinde ve dnda ilgili alanda uzmanl olan kiilere ular,
gereksinim sahiplerini uygun eitim etkinlikleriyle buluturur.
Arkas Akademinin hizmetlerinde sistematik yaklamn kritik nemde olduunu bilerek, ekip olarak
ayn dilden konuarak, fikir birlii iinde hareket etmeye zen gsterilir. Belirlenen ilkeler, alrken
rehber olmakta ve bu sayede hizmet kalitesi belli bir dzeyde tutulmaktadr.
Temel ilkeler unlardr:

renme ve geliim etkinlikleri kurumsal ve bireysel performans gereksinimlerine dayandrlr.

renmek ve kendini gelitirmek isteyenlere Akademi kaynaklar sunulur ve yeni kaynaklar

aratrlr.

Kurumsal deerler ve stratejiler tm renme ve geliim almalarna yanstlr.

Kurum iinde herkesin bilgi ve deneyimini paylaabilecei, ak iletiim kurabilecei, hem

renen hem kaynak olabilecei sanal platformlar oluturulur.

179

Liderlik Geliim Program

Arkas Holding irketlerindeki ynetici pozisyonlarnda irket iinden yetimi kiiler almaktadr.
Yneticilerin de yeni adaylar yetitirmesi beklenir. Bu abalar, 2011 ylnda tasarlanan Geliim Program
ile sistematik hale getirilmitir. Buradaki ama, gelecekte ynetici aday olacak alanlar belirleyerek
ilgili pozisyondaki grev ve sorumluluklar iin hazrlamaktr. Katlmclar belirlemek zere Grup
Bakanlar, nsan Kaynaklar Direktr, Genel Mdrler ve Arkas Akademi uzmanlarndan oluan
Geliim Komitesi oluturulmutur. gruplarnda kilit pozisyonlar iin yetitirilecek alanlar iin kritik
yetkinlikler belirlenmitir. Bu yetkinliklere gre beklenen rol profili oluturulmutur. Geliim Komitesi,
her irketten bu profile uygun olabilecek hem performans yksek, hem liderlik zellii gsteren, hem de
yakn gelecekte daha fazla sorumluluk stlenebilecek alanlar belirlemitir. Arkas Akademi Geliim
Danman da her adayn birinci mdr ve genel mdr ile yz yze grmeler yaparak adaylarn
performans, potansiyeli, i motivasyonu ve irkete olan ball hakknda bilgi toplamtr. Ayn
zamanda tm adaylara ie almlarda kullanlan kiilik envanteri uygulanmtr. Adaylar ile yz yze
yaplan geribildirim grmelerinde hem envanter sonular paylalm hem de katlmclarn beklentileri
renilmitir. Program tasarlanrken kilit pozisyonlar, nemli yetkinlikler, geliim anahtar ve kiilik
envanterleri zmleme aamas iin kullanlmtr. Eitimler irket dndan salanaca iin tasarm,
gelitirme ve uygulama admlar belirlediimiz eitim ve danmanlk firmalar tarafndan yaplmtr.
ki yl srecek Geliim Program niversitedeki yksek lisans programlarna benzetilebilir. lk yl
youn olarak eitimlere katlacak olan alanlar, ikinci yl st ynetimin sponsor olaca projelerde
alacaklar. Bylece eitimlerde kazandklar bilgi ve becerileri irkete katma deer salayacak bir
projede kullanacaklar. almalar sresince adaylarn performanslar Geliim Komitesi tarafndan
izlenecektir. Dnem sonunda proje ekipleri st ynetime sunumlar yapacak ve projenin baars
deerlendirilecektir. Arkas Akademi, bu projeleri renme ve geliime yaplan yatrmn geri dn
olarak deerlendirmekte ve programn baars iin kritik nemde grmektedir.

Bizbize Yaam Boyu renme

2011 ylnda yaama geen Arkas Aktif projesi kapsamnda, alanlar iin stresinden uzaklatracak
ve kurumsal iletiimi glendirecek eitli etkinlikler dzenlenmektedir. rnein; masa banda
alanlarn ar ikyetlerini azaltmaya ynelik yoga/pilates dersleri, sigara bamllndan kurtulmak
isteyenler iin sigara brakma seminerleri organize edilmektedir. eitli kurumsal oyunlara, Arkas
takmlar oluturarak katlm salanmaktadr. Yaam Boyu renme ve Geliim etkinliklerinde arap
yapm, fotoraflk, sualt sporu gibi farkl konularda kurslar almaktadr. Her alan bir kaynaktr
gzyle bakldnda alanlar arasndaki uzmanlar, bilginleri, kifleri, maceraperestleri, daclar,
balklar, mzisyenleri, aktrisleri ve aktrleri grerek, alanlar yetkin olduklar konular paylamalar
ve renmek isteyenlere yardmc olmalar iin cesaretlendirilmektedir.

ET ETM VE GELTRME ALIMALARI

Eti, onursal bakan ve kurucusu Firuz Kanatlnn projesini kendi elleriyle izdii ilk tesisinde 1962
ylnda retime balamtr. Sektrnde her zaman yeniliklerin ncs olan ve Trk halkna daha iyi
rnler sunmak zere yatrm yapan Eti, zaman iinde geni bir rn zinciri oluturmutur. Trkiye'nin
ilk digestive/lifli biskvisi Burak, ilk hazr kzarm ekmei Etimek, ilk sanayi tipi keki olan zml,
Meyveli ve Kakaolu Dilim Keki, ilk paketlenmi turtas Turti, ilk glutensiz biskvisi Pronot ve ilk slak
keki Browni gibi rnlerle ilklere imza atmtr. Ayrca Bir Bilmecem Var ocuklar slogan ile de
herkesin kalbinde yer bulmutur.
Kurulduu gnden bu yana Eti srekli bym ve gelimitir. Balangta 22 alanyla gnlk 3
ton kadar bir retim yapan Eti; bugn biskvi, kek ve ikolata alanndaki 5 fabrikasnda 3700 dolayndaki
alanyla ylda 321 bin tondan fazla rn retmektedir. Bu rnleri kendi datm ayla Trkiyede 190
bin kadar son sat noktasnda ve zincir maazalarda tketiciye ulatrmaktadr. Ayrca, 54 marka
180

altndaki 300 eit rnn 70 kadar lkeye ihracat yapmaktadr. Trkiyenin en byk 100 sanayi
kuruluu arasnda yer alan Eti bugn sektrde nemli bir bykle sahiptir.
Etideki eitim ve gelitirme srecinin temel amac; irket i hedefleri, eitlik ve sreklilik ilkeleri
dorultusunda alanlarn mevcut ilerini ve kariyer yollarn dnerek onlara bilgi, beceri kazandrmak
ve yetenekleri ile kiilik zelliklerini gelitirecek geliim olanaklarn salamaktr.
Eitim ve gelitirme srecinin hedefleri u ekilde belirlenmitir:

Sektrde en iyi i sonularn elde etmek ve yeniliki almalar yaama geirmek zere
bireysel bilgi, beceri ve grgy arttrmak

alanlar arasndaki iletiimi ve takm almasn i performansn en verimli hale getirecek

ekilde arttrmak

srelerini srekli iyiletirmek ve mterilere sunulan hizmeti en iyi hale getirmek iin tm
irkette problem zme ve iyiletirme bak asn bir kltr haline getirmek

Etinin vizyonunu gerekletirecek ynetim kadrolarnn geliimini salamak

Bu hedefler dorultusunda uygulanacak politikalar ise aadaki gibi oluturulmutur:

renme ve geliim plan, irket hedef ve ncelikleri ile ilikilidir. Ama departmanlarn ama
ve hedeflerini gerekletirmek zere alanlarn sahip olmas gereken bilgi, beceri ve
davranlar kazandrmaya destek olacak renme ve geliim etkinliklerini sunmaktr.

Btn alanlar renme ve geliim etkinliklerinden yararlanabilir. Benzer profile sahip

alanlara eit eitim olanaklar sunulur.

renme ve geliim gereksinimleri sistematik olarak belirlenir. Bireysel geliim

gereksinimlerinin saptanmas ve bu dorultuda geliimlerin salamasnda temel sorumluluk
alana aittir. Yneticiler bu geliim srecinde gereksinimin saptanmasndan sonularn
alnmas srecine kadar etkin rol alr ve koluk yapar.

Yllk eitim planlamas; tm departmanlarn irket hedef ve stratejileri kapsamnda, yetkinlik

temelli geliim gereksinimi deerlendirme ktlarna dayanarak oluturulur. Eitim
kaynaklarnn uygun ve verimli ekilde kullanlmas temel nceliklerdendir.

Yetkinlik geliim srecinin etkinliini arttrmak ve yneticilerin koluk srecinde etkili bir
rehber olabilmek iin bireylerin renme tarz ve nasl rendiklerini retmek amalanr.

Eitim ve gelitirme etkinlikleri sonucunda etkinlik ve geliim izlenir ve deerlendirilir.

Know hown irket iinde paylamn sistematik hale getiren i eitimci yetitirme sreci
uygulanr.

Sektrdeki gelimeleri izlemek ve network artrmn salamak iin kyaslama toplantlar,

sektrdeki kurum ziyaretleri ve kresel aratrmalara ve eitimlere katlm salanr.

renme ve Geliim Modeli

irketin bugn ve gelecekteki gereksinimlerini karlamak zere yaplandrlm eitim ve geliim sreci
ile alanlarn bilgi, beceri ve kapasitelerinin bireysel performans geliimi ve kariyer geliimini
desteklemesi hedeflenir.
Model alnan Organizasyonel Geliim btnsel yaklam ile birey, takm, ynetim ve organizasyon
olarak renme kltrnn yaygnlamas hedeflenmektedir.
Birey katmanndaki programlar birinci dzey olarak adlandrlr. Burada ama; i performansnn
artracak bilgi, beceri ve kiilik gelitirmektir. Yetkinlik deerlendirmeleri bireysel geliim ihtiyalarnda
temel girdidir. Bireylerin renme tarzlar ve geribildirim geliim izleme srecinde nemli srelerdir.

181

Takm-Ynetim katmanndaki eitimler ikinci dzeydir. Burada gvene dayal takm almas ve
sonu odakl liderlik amalanr. Eitimler genellikle takm sinerjisini artracak iletiim, takm almas
ve ynetim konularn kapsar.
Organizasyon katmanndaki eitim ve gelitirme etkinlikleri nc dzey olarak grlr. Buradaki
temel ama, irket kltrne ballk yaratmaktr. Bu kategoride irket kltr, deer ve ilkelerinin yan
sra sistematik bak asnn kazandrlmasna ynelik programlar arlkldr.

Etideki eitim ve gelitirme almalar birey, takm ve iletme

asndan ele alnmaktadr.

Roller
1. alan
Eitim ve geliim srecinin etkili olabilmesi, bireylerin eitimleri konusunda kendi sorumluluklarn
stlenmelerine baldr. Bunun iin alann kiisel geliimin planlanmasnda etkin rol almas, geliime
ynelik etkinlikleri srdrmesi ve tm bunlarn etkili olup olmadn deerlendirmesi gerekir.
2. Ynetici
irketin eitim ve geliimle ilgili politikalarn uygulamaktan sorumludur. Grevleri; kendilerine bal
alanlarn eitim ve geliim gereksinimlerini gidermek ve uygun etkinliklerin gereklemesini
salamaktr. Blm mdrleri, gerek katlmc gerekse planlayc olarak alanlar eitim ve gelitirme
almalarna katlmalar ynnde tevik etmeli, bu sreci kolaylatrmal ve alanlara mevcut rolleri
iin gerekli becerileri gelitirmeleri ynnde koluk yapmaldrlar.
3. Eitim ve Gelitirme Mdrl
Eitim Ynetim Sisteminin salkl biimde uygulanmasn salamak iin gerekli izleme ve
deerlendirme almalarn gerekletirmekten sorumludur. Balca sorumluluklar unlardr:

irket hedef, politika ve stratejileri dorultusunda geliim gereksinimlerini saptamak, planlamak

ve gerekletirmek

irket genelinde yetkinlik temelli eitim gereksinimlerini analiz etmek ve yllk irket eitim
plann hazrlamak

Eitim ve geliim almalarna destek verecek eitim aralarn tasarlamak ve/veya salamak

alanlara eitim ve geliimle ilgili tavsiye ve tevikte bulunmak

Organize edilen eitim ve geliim etkinliklerini koordine etmek

Salanan geliim etkinliklerinin geliim gereksinimini karladndan emin olmak ve bu amaca

ynelik izleme ve deerlendirme almalarn yapmak

Eitim kaytlarn tutmak ve raporlamak

4. st Ynetim
Eitim nceliklerinin belirlenmesinde rehber olacak hedef ve stratejilerin yaylmn salamaldr.
irket hedeflerini yakalayabilmek iin eitim ve geliimi etkin biimde tevik etmeli ve bu amaca uygun
kaynaklar kullanlr klmaldr.

e Yeni Balayanlar in e Altrma ve Oryantasyon Program

alann ilk i gn elinde olacak ekilde hazrlanan ilk gn dosyas kendisine gnderilir. lk gn
dosyas iinde grev ile ilgili bilgilerin yan sra Eti Oryantasyon Katlmc El Kitab yer alr. Etide e
Altrma ve Oryantasyon Geliim Modl drt adm olarak gerekleir.
182

Rehber Eliinde Oryantasyon: Rehber eliinde oryantasyon programnda rehber, alana ii ve

evresi konusunda en temel bilgileri verir. Bu bilgileri verirken Rehber Eliinde Oryantasyon Eitmen
Klavuzu rehberin bavuru kaynadr ve klavuz olarak bu kitapa bavurulur.
Eti Tantm: Etinin kuruluundan gnmze; tarihe, kronolojik geliim, kurumsal ynetiim,
organizasyon yaps, lokasyonlar ve K uygulama ve politikalar hakknda bilgilendirme yaplr. Etide ie
balayan beyaz yakal personelin her trl temel bilgi gereksinimini karlayacak programdr.
Departman Sreleri ve Fonksiyonel Oryantasyon: Bu program departman yneticisinin ve/veya
alann bir st yneticisinin i sreleri ile ilgili bilgilendirmeler yapaca programdr.
Grup Oryantasyon Program: Bu program, ayn dnemde ie balayan alanlarn birlikte katlmnn
salanaca oryantasyon programnn son aamasdr. Bu programda ama, yeni ie balayan alanlarn
ekip olarak kaynamas ve Eti irketler Grubunda yer alan tedarik zinciri ve retim, pazarlama ve sat
gibi sreleri yerinde tantmaktr.

Eitim ve Gelitirme Sre Ak

Etideki eitim ve gelitirme almalar belirli bir sistematie bal olarak planlanr, uygulanr ve
deerlendirilir. Bu srete dikkat edilen temel nokta, dzenlenecek etkinliklerin ya da sunulacak
olanaklarn hem bireysel, hem mesleki, hem de kurumsal geliime ilevsel katkda bulunmasdr. Genel
olarak sre u aamalardan olumaktadr:

Eitim ve Geliim Gereksinimlerinin Belirlenmesi

Etide eitim ve geliim gereksinimlerinin belirlenmesi aada yer alan gereksinim kanallarndan gelen
geliim balklarnn analiziyle yaplmaktadr.
Standart Geliim Programlar
Etide kariyer yollarnn balang noktalarn temsil eden pozisyonlar iin temel bilgileri ve uygulama
esaslarn ieren geliim programlardr. Bu programlarn amac, alanlara sahip olmalar gereken bilgi
ve becerileri kazandrmann yan sra, frsat eitlii sunarak o pozisyondaki herkesin ayn geliim
etkinliklerinden yararlanmasn salamaktr. Standart geliim programlar ayrntl ve fonksiyonel bir
oryantasyon ile balar. Pozisyonun i tanm ve sahip olmas beklenen ortak ve fonksiyonel yetkinlikleri
gz nnde bulundurularak almas gereken eitimler ve teki geliim etkinlikleriyle bunlarn zaman ve
sreleri bu programlarla belirlenir. Eitim ve Gelitirme Mdrl tarafndan hazrlanan standart
geliim programlar hem ierik hem de zamanlama bakmndan ilgili departmanlarn yneticileriyle
grlerek son haline getirilir ve ie yeni balayan her alan iin uygulamaya alnr.
Ynetici/alan Eitim Talepleri
alanlarn kendileri iin ya da yneticilerin alanlar iin yl iinde eitli sebeplerle ortaya kan
eitim taleplerini Eitim ve Gelitirme Mdrlne (EGM) ilettikleri bir kanaldr. Eitim Ynetim
Bilgi Sisteminden alanlar kendileri iin eitim talep ettiklerinde bu talep sistem kanalyla ynetici
onayna gnderilir.
Bireysel Geliim Planlama Sistemi (BGP)
alanlarn bulunduklar pozisyon ve i tanmlar gerei sahip olmalar gereken ortak ve fonksiyonel
yetkinliklere gre deerlendirildikleri, deerlendirme sonucunda ortaya kan geliim gereksinimlerine
ynelik geliim planlarnn oluturulduu ve izlendii sistemdir.
Yetkinlik deerlendirme sonrasnda ynetici ve alan arasnda geribildirim toplants yaplr.
Toplantlarda alanda ve yneticisinde farkndalk yaratmak, gl ve geliime ak alanlar zerinde
younlamak amalanmaktadr. Toplantda ayrca bireysel geliim plan oluturulmas da beklenmektedir.
Geribildirim toplantlarnda irket hedef ve stratejileri dorultusunda alann geliime ak olan
yetkinliklerinden en ncelikli belirlenir ve o yl iin bu yetkinliklerin gelitirilmesi hedeflenir. Hangi
yetkinliklerin seileceine alan ve yneticisi birlikte karar verir. Belirlenen geliime ak alanlarda,
geliim klavuzundan da yararlanarak, alan ve yneticisi tarafndan bireysel geliim planlar
183

oluturulur. Oluturulan geliim planlar Bireysel Geliim Planlama Bilgi Sistemi zerinde kaytlanr ve
ynetici onayna gnderilir. Yneticinin onaylamasnn ardndan EGM bu planlar analiz eder, gerekli
durumlarda geliim plannn daha etkin yaama gemesi iin ynlendirme yapar.
e Uyum Deerlendirmesi Sonras Ortaya kan Geliim Gereksinimleri
Etide ie yeni balayan alanlarla normal deneme sresi sonunda yaplan ie uyum deerlendirme
grmesi sonrasnda ortaya kan eitim gereksinimleridir.
Geliim Merkezi Sonras Hazrlanan Bireysel Geliim Planlar
Ama; Geliim Merkezi uygulamas sonras terfi eden, rotasyona tabi olan ya da mevcut
pozisyonunda devam eden alanlarn ncelikli geliim gereksinimlerine uygun geliim etkinliklerinden
oluan geliim plann hazrlamak, geliim aralarn sunmak ve srecin verimli iletilmesini salamaktr.
Eer alan bir yneticilik konumuna terfi etmise yneticilik dzeyine uygun hazrlanm standart
geliim program geliim planna dahil edilir. Eer, alan iin rotasyon sz konusu ise, yeni grevine
uyumunu hzlandracak standart geliim program ve/veya teki eitim/geliim etkinlikleri geliim
planna dahil edilir. Eer alan mevcut konumunda devam edecek ise, gncel bireysel geliim plan da
incelenerek geribildirim toplantsnda belirlenmi ncelikli geliim alanlarna uygun olacak geliim
etkinliklerinden oluan geliim plan hazrlanr.
Geliim Planlama srecinde geliim sorumluluu alann kendisindedir. alan bireysel geliim
plann gerekletirirken yneticisi, bu srete kendisine destek olur ve geliimiyle ilgili geribildirimde
bulunur, varsa yeni geliim gereksinimlerinin gereklemesinde alanna yardmc olur. EGM, geliim
plannn tasarmndan ve geliim etkinliklerinin salanmasna ynelik alan ve yneticiye destek
olmaktan sorumludur.
Performans Deerlendirmesi Sonras Ortaya kan Geliim Gereksinimleri
alan ve ynetici arasnda yaplan performans deerlendirme sonras ortaya kan geliim
gereksinimleridir. alanlarn performans ve i ktlarn iyiletirmeye ynelik olarak ortaya konan
geliim gereksinimleri deerlendirilmek ve eitimlerle ilikilendirilmek zere Performans Ynetim
Sisteminde yer alan link aracl ile EGMye iletilir.
Kurumsal (Organizasyonel) Geliim Eitimleri
irket hedeflerini karlamaya ynelik genel gereksinimler ve deerlendirmeler sonucunda ortaya
konulan organizasyonel geliim iin gerekli eylemleri ieren gereksinimlerdir. teki gereksinim
kanallarndan farkl olarak kurumsal geliim eitimleri, herhangi bir talep beklenmeksizin irket
stratejileri dorultusunda EGM tarafndan planlanp alanlara yaygnlatrlan eitimlerdir.

Eitim Taleplerinin Analizi

Eitim ve Gelitirme Mdrl, her gereksinim kanalndan gelen talebi ilgili konudaki stratejileri
dikkate alarak analiz eder. Talep; geliim klavuzunda yer alan zmlerle gereksinimi karlamyorsa,
yneticiler bilgilendirilir. Olumlu deerlendirilen gereksinim ve talepler planlanacak olan eitimlerle ya
da iba etkinlikleriyle ilikilendirilir.

Eitim Btesinin Hazrlanmas

Talepler ve gereksinim analizleriyle ilikilendirilen eitimlerin i eitmenlerle mi yoksa tedariki
firmalarca m karlanacana EGM tarafndan karar verilir. Tedariki firmalar tarafndan yaplacak d
eitimler iin bte aratrmas yaplr.
Tm ihtiya kanallarndan toplanan talepler, irketin o yla ilikin ncelikli geliim stratejileriyle
deerlendirilerek birletirilir, eitim btesi oluturulur ve onaya sunulur.

184

retim Tasarm ve Planlamas

Bir eitim planlanmadan nce eitim iin yaplan talep ve gereksinimler gz nne alnarak eitimin i
veya d kaynaktan karlanacana karar verilir. Eitim i eitmenle yaplacak ise, gereksinime uygun
retim tasarm EGMnin desteiyle konu uzman olan i eitmen tarafndan yaplr. lgili eitim notlar
eitmen tarafndan hazrlanr. Eitim dardan alnacak ise, bu konuda eitim veren firmalardan eitim
teklifleri alnr. Uygun bulunan firma/firmalara yz yze, telefon ya da mail ortamnda gereksinimler
aktarlr ve ortak bir ierik tasarm gerekletirilir.
Tm kanallardan gelen eitim geliim talepleri dorultusunda hazrlanan onayl bte paralelinde
Yllk Eitim Plan EBS zerinde her eitim iin eitim ad, dnem ya da tarihi, katlmclar ve btesi
eklinde veri girileri yaplarak oluturulur ve iinde bulunulan yln banda alanlara duyurulur.
Etideki Eitim Ynetim Sisteminde ne tr bilgiler bulunur?

Eitim Ynetim Bilgi Sistemi

EGM tarafndan tm eitimlerle ilgili bilgilerin ve kaytlarnn tutulduu bilgi sistemidir. alanlar iin
eitim bilgilerine ulaabilecekleri kendi sayfalar bulunmaktadr. Bu ekranda kendileri ve varsa bal
alanlarnn alm olduklar eitimler, yapm olduklar eitim taleplerinin durumlar, ynetici onaylar
ve bireysel temelde eitim plan bilgileri yer alr. Ayrca ynetici/alan eitim talep linki bu ekranda
bulunur. Eitim talepleri eitim katalounda bulunan eitimler iin yaplabilecei gibi, katalog d da
yaplabilir.
Eitim tarihi ncesinde; eitimin yaplaca yer, konaklama, ulam, yemek ve ikramlar, varsa eitim
dokmanlarnn oaltlmas vb. organizasyonel hazrlklar yaplr ve eitim gerekletirilir. Eitime
katlan alanlar Eitim Katlm Formunu doldurur. Bu formun asl EGMye gnderilir ve orada bir yl
sreyle saklanr. Eitimlerle ilgili yaplan harcamalar EBSde kayt altna alnr.

Eitimlerin Deerlendirilmesi
Eitimlerin Etkinlik Deerlendirmeleri retim tasarm srasnda ortaya konan hedefler dorultusunda,
tasarm aamasnda belirlenir. Etkinlik deerlendirme amacyla; anket, n test-son test, uygulama, snav,
ynetici grlerinin alnmas, izleyen dnemde yaplan yetkinlik deerlendirme sonularyla kyaslama
yntemleri kullanlr.
Eitimin genel bir deerlendirmesinin yapld Eitim Deerlendirme Formu eitimler srasnda
katlmclar tarafndan doldurulur. Etkinlik deerlendirme anketi olarak da anlan bu anket, ierik yakn
olmak kaydyla eitim firmalar tarafndan da uygulanabilir. Eitim deerlendirme formuyla; Hedeflere
uyum, Eitim erii ve lenii, Eitmen, Eitim Organizasyonu ve Ortam gibi boyutlar deerlendirilir.

Eitimlerin zlenmesi ve Gelitirilmesi

Eitimlerin yapsna gre eitim sonras takip uygulamalar, izleme eitimleri, testler, rnekolay
zmleri ve kitap yorumlama gibi eitli yntemler uygulanabilmektedir. Bu yntemlerin dnda her
eitim iin eitim sonunda yaplan eitim etkinlik deerlendirme anketi sonularnda zayf ve
iyiletirmeye ak alanlar belirlenerek, izleyen eitimde saptanm olan iyiletirmeler devreye alnr.

Raporlamalar
Her ayn banda bir nceki aya ilikin eitim raporlar EBS zerinden izlenir. Eitim Grubu ve
departmanlar temelinde gerekleen eitimler; adam x saat, kii ba eitim saati, bte ve gerekleen
bte, eitim saatleri, yaylm oran vb. bu raporlardan izlenir.

185

 Eitimci Yetitirme Program

Ama; alanlarn i sreleri hakknda gerekli bilgi ve beceriyi kazanmasn desteklemek, uzmanlk
alanlarn pekitirecek bilgi paylamnn srekliliini salayacak irket ii eitim srecini oluturmak
amacyla i eitimcilerin seim, yetitirilme ve deerlendirilme srecini belirlemektir
alanlarn geliim gereksinimleri ve yneticilerin alanlar iin talep ettii eitimlerin analizi
sonrasnda hangi konularda i eitimcilerin yetitirilmesi gerektii ve bu konuda uygun olabilecek
adaylarla birlikte ilgili departman yneticilerinden bu kiilerin i eitimci olarak yetitirilmesi konusunda
gr alnr.
Eitimci Olma Koullar

Eitmen olmak iin gnll ve istekli olmak

Eti irketler Grubunda en az 3 yldr alyor olmak

Eitim vermek iin aday olduu mesleki alanda sahip olduu bilgi birikimi, gemite ald
mesleki eitimler, gerekletirdii baarl projeler ve deneyimi ile uzmanla sahip olmak

eitimci olmak iin yneticisinin onayn almak

Eitimci Yetitirme Srecinin leyii

lk admda i eitimcilerin yetikin eitim ilkeleri dorultusunda eitim almalar ve retim tasarm
konusunda becerilerinin geliimi hedeflenmektedir. Bu srete i eitimci adaylar snf eitimi alr ve
eitimin sonunda hazrlayacaklar eitim materyalini hazrlamak ve eitimi vermek zere grevlendirilir.
kinci admda her i eitimci adaynn hazrlad eitim materyali deerlendirilir ve geribildirimde
bulunulur. Bununla birlikte i eitimci aday hazrlad eitimi sunar ve i eitimciden beklenen
yetkinlikler erevesinde deerlendirilir. Bu deerlendirme sonucunda i eitimci olmaya uygun
grlrse verecei eitimlerin planlamas yaplr. Verdii eitimler Eitim ve Gelitirme Mdrl
tarafndan gzlemlenir ve eitim sonular izlenir.

TRKCELL ETM VE GELTRME ALIMALARI

Gerek sermayesinin insan olduu bilinciyle hareket eden Trkcell, mobil teknolojilerle e zamanl bir
geliim ve bilgi paylam a kurmutur. 2006 ylnda bu vizyon ile yaplandrlan Trkcell Akademi,
birbirine mobil iletiim ayla bal alanlar, bayiler, i ortaklar, tedarikiler, mteriler, renciler ile
birlikte Trkcelle dokunan herkese geliim zmleri sunarak i dnyasna deer katan bir bilgi ve
geliim merkezi olmutur.
Trkcell Grup'un kurumsal niversitesi olan Trkcell Akademi, kendi ekosisteminde yer alan her
alann, stratejik ncelikler ve i odaklar dorultusunda geliimine younlaarak, performansn artan
bir ekilde srekliliini salamaktadr.
Trkcell Akademi, Mteri, Teknoloji ve Liderlik balklar altnda sunduu geliim zmleriyle
vizyonu ve hedefleri olan, gereksinimleri doru saptayan, srekli ileriye bakan bir geliim ve deer zinciri
kurmaktadr. zellikle uzaktan eitim uygulamalaryla eitim teknolojilerinin etkin kullanm konusunda
ilklere imza atarken, mobil eitim uygulamalaryla da olduka geni hedef kitlelerin renme, geliim ve
paylamnda fark yaratmaktadr.

Trkcell Akademi
Gnmz i iklimine uyum salamann ve fark yaratmann balca koulu, bireysel ve kurumsal geliimi
glendirmek ve bunlar kurum stratejileri ile btnletirmektir. Trkcell Akademi, ite bu bilinle, 2006
ylnda Kurumsal niversite olarak yaplandrlmtr. Misyonu, btnsel olarak irketin performansn
artrmak ve bu dorultuda hedeflere koan her alann hayatn kolaylatran ve zenginletiren geliim
yatrmlar yapmak olarak belirlenmitir.
Trkcell Grup'un entelektel sermayesi, know-how tm Trkcell Grup irketleri, i ortaklar ve
ekosistemi iin de yksek bir deere sahiptir. Trkcell Akademi, bu dorultuda tm bu bilginin
depoland ve gncel tutulduu bir bilgi ynetim ve paylam merkezidir. Gelecekte daha ada bir
186

Trkiye'nin yaratlmasnda Trkcell nemli bir misyona sahiptir. Yaam boyu geliime verdii deer ile
Trkcell Akademi de aydnlk bir gelecek iin Trkcell Grup'un sahip olduu ok nemli bir yap tadr.

Trkcell Akademiyi bir eitim merkezinden ayran zellikler nelerdir?

Dnyadaki benzer uygulamalara paralel olarak Trkcell Akademi, bir eitim blmnden te,
Trkcell Grupun Kurumsal niversitesi olarak konumlandrlmtr. Kurumsal niversite kavram,
2000li yllarn banda, Amerika ve Avrupada sklkla tartlmaya balayan bir kavramdr. Szck
anlamna baktmzda, kurumsal niversiteler, bireysel ve kurumsal bilgiyi gelitirecek, paylamn
salayacak etkinlikleri tasarmlayp yneterek kurumun stratejik hedeflerine katk salayan eitim
yaplardr. Kurumsal niversitelerin iletmelerdeki geleneksel eitim birimlerinden en temel fark, eitim
programlarnn bireysel ya da grup gereksinimlerinden deil, kurumsal stratejilerden yola karak
tasarlanmasdr. Kurumsal niversiteler tepki verici (reactive) deil, n alc (proactive) yaplardr. Daha
ak bir anlatmla kurumsal niversiteler, bir eitim ya da gelitirme program hazrlamak iin gereksinim
olumasn beklemez, iletme stratejileri dorultusunda geliim programlar tasarlayp bunlar
uygulayabilir.
Kurumsal niversitelerin birounda iletme stratejilerinden beslenebilmek iin ynetim ve
organizasyon modeli de geleneksel eitim birimlerinden ok farkldr. Dnya apndaki benzerleri gibi
Trkcell Akademi de kurumsal niversite yaplanmasyla konumlandrlmtr ve yle ynetilmektedir.

Trkcell Akademi, kurumsal niversite anlayyla oluturulmu

stratejik bir yaplanmadr.
Trkcell Akademi, irketin nsan Kaynaklar fonksiyonu altnda konumlandrlm bir blm olmakla
birlikte, irketin C Dzey yneticilerinden ve grup irketlerinin genel mdrlerinden oluan bir Ynetim
Kurulu (Management Board) tarafndan ynetilir. Normal koullarda ayda bir toplanan Ynetim
Kurulu, Trkcell Akademinin hedeflerini ve stratejilerini belirlemek ve deerlendirmekle ykmldr.
Ayrca, irket blm bakanlar ve grup irket genel mdr yardmclarndan oluan bir Danma
Kurulu (Advisory Board) da Trkcell Akademinin ynetiminde etkin rol oynar. Danma Kurulu ylda
drt kez toplanr ve Akademiye belirli konularda yn verir, danmanlk yapar.
Ynetim Kurulu ve Danma Kurulu sayesinde, Trkcell Akademi irket stratejilerinden kopmadan
sektr ve iiyle ilgili gncel bilgileri srekli takip eder ve bu dorultuda programlar hazrlar.

Eitim ve Geliim Gereksinimlerinin Belirlenmesi

Eitim-geliim gereksinimlerini belirleme sreci Geliim htiya Analizi olarak tanmlanmaktadr.
htiya, alann performansnda olumlu etki yaratarak i hedeflerine ulamaya katk salayan
gereksinim olarak grlmektedir. Bu tanmdan yola karak ihtiya analizi aamasnda unlar yaplr:

ncelikle i birimlerinin o ylki stratejileri, hedefleri, odak alanlar hakknda ilgili ynetici ve
uzman kiilerden yn alnr. Bu, Ynetim Kurulunun belirledii genel stratejiyle birletirilir.

Bir sonraki aamada bunu gerekletirecek ekipteki bireylerin ve ekibin hangi yetkinliklere sahip
olmas gerektii belirlenir. Ekibin sahip olmas gereken yetkinlikler ile var olan yetkinlii
arasnda bir fark varsa ve bu eitim-geliim yntemleri ile glendirilecek ise bu eitim
gereksinimi olarak tanmlanmaktadr. rnein; Trkcelldeki pazarlama ekiplerinin bu ylki
hedefleri arasnda Y-Kuana ynelik yeni tarife ve kurgular karmak olabilir. Ekiplerin bu
hedefi gerekletirmesi iin Y-Kuan tanmaya gereksinimi doabilir ve ekiplerde henz bu
konudaki bilgi dzeyi yeterli olmayabilir. Bu durumda Y-Kua konusunda bilgi edinmeye
ynelik bir eitim hazrlanr.

187

Bunlara paralel olarak dzenli yaplan snavlar, i kollar tarafndan saptanan mteri
memnuniyet oranlar, ikyet says ve balklar gibi lm sonular da geliim gereksinimleri
belirlenirken deerlendirilir.

htiya analiz sreci sonunda u sorunun yantnn net bir ekilde verilmesi nemlidir; Bu eitimin
sonunda katlmclarn neyi neden renmesini, gelitirmesini, deitirmesini ve/veya yapmasn
bekliyoruz? htiya analizi sonunda bu sorunun yantyla eitimin tasarm yntemi/kayna belirlenir.
Trkcell ekosisteminde yer alan tm alanlarn hem bireysel, hem de takm olarak performansnn
artan bir eride srekliliinin salanmas, deien ve her yl daha da zorlayc olan i hedeflerine
ulalmas ancak irket hedefleri ile paralel tasarlanm geliim zmlerinin n alc olarak yaama
geirilmesiyle olanakldr. Trkcell Akademi, bu vizyon ile yaama geirilen geliim programlarnn
tasarm ve uygulama aamalarnda Program Ynetim Metodolojisi standardn izleyerek, programlarn
Trkcell Grup stratejileriyle paralelliini, standardizasyonunu ve yatrmlarn lmlenmesini hedefler.
Program ynetiminde programn ne olduunu tanmlamak ilk adm olabilir. Trkcell Akademide
hedef kitlesi net olan, birden ok eitimden oluan, belirli bir zaman dilimine yaylan eitimler btnne
program denilmektedir. rnein, Trkcell Akademi Oryantasyon Program gibi. Bu programn hedef
kitlesi ie yeni balayanlardr; program ieriinde Trkcell ve Grup irketlerini anlatan bir ksm, insan
kaynaklar uygulamalar, Trkcellin kulland temel teknolojiler, bilgi gvenlii vb. pek ok eitim yer
almaktadr. Program iki gn srmekte ve her yeni ie alm dneminde tekrarlanmaktadr.
Programn ynetimi ne demektir? Bunun anlam; programn ihtiya analizini tamamlamak, tasarmn
oluturmak, planlama yapmak, uygulamaya geirmek, lmek ve iyiletirmekten oluan alt ana sreci
utan ua ynetmektir. Kurumsal performans artran geliim zmleri sunarken izlenen Program
Ynetim Metodolojisi aadaki admlar kapsamaktadr:
Analiz: in gerektirdii eitim ve gelitirme gereksinimlerinin belirlenmesidir.
Tasarm: Analiz aamasnda elde edilen bilgilerle temel geliim tasla ve ieriinin oluturulmas,
eitim yntemlerinin belirlenmesi, i kaynaklarn (Akademi eitmenleri) ya da d kaynaklarn (geliim
ortaklar) seimi ve kararlatrlmasdr. Tasarm aamasnda u sorulara yant aranr:

Programdaki eitimlerin kurgusu nasl olacak?

erikte neler yer alacak, bu ierik hangi yntemlerle uygulanacak (oyun, vaka almas vb.)?

Eitim ne kadar srecek?

Hangi eitim kanallar kullanlacak (e-renme, snf ii eitim, mobil eitim vb.) ve eitimi
kimler verecek (irket ii mi yoksa irket d m)?

lmleme nasl yaplacak?

Gelitirme: Eitim ve geliim srecinde kullanlacak ara ve materyallerin tasarmlanmas, lm

ara ve yntemlerine karar verilmesi, geliim program ve ieriinin mteri onayna sunulmasdr.
Uygulama: Programn uygulamaya konulmasdr.
lmleme: lgili programn i hedefleriyle balantl lme ltlerinin takibi ve kurumsal
performansa katksnn lmlenmesini ierir. Trkcell Akademi, geliim zmlerinin lmlenmesinde
Kirkpatrick ve Readiness modelini uygulamaktadr. lme aamasnda her eitim iin uygun bulunan
yntem uygulanr. Yntemler programlara gre deimektedir. rnein, oryantasyon programnda eitim
memnuniyeti olan birinci dzey ve bilgiyi len ikinci dzey uygulanr; buna karlk, sat programnda
eitimin ie katks olan nc dzeyde lm yaplr.
yiletirme: Tm program katlmclardan gelen geribildirimler, eitmenlerin yorumlar, program
yneticisinin nerileri ile deerlendirilir ve eer gerekliyse iyiletirme almalar yaplr. rnein,
oryantasyon programnda katlmn daha etkin olmas iin programa oyun ve elence esinin katlmas
gereksinimi ortaya kmt, program buna gre yeniden ekillendirildi.
188

Stratejik Geliim Balklar

Trkcell Akademi, st ynetimden ald yn ile yaama geirdii stratejik geliim programlarn ana
odak zerinde kurgulamaktadr; Mteri, Teknoloji ve Liderlik.

Mteri
Trkcell, nce Mterimiz in Varz deerinden hareketle, mteri ile temas eden tm noktalarda
memnun mteri saysn artrmay hedeflemektedir.
Bu vizyon ile Trkcell Akademi uzmanlnda, Trkcell mterilerine temas eden tm Trkcell Grup
alanlarn, bayileri, i ortaklarn ve kurumsal zm merkezlerini kapsayan Trkcell Grup Sat
Program ile 30 binden fazla kiiye, ortak hizmet ve sat kltrn, rn ve hizmetleri, uzmanlk
eitimlerini ieren geliim zmleri sunulmaktadr. Bu geliim zmleri sunulurken u ltler gz
nne alnarak yaplandrlmaktadr:

alanlarn rol ve sorumluluklarna paralel olarak farkllamaya gidilmelidir.

Bilginin en hzl ve en etkin ekilde paylalmasna ynelik teknoloji kullanmna

odaklanlmaldr.

Dzenli bilgi lm yaplarak, lm sonularna paralel yeni geliim zmleri sunulmaldr.

Tm geliim zmleri program yaklamnda birbirini tamamlamaldr.

Teknoloji
Trkcellin letiim ve Teknoloji irketi vizyonundan yola karak Teknoloji Geliim Program
kapsamnda 300 farkl eitimle ve 53 farkl teknik profil iin hazrlanan geliim programlaryla Mobil
letiim ve Bilgi Teknolojileri konularnda uzmanlk eitimleri sunulmaktadr. 53 teknik profil ile ne
anlatlmak istenildiini biraz daha aalm. Profil, benzer ileri yapan kiilerin oluturduu kmedir.
rnein, proje yneticileri bir profildir ya da i analistleri bir profildir. Trkcellde arlkl bilgi
teknolojileri ve mobil iletiim konularnda alan teknik 53 adet profil vardr. Teknoloji program
kapsamnda her profilin iini daha iyi yapabilmesi, uzmanlamas iin gerekli eitimler belirlenmitir.
rnek verelim. Proje yneticilerinin proje ynetim iini yapmalar iin gerekli eitimler btn belirlenir.
Bunun ierisinde temel dzey proje ynetimi bilgisi, mzakere eitimi, iletiim ynetimi ve risk ynetimi
gibi eitimler yer almaktadr. 53 profil iin bu eitim setleri belirlenmitir. Bu eitimlerin byk
ounluu snf ii eitimler olmakla birlikte, e-renme ya da sanal snf gibi uzaktan eitim kanallar da
kullanlmaktadr.
Teknoloji konusunda lider bir irket olarak irket ierisindeki bilgi birikiminin ortaya karlmas ve
ieriden yetitirilen eitmenlerle ekiplere yaylmas ok nemlidir. Bu sebeple Teknoloji Program
kapsamnda pek ok eitim teknik birimlerde alp gnll olarak Trkcell Akademi eitmeni olan
uzmanlar tarafndan verilmektedir. Teknoloji program kapsamnda ayrca vizyon ac, yeni teknolojileri
ve i modellerini renmeye ynelik sektrde ya da dnyada uzman kiilerle seminerler-webinarlar
yaplr.

Liderlik
Trkcell Akademi, Trkcell grup genelinde yaklak 1,090 yneticinin ve ynetici adaynn geliimini
destekleyerek, Trkcell Grup liderlik yaklamnn ve ortak liderlik kltrnn glenmesine destek
olmaktadr.
Trkcell Grup Liderlik geliim programlar, irketin vizyonu, stratejik ncelikleri, deerleri ve liderlik
davranlar temel alnarak tasarlanmtr. Trkcell Grupun performansn arttrmak adna, yneticilerin
bireysel performanslarnn ve ortak ynetim kltr ats altnda i, ekip ve kiisel liderlik becerilerinin
gelimesini desteklemektir. Liderlik Geliim programlaryla unlar hedeflenmektedir:

189

Ortak ynetim kltr oluturulmas

Kurumsak performansn arttrlmas

, Ekip, Kiisel Liderlik becerilerinin gelitirilmesi

irketler ve blmler aras bilgi ve deneyimin etkin paylam

Trkcell Grup Liderlik ve Davran Modeli zerine yaayan eitimler, genel olarak yneticilik
dzeylerine gre dzenlenmitir. Bunlar ynetici adaylndan, st ynetime kadar program esasna gre
oluturulmakta ve planlanmaktadr. Dzeyler aadaki gibidir:

Yeni ynetici adaylar

Yeni yneticiler

Mdrler

Blm ynetici adaylar -mdrler

Blm yneticileri

Genel mdr yardmclar

CEO

Her program, kendi iinde hedef kitle ve o yln strateji ve i hedeflerine gre zelletirilmi olup snf
ii eitimler, e-renme, mobil renme, deneyim paylam toplantlar, projeler, koluk seanslar ve
birbirinden renme seanslarndan oluturulmutur. Bunlara ek olarak, etkin bir ekilde i mentorluk
sreci de yrtlmektedir.
Trkcell Grup Liderlik Geliimi iin Harvard Business School ve Harvard Business Publishing ile
stratejik ortaklk erevesinde web tabanl ve ok kapsaml bir liderlik geliim platformu
kullanlmaktadr. Bunlardan Harvard ManageMentor, tm yneticilerin kullanmna ak olan ve 44
balktan olumu bir eitim kataloudur.
st dzey yneticilere dnk olarak her eyrekte Harvard Business Discussion (HBS) oturumlar
gerekletirilmekte ve dnyaca nl HBS profesrleri ile stratejik nceliklere ilikin ortak almalar
yaplmaktadr.
Trkcell grup ayrca, sosyal sorumlu liderler yetitirme konusunda da nclk yapmaktadr. Young
Guru Academy (YGA) ile yaplan ibirlii kapsamnda Anadolu Liderlerini Yetitiriyor projesi yaama
geirilmitir. Bir liderlik program olarak bu projede ama, Trkcell liderlerinin, liderlik becerilerini
sosyal sorumluluk projelerini yaama geirirken gelitirmeleri ve dezavantajl ilkretim okullarnda
gelecein liderlerini kefetmek ve onlar sosyal sorumlu liderler olarak yetitirmektir. Trkcell Akademi
kapsamnda bu program ilk kez Mart-Haziran 2011 aylarnda Gaziantepde yaama geirilmitir. 13
Trkcell lideri birer hafta boyunca be dezavantajl ilkretim okulunda 6. ve 7. snf rencilerinin
Trke derslerinde Oku, Dn, Payla programn uygulayarak gnll retmenlik yapmtr.

Eitim Sreleri
Trkcell Akademi yalnzca Trkcell Grup alanlarna deil Trkcell bayi alanlar, bakm zm
ortaklar, i ortaklar ve niversite rencileri gibi birok farkl kitleye eitim ve geliim olanaklar
sunmaktadr. 2011 ylnda tm Trkcell Grup ekosisteminde 511.503 kiiye 1.405.542 saat eitim
verilmitir. Bu eitimlerin %81i i kaynakla (yaklak 700 kiilik i eitmenler araclyla) yaplmtr.

Eitimleri Deerlendirme
Trkcell Akademi, gerekletirdii tm eitimlerin lmlemesini Kirkpatrick yntemine gre takip
etmekle birlikte, irket iinde eitimin ektisini lmek iin Readiness (hazr olu) ad verilen zel bir
endeks de kullanmaktadr. Hazr olu, verilen eitimlerde katlmcnn ve rgtn etkinliini lmleyen
190

ve kiinin bilgide ne kadar hazr olduunu gsteren rapordur. Temelinde Kirkpatrick drdnc dzey
lmlemeyle uyumlu bir yntemdir.
Bu yntemle; eitim katlm, snav sonular, deerlendirme, dev, proje vb. uygun bir ekilde
lmleme yapsnn oluturulmas ve buna uygun raporlama yaps salanmaktadr. Raporda davet
edilen kiinin eitime katlmas ve katlan kiinin eitimlerde baarl olmas temel alnmaktadr. Eitim
etkinliine gre baz eitimlerde 2. dzey, bazlarnda ise 3. ve 4. dzey lmleme yaplmaktadr.
Trkcell genelinde hazr olu ltlerinde baar yzdesi %80dir.

Sertifikasyon
Trkcell Akademide yrtlen baz geliim programlarnda sertifikasyon sreci de uygulanmakta, hangi
programlarda sertifikasyon olaca tasarm aamasnda kararlatrlmaktadr. Burada sertifikasyon
uygulanan rnek bir program ayrntlandracak olursak, Trkcell Grup Sat Program ana modlden
oluan bir sertifika programdr.

Trkcellle Tanyorum: e yeni balayan alanlarn irketi tanmas, kurum kltrne abuk
uyum salamas, iini anlamas ve yeni grevine en hzl ve etkin bir ekilde hazrlanmas
amacyla tasarlanmtr. Uzaktan eitim, iba eitim, koluk ve snf ii eitim gibi farkl
zm yntemleri bir arada kullanlarak uygulanmaktadr. Her renme hedefine ulalp
ulalmad llmekte ve lm sonularna gre birbirini izleyen eitimlerde baarl olan
katlmclara sertifika verilmektedir.

Trkcellle Geliiyorum: Birinci modl tamamlayan alanlarn rol ve sorumluluklarna paralel

geliimlerini salamak amacyla tasarlanmtr. Bu modl kapsamndaki geliim zmleri,
bireysel ve kurumsal sat ekiplerinin alt yere, zm sunduu mteriye, sorumlu olduu
kanala ve pozisyonuna gre farkllk gstermektedir. Program kapsamnda eitimler sonunda
yaplan lm sonularna gre yine baarl katlmclara bu modle ait sertifika verilerek bir
sonraki modle katlm hakk sunulmaktadr.

Trkcellle Uzmanlayorum: Program kapsamndaki tm alanlarn mesleki uzmanlklarn

daha da ileriye tamak amacyla niversite ibirlikleriyle uygulanmaktadr. Bu modle katlm
iin, alanlarn gnll olmas ile birlikte, i performans sonular, mesleki deneyim sresi,
geliim srelerine etkin katlm da etki etmektedir. Bu modln sonunda niversite ve Trkcell
Akademi ortak imzal sertifika verilmektedir.

erden ve Dardan Alnan Eitimler

Eitimin i kaynaktan m yoksa d kaynaktan m alnaca konusunda en nemli belirleyici hedef
kitlenin gereksinimidir. Strateji, gereksinim, hedef kitle, bte ve zaman gibi kaynaklarn tm
deerlendirilerek en uygun kaynak kullanmna karar verilmektedir. Gereksinim analiz edildiinde hem i
hem d kaynak kullanlabilecekse ncelik i eitmenlere verilmektedir. eitmenin kurumun zel
dinamiklerini bilmesi, ortak kurum kltrne sahip olmas nemli bir avantajdr. Konu kuruma zel ise
zaten d kaynak kullanlamayaca iin i eitmenle hizmet sunulmaktadr. Gerekli uzmanlk kurum
iinde yoksa ya da baka ltler nedeniyle d kaynak olmas daha etkin ve verimli olacaksa d
eitmenlerle ilerlenebilir.

Eitimciler
Trkcell Akademi, geliim gereksinimleri ve kaynaklar dorultusunda hem zel bir seme ve yetitirme
sreciyle yetitirilmi i eitmen kaynandan hem de Geliim Orta ad verilen eitim tedariki
firmalardan yararlanmaktadr.
Trkcellin sahip olduu kurumsal bilginin etkin ynetimini salamak amacyla kendi konularnda
uzman Trkcell alanlarnn eitimcilik yetkinliklerinin gelitirilmesi ile oluturulan Eitmenlik
Sreci tmyle gnlllk esasna dayaldr. Konularnda uzman alanlardan oluan Trkcell Akademi
Eitmenleri sahip olduklar bilgi ve deneyimi kurumsal ve toplumsal deere dntrmektedirler.

191

Toplam 700 akn Akademi Eitmeni sayesinde ncelikli olarak teknoloji, rn ve hizmetler,
yetkinlik temelli eitimler ile alanlarn geliimine katk salanm, bu sayede tm eitimlerin %86s i
eitmenlerle gerekletirilmitir. eitmenler tarafndan verilen eitimlerin memnuniyet oran %90dr.
Bu yolla nemli bir maliyet avantajnn yan sra bireysel bilginin kurumsal bilgiye dntrlmesi ile
etkin bilgi ynetimi konusunda da nemli bir katk salanmtr. Trkcell Grup, kendi iindeki
deneyimler yoluyla oluan bilginin tm alanlara yaylmas ve bylece i sonularna olumlu katk
salamasyla ciddi bir ilerleme yaratmtr. Akademi Eitmeni olmak iin gnlllk esastr fakat geliim
gereksinimlerine paralel olarak belirlenen bir konuda eitim verebilecek bilgi ve yetkinlie sahip tm
alanlar sertifikasyon srecinden geerler.
eitmenlik srecinin standardizasyonunu salamak ve kalitesini artrmak amacyla, Akademi
eitmenleri Trkcell Akademi tarafndan akredite edilirler. Akredite edilen eitmenler kendileri iin
hazrlanm olan geliim programn tamamlamak ve Akademinin belirledii ltlerde eitimlerini
tasarlamak ve yaama geirmekle sorumludurlar. Akademi eitmenleri; Trkcell ekosisteminin geliimine
olan byk katklarnn yan sra, kurumsal bilgi ve deneyimleri sayesinde niversitelerle gerekletirilen
ibirlikleri yoluyla da topluma deer katmaktadrlar.

Yararlanlan Eitim Teknolojileri

Trkiyenin lider teknoloji ve iletiim irketi Trkcell, 1999 ylnda e-renme konusunda ilk
uygulamalarn balatarak Trkiyede kurumsal irketler arasnda e-renme zmn alanlarna
sunan ilk firmalardan biri olmutur.
Trkcell Akademi 2005 ylnda e-renmenin yan sra sanal snf, 2008 ylnda mobil eitim
platformunu, 2009 ylnda ise kendi kendine renme (self-learning) platformlarn alanlarnn
kullanmna aarak uzaktan eitim zmlerini zenginletirmitir. Bugn bu platformlar sayesinde
Trkcell Akademi; Trkcell Grup irketleri, bayi alanlar ve i ortaklar da iinde olmak zere 50.000
kiiye ulaarak eitim ve geliim olanaklar sunmaktadr.
Uzaktan eitim yntemleri sayesinde zaman ve yer kstlamalar ortadan kaldrlarak alanlarn
geliimi srekli klnabilmektedir. Ayrca, sre ve bte tasarrufu salanarak geliim etkinliklerinde
verimlilik yksek noktalara karlabilmektedir.
Trkcell Teknoloji tarafndan gelitirilen mobil eitim platformu sayesinde, yeni kan rnler,
hizmetler ve tarifeler gibi konular 30 dakika iinde eitim haline getirip 50.000 kiiye ayn anda
gnderilebilmektedir. rnein, yeni hazrlanan bir tarifeye ilikin eitim, tarifenin duyurulmasndan
sonra 30 dakika iinde tm saha sat ekiplerinin telefonlarna atanmaktadr. Trkcell Akademi Mobil
Eitim Platformu, eitim ve teknolojiyi bir araya getirerek yaam kolaylatrmakta ve bilgiye kolay
eriim olana salamaktadr. Her trl mobil a (EDGE, WiFi, 3G vb.) ve wap/web eriimi olan mobil
cihaz zerinden kullanm olana salayan platform, Trkcellin teknolojide lider vizyonuna paralel nc
bir uygulamadr. Trkcell Mobil Eitim Platformu, web zerinden kullanlabilen arayz ile video,
fotoraf ve ses dosyalarndan oluan bir eitim hazrlayabilir, paket eitimlerden birini seerek
kullanclara atayabilir, kullanclarn geliimlerini lmek iin snav yapabilir ya da dilediiniz bir konu
hakknda anket uygulayabilirsiniz. Birok irket alan mteri toplantlar ve bayi/ube ziyaretleri gibi
nedenlerle ou zaman ofis dnda olduu ve zellikle stanbul gibi byk ehirlerde de trafikte zaman
geirdii dnlrse e-eitim ve rgn eitim yntemlerinin yeterli olmad ve mobil eitimin gerekli
olduu bir kez daha ortaya kmaktadr.
Baka bir uzaktan eitim arac olan Trkcell Akademi Sanal Snf Uygulamas ile farkl yerlerde
bulunan alanlarmz, web zerinden, eitim etkinliklerine ya da konferanslara katlabilmektedirler.
Etkileimin n planda olduu sunumlar ile geni kitlelere eriim olana veren sanal snf platformu
sayesinde bilgi paylam ok verimli hale gelmektedir. Bylelikle Trkiyenin farkl corafyalarnda
bulunan alanlar ilerinden ayrmadan onlarn eitimlere bilgisayarlar bandan katlmalarna olanak
salanmaktadr.
Ayrca tm bu eitim kanallarnn yannda Akademi Portal zerinden, kendi gereksinimlerini
karlayacak ve bireysel geliimlerini srekli klacak birok bireysel renme arac alanlara
sunulmaktadr. nternet ve sosyal medyann geliimi ile birlikte, alanlarn gereksinim duyduklar
192

konularda en iyi uygulama, rapor, video ve benzeri her trl bilgiye eriebildikleri web tabanl bireysel
geliim aralar (self learning tools) gnmzde giderek nem kazanmaktadr. Akademi bnyesinde bu
hedef ile alanlara sunulan sanal ktphane (Getabstract), video portal, Harvard Custom Portal ve
Harvard Manage Mentor gibi platformlarn kullanm hzla artmaktadr.

Trkcell Akademi, eitim ve gelitirme almalarnda biliim

teknolojilerini etkin olarak kullanmaktadr.

dller
Sektrel dllere bavuru sreci Trkcell Akademi'ye var olan almalarn ayrntl olarak gzlemleme,
gelitirme ve akredite etme frsatn sunmaktadr.
Salanan eitim ve geliim olanaklar sayesinde alanlar geliimlerini srekli klmakta, bylelikle
daha verimli ve yetkin bir konuma ulamaktadrlar. zellikle son yllarda hazrlanan uzaktan eitimlerde
yakalanan kalite ve baar sayesinde, uzaktan eitim zmlerinde dnya genelinde gzlemlenen
kullanc deerlerinde olumlu ynde byk deiiklikler gerekletirilmitir. Trkcell Akademi olarak
alanlar uzaktan eitimleri zamannda tamamlamalar iin motive eder bir noktadan, onlarn bir sonraki
eitimde Akademinin ne yapacan merak ettikleri bir noktaya ulalmtr.
Capital Dergisi'nin 2007 ylnda gerekletirdii Trkiye'nin En Beenilen irketleri aratrmasnda
birinci srada yer alan Trkcell, baka birok ltn yan sra nsan Kaynaklar ve alanlara
Sunulan Geliim Frsatlar gibi alt balklarda da en beenilen irket olmutur. Trkcell Akademinin
kuruluundan bugne ald uluslararas dller unlardr:

Brandon Hall / En yi Mobil Eitim Uygulamas Gm (2011)

Brandon Hall / En yi zel erik Eitim Bronz (2011)

ASTD Awards / Eitim Teknolojileri rnek Uygulama (2011)

ASTD Awards / Liderlik Geliim rnek Uygulama (2011)

Corporate University Exchange Awards / Eitim Teknolojileri rnek Uygulama (2011)

ASTD Awards / Liderlik Geliim rnek Uygulama (2010)

Corporate University Exchange Awards / Eitim Teknolojileri - Mkemmeliyet dl (2009)

Cubic Awards / En yi Kurumsal niversite Onur dl (2008)

Corporate University Exchange Awards / En yi Kurumsal niversite (2007)

Public Relations Association / En yi Lansman dl (2007)

Kurumsal birlikleri
Her alanda hzl bir deiimin yaand gnmzde, kalknmann temelini hi phesiz teknoloji
retebilen ve bilgiye sahip olan yksek dzeyde eitilmi toplumlar oluturmaktadr. Trkcell Grupun
kurumsal niversitesi olan Trkcell Akademi bnyesinde yrtlen niversite-Sanayi birlikleri ile
yurt ii ve yurt dnda birok akademik alma desteklenmekte, niversiteler ile ortak programlar ve
etkinlikler yaama geirilmektedir.
Kurumsal ibirliklerine dayal olarak yrtlen programlardan biri Baheehir niversitesi ile ibirlii
iinde gerekletirilen Mobil letiim ve Teknoloji Geliim Programdr. kincisi Kadir Has
niversitesi ve Bilgi niversitesinde yaama geirilen Mobil Pazarlama Geliim Programdr. Bu
programn Baheehir niversitesi ve Galatasaray niversitesinde de yer almas iin planlamalar
yaplmtr. Bunlarn dnda Yldz Teknik niversitesi, Dokuz Eyll niversitesi, stanbul Teknik
niversitesi, Boazii niversitesi, zyein niversitesi ve Massachusetts Teknoloji Enstits (MIT) ile
de farkl i modelleri yoluyla bilgi/deneyim paylamlar ve ortak sertifika programlar yrtlmektedir.
193

niversite ziyaretleri, ibirliinin baka bir boyutunu oluturmaktadr. Trkcell Akademi 2010
ylnda, Turkcellli Hayat ve Gensen Geleceksin niversite ziyaretleri ile 25 ilde, 75 niversite
ziyareti ile 22.000 dolaynda niversite rencisine deerek, Mobil novasyon, Yeni Teknolojiler,
Giriimcilik, Kariyer gibi konularda seminerler dzenlemitir. Bu ziyaretler esnasnda, 90 akn
niversitenin st ynetimi ile niversite Sanayi birlikleri bal altnda toplantlar dzenlenmitir.
Ayrca, T.C. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Trkiye Kurumu (KUR) Genel Mdrl
ile ibirlii kapsamnda KURun Trkiyeye yaylan insan kayna, niversitelerin akademik bilgisi,
Trkcell Grupun kurumsal bilgi ve deneyimi Trkcell Akademi uzmanlnda bir araya getirilerek
Trkcell Perakende Sat Geliim Program ve Mteri likileri Geliim Program hazrlanmtr.
KURa kaytl kiiler arasndan, i ltlerine gre belirlenmi nitelikleri tayan genler, telefonla
mlakat, genel snav ve yz yze grme olmak zere aamal seim srecinden geirilerek
programlara katlm hakk elde etmektedir. Bu programlar kapsamnda Ege niversitesi, Atatrk
niversitesi ve Trkcell Akademi eitmenleri tarafndan verilen kuramsal eitimler snf iinde
gereklemekte, sonrasnda Trkcell bayilerinde maaza ii ve ar merkezinde web tabanl olmak zere
uygulamal eitimlerle devam etmektedir. 2010 ylnda 1152 gen bu kapsamda eitimden geirilerek
ar merkezi ve Trkcell bayilerinde 785 kii istihdam edilmitir. Gelecekte de ibirliinin artarak
devam etmesi hedeflenmektedir.

YAPI KRED ETM VE GELTRME ALIMALARI

1944 ylnda kurulan Yap Kredi, kurulduu gnden bu yana Trkiyenin geliiminde byk rol oynam,
yeniliki yaklam, sosyal sorumluluk anlay ve kltr-sanat alanndaki yatrmlaryla sektrdeki
standartlarn belirleyicisi durumundaki kurumlardan biri olmutur.
Trkiye finans sektrnn iki gl ve kkl kurumu olan Yap ve Kredi Bankas A.. ve Kobank
A.. glerini ve deneyimlerini daha iyi hizmet sunmak iin bir araya getirmitir. Yeni oluumunu 2006
ylnda tamamlayan Yap Kredi, bugn her iki kurumun tarihini ve ortak deerlerini ieren bir finans
kuruluu haline gelmitir.

Yap Kredi Bankaclk Akademisi

2008de kurulan, 2009da yeni binas ile yoluna devam eden Yap Kredi Bankaclk Akademisi (YKBA),
ncelikli olarak yaklak 17.000 Ko Finansal Hizmetler alan olmak zere mterilere, niversite
rencilerine, alanlarn ailelerine ve sosyal sorumluluk projeleri kapsamnda farkl katlmc gruplarna
eitim ve geliim konularnda hizmet vermektedir.
Yap Kredi Bankaclk Akademisi, eitim ve geliim etkinliklerinde belirledii drt odak alan olan
Bankaclk, Kiisel Geliim, Liderlik ve Sosyal Sorumluluk konularndaki programlaryla, btnsel
anlamda donanml bankaclar yetitirmeyi, alanlarn yksek performansl bir takmn paras haline
getirmeyi hedeflemektedir. Lider bankaclarn, yalnzca bankaclk alannda deil, kiisel yetkinlikler,
liderlik vizyonu ve toplumsal duyarllk anlamnda da gl kiiler olmas amacyla hareket edilmektedir.
Halen tm alanlara sunulan geliim frsatlar Yap Kredinin stratejilerine paralel, zel hazrlanm
geliim programlaryla desteklenmektedir.

Yap Kredideki eitim ve gelitirme almalar bankaclk, kiisel

geliim, liderlik ve sosyal sorumluluk alanlarnda odaklanmaktadr.
Kurumsal niversitelerdeki geliim etkinlikleriyle irket hedef ve stratejileri arasnda paralellik
salanmasnn kritik bir koul olduu noktasndan hareketle, YKBAnn stratejik ynlendirmesini st
dzey yneticilerden oluan bir Danma Komitesi yapmakta ve bu komite tm srelerdeki stratejik
kararlarda rol oynamaktadr.

194

Banka i kaynaklarndan yararlanlarak hazrlanan geliim zmlerinin yannda Avrupann nde

gelen iki Okulu olan IMD ve Insead ile ibirlii yapan Yap Kredi Bankaclk Akademisi, Trkiyedeki
niversitelerle de ibirlii yaparak programlar tasarlamaktadr.
Farkl konularda destek alnan akademisyenler ve danmanlarn yan sra Akademinin bel kemiini
zellikle bankaclk alannda eitimler veren Akademi eitmenleri oluturur. Yap Kredi bnyesinde 250
dolaynda akademi eitmeni bulunur. nemli projelerde Akademi eitmenleri kendi alanlarnn dna
karak, yetitirme srecinin ardndan kiisel geliim konularnda da destek verirler. Eitmenler arasnda
kurumun st dzey yneticileri de etkin ekilde yer alr.
YKBAnn vizyonu erevesinde ekillenen ve 9 bin metrekarelik alan zerinde kurulan yeni binas
2009 ylnda hizmete girmitir. Drt odak alann temsil eden grsellikte ve fonksiyonda tasarlanan
Akademide 32 snf, amfi, 200 kiilik konferans salonu, ktphane, ar merkezi snf, bire bir
banka ubesinin canlandrld simlasyon snf, oditoryum, dilek havuzu ve ktphane bulunmaktadr.
Yap Kredi Bankaclk Akademisi yeniliki ve farkllaan uygulamalaryla 2008 ylnda CUBIC-En
yi Yeni Kurumsal niversite, 2010 ylnda ASTD Best dllerine ve 2011 ylnda CUBIC-Eitim ve
Geliim Etkinliklerini Kurumsal Hedefleriyle En yi rttren Kurumsal niversite onur dlne layk
grlmtr. Akademi binas ile de 2009 ylnda Archdaily-Yln Eitim Binas ve 2010 ylnda
Trkiye Mimarlar Odas Ulusal Mimarlk Yap Dal baar dllerini almtr.

Eitim Gereksinim Analizi

Yap Kredide eitim ve geliim etkinlikleriyle ilgili tm kararlar, irketin eitim ve geliim birimi olan
YKBA tarafndan aadaki noktalar dikkate alnarak verilir.

Bankann stratejileri ve odak alanlar

Akademinin vizyonu

birimlerinin gereksinimleri

Bireylerin gereksinimleri

lkemizdeki ve dnyadaki sektrel gelimeler

Eitim sektrndeki gelimeler

Gereksinim analizi srecinde eitli yntemlerle Yap Kredi alanlarnn grleri ve geribildirimleri
alnr. Bu srete kullanlan be ana yntem bulunmaktadr.

Danma Kurulu Toplantlar

YKBA, Akademi Danma Kuruluna bal olarak etkinlik gsterir. ayda bir yaplan toplantlarda
Akademi Danma Kurulu, bankann stratejileri ve nemli yatrm planlar dorultusunda Akademiye
yn verir ve vizyonunu belirler. Danma Kurulu; Yap Kredinin st dzey yneticileri, nsan Kaynaklar
Genel Mdr Yardmcs, YKBA Direktr ve akademisyenlerden oluur.

ube Ziyaretleri
YKBA alanlar tarafndan banka ubeleri ziyaret edilir ve alanlarla yz yze grlerek eitim
gereksinim ve beklentileri renilir. Bu ziyaretlerin sonunda elde edilen sonulara ilikin rapor hazrlanr
ve ilgili Genel Mdrlk birimleriyle paylalr.

Toplant ve altaylar
Farkl pozisyon ve birimlerdeki alanlarla eitim ve gelitirme alanndaki dncelerini,
geribildirimlerini, gereksinimlerini renmek amacyla toplant ve altaylar dzenlenir. Her yl tm
birimlere ynelik olarak alan ve alanlarn istedikleri eitimleri seebildii eitim katalou srecinin
ncesinde periyodik yaplan bu toplantlar, zel projelere ynelik olarak da belirli dnemlerde dzenlenir.
195

Ynetim Toplantlar
Genel Mdrlk birimlerinin yneticileriyle alt aylk dnemlerde toplantlar dzenlenir. Bu toplantlarda
ynetimin gelecek dnemdeki i planlar ve eitim gereksinimi konusunda bilgi alnr; buna karlk,
YKBA, ynetime zel tasarlad eitim ve geliim zmleri konusunda bilgi verir.

Anket almalar
Eitim gereksinim analizi almalar kapsamnda genel mdrlk ve ube alanlarna ynelik olarak,
bankann Uzaktan Test ve Anket Sistemi zerinden anketler dzenlenir. Bu anketlerde alanlarn eitim
kataloglarna, katldklar geliim programlarna ilikin grleri ve memnuniyet dzeyleriyle ilgili
sorular yer alr. Farkl analiz yntemlerinden elde edilen bilgilerle gereksinimlerin hangi yntemlerle ve
programlarla karlanacana ilikin kararlar alnr ve gerekli tasarmlar yaplr.

Eitimlerin Tasarm ve Gelitirilmesi

Eitim etkinliklerinin ya da programlarnn gelitirilmesinde belirli bir sre izlenir. Bu srecin temel
aamalar ve her aamadaki nemli admlar aadaki ekilde zetlenebilir.

Eitim Ynteminin Belirlenmesi

Eitim ve geliim gereksinimi saptanan konular iin ncelikli olarak mevcut programlarda yaplacak
dzeltmelerle gereksinimin giderilip giderilemeyecei analiz edilir. Eer yeni bir programa gereksinim
duyulduuna karar verilirse programn ieriine ve yntemine karar verilir. lgili i birimiyle birlikte
allarak ve hedef kitle gz nne alnarak ieriin ana hatlar oluturulur. Eitim iin kullanlacak
ynteme karar verilirken u faktrler dikkate alnr:

erik

Eitim programndan beklenenler

Hangi bilgi ve becerilere ynelik olduu

Katlmc grubun zellikleri ve katlmc says

Hedeflenen sre

Ayrlan bte

Tasarm ve Gelitirme
Tasarm ve gelitirmenin i kaynaklarla m yoksa d kaynaklarla m yaplaca Akademi tarafndan
belirlenir. Bu belirlemenin ardndan YKBA, gelitirmeyi yapacak i ya da d eitmenlerle/danmanlarla
ve i birimiyle birlikte eitim ierii zerinde ayrntl olarak alr. Tasarlanan eitim iin nce bir pilot
eitim dzenlenir ve bu eitimin sonularna gre gerekli dzeltme almalar yaplr.

Eitim Planlama ve Uygulama

Uygulama yntemine ikinci aamadaki yntemin belirlenmesi admnda karar verilir. Uygulama YKBA
tarafndan yaama geirilir, takip edilir ve sonulandrlr. Eitim planlamas yaplrken; i birimlerinin
hedefleri, i planlar ve youn gnleri, hedef kitlenin zellikleri (grev, yer, deneyim) dikkate alnarak
nceliklendirme yaplr. Bu nceliklendirmeye paralel olarak, yl boyunca dzenlenecek eitimler iin bir
takvim oluturulur. Planlanan eitimlerin eitim ynetim sistemine kii temelli olarak girii yaplr.
Bylece alanlar yl boyunca katlacaklar eitimleri sistem zerinde tarihleriyle birlikte grebilirler.

Yap Kredi Bankaclk Akademisinde gerekletirilen eitimler ok

ynl olarak deerlendirilmektedir.

196

Eitim Takip ve lmleme

Eitimlerin verimlilii ve ie olan etkisi sistematik bir ekilde lmlenir. Her eitim programnn
tasarm aamasnda YKBA ve ilgili i birimi, eitim sonunda ulalmas beklenen hedefleri ve eitimin
ana performans gstergelerini (KPI) belirler. Dzenlenen eitimin baars ana performans gstergelerinin
ne lde gerekletii gz nne alnarak belirlenir.
lmlemeler genel olarak Philipsin, Kirkpatrick modeli zerinden gelitirdii be dzeyli
lmleme modeline gre yaplr. Bunlar ksaca aadaki gibidir.
Etki Dzeyi
Eitim programlarnn sonunda katlmclar Eitim Deerlendirme Formu doldururlar. Eitim
programnn ve eitmenin YKBA tarafndan baarl kabul edilmesi iin deerlendirme formundaki
puanlamalara gre 100 zerinden en az 85 almalar gerekir.
renme Dzeyi
Katlmclarn eitim sonundaki bilgi ve beceri dzeylerindeki deiimi lmlemek iin tm teknik
eitimlerin ncesinde ve sonrasnda test uygulamas yaplr.
Uygulama Dzeyi
nc dzey lmleme iin seilen eitimler sonrasnda anket ve mlakatlar dzenlenir. Bu
lmlemenin yaplmas katlmclarn eitimde edindikleri bilgi ve becerileri davranlarna ve gnlk
yaamlarna ne dzeyde yansttklar konusunda geribildirim alnmasn salar.
Eitim programnn dzenlenmesinden nce katlmcnn yneticilerine, alma arkadalarna ve
astlarna bir anket gnderilir. Ankette sorulan sorular, katlmcnn program sonunda gelitirmesi
hedeflenen davran ve becerileriyle ilgilidir. Yaplan anketle alma arkadalar katlmcy, bu davran
ve becerilerle ilgili olarak deerlendirirler. Eitim program tamamlandktan belli bir sre sonra anket
ayn kullanc kitlesine tekrar gnderilir. Program ncesinde ve sonrasnda ankete verilen yantlar
arasndaki farkllk eitimin etkisini ortaya koyar.
Programdan sonra, yaplan ankete ek olarak katlmclarn belirlenen bir blmyle yz yze
grmeler yaplr. Bu grmelerde katlmclara eitimde rendiklerini gnlk yaamda nasl
uyguladklarna ilikin sorular yneltilir ve kendilerinden yaadklar rnek olaylar paylamalar istenir.
Sonularna Etki
Drdnc dzeyde sonularn lmlenmesi yaplr. Eitim gelitirme srecinde bankann hedeflerine
paralel olarak belirlenen ana performans gstergelerinin eitim ncesindeki ve sonrasndaki dzeyleri
karlatrlarak eitimin baars lmlenir. Eitim zelinde farkllaan ana performans gstergelerine
rnek olarak mteri memnuniyeti anketi sonularn ve sat rakamlarndaki deiimleri verebiliriz.
Eitim Yatrmnn Geri Dn (ROI)
Programn finansal getirisi ile programn maliyetinin karlatrld bu aama snrl saydaki eitim
program iin lmlenir. Bu aamann lmlenmesiyle, eitimin sonunda katlmclarn nasl bir deer
yaratt, bu deerin getirisi ve etkileri kolaylkla grlr.
Birok alanda kullanlabilen lm sonular, i birimlerinin YKBAya olan gvenini artrr ve
bylece Akademinin kurum iindeki stratejik danman ve i orta zellii glendirir.
Yap Kredi eitimlerinde ne tr teknolojiler kullanlmaktadr?

Eitimde Yeni Teknolojiler

Akademide eitim ve geliim programlar birok farkllam eitim yntemiyle sunulur. Snf ii
eitimler, uzaktan eitimler, oyun tabanl simlasyonlar, evrimii snav ve anket uygulamalar, video
filmler, senkron ve asenkron sanal snf uygulamalar kullanlan yntemlerden bazlardr. Bu blmde
YKBAnn yeni teknolojileri kullanarak yaama geirdii eitim uygulamalarndan bazlar
anlatlmaktadr.
197

YKBKent
Bankaclk sektrnde bir ilk olan YKBKent; alanlarn elenerek renmesini ve etkileimli bir
ortamda Yap Kredi rnleri hakknda bilgi edinmesini amalayan bir oyun platformudur. Katlmclarn
Yap Kredi rnleri ve uygulamalar hakkndaki sorular yantlad, baar gsterenlerin eitli
hediyelerle dllendirildii uygulama; ube sat ve operasyon gruplarna zel olarak hazrlanm
sorulardan ve gerek yaamdan alnm etkileimli senaryolardan olumaktadr.
Kullanclar oyunda yer alan sorulara doru yant verdike puan kazanmakta ve kazandklar puanlar
YKBKent oyun ortamnda alveri yaparken kullanabilmektedirler. Oyunda her kullancnn kendisine
ait bir evi bulunmaktadr. Kullanclar alveri merkezinden alacaklar eyalarla evlerini dekore eder ve
oyun ierisinde kendilerine avantaj salayacak rnleri alabilirler. Ayn zamanda teki kullanclarn
evlerini ziyaret edebilmekte, onlara not brakmakta ve bu ziyaretlerinde edinecekleri bilgilerle oyun
stratejilerini belirleyebilmektedirler.

Sanal Portfy Platformu

ube Sat Portfy Ynetmenleri iin nemli bir yatrm arac olan VOB ve hisse ilemleri zerine pratik
yapabilecekleri bir Sanal Portfy Platformu tasarlanarak kullanmlarna sunulmutur. Her katlmcnn
belirli bir miktarda sanal portfye sahip olduu yarmada, VOB ilemleri, hisse senedi ilemleri, dviz
ilemleri, tahvil-bono ilemleri, likit fon ilemleri gerek fiyatlarla ve gerek zamanl olarak
gerekletirilmektedir.

E-renme
E-renmenin gittike yaygnlat gnmzde YKBA uzaktan eitim yntemini olduka yaygn
biimde kullanmaktadr. alanlarn eitim kataloglarndan seerek aldklar uzaktan eitimlerin yan
sra birok yeni uygulama ve sistem tantm da YKBA tarafndan hazrlanan uzaktan eitimlerle
yaplmaktadr.
alanlara ynelik uzaktan eitimlerin yan sra banka mterilerine ynelik uzaktan eitimler de
hazrlanarak bankann internet sitesinde cretsiz olarak kullanma sunulmaktadr. Yap Kredinin
mterilerinden sklkla gelen sorular ve bankaclk sektrndeki yeni uygulamalardan yola karak
hazrlad eitimlere yapikredi.com.tr/tr-TR/egitim.aspx adresi zerinden eriilebilmektedir.

Eitim Videolar ve Webcast Yaynlar

Yap Kredinin rn ve uygulamalaryla ilgili olarak YKBA tarafndan hazrlanan eitim videolar eitim
ynetim sistemi (LMS) zerinde uzaktan eitim formatnda yaynlanr. Videolarn bu sistem zerinde
yaynlanmasyla videolar hangi kullanclarn ne oranda tamamladn rapor olarak almak mmkn olur.
Eitim videolarna ek olarak senkron sanal snf uygulamalaryla Trkiyenin her noktasndaki
alana, ksa srede evrimii (online) zmler sunulur. Katlmclar gr, neri ve sorularn uzman
kiilere ya da eitmenlere iletip annda yant alabilirler.
YKBAnn uluslararas i ortaklarndan IMD Okulu kendi web sitesi zerinde Webcast ad verilen
eitim videolar yaynlar. Her hafta yeni bir Webcastin canl olarak yaynland ve gemi videolara
eriim olanann sunulduu web sitesine Yap Kredi ve itiraklerinin tm alanlar giri yapabilirler.

Mobil Eitimler
Mobil Eitimler, snf ii verilen kuramsal eitimler ve bilgisayar zerinden yaplan e-renme
uygulamalarn destekler. Bu sistemle, hazrlanan eitim ieriklerine internet eriimli cep telefonlarndan
zaman, mekn ve sistem kst olmadan ulalabilir.
Mobil eitim ynteminde eitimlerle ilgili n bilgiler, hatrlatc mesajlar ve ipular eklinde
hazrlanan ierikler kullanlabilecei gibi kitap zetlerini ieren sunumlar ve videolar da hazrlanp
uygulanabilir. Snavlar ve anketler de mobil eitim yntemi ile kolaylkla uygulanabilir. Mobil eitim
yntemi ile yaplan tm uygulamalarn sonular takip edilip raporlanabilir.
198

Mobil eitimi yaama geirmek iin YKBA ve GSM operatrleri arasnda anlamalar yaplmtr. Bu
anlamalar kapsamnda GSM operatrlerinin Yap Krediye salad platform zerinden eitimler ve
uygulamalar banka alanlarna gnderilmekte ve kullanclar bunlar cretsiz izleyebilmektedirler.

Farkl Yntemlerle Eitim zmleri

YKBA tarafndan yaama geirilen daha farkl eitim zmleri de bulunmaktadr. Bu blmde eitim
zmlerinden bazlar tantlmaktadr.

Eitim Katalou
alanlarn kariyer yollaryla balantl geliim planlar ve kariyerlerindeki her admda katlacaklar
geliim etkinliklerinin tanml olduu eitim katalou evrimii sistem zerinden alanlar tarafndan
takip edilebilir. Her yl gereksinimlere gre yeni eitimlerle gncellenen eitim katalou, yln belirli
dnemlerinde kullanclarn talepte bulunmas iin sistem zerinde alr, talepler alnr ve yln geri
kalannda gerekli eitim planlamalar yaplr.

Modl Temelli Sertifika Programlar

Sektrn en iyi bankaclarn yetitirmeyi hedefleyen YKBA, Yap Kredi ve itiraklerinin tm
departmanlarna ynelik olarak, departman alanlarn teknik uzmanlk ve kiisel geliim alanlarnda
desteklemeyi hedefleyen sertifika programlar dzenler. Trkiyenin nde gelen niversiteleriyle yaplan
ibirlikleri yoluyla gerekletirilen programlar tm genel mdrlk alanlarnn yaplandrlm bir
programla ve nceden belirlenmi bir zaman plan erevesinde eitim almasn hedefler. Yaplan
ibirlii kapsamnda niversite retim elemanlar Akademide ders verir, banka alanlar niversite
kampsnde dzenlenen eitim programlarna katlr ve niversite tarafndan nerilen makale ve
kaynaklardan yararlanrlar.
YKBA lkemiz snrlar ierisinde gerekletirdii sertifika programlarna ek olarak, 2011 yl
itibariyle etkinliklerini Azerbaycana da tamtr. Tm Yap Kredi Azerbaycan alanlarn bankaclk,
finans, liderlik ve kiisel geliim alanlarnda desteklemeyi amalayan geliim program; Bakde
gerekletirilen lansman toplantsyla alanlara tantlm ve ilk eitimler 2011 yl Aralk aynda
balamtr.

YKBA Temel Bankaclk Sertifika Program

niversite rencilerini i yaamna hazrlamak, bankaclk ve finans sektrn daha yakndan tantmak
amacyla niversitelere ynelik olarak Yap Kredi Bankaclk Akademisi Temel Bankaclk Sertifika
Program oluturulmutur. niversitelerle birlikte belirlenen rencilerin katlmyla gerekleen 7 gn
sreli programlarda eitimlerin byk blm Akademi eitmenleri tarafndan verilmekte olup, programa
katlan renciler YKBA tarafndan hazrlanan sertifikalarn alrlar.

Geliim Etkinlikleri
Akademinin yeniliki uygulamalarndan biri olan geliim etkinlikleri, hem Genel Mdrlk hem de ube
alanlar iin uygulanr. Geliim etkinlikleri ad verilen uygulama ile katlmclarn daha nce
rendikleri bilgileri pekitirmeleri, rn, ilem ve uygulamalar konusundaki gncel bilgileri edinmeleri,
hatal yaplan ilem ve uygulamalar konusunda bilgilendirilmeleri amalanr. Kiilerin etkinlik
ncesindeki ve sonrasndaki bilgileri lmlenerek, geliimleri ve yaplan etkinliklerin i sonularna
etkisi takip edilir. Bu uygulamada e-renme, evrimii snav ve anket uygulamalar, nemli noktalar
vurgulayan Pf Noktas dokmanlar, sunumlar, eitim videolar, senkron ve asenkron sanal snf
uygulamalar gibi farkl eitim yntemleri kullanlr.

199

Liderlik Geliim Programlar

YKBA, yneticilerin mesleki, kiisel ve liderlik geliimlerini destekleyerek, Yap Kredinin kurumsal
hedeflerine katkda bulunur. Akademinin drt odak alannda sunulan birok geliim etkinliiyle, kiilere
bireysel geliim gereksinimleri dorultusunda seimler yapabilme ve geliimlerini ynlendirebilme frsat
tannm olur.
Liderlik Geliim Program ile katlmclarn geliim gereksinimlerinin desteklenmesinin yan sra
gl ynlerini pekitirmelerine de katkda bulunulur. Her katlmcya, gl ynlerini kurumsal katma
deere dntrebilmeleri yolunda destek verilir.
Programn nemli yap talarndan biri olan birbirinden renme anlaynn tevik edildii yuvarlak
masa toplantlar, altaylar ve atlye almalar ile farkl alanlarda alan yneticilerin bilgi paylam
yapabilecekleri ve bilginin kurumsallat ortamlar oluturulur.
Liderlik geliim programlarnn ilk aamas olarak deerlendirilebilecek Ynetici Adaylar Geliim
Program; Kariyer ve nsan Gc Ynetimi tarafndan gerekletirilen ie alm srecinin sonunda baarl
olan adaylara ynelik olarak Yap Kredi Bankaclk Akademisi tarafndan dzenlenir. Geliim program
kapsamnda potansiyel Ynetici Adaylar bankaclk, finans, liderlik, sosyal sorumluluk ve kiisel geliim
alanlarnda, iba, snf eitimi, simlasyon, kritik i deneyimi gibi farkl yntemleri ieren drt aylk bir
eitim programn tamamlar ve sonrasnda kurumumuzdaki grevlerine balarlar.

letiim
YKBA, tasarlad programlara ilikin ierik ve planlama bilgilerini, alanlarn kullanmna sunduu
geliim kaynaklarnn eriim bilgilerini ve etkinlikleriyle ilgili tm ayrntlar kurum ierisinden
ulalabilen bir portal aracl ile duyurmaktadr.
Sertifika programlar ve zel geliim projelerine zg olarak, YKBAnn kurumun intranet portal
zerinde yer alan internet sayfasnda bloglar oluturulmaktadr. Bu bloglarda programa ilikin tm
ayrntl bilgiler, programla ilgili yaz, makale ve videolar yer almaktadr; katlmclar birbirleriyle ve
YKBA ile programa ilikin grlerini ve nerilerini paylamaktadrlar.
Banka alanlarna ynelik zel geliim projeleri ve sertifika programlar ncesinde, program ve
projeyle ilgili bilgilendirme mesaj tm katlmc kitleyle paylalmaktadr. Programn katlmclarda
merak uyandrmas amacyla paylalan ve grsel arlkl olan bu ilk mesajda ayrntl bilgi verilmez. Bu
duyurunun gnderilmesinden bir sre sonra programn tm bilgilerinin yer ald ayrntl bir duyuru
katlmclara iletilmektedir.
YKBA iindeki iletiim etkinliklerine ek olarak kurum dndaki hedef kitleye ynelik iletiim
etkinliklerinin yrtlmesine de nem verilmektedir. Bu iletiimin yrtlmesi iin sosyal medya
kanallarndan Facebook kullanlmaktadr. Kurum dna duyurulmak istenen etkinlikler; gerekli aklama
ve ilgili grsellerle Facebook zerinde oluturulan Yap Kredi Bankaclk Akademisi grubunda
paylalmaktadr.

SONU
Bu blmde incelenmi olan iletmelerdeki eitim ve gelitirme almalar Trkiyedeki durumun
grece iyi ve olumlu yzn yanstmaktadr. Birok iletmedeki eitim ve gelitirme almalar burada
ele alnan be iletmedeki duruma gre yetersiz saylabilir. Elbette, uygulamalar zetlenen iletmelerden
daha farkl eitim ve gelitirme almalar yrten baka iletmeler de vardr. Gerek Trkiyedeki genel
durum, gerek burada incelenen iletmelerdeki durum dikkate alndnda eitim ve gelitirme konusunda
u eilimlerin belirginlik gsterdii sylenebilir:
Eitim ve gelitirme kavramlar arasndaki fark azalmtr. letmelerin sunduu eitim ve
gelitirme etkinlikleri hem nitelik hem de tr olarak birbirinden ok farkl deildir. Esasen uygulamada
sz konusu etkinlikler arasnda bir ayrm yaplmamakta ve her ikisi de yaamboyu renme kapsamnda
dnld iin sreklilik gstermektedir. zellikle i d eitim yntemleri ile gelitirme uygulamalar
iyice birbirine karm durumdadr. Bu durum byk lde geliim gereksinimlerinin, yararlanclarn
ve kullanlabilecek teknolojilerin eitlenmesinden kaynaklanmaktadr.

200

Eitim ve gelitirme etkinlikleri alan ve iletme asndan karlkl yarar salayacak ekilde
dzenlenmektedir. Dzenlenen programlarn noktada younlat gzlenmektedir. Bunlar kiisel
geliim, mesleki geliim ve rgtsel geliimdir (imek, 2011). Kiisel geliim, bireylerin bir alan ve
yurtta olarak renme gereksinimlerini karlayacak biimde ele alnmaktadr. Mesleki geliim, alann
yapt ite daha baarl olmasn salayacak yeterlikleri kazandrmaktadr. rgtsel geliim ise, ortak
kurumsal kltr tantma yoluyla tm paydalarn iletmeye ballk duygusunu ve dayanmay
pekitirme amacna dnk olarak gerekletirilmektedir.
Eitim ve gelitirme almalar teki insan kaynaklar ilevleriyle btnletirilmitir. ncelenen
tm iletmelerde eitim almalarndan sorumlu olan birimler dorudan ya da dolayl olarak insan
kaynaklarndan sorumlu yapnn bir paras durumundadr. Eitim ve gelitirme almalar, eleman
seiminden dllendirme sistemine kadar teki insan kaynaklar ilevleriyle balantl olarak ve birbirini
tamamlayacak biimde yrtlmektedir. almalar hangi birim tarafndan yrtlrse yrtlsn,
mutlaka insan kaynaklar politikalaryla uyumlu hale getirilmektedir.
Kurumsal akademiler yaygnlamaktadr. Gemite daha ok eitim birimleri ya da eitim
merkezleri araclyla yrtlen almalar gnmzde byk lde kurumsal akademiler araclyla
gerekletirilmektedir. Kurumsal akademiler znde stratejik oluumlar olarak grlmektedir (imek,
2009). Ana irketin deer ve stratejileriyle uyumlu bir alma yrten kurumsal akademiler grece zerk
yaplar sayesinde tm birimlerle yakn ibirlii iinde almakta, hatta ynetim ya da danma
kurullarnda eitli birimlerin st dzey yneticilerine yer vermektedir.
Eitimlerin hedef kitleleri eitlenmektedir. letmelerdeki eitim ve gelitirme almalar farkl
hedef kitlelere dnk olarak yrtlmektedir. Genel olarak, her iletmenin kendi deer zincirindeki tm
paydalar iin eitim ve gelitirme olanaklar sunulmaktadr. Bunlar arasnda yneticiler, alanlar,
tedarikiler, bayiler, aile yeleri, stajyerler, mteriler vb. bata gelmektedir. Dzenlenen etkinliklerin bir
blm gnll katk ya da sosyal sorumluluk almalar olarak deerlendirilebilir.
Eitim ve gelitirme etkinlikleri sistematik bir yaklamla yrtlmektedir. Eitim gereksinimlerinin
belirlenmesiyle balayan bu sistematik sre; saptanan gereksinimler dorultusunda tasarm yaplmas,
renme kaynaklarnn gelitirilmesi, eitimcilerin yetitirilmesi, uygulamalarn gerekletirilmesi,
deerlendirme sonularnn alnmas ve iyiletirmelere gidilmesi biiminde ilerlemektedir (imek,
2011). Ancak ayn zen d eitimlerde pek gzlenmemektedir. Dahas, retim tasarm konusunda
uygun kavramlar kullanlmakla birlikte uygulamada bu kavramlara yklenen anlamlarn her zaman doru
olmad dikkati ekmektedir.
Eitimlerde uygulanan yntemler eitlenmektedir. En yaygn biimde kullanlan geleneksel anlatm
yntemine dayal yz yze eitimlerden vaz geilmemekle birlikte, baka birok yntem de ie
koulmaktadr. Bunlar arasnda tartma, gsterim, rol oynama, takm almas ve rnekolay bata
gelmektedir. Hibir iletmede tmyle uzaktan eitim ya da e-renme uygulamas sz konusu deildir.
Eitimde olabildiince karma bir yaklamla hem eitimci sunumlar hem de ada teknolojilerin
salad olanaklara dayal sistemler kaynatrlarak ie koulmaktadr.
Eitim ve gelitirme konusunda kurumsal ibirlikleri oluturulmaktadr. letmeler eitim ve
gelitirme iin kendi iindeki tm birimleri ve kiileri seferber etmenin yannda d kurumlarla da ibirlii
yapmaktadrlar. birlii yaplan kurumlarn banda niversiteler gelmektedir. Dahas, bu niversitelerin
bazlar yabanc lkelerdeki saygn eitim kurumlardr. birlii almalarnda eitli kamu kurulular
ve meslek rgtleri de yer almaktadr. Bu konudaki almalar yalnzca iletmelerin dardan destek
almas eklinde deil, bazen ibirlii yaplan kurumlara katk niteliindedir.

201

zet
letmelerde eitim ve gelitirme almalar bir
yandan gittike yaygnlarken bir yandan da
nitelik olarak iyileme gstermektedir. letmeler
gemite yalnzca alanlarna snrl eitim
olanaklar sunarken gnmzde tm paydalara
srekli
geliim
olanaklar
salamaktadr.
Bylece, eitim ile gelitirme arasndaki fark
ortadan kalkmakta ve bu alanlardaki abalar
birbirini tamamlamaktadr.

seenekleri olarak e-renme, sanal snf

uygulamas, tartma forumlar, bloglar, mobil
eitim ve sosyal medya gibi teknolojik sistemler
kullanlmaktadr.
Eitim ve gelitirme almalar gnmzde
byk lde kurumsal akademiler araclyla
gerekletirilmektedir. Bu eilim, zellikle byk
iletmelerde ok belirgindir. Burada incelenen
be iletmeden drdnde kurumsal akademi
bulunmaktadr ve bunlar kendi alanlarnda en iyi
bilinen akademilerdir. Bazlar yurt iinden ve
yurt dndan baz dller de alarak baarlarn
belgelemilerdir. Akademilerin en temel zellii,
eitim ve gelitirme almalarn stratejik bir
etkinlik olarak ele almalardr.

letmelerdeki eitim ve gelitirme almalarnn

hedef kitleleri geni tutulmaktadr. Bu etkinlikler
yalnzca alanlar iin dzenlenmemekte; tm
yneticiler, alanlar, bayiler, tedarikiler, aile
yeleri, zm ortaklar, mteriler, niversite
rencileri vb. kesimler sunulan hizmetlerden
yararlanabilmektedir. Bu da, deer yaratan bir
yaklam olarak deerlendirilmektedir.

letmelerdeki eitim almalarnn sonular

mutlaka deerlendirilmektedir. Bunu yaparken
tipik ntest-sontest karlatrmalar ya da anket
uygulamalar yerine daha kapsaml yntemlere
bavurulmaktadr. Deerlendirmede zellikle
renme, etki/kalclk, uygulama, ie yansma ve
yatrmn getirisi gibi boyutlara da baklmaktadr.
Bu tekniklerin uygulamas srasnda deiik
kesimlerin deerlendirmeleri alnmaktadr.

Eitim ve gelitirme almalar genellikle

kiisel, mesleki ve rgtsel geliim konularnda
younlamaktadr. Bylece, hem alanlarn
kendilerini gelitirmeleri, hem stlendikleri
grevleri baarl biimde yerine getirebilecek
duruma gelmeleri, hem de altklar kurumu
yakndan tanmalar ve ballk gelitirmeleri
kolaylamaktadr. Burada beklenen yararlar ilgili
tm kesimler asndan ele alnmaktadr.

Eitim ve gelitirme hizmetleri hem i eitimciler

hem de d firmalar tarafndan verilmektedir.
eitimciler iletmenin farkl birimlerindeki uygun
ve gnll kiiler arasndan seilerek bir eitim
programndan gemekte ve baarl olanlara belge
verilmektedir. Baz eitimler de tedariki firmalar
araclyla verilmektedir. letmeler her eitim
deerlendirmesi iinde eitimcinin performansn
da deerlendirmektedirler.

Eitim ve gelitirme hizmetlerinde olabildiince

deiik yntemlerden yararlanlmaktadr. ou
zaman kk gruplarda yaplan eitimlerde
eitimci merkezli yntemlerden ok katlmc
merkezli yaklamlarn kullanld sylenebilir.
Ska kullanlan yntemler arasnda dzanlatm,
soru-yant, tartma, oyun, simlasyon, beyin
frtnas, gsterim, rnekolay zmlemesi,
yaratc drama, takm almas, uygulama, rol
oynama, yerinde gzlem vb. saylabilir. Bunlarn
dnda ibanda eitim, koluk, mentorluk,
aratrma yapma, bireysel alma, kitap okuma,
video izleme, altay, birbirinden renme, proje
hazrlama, deneyim paylam gibi yntemler de
ie koulmaktadr.

Eitim ve gelitirme konusunda kurum iindeki

tm bireylerin girdisi ve katks alnmaktadr. Bu,
eitim gereksinimlerini belirleme aamasndan
balayp planlama ve sonular deerlendirmeye
kadar srmektedir. Buna ek olarak dardan baz
kurumlarla da ibirlii yaplmaktadr. D ibirlii
abalar kritik saylan noktalarda odaklanmakta
ve iletme iinde bulunmayan kaynaklar iin
ibirlii yapma yoluna gidilmektedir.

Eitim ve geliim hizmetleri sunulurken ada

teknolojilerin salad olanaklar geni lde
kullanlmaktadr. Genel olarak karma bir eitim
yaklamnn izlendii grlmektedir. Bunun
anlam udur: Ne tmyle eitimci sunularna
dayal ne de tmyle uzaktan eitimi temel alan
yaklamlar izlenmektedir. Bunun yerine yz
yze eitim ve uzaktan eitimi birletiren
seeneklerden yararlanlmaktadr. Uzaktan eitim
202

Kendimizi Snayalm
1. Eitimin hedef kitlesi kavramnn anlam
nedir?

6. Kurumsal akademiler iin aadakilerden

hangisi sylenemez?

a. Eitim verenler

a. Holdinglerin eitim birimidir

b. Eitimi planlayanlar

b. Stratejik bir oluumdur

c. Eitime katlanlar

c. Eitim merkezlerinin yeni addr

d. Eitim isteyenler

d. En st eitim organdr

e. Eitimi ynetenler

e. letmelerden bamsz bir yapdr

2. letmelerdeki oryantasyon eitimine kimler

katlr?

7. letmenin deiik birimlerinden seilen ve

yetitirilen eitimcilere ne denir?

a. e yeni balayanlar

a. eitimci

b. Beyaz yakallar

b. Akademi eitimcisi

c. st dzey yneticiler

c. Uzman eitimci

d. Mavi yakallar

d. Birim eitimcisi

e. Grevde ykselenler

e. D eitimci

3. Aadakilerden hangisi kurum kltrn

kazandrmaya dnk eitimdir?

8. Aadakilerden hangisi eitim ve gelitirme

konusundaki sistematik yaklamn bir paras
deildir?

a. Kiisel geliim eitimleri

a. Tasarmlama

b. Gnll alma eitimleri

b. Gelitirme

c. Mesleki geliim eitimleri

c. Ynetme

d. Sosyal sorumluluk eitimleri

d. Uygulama

e. Kurumsal geliim eitimleri

e. Deerlendirme

4. Aadakilerden hangisi iletmelerde en sk

kullanlan eitim yntemidir?

9. letmelerdeki
eitim
ve
gelitirme
olanaklar en ok kimler iin sunulmaktadr?

a. Dzanlatm

a. Yneticiler

b. Beyin frtnas

b. Bayiler

c. Simlasyon

c. Stajyerler

d. Rol oynama

d. alanlar

e. Gzlem gezisi

e. Tedarikiler

5. Yerleim ya da alma yerleri ok dank

olan katlmclar iin en uygun uzaktan eitim
tr hangisidir?

10. Aadakilerden
hangisi
iletmelerdeki
eitim ve gelitirme almalarnda mutlaka
yaplmaktadr?

a. E-renme

a. Baar deerlendirmesi

b. Video konferans

b. Etki/kalclk deerlendirmesi

c. Sanal snf uygulamas

c. Yatrmn geri dn

d. Mobil renme

d. Hazrbulunuluk deerlendirmesi

e. Simlasyon

e. Memnuniyet deerlendirmesi
203

Kendimizi Snayalm Yant

Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar

1. c Yantnz yanl ise Ko Topluluu Eitim

ve Gelitirme almalar balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

KoAkademi btn Ko Topluluu alanlar ve

yneticileri iin renme ve geliim olanaklar
salayan zgn bir yaplanmadr. letmelerst
bir zellik tamakla birlikte, her iletmenin
gereksinimlerini karlayabilecek bir esneklie de
sahiptir. letmelerle uyumlu ve btnleik bir
yap iinde performansa odakl bir destek sistemi
ve sosyal paylam platformudur.

Sra Sizde 1

2. a Yantnz yanl ise Eti Eitim ve

Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
3. e Yantnz yanl ise Arkas Eitim ve
Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

Sra Sizde 2
Arkas Akademide btn eitim almalar
gereksinim saptamayla balar. Gereksinimleri
giderebilecek bir modl tasarm yaplr.
Modln gerektirdii renme kaynaklar
gelitirilir. Uygulamalara ilikin dzenlemeler
gerekletirilir. Gelitirilmi olan programlarn
deerlendirmeleri tamamlandktan sonra varsa
iyiletirmeler yaplarak eitimler yaygnlatrlr.
Her aamada retim tasarm ekipleri grev
yapar.

4. a Yantnz yanl ise Arkas Eitim ve

Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
5. d Yantnz yanl ise Trkcell Eitim ve
Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
6. b Yantnz yanl ise Ko Topluluu Eitim
ve Gelitirme almalar balkl konuyu
yeniden gzden geiriniz.

Sra Sizde 3

7. a Yantnz yanl ise Arkas Eitim ve

Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

Eitim Ynetimi Bilgi Sistemi, eitimlerle ilgili

gerekli bilgilerin ve kaytlarnn tutulduu
elektronik bir sistemdir. Sistemde alanlar iin
eitim bilgilerine ulaabilecekleri kendi sayfalar
bulunmaktadr. Bu ekranda kendileri ve varsa
bal alanlarnn alm olduklar eitimler,
yapm olduklar eitim taleplerinin durumlar,
ynetici onaylar ve bireysel temelde eitim plan
bilgileri yer alr. Ayrca ynetici/alan eitim
talep linki bu ekranda bulunur.

8. c Yantnz yanl ise Trkcell Eitim ve

Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.
9. d Yantnz yanl ise Eti Eitim ve
Gelitirme almalar balkl konuyu yeniden
gzden geiriniz.

Sra Sizde 4

10. e
Yantnz yanl ise Ko Topluluu
Eitim ve Gelitirme almalar balkl
konuyu yeniden gzden geiriniz.

Bir kurumsal akademi olarak Trkcell

Akademinin geleneksel bir eitim biriminden en
nemli fark, eitim programlarnn bireysel ya
da grup gereksinimlerinden deil, kurumsal
stratejilerden yola karak tasarlanmasdr.
Trkcell Akademide bir eitim ya da gelitirme
program hazrlamak iin mutlaka gereksinimin
olumas
beklenmez,
iletme
stratejileri
dorultusunda gereksinim duyulduu ya da
duyulaca dnlen geliim programlar da
tasarlanp uygulanabilir.

Sra Sizde 5
Yap Kredi Bankaclk Akademisinde eitim ve
geliim programlar birok eitim yntemi ya da
teknolojisiyle sunulur. Snf ii eitimler, uzaktan
eitimler, oyun tabanl simlasyonlar, e-renme,
webcast yaynlar, evrimii snav ve anket
uygulamalar, video filmler, mobil teknolojiler,
senkron ve asenkron sanal snf uygulamalar
kullanlan yntemlerden bazlardr.
204

Yararlanlan Kaynaklar
imek, A. (2011). retim Tasarm (2. bask).
Ankara: Nobel.
imek, A. (2009). Knowledge Economy and
Corporate Universities. In A. Klucznik-Tr, A.
Csepe, & D. Kwiatkowska-Ciotucha (Eds.),
Higher Education, Partnership, Innovation
(pp.127-136). Budapest: Publikon.
imek, A. & Erolu, E. (2000). Byk ve Orta
lekli letmelerde nsan Kaynaklarn
Gelitirme almalar. Ankara: GTZ.

205