Journal of Yasar University 2011 23(6) 3645-3659

POSTMODERN SYLEM VE POPLER KLTR KAVRAMININ SEMANTK DNM

POSTMODERN DISCOURSE AND THE SEMANTIC TRANSFORMATION OF THE CONCEPT OF
POPULAR CULTURE
Gven SELUKa
ZET
Birbirinden ayr iki tarihsel dnem olarak nitelenen modernite ve postmodernite arasndaki krlma
noktas, 1970li yllardr. Gerekten de sanatsal estetik ve kltr zerine tartmalardan, toplumla ilgili kuramsal
zmlemelere ve bilim felsefesindeki paradigma dnmlerine kadar olduka geni bir alan kapsayan
postmodernizm tartmalar, 20. yzyln son eyreinde ortaya km bulunmaktadr. Bu srete karmza
kan bir baka olgu ise, popler kltrn semantik erevesindeki dnmdr. Yine 1970lerle birlikte, kitle
kltr kavramnn bilinli bir ekilde terk edilerek, yerine popler kltr kavramnn kullanlmaya baland
grlmektedir. nceleri halkn yarats ve halka ait olan kltr, halkn kendi kltr anlamlarna gelen popler
kltr, postmodernist dnmle birlikte anlam kaymasna urayarak kitle kltrne zde bir hale gelmitir.
Anahtar Szckler: Popler Kltr, Postmodernizm, Politik Ekonomik Dnm
ABSTRACT
The breakpoint between modernity and postmodernity -which are defined as distinct historical periodsis the 1970s. Indeed, the debates on postmodernism -which comprise a rather wide area from the discussions
on aesthetic and culture to the theoretical analyses on society and to the paradigm shift in epistemologyemerged in the last quarter of the 20th Century. Another phenomenon encountered in this process is the
transformation in the semantic framework of the concept of popular culture. Again with the 1970s, it is seen
that the concept of mass culture is consciously forsaken, and the concept of popular culture is being used
instead of it. Previously popular culture had the meanings such as; the culture which is the creation of the
(common) people - the culture which belongs to people - the peoples own culture. But with the postmodern
era, it became identical to mass culture by a semantic transformation.
Keywords: Popular Culture, Postmodernism, Politic Economic Transformation

Bu alma, Anadolu niversitesi, letiim Bilimleri Fakltesi, II. Ulusal letiim rencileri Sempozyumu, 17-18 Kasm 2005 iin hazrlanan
Popler Kltr Kavramndaki Anlam Kaymas ve Egemen Popler Kltrn Postmodern Karakteri balkl bildirinin gzden geirilmi ve
belli noktalarda eklemeler yaplarak alm halidir.
a
r. Gr. Dr., Yaar niversitesi, letiim Fakltesi, Radyo, Televizyon ve Sinema Blm. guven.selcuk@yasar.edu.tr

Kavramlar ve terimler zaman ierisinde eitli anlam deiiklikleri, kaymalar yaayabilir. rnein bir
kavramn iki yz yl nceki anlam ile bugnk anlam birbirinden farkl olabilir. Bu anlam deiiklii bazen
kendiliinden olabilirken (dardan bir etki olmadan spontane bir biimde), bazen de bu anlam kaymas bilinli
olarak ve belli amalar dorultusunda yaplr. Siyaset bilimi literatrnn sol ve sa kavramlar burada basit
ve konuya yakn bir rnek olarak verilebilir. Bilindii gibi bu kavramlar ilk olarak Fransz Devrimi srasnda
olumutur. O dnemde parlamentonun sol kanadna yeniliki burjuvazinin, sa kanadna ise muhafazakr
aristokrasinin oturmu olmas, bu iki snfn bu tarihi iki sfat yklenmesine neden olmutur. Sanayi devrimi ile
birlikte fabrikalarda kitlesel retime geilip de yepyeni bir snf (ii snf) doana kadar da sol kavram bir
nceki yeni snf olan burjuvaziyi anlatagelmitir. 18. yzyln son eyreinde oluan bu iki kavram, ii snfnn
oluup, 19. yzyln zellikle ikinci yarsndan itibaren iyice glenmesiyle nemli bir kayma geirmi ve bugnk
anlaya ulalmtr. Bugn gelinen noktada o dnemin ilericisi konumundaki burjuvazi, yelpazenin solunda
deil sanda yer alr ve stelik artk ilerici deil, tutucu ve muhafazakrdr. Yelpazenin solunda ise artk ii snf
vardr ve bugn yenilik isteyenler onlardr.
Tarihin her dneminde, mevcut durumun (statkonun) deimesini isteyen yeniliki bir kesim ve
karsnda statkonun varlndan honut, yenilie kapal ve doal olarak elindeki gc yitirmek istemeyen dier
bir kesim olagelmitir. Bu tarihi gerek, popler kltr iin de geerlidir. Kltr alannda verilen savam da bu
anlamda bir egemenlik mcadelesidir. Kapitalist ekonomi dzeni bugn elindekileri muhafaza etmek, sahip
olduu gc yitirmemek iin yeniliki yapsn terk etmitir ve doal olarak varolan dzenin devam ve sreklilii
iin bir mcadele vermektedir. Popler kltr de bugnk koullarda kapitalizmin elinde nemli bir silahtr;
daha dorusu nemli bir silah haline getirilmitir.
Buradan hareketle tekrar kavramlar zerindeki anlam kaymas ve deiikliklerine dnlecek olursa, bu
silah haline getirilme durumu da aklk kazanm olur. Ancak popler kltrdeki anlam kaymasndan nce, ie
salt popler kavram zerindeki anlam kay(drl)masndan balamak gerekir.
Popler ve Popler Kltr Kavramlarnn Semantik Dnm
Popler kavram bugn kullanlan ekliyle halk tarafndan beenilen, tutulan, sevilen; halkn tercih
ettii anlamndadr. Oysa popler kavramnn tarihsel kkenine inildiinde bunun byle olmad grlr.
Poplerin bugn yaygn bir ekilde kullanlan anlam kapitalizmin yn vermesiyle oluturulmu, onun tercih
ettii anlamdr. Kkeni kitle retimine dayanan ve kitlesel bir biimde retilen kitle kltrnn yetersiz kald
alanlarda, onun boluunu doldurmak iin popler kavramnn ve sonrasnda popler kltrn anlam
arptlmtr.
Raymond Williamsn belirttii zere ilk balarda popler szc, Latincede halka ait anlamndaki
popularis kelimesinden gelen hukuki ve siyasal bir terimdir. rnein 16. yzylda popler hkmet ifadesi,
btn halk tarafndan kurulan ve srdrlen bir siyasal sistemi ifade etmektedir (Williams, 1981: 198). Ancak
Siegelaub (1983), ngilizcedeki tanm ve dilbilimsel kayna ge ortaadaki halka ait anlamndan gelmekte
olan bu popler kavramnn, sivil toplumun ortaya k ve burjuva demokrasilerinin ykseliiyle yakndan
ilikili olarak, bugnk hkim kullanm olan insanlarn ou tarafndan sevilen ve tercih edilen anlamna
doru bir evrim geirdiini belirtmektedir. Siegelauba gre, bugn siyasal olarak seim srelerinde ifadesini
bulan popler egemenlie dayal bir meruluk talebiyle birlikte belirli bir popler fikri, hkim program ve
eylemlerin onaylanmasnn bir damgas olarak, gerek bir mitoloji haline gelmitir (Aktaran; zbek, 1994: 81).
Dntrlm anlamyla popler sfat, siyasal alanda egemen politikalarn ve uygulamalarn
kabuln salar ve bu balamda merulatrc bir ilev grr. Kamuoyu kavram, egemen politikalarn
merulatrma aracdr. Ne var ki, halkoyunun tarihine bakldnda, halkoyunun kendisi de burjuva
egemenliinin desteklenmesindeki aktif sreten, zaman iinde, pasifize olarak bir sessiz ounlua ve zellikle
20. yzylda tketim ynelimli destee dnmtr.
Dolaysyla bu deiime uramadan nce, popler kavram halka ait, halkn olan anlamnda
kullanlmaktayd ve bu dorultuda popler kltr de, halkn kltr ya da halka ait olan kltr anlamlarna
1
gelmekteydi. Eski haliyle halk/folk kltrne yakn duran popler kltr, ura(tl)d deiim sonucu bugn
kitle kltrne zde hale gelmitir.
1

Bu konuda bkz. (Lull, 2001: 103; Erdoan, 1999: 23; Erdoan, 2001: 66-67, 71).

3879

G. SELUK / Journal of Yaar University 2011 21(6) 3878-3889

rfan Erdoan, popler kltrn bu eski tanmnn 1970lerin sonlarna kadar nemli lde geerli
olduunu, ancak bugn gelinen noktada popler kltrn, halkn yarats olan bir kltr, halkn kltr
anlamndan ok, kitle retim endstrileri tarafndan retilen rnlerin yaygn kullanm anlamna geldiini
belirtmektedir. Kavramn anlam zerindeki mcadele, kapitalizm lehine dnme uramtr. Kavramdaki
aitlik, kapitalist pazar mekanizmasna gemitir. Bylece popler kltr, bir zamanlar ait olduu yerinden
edilerek, pazarda retilen ve satlan dier tm mallar gibi, ticari bakmdan retilen, pazarlanan ve satlan bir
kltr biimine sokulmutur (Erdoan, 2001: 72).
Bu dnm kendiliinden ve tesadf olarak olumamtr. Burjuva demokrasilerinin ykselmesi ve
bu demokrasilerin popler seim zgrlne dayanan meruluk iddias ve bunun siyasal alandaki ifadesi olan
seim sreciyle yan yana olumutur. Bylece popler ve poplerlik, ynetim politikalar, etkinlik ve
uygulamalarnn merulatrc kabul damgas vurulmutur. Poplerin bu egemen kullanl farkl alanlara tand
ve yeni anlamlar yklenerek egemen sistem iin yaygn bir dayanak ve bilin ynetimi rolleri stlendi:... Popler
TV program, popler film yldz, popler sporcu, popler popu, popler politikac, popler mzik, popler
restoran, pop kltr ve popler olma gibi anlamlandrmalarla tercih edilen meruluklar yaratld. (Erdoan,
2001: 66).
Bu merulatrma ilevi yannda bilinli ve sistemli bir ekilde kitle kltr kavram terkedilmi, bu
kavramn zellikleri dorudan popler kltr kavramna yklenmitir. Gerekten de, zellikle 1970lerin sonu ve
1980lerle birlikte, egemen ideoloji tarafndan kitle kltr yerine popler kltr kavramnn tercih edildii ve
kullanld grlr. Bu kavramsal tercihin belli nedenleri vardr. Zaman ierisinde, kapitalist pazar ekonomisinin
rettii kitle kltr kavram, yaplan kapsaml ve nitelikli eletirilerle birlikte negatif bir anlam yklenmitir.
Kitle kltr kavramnn bu olumsuzlanmasnda Frankfurt Okulu bata olmak zere birok akmn ve yazarn
byk etkileri olmutur. Popler kavramnn bugnk popler anlamyla sylenecek olursa, kitle kltr
poplerliini yitirmitir. Ayrca kitle kltrnn dar olan ierii de geniletilmek istenmitir. Bylece yeni bir
kavrama ihtiya duyuldu. Bu yeni kavram dil, sanat, edebiyat, mzik, elence, dinlenme etkinliklerini
kapsayacak bir biimde toplumsal ve bireysel yaamn tmn iine almal, insan hayatnn tamamn kontrol
etmeliydi. Bylece zaten daha nceden anlamsal kaymaya uratlm olan popler kavramna ynelme oldu.
Popler kavram yeni anlamyla halkn beendii, tercih ettii manasnda olduu iin yukarda belirtilen
merulatrc ilevi de bnyesinde barndrmaktayd. Dolaysyla popler kltr kavram ortaya atld. Bu yeni
kavram kitle kltr kavramndan daha geni ve kapsayc, ideolojik ilev bakmndan daha rafine, merulatrc
yn ok daha kuvvetli ve daha poplerdi.
David Shumway, egemen konumlandrmada, popler kltrn merulatrc ilevlerinin n plana
karldna dikkat eker ve bu egemen konumlandrmada popler kltrn kitle kltrne stn tutulduunu
belirtir. Popler kltr, kitle kltryle hemen hemen ayn yaptlar ve etkinlikleri adlandrr, ancak onlar
tamamen farkl bir biimde niteler. Shumwaye gre popler; materyallerine olumlu bir deer veren bir terim
iken, kitle kltr, hemen hemen her zaman olumsuz bir yargy ima eder. Popler kltr savunucularnn
popler kltre olumlu ve demokratik bir anlam ykleyerek, onu merulatrma abalar; yksek kltre
atfedilen mitsel, tinsel, akn deerleri popler kltre yanstarak, popler kltr gklere karmaktadr.
Bylece bu strateji, popler kltrn yksek kltr gibi ayn soylu amalara hizmet ettiini gstermeye alr ve
bu sayede popler kltrdeki olumsuz, zararl ve ykc taraf gizlenir (Shumway, 1999: 375-381).
rfan Erdoan ve Korkmaz Alemdar da, 1994 ylnda birlikte kaleme aldklar Popler Kltr ve letiim
adl almalarnda, kitle kltr yerine popler kltr kavramnn kullanmnn yaygn hale gelmesinin bilinli bir
tercih olduundan sz ederler ve bundaki amacn, terimi dar ve negatif anlamndan kartp; daha geni bir
erevede sanat, dil, mzik, yani ksaca toplumdaki ve evdeki tm dinlenme etkinliklerinin eklenmesi
olduunu ileri srerler. Yazarlara gre bu durum zellikle son on, yirmi yldan beri yaanmaktadr (Alemdar ve
Erdoan, 1994: 128).
Asl nemli olan nokta da burasdr. nk sz konusu zaman dilimi ayn zamanda postmodernizmin bir
sylem olarak ykselie getii, etki alann genilettii ve younlukla tartld bir dnemdir, yani -iddia
edildii zere- modernite ve postmodernite arasndaki krlma andr. 1970li yllar kapitalizmin son byk
krizine sahne olmutur ve bu kriz kapsaml bir yeniden yaplanma ile atlatlmaya allmaktadr. Bu yeniden
yaplanmann retim biimi ve genel olarak birikim rejimindeki yansmas ise Fordizmden post-Fordizme
geitir. Moderniteden postmoderniteye ve Fordist birikim rejiminden post-Fordist birikim rejimine geile,
kltr alanndaki almalarda kitle kltr kavramnn terkedilip yerine popler kltr kavramnn kullanlmaya

3880

balamas hemen hemen ayn tarihlerde yaanan deiimlerdir. Ayrca Fordist retim yntemleriyle kitle
kltr rnleri, buna benzer bir ekilde post-Fordist retim yntemleri ve mantyla egemen popler kltr
rnleri arasnda dolaysz balantlar ve benzerlikler de bulunmaktadr.
Kukusuz popler kltr, yeni bir kavram deildir. Yukarda da belirtildii zere kavramn eski kullanm
alan, halk/folk kltrne yakn bir konumdadr ve halkn kendi yarats olan bir kltre iaret eder. Popler
kltr kavram, bugnk egemen kullanm biimiyle ve bugn iaret ettii eylere benzer olgular ifade etmek
iin, daha nceleri de (postmodern dnmden nce) kullanlmtr. Ancak bu kullanm biimlerinin tekil
olarak ele alnd unutulmamaldr. Kavramn bugnk egemen kullanm biimine kavumas, byk bir
yaygnlk kazanmas ve akademik evrelerde de tmel olarak kullanlmaya balanmas 1970lerden, yani
postmodern dnmden sonra olmutur.
Micheal Real, popler medya ve kltr zerine spesifik kltrel almalarn, zellikle ngilterede
Stuart Hallla birlikte 1980lerde, Amerikada ise James Careyle 1970lerde baladn belirtir (Real, 1999: 326346). Popler kltr zerine spesifik aratrmalarn asl olarak 1970lerden sonra balamas ve yine akademik
evrelerde bugnk anlamyla kullanmnn postmodernizm tartmalaryla ayn dneme denk gelmesi,
kukusuz bilim adamlarnn, yazarlarn, dnrlerin bilinli bir maniplasyonu olarak dnlemez. Ancak
burada asl nemli olan ey, popler kltr kavramn bugnk anlamnn, ok ak bir biimde kapitalizmin (kitle
kltr yerine) tercih ettii anlam olduudur. Bu noktada popler kltr zerinde olduka belirgin bir ideolojik
mcadele gze arpar.
Popler Kltrn Postmodern Karakteri
2

Postmodernizm, Fredric Jamesonun tabiriyle ge kapitalizmin kltrel mantn oluturur. Popler

kltr de ge kapitalizmin bu kltrel mantyla uyum iindedir. Egemen popler kltr, postmodernizm iinde
anlamn bulur. Postmodernizm, popler kltr evreler, popler kltr ise ona ikindir. Postmodernizm,
gnmzdeki kapitalizmin kltrel erevesini oluturmas balamnda genelleyici bir kavramdr. Oysa bugnk
3
popler kltr, postmodernist kltrn gndelik yaama ilikin olan ticari yn ve bir tr tketim kltrdr.
Postmodern szcnn etimolojisinde belirleyici olan post szcdr ve bu szck ngilizce,
Franszca gibi dillerde sonras anlamna gelmektedir. Buna gre postmodern de, modern olarak tanmlanan
bir aamadan sonra gelen yeni bir aamadr. Buna bal olarak neredeyse tm postmodern yazar ve dnrler
iin eski olandan bir kopu ve bir toplumsal deiim vardr.
Steven Best ve Douglas Kellnern The Postmodern Turn isimli kitaplarnn ilk blm, postlar a
(the time of the posts) baln tar. Yazarlarn da belirttikleri zere pek ok dnr, bir postlar anda
yaamakta olduumuzu ileri srmektedir. Sanayi sonrasclk (postindustrialism), post-Fordizm, post-Marksizm,
posthmanizm, tarih sonras (posthistory) ve postmodernizm; sz konusu postlar ann, onlarca kuram
arasnda ilk akla gelenlerdir. Post szc, nceki verili durumun yerini yeni bir aamann almas anlamnda
tarihsel bir ardklk ifade eder ve bu nedenle ilk bata dnemletirici bir terim olarak ilev grr. Post
sylemi, baz durumlarda, eski olann geip gitmesi ve yeni olann gelii anlamnda, bir kopu ya da krlma
dncesi ile balantldr (Best ve Kellner, 1997: 3).
Aslnda postmodernizm, ne herhangi bir kuram ne de bir ilkeler btndr. Yine postmodernizme zg
bir metodoloji de sz konusu deildir. Bu nedenle postmodernizmin tanmn yapmak ya da alan ile ilgili
herhangi bir ereve izmek pek kolay deildir. Ancak, postmodern zmleme ya da yaklamlar iin en
2

Jameson ge kapitalizm kavramn Ernest Mandelin ayn isimli kitabndan (2008) dn almaktadr. Ge Kapitalizmde Mandel, 18.
yzyl sonlarndaki orijinal -ve esas- sanayi devriminden bu yana, kapitalist retim tarznn meydana getirdii genel teknolojik devrimi
u ekilde sralar: 1) 1848den beri makine yapm buharl motorun sanayide genellemesi, 2) 1890 sonrasnda elektrikli ve iten yanmal
motorlarn kullanmnn genellemesi ve 3) 1940 sonrasnda makinelerin elektronik aygtlar vastasyla kontrolnn genellemesi ve ayn
zamanda nkleer enerjinin kullanmnn giderek yaygnlamas (Mandel, 2008: 163-167). Jamesonun da belirttii zere bu
dnemselletirme Mandelin kitabndaki genel tezin altn izmektedir. Bu dorultuda kapitalizmin tarihinde her biri bir nceki aama
zerinde diyalektik bir genilemeye tekabl eden moment sz konusudur. Bunlar da srasyla 1) piyasa kapitalizmi, 2) tekelci kapitalizm
ya da emperyalizm aamas ve nihayet 3) iinde bulunduumuz dnemdir (Jameson, 1990: 93; 1991: 35). Dolaysyla Jamesona gre
postmodernizm, ite tam da bu son aamaya denk gelmektedir.
3

Postmodernizm ve tketim kltr kavramlar ile bu iki kavram arasndaki ilikiyi btncl bir biimde ele alan temel bir alma iin bkz.
(Featherstone, 1996).

3881

G. SELUK / Journal of Yaar University 2011 21(6) 3878-3889

azndan ortak bir noktadan sz edilebilir. Postmodernizm, genel olarak modernizmin, modernizmin temel
kavramlarndan biri olan rasyonelliin ve bilim felsefesinin (epistemolojinin) yadsnmas olarak dnlebilir. Bir
baka deyile postmodernizm, olumsuzlukla tanmlanabilmektedir. Bununla beraber, bu ortak izginin dnda
postmodern sylemin farkl, hatta kart zmlemeler ierdii aktr. rnein baz dnrler, postmodern
kavramn bir zgrletirme sreci, yeni toplumsal oluumlar, yeni tr siyasi kimlikler yaklam ile zde bir
erevede ele almaktadr. Bunun tam tersi olarak, umutsuzluu ve toplumsal aresizlii yanstan bir yorumlama
yaklam olarak da kullanlabilmektedir. Bu ereve iinde, postmodernizmi bir kuram ya da kuramlar btn
olarak tanmlamak pek mmkn grnmemektedir. Bu nedenle postmodernizmi, iinde farkl eilim ve
yaklamlarn yer ald, snrlar belli olmayan bir alan olarak dnmek gerekir (aylan, 2002: 28, 29).
Bugn kullanlan anlamyla postmodern sylem; eski aamaya zg her eyin bittiini, kuram, ideoloji,
insancllk ya da avangard gibi kltrel deer ya da kavramlarn son bulduunu ne srmektedir. nsan ve
topluma ynelik her trl dzenleme nerisi de, bireyin zgrln kstlayaca gerekesi ile
reddedilmektedir. Bu dorultuda postmodern sylem, meta anlatlar byk hikyeler olarak tanmlad,
toplum yaamna ilikin tm sistemleri ve fikirleri (aydnlanma dncesi, sosyalizm, Marksizm gibi) de yadsr
(aylan, 2002: 41).
Postmodern dncenin iinde sakl olan siyasal anlam; -zellikle maddi ilerleme, sosyal reform ve
toplumsal olarak planlanm hedeflere ulama dorultusunda brokratik aralarn uygulanmas gibi konulara
yapt vurguyla- aydnlanma projesinin tarihsel adan sona ermi olduudur. Denis McQuail bu dorultuda
postmodernizmi; hzl bir toplumsal deime, sanayileme, fabrika sistemi, brokratik rgtlenme biimleri ve
kitlesel siyasal hareketlerle karakterize olan modern dnemin bir ge aamas olarak nitelemektedir. Bu
anlamda postmodernizm terimi, kronolojik ve kavramsal adan modernizmden ak bir kopua iaret
4
etmektedir. zetle sylenecek olursa, postmodern dnrlere gre rasyonel ve dorusal (linear) modern a
sona ermekte, artk toplumla ilgili gvenilir ve byk lekli dzenleyici fikirler -ya da dier bir deyile
ideolojiler- ve sabit kltrel deerler bulunmamaktadr. Deneyim ve gereklik ise, aldatc ve geicidir (McQuail,
2005: 131-133).
Tm bunlarn yan sra, iinde bulunduumuz ve postmodern olarak adlandrlan dnemde, sistemin
kendi isel elikilerinin giderek byd grlmektedir. Kapitalizmin bu yeni aamasnda, belirgin bir snf
yapsnn kalmad, toplumun homojenletii ve giderek snfsz bir topluma doru yol alnd iddia edilmesine
ramen, gerekte snfsal kartlklarn ve eitsizliklerin ortadan kalkmak yerine mtemadiyen keskinletii de,
gzle grnen bir olgudur. Yeniden yaplanmann temel sylemlerinden biri olan kreselleme, dnyann
giderek kresel bir kye dnt, ulus devletin ilerliini yitirdii, lkeler arasndaki snrlarn giderek
geirgenletii savlar zerinde temellenmektedir. Ancak bunlar, gerekte var olan durumun zerini rtmeye;
snflar, lkeler, blgeler ve ktalar arasndaki eitsizlikleri gizlemeye; sermayenin tm dnyada serbest
dolamn salamaya ve yine sermayenin bizatihi kendisinin uluslararas bir aktr kimliine kavuarak ulus
devletin yerini almasna ynelik dzenlemelerdir.
Grld -ve aada grlecei- gibi postmodern sylem, estetik-sanat-kltr tartmalarndan
5
toplum dzenine ve pratiine, yine toplumla ilgili kuramsal zmlemelere ve epistemolojiye kadar ok geni
bir alanda ortaya kan tartmalar ve yeni yaklamlar iermektedir. Kukusuz byle bir almann snrllklar
4

Bu konu olduka tartmal olduu iin, u noktada bir parantez amak yerinde olacaktr. Yukarda birka kez deinildii zere, kimi
kuramclar asndan postmodern dnemde modern olandan radikal bir kopu vardr. Ne var ki, olduka salam temellere dayanan kart
grlerden de mebzul miktarda bulunabilir. rnein Habermas (1990), bizatihi modernliin kendisini henz tamamlanmam bir proje
olarak grrken; David Harvey (2004: 116), modernizmin engin tarihi ile postmodernizm denen akm arasnda, farkllktan ok bir sreklilik
olduu sonucuna varmakta ve postmodernizmi, modernizmin barnda tikel bir kriz olarak deerlendirmenin kendisine daha anlaml
grndn belirtmektedir. Zira Harveye gre (2004: 189), 1973ten beri kapitalizmin yzeyinde ya da d grnnde belli bir deiim
yaanmasna karn, kapitalist birikimin altta yatan temel mant ve kriz eilimleri herhangi bir biimde deimemitir, hala ayndr. Yine
George Ritzere gre -yukarda anlan- Jamesonun Postmodernism, or The Cultural Logic of Late Capitalism (Postmodernizm ya da Ge
Kapitalizmin Kltrel Mant) adl daha sonra bir kitap halini alan makalesi, modernite ile postmodernite arasnda hibir ayr dnem
olmad zerine yaplan tartmalardan en iyi bilineni ve etkilisidir. Ritzere gre bu balk, Fredric Jamesonun, u anda ge aamasnda
olan kapitalizmin bugnn dnyasna hlihazrda egemen olduu eklindeki Marksist yaklamn ok ak bir biimde ortaya koymaktadr.
Ne var ki kapitalizm, artk yeni bir kltrel mantk -postmodernizm- gelitirmitir. Dier bir deyile sylenecek olursa, kltrel mant
deimi olmasna ramen, temel ekonomik yaps, kapitalizmin erken biimleriyle tutarldr, yani hala moderndir. stelik Ritzere gre
kapitalizm, kendini korumak amacyla kltrel bir sistem oluturma gibi, eski hilelerine de ayn ekilde devam etmektedir. Dolaysyla
George Ritzer de, gnmzn postmodern toplumunun, modern atasndan belli alardan nemli lde farkl olmasna ramen; bu ikisi
arasnda kuku gtrmeyecek biimde byk bir srekliliin de mevcut olduunu syler (Ritzer, 1998: 225-226, 231).
5
Postmodern toplum teorileri hakknda bkz. (Smart, 2000: 317-366; Kellner, 2000: 367-404).

3882

ierisinde tm bu alanlara deinme olana bulunmamaktadr. O nedenle bu noktada konunun dier vehelerini
bir yana brakp, postmodernizm olgusuna salt kltrel adan odaklanmak ve popler kltrle bantsn
6
ortaya koymak gerekmektedir.
Kltrel adan postmodernizm; gelip geici, anlk, yzeysel ve akldan ok hislere seslenen kltr
formlarn destekler. McQuail, toplumsal deerlerin ve popler kltrn gerek anlamda bir deiiminden g
aldn belirttii postmodernizmin; kltrel adan deiken, istikrarsz, mantksz ve hedonist olduunu ileri
srmekte, te yandan ticarilemi popler kltrn de, ok ak bir biimde postmodernist eler barndrdn
sylemektedir. Yine postmodernizmin kltrel estetii ierisinde gelenein reddi, anlk elence, nostalji, pasti,
kolaj, deikenlik ve tutarszlk gibi unsurlar bulunmaktadr. Televizyon, reklamclk ve popler mzik, bugnn
egemen sanatlar haline gelmitir. Kukusuz postmodern ethos, nceki kltrel perspektiflere nazaran,
piyasayla ok daha ili dl ve ticarete ok daha fazla elverilidir. Gnmzdeki reklam formlar -zellikle de
televizyondakiler-, yukarda bahsedilen kltrel zelliklerin pek ounu kendi iinde sergilemektedir (McQuail,
2005: 131-133).
George Ritzer, Fredric Jamesonun postmodern toplum imgesinin be temel unsurundan bahseder
ve bunlar kendi almasnn temel kavram olan toplumun McDonaldlatrlmas olgusuyla ilikilendirir (bkz.
1998: 226-232). Kukusuz Ritzerin zerinde durduu bu be e, ayn zamanda postmodern kltre de
ilikindir ve McDonaldlatrmann tesinde, gnmzn popler kltr olgusuyla da balantlar aka ortaya
konabilir. Doal olarak Jameson ncelikle, postmodernite ile ge kapitalizm arasnda bir ba kurar. Bu balant
rastlantsal deildir; postmodernizm, ge kapitalizmin kltrel mantn simgeler ve bu dorultuda
oluturulmutur. Halkn kendi yarats olan kltrden, ok kii tarafndan beenilen, sevilen ve tutulan
kltre doru dntrlm anlamyla popler kltr ile ge kapitalizm arasndaki bant aikrdr.
Kapitalizmin daha erken dnemlerinde popler kltr, halkn kendi otantik kltrn anlatan bir kavram iken,
7
ge kapitalist dnemde kitle kltr tarafndan kuatlm ve postmodern bir karaktere sahip olmutur.
kinci olarak Jamesonda postmodern toplum, yzeysellikle karakterize edilir ve bu toplumun kltrel
rnleriyle temel anlamlar arasnda derin bir balant bulunmamaktadr. Andy Warholun o ok bilinen
Campbell orba kutular resmi, bu yzeysellik durumuna iyi bir rnek olarak verilebilir. Zira gerekten de bu
resim, orba kutularnn kusursuz temsillerinden baka bir ey deildir, yani o derece yzeyseldir. Ritzerin
postmodern kuramla zdelemi kilit bir terimle ifade ettii zere bu resim, insanlarn orijinal ile kopyay
8
birbirinden ayramad bir simulacrumdur. Bir simulacrum ayn zamanda kopyann kopyasdr. Warholun da
bu tabloyu kutularn kendilerinden deil, resimlerinden yapt sylenir. Bu balamda simulacrum, yzeysel bir
eydir (Ritzer, 1998: 226-227). Jamesonun bu yzeysellii anlatmak iin verdii dier bir rnek ise, Van Goghun
kyl pabularn resmeden nl tablosuyla, Andy Warholun Elmas Tozu Pabular (Diamond Dust Shoes) isimli
tablosu arasnda yapt karlatrmadr. Jamesona gre yksek modernist an ile postmodernist an
arasndaki fark, bir bakma Van Goghun pabularyla Warholun pabular arasndaki fark gibidir. Bu iki tablo ya
da dnem arasndaki farklarn en aikr da, Jamesonun ifadesiyle yeni bir dzlk (flatness) ya da sln
(depthlessness), kelimenin gerek anlamyla sylenecek olursa yeni bir tr yzeyselliin (superficiality) ortaya
km olmasdr (Jameson, 1990: 65-71; 1991: 6-9).
Halkn otantik kltr anlamndaki popler kltrn, kukusuz bu yzeysellikle bir ilikisi yoktur. Ancak
bugnn popler kltr ise, tam da Jamesonun bahsettii trden bir yzeysellikle karakterizedir. Hatta
denebilir ki, yzeysellik, popler kltrn mottosudur. rnein pop yldzlaryla hayranlar arasndaki ilikinin
sl, kendi bana popler kltrdeki yzeyselliin bir gstereni saylabilir. Ya da szgelimi Sergei Eisensteinn
Potemkin Zrhls filmine kyasla bir ada popler kltr rn olarak Quentin Tarantinonun -aslnda yine
postmodern sinemann rneklerinden saylan- Pulp Fictionna ya da Kill Billine bakldnda, popler kltrdeki
yzeysellik hali daha iyi kavranabilir. Zira Tarantinonun burada anlan iki filmi -ki aslnda popler kltr iinde
rnekler istenildii sayda oaltlabilir-, getirdikleri slupsal yeniliklere ramen, toplumsal ya da siyasal adan
herhangi bir eletiri getirmezler ve zne bakldnda gerekten de bir ey sylemezler. Bilhassa Pulp
Fictiondaki ana karakterler arasndaki diyaloglar, yzeysellik asndan esiz birer rnektir.
6

Popler kltr ve postmodernizm arasndaki iliki iin ayrca bkz. (Connor, 2001: 270-293, Docker, 1997).
ethos: deer ve inanlar sistemi
7
Popler kltrn kitle kltr tarafndan kuatlmas hakknda bkz. (Oskay, 2001).
8
Simulacrum szlk anlam olarak; hayal ve taklidi ifade eder. Jean Baudrillardn simulacrum, simlasyon ve nc simlakra a olarak
adlandrd postmodernlik hakknda bkz. (Baudrillard, 1998).

3883

G. SELUK / Journal of Yaar University 2011 21(6) 3878-3889

nc olarak Jameson, postmoderniteyi duygu ya da etkinin azalmasyla karakterize etmekte ve

Warholun neredeyse bir fotoraf etkisi veren nl Marilyn Monroe resmiyle, Edvard Munchun lk
tablosunu karlatrmaktadr. Klasik bir modernist resim olarak tanmlanabilecek Munchun tablosunda
resmedilen insan imgesi; umutsuzluk, yabanclama yalnzlk ya da derin bir bunalm gibi duygular aa
vururken, Warholun Marilyn Monroe tablosunda ise hemen hibir gerek duygu ifadesi bulunmamaktadr
(Ritzer, 2008: 227). Popler kltr asndan benzer bir karlatrma mzik alannda yaplabilir. Klasik mzikte
ge romantik dnemin byk bestecisi Tchaikovskynin lmnden ksa bir sre nce bitirdii altnc
senfonisindeki ya da klasik dnemden romantik dneme geiin temel figr olan Beethovenin Ay
Sonatndaki duygu younluu dnldnde; 1970lerden balayarak 2000lere uzanan elektronik ya da
tekno mzikteki tekdzelik, hissizlik ve soukluk, Jamesonun szn ettii etkinin azalmas ya da hislerin
snmesi olgusunun popler kltrdeki karldr. Gerekten de bu tr mzikte dinleyicinin hislenmesi,
genellikle ald uyuturucunun; iine girdii fori (euphoria) ise, ald uyarcnn miktarna dorudan
endekslidir.
Drdnc e Jamesona gre, postmodern dnyada tarihselliin kaybolmasdr. Gemi ve bugn
ayrlmaz bir biimde i ie gemitir. Gnmz insannda gemi, bugn ve gelecek arasnda herhangi bir ayrm
yapamama hali, bireysel dzeyde bir tr izofreni olarak kendini ortaya koyar. Postmodern birey iin olaylarn
bir btnl yoktur, aksine para paradr ve srekliliini kaybetmitir. Jameson, bu gemii bilememe
halinin; gemiin btn biimlerine ynelik rastgele bir yamyamla ve postmodernistlerin pasti adn
verdii kavramn yaratlmasna yol atn ifade eder. Ritzere gre bu pastiin en iyi rnei ise; gemii, bugn
ve gelecei birbirine kartrp, adeta bir orbaya eviren Disney Dnyasdr. stelik bu tr yerlere giden
ziyaretiler de, zamann geiiyle ilgili bir duygudan bamsz olma eilimindedirler ve sistemi dizayn edenler de,
bu durumu yaratmak iin bilhassa aba sarf ederler. Her ikisinde de gzle grnr yerlerde saat
bulunmamasyla dikkat eken alveri merkezleri ve Las Vegas kumarhaneleri, zamann adeta durduu yerlere
verilebilecek belki de en iyi rneklerdir (Ritzer, 1998: 228, 229). Disney Dnyas, byk alveri merkezleri ya da
tm ltsyla -ve sadece kumarhaneleriyle deil- bir btn olarak Las Vegas gibi yerlerin, szgelimi popler
kltr dendiinde zihninizde canlanan ilk on mekn neresidir? eklindeki bir soruya verilecek yantlar arasnda
ilk sralarda yer almas olduka muhtemeldir. Gerekten de popler kltrde tarihsellik unsuru yoktur. Gndelik
yaamn kltr olarak gemi ve gelecekten bamszdr, sadece bugne ilikindir.
Beinci ve son olarak ise Jameson, postmodern toplumla yeni bir teknolojinin balantl olduunu ileri
srer. zellikle televizyon ve bilgisayar gibi yeniden-retim yapan teknolojilerin (re-productive technologies) ve
elektronik medyann egemenliinden bahseden Jameson, bu yeni teknolojilerin otomobil montaj band gibi
artk eskimi bulunan retken teknolojilerin yerini aldn belirtir. Sanayi devriminin heyecan verici
teknolojilerinin aksine, bu yeni teknolojiler, varolan btn imgeleri dzletirir ve ayn zamanda birbirinden ayrt
edilemeyecek bir hale getirir. Postmodern dnemdeki bu ie patlayan (implosive) teknolojiler, modern
dnemdeki da patlayan (explosive) teknolojilere kyasla, phesiz ok daha farkl kltrel rnler yaratmtr
(Ritzer, 1998:230). Jameson ve Ritzerin izinden giderek sylenecek olursa, bugnn popler kltr, varln
tam da bu yeniden-retim yapan ve ie doru patlayan teknolojilere borludur. nk bu yeni teknolojiler, yani
televizyon, internet, elektronik ve dijital medya, vb.; halkn yarats olan popler kltrn deil, ama kitle
kltr tarafndan kuatlan gnmz popler kltrnn yayld balca mecralardr.
Tm bunlarn tesinde, postmodern dnemde srlemi ve standartlam birey yerine kiilii,
karakteri, tutumlar ve tercihleri farkllam bireyler ortaya kmtr. Popler kltr de bireylerin bu ynne
vurgu yapar, farklla ve bireysellemeye nem verir. Postmodernizm ve popler kltrn bu zellikleri, postFordist retim biimi ve mantnda altyapsn bulur. nk Fordizm trde mallarn seri ve kitlesel retimine
dayanrken post-Fordizm, rn farkllamas yksek, farkl tketici tercihlerine ynelik kk deste retimine
dayaldr. Ksa zamanda deien tketici tercihlerine, yine ok daha ksa zaman dilimlerinde yant verilebilmesini
salayan post-Fordist retim sisteminin esnek yaps, dijital teknolojinin ve bilgisayarlarn retim srelerine
dhil olmasyla mmkn olabilmitir. Fordist dnemin tek tip rn retmeye ynelik rijit teknolojik
dzenlemeleri yerine, post-Fordist dnemin farkl trde rnler retmeye dnk esnek teknolojileri,
postmodern dnemde farkllam bireylerin taleplerine daha hzl bir biimde yant verilebilmesini salamtr.
Bu adan bakldnda popler kltr ise, teknolojinin salad olanaklarla retim srecinde srekli artmakta
olan devir hzn, tketim cephesinde de arttrmaya ynelik -zira burada bir art olmad srece, ilkindeki art
da anlamszdr- bir enstrman ilevi grmektedir.

pasti: eitli yaptlar taklit edip hicvederek yaplan mzik paras ya da resim.

3884

Postmodernizm tekilie ve farkl alt kimliklere vurgu yapar. rnein kadn hareketi, ecinseller,
siyahlar, blgesel zerklik savunucular, dinsel gruplar, vb. postmodern dncenin temel beslenme
kaynaklardr. Postmodernizm, tm bu gruplar adna tekletirilmi ortak bir sesle konuan modernizme kar, bu
gruplarn kendi isimleriyle, kendi sesleriyle konumalarn ve merulatrlmalarn savunur. Postmodernizmin bu
oulcu ve szde zgrletirici tavr, popler kltrde de bulunur. Bugn herhangi bir gazete-dergi bayisine
bakldnda; genellikle birka byk medya grubu bnyesinde baslan ve her yaa, her cinsiyete, eitli kiisel
zevklere ynelik ynla dergi bulunur. rnein kadnlar, popler kltrn de ok zerinde durduu gruplardan
9
biridir. Bu bayilerde en ok kadnlara ynelik dergiler gze arpar. Erkei elde etmenin on altn kural, yine
erkein sevdiinden ya da kadn aldattndan emin olmak iin eitli testler, doru makyaj teknikleri, hangi
giysilerin o mevsim n planda olduu, kusursuz bir vcuda sahip olmak iin hangi egzersizlerin yaplmas
gerektii, hangi nlnn hangi nlyle ne zaman, nerede, ne yapt gibi konular, bu dergilerde bkmadan
usanmadan her sayda farkl biimlerde yerlerini alrlar. Yalnz kadnlara ynelik baslan bu popler kltr
dergileri, kadnlarn zgrln ve bamszln dile getirdii iddiasndadr ama gerekte kadnlar
olabildiince aalayarak kleletirir; kadnlara deil, kadn kimliini ve cinselliini tam anlamyla
metalatrarak piyasaya hizmet eder.
Postmodernizm, yeni bir estetik ve sanat anlay olarak modern sanattan ayrlr. Bir sanat akm olarak
modernizm, 19. yzyln sonlarndan 1960lara kadar grsel sanatlardan (resim, heykel, vb.), edebiyata ve
mzie kadar btn sanat dallarna egemen olan bir estetik ve sanat anlaydr. Sanatta postmodernizm
tartmalar 1960l yllarda zellikle New York sanat evrelerinde modern sanat ve estetik anlayna kar bir
tepki ve eletiri olarak gndeme gelmitir. Hemen hemen ayn yllarda doan ve byk bir hzla yaygnlaan bir
sanat akm da, popler kltrn beslendii ana damarlardan biri olan pop-art (popler sanat)tr. Pop-artta da
modernizme ve modernist sanat anlayna bir tepki sz konusudur ve bu adan ele alndnda yeni bir sanat
slubu olarak pop-art, modern sanat anlayna kar postmodern bir tepki olarak grlebilir (aylan, 2002: 91).
Dolaysyla pop-art kavramn, popler kltrn ve postmodern sanat anlaynn kesitii bir kavak olarak ele
almak gerekir.
Pop-art, modern sanattan farkl olarak, konu ile ilgilenmez ve herhangi bir mesaj iletme kaygsnda
deildir, hatta bu dnceye radikal bir biimde kar kar (2002: 91). Sanat eserinin ne anlattndan ok nasl
anlatt nemlidir, bir baka deyile pop-art ierikten ok biime nem verir. Pop-art, konularn genellikle
gnlk yaamdan alr ve bu konular herhangi bir yorumda bulunmadan, eletiriye tabi tutmadan ve herhangi
bir mesaj yklemeden olduu gibi yanstr. Sanatn ilevi, yaama yn vermek ya da eletirmek deil, onu
olduu gibi yanstmaktr. Pop-artn bu karakteristii postmodern sanat anlay ve popler kltrle birebir
rtr.
Pop-artn yaratclarndan biri ve belki de en tannm olan Andy Warhol, ayn zamanda postmodernist
sanat anlaynn ncleri arasnda gsterilmektedir. Warhola gre, sanatn bir misyonu olmas gereklilii
anlamsz bir grtr, sanatn temel ilevi yaamn yansmas olmaldr. ada kapitalist toplum, kitle
toplumudur ve bu toplum iindeki tm insan ilikileri anonimlemitir. O halde bu tr bir toplumda yaam
yanstacak olan sanat; anonim ilikiler iinde kaybolan, kitlenin mekanik bir paras haline gelen ancak bu kitle
iinde farkl olma gereksinimi duyan bireye ynelik olmaldr. Bu noktada kitlesellik ve anonimlik ile zel olma
gereksinimi ayn potada eritilmektedir. Warholun yukarda da bahsi geen Marilyn Monroe resmi oaltlarak,
milyonlarca posteri (kopyas) yaplmtr. nsanlar olduka ucuz olan katksz popler kltr rn bu posterleri
kolaylkla satn alarak evlerinin, odalarnn duvarlarna asabilmektedir. Warhol ayrca, resmi yaparken grnt
ile istedii gibi oynayabileceini, bylece posteri satn alan kiinin kendini zel hissedeceini belirtmitir
(aylan, 2002: 92-93). Bylelikle Warhol, kitlesellemi toplum yaps iinde kaybolan, standartlaan, tektipleen
ve tm bunlarn neticesinde farkl olma gereksinimi duyan bireye, tam da arzu ettii eyi vermektedir.
Grld gibi pop-art, postmodernizm ve popler kltr, deinilen tm bu alanlarda i ie girmektedir.
Bunlarn yan sra, modernist sanat eserinde zgnlk ve farkllk nemlidir. Bu dorultuda sanat, tm
yaratc kapasitesini kendinden ncekilerden farkl ve zgn bir yapt ortaya koymak iin kullanmak zorundadr.
Postmodernist sanat anlay ve pop-art iinse, zgn olmann hibir gerei ve anlam yoktur. Sanat iin
kullanlabilecek tm teknikler zaten kullanlm durumdadr ve sanat gelebilecei son noktaya gelmitir. Bu
nedenle yeni akmlar peinde komann ve sanatta avangardn bir nemi kalmamtr. Bunun yerine eski
biimlerin taklidi (kitsch) n plana kar. Kitlelerin zaten nceden bildii biimlerin ve nesnelerin taklidi olarak
9

Feminizm ve popler kltr zerine ayrca bkz. (Strinati, 2000: 177-219).

3885

G. SELUK / Journal of Yaar University 2011 21(6) 3878-3889

kitsch, kukusuz zgnle, yenilie ve farklla nem veren modern sanat anlay tarafndan aalanacak,
deersiz bir eydir. Ancak aylann da belirttii zere (2002: 99) postmodernistler bu gre kesinlikle
katlmazlar ve taklidi, sanat asndan estetik bir yaratclk olarak grrler. Yine postmodern sanat anlay,
estetik lt olarak, kitlelerin beenisini n plana alr, ortalama insann beendii ey sanat asndan estetiktir.
Kukusuz bu anlay, sanatn metalam ynyle rtr, nk kitlelere ne kadar ok sanat satlrsa, ticari
getiri de o oranda artar. Bu nedenle postmodern sanatn bu anlay, aka poplisttir ve bu poplizm,
dntrlm popler kltrn egemen anlamyla ve poplist yanyla byk bir uyum iindedir.
Bilindii gibi modern sanat sekinci (elitist) bir anlaya dayanmaktadr. Modern sanat eserinin
karmak bir biimi vardr, bu nedenle alglanmas zordur. Modern sanat yapt, youn bir dnsel ve sanatsal
abayla ortaya kar, bu nedenle modern sanat tketen kiinin de eseri tam olarak alglayp kavrayabilmesi iin
ortaya bir aba koymas gerekir. Ancak bu abay ortaya koyabilmek iin de, konu zerinde belli bir bilgisinin
olmas, yeterli bir eitim srecinden gemi olmas gereklidir. Modern sanat bu nedenle grece daha kk
topluluklara yneliktir ve sekincidir. Yksek-alak sanat ya da yksek-alak kltr ayrm sz konusu olduunda
modern sanat, bu zellikleriyle yksek sanat ya da kltr olarak deerlendirilir.
Postmodern sanatlar, modern sanatn bu sekinciliine iddetle kar karlar. Onlara gre sanatsal
estetik, poplist bir ereveye oturtulmaldr. Sanat eserinin estetik deeriyle, kitlelerin beenisi arasnda bir
paralellik, dorusal bir orant bulunmaktadr. Postmodern toplumda yaam kitlesellemi olduuna gre, sanat
eserinin deerini de kitlelerin beenisi belirler (aylan, 2002: 95). Postmodernizm, yukarda deinildii gibi son
kertede yksek-alak kltr ayrmna kardr ve bu iki ayr ucu birletirmitir. Yksek-alak kltr ayrmna
gidildiinde modern sanat anlay ve modernist kltr yceltilerek yksek kltre, kitle kltr ise pejoratif bir
anlam yklenerek alak kltre karlk gelir. Postmodernizm bu ikircikli durumu, dnme uratt ve kendi
anlamn ykledii popler kltr araclyla ortadan kaldrr. Yksek-alak kltr ayrmnn ortadan kalkt
postmodern dnemde popler kltr de, byle bir ayrma tabi tutulmaz.
SONU
almada ortaya konmaya alld zere, kitle kltr ve popler kltr temelde bir ve ayn deildir.
Kltr endstrisi tarafndan retilen kitle kltrnden farkl olarak popler kltr, iinde bulundurduu
popler kavramndan hareketle halkn rettii ve halka ait olan, halkn kendi otantik kltrne gnderme
yapar. Ancak burjuva demokrasilerinin ykselii ile birlikte kamuoyu ve sivil toplumun ortaya kna paralel
olarak popler kavramnn anlam, insanlarn ou tarafndan sevilen, beenilen ve tercih edilen anlamna
dnm ve merulatrc bir ilev yklenmitir. Popler kltrn bugnk egemen kullanm ise, postmodern
sylemle birlikte balamtr. Gerekten de, 1970lerin sonu ve 1980lerle birlikte kitle kltr kavramnn terk
edilerek, bunun yerine popler kltr kavramnn kullanlmaya baland grlr. Bu srete popler kltr
postmodern bir karaktere brnm, kavramn kapsam genileyerek, toplumsal ve beeri yaamn tamamn
iine alacak biimde yeniden tanmlanmtr. Denebilir ki, postmodern dnmden nceki popler kltr
halk/folk kltrne yakn bir konumdayken, postmodern dnemin popler kltr ise kitle kltrne yakndr.
Ancak kitle teriminin ve dolaysyla kitle kltrnn ima ettii olumsuz yargya karlk popler szc,
olumlu ya da en azndan ntr bir kavramdr.
Modernite ve postmodernite arasndaki benzerliklere bakldnda, her iki dnemde de geerli olan
ekonomik sistemin kapitalizm olduu grlmektedir. Modernitenin hkim ekonomik sistemi olan kapitalizm,
postmodern dnemde de varln srdrmektedir. Postmodernizm, daha ok kapitalizmin kltrel
mantndaki bir deiimi ifade etmektedir ve styapdaki bu deiim bir yana, ge kapitalizmin temel ekonomik
yaps, kapitalizmin erken biimleriyle tutarldr; yani postmodern deil, aksine hala moderndir. Bir baka deyile
postmodernite ile birlikte deien, kapitalizmin yzeysel grnmdr. Bu nedenle postmodernite,
moderniteden ayr bir sre olarak dnlemez, aksine bu iki dnem arasnda belirgin bir sreklilik
bulunmaktadr.
Bu saptamalardan hareketle kitle kltr ve popler kltr kavramlarna bakldnda, iki olgu arasnda
belirgin bir takm farklar grlmesine ramen, beslendikleri sistem ve ideolojik ilevleri asndan ayn konumda
bulunmaktadrlar. Aralarndaki ayrm ise daha ok, Fordist ve post-Fordist retim biimleri, yntemleri ve
mant arasndaki farkllklardan kaynaklanmaktadr. Bu nedenle, iki kltr kavram da temelde ayn ekonomik
sistemde ayn ideolojik ilevleri stlenen benzer kltr biimleri olup, aralarndaki isim fark, tarihsel sre

3886

ierisinde ayr dnemlerde ortaya atlm olmalarndan domaktadr. Bu balamda kitle kltr ile egemen
popler kltr arasndaki fark ve sreklilik, modernite ile postmodernite arasndaki fark ve sreklilik kadardr.

3887

G. SELUK / Journal of Yaar University 2011 21(6) 3878-3889

KAYNAKA
ALEMDAR, Korkmaz ve ERDOAN, rfan. (1994), Popler Kltr ve letiim, Ankara: mit Yaynclk.
BAUDRILLARD, Jean. (1998), Simlarklar ve Simlasyon, (ev. Ouz Adanr), zmir: Dokuz Eyll Yaynlar.
BEST, Steven ve KELLNER, Douglas. (1997), The Postmodern Turn, New York: The Guilford Press
CONNOR, Steven. (2001), Postmodernist Kltr ada Olann Kuramlarna Bir Giri, (ev. Doan ahiner),
stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
DOCKER, John. (1997), Postmodernism and Popular Culture: A Cultural History, Cambridge: Cambridge
University Press.
ERDOAN, rfan. (1999), Popler Kltr: Kltr Alannda Egemenlik ve Mcadele, i. Popler Kltr ve ktidar,
(der. Nazife Gngr), Ankara: Vadi Yaynlar, s. 18-52.
ERDOAN, rfan. (2001), Popler Kltrde Gasp ve Poplerin Gayri Meruluu, Dou-Bat Dergisi Popler
Kltr zel Says, 15, s. 65-104.
FEATHERSTONE, Mike. (1996), Postmodernizm ve Tketim Kltr, stanbul: Ayrnt Yaynlar.
HABERMAS, Jrgen. (1990), Modernlik: Tamamlanmam bir Proje, i. Postmodernizm / F. Jameson, J.-F.
Lyotard, J. Habermas, (der. Necmi Zeka), stanbul: Ky Yaynlar: s. 31-44.
HARVEY, David. (2004), The Condition of Postmodernity: An Enquiry into the Origins of Cultural Change,
Cambridge MA: Blackwell.
JAMESON, Fredric. (1990), Postmodernizm ya da Ge Kapitalizmin Kltrel Mant, i. Postmodernizm / F.
Jameson, J.-F. Lyotard, J. Habermas, (der. Necmi Zeka), stanbul: Ky Yaynlar: s. 59-116.
JAMESON, Fredric. (1991), Postmodernism, or, The Cultural Logic of Late Capitalism, Durham: Duke University
Press.
KELLNER, Douglas. (2000), Toplumsal Teori Olarak Postmodernizm: Baz Meydan Okumalar ve Sorunlar, i.
Modernite Versus Postmodernite, (der. Mehmet Kk), Ankara: Vadi Yaynlar, s. 367-404.
LULL, James. (2001), Medya letiim Kltr, (ev. Nazife Gngr), Ankara: Vadi Yaynlar.
MANDEL, Ernest. (2008), Ge Kapitalizm, stanbul: Versus Kitap.
McQUAIL, Denis. (2005), McQuails Mass Communication Theory, London: Sage Publications.
OSKAY, nsal. (2001), Kitle Kltr Popler Kltr Kuatrken..., i. Ykanmak stemeyen ocuklar Olalm,
stanbul: Yap Kredi Yaynlar, s. 151-158.
ZBEK, Meral. (1994), Popler Kltr ve Orhan Gencebay Arabeski, stanbul: letiim Yaynlar.
REAL, Michael. (1999), Marksizm ve Popler Kltr: Kltrel Eletirinin Keskin Ucu, i. Popler Kltr ve
ktidar, (der. Nazife Gngr), Ankara: Vadi Yaynlar, s. 326-346.
RITZER, George. (1998), Toplumun McDonaldlatrlmas, (ev. en Ser Kaya), stanbul: Ayrnt Yaynlar.
SHUMWAY, David. (1999), Post Yapsalclk ve Popler Kltr, i. Popler Kltr ve ktidar, (der. Nazife
Gngr), Ankara: Vadi Yaynlar, s. 368-381.
SMART, Barry. (2000), Postmodern Toplum Teorisi, i. Modernite Versus Postmodernite, (der. Mehmet
Kk), Ankara: Vadi Yaynlar, s. 317-166.

3888

STRINATI, Dominic. (2000), An Introduction To Theories Of Popular Culture, London: Routledge

Taylor&Francis Group.
AYLAN, Gencay. (2002), Postmodernizm, Ankara: mge Yaynevi.
WILLIAMS, Raymond. (1981), Keywords: A Vocabulary of Culture and Society, Glasgow: Fontana/Croom Helm.

3889