DiYAN ET iLERi BAKAN LI G I

zi Memi Bey'in 1593'te Sisak'ta lmnden sonra buras ocaklk olarak onun
varisierine balanmt r. 1626'da e
hirde % 90'ndan fazlasn mslmanlarn oluturduu 800 civarnda hane
vard. Bu say, ehrin 1687'de Habsburglar tarafndan zaptma kadar hemen hemen deimemitir. Bu tarihten az nce buray gren Evliya elebi. ehrin ka lesinin dalk bir yerde begen ekl inde
olduunu. Hrvat ve Slavon memleketlerinin stratejik neme sahip noktasnda
yer aldn yazar.

s '1- a 'lm 'da, XIX. yzyl sonlarnda Kosova vilayetine ba l bir kaza merkezi
olarak gsterilen ehrin bu sralarda
17.000 kadar nfusu, on alt camii, iki
medresesi, bir rdiyesi ve birka sb
yan mektebi, Ortodoks ve Latinler'e mahsus kilise ve mektepleri ile han, hamam
ve 1000 kadar dkkan vard (VI , 47864787) Osmanl hakimiyetinden ayrldk
tan sonra pek gelime gsteremeyen
ehrin 1961 'de 12.077 olan nfusu bugn 16.000'i am bulunmaktadr.

XVII. yzyln son l arna doru ehrin

kontrol, Hac Paa, ibrahim Paa ve Hasan Paa adl nfuz sahibi mahalli idarecinin eline geti. Bunlardan ikincisi,
Evliya elebi ehre geldiinde kendisini
arlayan Memibeyoullar'na mensup
Sarhozade ibrahim Paa olmaldr. Dier ikisinin kimlii ise belli deildir. 1637
tarihli bir seyahatnamede, kasaba Slavonya'nn en nde gelen ahslarnn ikametgah olarak zikredilir. Bu da bir Osmanl kaynanda Diyakova'dan yanl
olarak bir eyaJet diye bahsedilmesinin
sebebi olabilir.

BA. TO, nr. 351; nr. 672 ; Evliya elebi. Seya

hatname, V, 522523; KamQs 'la 'lam, VI, 4786
4787; T. Papic - B. Valencic. Zupna erk va Svih
Svetih u Dakovu, Zagreb 1990.

ibrahim Paa ve Hasan Paa burada

ertirdikleri camilerle hret ve nfuzlarn arttrmlard. ehir merkezinde
o sralarda drt be mescid bulunmakta iken bu camiler, d kesimde 100 m.
aralkla biri kuzey tarafnda, dieri gneyde ina edilmi olup kuzeydekinin
kubbesi kurun kaplyd. Her iki paann
kona camilerinin yannda bulunmaktayd. Kuwetli ta bloklarla ina edilen
hamam bir kaplca suyunun kenarnda
yer alyordu. Kervansaray ise muhtemelen tahta malzemeden yapld iin bugne ulamamtr. Kalenin yannda bulunan caminin ilk tahrirde ad geen cami olduu anlalmaktadr. ehrin mahalli idarecisi Hac Paa'nn sa ray bu caminin yanndayd, fakat bu zat burann
banisi olarak zikredilmez. Ortaa'dan
kalma katedral kale iinde yer alyordu
ve camiye evrilmemiti. Nitekim 1666
tarihli bir maa defterinde kale iinde
cami olmad belirtilmektedir. Ayrca
1569 tarihli icmal defterinde, kale iinde
sancak beyi haslarna dahil ziraat sahas bulunduu da grlmektedir. ibrahim
Paa'ya izafe edilen kuzeydeki cami, Hr
vatistan'da bugne ulaabilen az say
daki Osmanl dini eserlerinden biridir.
Buras Osmanllar'n ayrlndan sonra kilise haline getirilmi, son zamanlarda restore edilerek karakteristik vasf
larna yeniden kavuturulmutur. Kamu-

BBLYOGRAFYA:

Iii

NENAD MOACANIN

(bk. DiN).
_j

DYANET LERi BAKANLIGI

Trkiye'de slam diniyle

ilgili ileri yrtmek,
toplumu din konusunda aydnlatmak
ve ibadet yerlerini ynetmekle
grevli kamu kuruluu.

ina

Osmanl

da

Devleti'nde din

_j

ileri, ban

eyhlislamn bulunduu meihat

mayrtlmekteydi. Ancak meihatn grev ve yetkileri, Diyanet

ileri Bakanl'nn grevlerine oranla
ok daha geni bir alan kapsyordu . Dini konularda fetva vermesi, devletin ynetimiyle ilgili temel ilke ve kanunlarn
konulmasnda sz sahibi olmas yann
da ilmiye snf tarafndan yrtlen yarg ve eitim retim grevleri de bu makama bal olup gnmzde Diyanet i
leri Bakanl , Vakflar Genel Mdrl. Adalet ve Milli Eitim bakanlklar ile
Yksek retim Kurumu arasnda paylatrlm olan hizmetlerin hemen tamam meihat bnyesinde toplanmt. Fakat XIX. yzyl balarndan ve zellikle
Tanzimat dneminden itibaren eyhlis
lamln grev ve yetki alan giderek daraltlm, daha Cumhuriyet dnemine
gelinmeden, eyhlislamla bal olarak ilmiye snfnn tekelinde bulunan
yarg, eitim retim ve vakftarla ilgili
hizmetlerin byk bir blm Adliye,
Maarif ve Evkaf nezaretlerine verilmi,
bylece eyhlislamln grev ve yetki
alan fetva ileri. medreselerdeki re
tim ve er'iyye mahkemeleriyle snrlankam tarafndan

karlan

bir kanunla (18 Cemaziyelevvel

13 351 12 Mart 191 7) btn er'i mahkemeler ve bal kurulular da Adiiye Nezareti'ne baland. Daha sonra 14 aban
1338 (3 Mays 1920) tarihli Bilumum Mehakim -i er'iyyenin Meihata iade-i irtibat Hakknda KanOn- Muvakkat ile er'i
mahkemeler tekrar meihata balan
msa da bu kanun o tarihte Byk Millet Meclisi hkmeti idaresi a ltnda bulunan blgelerde geerli olmamtr. Bu
idare dneminde Osmanl Devleti'nin son
yllardaki dini tekilat yapsnda baka
bir deiiklik yaplmam, Meihat- islamiyye'nin uhdesinde bulunan btn
hizmetler, bal bulunduu er' iyye ve
Evkaf Vekaleti'nce yrtlmtr.
3 Mart 1340 ( 1924) tarih ve 429 save Evkaf ve Erkan- Harbiy. ye-i UmOmiyye Vekaletlerinin ilgasna
Dair Kanun ile er'iyye ve Evkaf Vekaleti kaldrlarak yerine bavekalete bal
Diyanet ileri Reislii ve Evkaf Umum
Mdrl kuruldu. Bu kanunla, vekaletin grevlerinden muamelatla ilgili dini hkmlerin resmi uygulamadan kaldrlp yasama ve yrtme yetkisinin Trkiye Byk Millet Meclisi' ne ve onun
oluturduu hkmete ait olduu vurgulanm; islam dininin hukuk kurallar
(m u ame l at- nas) dnda kalan inan ve
ibadetlerle ilgili hkmlerinin yrtlmesiyle ibadet yerlerinin idaresi Diyanet
ileri Reislii'ne, vakflarn ynetimi ise
Evkaf Umum Mdrl'ne verilmitir.
er'iyye ve Evkaf Vekaleti ile baz zel
vakflar tarafndan ynetilen btn mektep ve medreseler de ayn tarihte ka
rlan 430 sayl Tevhid -i Tedrisat Kanunu ile Maarif Vekaleti'ne balanmtr.
Gnn artlar iinde alelacele karl
d anlalan 429 sayl kanun bckanl
n tekilat yapsn belirlememi, sadece Diyanet ileri reisinin bavekilin inhas zerine cumhurreisi tarafndan tayin edileceini (md. 3), kuruluun ba
vekalete bal olduunu, tekilat hakknda bir nizarnname dzenleneceini
(md. 4), lke snrlar iindeki btn cami. mescid, tekke ve zaviyelerin idaresiyle buralardaki grevlilerin tayin ve
azillerine Diyanet ileri reisinin yetkili
bulunduunu (md 5), il ve ile mftlerinin bakanla bal olduunu (md . 6)
tesbit etmitir. Ayrca er'iyye ve Evkaf
Vekaleti bnyesinde olup her birinin on
birer yesi bulunan Hey'et-i iftaiyye, Tedkl<at ve Te'lifat- islamiyye Heyeti ve
Evkaf Oras'nca yaplan hizmetleri yrtyl er' iyye

DYANET

drlmt. ittihat ve Terakki dneminde

455

DiYANET i LERi BAKAN LIGI

rnek zere sekiz

kiiden oluan

Hey'et-i
bnyesinde 1889'da te kil edilen Tedkik-i Mesahif Heyeti de Diyanet ileri Reislii ne

Mavere ku r ulmu, meih a t

balanmtr.

Osmanll a r'n

son dneminde bala

yan. dini idare tekilatnn grev ve yetkilerinin kstlanmas f aaliyeti bu dnemde de srdrld. 30 Kasm 1341 (1925)
tarih ve 677 sayl Tekke ve Zaviyeler ile
Trbelerin Seddine ve Trbedarlklar ile
Birtakm Unvaniarn Men ve lgasna Dair
Kanun gereince tekke ve zaviyelerin
kapatlmas sonucu, bu yer lerin ynetimi ve buralarda grevli eyhler ve die r
hizmetlerle ilgili yetkiler ortadan kalkt
gibi. 8 Haziran 1931 tarih ve 1827 sayl Evkaf Um um Mdrl nn 1931
Mali Senesi Bte Kanunu ile (md. 6) cami ve mescidlerin idaresi ve imam. hatip, mezzin, kayyim ve dier hizmetiilerin tayin, nakil, emeklilik ve azillerine
dair btn yetkiler Vakflar Umum Mdrl'ne devredildi. Bakanlk, bu genel mdrlkle koordineli olarak sadece cami hizmetlerinin dini ynn takiple yetkili klnd. Bylece 4081 hayrat hademesiyle yirmi alt cuma ve krs vaizi. kad rolaryla birlikte Vakflar Umum
Mdrl'ne gemi oldu. Bu durum.
23 Mart 1950 tarih ve 5634 sayl kanun
yr rle girineeye kadar srd.
Diyanet leri Bakanl ile ilgili hkmleri. 1965 tarihli 633 sayl kanuna
kadar yrrlkte kalan 429 sayl kanunda, bu ku r uluun tekilat yaps ve
kad rolar gsterilmed i i gibi 4. maddede. tekilatn grev ve almalarn dzenlemek zere ha z rlanaca belirtilen
nizarnname de karlmad. Bylece ba
kanlk, uzun ylla r bte ve barem kanunla rnda gsterilen kadro ve idari yapya gre hizmetlerini yrtmeye al
t. 1924 -1926 yllarna ait bte kanunlarnn Diyanet leri Reislii blmnde
merkez tekilat , reis, hey'et-i mave
re ve me'mrin-i merkeziyye ; tara (idare-i vilayat ) tekil a t ise mft, mft
msewidi, dersiam, mstehikkin-i rical-i ilmiyye, vaiz, haderne gibi unvanlar maa yekn olarak gsterilm i , kadro dereceleri ve saylar belirtilmemitir.
Bakanln idari yaps ve kadrolarn unvan, adet ve maa miktar , ilk olarak
1927'den itibaren bte kanunlarnda
ve 30 Mays 1929 tarih ve 1452 sayl
Devlet Memurlar Maaatnn Tevhid ve
Teadlne Dair Kanun'a ekli cetvelde
gsterilmi ; bu cetvel, sz konusu ka nunun 2. maddesi gereince 1935 yl-

456

BA KA N

BAkAN YARDI MCISI (5)

KURULU BA$KANUCil

l DIN ISLERI YKSEK l ~ ~USHAFlARI INCELEM ~~

TEFTIS KURULU

KURULU BA$KANLIGI

BASKANU(il

rl

DIN HiZMETLERi
DAiRESi BASKANUGI1

H
H

ll

HiZMETICI ~CITIM_

-1

PROGRAM GELiSTlRME

-1

-1

VAKIT HESAPlAMA
SUBE MDRLCO

DIN ECITIMI

SUBE MDRLC

SUBE MUDURLUW

SUBE MORlC

ll

IRSAD HIZMETLERi

UBE MDRLC

DIN HIZMETLERi
SUBE MORLOO

DIN EGITiM!

DAiRESI BASKANLIGI1

PE RSONEL DAIRESI
BASKANLII

ATAMA-L
SUBE MDRLOCO

J-H

ATAMAIL
~H
SUBE MDRLC

HAC ISLERI
SUBE MDRLC

UMRE ~lERI

H
H

HAC~~

UBE MDRLCO

su~ ~88:t~

-- -

MFTOLOCO 1761

IsTATisTiK
SUBE MDRLC.

DINI YAYlNLAR l
DAiRESi BA$KANLIGI

DERLEM~ v~ v~.v r.-: j

SRal YAYlNLAR
SUBE MDRlC

H YURTDISI DIN HIZMET,

SUBE MDRI.OCO

KTPHANE
SUBE MORLOO

os usKILER

SUBE MDRLC

SUBE MUDURLUCU

DN ER SERMAYE i

! LETM E MDRLOGO

17931

BILGI ISLEM MERKEZi

MDRLG

MALl lSLER

~~

DAiRE MHENDISLICI

MALZEME

DAIRE TABIPLICI

PROTOKOL BASlN VE 1
HALKLA I LiKIL E R
M00RL0GO

SAVUNMA UZMANLII 1

- -- -- -- - -- -- -- ---

MUDURLUGU
EGJrl~ M_E~~EZI

181

ILE MFTL

YURTDISl _DIN ECtri"'i]

SUBE MDRLO

SUBE MDRLCO

ARSiv SUBE MORLt.

SUBE MDRLCO

PLAN VE BTE

SUBE M DRLC~

DI$ iliSKILER

1DAiRESI BASKANUCI1

DARI VE SOSYAL~lER ~ ~ ' GENEl EVRAK VE

TASRA TE KILATI

lll

DAIRESI BASKAN LIGI

rAHsls suBE MOoORLOco

VE KORDiNASYO~
DAIRESI BASKANLICI

IDART VE MALf ILER

USE MUDURl UCiU

1ARATIRMA PlANLAMA

SUBE MUDURLUCU

J-y_ _seEC~~~py~ME. J

-- - - -

U B E MDRLC

ri

SlciL SUBE MDRLG

l~RO SUBE MDRLC

veNETIMi GELiSTIRME

HAC DAIRESI
BASKANUI

JHUKUK M0 $AVIRLiti

_j

YURTDISI TESKilATI

DiN HiZMETLERi
MSAViRLIGI 1161
ATASELiK 1221

Diya net I leri Bakan l te k il a t n gsteren sema

na kadar (2800 say l kanun k ncaya kadar) bakanln te kilat kanunu sayl
mt r. Buna gre bakanln merkez
te kilat bnyesinde Mave re ve Tedkik -i Mesahif heyetleri dnda Messesat- Diniyye, Me'mrin ve Si cil (1929'dan
itibaren Zat l e ri ) , Levazm , Tahrirat ve
Evrak olmak zere drt mdrlk bulunm a ktayd. Bu mdrlklerin ilk ikisi,
1931 yl Haziran ayndan itibaren btn
kadro ve personeliyle bir likte Vakfla r
Um um Mdrl ne devredildi. Tara
tekilat ise mftlklerden ibaret olup
bu tari hlerde byk iller dnda birok il
ve ilede sadece mft bulunuyordu.
Bakanlk , kuruluundan on bir yl
sonra, 14 Haziran 1935 tarih ve 2800
sayl Diyanet leri Reislii Tekilat ve
Vazifeleri H akknda Kanun ile ilk teki
lat kanununa kavutu . Bu kanunda te
kilatn yaps . kadro durumu, mer kez ve
tara grevlilerinin nitelikleri ve tayin

usulleri gste rilmi , grevler ise kanunun 2. maddesi ge reince dzenlenen

ve 11 Kasm 1937 tarih ve 7647 sayl
kararname ile yrrle konan Diyanet
leri Reislii Tekilatnn Vazifelerini Gsterir Nizarnname ile beli rlenm i tir . Her
il ve ile merkezinde ba kanla bal
bir mft bulunmasn hkme b a layan
ve mahallinde yap lacak mft seimi
usuln belirleyen bu kanun idari yap
da bir deiikli k getirmedi. Ancak merkez ve tara tekilat kad rolar derece.
unvan ve say olarak yeniden tesbit edildi ; merkez te kilatnn yirmi dokuz, ta
ra tekilatnn 451 olmak zere toplam
kadro says 480 oldu. Mave re Heyeti'nin ye says ise sekizden bee d
rld. S Temmuz 1939 tarih ve 3665
sayl kanunla ilk defa bir reis muavinlii kadrosu ihdas edildi.
ll. Dnya Sava ' ndan sonra Trkiye'de ok partili siyasi hayata geilmesi,

DiYAN ET LERi BASKANLIGI

eitim

vatandaiara

din ve diyanetle ilgili isteklerini hkmet ve partilere daha rahat

ulatrma imkan verdi. Cumhuriyet Halk
Partisi hkmeti, o gne kadar bu konuda takip ettii temel politikasn deitirerek 1949 ylnda imam- Hatip kurslarn ve Ankara niversitesi'ne bal ilahiyat Fakltesi'ni at. 1950 genel seimlerine birka gn kala 5634 sayl kanun
karlarak Diyanet ileri Bakanl yeniden dzenlendi. 29 Nisan 1950 tarihinde yrrle giren bu kanunla merkez tekilatndaki baz birimlerin adlar
deitirilmi, baz yeni birimler (Hayrat
Hademesi ve Yayn mdrlkleri } kurulmu, ilk defa gezici vaizlik ihdas edilmi
ve btn va izler. maal kadroya geiri imitir. Ayrca 1931 ylnda Vakflar Umum
Mdrl'ne devredilmi olan camiler
ve cami grevlileriyle ilgili yetkiler ba
kanla iade edilerek 4503 hayrat hademesi bakanlk bnyesine alnm, ky
ve kasabalarda kadrosuz olarak imamlk yapma ii de bakanlk ve mftlklerin yazl iznine balanmtr. Die r taraftan merkez ve tara tekilat kadrolar yeniden tesbit edilmi, bte kanunlarnn D ve S cetvellerinde gsterilen
hayrat hademesi ve Kur'an reticisi
kadrolar dnda merkez tekilatna elli
iki, tara tekilatma da 889 olmak zere toplam 941 kadro tahsis edilmitir.
2 Temmuz 1951 tarihinde karlan 5806
sayl kanunla da dini yayn iinde kullanlmak zere Dini Yaynlar Dner Sermayesi kurulmutur.
1960 ihtilali'nden sonra yaplan 1961
anayasas , Diyanet leri Bakanl'nn
genel idare iindeki yerini aynen muhafaza ederek zel kanunda gsterilen grevleri yerine getirecei hususunu ifade
etmitir. 22 Haziran 1965 tarih ve 633
sayl Diyanet ile ri Bakanl Kurulu
ve Grevleri Hakknda Kanun ile. daha
nceki on kanunda dank halde bulunan hkmler yrrlkten kaldrlarak
bakanlkla ilgili mevzuat tek metinde
toplanm, yeni grevler ve yeni birimler ilave edilerek tekilat gelitirilmi ve
gnn artlarna gre daha geni bir
hizmet imkan salanmtr. Bu kanunun ihtiva ettii nemli yenilikler, btn
grevler iin belli nitelik ve tahsil art
getirilmesi. Mavere ve Dini Eserleri
inceleme Kurulu yerine bakanln en
yksek karar ve danma organ olarak
yeleri seimle belirlenip bakanlar kurulu kararyla tayin edilen Din leri Yksek Kurulu'nun tekili, Tefti Kurulu.
Hukuk Mavirlii, Dini Hizmetler ve Din

yesinde

merkezlerinde lisans st sevirenim grme imkan salan

mtr.

1978 yl hac mevsiminde bakanika

deneme mahiyetinde bir hac seferi dzenlenmi, organizasyonun baarl ve
faydal grlmesi zerine 1979'da Hac
Dairesi kurulmu ve bakanlar kurulu karar ile bu tarihten sonra hac seferlerinin dzenlenmesi Diyanet leri Bakan
l na verilmitir. Ancak 1989' dan itibaren baz seyahat acentelerine de belli
bir oranda hac gtrme yetkisi tann
mtr.

Diyanet iseri Bakanl hizmet bi nalar .

Kocatepe 1 Ankara

Grevlilerini Olgunlatrma Dairesi, Personel Dairesi. Donatm Mdrl'nn

kurulmas. bucak ve ky camileri iin ihtiya karlanncaya kadar her yl 2000
imam- hatip kadrosu verilmesinin hkme balanmasdr. Kanuna bal cetvellerde bakanln kadrolar yeniden tesbit edilerek merkez tekilatma 203, ta
ra tekilatma 19.490 olmak zere toplam 19.693 kadro tahsis edilmi; bte
kanuniarna ekli D ve S cetvellerinde yer
alan 12.283 adet kadro ile bakanln
bu tarihteki kadro says 31.976'ya ula
mtr.

Daha sonra ki yllarda bakanlar kurukarar ile yeni bir birim olarak Ara
t rma Plan ve Program Bte Bama
virlii ( 97 }. Dini Hizmetler ve Din Grevlilerini Olgunlatrma Dairesi bnyesinde D Hizmetler Mdrl ( 971} ve
Hac leri Mdrl ( 1976} kurulmu,
1978 ylnda Aratrma Plan ve Program
Bte Bamavirlii. Aratrma ve Planlama Dairesi'ne dntrlm, Dini Hizmetler ve Din Grevlilerini Olgunlatr
ma Dairesi, Din Hizmetleri Dairesi ve 01gunlatrma Dairesi adyla ikiye ayrlm,
ayrca yeni bir birim olarak Koordinasyon ve Deerlendirme Dairesi ile Yurtd Din Hizmetleri Mavirlii kadrolar
ihdas edilerek yurt d tekilat kurullu

mutur .

Bakanln ilk eitim merkezi Bolu'da alm ( 1973}. bunu srasyla Ankara. istanbul (Haseki). Elaz (Harput). Antalya, Kastamonu. Manisa, Konya ve Bolu (Akakoca) eitim merkezleri takip
etmitir. Bunlardan istanbul ve Konya

1965 tarih ve 633 sayl kanun, 1982

ve 2088 sayl kanunlarla iki defa dei
tirilmitir. Bunlardan 24 Mart 1977 tarih ve 2088 sayl kanunla, yeter sayda
imam- Hatip Lisesi mezunu talip bulunmad iin vekaleten greve alnan yaklak 12.000 ilkokul mezunu imam- hatip asalete geirilmi, bylece 633 sayl
kanunun ngrd nitelik prensibi zedelenmitir. 26 Nisan 1976 tarih ve 1982
sayl kanunla yurt d tekilat kurulmas. hac ilerinin dzenlenmesi. il disiplin kurullarnn tekili, din hizmetleri
snfnn da dier memurlar gibi Me'mrin Muhakemat Hakknda Kanun hkm lerine tabi olmas gibi nemli yenilikler getirilmise de bu kanun, Anayasa Mahkemesi' nin 18 Aralk 1979 tarih
ve E: 79125- K: 79146 sayl kararyla
usul ynnden iptal edilmi , meydana
gelen kanun boluunu doldurmak zere hazrlanan tasarlar henz kanunla
mamtr 1 994 y l balar} Bakanln
u andaki organik ve fonksiyonel yaps.
18 Temmuz 1984 tarih ve 190 sayl kanun hkmnde kararname eki kadro
cetveline ve 3046 sayl Bakanlklarn Kurulu ve Grevleri Hakknda Kanun'a gre dzenlenmi bulunmaktadr. 1982
anayasas Diyanet leri Bakanl'nn
mevcut konumunu muhafaza etmi, zel
kanunla gsterilen grevleri "laiklik ilkesi dorultusunda , btn siyasi gr
ve dnlerin dnda kalarak ve miiJete dayanma ve btnlemeyi ama
edinerek" yerine getireceini belirtmi
tir (md 136}
Diyanet leri Bakanl bugn merkez. tara ve yurt d tekilatlarndan
olumaktadr. Merkez tekilat bakanlk
makamnn yan sra ana hizmet birimleri, danma ve denetim birimleriyle yardmc birimlerden meydana gelir. Ba
kanlk makam Diyanet ileri bakan ile
be bakan yardmcsndan oluur. Ba

kan

tekilatn

btn

almalarn

dzen-

457

DiYANET iLERi BASKANLIGI

!emek. yrtmek ve denetlemekle grev- lidir. Bakan yardmclar ise bakan tarafndan verilen grevleri yaparlar. Ba
kanln ana hizmet birimleri unlardr:
1. Din leri Yksek Kurulu. Bakanln
en yksek karar ve danma organdr.
Kurul bakan, bakan vekili, on drt ye
ve eitli uzmanlardan oluur. Bakanl
n ana hizmet politikasn tesbit eder,
dini sorular cevaplandrr, dini konularda inceleme ve aratrmalar yapar, ba
kanika yaymlanacak yazl, sesli ve grntl yaynlarn nerine karar verir. z.
Mushaflar nceleme Kurulu. eitli kii ve
kurulularca bastrlacak olan mushaflar inceleyerek hatasz basmlarn sa
lar. 3. Din Hizmetleri Dairesi. rad Hizmetleri, Din Hizmetleri ve Vakit Hesaplama ube mdrlklerinden oluan bu
daire, toplumu din konusunda aydnlat
makla ilgili hizmetleri yrtr. Karneri
aybalarn, dini gnleri ve namaz vakitlerini belirler. Gerektiinde kble tesbitlerini yapar. 4. Din Eitimi Dairesi. Kur'an
kurslarnn ve eitim merkezlerinin a
l, eitim retim, denetim ve ynetimiyle ilgili ileri yrtr. Din Eitimi
(Kur'an kurslar), Hizmetii Eitim ve
Program Gelitirme ube mdrlklerinden oluur. S. Hac Dairesi. Hac le
ri, Umre leri ve Hac Eitimi ve Rehberlik ube mdrlklerinden teekkl
eder. Hacca ve umreye gidecekterin bu
seyahatlerle ilgili her trl muamelelerini planlar ve yrtr. 6. Dini Yaynlar
Dairesi. Derleme ve Yayn, Sreli Yayn
lar ve Ktphane ube mdrlklerinden meydana gelen bu daire bakanln
yazl, sesli ve grntl yaym ilerini
yrtr. Ayrca dini yaynlar derler ve
bakanlk ktphanesini ynetir. 7. D
likiler Dairesi. D likiler, Yurtd Din
Hizmetleri ve Yurtd Din Eitimi u
be mdrlklerinden oluur. Bakanl
n yurt d temaslarn ve yurt dnda
ki vatanda ve soydalara gtrlecek
din hizmetleriyle ilgili ileri yrtr. Ba
kanlk hizmetleri konusunda inceleme
ve temasta bulunmak zere lkemize
gelen yabanc kii ve heyetiere rehber- lik eder.
Danma ve denetim birimleri: 1. Tefti Kurulu. Kurul bakan, mfetti ve
mfetti yardmclarndan meydana gelir. Z. Hukuk Mavirlii. 3. Aratrma, Planlama ve Koordinasyon Dairesi. Ynetimi
Gelitirme, istatistik, Plan ve Bte u
be mdrlklerinden oluur.
Bakanla bal yardmc birimler de
unlardr: 1. Personel Dairesi. Atama, Kad458

ro, Sicil, Tahsis, Disiplin ve Deerlendir

me ube mdrlklerinden oluur. z. da
ri ve Mali iler Dairesi. da rf ve Sosyal
ler, Mail iler, Malzeme, Genel Evrak ve
Ariv ube mdrlkleriyle Daire Tabiplii ve Daire Mhendislii'nden meydana gelir. 3. Dner Sermaye letme Mdrl . Bakanlk yaynlarnn basm, yaym, yapm, datm, tantm ve satn
salar. 4. Bilgi lem Merkezi Mdrl.
S. Protokol, Basn ve Halkla likiler Mdrl. 6. Savunma Uzmanl.
Tara tekilat il ve ile mftlkleriyle eitim merkezlerinden ibarettir.
Tara tekilatnda yetmi alt il ve 839
ile mfts, 1401 vaiz, 194 cezaevi vaizi, 62.567 imam-hatip, 10.546 mezzin- kayyim, 5848 Kur'an kursu reti
cisi mftlklere bal olarak grev yapmaktadr. Mft yardmcs, mdr,
retmen, mftlk murakb, bro personeli ve yardmc personelle birlikte tara
tekilatnn toplam kadro says 87.1 85 tir (1993)
Yurt d tekilat, ii yurttalarn ve
mslman soydalarn youn olarak bulunduu Bat lkeleriyle Orta Asya Trk
cumhuriyetierindeki bykelilik ve ba
konsolosluklar nezdinde din hizmetleri
mavirlik ve ateeliklerinden oluur.
Halen 157 srekli yurt d grevli kadrosu bulunmaktadr. Ayrca yurt dnda
ki vatandalar tarafndan alan camilerde geici olarak grevlendiritmi SOO'den fazla grevli mevcuttur.
Diyanet leri Bakanl'nn yrtt kamu hizmetleri u ekilde sralana
bilir: a) Fetva Hizmetleri. Dini konularla
ilgili olarak yurt ii ve yurt dndan eitli kii ve kuru l ularca sorulan hususlar merkezde Din leri Yksek Kurulu,
tarada ise il ve ile mftlkleri tarafndan cevaplandrlmaktadr. b) rad ve
Tebli Hizmetleri. Yurt iinde Din Hizmetleri Dairesi, yurt dnda D likiler Dairesi'nce planlanmakta olup yurt iinde
mft, vaiz ve cami grevlileri, yurt d
nda mavir, atee ve dier din grevlileri tarafndan yrtlmektedir. Bu hizmetler vaaz, hutbe, konferans, seminer, kurs, panel vb. yollarla yaplmakta
dr. c) ibadet ve Cami Hizmetleri. mamet,
hitabet, ezan, ikamet, mukabele, dini
gn ve gecelerde mevlid okunnas ve
zel program dzenlenmesi, cemaatin
din konusunda aydnlatlmas, isteyenlere Kur'an- Kerim ve ilmihal bilgilerinin retilmesi yannda camiierin bak
m gibi ilerdir. Bu hizmetler imam- hatiplerle mezzin - kayyimler tarafndan

yrtlmektedir. Trkiye'de 1992 yl sonu itibariyle 68.203 cami vardr. Bu sayya her yl yaklak 1500 cami eklenmektedir. d) Eitim Hizmetleri. Din Ei
timi Dairesi'nce yrtlmekte olan bu
hizmetler eitim merkezleriyle Kur'an
kurslarnda gerekletirilmektedir. Ei

tim merkezlerinde grevliler hizmet ncesi ve hizmet ii eitimi grmektedir.

ki devreli olan Kur'an kurslarnn ilk devresinde Kur'an' yznden okuma ve gerekli ilmihal bilgileri retilmekte, ikinci
devresinde ise isteyenlere hafzlk yaptrlmaktadr. 1992 yl itibariyle Kur'an
kursu adedi 5614 olup renci says
162.473'tr. e) Yayn Hizmetleri. Toplumu din konusunda aydnlatmak zere
yazl, sesli ve grntl yaymlar yapl
maktadr. Halen Diyanet Aylk Dergi,
Diyanet ocuk Dergisi ve Diyanet Dergisi adl sreli yaynlar gerekletirilmek
tedir. Kitap olarak bastrlan ve ilmi eserler, edebi eserler, kaynak eserler, meslek kitaplar, halk kitaplar ve ocuk kitaplar serilerinden oluan yaynlarn says 1992 yl sonu itibariyle 328'e ula
mtr.

Diyanet leri Bakanl, 1924 ylndan

itibaren fiilen, 1961 (md 154) ve 1982
(md. 136) anayasalar ile de anayasa gerei olarak genel idare iinde yer alan
bir kurulutur. Bu kurulua genel idare
iinde yer verilmesi, bir taraftan devletin dine mdahale ettii, dier taraftan
devlet btesinden din hizmetleri iin
harcama yaplmasnn laiklik ilkesiyle
badamad ileri srlerek eletiril
mitir. Nitekim 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu'nun deiik 36. maddesindeki din hizmetleri snfyla ilgili
hkmlerin ve 633 sayl kanunun, anayasann laiklik ilkesine aykr olduu iddias ile iptali iin Anayasa Mahkemesi'nde dava alm, bu iddia yksek mahkeme tarafndan, "Diyanet leri Bakan
l'nn dini bir tekilat deil genel idare
iinde yer alm idari bir tekilat olduu, bakanln anayasada yer almasnn
ve mensuplarnn memur sayilarak maalarnn bteden karlanmasnn devletin din ilerini yrtt anlamna gelmedii, dinin devlete denetiminin yrtlmesinin, din ilerinde alacak kiilerin yetenekli ekilde yetitiriterek dini taassubun nlenmesi ve dinin toplum
iin manevi bir disiplin olmasnn salan
mas gibi lke koullarnn zorunlu kl
d ihtiyalara uygun bir zm yolu bulmak amacn tad " gerekeleriyle red dedilmitir (15 Haziran 1972 tarih ve 14.216

Trkiye Diva net isieri Ba ka n l hizmet bi n a l a rn n da l m n gst eren harita !1993!

G R C

uarbn

Zonguldak

Aipin

~ [ill[l]

.:lli1lliliJJ

Kastamonu

Samsun

alli;[lli[!][ij[]
Sakarya

diii'lin::w:m

~ lllil wlil

lfill,@ [jj][)[]
Bolu

lfi':ili riu:m

l@: [lli]

an UI~ w

liiD IRJUJ(ij[)

Yozgat

2)'

Erzincan
Llli: @J w

liiil lliJUJ[ij

oegizli

d~u:m

illht:ill

l1Jiili lli][i][) Burdur

lsp.frt'a

aray

fim [ill[ill(ij

Nev~ehir

Konya

fill n:J wffi)

GillOOUJ

Antal;:<

<.D

oSiirt

rnak o

~'iili

el .:@;ITlTIITJ[iJ2

tlli}, [!QJ[jj] ~

[!Q]u::fr,
s

R
E

:::;::
)>

/(

\(J

-""

Bat,;nan

cmw Liili0 wm

anlurfa

Hata'

/l

an

1@:, [iii][!][)

&rciwEI

~ Adana

illih

,J

Diyar'a'klr.
amw:: m

6iii:::cfuw

Kahraman rg ara

tiillllillw

Karaman

lf'iH @ Q:::m~

Adyaman

QilllliJ

flil iJJ [!]

Malatya .

Qill [ill[JJ

. Nide

~ riliill::J
Q

li'

Bitlis e

1i.9::lillw illh r:illw

\')

M.i'
an rrm::u 8.ili
[JJ

Kayseri

Aydn

~ l:ill"c:UmEI

6iliw

Bingl

Afyon

Llill fu:m

Ar

oErzurum

i!lli [ill [TI(ij

Sivas~

~ WJ [!](ij

Bayburt
"llli:: [ill[!]

illlll:ill

Ktahya 0
.@ n:JIJJ(ij [)

Uak

6.

Knkkale

ANKARA

all! lilll ffi:m

0 Es kiehir

.1ID ::ill u:::m

Gmhane

o Tokat

Bilecik
Bal ~esir

~ [ill][ill[I]

dM [ill IT][)

"illhllil

orum

an k

~r~-

Ordu ~
Giresun

Amasya

ant:illw

Qlli l}j]

dill:.l:ill!El[ii[)

ize
Liii [ill[!][ij
~[ill [ill(ij

IO iL DZEYi CAM i SAYISI

1 E
O KAPASiTESi 20- 100 OLAN KUR 'AN KUR SU SAYISI
O KAPASiTESi 101'DEN FAZLA KU R' AN KURSU SAYISI
[i] iL MFTL K SiTESi
[J BLGE YATILI KUR 'AN KURSU
lli] EGiTiM MER KEZi

V)'

,m

2!1.

(lJ

)>
<./)

;;<;

)>

z
,g(

DiYANET iLERi BAKANLIGI

sayl Resmf Gazete'de yaymlanan

E: 1970/
53 - K: 197 1/ 76 say l karar). Gerekedeki, "bakanlk mensupla rnn memur say l arak maalarnn bteden kar l an
mas devletin din ilerini yrtt anlamna gelmedii" ile "dinin devlete denetiminin yrtlmesi" ifadeleri arasn
daki eliki akt r ve bu son ifadeyle,
devletin din ilerine mdahale etmek
ve dini denetim altnda bulundurmak
istedii ortaya konmaktad r.
Evkaf ve er'iyye Vekaleti'ni ka l dra
rak Diyanet leri Reislii ' nin kuruluu
nu sa l ayan 429 sayl kanunla din ve
devlet i l eri birbirinden ayrlmsa da
Diyanet leri btn tekilat ve personeliyle birlikte hkmetin emrine verilmi, bylece laiklik ilkesiyle badama
yan "devlete bal din" sistemi kurulmutu r. Uzun ylla r uygulama da bu ynde olm u , genel idare iine alnd halde yeterli bte ve kadro verilmedii ,
ayrca mevzuat dzenlenmedii iin ba
kanln hizmet ve faaliyetleri sn rl kal mtr. Nitekim ezan, ikamet, tekbir ve
sala n n Trke olarak icras devlet emriyle salanm , 2 Haziran 1941 de kabul edilen 4055 sayl Tr k Ceza Kanunu'nun Baz Maddelerini De i tiren Kanun ile 526. maddenin ikinci fkrasna
ilave edilen, "Arapa ezan ve karnet okuyanlar, aya kadar hafif hapis veya on
liradan iki yz liraya kadar hafif para
cezasyla cezalandrlrla r " hkm, 17
Haziran 1950 tarihine kadar yrrlkte
kalmtr. Ayrca bakanlk 1950'li y ll ara
kadar yayn ve ira d faaliyetlerini, 429
sayl kanunun s n ri andrd dar ereve iinde yrtmeye mecbur olm u tur.
Bugn Diyanet leri Bakanl' n n
devlet bnyesinde yer almas n n ve genel bteden din hizmetleri iin harcama yap l masnn laiklik ilkesiyle bada
mad n ileri srenler bulunduu gibi,
siyasi iktida rn emrindeki bir tekilatn
din konusunda gvenilir olamayacan ,
bu sebeple din i l erinin cemaatlere b
raklmasnn gerekli olduunu syleyenler de vard r. Bunun yannda, din hizmetlerinin uyum iinde yrtlmesinin
ancak dzenli bir tekilatla mmkn olabilece i grn benimseyen ounluk
ise bakanln, siyasi iktidarlarn hemen her dnemde karlalan bas k ve
mdahalelerini bertaraf edecek ve ondan beklenen hizmetleri en iyi ekilde
yerine getirebilecek tarzda -tedricen de
olsa- ilmi, idari ve mali zerklie kavu
tu rulmasn istemektedir. Nitekim 633
460

sayl Diyanet leri Bakanl Kurulu ve

Grevleri Hakknda Kanun'un 19. maddesi uyarnca, 1-5 Kas m 1993 tarihleri
arasnda Ankara' da toplanan 1. Din Q
ras 'nda Diyanet leri Bakanl ' nn stats konusu geni ekilde tartlm ,
gerekli kanuni dzenlemeler yaplarak
bu kurul uun Yksek retim Kurulu
Bakanl, Trkiye Radyo ve Televizyon
Kurumu Genel Mdrl vb. kurulu
lar gibi devlet bnyesi iinde zerk bir
yapya kavuturulmas ve Diyanet leri
bakannn seimle belirlenmesi gr
ben i msenm i tir. ura ayrca bu kuruluu n idari bakmdan hkmet yerine do
rudan cumhu rbakanl makamna ba
l olmasn istemitir.

Devlet dzeni iindeki yerinin

tart l

mas bir yana, Diyanet leri Bakanl

kuruluundan bugne kadar gerek Trkiye iinde mslman halka, gerekse
zellikle 1 960 ' l y llardan sonra yurt d
n d aki mslman Trk top lu mla rn a
imkanlar lsnde din hizmeti vermeye alm ; cami hizmetlerini bir disiplin iinde yrt meyi, baz dini gruplarn
daha ok siyasi temellere dayal iddiala rnn aksine, toplumu din konusunda
temsil etmeyi baarmt r. Laiklikle daha ok badaacak bir stat deiikli
i n in bu kuruluu umulan etkinliine ka vuturacan sylemek mmkndr.

B BLYOGRAFYA :
Diyanet leri Bakanl Ar ivi, Mave re He
yeti Kararlar; Ali Fuad Bagil. Din ve Laiklik,
stanbul 1962, s. 186192; G. Jaschke, Yeni
Trkiye'de islamlk (tre Hayrullah rs), Anka
ra 1973, s. 39-68; Nail Aslanpay, Diyanet leri
Bakanl, Ankara 1973; Iber Ortayl, Trki
ye dare Tarihi, Ankara 1979, s. 147-149, 165;
Nihat Aytrk v.dr., Diyanet leri Bakanl
Tekilat Tarihesi (1924 1987), Ankara 1987;
a.mlf.ler, "Diyanet leri Bakanl Tarihesi", Diyanet Dergisi, XXV /1 , Ankara 1989, s.
33-66; Diyanet ileri Bakanl Biyorafik
Tekilat Albm, Ankara 1989; Harndi Mert,
"Diyanet leri Bakanl'nn Trkiye'nin Manevi Hayatndaki Yeri, Resmi Stat ve Fonksiyonu" , Din retimi ve Din Hizmetleri Se
mineri (Tebli ve Tartmalar), Ankara 1991 , s.
413-435; H. Hseyin Ceylan, Cumhuriyet D
neminde Din Devlet likileri, stanbul 1991 ;
Diyanet leri Balcanl 1991 Yl statistik/e
ri, Ankara 1992; Ramazan Boyacolu, Hilafet
ten Diyanete (doktora tezi , 1992), A Sosyal
Bilimler Enstits ; Davut Dursun, Siyasi idari
Sistemle ilikiler Asndan Din Brokrasisi,
istanbul 1992, s. 175216; Bahri Savc , "Diyanet leri Tekilatnn Gelimeleri" , SBFD,
XXII/3 (1967), s. 85102; Ethem Ruhi Fl al,
"Diyanet leri Bakanl'nn Eitim ve Yayn Hedefleri", Diyanet Dergisi, XXV / 1, Anka
ra 1989, s. 91- 95; tar B. Tarhan l , "Laik Trkiye Devletinde Diyanet leri Bakanl",
Bilgi ve Hikmet, sy. 1, istanbul 1993, s. 96 -11 3;
Eb'I-Uia Mardin, "Kad", iA, VI, 45-46.

liJ

DYANET VAKFI
(Trkiye Diyanet Vakf)

DiYANET iLERi BASKANLARI

Mehmet Rifat Breki

M. erefettin Yaltkaya
Ahmet Ha md i Akseki
Eyp Sabri Hayr l olu
mer Nasuhi Bi lmen
Hasan Hsn Erdem
Mehmet Tevf ik Gereker
brahim Bedrettin Elmal
Ali R za Hakses
Ltfi Doan !vekili
Ltfi Doan IDr.l
Sleyman Ate
Tayyar Altku l a
Mustafa Said Yazcolu
Mehmet Nuri Y l maz

Baama

Ay r l

ta rihi

tarihi

04.04 .1924
14.01.1942
29 .04.1947
12.04.1951
29.06.1960
06 .04.1961
15.1 0.1964
17.12.1 965
25.10.1966
15.01 .1968
26 081972
28.07.1976
09 .02 .1978
17 061987
02.01.1992

05.03 .1941
23.04.1947
09.01 .1951
10.06 .1960
06.04.1961
13.10.1964
16.12 .1 965
25.10.1966
15.01 .1968
25 .08.1972
26071976
07 .02 .1978
10.11.1986
02 011992

lgrevdel

Diyanet leri bakanldr nda n ilk

grevde iken vefat etmi, Tayyar Alt
kula kendi isteiyle emekli olmu , Ankara niversitesi'nden izinli olarak ba
kanlk grevini yrten Mustafa Said
Yazcolu asli grevine iade edilmi, dierleri ise emekliye sevkedilerek veya
baka grevlere nakledilerek grevden
alnmtr.

RFAN Y cEL

Diyanet leri Bakanl'nn

verdii hizmetleri
desteklemek amacyla
1975 yln da kurulan vakf.

_j

Osmanllar'n son dneminde ve Trkiye Byk Millet Meclisi hkmeti zam annda din ve vakf hizmetleri er'iy
ye ve Evkaf Nezareti'ne bal idi. Ayn
tekilat iinde yer aldkla rndan vakflar
din hizmetlerine mali destek salar, dini messeseler de hayr maksatl vakf
l arn kuru lmasn ve halkn bunlara ba yapmasn tevik ederdi. Cumhuriyet dneminde din ve vakf hizmetlerinin birbirinden ayrlmas vakflarn gelimesini olumsuz ynde etkilemi , ayr
ca Diyanet leri Bakanl'nn vakfla
rn mali desteinden mahrum kalmas
na sebep olmutu r. Devlet btesinden
ayr l an tahsisat ise yetersiz kalm, bir
va kfn aracl olmadan devlet daireleri
ba kabul edemedii iin hay r sever
ha lkn maddi desteinin salanmas konusunda da bir bo l uk meydana gelmi
tir. Bu boluu doldurmak zere 22 Haziran 1965 tarih ve 633 sayl Diyanet
leri Bakanl Kurulu ve Grevleri Hak-