Osman DONEMi TURK Finans SisTEMiINDE SORUNLAR VE GELISMELER LATIF DASDEMIR -Arvow Kocarare Ovtvensirest RNTORLOGO /Tonstve in dg kataya yayilma ve biiyiike ddevlec olmasinda en snemli ecken, her halde, tebaasinin cofunlugunu olugeuran reayaya! iyi dlavranigt ve sosyal refah dizeylerini yukseltmig olmast- dis, Ayetea din-itk ayrim: gGzecmeksizin reaya deviet iligkilerinde kanunlari esas almas: ve devlet sistemini re- ayasinin galigmasi, zenginlii ile devletten memnuniyes 1 temelleri Wzerine ocurtmus oldugu igin XVI. yiizyil dan ieibaren Orta Dou ve Balkanlae'sa bekimi daruma- 1a gelmigcic ‘Osmanis Devleti, XV. yiaysldan itibaren tatim, ica ‘et el zanaatlan Urecimi ve finans alanlarinda gergekles- tiemig oldugu dikkate defer geligmelere bagl olarak kendini geligen olaylar kargisinda siekli yenileyen bit cekonomik yapiya sthip oldugu igia toplumu refahigeri- sinde yagatmaktaydh. Toplumun cefahi, sinicarin genig- ledigi ve piderlern giderek arcigs, buna kag gelirleria sabi kaldigi XVI. ylizyilsonlarina kadar devam etmis- tir. XVI. ylzyaldan sonea refah dizeyinde olmasa da, ik tisadi bakimdan belirgin olarak géelenen durguntuk ve hhatca gerilemeye ragmen XVIli. yiz~ yilda devletin biegok bilgesinde ekono- ‘mik buyimenin varligin gosteren {nemli iktisadi fealiyedlerin oldugu da bie gergektit. Ancak, bu olugan istisnai durum yecerince genellesirilemedigi hare korunamadigs igin mukadder $0: rug kaginulmaz olmug yizyil sonlarina doges gerileme ve ck devam ecmis- Osmankt devlet adamlars, ekono- ik yapinin bie gbkige dora siriklen- digini ancak XVI. ‘yizyil sonlarinda farke edebilmiglerdi, Yani, ilk coprak kkaybt ve maBlubiyee acisiain ill dela yasandigt Karlofga Anclagmas: ile... Bu ‘maglubiyetle Osmanls ‘Devleti,bazi buyik eyaleclerini kaybetmig ve devrin aleyhine déndi- ‘Hindn farkina varmis oluyord. Karlofga Antlagmast‘nin imzalanmasindan sonra Os- ‘manli Devleti, bilhassa siaurarin. kuvvetlenditilmesi ‘dar, malt ve iktisad durumun isla, ordu ve donanme run yeniden yapilandialmasigleti ile ugragmistir. Us- sdinligt kaparmis oldugu But ile nasil bas edebilecei ve eski glctine tekrar nasil wlagabilecei sorularina cevap bulma déinemi baslamiser. 1699'dan sonra beslayan 43. ‘nemde, Osmaal: tahtina devletin igine digeagu: durumu sg6ren ve bu durumdan kurtarma gareleriarayan padisah- lar gikes ise de, Glerinde her zaman iki bik engel bul- duke: Birincisi, Turk ordusunun omusgasiay teskil eden yenigerilerin modern askert bilgi ve teknige kapals ve ‘wak kalmalan, hactd eski dizen ve ananelerini de tetk cederek, askerlikle ilgilerin’ kesmeletyai ikincisi ise, yeniliklere defer veren ve ilme agik bu pedigablarin yaninda kendilerine yardimer olabilecel devler adamlarinin yoklugunun siddele hissedilmesi vyani kabe-s ical? Barn olumsusluklara ramen, ge- sek donemin aydinlars gerekse deviet yOneticileri durumun farkinda idilee ‘Ama, gézim konusunda idareciler; tolageirma imkanlarsmin sinicl, malt: barokeetik organizasyon, metot ve vas talarinin yecersiz bulundugu ve mil aelirin gok igi bir biliminn nak- fi mibadeleye kauldi sca bir ekono- ‘mi modelinin esas alindig kanGnlara itaat edilmesinde sraredecken;Islahat 1 aydinlar, Bat'daki geligmeleri érnek Alarak economik yapinin cagdaslagtil- ‘mast igin gerckli yenilileria yapilma- sin iseiyorlard, Bu hususta, padigablar earafindan yayinlanarak guniimlze ulagan Adal vores QD osusersame, ade frmanlart ve dnemin aydsnlan trafindan sili veya isimsiz olarak kaleme slinan layihalar ile no \iharnémeler en Bera belgeerdic* XVI. ylzyildaniiburen devletn yonevim kadols- rnnin yeterszlifii, bukakun ilemer olduguna goren aézlemcilerdurumun sebebi olaak; er jer iyeilib ie adie se tamil deyanan handnnamdlerin ili, ect- lesinde vurgulamislar. Qziim Gere ise bento had ‘me uyma ve eski ginlere geri dénme olmugeu. Bu giz- lemeiler, her ne kadar saber dram tespitsyapmigise- lerde, sbaim dnerilerinde maslesef yeersiz kalmslardi. Ancak, Il Selim ve Il, Mahmud devri glemcilerinin lahat layihalan, muhteva ve igerik yonOndenendine den dncekilayihalardanfarkbiklar gGstermektedit? Bu devcinssahatg yBneticilesickskliklerine ramen cok cesurane bir gla cule sebeplerinicespit ve yetin- de cbztim éalemerialmaya baglamuslardi. Temen he- ‘men bitin islahars delet adami ve aydinlann Gaetinde dlurdugu ckonomik durumu; devetingeliiernin sabie kalmasy, hare giderek desi, buns bar gi dererin hla azemig olmasina baflamaks- dirlaz. Bu dorum, trihin her dineminde buiyi devlelerin basina gelmisti. Dev- Jeti igleyiinde gafun capri gore gi- deviesini’Rarglayacae get kaynaklan clugrcan devlederyoluna devam ecm, bu kaynaklan olugeramayanlar ie pk Roma, Bans ve nuhayet Ostmanis Devet sbi taribeeki yeclerini almiglardic® Bu se- beple, deveterin yksclig ve gokly ddnem- Jerinde etkin bic rol oynayan gidelern kary- Janmastigin uygulanan Kredi ve finan sisemi iyi incelenmelci. Osmanls Devler’ain gerileme ve gBkuy se beplerikomuasunda bu gine kadar cole gey sdylendi/yai- ah, Ancak, Sanayi Indie soneass Kredi ve finans sistem igertinde Gnemli bir yer tatan bance konusundaki clsiikpek itdelenmedi. Mesela; bir kredi kuramonun yoklugu sebebiyle devlee kontoldnin zayiflaysp yok ol- duu dénemlerde fisatg saralardan yiksek face borg pars almak mecbutiyetinde Kalan reayanin, Borcunv ge fit sebeplerie Bdeyemedifi ign, copraBini kaybecmek durumunds kalmig olmast" yeterince indelenememiti. Yani XVII, yozyldan iibaren geleneksel ekonomi mo~ Aelinin gapdag devielerce geride biraalmast ve yerine parali/nakal ekonomi sistemi oturtmalarins kargin Os- ‘anit Devlet’nin eski modelde (zrai ekonomi) star eclezek geileme ve cbkisten kureulma gabala yeni yeni azajencilano dikkaini gekmektedic® Catdas dinyanin devletgelit ve giderleriniGnemlialgide denklestiren ba yeni ekonomik model, Bai keletin kurmus oldulla- 1 Merkez Banka sayesinde sails olarak ilerken, Os. ‘man Devieti bitge agiklarin: maiyesiyuksek ve devie~ te sirekli geliekaybetiren yontemlerle karlarakay a ig sophesizdinyanun naka ekonomiye yonelmes- ‘ne Ormanl: Dever kayicsizkalmamis. Disk sstemi ein Hated ile yEnetimi mimkiin olmayan, birokrasi ve askerleri igin gereli olan nakicihciyacins karglamaya yonelik uy. gulanan isizam gelirlerinin mikearin attra. yoluna ‘itmigtit. Bu uygulama, gelenekse! ekonominin bel ke- ‘igi olan tomar stem aleyhine glist ign defaydadan «ok mal yaprya zara vermigti. Bu sebeple devet, buna. Tim deiner bie agiklarin kapamaya yOnelik; masrafla. 1 hima, maballeft ve misader, tay, malibane ston, ‘bam (gil ig borlanna) ve blu bazine gibi gidelei azale- tak ve geld cofaltmak mantifing dayanan dlemlet almaya galgmigcr. Bir difer gelirarcaics Salem ise; sanayi cophumu- ‘sun olugumuyla biclikte bitge igin yeni bit kaynak olan para poliikasidir. Osmanli Devleti gerek gadag dinya ‘konomilerinde gerekse gelencksel ekonomilerde gir Je bir fans aract olarak paradan yaraelanma politkas: ilemigtit, Ancak, bir farkia kis bitin geleneksel ekono- silerde oldugu gibi, Osmanlt ekonomisi madeni para slstemine dayaniyordu, Bu sistemin esasi paranin Jani alan ve giimigin mibadele aract olarak Kullasl- mast ve esa olarak kullarilmasinun en ara in- dirilmesidie. Madeni para sistemi glniimiiz ‘ata sisterinden mahiyet olarak farkl ol- Alogundan fiyae harekeleri vey igilik kargisinda deggie uygulanan paca poi- tikas da sz konusu olmamigac Iicisadt hedeflere ulagnak igin uy- sgulanan para poliikasnia bagaoya ula ‘ast gin fyat istikrary ile eam istihdam: saflamak, odemeler dengesinin, iktsadt bi- viimenin ve ail gee dafiluminin saflanmast gercklidir. Para mikean, keedi hacmive faiz ranlan bu politkansn uygulanmasinda asl un- surlan tegkil ederler. Para politkasins yurtten toric, genellikle Merkez Banaue Enflasyon sz ko- ‘nusa ise, para ve kredi hacmi daralulis, durgunuk ve i- sialik ss konusu ie genisletci para poliikasi uygulant. Gtintimiade para kavraminin belirsiligi para sisteminin Uygulanmasim: ve sonug alinmasini zorlagtirmakcadhr. (Oysa madeni para rejimlerinde para kavrami cok neti Bunun tarihte yasanng Smekleriatasinda sayilan Os- ‘mank par sistemi; 1300-1477 arasinda “ae” denen gi- ‘mig sikkeye ve onun kaclarina dayanan monometalist, 1477°den itibaren de ilk Osman altin parasnin Suliae si basilmasiyla birlike bimesalist dOnemler geciemigt.™ Bakar parsnin (Mankar) tedavilde oldu sirlarda ise (Gaellikle 1688-1691) srimetalizm séz konusu olmugtut.” (Osmanks Devleti bicenin acik verdigi dnemlerde bir finansman araci olarak paradan yararlanmiser. Bu- ‘nla ilgili bir gok belge meveueeur Ziracahta gegen her yeni padigahin kendi adina para (silk) bastirmast serekiyordu, Hazine bundan darp hakks ve dap tcreti olarak bir kazang elde ediyord (eecdid-islke siyaset). Osmank para sistemi Tanzimat’s gizerken birsz kar ‘magi, Nitekim Il. Mahmut dineminde 36 cic gmig paranun edavil ectigin sbylemek saririm bu karmagkli= roman QD osunasi daha iyi agklac. Tanzimac'la bislce para siscemine bie Gdnkt Fei, ba- bas II, Muradin akgeeviin gegmesin!yasaklamsy, ye- rossi > osuasiden kendi adina basilmak Uzere darphanelere gonder- sit. Devrin gactlaricersinde olay ele aldigumiada, hherkesin parasinx degigtieme imkanina sahip olamamasi, “tarraf” denen bu alimreye ilk defa kazang kapisint aca amagtt Basbakanlik Osmank Argivi “Maliyeden Mudaver Daferleri 17892" aumarada kayics olan “Milhecim Zim- met Defer” sarraflar konusunds ilk bilgi veren tnemli bic kaynakee. Defterin 886.890 (1481-1485) earihli ol- ‘mast bu dnemi daha da artirmakadie. Defter Gzelikle arphane mukacaa mileezimletinden, iltizam bedelini ‘demeyenleri nakletmekcedir2” Defter igerisindeki bel- sgelet, Yahuai sarraflarin darphane eminlerini elde ede- ‘ek, yaptlelans suiiscimalleri ortaya koymast bakimindaa dda Snemlidir. Ilk olarak Yahudi Benyamiolerin, Avra. hamlarin, forahimlerin isiemleri bu belgelerde gegmekec. die. Bu isimler igerisinde en dikleae ceken sacraf Beny- ‘min’ dit. Bu sarrafin, defeerdeki ifadelere gire bir kuru ‘olmadyfs halde 4-5’ yi igeisinde iki yoz bin akceye sahip oldagu anlagilmakadie. Belgede bu ser- vete nasil sabip olduguna iligkin su kaye; “Benamin'in bir ghteyst vardir. Yeniden basilan chi aby onikisni, Benyémin ona alin. Ana~ ddolu'yagiden renherlreombirini oma satan, Zira, Anadolu’ tyle yorker vardir ki, bunlar beraber gaerler Benyémin'in giveysi, hayrnbabast naming, havirms kirmadits ipin, fark, ali bim abgesattgin,ahglri ‘ath bizzat hendiinin getndigini, ‘tah ofl ile ginderdigin, bi gin ice nice saraflars das bulundaama siylenekndir.” ve belgenin sonun- da dacphene mukataasin alan Bergamali Hice Sinan‘in vekili ve nazininun Benyimin folmasi durumu yeterince oreaya koymakadie.2® Bu belgeleri ofaltmak miimkiindir, Ancek, konu- foun daha iyi anlasilmas icin, bu gayr-i miisltmlerin dew lecin siyaset ve iktisadh Gzecinde etkiliolmalacinda padi- ah analarinn soBunlugunun yabanci, mesela Rus, Leb, ‘Macat, hates Yahudi olmalazunin bUyik payt olsagerek- ‘ir. Gin bu valide sultanla saray islerinde bu iosanla 1 aract olarak kullanmuglaedit. Mesela, Kanuni ve ofla IL. Selim devirlerinde satraflik yapan, Yasef Nassinin ti- caret, siyaset ve entrika igleinde Gn yepmasinda Yahudi ‘olmasi ve 1. Selim‘in karst, HT. Murad'in anasi Nac-ba- ‘nd Sulran’in da Yahudi olmast gibi.” Yahudi seraflacia daha ziyade saray ve viikela ve baz yiksele memurlaria, riiketim masraflaninin finansmaninda blyik rot oyna. ‘malar biede bu kanaatin uyanmasina sebep olmaktadhe B. OsMANt1 Deviett’NDE GALATA BANKERLERI Iscanbulda faliyer gésteren saraflar Saceleri sadece saray ve gevresiylesinclt cutcuklaniligkilerin, cicaree ve ah ar 207 op Joncalarin kredi ihtiyaglanin kargilayacak gekilde genis- lectiklerinde bir lonca gergevesinde degitlenerek,isyerle- fini de Galata'ya capiilar. XIX. yinyilin ikinel yansin- ddan itibaren faaliyeclerini daha ale dGizeylere indiren ve bankerlik isleemeleri kuran cogualugu gayt-i mistim olan bu sarraflar Galaa'da faliyee gisterdikleri igi, ge- ellikle Galata Bankeleri olarak anulmislacdie® Bualar hakkandaki bilgiler, oynadiklars gok &nemli rollete raj ‘men half tam olarak ortaya konulamamistis, Bu hususta baat mistakil eserler kaleme alinmi olmasina ragimen, bugiin haldarinds sencezlegirilmig bir bilgiye sahip de~ Giliz. Bilinen bie sey varsa o da, Galata Bankerlerinia Tiirk ekonomisindeki roliniin Bac'daki Sanayi Inbulabe ile baslamasicut. Osmanls Devlti'nia Bat pazer hae line getirilmesinde de, bu bankerlerin paylasbiyitk ol- ‘mugtur. Osmanls Devleti'ne Avrupa’nin uyguladifi mer- keantlise polcikalar sayesinde, azialiklardan olugan bir finans burjuvazsi oraya gikmieie. Bunlararcan kaynak- latt ile besledkletikilise, okul ve yardimlagma dernekleti ile Os- ‘manli Devleti Uzerinde eckinlik olugtuemaya baglamislardie. Bu etkinligin en gugld carafin: ise Galace Bankerleri olugturmaktay- dst Sanayi loka ile baslayan ve ‘Yoni Emperyalicm Gate olarak da adlanditilan bu donemde, Bati setmayesi ticarecin hacminin art ‘masina pacalel olarak genisledi Avrupa, Orca Dojtu ve Afrikada bir cok bolgeyi dolaysie bir yolla siyast denetimi alana almayi ba- ards. Boyle bie orcamda Osman Devleti, emperyalise yayilmania sdenetimi diginda kalmay: bagar- di? Ancake, Osmanl: yénetiminin yuksek dereceli Di rokratlaina’ Padigah ve sacayin basi yeckileriai Tanai ‘mut'labielikte devrecmesi, Gaceleri sadece saray ve pa dlgah ile igbiligi halinde olan bankerlecin bunlacla iis. kkye gegmelerine yol aga. Bankerlerin Avrupa ticcaela- ‘gla ola igbielikleri sayesinde temin extikleri irtinler| pwarlamada bu vekil ve mutasarnflartaract olarak ule fanmalant sonucu Anadolu'da ufsk da olsa bie tiketion ‘oplumu modeli olugmaya basladi. Devlecinithalat ve ihracacin, liman keedleriade kurduklart acentalar saye= sinde kontrol atina almayi basaran benkerler,yiksek dle- ‘eceli devlet yOneticileri sayesinde iltizam usu ile top. lanan agar vergisinin elde edilmesiyle de Osman Devie- ti'ni adeta malt denecimlerialeina almaya basladiat> Osmanh: yonecimi vali atamalarinda adam kayirma ve niifuz ticaretini, kigsel beceri ve liyakateen 6nce al~ ‘mays baslayinca; gbrevden alinan bit valinin yerine aa ‘ma yapilmasinda, agi arteirmaya varan_yolsualuklar éelenmigtit, Onun igin de ack arcurmaya giten vali adaylart gerekli olan paray: bulmak ign sarraflara mlira- cuat etmek mecburiyetinde kalmislardit. Bu duruma ya kundan jahic olan bir Igilia eats: "Take, adete mom: reine @ coonlean zorrepabarinarogilant olan Birk papa ve li tia tf 6 train arate soanah vaio ‘ardirmebiyd* die haialaninn ycncakee CConiee Pag das “Reid Paje'nm dei sadarin- arte rlsamatiisamarmden dab denn moc te minssblr bali: Billy hecarlardh. fle al. teciminden br br sara vastasge br sarcoma bit has an amen pt hader bin bara dar bbl defini hb necdan br sate fe edipbynlerind pacar he. ‘din sora at dab laden mena bale sap lca pu hadar ys yb br kadar bn be nok. ‘anole ible rice ede te Sadracsim maf eis bl eMaline neil sya ira ers bu tary seal Sahl able hanamrd.™” digeek devletin yk sek memurarini akg hae iigkle sind oldu beliretikeen sore, ba dorima ican galas Gee fine Peigah Abdilmeci'n ba iltiam vsulon kad dive mizayedesi gar ve eumatsatmasiny emee= dere yeklilerin de Bay hediyele amalann yea dian nakletmekredit.™ Meselenin boyarunun dah i kevrnaas: ign Os sank: devietadamlanszerinde nfs ede etmeyi base ‘an bie iki sarin falveinden birer ‘isa ile Kona baglayalim. Osman Devlin kaerin etki eden banker. lern bjs geen Abraharn Kamondo ve padiga sara unvam ile alan Jor Zari en dik eken sara ‘Abraham Kamondo, Avrupagapin- da bic banker olyp, borg alae cele levnde finns kpialnin gece ral Janndan hig tavizvermeyen bi abica schiptit Orel bankerler gibi kil isle fe bulagmams, ancak M. Rept Pasa gi bi be dfs sadrazam olmas ir pepenin banyo kapision dayanara lite se. bep olmasi manidardie I. Abdiha. Vin sara olarak ilinen Mosyo Za. se; yillacadevecn en mahtem ko- nularina kadar akim olmg ve gerei- Binde hezinenin konerolino ele alacak kadar givenile bir bankerdie Syl ki ilk kaime Abslasiszamasinda 1862'de cedavildenkaldildiktan sonra bit daha bai tami id. Anca, Osmanls Devled ile Rusya ainda bir savagin gikmas da muhtemeld. Sevag Fnanamane icin diy borg bulunamadisigin 1876 ve 1877: yeni. den kaime basil. Bu ddnemde balan kaimeler evel. kiler gibi unun 8c olmads. Kiymedlrinin gnden stnedeBismes piyasays zr durama sokmmakeye Masi, neje biytkeyikler gecirecek olan haimenin piyasidan sekimes gbriginde olan hikimet gue areysaton gic Fig. Bolunan gare ise I. Abdhami'in banker ness nile asian Jo} Zarifiye, ba paral piyasulan coplats sakes, Béylece piyasdaki katmenin defer koranmus lacak. Bu maksat ile Zari ile bit gia mukavele (a. atl mabremao yap Bu anlsmaya ores Zar fi devletinihtiyar olan sltn, gms ve bak parla Pa jr anion | Gah verecek, Bune karik geek bankada ve gereksehazinede ‘meveut olaa kameleria tama emaneten Zarfiye tes lim edilecelti. Kaimeler peyder pey piyasaya cikarilacak ve satdfinda eer Zari nin eras ou ise deve fas dan verilen mebla ign 915 fie Sdeyecekt. Kisaca 2a. ‘fi vermis oldugu sikkeler icin 615 fiz alirken, diger yandan da kasasinda chin olarak birakian Kaimelern de~ [evinin digmesindeneckileameyececi Boylece son de- rece rsksz ve kesin bir kazangsahibi olmaktaye, Borglandir-bazan sibniyetinde olan Galata banketle- #i, Osmanh: Devletinin dagilmaya besadigs dbaemde Marslya'ya yeresmislrdiz Mill bujuvazsini ologture. ‘mayan Osmaal:yineriminia beeriksilikleringen yarn Janarak elde eckleri serveri de Mill? Micadele déne- minde Yananistanin zafri isin harcamaktan geti dur. smamislardie®! IL. OsManut Devieti'NDE BANKACILIK Ban'da bankalar, ilk olarak XV. yitzyil baslainda Jtalya'da ortaya aks ise de; asl Bnemler, Sanayi fn lab ile bicle Avrupa'dai gelismiy itkelern iyi bie para ve bankacilk sist temine sahip olmalaciyla anlagimigtic Bankaoin ana fooksiyonu, bor; veren. Jetle borg alanlar arasinda bir ata gibi hareket etmek; yanifonlarin, harcama- Jardan faca glii olanlardan car harca- sma planlant mevcus kaynakdarin: ajan- Jara dojru akmasiossaflamakcis.® Osmanh Devleti‘nde ise bankaci luk, Galaca seraflaricin falieder ile falar kuruluncaya kadar devlecin bitin banka ve krediiglemle- fi bunlar tarafindan yirdcilmigtr ple ki, 1844 yilinda yaplan para isla- ‘hatin yireebilmeke i sma ihtiyag duyulunea, hikimetin ill igi Galata bankerlerine mracaat etmek ‘olmus ve iki banker ile anlaarak ilk bankayt kurenuslar- dic Ancak, Tanzimat dénemi kurumlanndan biris olarak karjimiza cikan bankaeilik, yeterince ele aimip deeclenditilebilmig degildi. Onun igin de devlecin ik- sisad? hayatta oynadis rol, aleyaplae,para-banka politi kalan, dig cicaret ve carim, sanayilesme polickalart ve ‘hata Tanrimat'm ana felsefesi kapsamndaki liberal cko- ‘ominin gergeklesmesi konularindaki bilgileria pek az1 bilinmektedic** Bu sebeple, bankacsiksisteminin olu- sumu ve ileygihakkindaki” bilgi ve belgelerinirdelen= ‘esi Osmanl: Devletiin cbkigsebeplerine ck tutaca- J anaacini bu konuda arajtirma yapan ilim adamlanin- dla uyandiemakla kalmiyor, kis sebepleriarasina ban- kaciikeaki gecikmenin eklenmesi gerektigi fikrini kuv- vetlendiriyor. Gunkti Sanayi Inklab ite Bat, fnans so- ‘unuou banks aracilig ile hallederken, gadays olan Os- ‘manls Devleti ise banker ve sarraflardanistifade etmel- roman @ ose:teydli Bu durum ise finansin maliyerini areardyfindan, ‘Osmanls sanayii cajdage Baul sanayilere yaklasamamiy ‘ur ile. Bu durumdan en kr crkan kesim hig kuskusuz Galaca'da yertesmig olan sarraf ve bankerler olmustur. A. OsMANLI-BATI SERMAYE GEVRELERL ‘[cigKILERINDE GALATA BANKERLERININ Ronit GGalaa‘datoplanmsy olan bankerles ve sarraflar,S2- say ve gevesinin yan sra XIX. yUzyilin tine yan dan ixbarenilisklerni daba geniy tabanara yaymaye baglamiyoldaklas daha bac skrediimigi. Bas setmaye ! nun bu rolnin boyurunu oraya koymakeadic Diger bunker ise, Frans Ihtilali'nde soplusinufa mensup olga i ign Istanbul’ kagan ve ytleyen zengin bir banker ai- lesine mensup J. Alleon ii 1849 yilindaanlasma yenilenicken bu iki serrf ayn scr yapmak ere “Ltanbul Banaras Kuzma yeti ni almigt. Boylece Osman: Deve ade il banka ku rulmuseur Malt sikine iginde olan hidkiimer bankadan 180 milyon kurug borg alm, bankaain sermayesi olmadi- {indan bu pam yabunct kelerGzeinegeilenpoligele™ fe saflanmigti. Kafe paranin degeri size diggin dea, kambiyo dizeni saBlanamami, hiletmet bankaya olan borslanns @deyememig, bunun tzecine banka basha lanlarda ke salamaya calignug ve 1852-1853 yillann da fas ecmigic. Osman haznesi de bu bankanin zaca- ‘anu istlennigie>® B. Ossawta Dever wpe BIR DEVLET BANKASt Kunwa lirrtvact ve OsMANLt BANKASE Iscanbul Bankast'ain problemi bir sekilde kapan- tas tizerne hikeimet, hem bu bankadan ken Getrag len borglrdan kuralmalc hem de, yeni be banka Lute ‘mak gin beta catleraramig- ti, Bu araylardan bi, man 4s Banbas ayia bir deviet ban su uta gitigimidit. Dabo I~ tanbul Bankas kspanmadan bag- layan bu giigim, cabiki mi kin olmayaa bir proj olarak kal- mig Bu dnemde gindeme ge- len dir bie are ise diy pipes. lardan uzun vadel ve dg fin Ibo pars boli arayiidie, Bu acidan 1852 yls Osmaats vie igin bic dina nokeasidi, Ba ta ‘hie bile OsmanksDevlti ‘Avrupa mali pyasslarindan borg bulma yolas ary tak ve yabancienn banka kcma celine sk ik kar st karyya kale. Bu durum depp, 1852 yiine dan iibaren Osman finns piysalarinaki geligmeler ualslcaras alt piyasalrlabitlikte deeriendicime th siyacin:oraya koymogeue, Bat sermayesinin dgyenin lefeilen bits bilgleine yaylcip KIX. yy Be lindigi gibi pyas aktéclerninkyasia bir eekabet save sina gig yozylde Bu donemde Osmanks Devi bi mali yboden Bac sermayesine baum olan Ulketer st anata dol bir seg yapadilac Simi Burda ss os ‘usu bu sired idelemeye glace Dag cicare iglemecininkolayikla yrs’ am spans kw gen Cima Naknes lis sie igecsinde ummadigy Bie sonugla kargaincs 1883 yitndan caren uyulamay sede chon yetinde kalmiue.Bu peebleme ek olarak kame dav unin meydane gecidigi kargikie ve aya bozuk ma deni pala kllaniin bir rl Gantn al eamama 4, Icaabul Bankai fonksiyonacininGcesind prev- ler slenecek yeni olujumlar gidilmest gereBiad raya «pharm. Rambiyo ick salamak ve para pipes roms QD oaanasasinda meydana gelen kariiklifsnlemek amacryla hi Kier rainan een tyne bua nelik sunalan projeler gériyoraz. Séz konusu projelerin igeriBine bakilduginda ise, ik defa kambiyo istikrariain saglanmasinin Gtesinde modern anlamds bie bankacilik (merkez banksciligs dahil) Aktinia oreaya cikegi giri- ins Para piyasasinda olugen problemleri dnlemek amact- na yOnelik Uretilen ilk proje Istanbul Bankasi'nin kapan ‘masindan bir yl Gnceye rastar. 1851 yslinda bankacik Aerine kaleme alinan ve hukimete sunulan raporda “hank denilen yy a amele-iumumiyyei scart ve canay te ‘iraatitabil ve toi zommanda yapslan tarafhanei umieni-3 renleka:" seklinde bir canumlama yapilarak bankanin devletesaflayacag faydalar uzun u2un anlaeimyg ve ku- rulacak bankanin devlete saflayacads faydarun en bik lili olarak da Avrupa'da butlin devletlerin banks kur- smu olmalars 6enek gesterilmigtie. Hialk azarinda nakic paranin muteber sayilmasina frgimen, cicaretin devamint salayan hususun itibar (atedi)islemlerioldugu, hee geyin nakic para ile yapsl ‘mast durumunda ticart hayatin yiimeyecedi vurgu- Janmustic. Bankalarin ise kueucularinin stibact styesin= de ticaree yapaniara emniyer safladigi ve kendi baniyla by cicatiglemleriidare edebildii ift- de edilerek devlet ve mille iin hee yerde bir ban- ea kurulmasinin gereklioldugu fksiislenmigtr. Ayrica bankalarin, cicart hayatca saglack- Jar given yaninda sireat igin.gerekli setmayeyi halkin hizmetine kolaylikla sunabilecegi belirtilmistiz. Bu suretle bankalarin hem halk, hem de devlet ign biyik faydalar yararacagy, rcaretle ug rasanlar igin emniyec saflayan bir ban- kaya nasil iheiyag duyuluyor ise devlee ‘ve millee iin de béyle bir bankaya ih- tiyag oldugu die getisilmigtt. ‘Adigegen projede ik olarak, kuru lacak banka vasiasiylaticaret ve carim kesiminin iheiyag dduydugu sermayenin daha kolay karglarimass yoluyla ba selcdrlerin gelismesi temin edilecel ve biylece vergi ge- lirlecinde arg saflanmyg olacakcrr.tkinci olarak, Kurla ak banks araciligiyla para piyasasinda olugan istikrarsiz luk ve buna baglt olarak ticart hayarca meydana gelen olumsuzluklar ortadan kaldinlabilecekti. Burada piya- sada dolagan mau paralar nedeniyle ticartislemlerin dlizgin bir gekilde yariyemedigi, bunlacin bir tila or- ‘adan kaldirilamamasi nedeniyle para piyasasinn istike ‘ara kavusturulamadigs, bu durumun ise kambiyo prob- Jemletine yol agarak devlete malt kilfer yakledigi zikre- dilmigtic. Bu problemlerin banka kurmak suretiyleorta ddan kaldieilabilecei ve kambiyo fiyalacimin normal di- 2eye inditilerek devlet hazinesine kacks saglanabilecei ifde edilmigcit. Usuncd olarak, hukiimet olaganiistd ‘mastaflarin gikmast ve geliclerinin masraflarit kargila ‘maya yetmedigi durumlarda benkadan borclanabilecek- ‘ir. Bu suretle evrak-t nakdiye (kaime) basim suretiyle borglanmanin dntine gecilebilecek ve bol miktarda ka- imenin piyasada yarattisisikraesizik nlenebilecekti, ‘Yeni Kurulacak bankaya kendi evrakins (bank) gikar. ‘ma izninin verilmesiyle ve bunun kargiigins banka ser- ‘mayesinin olugeurmasiyla bu paralar piyasada gtivenle ‘edavil edecektir. Bankansn ise kendi paras: kariliginda piyasadan kaimeleri coplamasiyla devlet, bagkalerina olan borcundan kurcularak sadece bu bankaya kar. borg. lu olacakeir. Kaimelere daha digi faiz verilmest sont cunda ise devletin borclanma maliyeceri agai cekilebi- lecektit: Dirdinci olarak, bankanin tarimla ufasaalara sablayacags dighk fazlikredilerle bunlarin murabahaci- Jann elinde esi olmalart Snlenecek ve tarim selrt ba suretle bya bir felaketen kurariacakie ‘oz konusu galigmada, devlet ve millet igin sayilan faydalarindan dolays bie devlee bankasinin sermayesinin ‘emin edilerek bir an nce kurulmas: gerektigi belictl- ‘istic. Bankanin salayacagi faydalar agik olarak gériilmekle bidlikte esas problem benkaya konulmast diginilen 100 milyon kurugun teminidir. Bu ko- nuyla ilgili olarak da caligmada bart Snevler yapulnigur Banka kurulmasi konusunda yapr- Jan calimalar somucu ortaya.konlan tespitlee ve Gnerilet 1851 yilt Mayis ay rnin ilk haftasinda roplanan Meclis-i Mahsus'da girighimls, girigmeler 2o- ‘nucunda hazirlanan nizamoame ve layi- hada Oncrildigi gekliyle, beher hissesi rmecidiye alti hesabtyla 10,000 kurus ‘olmak Uzere on bin hisseli, roplam see- ‘mayesi 100 milyon kkurug olmak ‘izere On sene imtiyat “Oomonls Barbas adiyla bir banka kurulmasina karat ve- rilmigti.”® Boctin bu geligmelere raB- ‘men faliyere gegirilmesi diilinlen Osmanl Banka: hikiimecin’ iginde bulundagu garclar nedeniyle proje agamasinda kalims, hayata gecirilememigtiz. Hiikiimerin esas olacak Istanbul Banks: orcaklart ile yeniden kurmay: dusindagt bu proje yaninda Gala- ta bankerleri ve yabanci girgimeiler tarafindan sunulan bagka banka kuema projeleri de bulunmakeaydi. Bu pro- jeler arasinda dikkac geken girigimlerden diger bits) ise Fransiz banker Trouve-Chauvel in dnderliginde sunulan projedit Bu proje ile ilgili olarak The London Times ‘guretesinin 6 Nisan 1853 carhli sayssinda genis bir bil- gf blunmekadr Gases teal, 21 Mar sani Barkan num israf ve talanla dela hsa se negli aya trail bi eB bey find cl ole a Birkas Roman Katolik Ermeni thecor ve saraf his bir ‘hank krulmass ve gech hendi namlarmna gorse Babette eri bankain bexabina Avrupa ve Ingilteredn bred mini ‘gin bir plan sandular. Plan ju anda lianbul da bulunan bi Franses terafindan sunulda bi hendsinin geek paranrn Y- ronnie QD casassini bsusunda agile dki bons bankrer tarofinden Aileniilig syle de bazs bier bu fab frman anst sina ngiltere ve Framia'dan para teniine prilrint besa dierlar. Sunalan plans Ermeniler titre Fron- ‘e'de fale gieentarlara ibrinde bbenmata, unladen br tani Erm jrketin mln yonder, Sir digr ise brcer wilde gril anda iil, Plam bit syder Malin ont, fahatwloadan ve nif olan b- Trin mabalf ie herpes. gekdinde devam eden haberinde Konuyu en ince ayeinclanina kadar vermekte- die ‘Osmanl: para piyassindaki katklsfin Stine geg- mek amaciyla huktimetesunulan bu proje de, diger gt tgimler gibi sadece pro agamasinds kalmissr. Kicim Savag'na araya_girmesi sebebiyle gindemden digen Trouve-Chauvel Projes savas sonrasinda tekrar gndeme sgetriims ise de bie sonug slitamamistr, Her iki poe de; Osmanl: Devletiade para piyasaaninaiscikrara ae vugcuracak bir metkez bankasinn yoklugunun gddetle hissedildigin oraya koymakendt, Daba tnemlisi, Hix kkumet de meselenin frkinda grUnyor ve gindeme ge- Jen her banka kutma projesinde Geek olarak metkez bankasin ortaya ikacyor Biylece Osmanls Devletode, pars piynsasna ya vereek bie metker bankas karl sinin gerekli oldugu digincesi yerlegmigi. Bu digince, 1856 Hare, Homey’ una; anbiyo ishkrarms safle 2acak v male ilerns pi tenle yirdtecc, maliyeye ‘lveni saflayatak banks Senzeri haralulor yar nak hararndadi” okie de yansumigir>® Osman Devlecni bu karan al- maya iten ail sebep; Kinum Savaiadan sonra, pars ve ‘maliye islerinin daha da bozulmig olmasi ve yeni bie Dankanin kurulmasina ihiyacia kagilmazl ice. An ck, devetin banka kuracale we bank iag edecek ma. Ui gcd olmadigr igin de, uygun olan gem diy serma. yelihasinenin thcyacny karylayacakegigl bit Bans faynagt bulmakes ‘Osman hiktimesnia iheyac olan bankeayskuracake sermaye is, i kaynaktansaBlanabiled. Birinci kaynak, Galara bankerterinden biyuk secmayeye sahip olanlt, ‘kinis, yabancr sermaye, Ugineis ise, devletin yeni kuralla Koyarak bankalara saglamag oldu imlanlae” Bilindigi gibi; Osmanls Devt nde banka kuracekser- ‘aye birikimi olmadigtigin dig kaynakl: bir banka ku ulmi varuriolmagcur. Bunun iin de ea uyguny Ing tereden yapulan iki borglanmayave ilk demiryol batt fun yapilmasina araci eden logit sermaye grubuna "Bank-1 Omen?” adiyla yeni bie banka Kurma izninin ve- tilmesidic, 300 bin steliasermaye ile kurulan Banke Osmant “Mires” borglanmasinin ve hileliglemlerin yor ‘actif 1860 bunalime sedenigle fila caligamamis, ve 1863 de Banks Omani Sahane kuruldaunda sermayee daslar bu bankaya ore olmostut. Hig fiphesz, Abd ‘mecid déneminin sonlainda meydana geen Mins Kredi- sain bageesiz sonuglanmasinds, Bas finans cevreler ile onlarn yerl igbieikiler olan Galaea benkerlerinin par smaBi vardie. Guinki, bu keedi ie piyaadaki kagit par lanin (kaimelerin) karl Sdenccek ve yeniden habit pata (kaime) basmake miimkin olacakes, Kast para de~ nemelerinin basis olmast, Osmanit hikimetinin ken- disin faizsiz kredi bulmasi anlamun fade ei ign, ig ve dis sermaye sahipleini celaglandiemget. Yani hi mecin basarsindan korkan fiaans apical gerekiceriden (Galaa) gereksedigardan kate para ihracinin bagaris2- ‘igs igi caligmaglaelr. Eger buau basaramaz iele iste- dlklti faz orcs ile borg verebilecekesi bir yagls kapt- ‘dan mabrum kalacaklards,*' Galaea hana bi yana, bi fn Beyogla ve Istanbul yakas cena dah, kame spekil lasyonuna koyulmuslardi, Bunun socunda kaybedenler, keugkusuz hike ile biekag Islim-Tirk devlee memu rave yineIslien-Tudk exnaft olmustar Boylece, Devic biccesinin sirekli ask vermesi, gi- derlerin siellilifine karglktaruma dayal glilerin belli dinemlerde absl edilebilmesisebebiyle dnemsel siklacin biytmesi, kambiyo dizeninin bozulmest ve devlecin malt sayginifinin zayifiamasi Osmanls Devi «nin bazinesinin tam eakie olmasina yetmigcir. Bundan, ‘tir devieeyine Galata baakeceri ve Bats finan gevre- lerine muhag hale gelmite. Adeca Paul Leroy Beau eu'nun; “Her Dever Ban- Iason harap mene ‘azine midyaktid” Séatine hail kazands- racak bir yekilde, “Bank-s Osmani-i Saher, Frantz seemayedarlarinin da ke ‘almasiyla, Goeml imi yazlar alarak 4 Subac 1863 cael fermanla kuralmus- tur! azine girevleriyle “Banknot lira” yetkisini de apsayacakgekilde bankaya verlen imeiyazlar ise yyle taecleneili: Banka, Devic bitgesini deneclemeye varcakdlgide ‘genig yetkileele donatilmige. Banks, yOnetim kurulu Syelerinden birini biege komisyonuna gondermek hak- sana sahipi. Devle, birgenia ayric bit SrneBini hee yal bankaya vermek, gerek lke igindeki gerekse ike d= jindaki bucin édemelerini higbir banka kullanmadan Osmant: Banks araciliylayaptimak zorundaydh. Ay nica, zoruntu ve olaganiise durumlar diginds huktunet, Osmants Bankssi'‘aa verilen bugede Kaji: Sdeneklesi hicbir bigimde gecemeyecelti:® Hukiimecin senyérajhakkant elinden almak ign Ba- 4 finans patronlartearafindan kurdurulan Osmanli Ban- kas, ayainin cozuyla konsolidleri bic kasmuna ve piya. sadaki beglik gimigparalac,cedavilden kaldirmak gin getekl olan krediyi Fransa‘ia Gali bankas: Crédit Mo- bilir ite bilikte salamay: garsciliyorda. Adina 1863 Kreis denilebilecek bu Kredi, aslinds Osmaals Devle~ Ginin senybrajhakkans ele geciemelcen bask bit sey de- ili. Kaimeler tamamen Kalki, gimdi de boawk pa. roman ooota bakJans kontrol alin slacsklardh. Kaimelerin de ye- fini Osmanli Bankast banknodartalacakes. Aslinda bu banknotlacin Osmanlsadins capimasi géstermelikt. Fa- ate yazik ki, 1946'ya kadar cedavild kalacak ve 920 ile 625 ankes kari: gikanlan bu banknotaesayesin- de kazandisparalan, bu banka aslinda Osmanlshiki- smeti ile hig olmasa béligmesi gerektkea, zirak bile oklatmadhgs gibi, hiktimecin Kasadarhin: yapayorum die hoktimecadina yap her cl tase ve tediyat- «an harg ve korisyon bile alms: 1863. séeleymesinden sonra bu banka Osmanlt Devleti‘nde bay bie sayginll kasanmsg,devlet borg laamalerinn biGniine yan bi kasma but banks ars Inge ile yapslmgee Osman Bankass Rosumi Site, Doyun-s Umumt- ye ve RejiIdaeler ile EreBli Maden Kime, Tekos, Timan ve Gaz Sirkelrinin kurolmasinda Snemi ol oy” samague. Banka aynca demiryolu yapiolarioda yabanct fitkelere verilen kilometre garaniernin Osmanlt bie Kimecince kabuldn saglamigr. clumlu higbie iz bcakmamislardst. Bu gelime, kiemen yetli kismen yabanc sermayelerte malt kuruluslar oluy- ‘oruldagunu, bu kuruluslanin deve sore: borlanma- Ya Gzendiedifins, bazshallede de zrladinsoraya koy- maker © “Sark SOmendiferleri Bankasi” Zurich'de birkag buokanin Kaulmasiyla ve 35.000.000 levigte Frankie bir sermayeyle kurulmustur. Amaci Baron Hirsch tra- findan Viyana'da kurula (1878) Surk Demiyolla $ir- kes’ Alman kontrold altuna almakes. Ba amasla Al- rman Bankalars Osmanlt Devletinde biter gube aarae niifaz balgeleri oluscurmaya. galigmsglardir®” Banka bunda bagarls olmusla, Sark Demiryolu'yla Bile, AnsdolucBagdat Demiryolu, Haydarpage Rims ve ‘Adana Tarsus-Mersin Demiryollarinin denetimias elde cxmiglerdie. Nitekim Deutsche Bank’ ftanbul da ube aga sun asl sebebi;devletten slacaolanlain alain tal sil etmek olmasinaKaspn banka, demiyolu, petrol, de- siz tajimacipy gibt grkelereorak 1863'deki s8leymede bankanin aymicalik suesi 30 yil ikea 1875'de 20, 1895'de 12 yil eklenmig ve 1925 yilina kadar uzatslnige. Iibasi sermayesi _1863'de 2.700.000 sterlin iken 1875 sézleg- ‘mesiyle 10 milyon sterline qikan- smuser. Odenmig sermayesi ise 5 mil yon sterling ‘Osmanls Devler’nin 1874 yalin- ddan beri Merker Bankas) gorevini ‘istlenen banka, Birinci Diinya Sava- ‘1 sonuna kadar bir mumarali resmi Poca ane an sowceee ed Siting te eee olarak Almanya ekonomik érgiclen- mmesi ile Osmanls Devletini tangtir- ‘mi oluyordu. Sermayeyi yacirim ve ‘etime yonlendiren Alman Banka Jarvashnda thyaga olan tbl, eb ze ve petrol Anadolu ile Mezopo- ‘tamya'yt koloni halie geticereeelde cexmek istiyorlads. Hier ne kadar Jeoloni olugturma amacinda olsa da descekalimlae ve ulageitma poi sr ile Osmanlt sanayiinin gelimesine keatkada bulunan Alman Benkalast Birinci Diinya Savag'adan sonra b- vik bir zaraclaeasige edilistie. 1891 ylinda Midillili bie coc ddevlec bankst olma kimligini sur- dirmig ve bu gorevini 1933 yslinda, LL Haziran 1930 catihinde kuruimus olan Turkiye CCumburiyee, Merkee Bankas'na devretmigtit. Banka bo tarihten itibaren Gzel cicart banka olarak fealiyelerine devam etmekcedit:* C. SPEKOLASYON AMAGLE KURULAN BANKALAR VE Digertent 1860 yilinda Galata bankerlerinden bir grup Malt Birlit Union Financiere), diger bir grup ise, Mies'le bitlikte Térkiye Bankawms kurmustut. Ancak, bu lara luglar Gnemli bir geligma géstermeden kapanmastit. 1863-1875 yallan arasinda bazt yebancs kuruluslae vve Galata bankerleri gruplat halinde bir taka bankalar Jeurmug, hazineye avanslar vermig ve borglanmalara ka- almgue Spekilasyon amaciyla kurulan bu bankalar, Avru- pe'da gordlen 1873 bunalim,, 1875'de Osmanlt Devled'ni durdurmast, Dayun-1 Umumiye'nin kural- ‘mast ve Rus savaginin yaratifi gartlar dolayisiyla kapan- ‘mak durumunda kalmislas, Osmanlt ekonomisinde ‘aay maa (85) carla Iscanbullu bi banker Midill Bankasi'as kurmuslard. Banka, Ko- go kumpanyasina ait gemilerle Zonguldale Komir Ma- Aeolerini devealmas, Midilli'de Arina'da ve lenin ge- fit limanlerindegobeler agmsge. Gemiledle kémar Scaklacininislecilmesine sermayesinin Bayi bie bali ‘lind baflayan bu banks 1902 ve 1903 yillarinda zarer cexmeye baslamas,sonraki yillardatatiye edilmigi. Ure- time yénelmig eader bankalardan biti olmagtae. Fransiz ve Avusturya bankalarinun katimasiyla Sel sikli Yehudiler ve lalyan uyrukdu baci kigilerce 1888'e Selanik Bankasi kurulmuseue. Sonradan diger Avrupal: Dankalar Selanik Bankas'n: devealmagee Tiitkiye Ticaret ve Sanayi Bankas: 1910 yslinds ‘Tarkler ve Levantenlertaraindan kuralmu 550.000 i- 1 sermayeli bie srkette. Bankactbkigleriyaninda hitki- mete borg verme ve hiktimer adina buctin vergileri eah- sil etme iglerile uragan bu banks, 1914 yalinda cals- rmalannssona erdimigit. 1910 yilinda 100 bia lira sermaye ile kurslan Os- ‘manli Ticaree Bankast sava igindecaligmalacina son ver migtie. rosin QD oowssBunlacin disinda Avrupa Glkelerinde kurulan ben- kalardan bir gogunun Osmanls Devleci sinclar igiadeleh verlerde sube aguklaria beliremek gerekit. Bualar ge- nellikle nUfuz bélgeletine yonelmisler ve o balgelende ctkinliklerin surddrmislerdie, ‘Yabanc bankalar ve gubeler genellikle iki ama igin Jeurulmuglardi. Ekonomik amag: Osmanls Devled'sin yabancilare verdigi demiryolu, maden ve diger ckono- tik ve mali ayricaiklardan yararlanmak ve Osmenl: ‘konomisini denetim aleina alma isteBidie. Siyasal amag Dpargalanmasina Kesin gicliyle bakulan Osmanit Deve. ‘nin ilgilendikleri bir boltimiind denecim alina almale- ‘ar, Yabanci bankalar genel anlamda bu amaslariy get~ Geklesciemislendie, B. Osmanut Deviert ve Mitzi Banxactuk 1, Megruciyer donemi ikcsadi hayatinda mill nice- likce déndigimlerin oluycugu bir diger alan bankacildcs icihacgilar kredi kuruenlarinia lke ekonomisinde oynadiklany coli gir- ‘mig, 6ellikle yabanci sermayenin et- kin olduge bu kesimin denetleamesi ‘gcreine inanmislards, Bu dénemde ie- ibargilac: mill? bankaciiga. yénelcen Sebep, devlet bankast gbrevini Gstlen- ‘mig olan Osmanks Bankasr'nin fizerine organize oldu bic ddnemde “dole net! barteri” so- rusuna 1908 de Megruiyet iin ederek “mere esis siilendirilmes git ile cevap vermis olemalation ta. Ben: konami sere ole ain darp a ee. biisi desteklemislerdic.Ulkedeki yabancs sermayenia et. kinliginin azaulmasigin de, Tock girgimcilerin devier eliyle gUglendiilmesni ve de zenginegiilmesini cemel amas addetmisleriz. Dige bir fade tara ile Tsk se smayedaclar ortaya gikatmaya caligmiglatdie. Teh ‘un agmig olduldan bu cfs daa sonra devlesin bit mer ‘kez bankasin sahip olmasi rigid ortaya ikatmisre Bic deviec bankast olan Osmanls Bankast'nin.yzbanes ‘seemayeli olmast, savag yillainda mill seemayeye dayalt bi bankaya olan ihciyacs Osmenlt yonetimiae act bir Cecrbe ile dfretmigcic Ginko, 1908 yilina kadar scan. bul Beniyer Sandi ile Zia Banks! diginda mill bie banka kerulamams, bankaciik ileine yabaaclar ege- ‘men olmugeur. 1908 yilindan sonea ise birgok kghk nnilf banka kuralmugeue” Ancak, mill atelie ejiyan devle bankasskurma tgebbisler 1914 baslamiy Bn. ce Evkaf, sonra Osmanlt febart Mill bankai kurulmuseue, tesa? get sgiderek artan Anadolu ticcar. ise 1909'daniibaren geil ehirlerde ye- tel bankalar ye Kredi Kooperstife: ormuglacdic™ Bu bankala arasinda Sace Tan vi- Jayecinde Mithat Paya tarafndan Kura alms oldugu sorumlulugu yerine ge- ‘irmemesidir. Banka gicevin’ yapmnak lan ve sonradan ilkenin diger yeclerin- de de acilan Menafi Sandiklac: 1888'de syle dursun, 6zellikle harp yillan gart- bir araya gecirilmis ve merkeri Itan- larindan isifide edeceke kendine gikar seBlamaya salymgc. Bu eutam Ieihae SP ve Terakkiyi bankacilikea yeni gsi. bul olmak tzere Ziraae Banksst kurul smugtur. stanbul Emniyet Sandigi da yine Michac Pasa carafindan 1868'de ler aramaya yOnelemigtic™ £ keorulmusea. Bu iki bankanin yans sire ‘Soyle ki; buy imciyazlar vecile- ‘ek 1863'de kurdurulan Bank-1 Osma- ti-i Sahane, bir Deviee Bankast olarak her tld resin ve hagglardan muaf eu ‘ulmugtu, Bu dzellig ile dikkae ceken bankanin Osman- 4u Devletinin ihciyac olan rest Merker Banks: nite. Bini capidigios sdylememiz pele muimkin olmayacakeit nk, banknoe ihraci imtiyazins tekelinde bulundur. ‘masina ramen hazinenin ihciyas daydugu ballede Dankenoe basmamig” ve kisa dénemli borslanmalara da sgitmeyerek devletin kazancins degil de ortaklarinin ka ‘nt &n planda euemuscur. Banka sadece bir deviet ben kasindan beklenen devletin hazinedarlié: gérevini bu. yk elgide yerine gecirmiget. Bu uygulamasina cagmen Osmants Bankast, Diytn-s Umumiye idaces ile bilik- fe, son donem Osmaanlt ekonomisinin temel kurumlacin dan birisidie. Mill bankacibik anlayisns ise Osmanls yo netimi Ancak, Il. Mesruriyee sonrasi geligmeler sonacy benimseyebilmigtit.” Bu anlayrgin benimsenmesinde hic siphesiz 1913'de iktidan ele geciren Ievihae ve Terakcki Partis'ain buy pays olmugeur, Gink Ieeihacgula, ayriket hareketlerin -_ Eth argh mas, (188) Iecihargularin cok nem veresck leur. uklars Osmanls leibari Milli Bankass kurulmugeur, Osmank: Imparatorlugu dénemin- cde kurulan millf banka pek andit. Osmank Ieibar Mil. {it Bankasi‘ni ve Birinci Dinya Savagt siasinda Anado- u'da kurulan Kgik bankalar dikkate almaz isek geriye milli banka olarak sadece Ziraat Bankas: ile Istsnbul Emniyec Sandigs kai, Yeni Térk devletinin kuraluyuna Jaadar, Ziaat, Osmankt Ieiber- Milli Bankast ve [stanbul ‘Emniyet Sandigi disinda Snemli bir milli banka kerula- ‘mam, kay: gehislerdeki caret metkezlerind, siyasi ve ekonomik amacl yabanci bankalae egemen olmuslardi ‘Onan igin, Osmanls Devlet'nin gikigtinde yabancs ban. kealarun Gnemlirollerinin oldugunu séylemek kehanet ol- ‘masa gerek. Cinkii bu bankalar iecime ve lke gilarla- ‘ina yBnelik Bankacihik anlayigindan gok kendi gika gew- ‘elerinin karlarini diiginmislerdiz. Buna karye Anado. {ds kurwlan milli bankalar, sermayelerinin az olmas ‘afimen, dretime ve dlke cikarlarina yOnelik bankacilsk anlaysgins IL. Meprutiyerten sonra geligtirmeye baslat- ‘muslardie.”* YUzyllar boyu Tscanbul ve lamie gibi ticaret ronan QD oso1888-1913 Yillars Arasinda Kurulan Bankalanin Sermaye, Mevduat ve Kredi Durumu _ ‘Sermaye Durumu (Milyon Kr.) Tabak 18881900 19091913 | 1888 1913, Ziraat Bankasi 1000 1000-1050-1173.«|221~—=«G73.~—=«iOOT «AS Osmants Bankast 1100 110011001100 || 550550550550 Selanik Bankast 9 1888 88 9 18 7 8B Midilli Bankast 7 25 yee - : 16 24 : Diger Milli Bank 6 - BO 233 66 : 0 72 Ecnebi Bankalar - : : - - : : a Mevduat ve Kredi Durumu (Milyon Keg.) _ _ Kredi _ 1888 _1s 1913 | 1888 1900 19091913, Zerbank ve Em. S. 3 10 «16 48 2 «301~=«563—~SC«OR Osman Bankast 5279815861772: | 6B 9091021587 Seldnik Bankast 2 izes) 84 5 35 7 110 Diger Milli Bank. - - 5 25 7 S 2 © 40, Eenebi Bankalar 10 35220 350 : = 350500 544__1058 1875 ___2279 ‘| 630 _1245 20082839 Tak We em, aga 1G. ‘metkeclerinde kurulan yabaoci bankalarin seemaye biti SONG kimini kendilerine mal eden gayr-i Tirk sermaye s2- hipleri -ki bunlar ya ecnebi ya da, azinlik kesimden __Insanlikalemini ilgilendiren her Koklii degigim be- olugan banker ve saraflacdit~ Bitinci Diinya Savagt ve Milli Mictdele sirsinda bu sermayeleri yuredigina ci- karmuslardse.”® Anadolu‘da Kalan sermaye ise kurulan ‘milli bankalardi. Bu bankalar ayn: 2amanda Anado- luda dojmakea olan orta simifinIeeihar ve Terakki ile olan organik bafunin da somue bie géscergesidit. Cin- ka Iecibacgilain benimsedigi milliyeesilile anlayap ile milli bankalara Gncilk edilmistr. Bununla da yetin- smeyen Iecihaegilar Gyelerini bankacilia bzendirilmis, kuruluslart scasioda — gerek smaddi, gerekse manevi her tir- ti kolaylysalayarak para ve kredi sistem’ millilestirmeyi amaclamagei.” Iccihat ve Terakki‘nin bu gayretleri sonunds kurulan ‘milli bankalar sayesinde Mus- linn gra ve giftg yabanes ve gayest mislim wear kargsin- dda pazarik git kazanmig,e&- kiden yok pahasina simsara, ce- feciye ya da murabahacrya kap- ‘urdifs malint deerinde satabilme jansina kavugmug- tur, Béylece, 0 gine kadar yabancilarin ve aziniklasin smeslegi olarak gérilen bankacibk, bankerlik ve saraf- luk giderek Misliman-Tirk egeatinin cline gocmege baslamitr. Ancak, bu bankalarin yabanci bankalara ‘bre ne derece kick ve gtigstz olduklanssermaye mik- tarlatindan anlagilmakadie, ‘berinde; yen bir nya, yeni bir ekonomi anlayigns da ‘getitmigtic. like coplumdan yerlesik topluma dénigi- ‘mii saglayan zireatinkulibs ayn elonomi modeli ile k= ‘a8 medeniyetlerinin oreaya cikmasinda itci gig olur- kken; mabadele araclarinin geligmesi ve degerli maden- lerden yacarlanma (madeni para) Ortaca medeniyetlti- nin olugumuna bayuk kacks saglamaget. Yeni ve Yakin- ‘saB'in en nem itici gic ise, ieibart nakai/paral: eko- ‘nomiler olmogrur. Dunya toplumlssindan bu dedigimle- ‘re hazirlikl olanlar ya da, degi- sime ayak uyduranlar kendi me- deniyetlerini olugeurmuslat, de bigmemeke dicenen coplumlar ise, tarihin kendilerine aysrmig coldugu sayfalardaki yerlerini al- smuslardi, Oreaga'in hakim gic ‘lan Osmanls Devleti de, ken- dlinden Snceki medeniyee mer- kezlerinin olugumunda gézle- ren kendine has bir devler mo- deli geligtierek XVI. yazyil baslarindan itibaren Orea Dogu ve Balkaniat'in hakimi durumuna gelmigeir. Ancik, XVIII. yizyilde baglayan ve iki yazysl iginde dnyanin earimla ufragan nifusuna radikal bigimde azalearak, insans artan Slgide hiamet ve ‘mamul mal Urecicisi haline geciren Sanayi Inkrlaby, din- yada biyik bit degigimin yaganmasina sebep olmugcur. ‘Bu radikal deisim beraberinde yeni bir ekonomike mo- roan cssdeli de gevirmigric. Arik degeri kendinden menkul para (madeni para) sisteminin yeriniitibari para (kage pera) sistemine cerk ederek yeni kredi ve finans karumlacinin olujumuna zemin hazirlamsae, Bu defigimin éncileri olarak kargimiza gtkan Batt Avrupa devlederi, cagin ‘ecaplarina uygun olan kredi ve finans kurumlat olan dlevlet bankalart ve biyik sermaye sahipleri (bankerler) vasicas: ile yeni bic refah roplumu olugrurarak medeniver ‘meckeni olma yolunda bik bir adim atmilardit Osmanh: Devlet, 3 Kasim 1839'dailan edilen Giil- hhane Hact-1 Humayunu ile kronik hale gelmis olan problemlerini gizime ve dinyada geligen yeni olujumn- lara ayak uydurma gayreci géscecmigti. Bu amagla Tan- imatgilartarsfindan birgok reform denemesi yapilmus, smaliye idaresinde merkeziyeccligi yerlegtierek modecn bir malt sistem olugcurma gitisiminde bulunulmugeue Bu girigime ramen eski yap buy dlciide korunsnus ve Tanzimargilarin Gngirmtig olduklan mali slahats ger~

You might also like

• Turkone, Mumtazer - Tanzimat Fermani Ve Mehmet Sadik Rifat Pasa

  

  Document13 pages

  Turkone, Mumtazer - Tanzimat Fermani Ve Mehmet Sadik Rifat Pasa

  byrsn

  100% (1)
• Halil İnalcık - Fatih, Boğazların Tahkimi, Karadeniz, Bir Osmanlı Gölü PDF

  

  Document10 pages

  Halil İnalcık - Fatih, Boğazların Tahkimi, Karadeniz, Bir Osmanlı Gölü PDF

  byrsn

  No ratings yet
• Bi̇ri̇ki̇m 15

  

  Document62 pages

  Bi̇ri̇ki̇m 15

  byrsn

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Yillik 2004

  

  Document391 pages

  Yillik 2004

  byrsn

  No ratings yet
• Demirer - Marksizm Ve Ekoloji PDF

  

  Document484 pages

  Demirer - Marksizm Ve Ekoloji PDF

  byrsn

  100% (1)
• Balkan Harbi Intikam Ve Otekilestirme Sureci

  

  Document26 pages

  Balkan Harbi Intikam Ve Otekilestirme Sureci

  byrsn

  No ratings yet