Professional Documents
Culture Documents
Mod Yöntemi
Mod Yöntemi
TEKNOLOJK
ARATIRMALAR
www.teknolojikarastirmalar.com
e-ISSN:1305-631X
Ksa Makale
(Short Communication)
zet
Bu almada, performans kavram erevesinde deprem talep etkisi gz nnde bulundurularak Deprem
Blgelerinde yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik 2007de anlatlan dorusal olmayan bir yntem olan
Mod Birletirme Yntemi kullanlarak yap gvenliinin belirlenmesi konu edilmitir. Ayrca 3 katl dzensiz
betonarme bir yap zerinde konunun detayl irdelenmesi ve anlatlan yntemin uygulamas yaplarak incelenen
konunun rneklemesi yaplmtr.
Anahtar Kelimeler: Mod birletirme yntemi, dorusal elastik hesap yntemi, yapsal dzensizlikler,
performans analizi.
1. GR
Performans, depreme kar dayankl yaplarn tasarmnda yeni bir kavram deildir. Geleneksel deprem,
ynetmeliklerinde benimsenen, hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan
sistem elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal
olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn onarlabilir dzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise can
kaybn nlemek amac ile binalarn ksmen veya tamamen gmesinin nlenmesi ilkesi de belirli bir
performans dzeyini kabul eder. Fakat performansa dayal tasarmda, yaplar iin hedeflenen performans
dzeyleri, Hemen Kullanm (HK), Can Gvenlii (CG), Gmenin nlenmesi (G) gibi eitlilik
gstermektedir. Elastik analiz, genel olarak yapnn elastik kapasitesi ve ilk akmann nerede oluabilecei
Bu makaleye atf yapmak iin
Gkalp E., Bac M., A2 Dzensizlii Bulunan Betonarme Bir Binann, Mod Birletirme Yntemi le Deprem Performansnn Belirlenmesi,Yap Teknolojileri
Elektronik Dergisi 2009, 5(1) 37-48
How to cite this article
Gkalp E., Bac, M., Determination of Seismic Performance of An A2 Type Irregular RC Building by Using Modal Integration Method, Electronic Journal of
Construction Technologies, 2009, 5 (1) 37-48
konusunda yeterli bilgi verebilir. Bu nedenle Hemen Kullanm (HK) performans dzeyi iin yeterli
saylabilir. Fakat bu yntemle, gme mekanizmasn ve plastik kesitlerin oluumu srecinde kuvvetlerin
yeniden dalmn belirlemek imknszdr. Bu nedenle Can Gvenlii (CG), Gmenin nlenmesi (G)
performans dzeyleri iin elastik tesi davran ieren hesap yntemlerine ihtiya vardr.
Trkiyede 2007de yrrle girmi olan Deprem Blgelerinde Yaplacak Binalar Hakknda Ynetmelik
(DBYBHY2007) ile lkemizde mevcut yaplarn deerlendirilmesi ve glendirilmesi ile ilgili hususlarn
yer ald ilk ynetmelik yrrle girmitir. DBYBHY2007de mevcut yaplarn deerlendirilmesi
amacyla kullanlabilecek iki yntem yer almaktadr: dorusal ve dorusal olmayan yntem. Her iki
yaklam da ynetmelikte yer alyorsa da, bu konu ile ilgilenecek olan uygulamac mhendislerin
ounun daha nceki analiz ve tasarm alkanlklarndan dolay dorusal yntemi arlkl olarak
kullandklar tahmin uygulamadan grlmektedir.
Bu almada, rnek bir mevcut A2 dzensizlii olan betonarme yap ele alnarak ynetmelikte yer alan
dorusal yntemlerinden mod birletirme ynteminin uygulanmas ile ilgili admlar aklanmtr.
alma amac dorultusunda, ynetmelikte deerlendirme ile ilgili hususlar zetlenmeye allm ve
rnek yap zerinde, ifade edilen admlar uygulanmtr. Mevcut yapy oluturan elemanlarn ve buna
bal olarak mevcut yapnn deprem performansnn belirlenmesi iin gerekli hesaplar gsterilmitir.
2. YAPILARIN DEERLENDRLMESNDE MOD BRLETRME YNTEM
Bu yntemde, maksimum i kuvvetler ve yer deitirmeler, yeterli saydaki titreim modunun her biri
iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesiyle elde edilir. Ayrca yntem,
birden fazla mod etkisinin gz nne alnmasn mmkn kldndan, tm binalarda
uygulanabilmektedir. Yntemin teorik esaslarna ve uygulama aamalarna ilikin ksmlar, u ekilde
zetlemek mmkndr; Binann deprem yklerinin hesaplanmasnda kullanlacak bina toplam arl W,
(1) ile hesaplanr.
N
W = wi
(1)
i =1
(2)
Burada n, DBYBHY2007teki hareketli yk katlm katsaysn ifade eder. Her katn kat ktleleri denklem
(3) ile hesaplanmaldr.
mi =
wi
g
(3)
Gz nne alnacak ivme spektrumu ordinat, ekil (1) yardm ile elde edilir. Burada yer alan TA ve TB
deerleri, zemin snfna gre farkllk gstermektedir. Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu
says Y, gz nne alnan birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birisi iin denklem (4) ve
(5) bantlar ile hesaplanr.
Y
N
L2xn
0.90 mi
n =1 M n
i =1
Y
M xn =
n =1
(4)
38
S(T)
S ( T ) = 1+1.5 ( /TTA )
2.5
TA TB
ekil 1.Tasarm depremi ivme spektrumu
Y
L2yn
n =1
n =1
Mn
M yn =
0.90 mi
(5)
i =1
(4) ve (5)teki ifadelerin elde edilmesinde kullanlan Lxn ve Lyn denklem (6) ile modal ktleyi ifade eden
Mn teriminin hesaplan denklem (7) ile aadaki gibi verilmitir.
N
Lxn = mi . xin ;
i =1
Lyn = mi . yin
(6)
i =1
2
2
M n = ( mi . xin
+ mi . yin
)
(7)
i =1
Modal ktle deerinin elde edilerek, denklem (8 ve 9) ile modal katk arpan () ve denklem (10,11)
M terimlerinin de hesaplanmasndan sonra, denklem (12, 13 ) ile yapya etkiyecek deprem kuvvetleri
hesaplanabilir.
xn : Lxn / M xn
(8)
yn : Lyn / M yn
(9)
M xn = xn .M xn
(10)
M yn = yn .M yn
(11)
Bu bantlarn hesaplanmasndan sonra, n. titreim modunda her iki yn iin binaya etkiyecek deprem
kuvvetleri elde edilebilir. n. titreim modunda, X ve Y dorultusunda oluan taban kesme kuvvetleri, u
ekilde hesaplanabilir;
Vtxn =
M xn .g. A(Txn )
Rax
(12)
39
Vtyn =
M yn .g . A(Tyn )
(13)
Ray
n adet titreim modu iin yapya deprem kuvvetleri (her mod iin oluan taban kesme kuvvetleri)
hesaplandktan sonra, kuvvetler, her kata, kat ktleleri ve o katn mod genlikleri ile orantl olarak
datlr. Deprem kuvvetlerinin, kat seviyesinde ve kat ktle merkezlerinden etkidii kabul edilir. n adet
mod iin bu ilem tekrarlanr. n. modda, i. kata X ve Y ynlerinde etkiyen deprem kuvvetleri ( Fin ),
denklem (14,15) ile elde edilir.
Fxin = Vtxn .
mi .xin
m .
i =1
Fyin = Vtyn .
(14)
xin
mi . yin
(15)
m .
i =1
yin
Toplam taban kesme kuvveti, her kata, kat ktleleri ve mod genlikleri ile orantl olarak datldktan
sonra, bu modal katklar, karelerinin toplamnn karekk kural uygulanarak her kat iin (x ve y
dorultular iin ayr ayr) tek bir btnleik deprem kuvveti elde edilmi olunur. Her iki dorultu iin
elde edilen bu btnletirilmi taban kesme kuvvetleri, edeer deprem yk yntemi deprem kuvvetleri
ile kyaslanmaldr. Mod birletirme yntemi ile elde edilen taban kesme kuvveti VtB, edeer deprem
yk yntemi ile elde edilen deprem kuvveti Vt olmak zere, yapda A1, B2 veya B3 dzensizliklerinden
V
V
en az biri var ise ( tB = 0,80 ), bu dzensizliklerden hi birisi yok ise ( tB = 0, 90 ), olmaldr.
Vt
Vt
V
Eer bu art salanmyorsa, VtB deeri . t ile bytlmelidir.
VtB
2.1.
Modal deprem kuvvetlerinin hesaplanarak katlara datlmasndan sonra, aada belirtilen esaslar
erevesinde, kolon ve kiriler iin r (etki / kapasite) oranlar elde edilir. lk olarak, her eleman iin kesit
tama gc hesaplanmaldr. Her elemann r (etki / kapasite) orannn hesaplanabilmesi iin, yapya
etkiyecek dey ve yatay yklerin hesaplanmasndan sonra, (G+n.Q) , Ex ve Ey ykleri etkisinde ayr ayr
zmlenerek, tm yklemeler iin kesit tesirleri elde edilmelidir. Kiri elemanlarda, moment erilik
ilikisi ekil 2de gsterildii gibi eilme momenti esas alnarak, r (etki / kapasite) oran ve dolaysyla
eleman iin kesit hasar durumu belirlenir.
40
r=
ME
ME
ME
=
=
rs
MA
M K M D M K M G +Q
r=
NE
NE
NE
=
=
rs
NA
N K N D N K N G +Q
(16)
r ( etki / kapasite ) oranlarnda kullanlan terimler ile ilgili olarak, ME, yapnn Ex veya Ey deprem yk
etkisinde, eleman kritik kesitinde oluan moment etkisini, MD, dey yk kombinasyonu (G+n.Q)
etkisinde eleman kritik kesitinde oluan moment etkisini, MK, eleman kesiti moment kapasitesini, NE,
yapnn Ex veya Ey deprem yk etkisinde, eleman kritik kesitinde oluan eksenel kuvvet etkisini, ND,
dey yk kombinasyonu (G+n.Q) etkisinde eleman kritik kesitinde oluan eksenel kuvvet etkisini, NK,
eleman kesiti eksenel kuvvet kapasitesini ifade etmektedir. Her eleman iin r deerlerinin elde
edilmesinden sonra, DBYBHY2007de yer alan esaslara gre, r deerlerine karlk gelen eleman hasar
durumlar tespit edilir. Buradan da binann performans durumu belirlenir.
41
Binann yapsal zelliklerini ifade eden zellikler Tablo (1,2)de ve deprem etkisinin hesaplanmasnda
kullanlan veriler Tablo 3te belirtilmitir. Bu bilgiler dorultusunda, yapya etkiyecek deprem kuvvetleri
ve yapda oluacak i kuvvetler ile deformasyonlar hesaplanarak, deprem gvenlii belirlenecektir.
Beton
Donat elii
Beton elastisite modl (EC)
Donat elastisite modl (ES)
Betonarme karkas
renci yurdu
3 (Z+2)
4,00 m ( Zemin 4,50 m )
12,50 m
0,50m x 0,50 m
0,35m x 0,60 m
0,15 m
270,0 m2
Tablo 2. Malzeme bilgileri
C25 (fcm=25 MPa = 250 kgf/cm2)
S420(fsm=25 MPa = 4200 kgf/cm2)
30 000 MPa =300 000 kg/cm2
200 000 MPa = 2038901 kg/cm2
Zati yk (Deme)
Zati yk (Kiri st duvar)
Hareketli yk ( kat demesi)
Hareketli yk ( at demesi)
Eleman zati ykleri
Tablo 4. Yk bilgileri
100 kg/m2
1000 kg/m
500 kg/m2
200 kg/m2
Program tarafndan hesaba katlmtr.
42
50
60
50
35
KOLON KEST
KR KEST
Mr(-)
Mr(+)
Tr
kg.cm
kg.cm
kg.f
Kiri
-1.323.990
1.962.491
44.310
44
Kat
Ykseklii
3
2
1
0
T (sn)
12,5 m
8,5 m
4,5 m
0m
-
1. mod
X yn
Y yn
1,000
0,813
0,395
0,000
0,388
1,000
0,772
0,410
0,000
0,377
2. mod
X yn
Y yn
3. mod
X yn
Y yn
-0,721
0,443
1,000
0,000
0,126
-0,365
1,000
-0,598
0,000
0,07
-0,735
0,453
1,000
0,000
0,124
-0,390
1,000
-0,644
0,000
0,069
Hesaplanan parametre
W1 =
m1=
T1x=
S(T1x)=
A(T1x)=
M1x=
L1x=
1x=
M1x=
1. mod X yn etkileri
Byklk
365.088,00
37.215,90
0,39
2,50
1,00
67.630,82
82.180,43
1,22
99.860,15
Birim
kg
kg.s /m
sn
2
kg.s2/m
kg.s2/m
kg.s2/m
45
Ayn ekilde her iki yn ve mod iin yaplan hesaplar sonucu elde edilen taban kesme kuvveti
deerleri, Tablo 8deki gibidir.
Tablo 8. X ve Y Yn dier modlar iin, binaya etkiyecek modal deprem kuvvetleri
Vt1x=
Vt2x=
Vt3x=
Vt1y=
Vt2y=
Vt3y=
979.628,09
81.854,81
189,42
985.237,29
81.130,43
189,42
kgf
kgf
kgf
kgf
kgf
kgf
Bina modal zelliklerinin de elde edilmesiyle hesaplanan deprem kuvvetleri, her iki dorultuda ve her
mod iin, kat ktleleri ve mod genlikleri ile orantl olarak katlara datlm ve sonular tablo halinde
Tablo 9 ve 10da gsterilmitir.
Tablo 9. X Yn iin katlara etkiyen modal deprem kuvvetleri
1. Mod
2. Mod
3. Mod
207.217,7
105.122,1
1.493,2
348.346,2
38.001,2
-2.041,0
424.064,2
-61.268,4
737,2
Kat no
1
2
3
Birim
kgf
kgf
kgf
1. Mod
218.325,9
336.091,2
430.820,3
2. Mod
104.579,0
38.703,4
-62.152,0
3. Mod
850,0
-1.077,3
415,6
Birim
kgf
kgf
kgf
Modal kat kuvvetlerinin, karelerinin toplamnn karekk kural ile birletirilmesi denklem (17,18) ile , x
ve y dorultular iin kat kuvvetleri elde edilmi ve sonular tablo 11de gsterilmitir
Fxi =
n =1
i =1
( Fxin2 )
(17)
Ayn ekilde, y ynnde iinci kata etkiyen deprem kuvveti u ekilde ifade edilebilir.
Fyi =
n =1
i =1
( Fyin2 )
(18)
Y Dorultusu
242.082,0
338.314,0
435.280,5
1.015.676,5
46
Birim
kgf
kgf
kgf
kgf
Deprem kuvvetlerinin hesaplanarak kat seviyelerinden binaya etkimesi ile tm kolon ve kiriler iin
eleman hasar durumlar tespit edilir. Aada, kiri ve kolon elemanlardan birer tanesi iin kesit kasar
dzeyi hesap sonular, tablolar halinde belirtilmitir. Tm kiri ve kolonlar iin, tablo 12 ve 13te rnek
ilemler gerekletirilmi, elde edilen deerler ile binann performans durumu belirlenmitir.
Tablo 12. Mod birletirme yntemi ile hesaplanan K10 kirii iin hasar dzeyi
Eleman
Tr
K
No
10
Donat oranlar
Kesme kuvveti
kontrol
V / ( bw.d.fctm )
0,36
< 0,65
Sarg
Etkisi
( - ' ) / b
-0,0013
< 0
Var
Etki / kapasite ( r )
oranlar
rx
ry
8,1
1,7
Hasar
dzeyi
G
Tablo 13. Mod birletirme yntemi ile hesaplanan S41 kolonu hasar dzeyi
Eksenel kuvvet kontrol
Sargetkisi
N / Ac.fcm
0,07
Var
< 0,10
Hasar
dzeyi
G
Tm kiri ve kolonlar iin, tablo 12 ve 13te yer alan deerler elde edilerek, binann performans durumu
belirlenmitir.
4. SONULAR
almada, DBYBHY2007de yer alan mod birletirme ynteminin teorik esaslar ve uygulama aamalar
anlatlmtr. Ayrca yntem, ele alnan dzensiz bir betonarme binada uygulam ve hedef performans
elde edilmeye allmtr.
Yaplan analiz sonrasnda, ekil 8 de gsterildii gibi katlara gelen deprem kuvvetlerinin, kat seviyeleri
ile doru orantl, kolon ve kiriler iin elde edilen r etki/kapasite deerlerinin ise kat seviyeleri ile ters
orantl olduu grlmtr.
Kiri r deerlerinin katlara gre deiimi
12,00
10,00
8,00
6,00
1. kat kirileri
4,00
2. kat kirileri
3. kat kirileri
2,00
0,00
0
10
20
30
40
ekil 8. Mod birletirme yntemi ile hasar durumu belirlenen bina kirileri iin, etki/kapasite oranlarnn
kat seviyelerine gre deiimi.
Mod birletirme yntemi ile yaplan performans analizinde, eleman hasar durumlarnn belirlenmesinden
sonra, 1. Katta, kirilerin %62sinin(19/31), kolonlarn da %80inin (16/20) belirgin hasar blgesinde
olmasnn yan sra, bu kattaki kirilerinin %39unun(12/31) ve kolonlarn %25inin(4/20) ileri hasar
47
blgesinde olduu tespit edilmitir. Dier katlardaki elemanlarn hasar durumlar, belirgin hasar snrnn
altndadr. Yaplan performans deerlendirmesinde, binann performans seviyesinin Tablo 14te
gsterildii gibi Gme ncesi(G) dzeyinde olduu grlmtr.
Tablo 14. Mod birletirme yntemi ile yapnn deprem performansnn belirlenmesi
Kat
No
1
2
3
Sonu
MN
Kiri
0
3
25
GV
Kolon
0
15
20
Kiri
Kolon
19
16
28
5
6
0
GME NCES SEVYES
G
Kiri
12
0
0
Kolon
4
0
0
5. KAYNAKLAR
1. Deprem blgelerinde yaplacak binalar hakknda esaslar (DBYBHY), 2007.
2. TS500 Betonarme yaplarn tasarm ve yapm kurallar, Trk standartlar enstits Ankara, 2000.
3. TS498 Yap elemanlarnn boyutlandrlmasnda alnacak yklerin hesap deerleri, Trk standartlar
enstits Ankara, 2000.
4. Celep, Z., 2008, Betonarme tayc sistemlerde dorusal olmayan davran ve zmleme,
5. Gen, M., 2007, Farkl yapsal zelliklere sahip betonarme yaplarn eitli zm yntemleriyle
performansa dayal analizi. Y.Lisans Tezi Dokuz Eyll niversitesi.
6.
Aydnolu., M. N., 2007, Dayanma gre tasarmdan, ekil deitirmeye gre tasarma,
48