I

PRIRODA KNJIEVOSTI I PROUAVANJE KNJIEVNOSTI

1.NAZIV I POJAM KNJIEVNOSTI

Knjievnost, termin nastao od rei knjiga, predstavlja prevod strane rei literatura i njen je najblii
sinonim. Termin literatura potie iz latinskog jezika od rei littera slovo, nastao prevoenjem grke
rei sa istim znaenjem slovo.Termin knjievnost upotrebljen u uem znaenju oznaava
umetniku knjievnost (beletristika, lepa knjievnost). Upotrebljen u irem znaenju, termin
knjievnost odnosi se i na dela nastala u procesu prouavanja knjievnosti, odnosno obuhvata i
tekstove koji pripadaju knjievnoj kritici, knjievnoj istoriji i teoriji knjievnosti, koje zajedno sa
metodologijom prouavanja knjievnosti konstituiu nauku o knjievnosti.Termin knjievnost
upotrebljava se da oznai jeziku umetnost, estetiki vid jezike tvorevine. Knjievna estetika
pokuava da prui merilo za razlikovanje umetnike rei od ostalih pojavnih oblika jezika.
2.PRIRODA I FUNKCIJA KNJIEVNOSTI
Odreivanje predmeta nauke o knjievnosti prema Veleku i Vorenu,treba da omogui odgovore na
pitanja ta jeste ata nije knjievnost i Kakva je njena priroda?? Jedan od pristupa ovom problemu
izjedanaava knjievnost sa svim onim to je tampano (napisano ili zapisano).
Prema Edvinu Grinlou prouavanje knjievnosti postaje istovremeno sa istorijom civilizacije.
Knjievnost moeno definisati ograniavajui je na velike knjige i knjige koje su bez obzira na svoj
predmet znaajne zbog svog knjievnog oblika ili izraza.
Rene Velek i Ostin Voren smatraju da je knjievnost najbolje odrediti kao knjievnu umetnost ije je
izraajno sredstvo jezik. Treba se uoiti razlika izmeu upotrebe jezika u knjievnosti i upotrebe u
nauci. Nauni jezik je denotativan (on tei potpunom jedinstvu znaka i pojma koji je sa njim u vezi) a
knjievni jezik je konatativan( unosi nova,izvedena znaenja). Zatim,knjievni jezik nije samo
referencijalan, jer se ne odnosi samo na ono to je oznaeno ili imenovano reju,
znakom,simbolom. Priroda i funkcija knjievnosti moraju biti uzajamno povezane jer svrha
knjievnosti sledi iz njene prirode. Moe se rei da je jedna od funkcija knjievnosti i upoznavanje
ljudske prirode kroz unutranji ivot i pobude knjievnih likova. Knjievnost nas ui da otkrivamo i
razumemo svet i ljudsku prirodu u njemu,njena prava i glavna funkcija jeste vernost sopstvenoj
prirodi.
3.NAUKA O KNJIEVNOSTI(KNJIEVNA KRITIKA,TEORIJA,ISTORIJA)
Nauka o knjievnosti predstavlja sistematsko,celovito i razgranato prouavanje knjievnosti. Ona
obuhvata sve oblasti, pitanja i naine ispitivanja umetnikoknjievnog stvaranja i knjievnog dela.
Osnovni delovi nauke o knjievnosti su:Knjievna teorija(prouava naela
knjievnosti,kategorije,merila itd.),knjievna kritika(prouava konkretna knjievna dela) i knjievna
istorija( pored prouavanja konkretnih knjievnih dela,uzima u obzir i vremensku dimenziju,pristupa
delima dijahronijski(istorijsko prikazivanje razvoja kroz razne vremenske periode) jer je knjievnu
teoriju mogue stvoriti jedino na osnovu prouavanja samih knjievnih dela, a kritika je nemogua
bez nekog sistema pojmova i uoptavanja)
KNJIEVNA TEORIJA: je teorijska nauna disciplina o optim osobinama knjievnog dela kao
jezikog umetnikog dela.Ona prouava:
-prirodu knjievnog umetnikog dela
-jezik kao sredstvo kojim se ostvaruje knjievno umetniko delo
-oblik,strukturu knjievnog dela,kao umetniku formu u kojoj su nastale umetnikove misli i
oseanja.
Krajnji cilj tog prouavanja je da se otkrije jedinstvo forme i sadrine u knjievnom delu tj. sklad koji
postoji izmeu jezike materije i duhovnog smisla koji postoji u jednom umetnikom delu.
Glavna pitanja koja reava teorija knjievnosti su:
-pitanje procesa umetnikog stvaranja i mesta koje umetniko saznavanje ivota zauzima u optem

duhovnom stvaranju(estetsko pitanje)

-pitanje prirode jezika (stilistika pitanja)
-pitanje vrste i oblika u kojima se knjievno delo javlja (pitanje knjievnog roda i vrste i njihove
kompozicije)
-pitanje istorije razvitka pojedinih knjievnih oblika i vrsta i knjievnog ukusa
KNJIEVNA KRITIKA: je deo nauke o knjievnosti koji povezuje knjievno delo i itaoca.Ona koristi
dostignua teorije knjievnosti i estetike i na osnovu toga tei da dublje otkrije znaenja i lepote
knjievnih dela i otkriva nove injenice. Knjievna kritika ne sme:
-ocenjivati dela na osnovu postojeih znanja teorije knjievnosti ve moraobratiti panju na nove
osobine tih dela
-biti dogmatina (da ocenjuje dela na osnovu neke jednostrane i uske knjievne teorije) ve mora
biti nauna i aktivistika ( da knjievna dela procenjuje na osnovu ireg poznavanja naunih
teorijskih znanja o prirodi umetnikog dela i na osnovu kritareve sposobnosti da uoi nove
smernice u umetnikom stvaranju).
Tokom istorije postojali su razliiti vidovi
kritike:biografska,socioloka,psiholoka,impresionistika(kritiari su teili tome da je glavno izneti
kakvo je knjievno delo)
ISTORIJA KNJIEVNOSTI: ujedinjuje u sebi teoriju knjievnosti i knjievnu kritiku, dajui sintetian
pogled na razvitak knjievne prolosti. Isorija knjievnosti prouava ''istorijski razvitak knjievnosti
jednog naroda ili jedne epohe, njihove pisce i dela, knjievne procese i duhovnu orijentaciju.
Istoriju knjievnosti po pristupu delimo na tri discipline:
-nacionalna knjievnost(bavi se razvojem i specifinou knjievnosti jeden nacije)
-uporedna ili komparativna (prouava veze i odose izmeu usmene i pisane ,ali danas se smatra
vezom izmeu dve ili vie knjievnosti)
-opta ili svetska istorija 8 prouava remek-dela svetske knjievnosti ili ono to je zajedniko
itavom oveanstvu)
4.NAUKA O KNJIEVNOSTI I SRODNE DISCIPLINE
Nauka o knjievnosti tesno je povezana sa estetikom kao filozofskoj disciplinom o umetnosti i sa
lingvistikom ,naukom koja se bavi prouavanjem jezika u svim njegovim vidovima. Estetika se bavi
onim to je zajedniko svim umetnostima, a lingvistika kao nauka o jeziku razmatra knjievno delo i
utvruje prirodu jezika i nain na koji jezik funkcionie kao sredstvo sporazumevanja.
ESTETIKA: ima korene u filozofskom razmiljanju o prirodi. Svaka teorija knjievnosti svoje naelne
stavove utemeljuje (svesno ili nesvesno), u nekom filozofskom shavtanju prirode knjievnosti u
savremenom svetu i zbog toga odos filozofske umetnosti i teorije knjievnosti ne sme biti nikada
izvan prouavanja knjievnosti.
LINGVISTIKA: ima poreklo u filozofskom razmatranju problematike porekla i postojanja jezia. Ta
prouavanja dovela su do proirenja u gramatici i retorici. Lingvistika kao nauka prouava jezik kao
sredstvo sporazumevanja i prenosa informacija. Pod uticajem lingvistike knjievna dela se
razmatraju i prouavaju kao jezika tvorevina. Nauka o knjievnosti treba da bude samostalna
disciplina i mora da koristi rezultate lingvistike i estetike.
II

STIL I STILISTIKA

5.STILISTIKA KAO NAUKA O IZRAAJNIM VREDNOSTIMA JEZIKA(POJAM,ODLIKE,

PODELA)
Stilistika je nauna disciplina koja se razvila iz antike retorike,naroito iz uenja o retorikim
figurama.Zbog toga se terminu stilistika daje znaenje umetnost pisanja , a za predmet prouavanja
uzima stil ,koji se najee definie kao nain izraavanja,odnosno nain pisanja.
Silistika posmatra jeziki izraz u svoj njegovoj ivoj sloenosti i celovitosti:

-kakvom je mistikom i gestikulacijom propraen taj izraz

-sa kojom intonacijom,jainom i ritmikim tempom je izgovore
-kolikom je kakvom oseajnou proet
-koliko su saete i potpuno saoptene govornikove misli,oseanja i namere
-koliko je sugestivno i ubedljivo delovao na one kojima je upuen
Srilistika ocenjuje konkretnu upotrebu jezika u odreenoj situaciji i sa odreenim namerama.
.

.
()
.

, ,
, .
(. stilus ) ,
.
, , .
6.NORMATIVNA,LINGVISTIKA I DESKRIPTIVNA STILISTIKA
Stilistika je nauka koja se bavi prouavanjem stila. Bavi se pitanjima stila u jeziku i govorulingvistika stilistika i u knjievnosti- knjievna stilistika.
LINGVISTIKA ILI GOVORNA STILISTIKA: bavi se mogunostima upotrebe jezikih sredstava u
odreenim uslovima govora.
NORMATIVNA STILISTIKA: utvruje obavezna sredstva i postupke jezikog izraavanja. Pravilna
upotreba tih sredstava dovodi do vrednih knjievnih dela.
DESKRIPTIVNA STILISTIKA: nastoji da opie sredstva i postupke jezikog izraavanja koji
obeleavaju pojedino delo, autor ili razdoblje. Ona moe da opie jezik knjievnog dela ili pojedinca.
7.TRADICIONALNO I MODERNO SHVATANJE STILA
Moderna stilistika kao nauka koja se bavi stilom shvata stil kao izraz pojedinca i kolektiva. Nju
zanimaju sredstva i postupci kojima se postie kvalitet iskaza. Poreklo moderne stilistike nalazi se u
staroj retorici i staroj poetici, koje su shvatale da je stil dobar nain pisanja tj. govorenja. Retorika je
nastala u staroj Grkoj kao uenje o govornitvu, a u toku srednjeg veka i sve do 18. veka razvijala
se kao nauka koja obuhvata uenje govornitva i uenje o jeziku, o proznom izraavanju i naelima
kritikog ocenjivanja pojedinih knjievnih dela. Stara retorika je razlikovala tri tipa stila:
-visoki (obraivala je teme iz ratnikog ivota)
-srednji (ima srednji poloaj izmeu visokog i niskog stila)
-niski (pisalo se o obinim ljudima,bile su zabranjene rei iz visokog stila,a mogle su se
upotrebljavati rei iz srednjeg)
Moderno shvatanje stila pod stilom podrazumeva izraz odreene individualnosti, dok se
tradicionalno shvatanje stila ograniavalo na ustaljene izraze i dobar nain izraavanja.
Moderno shvatanje omoguava da se stil zahvati u dimenziji slobode u izraavanju, ali na nain koji
omoguava razumevanje individualne i originalne poruke. Danas stil najvie ceni individualnost i
originalnost knjievnog dela i slobodan izbor jezikih stredstava,izraza.
8.STILSKE FIGURE(POJAM I PODELA)
Stilske figure su rei i izrazi kojima pripovedai i pesnici obogauju knjievno delo, dajui nova,
ira i prenesena znaenja.
Stilska sredstva ili stilske figure :
Figure dikcije:anafora,epifora,anadiploza,simploka,asonanca,aliteracija

Figure rei ili tropi: metafora, metonimija, personifikacija, sinegdoha, eufemizam, alegorija,
simbol,emblemi
Figure konstrukcije:inverzija,retoriko pitanje,elipsa,asindeton,polisindeton
Figure misli:poredba,antiteza,hiperbola,litota,gradacija,ironija,sarkazam,paradoks
9. FIGURE DIKCIJE
Figure dikcije:anafora, epifora, anadiploza, simploka, asonanca,aliteracija
ANAFORA: (gr. anaphora = nositi natrag) glasovna je figura kojom se ponavljaju rei na poetku
dvaju ili vie stihova. primer:
mi zalud zidamo toranj do neba
mi zalud skidamo Boga sa neba
mi zalud silazimo u srce zemlji
mi zalud gazimo crva pod zemljom.ili
EPIFORA: glasovna figura ponavljanja rei na kraju stihova. primer.
ujem u snu
Sanjam u snu
Vidim u snu...
ANADIPLOZA: (gr.ponavljanje) glasovna je figura u kojoj se jedna ili vie rei s kraja stiha
ponavlja na poetku sledeeg. primer.
Vinograd je moj svenuo, neveseo,
Neveseo, i ja venem
SIMPLOKA: (simploha) je glasovna figura koja ujedinjuje anaforu i epiforu, dakle, rei se
ponavljaju i na poetku i na kraju stihova. primer:
To sada gleda on
To sada misli on
To sada sanja on
ASONANCA :(asonancija) glasovna je figura koja nastaje ponavljanjem istih samoglasnika radi
postizanja zvukovnog doivljaja, ritma ili glasovnih efekata. primer:
Dragutin Tadijanovi, Prsten
Oni koji poznaju drago kamenje.Gotova je pjesma
O prstenu. O mojem ili tvojem prstenu?
Dragutin Tadijanovi, Dugo u no, u zimsku bijelu no
Dugo u no, u zimsku bijelu no
ALITERACIJA: (lat. ad = na, k, prema; littera = slovo) glasovna je figura koja nastaje ponavljanjem
istih ili zvukovno slinih suglasnika ili suglasnikih skupina radi postizanja zvukovnog doivljaja,
ritma ili glasovnih efekata. primer:
I cvri, cvri cvrak na voru crne smre (Vladimir Nazor, Cvrak)
Aliteracije mogu biti i fraze na kojima se lomi jezik ("jezikolomci"):
Riba ribi grize rep.
Navrh brda vrba mrda.
Petar Petru plete petlju.
Igla igra igru igle.
Pop kopa prokop, kroz prokop kopa pop.
10. FIGURE REI ILI TROPI
Figure rei ili tropi:metafora, metonimija, personifikacija,sinegdoha,eufemizam
alegorija, simbol, emblemi.
METAFORA: (gr. meta = promjena, pherein = nositi; prijenos) skraena je poredba, po njoj se
ostvaruje prenos znaenja tako da se istakne jedna zajednika znaajka i po njoj iz jednog podruja
ivota i sveta koja se povee s drugim podrujem.
Metafora je semantika preinaka osnovnih znaenjskih jedinica koju uzrokuje, odnosno indicira

kontekst od njih bitno razliit.

Metafora u poeziji:
Ah, sad imam pamet hitru,
Sve je, to svijet gleda i dvori,
Na ognju vosak, dim na vitru,
Snijeg na suncu, san o zori,
Trenue oka, strila iz luka,
Kijem potegne snana ruka.
.....
Rue su munje misli, one su u srce strijela,
rue bogate, besplatne, u bati na ivici druma.
O rue su kd nebeski, one su oko vidjela,
i muzika prirode s mirisom jezovitih uma.
.
Cijeli je svijet pozornica
i svi su mukarci i ene tek glumci:
imaju svoje izlaske i ulaske
Metafora u govoru : Neke su metafore postale frazama koje vie i ne primeujemo. Ako se neka
metafora esto koristi, govornici je prestaju gledati kao metaforu:
jagodica (prsta) - umanjenica od imenice jagoda
jabuica (Adamova) - umanjenica od imenice jabuka
ogranak (poduzea) - manja grana koja se odvaja od vee grane
umoran - od glagola umoriti, ubiti
No, metaforiki su frazemi esti i u svakodnevnome, kolokvijalnome govoru.
maji kaalj, Potemkinova sela, mirna Bosna, sezona kiselih krastavaca
Ili pak u oznakama karakternih osobina:On je lisac. Njihov je predsjednik pravi lav.
METONIMIJA: gr. meta = promena, -numia = sufiks za figure, izveden od onoma = ime;
metnumia = promena imena) uporaba je rei u prenesenom znaenju, ali se znaenje ne prenosi
po slinosti kao kod metafore, nego prema odreenim stvarnim odnosima, dodirivanju ili
povezanosti u prostoru ili vremenu, odnosno, prema logikoj vezi. Primeri :
itam Krleu. (itam Krleino djelo.)
Cela je Hrvatska na nogama! (veina Hrvata prati neki dogaaj)
On mi je okrenuo lea. (iznevjerio me)
Popio je aicu previe. (pie, a ne au)
On je ve sede kose. (ve je ostario)
PERSONIFIKACIJA: je figura u kojoj se neivim predmetima pridaju osobine ivih bia. Moe
znaiti i davanje ljudskih osobina prirodnim pojavama, stvarima, ivotinjama ili biljkama, ali je to
znaenjem blie antropomorfizaciji.
Prozopopeja (gr. prosopn poen = staviti masku) bilo je retoriko sredstvo kojom se govornik ili
pisac obraao publici kao da govori nekoj drugoj osobi ili predmetu. Od toga se razvila i
personifikacija kao figura, premda je ona sama prisutna u ljudskome govoru jo od samih poetaka.
Antropomorfizacija (gr. anthrpos = ovjek, morph = oblik) pridavanje je ljudskih osobina
stvarima, pojavama, biljkama i ivotinjama, a koje oni sami ne posjeduju.
esto se odnosi na neviene stvari i nepoznate sile, a posebno je esta u religiji. Primer su za to
prikazivanja boanstava u raznim religijama u ljudskome obliku. To je posebno bilo esto u grkoj
mitologiji gdje su bogovi imali ljudske karakteristike. Iste je karakteristike, ljudske vrline i mane,
bogovima dao i Homer.
Ksenofan, grki filozof, jednom je rekao:
Kad bi volovi, konji ili lavovi imali ruke i mogli rukama da slikaju i proizvode (umjetnika) djela kao
ljudi, konji bi likove boga crtali nalik konjima, goveda nalik govedima, a njihova bi tijela nainili
svojim oblijima.
Primjer personifikacije

Dobria Cesari, Jesen

Ona je tu. U tuzi kie
Po poljanama tiho hoda,
I kuda stie u vis die
Usplahirana jata roda.
Polako penje se u brda,
A kuda proe, njezin put
Od otpalog je lia ut.
I u dol njime idu krda.
SINEGDOHA: (gr. syn- = s, uz, ekdoche = smisao, razumevanje, interpretacija) podvrsta je
metonimije u kojoj se uzima deo za celinu. primer:
Sinegdoha u poeziji:
Kad vidim te ruke bezbrojne to se pruaju poslu,
kad vidim tu volju napetu da se mravinjak preuredi
Osim u poeziji, sinegdoha je esta i u svakodnevnome govoru:
Neu maknuti malim prstom.
Imamo krov nad glavom.
Mogu li dobiti jo jednu oljicu?
Tamo ima mnogo gladnih usta.
EUFEMIZAM: (gr. euphemos = dobar govor; eu = dobar, pheme = govor) figura je kojom se neki
izraz zamenjuje drugim, ali u blaem obliku, zbog bontona, drutvenih, religioznih i drugih razloga.
U svakodnevnome govoru:
Malo je veseo. (pijan je),Uvijek obilazi istinu. (lae),
Posebno su esti eufemizmi za smrt:On nas je zauvijek napustio.Otiao je na vjena lovita.
Otiao je na onaj svijet.Izdahnuo je.Usnuo je vjean san.Otiao je na bolje mjesto.
Vie ga nema.
U ratu: pao je ili poginuo je
Eufemizmi u poeziji :
A njega nema, i nema, i nema,
I nema ga vie...

Ipak ima izvjestan red, neki:

jest bijedno ivjeti i trudno
ovjeku na ovoj zemlji,
al konano doe svakom njegovo
dobro popodne,
Disfemizam (gr. dys = ne, pheme = govor) ili kakofemizam (gr. kaks = lo) namerno je
koritenje runijeg, otrijeg izraza ili rijei umjesto normalnog ili eufemizma.
On je hrana crvima. (umjesto nekog od navedenih eufemizama ili neutralne obavijesti o smrti)
ALEGORIJA: (gr. drugo govoriti) je nain prenesenog izraavanja u kojem se metaforiko ili
preneseno znaenje ostvaruje u celoj slici ili celoj radnji; katkada i u celoj pjesmi. Termin alegorija je
proirio svoje znaenje zahvaljujui ALEGOREZI. Ako se odreeni tekst moe tumaiti tako da se
znaenje njegovih reenica u cjelini u svim pojedinostima svesno prenosi na posve razliit niz
pojava o kojima u tekstu samom nema spomena, a upravo u tom prenesenom znaenju vidi se
pravi smisao teksta, onda alegorija dobija mnogo ire znaenje od metafore, a to novo znaenje
dovodi je u blizinu pojmova simbola i parabole. Alegorijom i simbolom oznaava se neto iji smisao
ne lei u njegovoj pojavnosti, njegovom obliku, odnosno njegovim reima, nego u znaenju koje se
nalazi izvan njega. "Umjesto onoga to se zapravo misli rei kazuje se neto drugo, neto opipljivije,
ali tako da se ipak moe razumijeti ta je to drugo." Primer:
Alegorija pokazuje openito i pojmovno u pojedinom, npr. ljubav prikazuje u liku Amora, djeaka sa
strijelom; pravdu u liku djevojke zavezanih oiju, s vagom i maem u rukama. Alegoriju se esto
definira kao produenu metaforu. To znai da alegorija nastaje kada se metafora protee kroz celu
misao, tj kroz sve delove izreke. Osnovna znaajka alegorije, da ne menja znaenje rei nego samo

predmet pesnikog stvaranja, vidljivo dolazi do izraaja u basni, koja je u cjelini jedna alegorija.
SIMBOL: zamenjivane neke rei ,pojma,pojave nekim alegorijskom oznakom,npr. krsthrianstvo,golub-mir
11. FIGURE KONSTRUKCIJE
INVERZIJA je figura kojom se obre red rijei u reenici ili dijelovi reenice, esto radi jaeg
isticanja.Primeri:
U dvorani kobnoj, punoj smrti krasne
U dvorani kobnoj, mislima u sivim.
RETORIKO PITANJE stilska je figura u kojoj se na postavljeno pitanje ne oekuje odgovor.Primer:
Tee i tee, tee jedan slap;
to u njem znai moja mala kap?
ELIPSA (gr. lleipsis izostavljanje) figura je koja nastaje kad se iz reenine cjeline izostavljaju
pojedine rei
Elipsa je esta i u svakodnevnome govoru:
Ana je zagrlila Marka, a Marko Anu. (Ana je zagrlila Marka, a Marko je zagrlio Anu.)
ASINDETON (gr. a = negacija, syndetos = povezan) stilska je figura koja nastaje nizanjem rei bez
njihova gramatikog povezivanja (veznicima). Suprotnost je polisindetonu
Asindeton se moe koristiti u nekim frazama kako bi one dobile ritam i ostale bolje
zapamene:Veni, vidi, vici. Dooh, vidjeh, pobijedih.
Citius, altius, fortius. Bre, vie, jae.
POLISINDETON (gr. poly = mnogo, syndetos = povezan; hrv. mnogovezje, kovanica Bogoslava
uleka) stilska je figura koja nastaje nizanjem veznika bez gramatike potrebe. Suprotnost
polisindetonu jest asindeton.
Biblija, Knjiga Postanka
I ree Bog: "Neka bude svjetlost!" I bi svjetlost. I vidje Bog da je svjetlost dobra; i rastavi Bog
svjetlost od tame.
Ivo Andri, Na Drini uprija
ovjek je na njoj kao na arobnoj ljuljaci: i zemlju prelazi, i vodom plovi, i prostorom leti, i opet je
vrsto i sigurno vezan za kasabu i svoju bijelu kuu
12. FIGURE MISLI
POREENJE ili komparacija (lat. comparatio = usporeivanje) figura je koja nastaje
usporeivanjem pojmova na temelju slinosti. Zbog toga se ponekad smatra podvrstom metafore.
Najee se, u hrvatskome jeziku ostvaruje pomou rijei kao i poput. Primer:vredan kao mrav,
prljav kao prase, brz kao zec, lepa poput cveta, malen kao mi...
ANTITEZA(gr. anti- = protiv, thesis = poloaj) stilska je figura koja se zasniva na opreci, odnosno
suprotnosti. Dva se suprotna pojma stavljaju jedan uz drugi, da bi se naglasio kontrast.Posebna su
vrsta antiteze slovenska antiteza i oksimoron. Primer:Buni su aneli tuge...Al aneli radosti ute.
Slovenska antiteza posebna je vrsta antiteze koja se esto pojavljuje u hrvatskom i openito
junoslavenskom usmenom pjesnitvu. Sastoji se od pitanja, negacije tog pitanja i odgovora.Primer:
to se bijeli u gori zelenoj?
Al su snijezi, al su labutove?
Da su snijezi, ve bi okopnuli,
labutove ve bi poletjeli.
Nisu snijezi, nit su labutove,
nego ator age Asan-age.
Oksimoron (gr. oxmron: oxys = otar + moros = tup) je jezina figura (posebna vrsta antiteze) u
kojoj se spajaju dva nespojiva, kontradiktorna pojma (antonimi). Primer:ivi le,glasna tiina,luda
pamet, mudra budala, skromna rasko.U svakodnevnome se govoru susreemo s
oksimoronima, a da ih nesvjesno rabimo kao frazeme:gotovo savreno, originalna kopija,

konstantna varijabla, virtualna stvarnost, ivi mrtvac, siguran rizik, tamna svjetlost, napola gotovo,
ivi fosil, nov i poboljan, stopostotna ansa, istinita pria
HIPERBOLA (gr. = preuveliavanje; hyper- = pre-, ballein = baciti) figura je preuveliavanja radi
naglaavanja nekog emocionalnog stava.Hiperbola u svakodnevnome govoru:
Rekao sam ti milijun puta da to ne ini!
Umrla sam od smijeha!
To je najgluplja stvar koju sam uo.
Isplakala je more suza.
Gotov sam za sekundu!
Smrtno mi je dosadno.
Hiperbola u poeziji: Umrijet u noas od ljepote.
LITOTA (gr. littes = jednostavnost) stilska je figura oprena hiperboli koja umanjuje izraz jer ga
zamjenjuje slabijim izrazom koji je negativan i suprotan. Podvrsta litote je i mejoza.
Litota u svakodnevnome govoru:
To nije nita strano.
Hrana nije bila loa.
Tamo vam nee biti loe.
GRADACIJA :Stupnjevanje ili gradacija (lat. gradatio = vrhunac (u retorici)) figura je koja nastaje
izborom rijei i misli kojima se postupno pojaava ili slabi poetna predodba. Najvei je stupanj
klimaks (gr. klmaks = ljestve), a najmanji antiklimaks.Primer:
Sve vie sam, sve lue sam,
sve tue i sve tunije,
sve tamnije, sve sramnije,
sve biva runije.
Sve hladnije, sve gladnije,
sve ledenije,
samoa prazna, jesenja,
a biva sve jesenije..
IRONIJA: (gr. eironeia = hinjeno ignoriranje) jezini je izraz i figura u kome je pravo znaenje rijei
ili prikriveno ili suprotno doslovnom znaenju izraza, upotrijebljenih rijei.Ironija je forma crnog
Sarkazam (gr. , sarkasms; sarkazein = gristi usne od bijesa, sarx = meso) zlobna je,
ljuta, zajedljiva, otra i gorka poruga ("koja grize u meso"); pojaana ironija.humora (vidi humor). Od
ironije su jai sarkazam i groteska.
Groteska (francusko-talijanski) je prikazivanje ljudi ili predmeta u komino-nakaznom obliku; u
knjievnosti kratka, duhovita pripovijetka, novela ili drama.
PARADOKS (gr. paradoksos = nevjerojatan; para- = protiv, dxa = miljenje) jest misao i figura
koja u sebi sadri proturjenost nekoj tvrdnji koja je opeprihvaena, ili nekom ispravnom zakljuku.
Paradoks se od oksimorona i ironije razlikuje po tome to njegovi pojmovi nisu proturjeni, nego
samo neskladni.Primer :"Znam da nita ne znam".
III

METRIKA

13.SISTEMI VERIFIKACIJE
Nauka o ritmu u stihovima naziva se metrika ili verifikacija. Postoji tri sistema verifikacije:
metrii,silabiki i tonski.
METRIKI sistem naziva se jo i kvalitativna verifikacija zato to se za merenje ritma u tom sistemu
uzima koliina vremena potrebna za izgovaranje jednog sloga (vokala). Upotrebljavao se u staroj
grkoj i rimskoj knjievnosti. U osnovi ovog sistema bilo je i pevanje. Antiki stihovi ili su se pevali ili
su se izgovarali uz pratnju nekog muzikog instrumenta, pri emu su se jedni slogovi izgovarali
due a jedni krae. Zakoni pesnikog ritma podudarali su se sa zakonima ritma muzikog dela.
Najkraa duina trajanja jednog sloga naziva se mora, duina more je vreme od 2/5 sekunde.

Nekoliko mora ine ritmiko-melodijsku jedinicu takt (stopa), nekoliko stopa ine stih , anekoliko
stihova strofu. Slogovi su se delili na duge (-) i kratke (u). Dugi slog je trajao dve more, a kratki
jednu moru. Prema broju i rasporedu dugih i kratkih slogova bile su odreene stope,kojih je u
antikoj metrici bilo 28. Sopa od dve more:pirih u u (dva kratka sloga),
stopa od tri more u (dugi i kratki slog), jamb u ( kratki i dugi slog),stopa od etiri more: daktil
u u (jedan dug i dva kratka sloga), amfribrak u-u (kratak,dug,kratak slog), anapest u u
(dva kratka i jedan dug slog), spondej - - (dva duga sloga).
Na svaku stopu padao je padao je ritmiki udar (iktus / ), obino na prvi dugi slog na stopi.
SIBILIKA VERIFIKACIJA: (syllabo-slog)- novolatinskom jeziku u srednjem veku duina i kratkoa
slogova poela se gubiti i za ritmiku meru poeo se uzimati broj slogova u jednom stihu. U takvim
stihovima svi slogovi su se izgovarali jednom duinom (jednu moru),
a iktus (glasnovi udar) padao je samo na kraj stiha. Od naglaenih asonanca na kraju stiha razvila
se rima (podudaranje glasova na kraju stiha poevi od naglaenog vokala poslednje rei u stihu do
kraja te rei). Cezura je kratka ritmika pauza koja deli stih na dva dela. To je stalna granica meu
reima koja se nalazi iza nekog sloga. Prema broju slogova u silabikoj verifikaciji, razlikujemo
razliite stihove: esterac,osmerac,deseterac,11-terac,12-erac,16-erac.
TONSKI i tonskosilabiki sistemi nazivaju se jo kvalitativna verifikacija zato to se u njima ritam
odreuje prema naglaenosti ili nenaglaenosti sloga , bez obzira na duinu njihovog trajanja tj.
odreuje se prema kavkoi slogova.
TONSKA VERIFIKACIJA- u novijim evropskim jezicima (nemakom,engleskom) u silabikim
stihovima poeo se uzimati i raspored akcenata u stihu kao izvesna ritmika mera, U poetku je taj
raspored bio prilino slobodan, ali od 12.veka opaa se tenja da u nekom stihu budu naglaeni svi
neparni ili parni slogovi ili svi slogovi u sredini i na kraju stiha. Ovaj sistem zove se jo i
silabikotonski zbog toga to je tonska verifikacija nastala iz silabike.ista tonska verifikacija se
javlja samo u specijalnoj vrsti stihova-tonski stih.
14.VRSTE STIHOVA I STROFA
Stih je zgusnuti pesniki govor u posebnoj ritmikoj i zvunoj organizaciji, u grafikom
oblikunepotpunih redova. Njih doivljavamo kao uporedive jedinice u kojima su rei povezanije,
istaknutije i bogatije smislom nego u prozi.Moe biti:
-metriki ili vezani stih organizovan po metrikim pravilima. U metrike stihove ubrajaju se stihovi
metrikog,silabike,tonske i silabiko-tonske verifikacije. Stihovi metrike verifikacije nastali su
utvrenim kombinacijama stopometrom, anaziv su dobili prema broju metra
( trimetar, tetrametar, pentametar, heksametar). Stihovi sibilike verifikacije nastali su prema broju
slogova u njima, pri emu je veliku ulogu imala rima i cezura.Razlikujemo
esterac,osmerac,deseterac,11-erac, 12-erac, 16-erac.
-slobodan stih se slabljenjem metrike veze suprotstavlja tradicionalno regulisanom stihu.
Jedinstvo ritma se u slobodnom stihu postie sintaksikim i lirskim paralelizmom
opkoraenjem priblino jednakim brojem ciklusa a ponekad rimom.
Strofa je odreena vea sintaksika celina od stiha,koju ine dva ili vie stiha ujedinjenih istom
ritmikom organizacijom.Strofe mogu biti: distih (dva
stiha),tercet,katren,kvinta,sekstina,septima,oktava,nona,decima (10 stihova)
Naroito pesme od 14. stihova, koja je sastavljena od dva kvatrena i dva tercena naziva se sonet.
Soneti su esto vezani u cikluse. Sonetni venac je naziv takvog ciklusa od 15. soneta u kojem se
uvek poslednji stih jednog soneta ponavlja kao prvi stih idueg, a 15. sonet je napravljen od
poetnih stihova prvih 15. soneta. Taj 15. sonet se naziva majstorski sonet.

15.SLOBODAN STIH I RITAM

Slobodan stih je stih koji se slabljenjem metrikih veza suprotstavlja tradicionalno regulisanom
(metrikom)stihu. Jedinstvo ritma se postie sintaksikim i lirskim paralelizmom,
opkoraenjima,priblino jednakim brojem iktusa,ponekad rimom. Prema nainu na koji se postie
jedinstvo rime moe se rei da potpuno slobodnog stiha nema tj. da nema stiha koji uopte nije
nikako vezan nekim nainom ritmike organizacije. Slobodan stih nastao je u drugoj polovini 19.
veka, a ve u 20.veku naao je iroku primenu.
Ritam u govoru i pesnitvu nastupa tamo gde ima periodinog ponavljanja glasovnih jedinica, a
najizrazitije izbija na podruje stiha. U fizikom pogledu govorni ritam je merljiv instrumentima u
fonetskoj laboratoriji. U pesnikom ritmu tok glasova je ispresecan pauzama,rasporeen
ravnomernije nego u obinom govoru..Pauze u stihu su uglavnom predodreene metrom. Cezura u
savremenoj verifikaciji oznaava onu granicu izmeu rei koja se u svakodnevnom stihu javlja na
istom mestu.
16.RIMA(ODREENJE,TIPOVI,PODELE)
Rima je potpuno ili priblino podudaranje na kraju dva ili vie stiha, koja po pravilu poinje
akcentovanim vokalom poslednje rei u stihu,pa do kraja te rei. Ona ima metriku ulogu jer
ukazuje na granicu izmeu stihova,podvlai njihovu uzajamnu merljivost, povezuje ih u strofu.
Njome se takoe istie i zvunost pojedinih rei i ostvaruje se neka stalna karakteristika izgovora.
Rima se moe podeliti prema rodu,kvalitetu i distribuciji.
ROD RIME odreuje se prema broju slogova koji se rimuju.Prema rodu rima moe biti:
-muka ili jednoslona(ako je podudaranje samo u jednom slogu)
-enska ili dvoslona(ako je podudaranje u dva sloga)
-daktilska ili ctroslona(ako je podudaranje u tri sloga)
-hiperdaktilska ili vieslona
Sve ove rime mogu biti otvorene(zavravaju se vokalom9 i zatvorene(zavravaju se konsonantom)
KVALITET RIME odreuje se prema podudaranju glasova. Prema kvalitetu rima moe biti:
-prava(pravilna) rima je ako se glasovno podudaraju svi glasovi, naglaeni glasovi i svi glasovi koji
slede iza naglaenog
-neprava(nepravilna)rima je ona u kojoj glasovno podudaranje poinje iza naglaenog sloga
- ista ria je ona uz koju ide i akcentsko podudaranje
-neista rima je ona u kojoj se ne podudaraju svi naglasci ili svi suglasnici
-bogata rima je ona u kojoj se podudaraju i glasovi ispred naglaenog sloga
*kriva rima- ako se ne podudaraju svi glasovi iza naglaenog sloga
DISTRIBUCIJA RIME :Rime dolaze u strofama u razliitom rasporedu. Uobiajno se njihovo
ponavljanje oznaava malim slovima abecede. Prema rednom broju stihova koji se rimuju rima
moe biti:
-parna-kada se rimuju dva uzastopna stiha(aa,bb,cc)
-ukrtena-kada se rimuju prvi i trei i drugi i etvrti stih (abab)
-obgrljena-kada se rimuju prvi i etvrti i drugi i trei (abba)
-nagomilana-kada se jedna rima ponavlja u vie shihova uzastopno (aaa)
-isprekidana-kada izostane sistem rimovanja tj.nema vrste eme(abcd)
-prepletana kod tercine (aba, bcd, cdc) i dr.
Rima moe da se ostvaruje i unutar i na kraju stiha pri emu nastaje dvostruki rimovani stih ( u 12ercu). Unutranja rima najee dolazi na krajevima polustiha, a takav stih je poznat i pod nazivom
leoninski stih , Postoji i takozvana gramatika rima koja se dobija graenjem rei,upotrebom istih
nastavaka.

IV

STRUKTURA KNJIEVNOG DELA

17.POJAM I ODREENJE KNJIEVNOG TEKSTA

Knjievnost se ostvaruje tek u odnosu autora,dela i publike.Ona je komunikacija izmeu pisca i
italaca, a knjievno delo je svojevrsna poruka koju autor upuuje itaocima. Svako delo svedoi o
svom autoru. Analiza dela je polazite svake teorije knjievnosti. Delo ili tekst je odraz pievog
doivljavanja sveta i odnosa prema svetu a u isto vreme sadri ''oznake sredine i vremena kada je
nastalo''.To je znak da je delo(knjievni tekst) i istorijski uslovljeno:nosi u sebi
obiaje,verovanja,jezik,politika shvatanja i pogled ljudi na svet i knjievno stvaranje u tom
vremenu. Tekst nosi duh poetike vremena u kojem je nastalo.Bez obzira na uslovljenost sredinom i
duhom vremena, jedno knjievno delo (tekst) prevazilazi ''odreeni istorijski okvir'' jer u sebi nosi
svoje misli,udnje,patnje.Unutranja vizija dela je iznad postojeih modela ivota.
18.TEMA,MOTIV,FABULA(FABULA I SIE)
Tema je jedinstveno,konkretno predmetno znaenje na koje se celo delo,sva njegova graa moe
svesti. To je predmet o kome se govori, za koji je simboliko vezana osnovna ideja dela. Pri
odreivanju teme treba biti oprezan, jer ''predmet obrade'' koji se obino lako uoava, esto nije
tema dela. Tema proizilazi iz motiva, esto se svodi na motiv a motiv prerasta u temu.
Motiv je najua tematska jedinica koja se dalje ne moe razlagati. To su oni delovi u kojima se
opisuje jedan predmet ,jedno lice ili jedna situacija. Prema funkciji koju imajuu knjievnom
delu,razlikujemo
-dinamiki motiv:pokree radnju i uspostavlja kontinuitet u razvoju radnje i zato ima ulogu u
izgraivanju fabule-statiki motiv: opisuje situaciju,stanje,raspoloenje,atmosferu,ambijent,predmet i sl.Oni usporavaju
ili zaustavljaju dogaajni tok.
-uvodni motiv: ine ekspoziciju,upoznaju itaoca sa poetnom situacijom
Postoje i tzv.
-lutajui,veiti ili opti motivi koji se javljaju u delima vie pisaca, u delima razliitih knjievnosti i
razliitih epohalutajui iz jednog vremena u drugo,iz jedne knjievnosti u drugu...Veiti ili opti su jer
su prisutni i aktuelni u svim vremenima,bliski svim ljudima.To su
motivi:ljubavi,sree,pravde,slobode.....
LAJTMOTIV je onaj motiv koji se stalno ponavlja u jednom delu ili vie dela istog pisca, npr. U ''Na
Drini uprija'' motiv mosta je na kraju svakog poglavlja.
MONOMOTIV je pojava vraanja istim motivima .npr. B.Stankovi esto obrauje motiv nesrene
ljubavi ali i ''al za mladou''
Fabula je logiki sistem dogaaja uzrono-posledino povezanih u vremenu i prostoru, kojima nam
pisac saoptava svoju temu. Fabula je plan,radnja,sadrina knjievnog dela.
Sie u teoriji knjievnosti obino oznaava:
-sadrinu (redosled injenica), predmet(ono o emu se govori),temu dela
-ili sinonim za fabulu
-ili umetniku obradu fabularnog materijala
Fabulu kao skup dogaaja koji su se odigrali u nekom vremenskom sledu,italac saznaje preko
siea, kao umetniki organizovanog prikaza tih dogaaja. Dok je u fabuli uspostavljen prirodni i
logiki raspored situacija, u sieu postoji umetniki raspored koji ne mora biti prirodan i logian.
19.LIRSKI SUBJEKT(LIRSKO JA) I PRIPOVEDA
Pored pripovedanja o drugima,zastupljeno je i pripovedanje preteno o sebi. Lirsko JA u
pripovedanju tei ispovednom tonu.Ono o emu pripoveda, ovakav kaziva je doiveo. On se
itaocu na neki nain obraa, a sam predmet njegove prie, manje-vie ustupa mestu linom odzivu

i emotivno obojenom seanju. Lirsko JA se javlja u romanu M.Crnjanskog Dnevnik o arnojeviu.

Pripoveda koji nastupa u prvom licu ivlje ocrtava ljudsku prirodu.
Sa stanovita savremene kritike svesti zamera se liku pripovedaa to o svemu govori sa
poznavanjem,kao da moe znati i ta se istovremeno zbivalo na raznim mestima,ta su mislili i u
sebi oseali razni ljudi sa svojim tajnama.
20.KOMPOZICIJA I MOTIVACIJA
Pod kompozicijom knjievnog dela podrazumevamo sloeno jedinstvo koje postoji izmeu pojedinih
spoljanjih formalnih delova knjievne umetnike tvorevine, koji obrazuju jednu manje ili vie vrstu
strukturalnu celinu. Izmeu te strukturalne celine i unutranjeg znaenja i smisla koji zrai iz svakog
umetnikog dela postoji jedinstvo forme i sadrine. Analizu kompozicije svakog knjievnog dela
treba vriti od pretpostavke o potpunom jedinstvu forme i sadrine,smatrajui da je odreena
kompoziciona struktura jednog knjievnog dela samo spoljanja, reima uobliena ideja tog dela.
Svako knjievno delo ima svoju kompoziciju.
Pod motivacijom podrazumevamo ubedljivost uvoenja novih motiva, nunost njihovog postojanja i
prirodnost njihovog povezivanja. U knjievnom delu sve mora biti motivisano,svaki motiv mora biti
objanjen, ilustrovan uzrok ili posledica neke akcije ili nekog stanja junaka i lika. Svaka akcija mora
prirodno izvirati iz karaktera linosti i situacije u kojoj je uinjena. Nainom motivacije odreuje se
opta kompoziciona karakteristika dela i upuuje se na njegovu dublju simboliku.
21.TEKSTOVNE I VANTEKSTOVNE VEZE(PODTEKST I KONTEKST)
Knjievni tekst je pre svega jezika tvorvina. Tekst (textum-tkanina,sveza rei) je u najirem smislu
rei svaka jezika tvorevina koja se odraava u vremenu, a u uem smislu jeste ostvarenje koje je
od vee vanosti za celokupnu kulturu. Razumevanje svakog teksta zavisi od konteksta jer je bez
konteksta nemogue utvrditi knjievnu vrednost teksta.
KONTEKST (contextum-skupa tkano,prepleteno) jeste govorna ili misaona celina koja daje tekstu
smisao koji ga ini umetnikim delom. Kontekst je govorna ili misaona celina unutar koje tek
izreeno ili napisano dobija pravi smisao.
PODTEKST u irem smislu podrazumeva smisao koji nije neposredno reen, nego se nasluuje
ispd glavnog teksta. U uem smislu rei, podtekst je knjievni tekst na koji se poziva pisac novog
teksta i slui kao podsticaj za stvaranje novog teksta, a samim tim je odraen u novom tekstu.
V

TEORIJA ANROVA

22.NAELA I VRSTE(TIPOVI)KLASIFIKACIJE KNJIEVNOSTI

Klasifikacija knjievnosti je vrlo sloen postupak zbog velike
raznovrsnosti,originalnosti,individualnosti ali i slinosti knjievnih dela.Osnovna naela
klasifikacije prema Soloru su:
-RAZVRSTAVANJE PREMA JEZICIMA: u tom smislu govori se o francuskoj knjievnosti,kao
knjievnosti na francuskom jeziku i sl.
-RAZVRSTAVANJE PREMA NAELU NACIONALNE PRIPADNOSTI: u tom smislu engleska
knjievnost i knjievnost SAD-a bile bi dve razliite knjievnosti. Klasifikacija prema nacijama
znatno je sloenija zbog:
-problema vezanih sa odreenjem nacije
-problema prvenstva koje u nekom sluaju treba dati ovom ili onom naelu,npr. da li je
knjievnost pisana latinskim jezikom unutar hrvatske knjievnosti srodnija latinskoj (naelo
jezika) ili hrvatskoj (naelo nacionalne pripadnosti)
-NAELO RAZVRSTAVANJA PREMA AUTORIMA,GRUPOM AUTORA ILI SRODNIH AUTORA:
zato govorimo o opusu (celokupno knjievno stvaralatvo jednog autora) kada hoemo da

naglasimo da se sva razvrstana knjievna dela tog autora mogu svrstati u jednu grupu.
(npr.govorimo o Andrievom opusu).
Na slian nain mogu se autori iste generacije, neke kole ili vremenskog razdoblja shvatiti kao
srodna grupa koja ini naelo klasifikacije.npr. govorimo o knjievnosti:-izgubljene generacije,
-simbalizma, -avangarde
-NAELO KLASIFIKACIJE PREMA NAMENI:u tom smislu,govorimo o dejoj,zabavnoj i sl.
-NAELO KLASIFIKACIJE PREMA KNJIEVNIM RODOVIMA I VRSTAMA je najire shvaen oblik
klasifikacije. Oblikom se razlikuje ep od poslovice, stihovi od proze, dramski tekst od lirske poezije
bez obzira na: - jezik na kojem su dela stvarana, -vremensko razdoblje u kojem su nastala, -autore
koji su ih stvorili i posebne namene zbog koje su nastala.
Re oblik se u ovom sluaju shvata veoma iroko.Oblik ne znai samo spoljanji nain
izraavanja(nain na koji je neto reeno), ve se on duboko proima i sa onim to je u delu reeno.
-KLASIFIKACIJA PREMA IZABRANOJ TEMI pri emu knjievnost moe biti
humoristika,satirina,tragina,sentimentalna
-PODELA NA USMENU I PISANU KNJIEVNOST
23.USMENA I PISMENA KNJIEVNOST

, .
. (, , ) .
, -
, ( , ...),
( (), ()) (3,7,9,12).
() ,
.
Umetnika knjievnost, kao i usmena, ima tri osnovne grane: poeziju, prozu i dramu.
Poezija je vrsta knjievnosti u kojoj se tekst pie u stihovima. Poezija obino sadri niz stilskih
figura ukljuujui rimu, metaforu, poreenje, gradaciju, hiperbolu, itd. Mogue je da je poezija
najstarija vrsta knjievnost. Rani primjeri su Sumerski "Mit o Gilgameu" (1700. pne), djelovi Biblije,
i radovi Homera.U razliitim nacijama nalazimo raliite vrste poezije. U grkoj poeziji stihovi se
rijetko rimuju, dok je u Italijanskoj i Francuskoj poeziji suprotan sluaj. Generalno gledajui, u
britanskoj i njemakoj poeziji rima je podjednako i prisutna i odsutna. Neke jezike karakterie
prirodan afinitet za due stihove, dok je kod drugih izraena tendencija ka kraim stihovima. Neke
od ovih karakteristika su uvjetovane razlikama u leksici i gramatici samih jezika. Na primjer, neki
jezici imaju vei fond rijei koje se rimuju, ili vie sinonima od drugih.
Poezija je takoer ukomponovana u neke vrste drame, poput opere.
Proza je vrsta knjievnosti koja ne slijedi predodreen nain pisanja. Proza jednostavno kae neto
bez pokuaja da uljepa tj. koristi stilske figure. Proza naravno moe biti lijepa, ali ne zbog naina
na koji je pisana nego zbog onoga to je reeno.
Romani pripadaju prozi. Roman je zapravo samo dua pria napisana u proznom stilu. Jedan od
prvih primjera romona u Evropi je "Don Kihot". Puno ranije, na Bliskom Istoku se pojavljuju "Prie iz
hiljadu i jedne noi", ili ak ranije, u Aziji, nastaje pria "Tri Kraljevstva". Danas se prozu nalazimo u
razliitim oblicima. Filozofski, historijski i novinarski radovi, su takoer primjeri proznog stila.
Drama je vrsta knjievnosti koja je nastala za vrijeme antike Grke i razvija se do dan danas.
Drama se u glavnom ne pie da bi bila itana ve da bi bila prikazana u pozoritu. Tokom
osamnestog i devetnestog vijeka, Opera je nastala kao kombinacija drame, poezije, i muzike.
Osnovne vrste drame su tragedija i komedija, koje se prvo pojavljuju nekoliko stoljea prije nae
ere. Staro-Grka drama je, po legendi, nastala za vrijeme vjerskog festivala, kada se jedan pjeva
odvojio od hora i poeo pjevati sam. Grka tragedija se u glavnom bavila sa poznatim historijskim i
mitolokim temama. Tragedije su (kao to su to i danas) tipino bile ozbiljne i ticale su se se ljudske
prirode. Za razliku od njih, komedije su veomom bile satirine i uvijek su imale sretan zavretak.

Grki festivali bi obino imali tri tragedije i jednu komediju.

24.POJAM KNJIEVNOG RODA I VRSTE
Bez razumevanja knjievnih rodova i vrsta nema razumevanja knjievnosti,jer su oblici u kojima se
pojavljuje knjievno delo esto od presudne vanosti za shvatanje i doivljavanje knjievnosti.
Knjievni rodovi:Lirika,Epika,Drama,Diskurzivni knjievni oblici
LIRIKA (lira muziki instrument). Lirski stil se odlikuje:
-odreenim skladom izmeu zvuka rei i njihovog znaenja,ime se lirika u neku ruku pribliava
muzici
-takav nain izraavanja u kojem nastaju razlike izmeu pojedinca i sveta,izmeu subjektivnog i
objektivnog
-neposredno iskazivanje misli i oseanja
-raznovrsan ritam
-relativna kratkoa
EPIKA (epos-re.pesniko pripovedanje) .Epski stil odlikuje:
-objektivnost i irina pripovednja koje svoj smisao i svrhu nalazi u opisivanju itavog jednog sveta
-relativna mirnoa pripovedanja
-slikovitost
-izraava se najmanje reju,kao nosiocu odreene slike
DRAMA zasniva se na sukobu onoga to jeste i onoga to treba da bude ili na sukobu izmeu
odreenih stavova pojedinca. U njoj se ljudski ivot pokazuje u akciji,radnji. Karakteristike su:
-vezanost za scenu
-osobena kompoziciona struktura
-smenjivanje dijaloga i monologa i sl.
U okviru tipologije na epiku,liriku i dramu,svaki od navedenih rodova se deli na manje grupe koje se
zatim dele na knjievne vrste.
LIRIKA:ljubavna,opisna,rodoljubiva,elegija,satirina,oda,himna,socijalna...
EPIKA:u stihi (ep,epska pesma) i u prozi (roman,pripovetka,novela)
DRAMA:tragedija,komedija,drama u uem smislu
* Diskurzivni knjievni oblici (lat. diskursus - govor, razmiljanje) povezuju znanstveni izraz sa
elementima lirike, epike i drame, a tee pouavanju:
esej - tekst u kojem se neko knjievno ili znanstveno pitanje obrauje na umjetniki nain,
putopis - vrsta teksta u kojem putopisac otkriva svoje vienje krajeva, zemalja, gradova ljudi i
obiaja,
dnevnik - vrsta teksta u kojem pisac zapisuje dnevne dogaaji, izraava svoj odnos prema njima i
iznosi svoje tumaenje dogaaja i osoba,
memoari - vrsta teksta u kojem pisac iznosi svoja sjeanja i uspomene na ljude, dogaaje te
dogaaje iz vlastitog ivota,
autobiografija - vrsta teksta u kojem pisac prikazuje vlastiti ivot,
biografija - vrsta teksta u kojem se prikazuje ivot znamenite osobe.
umetnika reportaa
ESEJ: kraa prozna vrsta u kojoj se obrauje razliita tematika, bilo iz ivota ili iz znanosti, na nain
koji ukljuuje razmiljanje i zakljuivanje, ali takoer ima i sposobnost umjetnikog oblikovanja.
Naziv "esej" dolazi od francuske rijei essai, to znai ogled. U eseju do izraaja dolazi osobni stav
pisca, njegov izbor problema o kojima pie i njegov vlastiti nain izlaganja i zakljuivanja, ali moraju
biti prisutne i vrijednosti koje pripisujemo znanosti i filozofiji: odreena dosljednost u zakljuivanju,
uvianje vanosti nekih tema i sklonost prema misaonoj razradi problematike. Esej je esto
posveen upravo knjievnosti, pa se njemu na umjetniki vrijedan nain obrauju teme kojima se
bavi znanost o knjievnosti.
PUTOPIS: je uglavnom prozna knjievna vrsta u kojoj su putovanje i izgled proputovanih predjela ili
zemalja povod za umjetniko oblikovanje zapaanja, dojmova i razmiljanja o svemu to je

putopisca zaokupilo na putovanju. Putopis moe biti napisan knjievnoumjetnikim,

znanstvenopopularnim ili novinarskim (publicistikim) stilom.Obino se dijele na poune i zabavene
putopise.
MEMOARI: odnosno uspomene, su knjievne vrste koje objedinjuju povijesno-znanstveni ineteres s
umjetnikim oblikovanjem. U njima se najee opisuju drutvene, politike, znanstvene ili
umjetnike djelatnosti pojedinca i njihova razmiljanja te dogaaji u kojima su sudjelovali na razne
naine koji variraju od umjetnike tenje do elje za razjanjivanjem dogaaja.
AUTOBIOGRAFIJA: je oblik biografije, koji se pie u prvom licu jer osoba pie o sebi samoj.
Naravno kako mnogi koji danas "piu" autobiografije knjievnog dara nemaju, esto su na
projektima autobiografija angairani i drugi ljudi, ali forma se ne mijenja bilo da na knjizi radio jedan
ovjek ili njih petoro. Poseban oblik autobiografije su memoari, gdje naglasak nije na faktografiji,
nego na uspomenama, osjeajima, sjeanjima.
BIOGRAFIJA: ivotopis ili biografija je knjievno djelo koje opisuje ivot nekog ovjeka, stvarnog ili
izmiljenog. Kad bi biografija samo navodila mjesta i datume roenja i smrti, kolovanja, poslovne i
obiteljske dogaaje, bio bi to ivotopis, ali biografije zadiru dublje, piu o ljudskim motivima,
vrlinama i manama, problemima i kako su se ljudi nosili s njima, osjeajima. Tako neija biografija
moe biti drama, a moe biti i komedija, moe biti pouna, a ako je suhoparna i previe lii na
ivotopis - dosadna.
Knjievne vrste:Roman,Novela,Kratka pria,Crtica, Komedija,Tragedija,Drama,Dnevnik, Epska
pesma (ep),Esej,Mit
Jedan od odgovora ta je knjievna vrsta moe biti da je to grupa slinih dela u kojima se pojavljuju
neke manje-vie sline osobine. Prema tim osobinama sudimo da li je neto roman,novela,ep,
tragedija,sonet i sl. Moe se rei da su knjievne vrste skupine knjievnih dela sa nekim zajednikim
osobinama koje se kod drugih knjievnih dela ne javljaju.
25.JEDNOSTAVNI KNJIEVNI OBLICI
Jednostavni knjievni oblici su.mit,legenda,bajka,saga,aforizam,poslovica,zagonetka,
vic,maksima,gnoma i drugo.
Mit predstavlja prie nastale u raznim kulturnim podrujima irom sveta koje govore o poreklu i
nastanku oveka, naroda, i drugih ivih bia, te bogova i heroja kulture, kao i nastanka civilizacije i
celokupnog svemira. Mitove moemo podijeliti u vie kategorija, mogu biti kozmogonijski, vezani uz
religiju i rituale, o raznim herojima kulture koji su donosioci civilizacije, o bogovima ili su povijesnog
karaktera, koji govore o seobama plemena. Najpoznatije mitologije su grka i rimska.
Legenda - nastala kod drevnih naroda, u kojima se izvesnim dogaajima i linostima pridodaje
neto neobino,nemogue ali one imaju izvesnu istorijsku i drutvenu osnovu.
Pripovijest u prozi ili stihu u kojoj su istorijsko-bibliografski podaci isprepleteni s fantastinim
dogaajima; pria o neobinom dogaaju. Osnovni karakter legende je:
-etioloki, jer govori o poetku, izvoru, podrijetlu i razvoju,
-didaktiki, jer eli prvenstveno obavijestiti i nauiti.
Bajka je posebna knjievna vrsta kod koje se udesno i nadnaravno ispreplie sa zbiljskim na takav
nain da izmeu prirodnog i natprirodnog, stvarnog i izmiljenog nema pravih suprotnosti. Prisutno
je odsustvo psiholoke karakterizacije gdje su likovi ustaljeni, prisutan je polaritet dobra i zla te
nesputana mo mate i elje nad stvarnou.U svijetu su najslavnije bajke brae Grimm, Hansa
Christiana Andersena i Oscara Wildea.Prema definiciji bajka je pria uglavnom namijenjena djeci
koja se esto bavi nepostojeim i izmiljenim radnjama i likovima kao to su vile i vilenjaci,
arobnjaci, patuljci, vjetice i sl. U zadnje vrijem pojavljuje se i nova "generacija" fantastinih
stvorenja poput goblina, trolova, orka i drugih stvorenja koja su plod mate novog narataja
knievnih ali i filmskih umjetnika. Najpoznatiji likovi te novije generacije su hobiti koji su svoju
svjetsku slavu stekli zahvaljujui J.R.R. Tolkienu i njegovim "Gospodarima prstenova".
Bajke su esto rezultat narodne predaje i posljedica narodnih obiaja i kazivanja, a neki su se autori
potrudili to i zapisati uz eventualne dorade u fabuli i likovima (primjer su braa Grimm). U bajkama
esto nalazimo i udesne ivotinje koje govore, a u tome je najdalje otila "ivotinjska farma" (izdan

1945.) - satiriki roman ili bajka (alegorija) Georgea Orwella.

Saga je poseban oblik skandinavske prie o nekom dogaaju, najee iz prirodnog ivota. U sagi
se iznosi neki dogaaj koji je sauvan od zaborava usmenim predanjem. U njoj se obino ispria
celokupna sudbina neke porodice koja slui i kao primer porodinog ivota u sklopu ivota naroda.
Aforizam (gr. aphorismos) je kratak oblik jednostavne i duhovito izreene tvrdnje ili saete misli,
sa svojstvima paradoksa. Meu prvima je koristi Hipokrat u svojoj zbirci kratkih medicinskih savjeta
- Aphorismoi. Primjer aforizma: Najbolja akcija koja se moe poduzeti, jest ne poduzeti nita.
Poslovica je saeta izreka koja izrie ivotnu mudrost ili mudru misao, ponekad stilski naglaeno
(bilo cinino ili duhovito), ili pak pjesniki u rimi. Poslovice postoje na svim jezicima i u svim
kulturama, prve pisane nalaze se ve u Bibliji meu mudrosnim knjigama Starog zavjeta.
Zagonetka je izreka slina poslovici,sadraji se zasnivaju na asocijacijama.Zagonetka trai
odgonetku.
Vic je kratka jezika tvorevina koja slui iskazivanju kominog utiska, saeto ocrtavaju neke
situacije,dogaaje. U njima se koristi dvosmislenost pojedinih rei.
Maksima
Gnome
26.LIRIKA(ODLIKE,PODELA,USTALJENI LIRSKI OBLICI)
Poezija ili lirika je naziv za knjievni rod u stihu i prozi (pesma u prozi). Poezija je vrsta knjievnoumetnikog izraavanja i plod je iznoenja pesnikove unutranjosti, njegovih misli i raspoloenja.
Nastala je u starogrkoj knjievnosti iz obreda posveenih Meliku (vladaru), u kojima su se pesme
izvodile uz pratnju muzikog instrumenta lire. Moe se rei da ona za predmet ima univerzalna i
savremena pitanja,htenja, raspoloenja i oseanja. Peva o ljubavi,odnosu prema ivotu i smrti,
prolaznosti,zaviaju,pravdi,lepoti,stvaranju. Samim tim,lirsku pesmu karakterie jak intenzitet
oseanja i dubina doivljavanja, to ukazuje na objektivnost,neposrednost i oseajnost. Lirska
pesma pre svega izraava subjektivni odnos pesnika prema svetu iskazan njegovim linim
stavovima i oseanjima..Lirsku pesmu karakterie bogata ritmika i posebna zvukovna organizacija.
Spoljanju kompoziciju lirske pesme ini strofa,stih,podstih,akcentska celina.Sva ova svojstva
prouava verifikacija. Unutranju kompoziciju karakterietrolana motivska struktura:
1.motiv.uvod,tema pesme,obraanje
2.motiv:razvijanje teme novih oseanja
3.motiv:emotivni i misaoni zakljuak,poenta,poruka
Motivi mogu imati:
-naporedni raspored:nizanje detaljai elementarnih slika,koje stoje naporedno jedna prema drugoj
-gradacioni raspored:-uzlazni:nizanje pojedinosti od slabijeg ka jaem ,od apstraktnog ka
konkretnom,od manjeg ka veem
- silazni:obrnuto od uzlaznog
-kontrasni: -iskljuni.jedan detalj iskljuuje drugi
-zakljuni:jedna slika proizilazi iz druge
- suprotni:jedna slika kontrira drugoj
Lirske pesme su se pevale uz muziku, danas se deklamuju, recituju. Lirsko pesnitvo nastalo je u
svojevrsnom sinkretizmu, stapanju muzike, glume, govora, plesa ispunjava stvaraoca i itaoca
utiskom - impresijom; govori kroz jedinstvo zvuka i smisla.
Vrste lirskih pesama: ljubavna, domoljubna (rodoljubna, patriotska), socijalna, misaona
(refleksivna), pejzana, religiozna
Tradicionalne lirske pesme: himna, oda, elegija, ditiramb, epigraf, epigram

27.PESNIKE VRSTE

Ljubavna izraava oseaje ljubavi, zanos, radost, bol, patnju; nastala je u davno doba, prisutna
je u svim razdobljima.
Elegija (gr. elegos- tubalica), tuna pesma
Ditiramb vesela pesma
Nokturno nona pesma, noni ugoaj.
Sinestezija - stapanje
Himna (gr. hymnos- pesma) nastala kao hvalospev u ast Dionisa, ili nekog heroja uz gl. pratnju u
obredima,kao zborska pesma uz pratnju svirale o lepoti prirode, radostima i uicima , oduevljenje,
zanos, nacionalni oseaji, ljubav prema rodu, jeziku, kulturi, obiajima, polagani ritam, zanos,
sveanost, svaka drava ima himnu, himne bogovima su izraz religioznog odnosa ovjeka prema
onom to smatra apsolutnim
Oda (gr. eoide- pesma) sveana, zanosni govor, slavi pov. dogaaj ili slavnu pov. Osobu slavi
plemenitost, dobrotu ili drugu osobinu, pisane bogovima, veri, prijateljima, jeziku.
Epitaf (gr. epitafos- nadgrobni), nadgrobni natpis kao pesma Oblik jezgrovit, duhovit, satirian,
odnos prema prolaznosti ivota, ljudskoj sudbini.
Epigram :kratak, jezgrovit, duhovit, satirian; teme: drutvene pojave, pojedinci, znaajne linosti,
dogaaji; prvotno je znaio natpis uklesan u kamenu.
Socijalna pesma (lat. socijeta- drutvo), socijalne teme i motivi- socijalna nepravda,
iseljavanje;prikazuje- lou socijalnu sredinu (predgrae, siromane kue, neimatinu), - siromani
svet (radnike, prosjake, beskunike) i - atmosferu u kojoj ive, svest o bedi
Misaona pesma (refleksivna);pesnik izraava misli o raznim temama (pesnitvu, pesmi, roenju,
smrti),koriste se pesnike slike i aforizmi .
Idila (gr. eidilion- sliica, pesmica), bukolika, ekloga(slavi ivot u prirodi);-tema: mirni ivot u
prirodi, na selu
28.STRUKTURA MODERNE LIRIKE
Moderna lirika-znai eksperiment i lutanje,otkrivanje nesluenih mogunosti
jezika(ritam,zvuk,melodija),ne tei razumljivosti,zbunjujua je za itaoce -sugerie umesto da
objanjava
-Opkoraenje - prenoenje vie rei u novi red; prebacivanje - prenoenje prve rei
-Asindeton - nizanje rei bez gramatikog povezivanja
-Asonanca - nizanje istih (ili slinih) samoglasnika
-Aliteracija - nizanje istih (ili slinih) suglasnika
29.EPSKA KNJIEVNOST(EPSKA KNJIGA U STIHU I U PROZI)
Epika je skupni je naziv za knjievna djela u kojima se pripovijeda o nekim dogaajima koji su se
dogodili, ili se smatra da su se dogodili u prolosti.
Nastala je od grke rijei epos, to znai pjesma ili pjesnika pripovijest. Ona obuhvaa svu
pripovjednu knjievnost u stihu i prozi. Vrste su : epske pjesme, epovi, romance, balade, poeme,
novele, romani, bajke, legende, basne, crtice, memoari i ivotopisi.
Graa: razliiti sadraji iz stvarnosti
Dogaaji: kompozicija (uvod, zaplet, vrhunac, preokret, rasplet, kraj)
a) Invokacija - zazivanje muza, bogova za pomo za nadahnue
b) Kronoloki slijed - obuhvaa pripovijedanje dogaaja od poetka do kraja
c) Retrospekcija - Vraanje radnje u prolost
d) In medias res - U sreditu dogaaja
e) Simultano - Istovremeno pripovijedanje dva dogaaja
Likovi : To su ljudi koji sudjeluju u odreenim dogaajima, oni su nositelji zbivanja i ideja. Prema

ulozi koju imaju u djelu govorimo o glavnim i sporednim. Glavni likovi se nekad oituju i u naslovu
djela.
Epske tehnike
-pripovijedanje - nizanje motiva prema naelu "to je dalje bilo".
-opisivanje - oznaava nizanje motiva prema zakonu asocijacije (podsjeanja), opisuje se izgled
lika, prostor u kojem se odvija radnja, sporedni dogaaji, stvari, osobe.
-epski dijalog - slui za iskazivanje miljenja i stavova likova.
-iznoenje misli - pojavljuje se u nekim epskim vrstama i razvija se postupno. Slino je iznoenju
misli u filozofiji ili drugim znanostima.
Epska retardacija (usporavanje radnje) :
-Digresija - oznaava udaljavanje od osnovnog toka zbivanja na taj nain to prekida osnovnu nit
izlaganja duim opisom nekog predmeta, osobe ili dogaaja.
-Epizoda - vea, tematski zaokruena digresija koja se moe izdvojiti iz cjeline djela, a da se sauva
osnovna nit izlaganja.
-Ponavljanje - slui usporavanju i povezivanju izmeu pojedinih dijelova epskog djela.
Epski oblici i vrste:
-epika u stihovima (epska pjesma, ep (epopeja))
-epika u prozi (pripovetka, novela, roman, crtica, saga, bajka, basna, mit, legenda, anegdota,
gnoma, poslovica, vic)
(Crtica je krae prozno djelo u kojem se opisuje samo jedan dogaaj te ima manji broj likova, a na
kraju se dogaa obrat.)
Ep je knjievni anr, koji pripovijeda u kontinuiranom narativu ivot i djela herojske ili mitoloke
osobe ili grupe osoba, drugim rijeima, ep je opirno pripovijedanje u stihu o znaajnim dogaajima
s mnogo pojedinosti. On moe zahvatiti cjelokupan ivot nekog naroda osobito u prikazu dogaaja
koji su za njega sudbinski vani kao to su ratovi, utemeljenje drave, putovanja i otkria ope
vanosti, sudbine izuzetno vanih ljudi.
Poznati epovi:Kao primjeri anra obino se na Zapadu navode Homerova Ilijada i Odiseja, Saga o
Nibelunzima ili Eneida; na Istoku su primjeri epa Mahabharata, Ramajana i ahnama. Ovi epovi
pripadaju skupini primarnih ili originalnih epova koji su postavili model za nastanak i sadraj buduih
epova. Meu te budue epove spadaju Vegrilijeva Enejida, Danteova Boanstvena komedija, i
mnoge druge pa ak i Ovidijevi mali epovi. Naziv za ove epove je sekundarni epovi. Osnovne
karakteristike epova su:
otpoinju iz sredinjeg dijela prie (in media res);
podruje radnje esto pokriva nedefinirana velika podruja, esto cijeli svijet ili ak svemir;
poinju pozivanjem jedne od muza;
upotreba ogromnog broja epiteta (koji su inae izum epova);
sadre jako duge popise, te jako duge i formalne govore;
prikazuju boansku upletenost meu ljudima;
Epovi su esto pripisivani oralnoj, usmenoj knjievnosti, meutim mnogi od tih epova ne bi ostali da
nisu zapisani.
U moderno vrijeme je ova forma, kao i svaka druga dua pjesnika forma, postala nepopularna i
rijetka. Meutim pojam epika se proirio na taj nain da obuhvati i prozna djela, filmove koji traju
jako dugo, imaju raznovrsna mjesta radnje, veliki broj likova, ili obuhvataju velike vremenske
realicje. Stoga je mogue mnoga djela, koja prije nisu smatrana takvim, nazivati epskim.
Epska pesma obimom je manja od epa.
Epska pjesma obrauje redovno neki pojedini dogaaj,a ne neko sudbonosno zbivanje za neki
narod u cjelini.
Postoje i teorije da su veliki epovi nastali povezivanjem epskih pjesama u jedinstvenu cjelinu, ali
postoje i takva shvaanja prema kojima su neki ciklusi danas poznatih epskih pjesama zapravo
ostatak ranijih epova.
30.PRIPOVETKA I NOVELA

To su krae epske forme , manjeg obima nego to je roman, to je posledica ueg tematskog
materijala koji se u njima obrauje. U pripovetci i noveli bira se tema koja oslikava jedan iseak iz
ivota linosti ili drutva,jedan posebno izdvojen dogaaj ili pojavu ali koji prikazuje neki bitan
momenat u ivotu. Taj momenat,na neki nain,odreuje sudbinu i karakter neke linosti ili otkriva
sutinsku problematiku neke pojave,ukazuje na neka znaajna pitanja ivota.
Kod novela pripoveda neki dogaaj prikazuje sa dramskom napetou. Novela se razlikuje od
pripovetke po tome to za tematiku ima neki neobian, interesantan dogaaj, mogu ili stvaran i
razvija ga jedinstvenim konfliktom, strogo usmerenim ka njegovom razreenju. Ona je bliska drami i
pogodnija za dramatizaciju od pripovetke. Za osnivaa novele smatra se Bokao sa zbirkom
Dekameron,a kod nas Simo Matavulj i Laza Lazarevi.
Pripovetka osvetljava ivot poput reflektora obasjavajui snanom svetlou pojedine njegove
take. Dobra pripovetka izaziva u nama jau emociju. Najistaknutiji pisci pripovetki su
Balzak,Zola,ehov,Goglj, S.Sremac, B:Stankovi....
31.ROMAN
Roman je najopirnija prozna knjievna vrsta, a u dananje vreme i najpopularnija. Prvo se tako
nazivao svaki spis koji je pisan pukim (romanskim) jezikom (za razliku od latinskog).
Antiki roman, Starogrka knjievnost :Nastao je jo u staroj Grkoj u 2. veku i povezan je sa
razvojem filozofije. Tematika privatnog ivota i intimnih oseaja obrauje novi oblik, koji su antiki
teoretiari nazvali "pripovijeu o osobama", a koja je danas dobila naziv roman.
Od grkih romana sauvani su uglavnom oni koji obrauju ljubavnu tematiku: obino se opisuju
izmiljeni likovi, i to zaljubljeni par koji se mora rastati, a zatim nakon mnogih pustolovina i muka
ponovo nalaze jedno drugo i nastavljaju sratan ivot.
Srednjovjekovni roman :U srednjem veku postoji roman u stihu, obino antike ili viteke,
uzviene tematike. Neki od njih su: Roman o Tristanu i Izoldi, Aleksandrida (Roman o Aleksandru
Velikom), Pojavljuju se i viteki i pikarski roman. Viteki roman opisivao je dela slavnih viteza i
plemenitost njihovih dama, te njihov ivot put romantike, arobnih dogaaja i slino. U pikarskom
romanu, glavni lik bio je neto prizemniji, picaro - sitni lopov, objeenjak ili slino, koji se lukavstvom
provlai kroz ivot (popularna tema do dananjih dana).
Klasini roman :U renesansi roman dolazi do veeg izraaja, te se u potpunosti razvija onakav
kakvog danas poznajemo kao klasini roman. Najpoznatiji renesansni roman je Bistri vitez Don
Quijote od Manche, kojeg je napisao Miguel de Cervantes Saavedra 1605. godine. Roman je
zapravo parodija na viteke romane koji su tada bili popularni.
Karakteristike:vrsta fibula,hronoloki sled dogaaja,due vreme radnje,jednostavnost,
sveznajui pripovjeda u 3. licu
Podela :
prema temi: drutveni, porodini, psiholoki,istorijski, pustolovni, ljubavni, viteki, kriminalistiki,
deji, ...
prema tonu: humoristini, satirini, didaktini, herojski, sentimentalni
prema postojanju: klasini, moderni i savremeni roman.
prema formi:
lika - strukturom dominiraju povezani likovi (ili jedan lik)
zbivanja - zbivanje ujedinjuje ono to roman obrauje
prostora - bitna veza je neki zamiljeni ili stvarni prostor
lanani (stupnjeviti) - prie se kao djelovi romana nadovezuju jedna na drugu, zavretak jedne je
poetak druge
prstenasti - jedna uokvirena pria koja obuhvaa sve ostale, neki dogaaj omoguuje okvir unutar
kojeg se pripovijeda cijeli roman
paralelni - nekoliko pria se razvija usporedno
roman-rijeka - obuhvaa ciklus povezanih romana
Moderni roman se javlja u 20. stoljeu i vue korijene u delu F.M.Dostojevskog Zloin i kazna, a

prvi pravi moderni roman je ciklus U traganju za izgubljenim vremenom Marcela Prousta. On u
svom delu stvara posebnu vrstu romana (monoloko-asocijativni roman - roman esej i roman struje
svijesti), ulazi u svijet podsvijesti te razvija tehniku solilokvija (unutarnji monolog, govor o sebi
objektivno i hladno). Takoer, uvodi psiholoko vrijeme (unutarnje, razliito od stvarnog).
Karakteristike:psiholoko (subjektivno) vreme (u stvarnosti obino nekoliko dana ili sati),
reprodukcija ovjekove svesti,unutarnji, pripovjedni monolog (solilokvij),teite na liku, a ne na
dogaaju (zbog to boljeg otkrivanja ovekovog unutarnjeg sveta),
defabulativnost (fabula slabi ili nestaje, radnja bez uzrono poslijedine veze, zavisi od subjektivnih
doivljaja lika),este teme su traganje za ivotnim smislom, promiljanje o sebi, pitanja o svetu i
njegovom smislu,pripovjeda je nepouzdan i subjektivan, pripovijeda u 1. licu jednine,jezik filozofije,
simbola (metajezik)
Podela:
roman-esej - tip modernog romana u kojem se epsko pripovijedanje nadopunjuje oseajima i
asocijacijama
struje svesti - moderni roman koji nema prave radnje, pripovjeda je u 1. licu i govori o vlastitom
unutarnjem svijetu u monologu
ideja - osloboen potinjenosti stvarnosti, u njega ulazi sve
filozofski - filozofija se popularizira pomou knjievnog djela u koje je pretoena
Proza u trapericama:Pojam proza u trapericama ili jeans proza nastaje u Hrvatskoj kao prozni
model 60ih godina na granici izmeu modernog i suvremenog romana. To je posebna vrsta urbanog
romana nastala prema romanu J.D.Salingera "Lovac u itu". Nastaje kao opreka snanom
problemskom intelektualizmu modernog romana. Karakteriziraju ga mlai glavni junak koji je
netipian, pasivan, bez ciljeva, gradski marginalac suprostavljen svijetu odraslih. On pripada
odreenoj manjoj skupini, zajedno izazivaju tradicionalne vrijednosti i stvaraju vlastitu kulturu
(odijevanje, glazba, jezik). U ovakvim romanima, odrasli obino sluaju klasinu glazbu, govore
standardnim jezikom, i slino, kao suprotnost mladom junaku. Traperice vie nisu samo odjevni
predmet, one postaju svojevrstan svjetonazor. Okolina je obino urbana zagrebaka sredina, esti
su argonizmi, to vie nije filozofski govor, ve govor gradske mladei
Savremeni roman ili postmoderni roman nastaje 60-ih i 70-ih godina 20. veka. Delo se poinje
tretirati kao promenjivo, vieznano, struktura koja je potpuno otvorena itatelju i njegovoj
interpretaciji. U postmodernom romanu ukida se povijesni tok, a sama pria se gradi iz fragmenata
te iz drugih pria i anrova, spajaju se razni prijanji stilski pravci. Izbjegava se apsolutni kraj, gube
se granice, pria stoji izmeu realnog i imaginarnog. Tako nastaju mnogi sitniji, obino nacionalni
pravci, ovisno o izboru anrova i stila.
32.TEHNIKE MODERNE PROZE
Proza je knjievna vrsta koja predstavlja pisanje u nevezanom, slobodnom slogu, odnosno slogu
bez ritma i rime, za razliku od poezije. Sastoji se od punih reenica smetenih u odeljke (paragrafe).
Prozni nain pisanja ima iroku primenu; moe se primijeniti za pisanje knjiga, enciklopedija,
biografija, novina i drugih oblika komunikacije. Moe biti usmena i pisana, a njome se slue i
znanstvenici. Deli se na jednostavne epske oblike (npr. basna) i sloene epske oblike (npr. roman),
zatim na diskurzivne knjievne oblike (npr. putopis) i na ostalu prozu.
-Knjiga je ukoriena tampana omeena publikacija od najmanje 49 stranica (UNESCO-va
definicija), odnosno, knjiga je tampana kolekcija papira. Ukoriena tampana publikacija koja
sadri manje od 49 stranica naziva se broura.
VRSTE KNJIGA:
-Albumi se koriste za uvanje kolekcija slika i fotografije, ali i potanskih markica.
-Dnevnik je knjiga za biljeenje podataka na periodinoj bazi. Primjer je brodski dnevnik, gdje se
upisuju dnevni podaci o putovanju ili osobni dnevnici, gdje vlasnik biljei svoje doivljaje.
-Knjige poslovne evidencije i knjigovodstva koriste se za evidenciju poslovnih transakcija u procesu
knjigovodstva ili raunovodstva.

-kolske knjige (udbenici) su namijenjene uenicima i napisane su prema planu i programu kola
kojima su namijenjene. Za uenike se obino izdaju i vjebenice, u kojima oni rjeavaju prethodno
postavljene zadatke.
-Enciklopedija je knjiga ili skup knjiga koja sadrava lanke i objanjenja o raznim temama.
-Rjenik je knjiga koja sadrava popis rijei i njihovo znaenje ili prevod.
-Zbirka geografskih i drugih karata (obino s ostalim geografskim podatcima) zove se atlas.
-Enciklopedija (gr. "sveobuhvatno znanje"), pisano djelo u kojem se, abecednim ili drugim
metodikim slijedom, sustavno obrauju injenice i spoznaje o svom ljudskom znanju. Ope
enciklopedije obrauju sva podruja znanja a specijalne enciklopedije samo znanja odreenog
podruja (npr. vojna, pomorska, knjievna itd.). Enciklopedika je znanstvena disciplina koja se bavi
prouavanjem enciklopedija.
-Novine su tiskani mediji koji objavljuju razne vijesti iz drutvenog, politikog, kulturnog i portskog
ivota, izvjetavaju o dnevnim dogaajima, donose prie, romane u nastavcima i stripove, objavljuju
oglase, reklame itd. Novinari su ljudi koji su za svoj poziv odabrali pisanje sa novine. Djelatnost
pisanja i izdavanja novina naziva se novinarstvo ili urnalistika (francuski: journal [urna'l]= novine)
VRSTE NOVINA: Dnevne novine su novine koje izlaze svakodnevno, svaki dan. Zovu ih i dnevnici,
a jedno od neophodnih obiljeja treba im biti aurnost. Ljude obavjetavaju o bitnim dogaajima
jueranjeg dana. Postoje tjedne novine (tjednici), polumjesene novine (polumjesenici), mjesene
novine (mjesenici) i godinje novine (godinjaci).
33.DRAMA
Prevedeno s grkog jezika, drama znai radnja. Ona obuhvata sve knjievne vrste namenjene
izvoenju na pozornici, a koje svoj pravi smisao dobivaju u kazalinoj predstavi. Dramska su
knjievna djela posebno oblikovana tako da sadre opis likova s naznakom nekih njihovih osobina,
delove teksta koje glumci izgovaraju na pozornici i dijelove koji slue samo kao uputa glumcima i
redatelju, a nazivaju se didaskalijama.
Osobine:U drami nisu nuni opisi i pripovijedanje, nego glavne dijelove ini govor glumaca. Fabula
dramskog teksta se ne pripovijeda, ve se postie izmjenom dramskih situacija. Dijalog (razgovor
meu likovima) i monolog (izlaganje jednog lika) bitna su sredstva knjievnog oblikovanja drame.
Zbivanje na pozornici proizlazi iz djelatnosti likova. Drama ima svoj poetak, sredinu i zavretak.
Podjeljena je na inove i prizore, a zanimanje gledatelja potie neki sukob ili zaplet koji se na kraju
razrjeava. Taj sukob izaziva stalnu napetost koja je pokreta radnje i zanimanja gledatelja, a oni
proizlaze iz suprotstavljanja likova.
-Jednoinkom se naziva drama koja se sastoji od jednoga ina, odrie se razgranate intrige, a
moe biti svedena na jedan lik; monodrama.
34.TRAGEDIJA I KOMEDIJA
Tragedija (gr. ) je vrsta drame u kojoj glavni lik ili ideje za koje se on bori, nestaju ili
propadaju - ishod je tragian. Nastala je u antikoj Grkoj.Sama re dolazi od grkih rei
jarac i pjesma. Nije u potpunosti jasno zato je taj oblik drame prozvan "jarevom pesmom".
Mogue je da su prvi izvoai bili ogrnuti jarevom koom ili pak jarca dobivali kao nagradu ili plau
za svou izvedbu. Moda je naziv povezan sa rtvom koja se prinosila u vrijeme festivala tragedije i
"traginim" zvukom koji je jarac proizvodio prilikom rtvovanja.Prema grkom filozofu Aristotelu,
temeljna uloga tragedije je katarza, odnosno osjeaj saaljenja kojeg tragedija mora izazvati kod
gledatelja. Dakle, tragedija mora produbiti gledateljeve moralne svjetonazore i u njemu potaknuti
osjeajnost, te na taj nain proistiti njegovu duu (gr. proienje).Obiljeja tragedije:
Tragiki junak je centralni lik tregedije, koji stradava ne zbog vlastite krivnje, ve sudbine koja mu
je donijela nesreu (bez krivice kriv).
Tragini sukob je sukob traginog junaka s ostalim likovima koji imaju razliita uverenja od
njegovih.

Tragina krivnja je krivica zbog koje tragiki junak trpi.

Tragini zavretak je krajnji rasplet tragedije u kojemu junak teko stradava: ubijaju ga ili se pak
sam ubija, biva prognan i sl.
Uzvieni stil je ton kojim je pisana tragedija, specifian po svojoj uzvienosti, kojoj je uloga radnju
tragedije uiniti jo dramatinijom.
-Tragedija se razvila iz ditiramba, odnosno zborske lirske pjesme posveene bogu Dionisu. U
poetku tragedija je imala samo jednog glumca koji je vodio dijalog sa zborom. Eshil protagonistu,
odnosno prvom glumcu (gr. prvi) pridruuje i drugog, odnosno deuteragonista (gr.
drugi), a Sofoklo i treeg glumca ili tritagonista (gr. trei). To se odnosi na broj
glumaca koji se trenutno nalaze na pozornici, a ne na ukupan broj glumaca u tragediji kojih je moglo
biti puno vie.
Komedija (od lat. comoedia od gr. kmida) je vrsta drame, odlikuje se veselim sadrajem,
crta smijene strane ljudskog ivota i ljudi, ismijava njihove nedostatke i mane.Komedija se, kao i
tragedija, razvila u antikoj Grkoj. Tematiku i likove uzima iz svakodnevnog ivota. Zavrava
pobedom razumnog principa u ivotu, tj. pobjeuje razum, pravda i potenje.Prema temi koju
obrauje komediju delimo na:
-Komediju karaktera koja ismijava mane pojedinca (krtost, laljivost...).Vrsta komedije koja kroz
komine situacije podvrgava kritici i ismejavanju ljudske karakterne osobine: pohlepu, tvrdiluk,
sebinost, licemerstvo, zavist, oholost i sl.,
-Komediju intrige koja se zasniva na nesporazumima. Vrsta komedije koja se bazira na razgranatim
zapletima i naglim obrtima u dramskoj radnji, sa bezazlenim i dobroudnim posledicama. Radnja se
odvija kroz spletke, podmetanja, nesporazume, preruavanja, zabune i sl. Karakteri su tipizirani.
Osnovna joj je svrha da razveseli i dobro zabavi
-Drutvenu komediju koja ismijava mane itavog drutva.Vrste smeha u komediji s obzirom na
pristup pisca predmetu ili osobi koju ismijava.
Humor je najblai oblik smijeha, a karakterizira ga osjeaj simpatije (smijeh kroz suze),
Ironija(gr. eironeia; lat. ironia;) Diskretna poruga, koja se sastoji u kazivanju ije znaenje je
suprotno od onog to se zaista misli (kad se krtici kae da je rasipnik, namoru da je veseljak,
kukavici da je hrabar...). Ironija je prikriveni nain podsmeha i poruge; esto se koristi u komediji, a
pogotovo u satiri.Satira je smijeh koji se upotrebljava u situacijama kada su negativne crte neke
linosti toliko jake da unitavaju ljudskost u ovjeku, pa koristei ovaj oblik smijeha autor u
potpunosti negira lik koji ismijava.Groteska (ekstremno neprirodno izraavanje). Karikaturalno
fantastina i iskrivljena slika stvarnosti, koja izaziva komine reakcije, ali moe i da zastrai.
Pozorini komad ili scenski prikaz koji preuveliava i karikira odnose i likove u dramskom zapletu do
fantastike. Koristi se u svim oblicima scenskog izraavanja (drama, opera, balet). Reditelji i izvoai
moraju da imaju istanano oseanje mere prilikom kreiranja groteske, inae vrlo lako mogu da
"skliznu" u preterivanje i banalnost.
35.ZABAVNA KNJIEVNOST
Predstavlja takvu vrstu knjievnosti koja zaovoljava potrebe za zabavom pojedinih slojeva italaca.
Njena uloga se i pored niske umetnike vrednosti,ne sme zanemariti prvenstveno zbog masovnosti
zabavne proizvodnje i publike.Njene odlike su:
-lakoa itanja,gde se italac ne zamara mnogo ni u misaonom ni u oseajnom pogledu
-izbegavanje slinosti sa manje-vie svakodnevnim ivotom
-tenja za logiki jasnim zapletom i raspletom koji se mogu pratiti bez naroitog udubljivanja
-predvidljivost
-ponavljanje uobiajnih ema karakternih osobina linosti i njihovih postupaka
-odreeni stupanj naivnosti, iji je izraz vidljiv u obaveznoj pobedi dobra nad zlim i obaveznom
reenju svih ivotnih pitanja
Vrste zabavne knjievnosti su:
-pustolovni (avanturistiki) roman zabavlja itaoce iznenadnim i neobinim pustolovinama junaka
smetenog u nesvakidanji prostor
-Kriminalistiki (detektivski) roman namee zagonetku o ubistvu ili nainu njegovog otkrivanja

Zabavna knjievnost u celini ili jedan njen deo koji nema nikakvu umetniku vrednost, naziva se
trivijalna knjievnost. U izrazito bezvrednom smislu, koristi se ki ili und.
36.POEZIJA
Poezija (prema grkom poiesis, stvaranje) ili Pesnitvo je um betnost koja se zasniva na
izraajnim mogunostima jezika. Preko ritma, govornih figura i rima, poezija deluje na imaginaciju
oveka i njegove oseaje, ali i na itavu svest, sadravajui u sebi trenutke estetskog doivljavanja i
pouke. Materijal pozije je jezik, neto to ve ima smisao, znaenje i izravnu komunikativnu funkciju
to sredstva naprimjer likovnih umetnosti nemaju. Osnovna osobina poezije je ritam koji se ne sme
uzeti kao shematska slogovna podela, jer pored ovog konvencionalnog racionalnog ritma, postoji
dublji trajni ritam pesnikova jezika: imaginativna struktura, kojoj nije bitno jeli reenica u uobiajenim
merljivim jedinicama. Po starijoj poetici poezija se dijeli na lirsku, epsku, i dramsku poeziju. Ova
podjela je po suvremenoj znanosti o knjievnosti i kritici izgubila znaenje. Danas se uglavnom
nastoji odrediti bit i narav knjievnog ostvarenja. Ono je ili izraavanje vidljive vanjske stvarnosti ili
izraavanje ideja i intimnih osjeanja.Poezija je iz sakralnog prela u svakodnevno, i s vremenom
se odvojila u samostalnu delatnost u sve veoj podeli i razlikovanju od ostalih knjievnih rodova i
znanstvenog i ostalog pisanja.Poetika se kao grana estetike, bavi prouavanjem poezije.
37.PROZA
Proza je knjievna vrsta koja predstavlja pisanje u nevezanom, slobodnom slogu, odnosno slogu
bez ritma i rime, za razliku od poezije. Sastoji se od punih reenica smetenih u odeljke (paragrafe).
Prozni nain pisanja se moe primijeniti za pisanje knjiga, enciklopedija, biografija, novina i drugih
oblika komunikacije. Moe biti usmena i pisana. Deli se na jednostavne epske oblike (npr. basna) i
sloene epske oblike (npr. roman), zatim na diskurzivne knjievne oblike (npr. putopis) i na ostalu
prozu.