UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSJEK ZA HISTORIJU

UZROCI REFORMACIJE
(seminarski rad)

MENTOR:

STUDENT:

Doc. dr. Amila Kasumovi

Vlado Milii

Sarajevo, 2014.
Sadraj
Uvod............................................................................................................................................2
Ideja o reformaciji crkve.......................................................................................................3-4
Uticaj Renesansnih dostignua na pojavu reformacije.........................................................5
Politika potreba za reformacijom..........................................................................................6
Politiki uzroci u Njemakoj.......................................................................................................6
Politiki uzroci u Engleskoj.....................................................................................................7-8
Politiki uzroci u ekoj..........................................................................................................8-9
Politiki uzroci u Francuskoj......................................................................................................9
Politiki uzroci u paniji,Italiji,Holandiji i kotskoj................................................................10
Papinska Drava..................................................................................................................10-11
Vjerski uzroci..........................................................................................................................12
Indulgencije-oprotajnice....................................................................................................12-13
Pitanje sakramenata...................................................................................................................13
Biblija..................................................................................................................................14-15
Ekonomski uzroci....................................................................................................................16
Zakljuak.................................................................................................................................17
Literatura................................................................................................................................18
Internet stranice........................................................................................................................19

Uvod
Da bi razumjeli reformaciju kao religijski pokret, potrebno je poznavati mnoge stvari koje su
je prouzrokovale. Reformacija je vjerski pokret u evropi 16. Stoljea koji, kako mu i ime
kae,je imao za cilj da reformie Katoliku crkvu. Najvaniji predstavnici reformacije su
Martin Luter, Ulrih Cvingli i an Kalvin. Pitanje koji su uzroci reformacije je jako sloeno i o
njemu e biti posveena bit ovog seminarskog rada. Protestantizam kao vjerski pokret je
stavljao veliki znaaj trima doktrinama: opravdanje vjerom, sveopte svetenstvo i
nepogrivost biblije i samo nje. Teza u kojoj su reformatori napustili katoliku crkvu jer je
bila razvratna nepotpuni su i povrni. elja da se reformie crkva, izala je kaoposljedica
mnogih vjerskih, politikih, kulturnih i ekonomskih posljedica koje u se potruditi pribliiti
itaocu. U izradi seminarskog rada glavne smijernice pruile su mi knjige ana Delimoa Nastanak i uvrenje reformacije i Ovena edvika Istorija reformacije te druga
mnogobrojna, iroko rasprostranjena i lako dostupna literatura. Ova tema bila predmet
rasprava i kritike mnogobrojnih historiara, teologa, sociologa, pravnika i filozofa u njihovim
dijelima, jer je nova renesansna misao, elja i tenja za promjenama ka boljem, ljudi koji su
ivili u periodu od 14. do 16. na prostoru dananje Evrope, nepovratno prouzrokovala mnoge
promjene u mnogim aspektima svakodnevnog ivota i ije se posljedice osjeaju i danas. U
izradi je koritena tematska i hronoloka metoda pisanja rada.Koncept rada je osmiljen tako
da iz razliitih aspekata: ekonomskih, vjerskih, socialnih i teolokih priblii i pojasni ovaj
zamreni historijski proces. Seminarski rad ima za cilj da se itaocu priblie i razjasne
teoloki, nauni, politiki, ekonomski i drugi uzroci koji su, u specifinosti vremena i prostora
na kom su bili prisutni,doveli do rofermacije; te zakljuci do kojih se dolo istraivajui uvu
temu.

Ideja o reformaciji crkve

Ideja i potreba da se reformise Crkva (Katolika) postojala je i u srednjem vijeku. To je
vidljivo kroz pojavu mnogih, za katoliku crkvu, heretinih skupina ljudi i uenja, te se na te
pojave gledalo u poetku da ih treba prikriti, razuvjeriti ili u krajnjem sluaju unititi.
Najznaajnije pokreti koji su zagovarale promjene unutar Crkve i njenih uenja u razvijenom
srednjem vijeku bili su :Husita u ekoj, Valdenza(Lionskih siromaha) u Francuskoj i Dona
Viklifa i Lolarda u Engleskoj.1
Ove skupine ljudi otvarale su mnoga teoloka pitanja na koja je trebalo odgovoriti, ustupke i
propuste koje je prema njihovim tumaenjima trebalo ispraviti, ali Crkva nije bila spremna na
te promjene, jer se plaila gubitka moi. Ideja vodilja Jana Husa, Dona Viklifa i Petra Valdoa
bila je potreba da se crkva okrene evaneoskom uenju, zagovaranje siromatva, zabrane
prodaje oprotajnica (indulgencija), prijevod Biblije na narodne jezike te mnoga druga.2
Mnogi od njih e zbog zagovaranja ovih ideja izgubiti ivote.
Ideja o reformaciji,Crkvi nije odgovarala zbog ogromnog bogatstva koje je je stekla tokom
prethodnog perioda, moi koju je imala drei dobar dio obrazovanog kadra (svetenstva) u
svojim rukama. To svetenstvo je sluilo i duhovnoj vlasti u crkvama i svijetovnoj po
dvorovima i kancelarijama. elja za reformacijom crkve nije se irila samo u teolokim
krugovima ve i meu laicima koji su pripadali viim staleima, manje zbog teolokih
zahtjeva, vie zbog vee moi koju bi dobili slabljenjem crkvene kao to je postavljanje
vlastitih ljudi na visoke poloaje, sticanje veeg bogatstva, elja za teritorijalnim irenjem itd.
Crkva je veliki dio moi temeljila na nekoliko teza: da vlast dolazi od Boga iji je papa
glasnogovornik tj. zastupnik Isusa Hrista3, Papa je i naslijednik sv. Petra i Rimskog
Carstva4...
U vrijeme reformacije pojedine ideje i pretstave o papinstvu su i nauno oborene.5

Sidni Peinter, Istorija srednjeg veka 284-1500, Beograd, Clio 1997. ,352.-254., 482.; Oven edvik, Istorija
reformacije, Novi Sad, Dobra vest 1987. ,11.
2
Peinter, Istorija srednjeg, 487. ; edvik, Istorija reformacije, 14. - 15.
3
Konstantin I. Veliki je dao papi Silvestru I. Darovnicu da upravlja Zapadnim Rimskim
Carstvom(Konstantinova darovnica)
4
edvik, Istorija reformacije, 15.
5
Tezu o vjerodostojnosti Konstantinove darovnice oborio je na osnovu paleolokih i jezikih neispravnosti
Lorenco Vala 1440.

Ideja o reformaciji crkve postojala je i meu samim Crkvenim sveenstvom,koji su tu

mogunost vidjeli u sazivanju koncila,te su sazvana u 15. stoljeu dva veoma vana koncila:
1.Sabor u Klermonu (1414.-1418.)6
2.Sabor u Baselu (1431.-1439.)7
Iako je sazivala sabore crkva nije bila spremna za velike promjene, dijelom zbog unutranjih
problema

nastalim izmom unutar nje i straha od njene podjele, dijelom uslijed

neusaglaenosti pape i delegata i njihovih konzervativnih ideja,8 ak i kada bi dogovor bio na

pomolu,kao to je bio u gore navedenom Bazelskom saboru, papa Eugenije IV9 ga je
raspustio. Na Bazelskom saboru je utvreno da sabor nije nadreen Papi10 to e ojaati
Crkvu kao monarhijsku ustanovu te e ona do dana dananjeg opstati kao jedina monarhijska
ustanova.

Peinter, Istorija srednjeg, 472.-474; edvik,Istorija reformacije, 15. - 16.

Peinter, Istorija srednjeg, 475; edvik,Istorija reformacije, 15. - 16.
8
Peinter, Istorija srednjeg, 474.
9
Ibid, 475.
10
Ibid, 476.
7

Uticaj renesansnih dostignua na pojavu reformacije

Uticaj renesansnih dostignua u filozofiji i nauci imao je nemjerljiv uticaj na obinog ovijeka
i dala su samoj reformaciji polet i snagu.
Jedno od najvanij tehnolokih dostignua XV. stoljea je pojava tampaeg strojaGutenbergove maine. To je revolucionarni izum koji je ubrzao irenje pisane rijei
tampanjem umijesto dotadanjim pisanjem rukom i predstavio preduvjet za brzo irenje
pisane rijei reformatora. Do pojave tamparskog stroja sva pisanja i prepisivanja knjiga
vrena su uglavnom u skriptorijima i bila su dostupna manjem broju ljudi u slubi Cara/Kralja
ili Crkve. Na ideju o pravljenju tamparskog stroja na Evropskom kontinentu doao je 1450.
godine njemaki naunik Johan Gutenberg.11 On je doao na ideju da izlije veliki broj slova u
kalupe koji bi privreni za tvrdu podlogu mogli se poredati u smislene rijei i tako utiskivati
na podlogu. Time je otvorena mogunost da pojedinac dnevno odtampa preko 3.000 stranica
papira umjesto dotadanjih nekoliko desetina stranica ispisanih runo.
Pojava stroja omoguila je da djela Erazma Roterdamskog i Martina Lutera dobiju veliku
popularnost i budu jedna od najtampanijih dijela renesanse.
Dostignua u paleografiji italijanskog naunika objavio je u djelu Declamatio (De falso
credita et ementita Constantini donatione declamation) 1440. Koje je printano na njemakom
jeziku prvi put 1517.12
U tom djelu, iznio je tezu da je Konstantinova darovnica falsifikat. Do tog zakljuka je doao
na osnovu jezikih i paleolokih analiza koje je izvrio13.

11

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/477017/printing/36836/The-invention-of-typography-Gutenberg1450 20.4.2014.
12
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/622198/Lorenzo-Valla 20.4.2014.
13
http://history.hanover.edu/texts/vallapart2.html 20.4.2014.

Politika potreba za reformacijom

Politiki uzroci u Njemakoj
Luterovo uenje i reformacija bi bili dovedeni u pitanje da Luter nije imao veliku politiku
podrku svog naroda. Za uspijeh reformacije u Njemakoj vano je pomenuti nekoliko bitnih
politikih dogaaja. Nakon to je Luter ekskomuniciran iz Crkve 3. januara 1521. na njega je
mogla krenuti potjera.14 Stavljanjem Lutera van zakona, izborni knez Fridrih Saksonski je
naredio da se Luter kidnapuje po povratku iz Vormsa kako bi mu spasio ivot. Ovim inom
Luter je spaen gotovo sigurne smrti a i njegovim nestankom poele su se javljati razne prie,
legende i dezinformacije o njegovoj sudbini od toga da je bio otet od kardinala, nadbiskupa pa
do toga da je pronaen njegov le isprobadan i baen u neki rudnik. 15 Kroz Luterovo uenje
mnogi plemii su uvidjeli mogunost o jaanju ideje jedinstvene njemake nacije koja je bila
duboko podjeljena.Reformaciji su pristupali i sitni plemii predvoeni Francom fon
Zikingenom i Ulrihom fon Futenom.16 Veliku naklonost reformaciji imala je gradska
buroazija i poeo je prelazak njemakih gradova na stranu reformacije:1521. Konstanca
odbija da primjeni Vormski ukaz; Sabor u Nirnbergu takoer i prihvaa reformaciju 1524;
Erfurt, Magdenburg, Bremen i drugi do 1525. i te godine e u Njemakoj biti formiran
katoliki savez za borbu protiv reformacije.To nije sprijeilo veliki broj gradova da se pobune
protiv Crkve i pristupe reformaciji te da bi ojaali sklapaju u martu 1531. godine malkaldski
savez.17

14

edvik, Istorija reformacije, 40.

Ibid, 42.
16
Delimo, Nastanak i uvrenje, 112.
17
Ibid, 113.
15

Politiki uzroci u Engleskoj

Slabljenjem moi Crkve a samim time i njenog uticaja, mnogi svjetovni vladari su u tome
vidjeli priliku da ojaaju i proire svoju mo i nivo samostalnosti. U Engleskoj i Danskoj je
dolo do reformacije zbog potrebe da se efikasnije vodi vlast, a to bi se postiglo smanjivanjem
uticaja Pape. To bi postigli ukidanjem crkvenih privilegija i povlastica unutar odreene
drave.
Engleski kralj Henri VIII, u nemogunosti da dobije mukog nasljednika sa Katarinom
Aragonskom, zatraio je od pape da mu razvrgne brak18, da bi se mogao oeniti Enom
Bulin.19
Papa Klement VII bio je previe star ili razborit da bi odgovorio na ovaj zahtjev te ga je
odugovlaio,20 jer nije mogao teoretski i praktino ravrgnuti brak i tako poljuljati svoj
autoritet, a i zbog toga to je Karlo V, neak Katarine Aragonske 1527. godine sa svojim
trupama opljakao Rim i zarobio Papu. Vidjevi da papa nee razvrgnuti brak, Henri VIII
svrgnuo je Vulzija, osobu ovlatenu od Kralja i Pape za crkvena pitanja u Engleskoj.21 Iste
godine kralj je sazvao parlament i dozvolio laicima da predloe mjere o reformi crkvene
administracije. Idui kraljev potez bio je ukidanje Uredbe o predzatiti iz 1393. kojim bi
ukinuo mijeanje pape u izbor engleskih biskupa i ukinuo u kraljevini sve papinske dekrete.22
Kralj je po nagovoru parlamenta 1532. iznudio od konvokacija Pokornost kojom bi spor
uslijed unesaglaenosti zakonodavne vlasti konvokacija i zakonodavne vlasti krune nijedan
zakon tj. odredba ne bi bila donesena bez kraljeve dozvole. Zakon koji bi bio upitan ili
nejasan, bio bi predat na reviziju odboru ije je lanove birao kralj. Time se poveala kraljeva
mo u odnosu na crkvu i konvokacije su dobile samo simbolinu ulogu u zakonodavnoj
vlasti.23 Donesen je 1533. dekret o zabrani albe engleskih sveenika Rimu, a idue godine
su sva zakonska prava pape prela u nadlenost kralja.

18

Roger Scruton, A Dictionary of Political Thought, Macmillan , London 1996. , 470.

Jean Boisset, Protestantizam-kratka povijest drugo dopunjeno izdanje, Zagreb, Kranska sadanjost,
1999., 48 ; edvik,Istorija reformacije,72.
20
edvik, Istorija reformacije, 73.
21
Ibid, 71.
22
Ibid, 73.
23
Ibid, 74.
19

Tomas Kranmer, novi Kenterberijski nadbiskup proglasio je 1533. brak Henrija VIII i
Katarine Aragonske nevaeim i na Duhovsku nedjelju iste godine vjenao Henrija VIII za
Enu Bulin.24
Kralj je zbog svojih postupaka dobio ekskomunikaciju iz Rima, ali to je u Engleskoj gotovo
neosjetno proslo.
Ovaj uspjeh da se odvoji od Rima, Henri VIII je iskoristio i za dalje prevrate. Svi gradovi koji
su eljeli postii samostalnost od Rimske stolice poeli su na Henrijev i Kromvelov poticaj da
ukidaju samostane u Engleskoj.25 Odreeni broj redovnika preao je na Kraljevu stranu uslijed
nemoi da mu se suprotstave, a odreeni broj klerika je suprotstavljanje Kralju platio ivotom.
Henri je od bogatih biskupija osnovao est novih: Vestminster, Bristol, ester, Gloster,
Oksford i Pitersborou.26
Raskid veza sa papom donio je Engleskoj ogroman novac koji je bio u posjedu Crkve te je
samim time i ojaao Englesku. Henri VIII je svojim odluka doveo do stvaranja Anglikanske
crkve.
Politiki uzroci u ekoj
Pojava reformacije u ekoj direktno je vezana za lik i djelo Jana Husa (1370.-1415.), dekana
na Prakom univerzitetu, teologa i propovjednika. Nacionalne tenzije u ekoj poveavao je
nadzor tri nacije nad Univerzitetom u Pragu. Dodatno je usloen problem i u tome to pojava
djela Dona Viklifa nije nailazila na osudu kod profesora tog Univerziteta. eki profesori
uspijeli su 1409.27 uslijed podjela u Crkvi i politike slabosti, da sami izaberu rektora i na to
mjesto je postavljen Jan Hus. Nadbiskupa su uznemiravali stalni Husovi napadi na
svetenstvo i dogmu Crkve te je donio zabranu u kojoj je zabranio profesorima propovijedanja
o religiji.To nije sprijeilo Husa da propovijeda i on iznosi 1412. godine tada revolucionarnu
ideju da ukoliko su Papine odluke u suprotnosti s Evaneljem da se ne trebaju potovati.
Zbog ovakvih stavova Praki univerzitet se ogradio a i donio zabranu o uenju i irenju
Viklifovih djela. Zbog tih stavova Hus je bio izopen, a Papa je naredio da se Vitlejemska
kapela uniti. To je Energino doekao kralj Vjenceslav i prognao je iz Praga Husa i njegove

24

edvik, Istorija reformacije, 74.

Ibid
26
edvik, Istorija reformacije, 79.
27
Peinter, Istorija srednjeg, 487.
25

sljedbenike. Kljuan vjersko-politiki dogaaj-Sabor u Konstancu uslijedio je 1414.28 I Jan

Hus, koji je po protjerivanju pobjegao na selo, bio je pozvan da prisustvuje uz garanciju
Sigismunda Luksemburkog da e ga zatiti i vratiti kui. Hus je stigao na sabor 3.11.1414.
godine. Sigismund je htio da oslobodi Husa od odgovornosti ali sabor nije dozvolio laiku pa
ni samome kralju da daje garancije za heretike. Zanimljivo je to to e kralj u kasnijem
periodu nametnuti potivanje jamstva i time vjerovatno Martin Luter nije zavrio kao to je
Husu 6.7.1415. oduzeta crkvena titula i bio predat svjetovnim vlastim i platio ivotom svoje
uenje.
Spaljivanje Husa na lomai izazvat e protivljenje mnogih eha kojima je bio omiljeni
propovjednik i obiljeje ekog patriotizma. U augustu se 500 ekih plemia zaklelo da nee
potivati odluke sabora. Nezadovoljni husiti su 30.7.1419. zauzeli Prag i ubili 7 vijenika, a
taj dogaaj je ostao zapamen kao prva praka defenestracija. 29 To je bio povod da Sigismund
koji je nedavno naslijedio brata Vjenceslava na prijestolu krene u rat protiv husita ali biva
poraen i ne uspijeva uguiti pobunu. To je bio uvod u niz krstakih ratova koje e predvoditi
Sigismund protiv husita koji e se zavriti 1434.

Politiki uzroci u Francuskoj

Luterovo uenje se poelo iriti po Francuskoj oko1520. godine. Ipak ve u 4. mjesecu 1521.
nailo je na osudu parlamenta, a 8.8.1523. pogubljenja Luterovih pristalica su poela u Parizu.
Neodlunost kralja Fransoa I, prvobitno je pogodovala irenju i jaanju protestantizma.
Poslije poraza kod Pavije 1525.30 i zarobljavanja francuskog kralja, poveala se netrpeljivost
ka protestanstima i broj progona. Fransoa I, nakon to je bio osloboen iz zarobljenitva, je
bila potrebna pomo od Pape te je preuzeo obavezu da e iskorijeniti luteransku sektu, a od
pape je dobio 1.300.000. libara. Progoni su poeli 17.4.1529. pogubljenjem humaniste
Berquina.31 To e u iduim godinama prouzrokovati vjerske sukobe irokih32 razmjera u
kojima e protestantizam biti skoro potpuno uniten. Veliki zamah u sirenju protestantizma u
Francuskoj podravale su odreene velikake porodice (npr. Burbonci) i plemii,to iz linih
teolokih tako i zbog politikih ambicija. Na reformatorskoj strani u Francuskoj su bili
28

Peinter, Istorija srednjeg , 488.

Peinter, Istorija srednjeg, 448.
30
Boisset, Protestantizam, 52.
31
Ibid
32
edvik, Istorija reformacije, 112.-113.
29

feudalci eljni vee moi i samostalnosti i gradovi na jugu Francuske, od prije poznati po
svojoj heretinosti(Albiani), a uz Crkvu Papa, panija te graanstvo i seljatvo koje se
elilo osloboditi plemikog jarma, a takoer je bilo jako konzervativno.33

Politiki uzroci u paniji,Italiji,Holandiji i kotskoj

U paniji je Luterov nauk bio poznat od 1519. Meutim, Juan de Avila, Pedro de Lerma, Juan
de Vergera bili su pojedinci koji su se nali na meti inkvizicije zbog svojih propovijedanjai
irenja Luterovih ideja.34 Kada se Karlo V sukobio sa papom panija je pokaza naklonost
reformaciju pa su na dravnom saboru, zastupnici zagovarali da Karlo V vodi umjerenu
politiku prema protestantima.35 Ipak u paniji je reformacija podlegla usljed pritiska
inkvizicije i djelovanja Drube Isusove osnovane od strane Ignacija Lajole.36 To pravilo ipak
nije vailo za Holandiju u kojoj je panska kruna imala vlast i u kojoj su djelovale dvije
jake,po politikim ambicijama suprotne politike struje.37 Uticaj te dvije struje je uticao da se
Holandija 1579. podjeli na dvije vjerske interesne svere,na junu protestantsku i sjevernu
katoliku sveru, to e biti pretea za stvaranje dananjih drava Holandije i Belgije. 38 Dok je
panija bila najcentralizovanija monarhija u Evropi, kotska je bila najdecentralizovanija,
pogotovo od 1542. kada je kralj bio maloljetan te je dravom upravljala kraljica Meri te se
reformacija irila pod zatitom plemia39 i kulminirati da 1560. kada je kotski parlament
ukida papsku vlast i odbacuje misu. Time e reformacija prevladati katolianstvo i nee
izgubiti znaajni pri ujedinjenju kotske i engleske krune 1603.40
Papinska Drava
Papinska drava, tada jedna od najjaih monarhijskih ustanova, imala je veliki uticaj na
donoenje svih odluka, kako vjerskih, tako i politikih. Papa na elu te drave mijeao se u
donoenje mnogih vanjskopolitikih odluka kranskih zemalja, najvie kroz postavljanje
kardinala i drugih duhovnih lica na visoke poloaje koji bi kontrolirali mnoge imbenike
unutar drave. Meutim elja za vlau kraljeva i kneeva uticala je na stvaranje protutee
33

edvik, Istorija reformacije, 113.

Boisset, Protestantizam, 59.
35
Ibid
36
Ibid, 60
37
edvik, Istorija reformacije, 124.
38
Ibid
39
Ibid, 125.
40
Ibid, 127.
34

10

koja e dovesti do reformacije a to uplitanje bit e vidljivo na mnogim koncilima u 15. i 16.
vijeku. To se ogleda u mnogim dokumentima kojima je crkva potvrivala prava svjetovnim
vladarima i svoju vlast nad njima, kao to je primjer bula Unam sanctam iz 1302,41 te
uticajem i djelovanjem crkvenih koncila.42
Veliki problem je pretstavljala i talijanizacija papinstva. elja da se stvori italijanska drava
sa nasljednom vlau(veliki nepotizam).43
Pape su strahovale i od smijenjivanja sa svojih poloaja pa su ih na razne naine pokuavale
zadrati (Bula Execrabilis iz 1460. zabranjuje pod

prijetnjom izopenjem protupapske

koncile).44 Slabost papinske drave u ovom periodu uticat e na brzinu irenja protestantizma.

41

Thomas G. Barnes/Gernald D. Feldman, Renaissance,Reformation, and Absolutism -1400-1600 Kanada

1972, Little, Brown and Company
42
Enrico Cravetto, Povijest-9 Poeci novog doba (16. stoljee) Milano 2007., Rotolito Lombarda, 17.
43
Cravetto, Povijest, 21. ; 31. - 32.
44
Ibid, 22.

11

Vjerski uzroci
Indulgencije-oprotajnice
Prodaja indulgencija tj. oprotajnica od strane Crkve bila je rasprostranjena praksa tokom
kasnog srednjeg vijeka te poetkom novog vijeka. O toj crkvenoj kontroverzi upozoravali su i
buni li se protiv nje Don Viklif, Jan Hus,45 Martin Luter te mnogi drugi reformatori.
Prodaja oprotajnica pretstavlja in kojim odreena osoba za odreenu koliinu novca koju da
sveeniku moe da otkupi odreeni grijeh koji je nainio pojedinac i dobije pisanu potvrdu o
otpustu grijeha. Taj in je naiao na osudu mnogih teologa koji su zagovarali reformaciju pa i
samog Lutera. Poto je je uz prodaju oprotajnica crkva ubirala i ogromne koliine novca, u
daljnjem tekstu e biti govor o njegovoj teolokoj strani, a u poglavlju o ekonomiskim
uzrocima reformacije o ekonomskoj strani.
U praksi neupueni vjernici nisu mogli pomisliti nita osim toga da kupuju oprost za
sagreenja koja e koristiti kao ulaznica u raj njih i/ili njihovih blinjih.46
U propovijedima o prodaji oprotajnica bez sumnje se pojvaljivala reenica:U trenutku kad
novac zazvei u sakupljakoj kutiji,jedna dua izae iz istilita.47
Veliki zagovornik prodaje oprotajnica u Njemakoj bio je dominikanac Tecl. Martina Lutera
profesora Svetog pisma u Vitenbergu ta praksa je uznemiravala. Na dan uoi Svih svetih
31.10.1517.,48on je na crkvi u Vitenbergu zakucao uvenih 95. teza o oprotajnicama i time
izazvao druge teologe na raspravu. Teze su vjerovatno prvobitno bilo poslane tajno na adrese
mnogih istaknutih teologa, a posebno nadbiskupu Albertu Branderbukom, povjereniku za
propovjedi i oproste.49 Poto nije dobio odgovor na svoje teze Luter ih je poslao svojim
prijateljima i tako otvorio mnoga pitanja o teolokoj ispravnosti odreenih dogmi.
Luter je smatrao da Papa ne zna da se prodaju oprotajnice te da bi ih ukinuo i radije gledao
baziliku sv. Petra u ruevinama nego dozvolio da se gradi na mesu i kostima Njegovog

45

Peinter, Istorija srednjeg, 488.

edvik, Istorija reformacije, 31.
47
Ibid, 32.
48
http://siont.net/u-hristu/clanci/95-teza.php , 20.4.2014. ;edvik, 32.
49
Delimo, Nastanak i uvrenje, 105.
46

12

stada.50 Zbog priznanja da ne odbacuje odreena uenja Jana Husa osuen je za heretika
1520., a 1521., nakon sabora u Vormsu je i izopen.
Pitanje sakramenata
Pitanje sakramenata je takoer jedno od velikih uzroka neslaganja meu teolozima i
reformatorima.
Crkva je priznavala 7. Sakramenata: 1.Krtenje (krst); 2.Pomirenje (sakrament ispovijedi,
ispovijed, pokora); 3.Euharistija (sveta Priest); 4.Potvrda (krizma); 5.enidba; 6.Sveti red;
7.Bolesniko pomazanje.
U spisu, Babilonsko suanjstvo Crkve(De captivitate babilonica Ecclesiae),Luter je pisao o
sakramentima kao teolog teolozima u kojem zagovara Evaneosku opravdanost 2.
Sakramenta: 1.Priest i 2. Krtenje. Za Lutera dva su elementa sjedinjena u sakramentu: jedan
je tvarni a drugi duhovni. To jedinstvo dostatno je za njegovu valjanost, pri emu sveenik
nije znaajan.51 Bit svakog sakramenta je vjera i od njega ne treba stvarati suanje i koristiti
ih kao suanje.Luter je zagovarao tezu konssupstancijacije tj. istodobnu opstojnost dviju
supstanci, hljeba i tijela, vina i krvi.52 Time je Luter bio protiv teze Crkve u kojoj vjernici ne
smiju piti vino iz kalea, te da se prilikom priesti prinosi stvarna rtva, ve duhovna. Te
razlike meu tumaenjima posebno e se oitovati kod drugih reformatora kao to su Cvingli i
Kalvin. Cvingli je smatrao da je priest samo potsjeanje na posljednju veeru i nita vie;
Kalvin je isticao duhovnu prisutnost Krista tokom priesti. Do ovih zakljuaka dolo se na
saboru u Marburgu 1529. na kome se vidjela duboka podjeljenost reformatora meu
teolokim pitanjima.53 Kalvin je odbacio ispovijed, postojanje istilita i posredovanje
svetaca. Luter se drao misli da je spasenje u Evanelju i da pravila ne mogu pripisivati ljudi,
dok su uenje Ulriha Cvinglija odbili zbog radikalnih i konzervativnih pogleda.

50

edvik ,Istorija reformacije, 32.

Boisset, Protestantizam-kratka, 25.
52
Ibid
53
edvik, 58.-59.
51

13

Biblija
Potreba da Biblija bude prevedena na narodni jezik s latinskog rodila se u srednjem vijeku.
Razlozi su viestruki, od ekonomskih i politikih o kojima e biti vie rijei u iduim
poglavljima, do onih teolokih. Da bi osoba mogla proitati Bibliju morala je znati latinski
jezik i posjedovati primjerak Biblije. Problem je bio u velikom siromatvu i neobrazovanosti
niih drutvenih slojeva, te bi veina ljudi moglu uti nauavanja na liturgijama u crkvama
koje bi bile na njima nerazumljivom latinskom jeziku. Ideja o prijevodu Biblije na narodni
francuski jezik javila se prvobitno kod Petra Valdoa54 koji je u 12. stoljeu shvatio punu
poruku Evanelja, zamolio dvojicu sveenika da mu prevedu dijelove Novog zavjeta. Laici
koji bi itali te prevedene dijelove Biblije dobivali bi drugaiji i jasniji uvid u njenu poruku.
Njegov prijevod nije naiao na odobravanje Pape, koga je Valdo zatekao na Treem
Lateranskom saboru, ali mu je papa odobrio ivot u siromatvu. Valdo je sa svojim
sljedbenicima odbio zabranu Pape da vri propovijedanje. Zbog toga je 1181. proglaen za
heretika.55 Crkva je uvala samo za sebe pravo da tumai i propovijeda Biblijski nauk te bi svi
koji bi se suprotstavili tim odredbama bili proglaeni za heretike i prijetila bi im inkvizicija
kao to je Janu Husu56, ekom reformatoru i Donu Viklifu57, engleskom reformatoru upravo
zbog prijevoda Biblije na narodne jezike.
Prijevod i razumijevanje Biblije nije bio jedini problem,ve je s reformacijom dovedena u
pitanje i njena vjerodostojnost tj. tanost prijevoda kog je Crkva priznavala a to je Vulgata.58
Stari zavjet preveo je izravno s hebrejskog jezika, dok se za Novi zavjet drao gr. teksta.
Stilska neujednaenost toga prijevoda je prouzrokovana time to sv. Jeronim nije nanovo
preveo sve knjige, nego se u nekim sluajevima ograniio na to da revidira starije prijevode.
Crkva je priznala ovaj prijevod kao zvanini i autentini prijevod 1546. godine.59
Don Mentelin je jedan od prvih prevodilaca Biblije na narodni njemaki jezik 1466., jedan
od 13. prevodilaca koji su je preveli prije Lutera...

60

Najznaajniji prijevod je bio iz 1516.

godine nizozemskog teologa Erazma Roterdamskog na izvorni Grki jezik, a njegov je znaaj
u tome to su se njime sluili svi reformatori. Teoloki znaaj prijevoda Biblije na narodni
jezik u je u tome to je mogao izai iz crkvenih krugova, dobiti irinu tumaenja, ispitati
54

Peinter, Istorija srednjeg, 353.

Ibid, 354.
56
Ibid, 487.-488.
57
Ibid, 484
58
Vulgata je prijevod biblije sv. Jeronima po nalogu pape Damasa krajem IV. i poetkom V. stoljea.
59
http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=42920 , 20.4.2014.
60
Jambrek, 104.
55

14

ispravnost biblije i otvoriti na desetine drugih pitanja o kojima se nije znalo i govorilo u
prethodnom periodu.61

Prijevod Biblije Erazma Roterdamskog bit

e uzet kao

najvjerodostojniji prijevod od strane reformatora i on e ih voditi ka ostvarenju njihove teze o

nepogreivosti Biblije i vienje spasa u Evanelju. Luter je napao Papu i autoritet crkve
direktno u svome tekstu Otvoreno pismo kranskom plemstvu njemakog naroda(An den
christlichen Adel deutscher Nation) . U njemu je Luter pisao o tri zida kojima se crkva
brani od reforme:
1. Da Crkvenu duhovnu mo niko ne moe prosuivati;
2. Da samo Papa moe odluivati o pravom znaenju Biblije;
3. Da niko osim pape ne moe sazvati koncil niti reformirati Crkvu.
Iz ovoga se vidi da je prijevod biblije na narodni jezik zadao velike probleme Crkvi i njenom
tumaenju Biblije, tumaenje autoriteta Pape i njegovog znaaja kao vrhovnog duhovnog
poglavara svih krana. Prevoenje biblije takoer je kod puka koji ju je itao otvaralo mnoga
pitanja na koje je trebalo odgovoriti. Uticaj straha kod ljudi na njihovu percepciju biblije i
sudbine takoer je igrao veliku ulogu. Sve sto se desava tumaeno je Boijim davanjem tj.
sudbinom pa tako i svih nevolja koje su zaticale ljude nespremnima, tumaeno je Boijim
gnijevom i prisutna u starozavjetnim besjedama.62 To je izazivalo polemike mnogih o Boijoj
prirodi te samim time i o potrazi za milostivim Bogom. U oima tadanjih vjernika sve je
liilo na posljednje dane i da e uskoro uslijediti apokalipsa, strani sudnji dan.63

61

Delimo, Nastanak i uvrenje, 94.

an Delimo, Strah na zapadu(Od XIV do XVIII veka) Opsednuti grad II, Novi Sad 1987.,Knjievna
zajednica Novog Sada, 305.
63
Ibid, 282.
62

15

Ekonomski uzroci
Veliki inilac koji je potpomognuo irenju reformacije bila je i ekonomoja. Ekonomske
uzroke dosta su izuavali marksisti. Jedno od najeih objanjenja je elja za jednakou svih
ljudi. Kod razliitih slojeva ljudi raale su se razliite potrebe za reformacijom. Kod vlastelina
to su bile elje za veim prihodima i zaokruivanju svojih imanja, kod niih slojeva to je bila
elja za veim novcem koji bi im poboljao svakodnevni ivot, za vladara bi vea
sekularizacija znaila i manju mo i uticaj crkve na njene graane to se ogledalo u plaanju
poreza pa samim time bi drava ekonomski bila jaa ukoliko bi imala vie novca.64 U Italiji je
u porastu bilo jaanje trgovine, pojava mjenica i banaka iji e sistem preplaviti Evropu,
jaanje odreenih porodica kao to su bili Mediijevi i koji su za monopol nad trgovinom
odreenom robom trebali i podrku crkvenih lica i papa.65 Osobe koje su eljele reformaciju
nalazile su mnoge naine kako da oslabe protivnike i pokazana je velika inovativnost. Tako su
pojedini zabranjivali izvoz novca kao to je to u srednjem vijeku uradio Filip IV 66, zatvarani
su samostani i konfiskovana su crkvena imanja i novac kao to je to bio sluaj npr. u
Engleskoj. Crkva je imala problema s manjkom novca pa je pokuavala napuniti kasu
poveanjem cijena oprotajnica, dispenzija, izuzea itd.; prodavane su crkvene funkcije i
poloaji,uvoeni novi porezi i poveavani stari, pojedinci su zarad bogaenja krivotvorili
papske bule.67 Da bi se spaavali i Crkva i kneevi su se obraali bankama i zaduivali se. Sva
ta ekonomska nepravednost koju su najvie trpili pripadnici najniih slojeva a i oni viih
traili su promjene i vidjeli ih u reformama kroz reformaciju. Tako je reformacija dobila
ekonomsku podrku svih slojeva od siromanih seljaka do monih i bogatih kraljeva.
Otkriem novih kontinenati i njihovih prirodnih resursa, elja za bogaenjem pojedinca,
irenje religije, motivirali su mnoge da idu na novi kontinent u potrazi za sreom.68
Uticaj na ekonomiju imala je i velika smrtnost, uslijed pojave kuge i drugih bolesti.69

64

Delimo, Nastanak i uvrenje, 297.

Ibid, 300.
66
Peinter, Istorija srednjeg, 462.
67
edvik, Istorija reformacije, 30.
68
Barnes/Feldman, Renaisance, Reformation and Absolutism, 42. 44.
69
Ibid, 29. 32.
65

16

Zakljuak
Istraujui ovu temu, doao sam do sljedeih zakljuaka:
Preduvjet za reformaciju nalazio se u drutvu u kom su djelovali reformatori, te njihova elja i
mo za promjenama u svakodnevnom ivotu. Reformaciju su potaknula i ubrzala dostignua,
nastala u tom vremenu, iz razliitih aspekata i sfera nauke kao to su paleografija,
astronomija, tehnologija i dr. ,
Reformaciju su prouzrokovali mnogi meusobno isprepleteni vjerski, politiki, ekonomski,
nauni, zdravstveni i drugi faktori. Katolika crkva usljed ekonomskih slabosti i kriza u koje
je upadala, te raznih afera, nije mogla adekvatno odgovoriti na mnogobrojne izazove koje joj
je drutvo postavljalo i suzbiti njegovo nezadovoljstvo. S druge strane, drutvo je bilo
ekonomski oslabljeno usljed mnogih ratova, bolesti, gladi i druge neimatine kojoj je bilo
izloeno, te je trailo rjeenje svojih problema, a to je u teolokom smislu nudila Luterova
ideja milostivog Boga, u ekonomskom smislu elje kneeva i kraljeva za veom
samostalnou, bogatstvom i elja da sudbinu uzmu iz ruku Crkve u svoje ruke. U
renesansnom periodu ovjek se okree vie ka ovozemaljskom ivotu i njegovoj
svakodnevnici. Nastaju mnoga knjievna i znanstvena djela, polako se razbijaju okovi
svakodnevnih strahova koji su muili ljude. elja za rjeenjima problema, u reformatorskoj
ideji teologije, proirila se iz vjerske u druge sfere ivota i te ideje su mnogi prihvatili.
Prihvaanjem reformatorskih ideja i eljom za njihovim ostvarivanjem mnogi su platili
ivotom. Ideja o reformaciji razliito se doivljavala na razliitim podrujima i samim time
bila prihvaena, kao to je u Engleskoj imala kraljevu punu podrku i uspjeh, dok recimo u
paniji nije doivjela uspjeh usljed pritiska inkvizicije.

17

Literatura
BARNES/FELDMAN, 1972., Thomas G. Barnes/Gernald D. Feldman, Renaissance,
Reformation, and Absolutism -1400-1600 Kanada, Little, Brown and Company
BOISSET 1999., Jean Boisset, Protestantizam-kratka povijest drugo dopunjeno izdanje,
Zagreb, Kranska sadanjost
COLEMAN 1992., Christopher B.Discourse on the Forgery of the Alleged Donation of
Constantine New Haven: Yale University Press. (Prijevod dijela: Valla, Lorenzo (1440), De
Falso Credita et Ementita Constantini Donatione Declamatio) Hanover,Hanover Historical
Texts Project
CRAVETTO 2007 ,,Enrico Cravetto, Povijest - 9 Poeci novog doba (16. stoljee) Milano,
Rotolito Lombarda
EDVIK 1986., Oven edvik, Istorija reformacije, Novi Sad, Dobra vest
DELIMO 1998., an Delimo, Nastanak i uvrenje reformacije, Novi Sad, Izdavaka
kjiarnica Zorana Stojanovia
DELIMO 1987., an Delimo Strah na zapaduOd XIV do XVIII veka) Opsednuti grad II,
Novi Sad, Knjievna zajednica Novog Sada
GARIN 2005, Euenio Garin, ovek renesanse, Beograd, Clio
KAPR 1996., Albert Kapr, Johannes Gutenberg-The Man and his Invention, Aldershot,
Scolar Press
PEINTER 1997, Sidni Peinter, Istorija srednjeg veka 284-1500, Beograd, Clio
SCRUTON 1996., Roger Scruton, A Dictionary of Political Thought, London, Macmillan
WHITE 2009, Elen G. White, Reformacija, Zagreb, Znaci vremena

18

Internet stranice
http://www.newadvent.org/cathen/07584b.htm 20.4.2014.
http://books.google.ba/books?id=vuES0JdltfcC&pg=PA54&dq=&hl=en&redir_esc=y#v=one
page&q&f=false 20.4.2014.
http://www.enciklopedija.hr/Natuknica.aspx?ID=32892 18.4.2014.
http://siont.net/u-hristu/clanci/95-teza.php 20.4.2014.
http://enciklopedija.lzmk.hr/clanak.aspx?id=42920 20.4.2014.
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/477017/printing/36836/The-invention-oftypography-Gutenberg-1450 20.4.2014.
http://www.britannica.com/EBchecked/topic/622198/Lorenzo-Valla 20.4.2014.
http://history.hanover.edu/texts/vallapart2.html 20.4.2014.

19