Tehnike ininjerske optimizacije

Linearno programiranje:
Grafika metoda

Mr.sc. Hadis Bajri

Zadatak 1
Malo poduzee za proizvodnju umjetnike keramike izrauje dva proizvoda: Keramike
tanjire i ukrasne keramike vreve. Dva najvanija resursa za tu proizvodnju su
keramiarska glina i umjetniki rad keramiara.
Vodei rauna o tim ogranienjima poduzee eli utvrditi koliko tanjira i vreva treba
proizvoditi da bi se ostvario maksimalni profit.
Podaci:
POTREBNI RESURSI

Profit
(KM/kom)

PROIZVODI

Rad
(sati/kom)

Glina
(dl/kom)

Tanjir

40

Vr

50

Poduzee ima 5 keramiara, koji mogu ostvariti 40 radnih sati dnevno, a moe pribaviti
12 litara (120 dl) specijalne gline dnevno.
x1 broj tanjira koje treba proizvesti
x2 - broj vreva koje treba proizvesti

Formulacija modela
Podaci:

POTREBNI RESURSI

Profit
(KM/kom)

PROIZVODI

Rad
(sati/kom)

Glina
(dl/kom)

Tanjir

40

Vr

50

Poduzee ima 5 keramiara, koji mogu ostvariti 40 radnih sati dnevno, a moe pribaviti
12 litara (120 dl) specijalne gline dnevno.
Formiranje modela:

Usvajamo da nam je:

x1 broj tanjira koje treba proizvesti
x2 - broj vreva koje treba proizvesti
Funkcija cilja:

Z 40 x1 50 x2 maksimum
Ogranienja:

1x1 2 x2 40
4 x1 3 x2 120

x1 0
x2 0

Ogranienje radnih sati

Ogranienje glina
Broj tanjira i vreva ne moe
biti manji od nule

Formulacija modela
Taka optimuma nalazi se na
presjeku jednaina ogranienja,
pa se moe izraunati analitiki:

60

x1 24kom
x2 8kom
Z 1360 KM
4 x1 3x2 120

1000 40 x1 50 x2

Taka optimuma
8

Prostor

dozvoljenih rjeenja
24

1x1 2 x2 40

Zadatak 2
Analizom sastava zemljita je utvreno da prije sjetve treba dodati u tlo najmanje 16 kg
azota i 24 kg fosfora. Poljoprivrednik ima na raspolaganju dvije vrste umjetnog gnojiva:
G1, koje sadri 2 kg azota i 4 kg fosfora po vrei i
G2, koje sadri 4 kg azota i 3 kg fosfora po vrei.
Vrea G1 stoji 6 KM, a vrea G2 3 KM. Kako napraviti najjeftiniju smjesu, a da u tlo dou
azot i fosfor u traenim koliinama?
KEMIJSKI DOPRINOS

Cijena
(KM/vrei)

GNOJIVO

Azot
(kg/vrei)

Fosfor
(kg/vrei)

G1

G2

x1 broj vrea G1
x2 - broj vrea G2

Formulacija modela
Podaci:
KEMIJSKI DOPRINOS

Cijena
(kn/vrei)

GNOJIVO

Azot
(kg/vrei)

Fosfor
(kg/vrei)

G1

G2

Usvajamo da nam je:

x1 broj vrea G1
x2 - broj vrea G2
Funkcija cilja:

Z 6 x1 3x2 min
Ogranienja:

2 x1 4 x2 16

Za azot

4 x1 3 x2 24

Za fosfor

x1 0
x2 0

Broj vrea ne moe biti manji

od nule.

Grafiko rjeenje
Taka optimuma nalazi se na
presjeku jedne jednaine ogranienja i
osi x2 pa se moe izraunati analitiki:

x1 0kom

Taka optimuma

x2 8kom
Z 24 KM

4 x1 3x2 24
Prostor
dozvoljenih rjeenja

18 6 x1 3x2

2 x1 4 x2 16

Postupak grafikog rjeavanja problema

linearnog programiranja

Formulacija problema, linearne funkcije cilja i linearnih ogranienja

Postavite grafik s jednom varijablom odluke na svakoj osi i
nacrtajte pravce ogranienja
Nacrtajte pravac funkcije cilja za proizvoljnu vrijednost funkcije i
uoite nagib pravca
Pomjerajte funkciju cilja paralelno dok ona ne napusti (maksimum)
ili ne ue (minimum) u podruje rjeenja
U dobivenoj taki proitajte vrijednosti rjeenja za svaku varijablu
odluke

Zadatak 3
Jedna mala kompanija proizvodi: stolove i
stolice
Menadment kompanije mora donijeti odluku:
Koliko proizvesti stolova a koliko stolica ovaj
mjesec?
Cilj: Maksimizirati profit

Podaci
Stolovi
(po kom)

Stolice
(po kom)

Profit

7KM

5KM

Sati na
raspolaganju

Tesarski poslovi

3h

4h

2400

Farbanje

2h

1h

1000

Druga ogranienja:
Ne smije se proizvesti vie od 450 stolica,
jer je napravljena procjena da se nee moi
vie prodati.
Mora se proizvesti najmanje 100 stolova,
koliko je ve obeano kupcima.

Formulacija modela
Varijable odluke:
T = broj stolova koje treba napraviti
C = broj stolica koje treba napraviti

Funkcija cilja: Maksimizirati profit

Maksimizirati

Z= 7 T + 5 C

Formulacija modela
Ogranienja:
Dostupno je 2400 h za tesarske poslove
3 T + 4 C < 2400

(sati)

Dostupno je 1000 h za farbanje

2 T + 1 C < 1000 (sati)

Formulacija modela
Ostala ogranienja:
Ne smije se proizvesti vie od 450 stolica
C < 450
(broj stolica)
Mora se proizvesti najmanje 100 stolova
T > 100
(broj stolova)

Iz prirode varijabli slijede ogranienja:

Broj stolova i stolice ne moe biti negativan, dakle:
C>0

Model
Funkcija cilja:
Maksimizirati

Z = 7T + 5C

(profit)

Ogranienja:
3T + 4C < 2400

(sati tesarskih poslova)

2T + 1C < 1000

(sati farbanja)

C < 450

(maksimalan broj stolica)

T > 100

(minimalan broj stolova)

T, C > 0

(broj stolova i stolica ne moe biti negativan)

Grafiko rjeenje
Ogranienja od sati
tesarskih poslova

3T + 4C = 2400

Nemogue
> 2400 h

600

vorovi
(T = 0, C = 600)

Mogue
< 2400 h

(T = 800, C = 0)
0

800 T

Grafiko rjeenje
C
1000

Farbanje
Linija ogranienja
2T + 1C = 1000
600

vorovi
(T = 0, C = 1000)

(T = 500, C = 0)
0

500

800 T

Grafiko rjeenje
C
1000

Maksimalan broj
stolica
C = 450
600

Minimalan broj
stolova
T = 100

450

Prostor
dozvoljenih
rjeenja
0 0 100

500

800 T

Grafiko rjeenje
C
500
Funkcija cilja
7T + 5C = Profit

400
Taka optimuma
(T = 320, C = 360)

300

200

100

0
0

100

200

300

400

500 T

Ako imamo i
dodatna
ogranienja

Nova optimalna taka

T = 300, C = 375

500

Npr. potrebno je 75 400

stolica vie nego
stolova

T = 320
C = 360
Nije vie
dostupna

300

C > T + 75
ili

200

C T > 75
100

0
0

100

200

300

400

500

Zadatak 4
Jedna mala kompanija proizvodi: stolove i
stolice
Menadment kompanije mora donijeti odluku:
Koliko proizvesti stolova a koliko stolica ovaj
mjesec?
Cilj: Maksimizirati profit

Podaci
Stolovi
(po kom)

Stolice
(po kom)

Profit

7KM

5KM

Sati na
raspolaganju

Tesarski poslovi

3h

4h

2400

Farbanje

2h

1h

1000

Druga ogranienja:
Ne smije se proizvesti vie od 450 stolica,
jer je napravljena procjena da se nee moi
vie prodati.
Mora se proizvesti najmanje 100 stolova,
koliko je ve obeano kupcima.

Formulacija modela
Varijable odluke:
T = broj stolova koje treba napraviti
C = broj stolica koje treba napraviti

Funkcija cilja: Maksimizirati profit

Maksimizirati

Z= 7 T + 5 C

Formulacija modela
Ogranienja:
Dostupno je 2400 h za tesarske poslove
3 T + 4 C < 2400

(sati)

Dostupno je 1000 h za farbanje

2 T + 1 C < 1000 (sati)

Formulacija modela
Ostala ogranienja:
Ne smije se proizvesti vie od 450 stolica
C < 450
(broj stolica)
Mora se proizvesti najmanje 100 stolova
T > 100
(broj stolova)

Iz prirode varijabli slijede ogranienja:

Broj stolova i stolice ne moe biti negativan, dakle:
C>0

Model
Funkcija cilja:
Maksimizirati

Z = 7T + 5C

(profit)

Ogranienja:
3T + 4C < 2400

(sati tesarskih poslova)

2T + 1C < 1000

(sati farbanja)

C < 450

(maksimalan broj stolica)

T > 100

(minimalan broj stolova)

T, C > 0

(broj stolova i stolica ne moe biti negativan)

Grafiko rjeenje
Ogranienja od sati
tesarskih poslova

3T + 4C = 2400

Nemogue
> 2400 h

600

vorovi
(T = 0, C = 600)
(T = 800, C = 0)

Mogue
< 2400 h
0 0

800 T

Grafiko rjeenje
Farbanje
Linija ogranienja

C
1000

2T + 1C = 1000
600

vorovi
(T = 0, C = 1000)

(T = 500, C = 0)
0

500

800 T

Grafiko rjeenje
Maksimalan broj
stolica

C
1000

C = 450
600

Minimalan broj
stolova

450

T = 100

Prostor
dozvoljenih
rjeenja
0

0 100

500

800 T

Grafiko rjeenje
C
Funkcija cilja

500

7T + 5C = Profit
Taka optimuma
(T = 320, C = 360)

400

300

100

200

300

400

500 T

Zadatak 5

U jednom pogonu treba da se proizvedu dvije vrste proizvoda na tri maine. Norma asova obrade,
raspoloivi kapaciteti maina i finansijski efekti dati su u tabeli:
M1
M2
M3
Profit

P1
2
4
3
8000

P2
4
2
6000

Kapacitet
48
60
96

Da bi se proizveo jedan prizvod P1 potrebno je da se obrauje na maini M1 dva sata, na maini M2

etiri sata i na maini M3 tri sata.
Da bi se proizveo jedan prizvod P2 potrebno je da se obrauje na maini M1 etiri sata i na maini M2
dva sata.
Sedmini kapacitet maine M1 je 48 sati. Profit po jedinici proizvoda P1 je 8000, odnosno po jedinici
proizvoda P2 je 6000.
Grafikom metodom nai optimalni program proizvodnje koji e obezbjediti maksimalni profit. Koliki e
biti profit?

Max

8000 x1 + 6000 x2

subject to
2 x1 + 4 x2 <=48
4 x1 + 2 x2 <=60
3 x1 <=96
end

- funkcija cilja

- ogranienje od maine M1
- ogranienje od maine M2
- ogranienje od maine M3

Grafiko rjeenje
Ogranienja od M1
2 x1 + 4 x2 <=48
vorovi

x2
39
36
33

(x1= 0, x2 = 12)

30
27
24

(x2= 0, x1 = 24)

Nemogue
> 48h

21
18
15
12
9

Mogue
<= 48h

6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

x1

Grafiko rjeenje
Ogranienja od M2
4 x1 + 2 x2 <=60
vorovi

x2
39
36
33

(x1= 0, x2 = 30)

30
27
24

(x2= 0, x1 = 15)

21
18
15
12
9
6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

x1

Grafiko rjeenje
Ogranienja od M3
3 x1 <=96

x2
39
36

to se moe zapisati kao

x1 <=32

33
30
27
24

x1 <=32

21
18
15
12
9
6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

x1

Grafiko rjeenje
Funkcija cilja
Z=8000 * 12 + 6000 *6

Z=8000 x1 + 6000 x2
Pretpostavimo da je profit
240 000

39
36
33

x1 <=32

240 000= 8000 x1 + 6000

x2

Z=132000

x2

30
27
24
21
18

vorovi

Taka optimuma
(x1 = 12, x2 = 6)

15
12
9

(x1= 0, x2 = 40)
(x2= 0, x1 = 30)

6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

x1

Zadatak 6
U jednom pogonu treba da se proizvedu dvije vrste proizvoda na tri maine. Norma
asova obrade, raspoloivi kapaciteti maina i finansijski efekti dati su u tabeli:
P1

P2

Kapacitet

M1
M2
M3

2
4
3

4
2
-

48
60
96

Profit

8000

6000

Da bi se proizveo jedan prizvod P1 potrebno je da se obrauje na maini M1 dva

sata, na maini M2 etiri sata i na maini M3 tri sata.
Da bi se proizveo jedan prizvod P2 potrebno je da se obrauje na maini M1 etiri
sata i na maini M2 dva sata.
Sedmini kapacitet maine M1 je 48 sati. Profit po jedinici proizvoda P1 je 8000,
odnosno po jedinici proizvoda P2 je 6000.
Grafikom metodom nai optimalni program proizvodnje koji e obezbjediti
maksimalni profit. Koliki e biti profit?
Postoji i specijalni uslov koji kae da na svaki proizveden proizvod P2 treba
proizvesti 3 proizvoda P1.

Zadatak 6

U jednom pogonu treba da se proizvedu dvije vrste proizvoda na tri maine. Norma asova obrade, raspoloivi
kapaciteti maina i finansijski efekti dati su u tabeli:
M1
M2
M3
Profit

P1
2
4
3
8000

P2
4
2
6000

Kapacitet
48
60
96

Da bi se proizveo jedan prizvod P1 potrebno je da se obrauje na maini M1 dva sata, na maini M2 etiri sata i na
maini M3 tri sata.
Da bi se proizveo jedan prizvod P2 potrebno je da se obrauje na maini M1 etiri sata i na maini M2 dva sata.
Sedmini kapacitet maine M1 je 48 sati. Profit po jedinici proizvoda P1 je 8000, odnosno po jedinici proizvoda P2 je
6000.
Grafikom metodom nai optimalni program proizvodnje koji e obezbjediti maksimalni profit. Koliki e biti profit?
Postoji i specijalni uslov koji kae da na svaki proizveden proizvod P2 treba proizvesti 3 proizvoda P1.

Max

8000 x1 + 6000 x2

subject to
2 x1 + 4 x2 <=48
4 x1 + 2 x2 <=60
3 x1 <=96
3 x2 x1 =0
end

- funkcija cilja

- ogranienje od maine M1
- ogranienje od maine M2
- ogranienje od maine M3
- na svaki P2 treba 3 proizvoda P1

Grafiko rjeenje
Na svaki proizveden proizvod
P2 treba proizvesti 3 proizvoda
P1.
x2
39

3 x2 x1 =0
(x1= 0, x2 = 0)
(x1= 30, x2 = 10)

33
30

x1 <=32

vorovi

36

27
24
21
18
15
12
9

U ovom sluaju imamo

liniju dozvoljenih rjeenja.

6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

x1

Grafiko rjeenje
Funkcija cilja
Z=8000 x1 + 6000 x2

Z=8000 * 13 + 6000 *4

x2
Pretpostavimo da je profit 240 000

Z=128000

240 000= 8000 x1 + 6000 x2

vorovi

39
36
33
30
27

(x1= 0, x2 = 40)
(x2= 0, x1 = 30)

24
21
18

Taka optimuma
(x1 = 13, x2 = 4)

15
12
9

U ovom sluaju imamo

liniju dozvoljenih rjeenja.

6
3
0

12

15

18

21

24

27

30

33

36

Zadatak 6

Marketinki odjel kompanije A printa promotivni materijal u obliku kataloga. Katalog moe
imati tvrdi i meki uvez. Uvezivanje i printanje kataloga s tvrdim uvezom stoji 60 KM i traje 3
minute, a uvezivanje i printanje kataloga s mekim uvezom stoji 40 KM i traje 2 minute.
Ukupno je raspoloivo vrijeme za uvezivanje i printanje kataloga 400 sati, a da bi se
uvezivanje i printanje uope isplatilo, maina mora raditi najmanje 200 sati. Iz iskustva, odjel
zna da mu je potrebno najmanje 2000 kataloga s tvrdim uvezom i najmanje 1000 kataloga s
mekim uvezom. Koliko e odjel printati i uvezati kataloga s tvrdim, a koliko s mekim uvezom
da bi minimizirao trokove printanja i uvezivanja? Formirati LP model i rijeiti ga grafikom
metodom, takoer je potrebno izraunati ukupne trokove potrebne da se zavri ovaj posao.

Min

60 x1 + 40 x2

subject to
3 x1 + 2 x2 <=24000
4 x1 + 2 x2 >=12000
x1 >=2000
x2 >=1000
end

- funkcija cilja

- ogranienje od vremena (400*60= 24000 minuta)

- isplativost maine (200*60=12000 minuta)
- najmanje 2000 kataloga s tvrdim uvezom
- najmanje 1000 kataloga s mekim uvezom

Grafiko rjeenje
ogranienje od vremena
(400*60= 24000 minuta)
x2

3 x1 + 2 x2 <=24000

12000

10000
8000

vorovi
(x1= 0, x2 = 12000)

(x2= 0, x1 = 8000)

6000
4000
2000

2000

4000

6000

8000

10000

12000

x1

Grafiko rjeenje
isplativost maine
(200*60=12000 minuta)
x2

4 x1 + 2 x2 >=12000

12000

10000
8000

vorovi
(x1= 0, x2 = 6000)

(x2= 0, x1 = 4000)

6000
4000
2000

2000

4000

6000

8000

10000

12000

x1

Grafiko rjeenje
najmanje 2000 kataloga
s tvrdim uvezom
x1 >=2000

x2
12000

najmanje 1000 kataloga

s mekim uvezom
x2 >=1000

x1 >=2000

10000
8000
6000
4000

x2 >=1000

2000

2000

4000

6000

8000

10000

12000

x1

Grafiko rjeenje
Funkcija cilja
Z=60 x1 + 40 x2

Pretpostavimo da je profit 12 000

x2

12 000= 60 x1 + 40 x2

12000

vorovi

10000

(x1= 0, x2 = 3000)

8000

(x2= 0, x1 = 2000)

6000

Pa dobivamo liniju
optimalnih rjeenja.

4000

Treba primijetiti da je
funkcija cilja paralelna sa
jednim ogranienjem.

2000

2000

4000

6000

8000

10000

12000

x1

Zadatak 7

Preduzee eli proizvesti proizvode x1 i x2 uz maksimzaciju profita. U proizvodnji se koristi

stroj ST1 kapaciteta 1200 efektivnih sati rada u datom planskom razdoblju i materijal M1
ija je maksimalna raspoloiva koliine 1500 teinskih jedinica u istom planskom razdoblju.
Proizvod x1 zahtjeva 1 sat obrade na maini ST1 i 2 koliinske jedinice materijala. Proizvod
x2 zahtjeva 2 sata obrade na maini ST1 i 3 koliinske jedinice materijala. Proizvoda x1
ugovoreno je unaprijed najmanje 200, a proizvoda x2 najmanje 100 jedinica za dato
plansko razdoblje. Stroj ST1 se ne isplati pokretati ako nee minimalno raditi 300 efektivnih
sati. Profit po jednom proizvodu x1 je 40, a po x2 je 50 novanih jedinica. Sastavite LP
model i rijeite ga grafikom metodom! Koliko proizvoda x1 a koliko proizvoda x2 proizvesti
da bi profit bio maksimalan? Koliki je profit?

Max 40 x1 + 50 x2 Funkciju cilja treba maksimizirati

Subject to
1 x1 + 2 x2 <= 1200
Ogranienje od kapaciteta stroja ST1
1 x1 + 2 x2 => 300 Ogranienje od efikasnosti stroja ST1
2 x1 + 3 x2 <=1500 Ogranienje od materijala
x1 >= 200
Treba proizvoditi preko 200 kom proizvoda x1
x2 >= 100
Treba proizvoditi preko 100 kom proizvoda x2
x1, x2 >= 0
End

Grafiko rjeenje
Ogranienje od
kapaciteta stroja ST1
x2

1 x1 + 2 x2 <= 1200

1200

1000
800

vorovi
(x1= 0, x2 = 600)

(x2= 0, x1 = 1200)

600
400
200

200

400

600

800

1000

1200

x1

Grafiko rjeenje
Ogranienje od
efikasnosti stroja ST1
x2

1 x1 + 2 x2 => 300

1200

1000

vorovi
(x1= 0, x2 = 150)
(x2= 0, x1 = 300)

800
600
400
200

200

400

600

800

1000

1200

x1

Grafiko rjeenje
Ogranienje od
materijala
2 x1 + 3 x2 <=1500
vorovi

x
2

1200

1000

(x1= 0, x2 = 500)
(x2= 0, x1 = 750)

800
600
400
200

200

400

600

800

1000

1200

Grafiko rjeenje
Treba proizvoditi preko 200 kom
proizvoda x1
x1 >= 200
x2
1200

1000
Treba proizvoditi preko 100 kom
proizvoda x2

800

x2 >= 100
600
400
200

200

400

600

800

1000

1200

x1

Grafiko rjeenje
Max 40 x1 + 50 x2
Funkciju cilja treba maksimizirati
Pretpostavimo da je profit 10 000

x2

10 000= 40 x1 + 50 x2

1200

vorovi

1000

(x1= 0, x2 = 200)

800

(x2= 0, x1 = 250)

600

Optimalno rjeenje je:

X1=600, x2=100
Profit=29 000

400
200

200

400

600

800

1000

1200

x1