Visoka kola za primijenjene i pravne nauke Prometej Banja Luka

Knjaza Miloa 10a

Seminarski rad
naziv predmeta: Poslovna informatika
naslov rada teme: IZLAZNI UREAJI

Ime i prezime nastavnika

Ime i prezime studenta

Prof. Dr Aleksa Macanovi

eljko Peri
111/2010

Banja Luka, decembar, 2010.

SADRAJ

SADRAJ.....................................................................................................................2
1. UVOD........................................................................................................................3
2. MONITOR...............................................................................................................4
2.1 KATODNI MONITORI........................................................................................4
2.2 LCD MONITORI..................................................................................................6
3. GRAFIKA KARTA...............................................................................................9
4. TAMPA................................................................................................................11

1. UVOD
Izlazni ureaji slue za prikazivanje rezultata obrade na raunaru u obliku pogodnom za
korienje. Danas se upotrebljavaju razliiti izlazni ureaji u zavisnosti od namjene raunara.
Postoji mnogo vrsta izlaznih ureaja koji se meusobno razlikuju namjenom, tehnologijom
izrade, cijenom itd. Kao izlazni ureaji najee se koriste monitor, tampa i u nekim
sluajevima ploter. Svaki raunar je opremljen bar jednim izlaznim ureajem, a esto puta i sa
vie njih. U ovom radu opisaemo najzastupljenije izlazne ureaje (Monitor, tampa i Grafiku
karticu).

2. MONITOR
Monitor, displej ili prikaz je izlazni
ureaj koji
prikazuje raunarske signale
kao sliku koju korisnik vidi. Monitor je osnovni ureaj bez kojeg bi raunar bio skoro
neupotrebljiv. Pojmovi koje je poeljno znati prilikom odabira monitora su:
-

Rezolucija - je broj piksela (pixel), koji su ustvari obojene take, na monitoru. Rezolucija
je izraena u brojevima piksela koji se nalaze u vodoravnim i uspravnim linijama
monitora, npr. 1024x768.
Brzina osvjeavanja (en. Refresh Rate) - se odnosi na brzinu osvjeavanje slike monitora
koja se mjeri u hercima (Hz). to je vea frekvencija to je slika stabilnija i neto mutnija,
ako je brzina osvjeavanja manja onda je slika puno otrija ali zato i nestabilnija i
napornija za ljudsko oko.
Veliina ekrana - se mjeri u inima, neke poznatije veliine su: 15", 17", 19", 21", 22".
Kod CRT-a monitora se mjeri dijagonala itavog monitora to ne predstavlja stvarnu
veliinu ekrana (marketinki trik), ako je veliina CRT monitora 17", stvarna veliina
samog ekrana je 16". Kod LCD monitora to nije sluaj.
Standard prikaza (en. Aspect Ratio) - standard prikaza kod veine monitora ili odnos
irine i visine monitora je 4:3, iako postoje neke manje poznate kao 16:9 koji preteno
slui za DVD filmove na widescreen ekranima.
Dubina boje (en. Color Depth) - je broj bitova koji sadri jedan piksel, to je vea dubina
boje to je vei broj boja i nijansi koliko ih moe prikazati monitor.
Prikljuak - moe biti analogni (VGA) i digitalni (DVI)
OSD (en. On Screen Display) - kontrole na monitoru pomou kojih se na monitoru
podeava kontrast, svjetlina, broj boja, geometrijski oblik slike i jo mnogo toga

Postoji nekoliko tehnologija izrade monitora od kojih su najpoznatiji monitori sa

katodnom cijevi i LCD (Liquid Crystal Display) monitori.
2.1 KATODNI MONITORI
Katodni monitor ili CRT monitor je grafiki izlazni ureaj temeljen na katodnoj
cijevi koju je izumio Karl Ferdinand Braun.
Ovaj nain prikazivanja se koristi u veini dananjih monitora, kao i to se katodna cijev
koristi u TV-u, osciloskopu i drugim ureajima. Karakterie ih velika teina, veliko zauzimanje
prostora kao i visoka potronja el.energije, ali zato imaju veoma dobru kvalitetu i otrinu slike.
Danas, katodni monitori gube primat koji preuzimaju LCD i Plazma prikazi. Na slici 2.1
prikazan je katodni monitor.

Slika 2.1: Katodni monitor

CRT monitor radi na principu katodne cijevi. Ekran CRT monitora se sastoji od miliona
siunih crvenih, zelenih i plavih fosfornihtakica koje svijetle kada ih "udari" elektron to
potom stvara sliku na ekranu. Unutar katodne cijevi, katoda je zagrijana nit koja se nalazi u
vakumskoj staklenoj cijevi. Katodno zraenje je ustvari tok elektrona koji stvara elektronski top.
Elektroni su negativni (katoda), dok je anoda pozitivna to privlai elektrone koji su paljivo
usmjereni prema usmjerivau koji ih pomou magnetnog ili elektrinog polja u snopovima
skree ka anodi i ekranu. Ekran je prekriven fosfornim materijalom koji praktino svijetli ako je
"pogoen" elektronom. Fosforni sloj se sastoji od crvenih, zelenih i plavih zona pomou kojih se
dobija boja i na taj nain se dobija osnovna slika na ekranu koja se potom filtrira da bi se dobila
konana slika koju mi vidimo na ekranu. Ima nekoliko vrsta filtriranja, tri su
najpoznatija: Shadow-mask, Aperture-grill i Slot-mask pomou kojih se dobija konana slika
koju mi vidimo. Na slici 2.2 prikazana je unutranjost katodne cijevi.

Slika 2.2: Unutranjost katodne cijevi 1. Elektronski top, 2. Elektronski snop, 3. Maska za razdvajanje snopa za
crvene, zelene i plave dijelove slike, 4. Fosforni sloj sa crvenim, zelenim i plavim zonama, 5. Uveani prikaz
unutranjosti ekrana koji je prekriven fosforom

Promjenjiva rezolucija. Rezolucija je broj piksela na ekranu, sastoji se od vodoravnih

kolona ("X") i uspravnih ("Y") redova piksela, standard je da se prvo pie broj vodoravnih
piksela (npr. 1024), a onda broj uspravnih piskela (npr. 768), to je u konanici 1024 x 768
rezolucija. CRT monitor moe podrati vie rezolucija iji kvalitet ovisi o veliini take
(piksela). Za razliku od LCD monitora koji dobro rade samo na njihovoj prirodnoj rezoluciji,
CRT monitor ima istu ili slinu kvalitetu slike i na manjim ili veim rezolucijama. To, prije
svega, zavisi od fizike veliine monitora i veliina piksela (dot pitch), iako CRT monitor moe
koristiti i manje i vee rezolucije, on ima svoju preporuenu rezoluciju na kojoj e raditi idealno,
a ta preporuena rezolucija obino je ispisana u priruniku proizvoaa monitora, tako da nije
preporuljvio (zbog tehnikih razloga, ali i zdravstvenih) stavljati rezoluciju na najveu moguu.
Veliina monitora. U dananje vrijeme se koriste veliine od 15" do 22"(ina) i vie. Do
sada najvie prodavani su 17" modeli za obine korisnike koji su prilino jeftini a nude ipak
dovoljnu rezoluciju za rad (1024 x 768 preporuljiva). Napredniji korisnici obino vole imati
vie prostora za rad na raunaru i koritenje vie programa istovremeno, tu kategoriju korisnika
zadovoljava 19" monitor (1280 x 1024 preporuena rezolucija), dok grafiki profesionalci ne bi
trebali uzimati monitore manje od 21" (1600 x 1200 preporuena rezolucija). Veliina monitora
se mjeri u inima ("), ali to nije stvarna veliina prikaza (ekrana), obino ako je veliina
monitora 19", stvarna veliina ekrana je za jedan in manja, 18".
Dot pitch (veliina takice; broj takica na duini 1 ina). Od veliine i broja takica
zavisi i kvaliteta slike, te njena otrina. Ako su takice blie jedna drugoj i ako su manje, slika e
biti otrija i razumljivija, dok se veliina takice mjeri u milimetrima (mm). Raspodjela takica
nije ista na svakom monitoru, jer monitori koji koriste Aperture grill tehniku nemaju isti
5

raspored takica kao Shadow mask filtriranje. Takice se mogu vidjeti i golim okom sa nekom
vrstom poveala.
Brzina osvjeavanja (Refresh Rate). Refresh rate oznaava koliko puta je slika na
monitoru isrctana svake sekunde. Ovo ljudsko oko ne moe registrovati, iako veina primjeuje
razliku ako je brzina osvjeavanja na 60Hz (tada je slika otra, ali i nemirna i neugodna za rad jer
slika treperi) ili 75Hz (tada je slika malo mutnija, ali bitno stabilnija i ugodnija za rad). Uzmimo
za primjer da nam je brzina osvjeavanja natimana na 85Hz (to je u veini sluajeva
preporuena vrijednost), to znai da se slika u toku jedne sekunde osvjei 85 puta. to je vea
vrijednost refresh rate-a to je slika stabilnija i ugodnija za rad, ako je vrijednost manja, slika na
monitoru je otrija, ali zato mnogo treperi to nije preporuljivo za ovjeka i ljudsko oko. Mjeri
se u Hercima (Hz).
Dubina boje. Dubina boje (color depth) se odnosi na broj bitova kojim se opisuje
jedan piksel. to je vea dubina boje to monitor moe prikazati vie boja i nijansi. Dananji
monitori su sposobni prikazati 16,777,216 (32 bit, True Color) boja i nijansi. Prije su se koristili i
8, 16 te 24 bitni prikazi.
Prikljuci. Danas se veinom koristi VGA prikljuak koji se nalazi na skoro
svim grafikim karticama. VGA prikljuak je analogni kao i CRT monitor, ali analogne signale u
digitalne pretvara sama grafika kartica koja alje signal na monitor. Mogue je koristiti i vie
monitora odjednom, to zavisi od broja ulaza u raunaru, tanije grafikih kartica.
Opasnost zraenja. Iako CRT monitori zrae X-zrake one su uglavnom bezopasne jer
gotovo sve zrake zaustavlja debeli ekran, a one to prou uglavnom ne mogu nanijeti nikakvu
tetu. Takoer i brzina osvjeavanja monitora je zamorna za ljudsko oko, iako je to u dananje
vrijeme skoro i rijeen problem (preko 75Hz skoro da se oi i ne zamaraju). Starost monitora je
takoer bitna, ako je monitor suvie star njegova slika postaje mutnija to je za ljudsko oko
veoma naporno. Iako u drutvu vlada miljenje da zraenje monitora najvie zamara oi to ipak
nije posve tano, jer samo gledanje neke promjenljive slike sa male udaljenosti due vrijeme je
mnogo vei napor za ljudsko oko, nego li neznatno zraenje koje je u veini sluajeva
bezopasno.
2.2 LCD MONITORI
LCD monitor (en. liquid crystal display) je ravni, tanki monitor iji je ekran sastavljen od
odreenog broja piksela koji su poredani ispred nekog svjetlosnog izvora. LCD monitori rade na
principu promjene polarizacije svjetlosti pomou tekuih kristala koji su pod
odreenim naponom. Troe vrlo malo elektrine energije i zauzimaju malo prostora, to je
idealno za prenosive ureaje sa ekranima. Prvi put su proizvedeni 1971. godine od
tvrtke ILIXCO, a koja se danas naziva LDS Incorporated.
Kako LCD radi? Teni kristal je elatinozna masa, koja je smjetena izmeu
prozirnih elektroda. Pod djelovanjem upravljakog napona na elektrode, estice kristala se
orijentiu u odreenom smijeru i poinju ispoljavati polarizirajui efekat, proputajui samo
odreeni dio svjetlosnog spektra. Proputanjem eljenog dijela spektra i blokiranjem neeljenog
odreuje se intenzitet i boja svjetlosnog elementa (pixela) i na taj nain se moe generisati slika
kao matrica upravljivih piksala.
Postoje dva osnovna tipa LCD ekrana: monohromatski i kolor. Monohromatski su osjetno
jednostavniji i samim tim jeftiniji. Kolor varijante su puno kompleksnije, a samim tim i skuplje.
Slika se formira osvjetljavanjem jedne linije za drugom ekrana, dok se ne iscrta cijela
slika. To znai da je vrijeme osvjetljaja osnovnog elementa slike Tes = Ts/480, gdje je Ts vrijeme
6

formiranja cijele slike. Ovako malo Tes se negativno odraava na nivoe osvjetljaja i kontrasta.
Slika je blijeda, a kontrast iznosi svega 1:10. Kontrast je odnos najsvjetlijeg i najtamnijeg
elementa slike. Poto se slika formira iz linija, prva linija mora zadrati osvjetljaj dok se ne iscrta
zadnja linija slike. To znai da se moraju koristiti ekrani sa velikom perzistencijom. Visoka
perzistencija znai tromost ekrana, pa se na ovakvim ekranima ne mogu prikazivati filmovi i
slini video sadraji, jer ekran ne moe pratiti dinamiku slike. Broj upravljakih tranzistora je
minimalan Nut=640+480=1120. Obzirom na relativno slab kvalitet slike, a dobru robusnost, ovi
ekrani se koriste za situacije gdje dinamika prikaza nije od posebnog znaaja (POS terminali,
signalizacija na aerodromima, table za obavjetenja itd.). Na slici 2.3 prikazan je LCD monitor.

Slika 2.3: LCD Monitor

Tehnologija proizvodnje ovih ekrana poznata je pod imenom TFT (en. Thin Film
Transistor), a naziv potie od naina proizvodnje upravljakih tranizistora. Kod kolor ekrana
upravlja se svakim elementom slike posebno, pa je broj upravljakih tranzistora Nut jako velik.
Za rezoluciju ekrana 640*480, Nut=640*480*3=921600 to je upotrebljivao sa procesorom
80486. Obzirom da se svaki elemenat slike sastoji od 3 podpixela i da se moe upravljati
osvjetljajem svakog subpixela, mogue je postii potpuni kolor efekat. Obzirom da se upravlja
pojedinanim elementima slike Tes = Ts, pa perzistencija ekrana nije problem i moe biti
minimalna. Dinamika slike vie ne zavisi od perz. ekrana, ali se kao problem javlja tromost
samog tenog kristala. Tehnoloki napredak je dovoljan da ovi ekrani mogu prikazivati filmove i
video sadraj, ali su ipak mogui problemi u dinamici slike pri sportskim prijenosima,
filmovima i slinim dinamikim sadrajima. Na slici 2.4 moe se vidjeti presjek LCD prikaza.

Slika 2.4: Presjek LCD prikaza

Osobine LCD prikaza su:

-

Prirodna rezolucija - LCD monitori su napravljeni da najbolje prikazuju sliku na jednoj

rezoluciji koja zavisi od veliine ekrana. Mogue je postaviti rezoluciju koja nije prirodna
za neki LCD monitor, ali onda opada kvaliteta slike, kao i to se gubi pravilan
geometrijski oblik slike.
Brzina Odaziva (Response Rate) - Brzina odaziva oznaava brzinu kojom piksel moe
mijenjati boje, bre je bolje, prevelik odaziv znai da e slika "kasniti" te e se
pojavljivati anomalije kao to je "ghosting" efekat koji se pojavljuje onda kada je
promjena boja veoma esta najee u filmovima i 3D igrama. Mjeri se u milisekundama
(ms).
Ugao gledanja - Za razliku od CRT monitora, LCD monitori ne daju istu kvalitetu slike
ako se u njih gleda iz razliitih uglova. Obino ako gledamo LCD sa strane, boje gube
kvalitetu, prikaz je zamraen ako ne i potpuno neitljiv. Godinama se LCD monitori
unaprijeuju da bi se ova potekoa smanjila, a shodno tome su
predstavljeni widescreen ekrani koji su vodoravno produeni to prirodno odgovara
ovjeijem oku.
Osvjetljenje i kontrast - Osvjetljenje kod LCD monitora se mjeri u Kandelama po
kvadratnom metru (cd/m2), obino varira od 250 do 350 cd/m2. Kontrast mjeri
mogunost LCD-a da prikazuje bijele i tamne tonove, to je omjer vei to je bolje, obino
dananji LCD monitori imaju omjer 450:1 pa sve do 6000:1.Recimo philipsov model
9731d uparavo ima rezoluciju 6000:1.
Mogunost podeavanja, integracija i prikljuci - LCD monitori se mogu veoma
precizno podeavati jer postoji mnogo opcija. Slika se moe okretati ili tiltovati, te se
moe mijenjati poloaj slike (vodoravni ili uspravni). Takoer, neki monitori imaju
ugraene zvunike, dodatne USB prikljuke, a sve vie monitora dolazi
sa digitalnim prikljukom koji je svojevrsno budunost, te nudi mnogo kvalitetniju sliku
jer nema potrebe za pretvaranjem u analogne signale.
8

3. GRAFIKA KARTA
Grafika kartica je podsistem u raunaru koji slui za prikazivanje slike
na ekranu monitora. Ona je zasluna za ono to vidimo na ekranu, bio to tekst, program ili igra.
No, kako bi grafika kartica funkcionisala potrebno je instalirati odgovarajui upravljaki
program (eng. driver) koji dolazi na mediju za pripadnu grafiku karticu (obino na CD-u), ali se
moe nai i na Internetu.
Grafika kartica moe biti integrisana na matinoj ploi ili dolazi kao zaseban dio.
Povezana je sa raunarom putem sabirnice. Svaka kartica na sebi ima procesor, solidnu koliinu
memorije vanu za igranje te jo neke elemente. Grafika kartica moe imati jedan ili vie izlaza.
Veina novih grafikih kartica ima 3 izlaza:
-

DVI za LCD
VGA za obian CRT Monitor
TV izlaz

Grafike kartice koje se spajaju na matinu plou dolaze u nekoliko standarda i one
zavise od sabirnice koju ploa koristi:
-

ISA
PCI
AGP
PCI-E

PCI-E (koji se pojavljuje krajem 2004. je trenutno najkoriteniji, dok su ISA i PCI, a sada
ve i AGP zastarjeli i ve se tee mogu nai na tritu. Na slici 3.1 prikazana je grafika karta.

Slika 3.1: Primjer High-End grafike karte sa dva GPU-a i 2GB ili vie DDR5 memorije

Nain rada grafike kartice. Moderne grafike kartice su opremljene snanim

grafikim procesorima (GPU) koji svojom procesorskom snagom i brojem tranzistora gotovo
nadmauju glavne procesore. Ciklusi se troe na to realnije prikazivanje 3D scena, sa to veim
brojem poligona i boja. Grafike kartice su od velike vanosti velikim igraima, a tada im je jako
vana memorija na grafikoj kartici koja se kree od 64MB, preko solidnih 128 MB, 256 MB,
512 MB i 1024 MB, dok trenutno najjae grafike kartice imaju 2048 MB ili ak 4096 MB
memorije.
Sve kartice imaju odreen broj "pipline-a" to jest izlaznih napona koji kontroliraju sliku.
U nove tehnologije moemo uvrstiti i vertex sheadere koji su doli i do zauujuih 3.0 tj.
prikazuju u jednom pixelu do 8 boja. Izmjena podataka je relativno spora te je trebao novi driver
za takvu vrstu brzine stoga je tvrtka Microsoft producirala pomoni softver "DirectX". Te kako
su kartice postale "jae" te kako su aplikacije traile vee resurse tako se i DirectX razvijao od
1.0 preko 2, 3, 4, 5, 6, 7.0 te 8.0 da bi naposljetku preao preko 9.0, 9.0b, 9.0c, 10.1 (3870 i 3850
kartice) te 2009. nakraju doao do DirectX 11.0 (trenutno podravaju samo "high-end" kartice).
Dijelivi grafike kartice. Glavni dijelovi moderne grafike kartice su:
-

PCB (Printed Circuit Board) je tampana ploa na kojej se nalaze svi ostali dijelovi
GPU (Grapich Processing Unit) grafiki procesor, ujedno i glavni dio koji
prevodi binarni kod u sliku)
RAM (ili VRAM - Video Random Acces Memory), slui za pohranjivanje najnunijih
podataka za GPU, najee teksture
Konektori
o PCI
o AGP
o PCI Express
Izlazi
o VGA (Video Graphics Array)
o DVI (Digital Visual Interface)
o Video in/Video out (VIVO)

to je bri GPU i VRAM na grafikoj kartici time je ona bolja i kvalitetnija. Koliina
memorije nije presudna iako igra ulogu u mogunostima jedne grafike kartice. esto
neke 3D igre nisu u mogunosti da rade sa starijim grafikim karticama jer ih njihov GPU
nemoe pokrenuti. Svake godine se GPU na grafikoj kartici neprestano unapreuje novim
instrukcijama
i
mogunostima.
U
zadnje
vrijeme
se
sve
ee
promoviraju SLI i Crossfire tehnologije, praktino uparivanja dvije ili vie grafikih kartica
(PCI-E obavezno) u jednu matinu plou. Kako bi se poveala snaga i brzina GPU-a, na najjae
(high end) grafike kartice se ugrauju dva grafika procesora. U teoriji bi tako spojeni procesori
trebali biti dva puta bri i moniji od jednog, no u praksi su performanse osjetno manje.
10

4. TAMPA
tampa je ureaj kojim se podaci (slika, tekst ili oboje) ispisuju sa raunara na papir.
Sa digitalnim fotoaparatima pojavili su se tampai koji ne koriste raunar za ispisivanje slika,
ve je mogue odtampati sliku direktno iz memorije fotoaparata.
Najee vrste tampaa su:
-

Laserski (engl. Laser) tampai tampaju na papir pomou lasera, koji osvetljava bubanj
i time naelektrie povrinu bubnja. Zatim bubanj prolazi kroz toner gde se na
naelektrisane delove bubnja lepe fine estice mastila u prahu, papir prelazi preko bubnja i
prah ostane na papiru. Na kraju papir prolazi kroz greja koji zapee prah na papiru.
Najefikasniji je u ispisivanju tekstova, jer postie mnogo vee brzine od iglinih
tampaa (od 4-20 stranica u minuti). Postoje i laserski tampai u boji.
Mlazni (engl. Inkjet) tampai (sa mastilom) tampaju tako to iz rezervoara mastila
(engl. cartridge) mlazom gaaju papir: u svakoj sekundi ispali se oko 50,000 kapljica
mastila. Postoje rezervoari za crnu i kolor tampu. Mlazni tampai su najefikasniji za
tampanje slika u boji, jer se mogu kupiti ve za nekoliko hiljada dinara
Matrini (ili iglini - engl. Dot-Matrix) tampai tampaju pomou iglica, koje preko
trake s bojom udaraju u papir. Najefikasniji su za ispisivanje dokumenata u vie kopija.
Zbog sporosti i velike buke koju proizvode, ovi tampai se danas sve manje koriste.
Matrini tampai tampaju jednom bojom, u zavisnosti od trake koju koristimo.
tampai sa direktnim zagrevanjem tampaju tako to zagrevaju papir koji menja boju
pod uticajem toplote. Primer ovakve vrste tampaa su telefaks ureaji (u zadnje vreme
postali su raireni i mlazni telefaks ureaji, jer faksovi koji su ispisani na papiru
osetljivom na toplotu vremenom blede).

Brzina tampaa. Brzina ranih tampaa se mjerila u jedinici znakova u jednoj sekundi. Danas
se brzina ispisavanja mjeri u stranicama u minuti. To u praksi nikada nije sigurno taan podatak,
jer se obino mjeri koliko crno bijelih stranica (i to najee neki tekst) u minuti moe ispisati,
nego li zahtjevne slike koje zahtjevaju vie vremena.
tampa se na matinu plou spaja preko LPT ili u novije vrijeme USB konektora. Na
slici 4.1 dat je prikaz laserskog tampaa.

Slika 4.1: Laserski tampa marke HP

11