1. Razdvajanje saobraaja?

Planiranje saobraajne mree za nova naselja ili grad predstavlja poseban proces u
saobraajnom planiranju. Slini problemi se javljaju i kod rekonstrukcije starih dijelova grada
za moderne saobraajne potrebe. U cilju poveanja propusne moi saobraajnica mogue je
izvriti razdvajanje saobraaja.
To se vri prema:
-

saobraajnim brzinama,
vrsti vozila,
saobraajnim trakama,
nivoima,
na prolazni i zavrni saobraaj i
na pokretni i stacionarni saobraaj.

Razdvajanje saobraaja prema brzinama

Ako se sva vozila kreu istom brzinom tada je mogue postii maksimalni protok
vozila. Postojanje razlike u brzinama kretanja vozila izaziva redukciju kapacita saobraajnice.
Stoga je opravdano izvriti razdvajanje saobraaja prema brzinama kretanja za odreene
saobraajne trake. Praks je pokazala da se najvei kapacitet postie, u gradskom podruju, sa
brzinama od priblino 40 km/h. treba naglasiti da postoji razlika u saobraajnom ponaanju
javnog i individualnog saobraaja. Vozila javnog saobraaja, zbog eih zaustavljanja, nisu u
mogunosti da se odre u zelenom valu. Stoga im je poeljno dodijeliti posebnu traku. Isto
tako, biciklistiki i pjeaki saobraaj se, po brzinama, znatno razlikuju od ostalog saobraaja
pa ih je potrebno, a nekad i nuno razdvojiti.
Razdvajanje saobraajnih traka
Ukoliko nismo u mogunosti, odreenom vidu saobraaja dodijeliti poseban kolovoz,
onda se pribjegava dodijeljivanju posebnih traka:
-

traka za brzi saobraaj,

traka za spori saobraaj,
traka za autobuse,
traka za inske sisteme,
biciklistike staze,
pjeake staze,
trke za lica sa umanjenom sposobnou itd.

Uvoenjem ovih traka poveava se kapacitet i brzina saobraajnice.

Vertikalno razdvajanje
Vertikalno razdvajanje se uvodi kada se na istoj povrini dostigne takav nivo
saobraajnog toka da dolazi do znatnog smanjenja brzine zbog ukrtanja. To moe biti
izvedeno u vie nivoa kako iznad tako i ispod povrine zemlje.
Razdvajanje prolaznog saobraaja
1

Odvajanje prolaznog od zavrnog saobraaja se izvodi sa ciljem izbjegavanja zaguenja

gradskog saobraaja vozilima koja tranzitiraju. Osim toga smanjuje se vrijeme bez potrebnog
zadravanja vozila u tranzitu, uzrokovano gradskim saobraajem. To se rjeava gradnjom
zaobilaznica. Veoma je vano da se saobraajnim znacima uesnici u saobraaju na vrijeme
informiu o postojanju zaobilaznice.
Razdvajanje ostalog saobraaja
Zbog sve vee gustine saobraajnog toka, neminovno je razdvajanje motorizovanog od
nemotorizovanog saobraaja, kao i odvajanje stacionarnog saobraaja.
Metode savremenog planiranja se, uglavnom, zasnivaju na odvajanju saobraaja po
vidovima.
2. ta su semafori i koji su njihovi zadaci?
Svjetlosni saobraajni signali (semafori)
Svjetlosni ureaji koji slue za kontrolisanje, usporavanje i upozoravanje uesnika u
saobraaju nazivamo svjetlosnim saobraajnim signalima.
Zadaci svjetlosnih saobraajnih signala su:
-

uspostavljanje pravilnog i urednog toka saobraaja ime se postie vea propusna

mo,
poveanje nivoa sigurnosti saobraaja sa odreenom brzinom,
prekidanje glavnog toka saobraaja radi proputanja vozila iz bonih ulica i radi
prelaza pjeaka,
usmjeravanje saobraaja davanjem prioriteta odreenoj vrsti saobraaja,
davanje informacija o brzini na dijelovima saobraajnica,
upoznavanje vozaa o opasnim mjestima itd.

Semafori su, dakle elektrina sredstva koja imaju za funkciju ureivanje i reguliranje
saobraaja vozila i pjeaka na ulicama i cestama posredstvom svjetala:
- crvene,
- ute i
- zelene boje
podeeni od strane jedinice za kontrolu.
3. Podjela semafora?
Na temelju mehanizma rada kontrole semafora, oni se klasificiraju u:
1. Semafori za kontrolu saobraaja vozila
- nepokrenuti saobraajem
- pokrenuti saobraajem:
A. potpuno pokrenuti saobraajem
B. parcijalno pokretani saobraaje
2. Semafori za prolazak pjeaka
2

- u zonama visokog obima pjeaka

- u kolskim zonama
3. Specijalni semafori
- trepui
- za reguliranje (koritenja) traka
- za pokretne mostove
- za prolazak opasnih tereta
- sa rampama za ukazivanje na pribliavanje voza
4. Izraunavanje ciklusa semafora?
Ciklus je vrijeme koje protekne od paljenja jedne kombinacije signalnih pojmova do
ponovnog paljenja te iste kombinacije, tj. vrijeme za koje se izmijene sve faze koje sadri
ciklus.

F.V. Webster sa osloncom na terenska posmatranja i simulaciju irokog ranga uslova

saobraaja, pokazao je da minimalno kanjenje svih vozila na jednoj raskrsnici sa semaforom,
moe se dobiti za duinu optimalnog ciklusa od:

Gdje je:

Co

1.5 L 5

C o = Optimalno vrijeme ciklusa

i
s
i 1
L = Ukupno vrijeme izgubljeno
po ciklusu s
i = Maksimalna vrijednost odnosa izmeu aktualnog toka i toka zasienosti za prikljuak i
kretanje ili kritinu traku faze i .
= broj faza.
Interval prihvatljivih vrijednosti za duinu jednog odreenog ciklusa, nalazi se izmeu 75% i
150% od optimalnog ciklusa, za koji kanjenja nikad nee biti vea, od 10% do 20% od
minimalnog zakanjenja.

5. Definisati osnovne pojmove kod semafora?

Boje semafora trebaju biti kako slijedi:
A. Stalno crveno
Vozai vozila se zaustavljaju prije linije zaustavljanja. Pjeaci ne prelaze put, dok im neki
semafor ne da znak za prelazak.
B. Stalno uto
Upozorava vozae vozila da e se uskoro pojaviti crveno svjetlo i da vozni tok koji regulira
zeleno svjetlo treba se zaustaviti. Na isti nain obavjetava pjeake da ne raspolau sa
dovoljno vremena za prelazak ulice, izuzev kada postoji neki semafor koji im pokazuje da
mogu prei. Slui za raskrivanje saobraaja na raskrsnici i za otklanjanje naglih koenja.
3

C. Stalno zeleno
Vozai vozila mogu nastaviti naprijed ili skrenuti na desno ili lijevo ako neki znak ne
zabranjuje pomenuta skretanja. Pjeaci koji stiu do semafora mogu prei, osim ako neki
drugi semafor ne pokazuje suprotno.
D. Trepue crveno
Kada se upali jedno soivo samo sa isprekidanim bljeskanjem vozai vozila obavezno
staju i zaustavljaju prije linije stajanja. Koriste se u ukljuivanju na glavni put.
E. Trepue uto
Kada se osvjetli jedno uto soivo sa isprekidanim svjetlom, vozai vozila prolaze raskre sa
oprezom. Upotrebljava se na putu koji ima prvenstvo.
F. Trepue zeleno
Kada jedno zeleno soivo funkcionira sa isprekidanim svjetlom, upozorava vozae da istie
vrijeme zelenog svjetla.
Smejrokazne strelice trebaju ciljati prema smjeru kretanja.
Vertikalna strelica okrenuta prema gore, pokazuje kretanje naprijed.
Horizontalna strelica pokazuje priblino pod pravim uglom na lijevo ili na desno.
Strelica prelomljena na 45o usmjerena prema gore, pokazuje skretanje u ulice koje ine
razliite uglove od 90o.
Lice semafora je komplet optikih jedinica (soivo, reflektor, lampa i elektrina
arulja) koje su orjentirani u istom pravcu. Najmanje ima dva lica za svaki pristup i u tom
sluaju dopunjavaju se sa semaforima za pjeake postavljenim na krajevima svakog pjeakog
prelaza.
Ciklus je vrijeme koje protekne od paljenja jedne kombinacije signalnih pojmova do
ponovnog paljenja te iste kombinacije, tj. vrijeme za koje se izmijene sve faze koje sadri
ciklus.
Faza je vrijeme za koje jedna ili vie grupa vozila ili pjeaka imaju slobodan prolaz.
Interval je vrijeme trajanja jednog, bilo kojeg, svjetlosnog pojma.
Postoji nekoliko kombinacija paljenja svijetlosnih pojmova.
U Evropskim zemljama primjenjen je internacionalni sistem. Redoslijed je zeleno uto
crveno.
Interval ''sve crveno'' je potreban na ukrtanjima gdje postoji veliki broj vozila koja skreu
ulijevo, a struktura je takva da imamo zastupljena vozila JGP-a i teka vozila. Rauna se za
svaki konkretan sluaj po slijedeem obrascu:

t sc t n t st ( s ),
s1 ( s 2 s1 )
tn
( s ),
v1
t st

s3
( s ),
v2

gdje je :
tsc interval sve crveno,
tn vrijeme pranjenja raskrsnice,
v1 brzine vozila koja naputaju raskrsnicu (m/s),
v2 srednja brzina vozila koja se postie u taci konflikta (sudara) (m/s),
U nastavku se pojavljuju na openit nain vie elementa da bi se imao na umu obraun
vremena semafora i njihova razdioba na razliite faze:

6. Kriterijumi za postavljanje semafora?

Kriterije za postavljanje signala na izoliranoj raskrsnici se mogu svrstati u dvije grupe, a u
zavisnosti od mjesta nastanka metoda:
- ameriki i
- evropski kriteriji.
Prema amerikim kriterijima, postavljanje signala na raskrsnicama dvosmjernih saobraajnica
sa po jednom trakom u po smjeru su:
(1) minimalan broj vozila i
(2) minimalan broj pjeaka,
Minimalan broj vozila za gradsko podruje:
ukupan broj vozila koja ulaze u raskrsnicu mora iznositi, prosjeno najmanje
750 voz/h u toku 8 sati jednog dana. Sati ne moraju biti uzastopni.
- Ukupan broj vozila koji iz sporedne ulice/ulica ulaze u raskrsnicu u istih 8 sati
mora, prosjeno, biti 175 voz/h.
Za vangradska podruja ukupan broj vozila koji iz smjerova ulaze u raskrsnicu mora
prosjeno iznositi najmanje 500 voz/h u toku 8 sati jednog dana koji ne moraju biti uzastopni.
Isto tako, ukupan broj vozila koja iz sporedne ceste ulazi u raskrsnicu u istih 8 sati mora biti
prosjeno najmanje 125 voz/h.
-

Minimalan broj pjeaka za gradsko podruje:

-

broj pjeaka koji prelazi glavnu ulicu mora iznositi najmanje 250 osoba/h, u toku
bilo kojih 8 sati u danu;

broj vozila koja glavnom cestom ulaze u raskrsnicu prosjeno mora iznositi naj
manje 600 voz/h, u osam sati;
na prilazima raskrsnicama, ukrtanjima prosjena brzina mora prelaziti 25 km/h.

Za vangradsko podruje broj pjeaka na prelazu preko glavne saobraajnice mora

iznositi 125 osoba/h u bilo kojih 8 sati/dan. Isto tako broj vozila koja glavnom saobraajnicom
ulaze u ukrtanje prosjeno mora iznositi najmanje 300 voz/h, osim toga na prijelaznim
krianjima prosjena brzina mora iznositi minimalno 50 km/h.
Signali se mogu postaviti i u sluaju kada nisu ispunjeni svi navedeni uslovi, ako
postoje drugi razlozi kao to su:
-

prelazi sa izvangradskih na gradske uslove,

slaba vidljivost,
veliki broj invalida ili djece na prelazima,
velika irina saobraajnice koju pjeaci moraju prijei, a postoje razlozi zbog
kojih se ne mogu postaviti ostrva.

U Evropi postoje kriterijumi koji su prihvatljivi i za nae uslove:

-

ako je broj vozila koja dolaze na raskrsnicu prosjeno najmanje 400 500
voz/sat po smjeru ili traci za bilo kojih 8 sati prosjenog dana,
ako broj pjeaka koji prelaze glavnu ulicu iznosi najmanje 250 osoba/h za bilo
kojih 8 sati,
ako je iz glavne ulice broj vozila koja ulaze u raskrsnicu prosjeno najmanje
600 voz/h u istih 8 sati,
ako je prosjena brzina na prilaznim krianjima najmanja 25 km/h.

Semafore ne treba smatrati univerzalnim rjeenjem jer oni ponekad mogu izazavati i
zaguenje.
7. Postupak i proces planiranja?
Opta ema planiranja i vremenska spirala promjene stanja kao dijela postupka kojim se
unapreuje i poboljava (ili) konzervira stanje data je na Sl.

KRATKORONE
INTERVEVNCIJE

POSTOJEE
STANJE

PARAMETRI
POSTOJEEG
STANJA

ANALIZA I
OCJENA
STANJA

CILJEVI I
ZADACI

PROGNOZA
BUDUIH
POTREBA

GENERISANJE
RJEENJA

ODABIRANJE I
USVAJANJE
RJEENJA

REALIZACIJA

MOGUNOSTI
I
OGRANIENJA

Sl. Postupak planiranja

6

U procesu planiranja saobraaja postoje planski okviri po vremenskom intervalu (planerski

horizont), po prostornom obuhvatu ili po djelatnosti razrade planerskih elemenata.

8. Vrste i faze planiranja?

Mree saobraajnica predstavljaju jedan vrlo kompleksan sistem koji nam prvenstveno
slui da se poveu segmenti odreene zajednice, naselja, gradova itd., a naravno i ire regije.
Ove mree saobraajnica mogu biti sa inskim, vazdunim, cestovnim i vodenim
saobraajem. Sve one se naslanjaju jedna na drugu i zavise jedna od druge. Da bi sve to
funkcionisalo potrebno je izvriti detaljno planiranje.
Planiranje je jedna od temeljnih znaajki savremenog drutva i glavni uvjet njegovog brzog
napretka. Bez planiranja razvoj je sporadian i preputen sluajnosti. U biti planiranje je
visoko struan i odgovoran posao jer dobar plan donosi velike koristi, a lo velike tete.
Planiranje je inae vrlo kompleksan posao jer osim definiranja ciljeva te utvrivanja puteva za
njihovo ostvarenje treba uvaiti i sve ostale mogue foktore koji mogu uticati na izvrenje
plana.

Oni se mogu grupisati u dvije skupine:

-

Vanjski (eksterni) - uvjeti privreivanja, cijene. Na njih se obino ne moe

utjecati ali se mogu pratiti i eventualno predvidjeti njihovo budue kretanje.
Unutarnji ili interni - organizacija, struktura kadrova. Na ove faktore se moe
utjecati u smislu smanjenja njihovog negativnog utjecaja.

Sa obzirom na razliite aspekte planovi se mogu podijeliti:

(1) prema vremenskom periodu na:
- kratkorone - do jedne godine
- srednjorone - do pet godina
- dugorone - do deset godina i vie
(2) prema predmetu planiranja na:
- ukupne (plan razvoja, plan poslovanja)
- pojedinane (parcijalni, sektorski)
a) prema podruju zahvata na:
-

dravne
regionalne
lokalne i
poslovne.

b) prema nivou planiranje moe biti:

-

makro planiranje saobraaja

mikro planiranje saobraaja

Planiranje saobraaja na makro planu dijeli se na:

-

sektorsko planiranje saobraaja i

prostorno planiranje saobraaja,

Planiranje saobraaja na mikro nivou obuhvata:

-

projektno planiranje saobraaja i

planiranje saobraaja u preduzeima.

9. Osnovna ema procesa planiranja saobraaja?

Planiranje u saobraaju i prevozu je specifian proces kojima se utvruju potrebni kapaciteti
za zadovoljavanje potreba prevoza u budunosti na nekom planskom prostoru.
Opta ema procesa planiranja data je na Sl. .
DEFEINISANJE
GRANICA
PODRUJA I
PODJELA NA
SAOBRAAJNE
ZONE

SAOBRAAJNO
STANJE PODRUJA

PODACI KOJI
REPREZENTUJU
STANJE

DEFINISANJE
DJELATNOSTI
DEFINISANJE
VREMENSKE
OBUHVATNOSTI

ANALIZA STANJA

DEFINISANJE
ELJENOG STANJA

DRUTVENO
EKONOMSKO
PLANIRANJE

PLAN
KORITENJA
TERENA

PLANIRANJE
NAINA
PREVOZA

OSTALI
PLANERSKI
PROCESI

ALTERNATIVE TRANSPORTNOG SISTEMA

ALTERNATIVE SAOBRAAJNE MREE

Korekcije

IZBOR
NAJPOVOLJNIJE
VARIJANTE

RAZRADA I PRIPREMA
ZA PRIMJENU

Sl. Osnovna ema procesa planiranja saobraaja

Pri planiranju saobraajnog sistema u osnovi se polazi od transpornih potreba i naina na koji
su te potrebe u prevozu rijeene. Tako tokovi robe i putnika rasporeeni na odreenom
podruju u vremenu i pretvoreni u tokove voznih jedinica predstavljaju zadatak koji
saobraajni sistem treba da savlada.

10.

Sektorsko planiranje?

Obuhvata planiranje saobraaja kao posebnog ekonomskog sektora ili pojedinih

saobraajnih grana. To je dio ireg sastava planiranja i tijesno je povezano s planiranjem
ostalih drutveno-ekonomskih djelatnosti. Sektorsko planiranje saobraaja je valjano ako je
izvedeno iz makro strukture svih ostalih sektora posmatranog podruja kao i da je
ralanjivanje prevozne potranje na pojedine djelove potranje (grane, regije) i slinim
skupinama posebno je napravljena u skladu s oekivanim drutveno-ekonomskim razvojem
odgovarajuih sektora i oekivanim razvojem ukupne prevozne potranje.
Dugorona projekcija ukupnog teretnog saobraaja oslanja se na projekciju drutvenog
proizvoda, projekciji vanijih skupina roba te na projekciju proizvodnje i uvoza odobrenih
vrsta robe.
Dugorona projekcija ukupnog putnikog saobraaja koristi se projekcijom saobraaja
prema nainu putovanja, uzroka putovanja i svrhama putovanja.

Sistemski pristup saobraajnom planiranju pretpostavlja nekoliko kljunih poslova koji se

mogu obaviti slijedeim redoslijedom:
utvrivanje optih ekonomskih uslova unutar kojih djeluje saobraajni sistem,
predvianje prevozne potranje,
predvianje naina iskoritavanja saobraajne mree,
utvrivanje posljedica trokovnih obiljeja mree i
ocjena ekonomskih implikacija rada saobraajnog sistema.

(1)
(2)
(3)
(4)
(5)

U sektorskom planiranju mogua je projekcija:

-

ukupnog saobraaja
po pojedinanim nosiocima saobraaja (odnosno pojedinim granama)
po putnicima i koliini robe.

Sektorsko planiranje se moe podijeliti u dvije glavne skupine:

- planiranje fizikih veliina saobraaja kao to su veliina prevoza i prevoznog
uinka, veliina saobraajne mree i veliina prevoznih sredstava,
- planiranje makroekonomskih, odnosno novanih veliina i iz njih izvedenih
analitikih pokazatelja.

11.

Prostorno planiranje saobraaja?

Obuhvata planiranje saobraajnog sistema, a posebno saobraajne mree unutar datog

prostora. Ova vrsta planiranja je usmjerena na posmatranje odnosa izmeu saobraaja i datog
prostora te ka utvrivanju meusobnih veza i uticaja.
Prostorno planiranje saobraaja obuhvata regionalno, gradsko i ruralno planiranje. Postupak
prostornog plairanja u mnogo emu je slian postupcima saobraajnog planiranja. Postupak
9

sadri ocjenu postojeeg stanja, ciljeve, potranju za prevozom, rjeenje te njihove procjene i
izbor.
Za prostorno-saobraajno planiranje svojstvena su mnoga obiljeja. Ona proizilaze iz
svrhe planiranja i iz izrazito naglaene prostorne vezanosti te vrste planiranja za
posmatrano podruje. Vanjski izraz tih obiljeja se dovode u vezu sa samim postupkom
planiranja i nainom izrade saobraajnog plana.
Postupak prostorno-saobraajnog planiranja sadri nekoliko faza koje sve zajedno tvore
logian, meusobno povezan slijed:
1.
2.
3.
4.
5.
6.

definisanje problema i okvira planiranja,

stvaranje statistiko-dokumentacijske osnove,
predvianje drutveno-ekonomskog razvoja,
predvianje prevozne potranje,
stvaranje i vrednovanje plana,
donoenje odluke i utvrivanje politike ostvarenja plana.

12.

Projektno planiranje?

Ima svrhu da da osnovu za ocjenu vrijednosti predloenog projekta ili skupine projekata kako
bi donosilac odluke mogao izabrati najbolji projekat. Zato se ovo planiranje naziva procjena
izbora investicionog projekta ili vrednovanje projekta.
Postupak vrednovanja projekta je dio donoenja odluke. Postoji vie metoda koje se koriste i
kod vrednovanja projekta s podruja drugih infrastrukturnih djelatnosti.

13.

Planiranje u preduzeima?

Obuhvata planiranje saobraaja u preduzeima kojima je prevoz putnika i robe glavna

djelatnost. Ovo planiranje obuhvta i planiranje saobraaja u drugim preduzeima koja zbog
veliine i sastava poslovanja imaju potrebe za organizacijom vlastite prevozne slube. Metode
planiranja saobraaja u preduzeima sline su metodama kojim se slue preduzea iz drugih
djelatnosti ali su neke metode prilagoene specifinosti preduzea iz oblasti saobraaja.

Zajedniko za sve vrste planiranja u saobraaju je da se ona sprovode u tri osnovne faze:
1. priprema (prikupljanje podataka o dosadanjem razvoju)
2. izrada (postavljanje ciljeva koji se ele ostvariti, planiranje najprikladnijih puteva za
ostvarenje postavljenih ciljeva)
3. donoenje planova (kratkoroni, srednjeroni i dugoroni).

10

14.

Organizacija procesa planiranja?

Posao planiranja u saobraaju zapoinje organizacijom planiranja kao prvom karikom u lancu
planiranja.
Kvalitet cijelog toka planiranja direktno zavisi od procesa prikupljanja podataka, njihove
analize i prijedloga rjeenja.
Veoma je znaajno sprovesti adekvatnu obuku svih uesnika u prikupljanju podataka, te
pored toga insistirati na savjesnosti da bi se proces planiranja doveo do kraja.
Pristup planerskom postupku se moe definisati kroz sljedea pitanja:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

ta su ciljevi planiranja?
Ko ih postavlja?
Kakva je njihova hijerarhija?
Kakvi su rokovi u kojima je potrebno ciljeve ostvariti?
Koja su raspoloiva sredstva?
Kakva ogranienja postoje u pogledu ostvarenja ciljeva?
Da li je jasno sagledana politika u socijalnom i privrednom razvoju podruja?
Koje su prostorne granice podruja za koje pripremamo plan?
Kako formirati radni tim i kakva je saradnja odgovarajuih institucija i pojedinaca?

Pored navedenog potrebno je razmotriti i druge detalje koji mogu doprinijeti poboljanju
kvliteta planiranja, kao npr. angaovanje konsultanata, obezbjeenje odgovarajueg softvera i
opreme za obradu podataka, potreban prostor za obuku i obradu podataka, administrativne
usluge i drugo.

Organizacija saobraajno tehnnikih istraivanja podrazumjeva:

-

Posjeta predvienim mjestima anketiranja

Izrade planova za brojanje
Izbor, odnosno razvijanje potrebnih formulara
Odreivanje potrebnog broja brojaa
tampanje formulara
Plan uvoenja brojaa
Postavljanje tanih uputstava za brojanje
Odreivanje brojaa (rezerve)
Uputstva nadzornom osoblju i brojaima
Eventualno zahtijevanje odreenih odobrenja
Izrada tabli za uputstva
Osiguranje brojaa i nadzornog personala
Opremanje brojaa (dozvola, materijal, upute) itd.

11

15.

Informaciona osnova planiranja saobraaja?

Prikupljanje podataka, tj formiranje informacione osnove se zasniva na saobraajnim

istraivanjima. Kvalitet prikupljenih podatak bitno utie na kvalitet planiranja. Posebna
saobraajna istraivanja je neophodno sprovoditi zbog toga to uglavnom ne postoji
kontinuirano praenje odreenih podataka.
Prikupljanje osnovnih podataka o postojeem stanju kao i prognoza transportnih potreba se
obino vri na nivou manjih prostornih jedinica.

Prostorne jedinice mogu biti:

-

porodica (najmanja jedinica posmatranja 1-10 osoba),

popisni ili statistiki krug (prostorna jedinica koju jedan popisiva moe da
obie za jedan dan (20-40 porodica),
statistika zona (najmanja prostorna jedinica za koju se prati statistika i formira
se po nizu statistikih kriterija, 200-300 porodica),
saobraajna zona (najmanja prostorna jedinica za uporeivanje kretanja na
podruju jedne ili vie statistikih zona, 500-1200 domainstava, a granine
linije idu saobraajnicama),
saobraajni distrikt (zbir vie saobraajnih zona u cilju jasnijeg grafikog
predstavljanja parametara,
mjesna zajednica (prostorno politika cjelina koja obuhvata socio-ekonomsku
skupinu ljudi koji zajedno zadovoljavaju svoje interese, a moe se poklopiti sa
saobraajnom zonom,
opina (osnovna drutveno politika zajednica za znatnom samostalnou,
50000-100000 stanovnika),
zajednica opina (gradska ili regionalna zajednica, kantoni).

Pri formiranju navedenih povrina treba voditi rauna da se cijeli broj manjih jedinica
sadri u veoj.
Gradske saobraajne zone moraju zadovoljiti slijedee kriterije:
-

16.

homogenost,
potovanje prirodnih i vjetakih granica (vodotokovi, pruge, itd.)
zone treba da su okruene mreom saobraajnica,
potovanje zonskih podjela iz postojeih planova,
formirani zonski sistem mora imati u vidu i buduu smanjenu povrinu.

Socioekonomski podaci?

Socioekonomski podaci se mogu svrstati u tri grupe, to ini informacionu osnovu planiranja
saobraaja. Ti podaci se u toku istraivanja meusobno povezuju i na osnovu njih se iznalaze
zakonitosti nastajanja putovanja, prostorne i vremenske raspodjele putovanja i odnosa izmeu
pojedinih vidova saobraaja.

12

Prvu grupu podataka ine demografski podaci. Najvaniji meu njima su broj stanovnika i
broj domainstava. Oni su osnova za izraunavanje produkcija putovanja. Najpoznatiji izvor
ove vrste podataka je popis stanovnitva. Ako je popis stanovnitva izvren prije 3 ili 4 godine
onda je potrebno napraviti procjenu ili pilot anketu.
Druga grupa su ekonomski podaci i to: ukupan broj zaposlenih po zoni rada, broj
zaposlenih po zoni stanovanja, stepen motorizacije i dohodak po domainstvu. Ovi podaci
direktno utiu na intenzitet i nain putovanja. Podatke o broju zaposlenih i dohotku najee
moemo dobiti putem ankete u domainstvima. Broj zaposlenih moemo dobiti iz odreenih
statistikih izvjetaja kao i anketom u preduzeima.
Treu grupu ine podaci o namjeni povrina a mogu se dobiti iz urbanistikih slubi. Oni
se odnose na funkcionalnu podjelu po aktivnostima i na intenzitet koritenja povrina.
Podaci vezani za namjenu povrina su:
-

broj zaposlenih,
odnosno broj radnih mjesta po zonama rada,
intenzitet koritenja zemljita,
povrina radnog prostora po djelatnostima,
povrina kolskih prostora i
povrine prostora specijalnih namjena.

Za prikupljanje podataka o namjeni povrina mogu se koristiti redovna statistika

istraivanja, nezavisna snimanja, statistiki izvori informacija, konsultovanje programa
istraivanja koji daju obuhvat i dinamiku istraivanja, itd.
17. Podaci o saobraajnom sistemu?
U saobraajnom planiranju pored informacija o prostoru, privredi i stanovnitvu neophodno je
prikupiti podatke o karakteristikama transportnog sistema.
U ovu grupu podataka spadaju:
-

podaci o karakteristikama kretanja,

podaci o voznom parku,
podaci o ulinoj mrei,
podaci o javnom prevozu putnika,
podaci o prostoru za parkiranje,
podaci o objektima saobraajne infrastrukture, itd.

Izuzev podataka o karakteristikama kretanja, veina ostalih podataka iz ove grupe mogu se
dobiti iz ve postojeih statistika.
Za utvrivanje karakteristika kretanja moraju se sprovesti saobraajna istraivanja.
Tipine istraivake aktivnosti su one koje mogu pruiti informacije o:
-

dnevnoj mobilnosti stanovnitva,

prostornoj raspodijeli kretanja,
vremenskoj raspodijeli kretanja,
raspodijeli kretanja po nainu,
13

raspodijeli kretanja po svrhama.

Pitanja:

18.

Opisati-predstaviti tok istraivanja u saobraaju?

Saobraajni plan treba da obuhvati odreene vremenske periode u godini kao i da uzme u
obzir i stabilna saobraajnog optereenja. Takoe, u sedmici svi dani nemaju isto optereenje
te se smatra da su utorak, srijeda i etvrtak dani pogodni za istraivanje.
Radni koraci svakog istraivanja mogu se predstaviti ka na Sl.

KONCIPIRANJE OSNOVA

PRIPREMA ISTRAIVANJA

ORGANIZACIJA
ISTRAIVANJA

PROVOENJE
ISTRAIVANJA

PRIPREMA PODATAKA

OBRADA PODATAKA

ANALIZA PODATAKA

POVOD ISTRAIVANJA
CILJ
KVALITET ISKAZA
OKVIRNI USLOVI
SEKUNDARNE STATISTIKE
OBUHVAENE JEDINICE
HIPOTEZE
KARAKTERISTIKE

METODE ISTRAIVANJA
FORMULAR ZA BROJANJE
TIH PROBA
VRIJEME I TRAJANJE
PROSTORNA OGRANIENJA
TANOST PODATAKA

DOKUMENTI ZA ISTRAIVANJE
OBUKA
EVENT.RAD SA JAVNOU
MATERIJALI

MJESTO I VRIJEME EVENTUALNOG

RADA SA JAVNOU
STRANA POMO
VREMENSKE PRILIKE
KONTROLA

PRIHVATLJIVOST ISTRAIVANJA
KOREKTURE
IZRADA DATOTEKA PODATAKA

TABELARNO PREDSTAVLJANJE
ODMJERAVANJE
IZRAUNAVANJE
VRIJEDNOVANJE
IDENTIFIKACIJA GREAKA

INTERPRETACIJA
PROVJERA HIPOTEZE
OSTVARENJE CILJA

Sl. Tok istraivanja

19.

Tipine istraivake aktivanosti u saobraaju?

Tipine istraivake aktivanosti u saobraaju su:

1. Ankete
14

domainstava u gradu o dnevnim kretanjima

spoljanjih putnika na putnikim terminalima u gradu (autobus, eljeznica i
vazduni saobraaj)
- putnika i tereta na kordonima oko grada ili regije
- preduzea u gradu o prevozu radnika autobusima za sopstvene potrebe
- javnih prevoznika tereta u gradu
Pored navedenih uobiajnih anketa ponekada se primjenjuju i specifine saobraajne ankete
kao to su ankete:
-

- vlasnika putnikih automobila

- vlasnika teretnih automobila
- gostiju hotela o kretanjima
- vozaa na parkiralitima
- putnika na stanicama javnog gradskog prevoza putnika
- vozaa taksija, idr.
2. Brojanja
-

na raskrsnicama
na pregradnim linijama
na spoljanjim kordonima
na vangradskim dionicama putne mree

3. Snimanje parametara saobraajnog toka

4. Posmatranja
5. Usmena propitivanja (intervjui)

20.

Brojanje putnika u saobraaju?

Kod istraivanja ind.mot.saobraaja osnovna jedinica je motorno vozilo. Istraivanja se mogu

sprovesti u razliitim vremenskim periodima i na razliitim prostorima. Brojanje motornih
vozila se moe obaviti na odredjenom poprenom presjeku i to manuelno ili uz pomo
automatskog uredjaja za brojanje. Istraivanje motornog saobraaja (saobraajnih struja)
moe biti na malom i velikom prostoru. (Mali prostori su raskrsnice ili vorita ili drugo).
Prilikom istraivanja upitnik za istraivanje treba da sadri informacije o intenzitetu i sastavu
saobraajnog toka. Pored toga, mogu se prikupiti informacije od putnika koji se nalaze u
vozilu. Poprena presjena brojanja se vre za odredjeni mjesec i dan. Brojanja treba da
oslikaju odredjeno optereenje na linijama, optereenje u picama, kao i potrebna optereenja.
U zavisnosti od navedenog donosi se odluka o organizaciji manuelnog ili popreno
presjenog brojanja.
Dugotrajna brojanja obuhvataju cijeli dan ili period od 6-22 sata ili 6-19 sati.
Kratkotrajna brojanja su npr. u intervalima od dva sata, u radne dane, a preko njih se dolazi do
neophodnih informacija o tokovima vozila. Ova snimanja se mogu organizovati u vrijeme
jutarnjih ili popodnevnih pica ili vrnih optereenja ili izvan vrnog optereenja. Kod
popreno presjenog brojanja veoma je bitno navesti vremenski interval dana kao i vrstu
vozila. U prilogu je dat formular za brojanje saobraaja.
15

Kod automatskog brojanja obuhvaen je smjer vonje, saobraajna traka kao i vrsta motornog
vozila (uz malu nesigurnost). Ureaji mogu biti stacionarni i prenosivi. Sastoje se od mjeraa
impulsa i ureaja za registraciju. Istraivanja saobraaja motornih motornih vozila na veem
prostoru najbolji efekat imaju pri koritenju metode sa oznakama. Obiljeavanje motornih
vozila, tj.stavljanje oznaka na vozilo je pogodno za istraivanje protonih, ciljnih i izvornih
saobraajnih struja. Npr.u jednom kordonu registruju se sva vozila sa slubenim oznakama i
unose u formular. Kod jaeg saobraaja npr. 500 vozila na sat, oznake se mogu snimati, tj.
memorisati na magnetnu traku. Na ovaj nain se moe prikupiti dovoljan broj informacija (uz
uvaavanje injenice da greka moe dostii i do 10%), o kompletnoj mrei saobraajnica u
smislu svrhe putovanja, polazita i cilja.

21.

Istraivanje u javnom gradskom prevozu putnika?

Istraivanja u javnom prijevozu putnika daju informacije o prijevoznikoj ponudi i kvalitetu

vonje. Na bazi ovih informacija dolazi se do podataka koji se mogu koristiti kao osnova za
unaprijeenje mjera: u ponudi kapaciteta, mrei linija i saobraajnim uredjajima. Metode
brojanja i anketiranja (propitivanja) daju informacije o: optereenjima na poprenim
presjecima, optereenjima linija, optereenjima dionica, odnosno mrea, presijecanje
optereenja stajalita i podaci i podaci o startu i cilju putovanja. U prilogu na gornjim slikama
je data stuktura uslova istraivanja javnog prijevoza.
Brojanjem se utvrdjuju podaci o broju putnika na dionicama i stajalitima. Personal za
brojanje pohranjuje podatke u formular ili mini kompjuter. Brojanje se moe izvriti na
stajalitima, u vozilima i na dionicama. Brojanje na stajalitima se vri na odredjenim
pozicijama stajalita ili na vratima saobraajnog sredstva. Broje se ulasci i izlasci putnika.
Brojanje u vozilima podrazumjeva da se broja nalazi u vozilu,pored vrata i da broji ulaske i
izlaske.
Brojanje na dionicama se moe vriti tamo gdje su brzine kretanja manje. U formular se
mogu unositi brojane vrijednosti (apsolutne), vrijednovanje sa takama npr. jedna taka 10
putnika, i procentualno (popunjenost je 20 %). Za ova brojanja dati su formulari u prilogu.
Anketiranje putnika u JGP-u moe biti izvedeno na stanicama i u vozilima. Pri
anketiranju treba voditi rauna da se jedan putnik ne anketira vie puta. Podaci koji se iz ove
vrste istraivanja mogu dobiti su duina pjeaenja do stanice, izvori i ciljevi putovanja,
ulazne i izlazne stanice presijedanja, svrha putovanja, koritenje linija, vrsta karte, kategorija
putnika itd. Pored ovih podataka mogu se prikupiti informacije i o:
-

22.

prijevoznom sredstvu JGP,

vrijeme pojave potrebe za putovanjem,
stepen zauzetosti putnikog vozila,
svrha putovanja i
frekvencija koritenja.

Analiza stanja u saobraaju i prevozu?

16

Svrha analiza stanja je da da ocjenu u kojoj mjeri postojei prevozni sistem zadovoljava u
pogledu kvaliteta prevozne usluge, kapaciteta, brzine, pouzdanosti, cijene i posljedica za
okolinu.
Postupak analize stanja zahtijeva prikupljanje i obradu znaajne koliine informacija koji se
odnose na:
- Saobraajno geografski poloaj
- Saobraajno ekonomske karakteristike podruja
- Razmjetaj aktivnosti (njena povrina)
- Karakteristike saobraajne mree
- Karakteristike kretanja stanovnitva i tereta
- Parametri kretanja stanovnitva i tereta
- Rad sistema javnog i masovnog prevoza i
- Ukupnu ocjenu stanja

Primjena modela u saobraajnom planiranju?

Modeli se koriste kao pomono sredstvo preciznije sagledavanja prevoznih zahtijeva u

uslovima promjene veeg broja pretpostavke pri planiranju.
Oni planerima omoguuju da sagledaju okolnosti razvoja koji na drugi nain nije mogue
sagledati.
Modeli se uz pomo raunara testiraju, formiraju, kaligriu i testiraju.
Danas postoji niz tehnika i softwer paketa koji omoguuju planeri da dou do povoljnih
rijeenja uz manji rizik u uloena sredstva.
Model se zasniva na injenici da se dogaaj A moe opisati dogaajem B, pod uslovom da on
sadri sutinske elemente dogaaja A.
Toje matematiki: planeri da dou do povoljnih rijeenja uz manji rizik u uloena sredstva.

Razvoj modela se odvija interativno u fazama:

Identifikacija problema
Formulisanje poetnog modela
Vrednovanje modela
Reformulisanje modela
Primjena modela
Saob.model predstavlja sliku saob.stvarnosti i kojim se predstavlja zavisnost izmeu
promjenljivih saob.

17

Vrste modela u saobraajnom planiranju?

Modeli mogu biti jednostavni i sloeni. Modele u saobraaju moemo svrstati u 3 grupe i to:
- Koncepcijski
- Matematiiki
- Fiziki
Koncepcijski odreuju strukturu prostora i koristi se u I fazi.
Matematiki model je nastanak prethodnog i matematikom obliku i fiziki i skraeni opis
stvarnog stanja.
U zavisnosti od strukture modela i podobnosti za primjenu modele moemo podijeliti na:
- Opisni, predviajui i planski model
- Odredbeni i modeli vjerovatnoe
- Analitiki i simulacijski modeli
Simulaciski modeli mogu biti statiki i dinamiki te agregatni i dezagegatni.
Simulacijski:
- Jednosmjerni i viesmjerni modeli
- Analogini, zomorfni i izomorfni modeli
- Naprijed i nazad dijelujui model
Izomorfni priblino zakljuivanje
- Zomorfni pokuaj da se izgradi modeli za odreeni pravac
- Djelujui modeli
- Primjenjive matematiki i ekonomski
Podijela na mikro i makro saobraajne modele
Saob.modeli na grupe po vrstama planiranja:
- Modeli u sektorskom planiranju
- Modeli u prostornom planiranju
- Modeli u projektnom planiranju saobraaja
- Modeli planiranja saob. u preduzeu

18