Pitanja:

1. emu treba voditi rauna pri planiranju saobraaja i prevoza

posmatrano sa ireg aspekta?
Planiranje je potrebno sprovesti tako da se efikasno iskoristi teren i da se doprinese
estetskom izgledu prostora. Ovako definisani ciljevi trebaju biti prihvaeni od saobraajne
inenjerije i transporta i trebaju biti obaveza za savremeno drutvo. Kriza energetskih
resursa i ekoloka kriza uvodi u energetski i drutveni kontekst problema i prevoz. Veoma
aktuelan je postulat boljeg iskoritenja goriva i energije kao i snienje veoma visokih
drutvenih trokova transporta u gradu. U sadanjem stvarnom trenutku veoma je jak
drutveno ekonomski pritisak na traenje efektivnih rjeenja tih problema.
2. Gdje i kada su sagraeni prvi putevi uz nauni pristup gradnj?
Prvi putevi nauno sagraeni javljaju se dolaskom Rimskog Carstva. Dovoljno je spomenuti
svjetski poznatu VIA APPIA, od Rima do Hidruntuma, iju je gradnju poeo Appius
Claudius 312. godine p.n.e.
To opravdava injenicu da Rimljanima pripada slava da su poeli sa naunim metodom
gradnje puteva. Tragove napredne tehnike ostavile su Antike kulture Amerike, kao to su
culture Asteka, Maja i Tolteka i Inka u Peruu.
3. Kada se pojavio prvi metro i u koja slijedea dva grada?
Podzemni voz (metro) pojavio se prije vie od jednog stoljea u Londonu (Engleska), 10
januara 1863. godine, koji je tada bio najnaseljeniji grad na svijetu. Kao odraz te integracije
trita, koja su proizvela brz napredak produktivnosti, nove tehnologije proizvodnje i razvoj
lokalne industrije, gradovi kao Njujork i ikago, sagradili su podzemni voz (metro) u 1867.
i 1882. godine.
4. ta je ubrzalo razvoj saobraajno-prevoznog planiranja?
Razvoj saobraajno prevoznog planiranja ubrzan je kada je otkrivena veza izmeu
namjene povrina i putovanja.
5. Od ega se sastoje kvantitativne metode u sektorskom planiranju
saobraaja?
Poslije se razvijaju kvantitativni metodi u sektorskom planiranju saobraaja, a sastoje se od:
- projekcije saobraaja na bazi regresionog modela
- projekcije saobraaja pomou kapitalnog modela privrednog razvoja
- projekcija saobraaja primjenom tranzitnih matrica.
6. Uzroci nastanka problema u saobraaju?
Dobar dio puteva i ulica motorizovane ere, projektovani su za vozila prije 50 ili 60 godina,
i u ovom razdoblju motorna vozila su toliko napredovala da su te ceste i ulice postale
zastarjele. Prije 60 godina projektovala se cesta za vozila brzine od 60 km/h i smatrala se
naprednom, sada se smatra zastarjelom brzina od 100 km/h, nasuprot razvijenim visokim
brzinama.

Nastanak problema u saobraaju moe biti uzrokovan gradskom mreom, zastarijelim

ulicama (cestama). Uske ulice postaju sve tjesnije za postojei saobraaj.
Moderno vozilo je zastarijelo ne uklapa se. Razvoj motornih vozila je uzrokovao
probleme u saobraaju.
a. Koji su osnovni faktori uticajni na probleme u saobraaju i
prevozu?
Uprkos to je u posljednje vrijeme tehnoloki napredak uspio projektovati i izgraditi sistem
puteva vie prilagoenih vozilima koja ih koriste, kao i moderni urbanizam, problemi
saobraaja u mnogo gradova jo postoje. U nastavku se navodi pet faktora koji mogu
poveati ove probleme na koje trebamo raunati pri svakom pokuaju da ih rjeimo:
1. Razliiti tipovi vozila na istim saobraajnicama
- razliite dimenzije, brzine i vuno-brzinske karakteristike
- razliita vozila
- kamioni i autobusi velike brzine
- teki kamioni male brzine, ukljuujui prikolice
- zaprena vozila, koja jo uvijek postoje u nekim zemljama
- motocikli, bicikli, itd.
2. Superponiranje motorizovanog saobraaja na neadekvatnim saobraajnicama
- relativno male promjene u planu gradova
- tijesne ulice sa velikim brojem krivina i izrazitim nagibima
- nedovoljni trotoari
- ceste koje nisu poboljavane
3. Nedostatak planiranja u saobraaju
7. ulice, ceste i mostovi koji se nastavljaju graditi prema starim specifikacijama
8. raskrsnice projektovane bez tehnikog osnova
9. skoro nikakvo predvianje parkinga
10. neprihvatljivo lokaliziranje stambenih zona u odnosu na industrijske i
komercijalne zone
4. Automobil nesmatran kao javna potreba
- nedostatak procjene vlasti o potrebi vozila unutar ekonomije prevoza
- nedostatak javne procjene openito spram vanosti motornog vozila
5. Nedostatak saradnje izmeu vlasti i korisnika
- zastarjelo zakonodavstvo i regulisanje saobraaja koji nastoje vie forsirati
korisnika nego adaptirati se potrebama korisnika
- nedostatak saobraajnog obrazovanja vozaa i pjeaka.
7. Koja rjeenja u mrei gradskih saobraajnica se mogu ponuditi?
Mogu se ponuditi tri tipa rjeenja problema u saobraaju:
a. Integralno rjeenje
b. Parcijalno rjeenje sa viim trokovima (skupo)
c. Parcijalno rjeenje sa niim trokovima (jeftino).
8. Opisati integralno rjeenje u saobraaju?
Ako je problem prouzrokovan modernim vozilom na starim cestama i ulicama, integralno
rjeenje sastoji se u izgradnji novog tipa saobraajnica koje e sluiti takvom vozilu, u
2

okviru moguih predvianja. Postoji potreba kreiranja gradova sa novim trasama, sa ulicama
odreenim za prihvatanje modernog vozila sa svim karakteristikama inherntnim njemu
samom.
9. Opisati skupo parcijalno rjeenje u saobraaju?
Ovo rjeenje je karakteristino po tome to obuhvata uvaavanje trenutno najbolje mogue
koristi sa odreenim potrebnim promjenama koje iziskuju velika ulaganja.
Kritini sluajevi, kao uske ulice, opasna raskrsnice, prirodna zakrenja, ogranieni
kapaciteti, nedostatak kontrole u saobraajnom toku, itd., mogu se rjeavati putem potrebnih
ulaganja koja su, gotovo po pravilu, vrlo visoka.
Meu mjerama koje se mogu poduzeti su: proirivanje ulica, modifikacija krunih
raskrsnica, kreiranje kanaliziranih raskrsnica, uvoenje sistema automatskog regulisanja
saobraaja pomou semafora, javnih i privatnih parkinga, itd.
10. Opisati jeftino parcijalno rjeenje u saobraaju?
Parcijalno rjeenje sa niim trokovima se sastoje u maksimalnom iskoritavanju
postojeih mogunosti, sa minimalnim materijalnim radom i maksimalnim regulisanjem
funkcioniranja saobraaja, putem tehnike ienja kao to je disciplina i edukacija
korisnika.
Ovakva rjeenja, izmeu ostalog, ukljuujuju:
- zakone i propise prilagoene potrebama saobraaja,
- potrebne mjere saobraajne edukacije
- sistem ulica sa jednosmjernim saobraajem
- prkinge i stajalita sa ogranienim vremenom
- projekat usklaivanja saobraaj saobraajnim znakovima i semaforima
- usmjeravanje saobraaja uz niske trokove
- pogodnosti za gradnju terminala i stajalita, itd.
11. Opisati metodologiju rjeavanja problema u saobraaju?
Za rjeavanje problema u mrei saobraajnica koristi se metod koji se sastoji od etiri
koraka. Na taj nain, tj. postepenim pristupom, omogueno je da se doe do loginog i
praktinog rjeenja.
To podrazumijeva:
1. Prikupljanje podataka
2. Analizu podataka
3. Konkretan i detaljan prijedlog
4. Studij ostvarenih efekata.
U prvom korak neophodno je objediniti sve potrebne informacije. U ovom sakupljanju
podataka, potrebni su konkretno: statistika, slubene informacije i djelotvoran rad.
Za analizu ovih podataka potreban je odreen broj struno osposobljenih lica koji mogu dati
njihovu realnu interpretaciju. Iz ovih analiza se izdvaja najvaniji dio rjeenja.
Nakon analize, onaj ko je zaduen za rjeenje problema, treba prezentirati projektno rjeenje
koje obuhvata tri osnovna elementa.
Konano, korisno je posmatrati tokom narednog perioda rezultate koje je imalo primijenjeno
rjeenje. Ovaj rezultat se vidi neposredno kroz statistike efikasnosti kretanja vozola i pjeaka
kao i kroz opadanje ili porast nesrea. Mogue je da mnoga rjeenja zahtijevaju reviziju i
poboljanje pa je ovaj posljednji korak od velike vanosti.

12. Na ta treba da se oslanja analiza transportnog sistema i ta pri tome

treba posebno posmatrati?
Analiza transportnog sistema treba se oslanjati na dvije slijedee osnovne premise:
1. Globalni sistem transporta jedne regije treba posmatrati kao multimodalan sistem
2. Analiza prevoznog-transportnog sistema ne moe se odvojiti od analize socijalnog,
ekonomskog i politikog sistema regije.
Prema tome, u analizi globalnog prevoznog sistema, trebaju se posmatrati:
1. Svi vidovi transporta
2. Svi elementi transportnog sistema:

osobe i robe koje e se transportovati

vozila kojima e se trnsportovati

mrea infrastrukture preko koje se kreu vozila

putnici i teret

terminali i presjedake-transferene take.

1. Sva kretanja preko sistema, ukljuujui pjeake i robne tokove bilo kojeg porijekla
do bilo kojeg odredita
2. Ukupno putovanje, od take nastanka-izvora do odredita-cilja, na sve naine i svim
sredstvima, za svaki tok posebno.
13. Opisati emu povezanosti transportnog sistema regije sa drugim
uticajnim sistemima?
Na Sl. , prikazn je odnos sa bazom u tri osnovne varijable:
Sistem transporta T
Sistem aktivnosti A, to je, uzroak socijalnih i ekonomskih aktivnosti koje se razvijaju
u regiji.
Struktura kretanja K, tj., porijeklo, odredite, pravci i obimi osoba i tereta koji se
kreu putem sistema.
3

T
1

A
2

Sl. Relacija izmeu transportnog sistema, aktivnosti i kretanja

Na dijagramu se mogu idenficirati tri klase odnosa izmeu tri varijable: relacija 1
ukazuje da kretanja K koja se prikazuju u sistemu su rezultat interakcije izmeu
transportnog sistema T i sistema aktivnost A. Relacija 2 pokazuje da tokovi K prouzrokuju
promjene u sistemu aktivnosti A na dugu stazu, preko uzorka ponuenih servisa i utroenih
sredstava u njihovom opskrbljivanju. I relacija 3 opominje da kretanja K posmatrana u
vremenu generiraju promjene transportnog sistema T, obavezujui operatore i vlast da
razvija nove transportne servise ili modificira postojee.
4

14. Nacrtati i opisati fiziku strukturu transportnog sistema?

Misija transporta se odvija putem pribavljanja mree sastavljene od slijedeih struktura
prikazanih na Sl.
VEZE - saobraajnice
TRANSPORTNE
JEDINICE

TERMINALI

Sl. Osnovna fizika struktura transportnog sistema

1. Saobraajnice (prikljuci ili sredstva)
To su oni vrsti elementi, koji povezuju terminale i po kojima se kreu transportne
jedinice. Mogu biti od dva tipa:
- Fizike veze: ceste, ulice, tranice, trake, valjci i kablovi
- Plovne veze: mora, rijeke, vazduh i svemirski prostor.

2. Transportne jedinice
To su pokretne jedinice kojima se kreu ljudi i robe. Na primjer:
Motorna vozila, vlakovi, avioni, brodovi i vozila bez motora
Kabine, trake, pumpe, pritisak i gravitacija.

3. Terminali
To su one take gdje putovanje ili tovar poinje i zavrava, ili gdje je mjesto
promjene transportne jedinice ili naina transporta. Postoje slijedei terminali:
- Veliki: aerodromi, luke, autobuski i teretni terminali, eljeznike stanice i parkinzi
u zgradama
- Mali: teretne platforme, autobuska stajalita i garae
- Neformalni: stanice na ulici i utovarne zone
- Drugi: tankovi za uskladitenje i deponije.
15. Sa kojim terminima se opisuju prevozni sistemi u saobraaju?
Svaki od sistema se dijeli na dva ili vie specifinih naina i opisuju se slijedeim
terminima:
1. Ubikacija
Stepen pristupnosti sistema, pogodnost direktnih putovanja izmeu krajnjih
taaka i pogodnost prilagoavanja razliitom saobraaju.
2. Pokretljivost
Obim saobraaja koji se moe prilagoditi sistemu (kapacitet) i brzina kojom se
moe transportovati.
5

3. Efikasnost
Odnos izmeu ukupnih trokova transporta (direktnih i indirektnih) i njegove
produktivnosti.
16. Koji podsistemi ine saobrajni sitem prema modernoj teoriji sistema,
nacrtati vertikalnui i horizontalnu strukturu sistema?
Saobraajno prevozni sistem je veoma sloen sistem sastavljen od sljedeih podsistema:
1. prema podruju poslovanja: tehnikih, tehnolokih, organizacijskih, ekonomskih i
pravnih
2. prema vrsti puta: cestovni podsistem, eljezniki podsistem, vazduni podsistem,
vodeni podsistem (morski, jezerski, rijeni, kanalski), cjevovodni podsistem,
podsistem iara, telekomunikacijski podsistem, potanski podsistem.
Vertikalna i horizontalna struktura kompletnog saobraajno prevoznog sistema se moe
predstaviti kao na Sl.

infrastruktura

infrastruktura

teret

putnici

teret

potanski

vodeni
infrastruktura

teret

zrani

putnici

infrastruktura

teret

infrastruktura

teret

Putnici

putnici

eljezniki

cestovni

tehniki

tehnoloki

organizacijski

ekonomski

pravni

Sl. Struktura saobraajno prevoznog sistema

17. Koje su specifinosti saobrajno-prevoznog sistema sa aspekta

planiranja i projektovanja u saobraaju?
Za planiranje saobraajno-transpornih sistema potrbno je imati u vidu bitna obiljeja
saobraaja i prevoza (transporta).
- Prvo bitno obiljeje je injenica da prijevozna usluga nastaje kao posljedica
premjetanja ljudi i robe. Prevozna usluga nema materijalni oblik i ne moe se
uskladititi i kasnije prodati. Vrijeme proizvodnje je identino sa vremenom
potronje.
- Drugo obiljeje je da je potranja za prijevozom izvedena potranja i da je
elastinost prevozne potranje uglavnom odreena elastinou potranje za dobrima
koja se prevoze.
- Tree obiljeje je vezano za posebnost politike cijena saobraajnih usluga. To
potvruje injenica da je esto prevozna usluga instrument politike cijena i nije
rijedak sluaj da se upotrebljava pri rjeavanju odreenih privrednih, politikih i
drugih pitanja.
- etvrto obiljeje je konkurencija izmeu pojedinih saobraajnih sistema. Ovo je
prouzrokovano razliitim tehniko-eksploatacionim karakteristikama pojedinih
sistema.
- Peto obiljeje je injenica da drutveno-ekonomski razvoj zavisi od saobraaja i
prevoza. Promjene u namjeni povrina i razmjetaju stanovnitva esto su
uzrokovane promjenama u saobraaju i prevozu, tj. u pristupanosti odreenim
povrinama.
18. Koji sistemi se mgu izdvojiti sa aspekta definisanja logike i fizike
arhitekture sistema pri planiranju u saobraaju i prevozu?
Sa aspekta planiranja saobraaja i prevoza mogue je izdvojiti osnovne sisteme:
- dionica saobraajnice (cesta, pruga, ...)
- rakrsnica i vorite,
- regulisanja i upravljanja u saobraaju i prevozu
- terminali
- nemotorizovani (pjeaki i biciklistiki) saobraaj
- ostali sistemi u saobraaju i prevozu.
Arhitektura prethodno navedenih sistema se moe posmatrati kao logika i kao fizika.
19. Objasniti pojmove fizike i logike strukture sistema u saobraaju i
prevozu?
Dionica ceste, u gradskom ili izvan gradskom podruju, je dio saobraajnice koji je
ogranien raskrsnicama voritima.
Raskrsnica predstavlja mjesto na kome se ukrta dva ili vie saobraajnih tokova ili se
najmanje jedan tok uliva u drugi odnosno izliva iz drugog. Raskrsnica predstavlja krajnju ili
poetnu taku dionice puta.
Regulisanje saobraaja se vri na dionicama saobraajnica i u raskrsnicama, te u
terminalima sa ciljem poveanja protoka saobraaja uz zadovoljavajuu bezbjednost i uticaj
na okolinu.
Terminali se mogu definisati kao objekti sa kojima se zadovoljavaju transportno
tehnoloki zahtjevi putnika robe i transportnih sredstava. Terminali se mogu podijeliti u
dvije osnovne grupe:
- terminali sa logistikim aktivnostima za putnike robe ili transportna sredstva, a u
cilju postizanja transportnog procesa, i
7

- terminali sa aktivnostima iskljuivo vezanim za transportna sredstva.

Pod nemotorizovanim saobraajem, kao nveoma bitnim obiljejem civilizacije,
podrazumijevamo: pjeaki i biciklistiki saobraaj, te kretanja invalidnih osoba.
Pored predstavljenih sistema bitnih za planiranje u oblasti saobraaja i prevoza postoji
odreen broj sistema koji treba imati u vidu pri izradi plana ili projekta u sektorskom,
prostornom saobrajnom, projektnom planiranju i planiranju u preduzeima. Osnovni
elementi tih sistema su predstavljeni u narednom dijelu.
20. Sa ime se moraju uskladiti ciljevi planiranja saobraaja?
Ciljevi planiranja moraju biti usklaeni sa:
- Strategijom ekonomskog razvoja
- Strategijom prostornog razvoja i
- Dugoronim razvojnim programom.
21. Kako se grupiu ciljevi planiranja?
Postoji vie kriterijuma po kojima se ciljevi razlikuju. Tako postoje: kratkoroni i dugoroni
ciljevi, ciljevi drutvene zajednice i saobraajni ciljevi, itd.
22. ta je projektno vozilo?
Projektno vozilo je onaj tip hipotetinog vozila ija teina, dimenzije i karakteristike
kretanja se koriste za uspostavljanje osnovnih elemenata projekta cesta (pruga), ulica i
raskrsnica takvih da one mogu zadovoljiti vozila ovoga tipa.

1. Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik?

R1

l
L

l2

l1

Sl. 1 Projektno vozilo posmatrano kao pravougaonik

B-irina vozila, L-duina vozila, l-meuosovinsko rastojanje, l1-prednji prepust, l2-zadnji
prepust, R-radijus zakretanja najisturenije take na prednjem dijelu vozila, r-unutranji
radijus zakretanja, R1-radijus zakretanja najisturenije take na zadnjem dijelu vozila
23. Opisati dionicu ceste kao element saobraajnog planiranja?
Dionica puta kao jedan od osnovnih dijelova saobraajnice zahtijeva poseban pristup pri
planiranju i projektovanju saobraajne mree. U situacionom planu, uzduni i popreni
profil kao i raspored i vrsta ukrtanja, su odreeni raunskom brzinom i vrstom
saobraajnica.
Elementi situacionog plana su: poluprenik horizontalne krivine, oblik i duina prijelaznih
krivina, preglednost u horizontalnim krivinama, prijelazne rampe i proirenja kolovoza u
horizontalnim krivinama.
8

Elementi uzdunog profila moraju biti usaglaeni sa elementima situacionog plana, a to su:
nagib nivelete i zaobljenja prijeloma nivelete.
Za gradske autoceste nagib nivelete iznosi 2,5%, izuzetno 3% za brze gradske saobraajnice
34%; za glavne gradske saobraajnice 45% i za gradske saobraajnice 56%.
Elementi poprenog profila su: kolovoz, pjeake staze, biciklistike staze, tramvajska
pruga, razdjelne trake i dr.
24. Opis i ocjena uslova saobraaja na dionici puta?
Isto kao i drugi dinamini sistemi, fiziki i statistiki mediji saobraaja, takvi kao to su
ceste, ulice, raskrsnice, terminali itd., podloni su da budu traeni i optereeni obimima
saobraaja, koji posjeduju specijalne (zauzimaju mjesto) i temporalne (troe vrijeme)
karakteristike. Vremenske distribucije obima saobraaja proizvod su stilova i naina ivota
koji ine da ljudi slijede odreene oblike putovanja utemeljene u vremenu, ostvarujui svoje
premjetanje tokom odreenih godinjih doba, u odreenim danima u sedmici, ili u
specifinim satima u toku dana.
Projektovanja jedne ceste ili ulice, izbor tipa saobraajnice/prometnice, raskrsnice, prikljuci
i servisi fundamentalno zavise od obima saobraaja ili tekuih potreba tokom jednog
intervala datog vremena, od njegove varijacije, od njegove procjene rasta i od njegove
kompozicije.
Osnovni parametri koji opisuju uslove saobraaja su uglavnom sloene prirode.
25. Postupak izraunavanja pokazatelja uslova saobraaja na dionici puta?
U osnovne pokazatelje gradsko prigradskih saobraajnica spadaju :
- prosjene putne brzine du odsjeka ili dionice
- vremenski gubici po vozilu na signalisanim raskrsnicama.
Prosjena putna brzina se rauna preko vremena vonje na segmentima saobraajnice i
zastoja na pristupu raskrsnici.
Postupak odreivanja nivoa usluge koji se odreuje propisnom brzinom je slijedei:
prvi korak: identifikacija saobraajnice (mjesto, duina)
drugi korak:
odreivanj kategorije saobraajnice i brzine slobodnog toka
trei korak:
definisanje dionice saobraajnice (svaka dionic ima jedan ili
vie segmenata, a jedan segment je rastojanje izmeu dvije signalizirane
raskrsnice)
etvrti korak:
izraunavanje vremena vonje
peti korak: izraunavanje vremenskih gubitaka na prilazu raskrsnici
esti korak:
izraunavanje prosjene putne brzina:
a) po dionici i profilu i
b) na cijeloj saobraajnici;

sedmi korak : izraunavanje nivoa usluge.

Vremenski gubici na pristupu raskrsnici se mogu izraunati prema udbeniku HCM (1985
g.),
D 1,3 d (s/voz), gdje je:
D - vremenski gubici na pristupu raskrsnici u sekundi po vozilu,
d - vremenski gubici uslijed zaustavljanja.
Osnovni podaci o saobraajnim tokovima utvruju se studijima o saobraaju.
To su:
9

prosjean godinji dnevni saobraaj (PGDS),

satna distribucija godinjeg protoka,
mjerodavni vrni asovni protok,
neravnomjernost po smjerovima pri vrnom asovnom protoku,
mjerodavno vozilo po saobraajnom toku i
uee vikend vozaa u mjerodavnom vrnom asovnom protoku.

Prosjean godinji dnevni saobraaj se rauna za svaku vrstu vozila po saobraajnim

dionicama:
PGDS = PGDSPA + PGDSBUS + PGDSLT + PGDSST + PGDSTT + PGDSAV voz/dan
LT lahka teretna vozila,
TT teka teretna,
ST srednja teka,
AV-autovoz.

10