Takticke Bojeve Glave-HE Bojeve Glave Ili Projektili

HE BOJEVE GLAVE ILI PROJEKTILI
UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba
HE ARTILJERIJSKA MUNICIJA
Artiljerijska HE municija
Uvod
Kod projektili sa prirodnom fragmentacijom, kao posljedica poetnog

detonirajueg impulsa upaljaa, dolazi do pretvaranja hemijske
energije eksplozivnog punjenja, smjetenog u tijelu projektili, u
toplotnu energiju produkata detonacije visoke temperature i pritiska u
veoma kratkom vremenskom intervalu.
Prilikom detonacije projektili generira se veoma visok pritisak (20-40
GPa) koji djeluje na njeno tijelo u svega nekoliko mikrosekundi.
Ovaj pritisak, nastao detonacijom jakog eksploziva, mnogo je vei od
vrstoe materijala tijela projektili.
U trajanju od nekoliko desetina mikrosekundi jedan kilogram mase
eksploziva proizvede oko 1.000 litara ekstremno komprimiranih
produkata detonacije.
Kao posljedica takve transformacije energije, dolazi do irenja tijela
projektili i njegove fragmentacije.
Uvod
Prema eksperimentalnim istraivanjima, prvobitni prenik projektili

poveava se i do nekoliko puta, prije nego to nastupi prirodna
fragmentacija tijela projektili.
Dio energije produkata detonacije apsorbira tijelo projektili, dio se gubi
dekompresijom produkata detonacije, a samo oko 30% ukupne
energije produkata detonacije transformira se u kinetiku energiju
fragmenata.
Pored kinetike energije fragmenata, u zoni neposredno oko mjesta
eksplozije javlja se udarni talas produkata detonacije projektili.
Destruktivna sposobnost udarnog talasa projektili opada znaajno sa
udaljenou od detonacijske take.
S druge strane, fragmenti posjeduju znaajnu kinetiku energiju, koja
ih nosi do velikih udaljenosti.
Uvod
Performanse projektili opte namjene zavise od njezinog

geometrijskog oblika i dimenzija, mase i tipa punjenja eksploziva, vrste
materijala strukture tijela, naina i mjesta iniciranja eksploziva, tipa
upaljaa, varijacija od jedne projektili do druge i tehnolokog nivoa
opreme.
Brzina paradi tijela projektili direktno zavisi od odnosa masa metala
tijela projektili i mase eksploziva, detonacione brzine i gustine
eksploziva.
Podaci o brzini paradi se prikupljaju primjenom elektronske ili optike
metode.
Geometrija prirodnih fragmenata, njihova masena i prostorna
distribucija je funkcija geometrije unutranjeg i spoljaneg plata
projektili, mehanikih karakteristika tijela (vrstoe na kidanje i
ilavosti) i karakteristika eksploziva (fizikalnih i energetskih).
Uvod
Tokom prirodne fragmentacije projektili formiraju se fragmenti ije su

veliine (mase i geometrija) u irokom rasponu u skladu sa sluajnom
distribucijom.
Ekspanzija tijela projektili nastaje uslijed dejstva produkata detonacije
sve dok tijelo ne pone da se raspada u niz fragmenata razliitih
veliina.
Prostorna distribucija fragmenata tijela projektili nije uniformna, tako da
pri ispitivanju vie projektili su mogua znaajna odstupanja u broju
paradi i njihovoj veliini i obliku.
Produkti detonacije eksploziva izazivaju irenje tijela projektili do
radijusa koji je ak dva puta vei od prvobitnog radijusa projektili.
Maksimalna brzina paradi (95 to 100% Gurney brzine) se postie na
kraju procesa ubrzanja metalnog tijela projektili (radijus oko 1.6 to 1.8
puta vei od poetnog radijusa projektili).
Uvod
Proces prirodne fragmentacije standardne projektili je proces od etiri

faze koji poinju radijalnom ekspanzijom (irenjem) tijela projektili.
Nakon iniciranja eksplozivnog punjenja i tokom kretanja fronta
detonacije unutar projektili, dolazi do ekstremnog poveanja pritiska u
veoma kratkom vremenskom periodu.
Proces prirodne fragmentacije projektila 30 mm
Uvod
Tijelo projektili poinje se iriti u zoni koja je zahvaena detonacionim

procesom i za otprilike 10 mikro sekundi poinju se pojavljivati mikropukotine u metalnoj strukturi bojeve glave.
Pritisak produkata detonacije nastavlja da raste, tijelo projektili se i
dalje iriti, pri emu su radijalna pomjeranja tijela dominantna u
odnosu na aksijalna i nakon priblino 20 mikro sekundi, gasoviti
produkti detonacije poinju izlaziti kroz pukotine na tijelu.
Dolazi do formiranja novih pukotina i razvoja postojeih pukotina u
tijelu projektili.
Materijal tijela projektili izloen je dinamikom optereenju, sa brzinom
deformacije do 104 s-1.
Tijelo projektili se nastavlja iriti sve dok unutranji pritisak, nastao
ekspanzijom gasovitih produkata eksploziva, ne premai strukturalnu
otpornost projektili.
10
Radiografski snimak HEI projektila 20 mm, Mk1
http://history.amedd.army.mil/booksdocs/wwii/actvssurgconvol2/chapter4figure140.jpg
11
Uvod
Tijelo projektili se nastavlja iriti sve dok unutranji pritisak, nastao

ekspanzijom gasovitih produkata eksploziva, ne premai strukturalnu
otpornost projektili.
Poslije otprilike 60 mikro sekundi slijedi dezintegracija cjelokupnog
tijela projektili i nastupa proces prirodne fragmentacije.
Fragmentacija avio
projektili Mk82 od
250 kg (vidljivo je
znaajno poveanje
prvobitnog volumena
bombe prije nego je
nastupila
fragmentacija tijela)
12
Uvod
Zona smrtonosnog djelovanja fragmenata je znaajno vea od zone

djelovanja udarnim talasom.
Brzina fragmenata kod uobiajenih projektili je oko 1500 m/s i domet
pojedinih paradi moe biti vie stotina metara pa do nekoliko
kilometara.
13
Faze irenja bojeve glave pri detonaciji
Analizom faza irenja bojeve glave pri detonaciji se jasno vidi poveanje
zapremine prije nego nastupu proces fragmentacije tijela!
www.nawcwpns.navy.mil/mov/energet/seg/WB.mov
14
Fragmentacija rune bombe
15
Priridna fragmentacija
Za analizu bojevih glava sa prirodnom fragmentacijom u cilju procjene

zone smrtonosnog djelovanja potrebno je poznavati:
Geometrijske i masene karakteristike bojeve glave,
Mehanike karakteristike materijala tijela bojeve glave,
Detonacione parametre eksplozivnog punjenja,
Brzine fragmenata u trenutku fragmentacije,
Udarne brzine i domet fragmenata,
Masenu distribuciju fragmenata, i
Prostornu distribuciju fragmenata
16
irenje tijela bojeve glave
irenje tijela bojeve glave praeno je pojavama pukotina

nakon kojih nastupa fragmentacija
17
Pojava pukotina u procesu

prirodne fragmentacije projektila
Optical image 25 s after detonation
18
irenje cilindra pri aktivranju eksploziva

Defense Technologies Department Faculty of Mechanical Engineering Sarajevo, www.dtd.ba
Sekvence irenja cilindra pri aktiviranju eksploziva (500.000 sl/s)

http://www.cordin.com/images.html
19
Prirodna fragmentacija projektila
Mana HE projektila je nizak efekt fragmentacije, zbog nekoliko

razloga:
Veina fragmenata rasipa se u ravni okomitoj na osu projektila; kao
rezultat toga, veina fragmenata se rasipa u zrak i pogode tlo tek
kada projektil pada pod uglom u odnosu na tlo.
Upotreba blizinskih upaljaa, koja omoguava fragmenataciju
projektila iznad mete, poboljava efekte fragmentacije, gdje je
povrina distribucije fragmenata poveana 1,5-2 puta, u odnosu na
standardno rezultate.
HE projektili imaju nisku volumetrijsku efektivnost (odnos mase
eksploziva i ukupne mase projektila), koja ne prelazi 0,15-0,20 za
najbolje modele, gdje je optimalna teoretska vrijednost oko 0,250,30.
Distribucija mase kouljice du projektila uslovljena primarno
zahtjevima
za Mvrstoom
projektila
uT toku leta,
nije
optimalna pri
U
S
E
F
D
D
www.dtd.ba
djelovanju na cilju, u odnosu na rezultate fragmentacije projektilu
NIVERSITY OF ARAJEVO
ECHANICAL NGINEERING ACULTY
EFENSE ECHNOLOGIES EPARTMENT
20
10
Prirodna fragmentacija projektila
Fragmentacija kouljice je neregularna (prirodna), i vodi do neoptimale masene distribcije fragmenata i neadekvatnih oblika
fragmenata.
Najbolji efekt je dezintegracija kouljice sa uzdunim prorezima
formirani na unutranjosti povrine tijela projektila, to rezultira
uzdunim fragmentima (tzv. sajberi).
Ovi fragmenti ine 80% mase kouljice, ali njihova efikasnost ne
premauje 10%.
Pokuaji da se koriste razliita metode prefregmentacije nisu bili
uspjeni jer su trokovi takvih metoda u odnosu na niu vrstou
materijala bili dominantni.
Najpraktiniji trend u poboljanju HE projektila sa prirodnom
framentacijom ukljuuje racionalnu kombinaciju materijala kouljice
(tehnoloki procesi toplotni tretman) i eksploziva.
21
Literatura
Lloyd R.: Conventional Warhead System Physics and Engineering design, Progres sin
Astronautics and Aeronautics, Volume 179,AIAA, 1999
EMRT C, Computer Analysis, Fragment Calculation of a MK 82 Warhead,
http://www.emrtc.nmt.edu/facilities/computer.html
Odintsov V.: Updating of high.explosive projectiles, Bauman Moscow State Technology
University, http://milparade.udm.ru/24/contents.htm
Naval Surface Warfare Center, http://www.nawcwpns.navy.mil
Goto, et al.: History of deformation: expansion, cracking and failure of cylinder, , Int. J. Impact
Engg., 35, Issue 12, 1547-1556, 2008,
22
11
Ispitivanje parametara prirodne

fragmentacije HE projektila
23
Ispitivanje efekat pridodne fragmentacije
Kada je potrebno samo procijeniti efikasnosti projektili ili bojevih glava

slinih karakteristika, tada se koristi arena kod koje se projektil
postavlja vertikalno sa vrhom prema tlu.
Poslije eksplozije projektili mjeri se broj pogodaka i broj prodora za
svaki sektor posebno i zatim se odreuje gustina pogodaka i prodora
po m2 za svaki sektor.
Potom se odreuje zakon promjene gustine paradi po m2 u funkciji
udaljenosti i trai se ona udaljenost pri kojoj je gustina prodora
jednaka 1 pare po m2 povrine.
Ta udaljenost se naziva radijus efikasnosti te projektili i ona projektil
koja ima vei radijus efikasnosti bi trebala da ima i veu zonu
smrtnosti.
24
12
Odreivanje radijusa smrtonosnog dejstva projektila kao faktora

kontrole reporduktivnosti tehnolokih procesa proizvodnje projektila i
mogunosti usporedbe smrtonosnih parametara srodnih projektila ili
bojevih glava vri se u etvrtkrunoj areni.
etvrtkruni sektori su postavljeni na odstojanjima od 10 m, 15 m, 20
m i 30 m od centra eksplozije, pri emu je materijal sektora jelova ili
amova daska debljine 25 mm i visine 2 m.
Projektil je bio postavljen vertikalno u centru arene, sa vrhom
usmjerene prema zemlji i aktivirao se elektrinim putem.
Mjeri se broj fragmenata koji su pogodili i broj fragmenata koji su
probili drvene etvrkrune sektore.
Obrada rezultata ispitivanja i sam tok ispitivanja je vren po vojnom
standardu JNA, SNO 5021.
25
Odreivanje radijusa smtonosnog efekta

30,00
25,00
Broj efikasni fragmenata/m2
y = 1738,8x-2,2505
R2 = 0,9997
Ekfrag=100 J
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
5
10
15
20
25
Radijus sektora, m
30
35
26
13
Fragmenti koji su probili drvene panele, debljine 25 mm su imali

dovoljno kinetike energije da ubiju ili nanesu teka oteenja
ljudskom tijelu, dok fragmenti koji su se zadrali u drvenoj dasci su
imali manju kinetiku energiju i mogli su izazivati ranjavanje tijela i
eventualno smrt u zavisnosti od mjesta pogotka.
Sa dijagrama je vidljivo da na udaljenosti od 27 m od centra
eksplozije, svaka osoba licem ili leima okrenuta prema centru
eksplozije bi bila pogoena sa jednim smrtonosnim fragmentom (uz
pretpostavku da je povrina projekcije ovjeje figure jednaka 1 m2).
27
Eksperimentalna istraivanja projektili, odnosno bojevih glava vrena u

arena testu pokazuju da je znaajan broj paradi grupiran u
centralnom snopu koji odgovara polarnom sektoru od 800 do 1050,
mjereno od vrha projektili.
Gustina fragmenata po steradianu mjeri se tokom eksplozije bojeve
glave u areni, gdje je bojeva glava postavljena horizontalno na
odreenoj visini od tla.
28
14
Arena test
29
Arena test
30
15
Dimenzije standardnog ovjeka
31
Uticajni parametri na smrtonosni efekt
32
16
PIT TESTIRANJE
33
33
Pit test
U ureaju pod nazivom Pit test,

fargementacija projektila ili bojeve
glave se odvija u zatvorenom
prostoru
ispunjenom
sitnim
pijeskom.
Posle fragmentacije projektila,
fragmenti s eizdvajaju iz pijeska.
Fragmenti s egrupiraju prema
masenim grupama i definira im se
oblik.
Zatim se vri analiza masene
distribucije fragmenat (Mott i Held
metod).
Ako se izdvajanje fragmenata vri
runo, tada mogu nastupiti
znaajne razlike u broju i ukupnoj
masi fragenata u odnosu ma
metod magnetnog izdvajanja
fragmenat iz pjeska.
Pit test facility
34
17
Pit test
35
Distribucija fargmenata HEI projektila

30 mm x 170 mm
36
18
Primjer rezultata tetsiranja u Pit ureaju,

HE projektil 155mm M101
Gardner E. S.: Analysis of Fragmentation and

Resulting Shrapnel Penetration of Naturally
Fragmenting
Cylindrical
Bombs,
Lawrence
Livennore National Laboratory, UCRL-ID-140245,
2000.
37
Pit Test u vodi
Jim Rutkowsk: Common Low-cost IM Explosive Program to Replace TNT, Joint U S Army & U S Marine
Corps, 2007.
19
Pit Test u vodi
Prirodna fragmentacija minobacakog HE

projektila 120 mm, M67
40
20
Primjer Pit Testa,

HE projektil 130 mm M79
41
Primjer Pit Testa,

HE projektil 130 mm M79
42
21
Geometrija i veliina
fragmenata
43
Geometrija i veliina fragmenata
Pri prirodnoj fragmentaciji projektila dobivaju se fragmenti razliitih

veliina.
Vei fragmenti imaju veu energiju, ali je ona esto znaajno vea od
optimalne smrtonosne.
Manji fragmenti obino imaju manju energiju od 80 J.
S obzirom d arazliiti fragmenti imaju razliite energije, te pri kretanju
imaju i razliite domete.
Optimalna fragmentacija je ona kod koje su fragmenti smrtonosni na
odreenom odstojanju.
Firma je razvila MAPAM tehnologija koja kombinuje visoku
smrtonosnu efikasnost sa strukturalnim integritetom tijela projektila
(minobacaki projektil 60 mm).
RUAG Land Systems, Warhead Division: MAPAM Truly Controlled Fragmentation, 2004.
44
22
Berg G.: Objective crew served weapon, Original OCSW ATD Technology Objective, TACOM,
Lethality, Survivability, Mobility and Sustainment for Americas Army
45
Arena test omoguava odreivanje prostorne distribucije fragmenata bojeve

glave i hvatanje fragmenata u odreenoj polarnoj zoni.
Time je mogue doi do podataka o masi i bliku realnih fragmenat u prostoru.
46
23
Geometry and Size of fragments
47
Termika obrada tijela projektila
Matrica tipova materijala i termikog tretmana kovanih tijela:

AISI 9260 - Kovan i temperiran, normaliziran i temperiran, Austenitiziran u
ulju hlaen i temperiran i srednje Austenitiziran u u ulju hlaen i temperiran.
AISI 1340 - Kovani i temperiran, Austenitiziran u ulju hlaen i temperiran i
srednje Austenitiziran u u ulju hlaen, Hladno kovan i naponski oputen i
hladno kovan Austenitiziran u u ulju hlaen i temperiran.
AISI 1090 - Austenitiziran u ulju hlaen i temperiran i Austenitiziran u vodi
hlaen i temperiran.
AISI 4340 - Kovani i temperirian, normaliziran i temperiran
HF-1 - Visoka temperaturno Austenitiziran i hlaen na vazduhu i
temperiran.
Termiki tretman osigurava visoke mehanike karakteristike materijala
tijela projektila i mikrostrukturu u skladu sa potrebama razliitih tipova
projektila
48
24
Mehanike karakteristike materijala

tijela HE projektila
49
50
25
Geometry and Size of fragments
Durkin D.: Manufacturing Process Development For the OCSW Warhead, NDIA, 2001 Joint
Services Small Arms Symposium, 2001
51
MOTT METODOLGIJA
52
26
Mott metodologija
Predvianje zakona distribucije mase paradi na osnovu podataka

dobijenih eksperimentalnim ispitivanjima se uobiajeno vri primjenom
formule Mott-a ili njene modifikacije, odnosno formule za Held
distribuciju mase paradi.
Svaka od navedenih formula ima odreena manja ogranienja i
mogue je kombinacijom navedenih formula ostvariti kompleksniji
pristup predvianju distribucije mase paradi za razmatranu bojevu
glavu.
Sve ove formule su bazirane na eksperimentalnim istraivanjima
prirodne fragmentacije bojevih glava u jami (pit facility) i pri arena
testovima.
U SAD-u Mott-ova formula koristi se ve dui niz godina za
predvianje masene distribucije fragmenata nastalih rasprskavanjem
bojevih glava sa prirodnom fragmentacijom.
53
Mott formula
Tamo gdje eksperimentalni podaci o fragmentaciji nisu dostupni Mottova formula daje dobra predvianja masene distribucije fragmenata.
Formula Mott-a daje zavisnost kumulativnog broja fragmenata od
srednje mase fragmenata:
M0
N m
e
2
2
M
k
M
k
Gdje su:
N(m) je broj fragmenata ija je masa vea od m,
M0 je ukupna masa fragmenata i
Mk je parametar koji karakteirzira distribucija mase fragmenata
54
27
Mott formula
Parametar Mk funkcija je debljine tijrla projektila ti, unutranjeg

prenika bojeve glave di i eksplozivnog punjenja.
U parametru Mk, konstanta B zavisi od eksplozivnog punjenja i
materijala tijela projektila ili bojeve glave.
1
5
t
M k B ti 6 d i3 1 i
di
Vrijednost konstante B za eksploziv TNT je 115,98(g)1/2/(m)7/6.
Za tijela projektili od elika sa srednjim vrijednostima mehanikih
performansi vrijednost B se smanjuje sa poveanjem detonacionog
pritiska (stvarajui fragmente manje mase), ali se takoer smanjuje sa
poveanjem tvrdoe tijela projektila.
Konstante ti i di su ekvivalentna debljina stjenke kouljice i ekvivalentni
unutranji prenik kouljice bojeve glave, respektivno.
55
Mott-ova distribucija fragmenata

Konstanta B se moe sraunati iz izraza:
B = 338,1/pCJ
gdje je pCJ detonacioni pritisak u kbar.
Broj fragmenata mase vee od mf, N
2500
2000
HE projectile 130 mm, M79

1500
1000
500
0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Masa fragmenta mf (g)

56
28

Broj fragmenata mase vee od mf, N
10000,00
1000,00
100,00
HE projectile 130 mm, M79
10,00
1,00
0,1
10
100
1000
Masa fragmenta (g)
57
Morris N.: Lethality to Humans Due to Blast Effects from Buried Landmines, U. S. Army, Project Manager
Instrumentation, Targets and Threat Simulators (PM ITTS), 2002 Mines, Demolition and Non-Lethal
Conference
58
29
Mott-va distribucija fragmenata

Illustrative Example for Motts Usage
59
HELD METODOLOGIJA
60
30
Held-ova formula
Na osnovu flash radiografije Held je razvio eksperimentalni pristup u

kojem je masena distribucija fragmenata predstavljena kao funkcija broja
fragmenata.
Held-ova formula, ako se korektno primjeni, daje odlian opis masene
distribucije prirodnih fragmenata, ak i kod razliitih vrsta eksplozivnih
punjenja.
Held-ova formula ima dva parametra (B i ) i ukupnu masu metala M0 ili
najbolje fitovana masa metala M0Best kao poetna masa koja na najbolji
nain opisuje eksperimentalno odreenu masenu distribuciju prirodno
formiranjih fragmenata.
M n M 0 1 e Bn
Gdje su:
M(n) - kumulativna masa fragmenata

M0 - ukupna masa svih pronaenih fragmenata
n - kumulativni broj fragmenata
B, - empirijski odreene konstante
61
Held-ov zakon distribucije fragmenata
62
31
Held-ova formula
Konstante B i se odreuju empirijsi i reda veliine su 10-2 ua B i za
red veliina 2/3.
Konstanta B ima sljedeu meuzavisnost:
B const. d / t
U Held-ovoj jednaini M0 je totalna masa fragmenata koji su pronaeni,
M(n) i n su kumulativne mase fragmenata i kumulativan broj
fragmenata mase vee od mf.
Metod koji je razvio Held daje drugaiju interpretaciju rezultata
fragmentacije u odnosu na metod Mott.
Broj, masa i oblik paradi pri prirodnoj fragmentaciji bojevih glava je
definiran eksperimentalnim ispitivanjem kroz Pit test, a relativna
procjena prostorne efikasnosti u osnovnim ispitivanjima u arena testu
(uporeivanje radijusa efikasnog djelovanja).
Nekada je preporuljivo najvee fragmente ispustiti iz razmatranja, ako
njihov broj je zanemarljiv u odnosu na ukupan broj fragmenata (1-2%).
63
Held zakon distribucije za

HE projektil 130 mm, M79
100
10
0,1
1
10
100
1000
10000
Number of fragments N i, mass greater then m f

35000
30000
Total mass of fragments, g
Mass of fargments mf, g
1000
25000
20000
15000
10000
5000
500
1000
1500
2000
2500
Number of fragments
64
32
Held formula
Kod Held-ove distribucije je neophodno ukloniti par teih fragmenata sa ciljem

da se dobije optimalna fitovana kriva koja e predstavljati veinu fragmenata.
Konstante B i se odreuju odreenim matematskim transformacijama
osnovne jednaine:
M 0 M n M 0 e Bn
Prirodni logaritam gornje jednaien je:
lnM 0 M n M 0 B n
Konstante B i se odreuju iz log-log plot dijagrama.
65
Primjer odreivanja kosntanti B i
66
33
Held formula
Diferenciranjem jednaine Held-a, M(n) po broju fragmenata mogue je odrediti

priblinu masu n-tog fragmenta:
mn dM n dn M 0 B n 1 e Bn
Kod analize distribucije fragemnata iz log-log diagram, konstanta B i eksponent

su dobivene za odreeni korelacioni koeficijent r2.
Ako u log-log dijagramu, ne dobijemo ravnu liniju na osnovu fitovanja izmjerenih
podatka, tada ukupna masa fragmenata M0 nije optimalna masa za distribuciju
fragmenata.
Sada, optimalna masa ili najbolja masa M0Best se rauna iz izraza:
M 0Best M n 1 e Bn
67
Held-ova formula
Konstante B i su odreene na osnovu originalne mase metalnog tijela

projektila.
Nove konstante se raunaju sa novom totalnom masom metala M0Best .
M n M 0 Best 1 e BB n
Ponavljamo postupak sve dok koeficijent korelacije ne bude:
r 2 0,99
68
34
Brzina fragmenata
69
Brzina fragmenata
Teoretska i eksperimentalna istraivanja pokazala su da poetna brzina

fragmenata nastalih fragmentacijom HE bojevih glava zavisi od odnosa
mase eksplozivnog punjenja i mase metala tijela (kouljice) bojeve
glave, kao i od mehanikih karakteristika materijala kouljice bojeve
glave, te vrste i gustine eksplozivnog punjenja.
Podaci o brzini paradi se prikupljaju primjenom elektronske, optike ili
x-ray metode.
Ameriki istraiva R. W. Gurney, jo 1943. godine razvio je analitike
izraze koji se, uz manje modifikacije, i danas koriste za izraunavanje
poetne brzina fragmenata.
Jednaina Gurney-a opisuje poetnu brzinu fragmenata kao funkciju
odnosa mase punjenja i mase metala kouljice i empirijski odreene
konstante (Gurney-eva konstanta).
70
35
Brzina fragmenata
Promjena poetne brzine paradi za pojedine segmente projektili

odreuje se prema metodologiji koja je izloena u radu Crulla.
Jednostavan izraz za odreivanje poetne brzine fragmenata ili Gurney
formula ima oblik:
vGurney 2 E 1 / 0,5 M / C
Gdje su:
- Gurney konstanta,
M2- masa
metalnog tijela projektili,
E
C - masa eksplozivnog punjenja.
Dizajn projektili znaajno utjee na smrtonosnu efikasnost.
Taj utjecaj je veoma kompleksan, veoma vanu ulogu imaju geometrijski
izgled vanjske i unutranje konfiguracije tijela projektili, relativan odnos
debljine stjenke tijela, odnos mase eksploziva i mase metala tijela,
odnosno
tip eksplozivnog
punjenja.
U
S
M
E
F
D
T
D
www.dtd.ba
NIVERSITY OF ARAJEVO
ECHANICAL NGINEERING ACULTY
EFENSE ECHNOLOGIES EPARTMENT
71
Garnijeva konstanta za
razliite tipove eksploziva
72
36
Poetna brzina fragmenata
73
Poetna brzina fargemenata

Prosjena brzina paradi tijela HE projektili 130 mm M79 je izmeu
850 m/s i 950 m/s u prednjem oivalnom i centralnom cilindrinom
dijelu tijela projektila (taj dio tijela generira najvei broj smrtonosnih
fragmenata), dok je brzina fragmenata zadnjeg dijela projektila izmeu
400 m/s i 700 m/s (ovaj dio fragmenata pripada zadnjem snopu
fragmenata, koji je obino usmjeren uvis u trenutku eksplozije).
1000
900
Brzina fragmenata, m/s
800
700
600
130mm, HE, M79
500
400
300
200
100
0
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
Relativni poloaj segmenta tijela du aksijale ose

74
37
Poetna brzina fragmenata
75
Literatura
Karpp R.: and Predebon W.: Calculation of fragment velocity from natural fragmenting
munition, BRL Memorandum Eport N0. 2509, USA Ballistic research Laboratoryies, Aberden
Proving Ground, Maryland, 1975.
Crull, M. M.: Prediction of Primary Fragmentation Characteristics of Cased Munitionns,
UXO/Countermine Forum 1998, The Joint UXO Coordination Office.
76
38
Dinamika leta fragmenta
77
Dinamika leta fragmenata
Posle detonacije projektili, nastali fragmenti tijela se prostiru kroz

prostor sa poetnom brzinom koja zavisi pozicije fragmenta na tijelu
projektili (Gurney formula).
Kretanju fragmenata kroz prostor suprotstavlja se otpor vazduha i sila
koenja zavisi od oblika i dimenzija fragmenta.
Obzirom da fragmenti imaju nadzvunu brzinu, na udaljenosti od vie
desetina metara od centra eksplozije, njihova trajektorija ima priblino
pravolinijski karakter.
Sila koja djeluje na fragment koje se kree kroz vazduh moe se
izraziti kao:
1
Fw C x S w v 2
2
78
39
Gdje su:
Fw - sila otpora zraka,
Cx - aerodinamiki koeficijent otpora zraka za fragment mase m,
S - maksimalni popreni presjek fragmenta okomit na vektor
brzine fragmenta,
w - gustina vazduha,
v - brzina fragmenta na udaljenosti x.
Na odreenom rastojanju od centra eksplozije brzina fragmenta se
moe odrediti iz izraza:
1
S
C x
w x
2
mf
0
v v e
79
U optem sluaju, tijelo projektili sa prirodnom fragmentacijom formira

veliki broj fragmenata razliitog oblika, dimenzija i mase jer je proces
fragmentacije stohastian proces.
Oblik fragmenata je veoma sloen i u proraunima se esto
pojednostavljeno promatraju kao jednostavna geometrijska tijela
(kocka, pravougli paralelopiped, cilindar, sfera, itd.).
80
40
Utjecaj geometrije fragmenta na otpor kretanja
81
Otpor fragmenata
82
41
Promjena brzine fragmenata razliitih masa sa

udaljenou od centra eksplozije
Promjena brzine fragmenata na putanji, m/s
800
700
600
500
400
Masena grupa do 0.5 g
300
Masena grupa od 0.5 do 1g
Masena grupa od 1 do 2 g
200
Masena grupa od 2 do 3g
100

0
0
10
20
30
40
50
Domet, m
83
Izraz za domet pojedinog fragmenta u nekom trenutku u kome je

poznata njegova brzina v je:
2mf
Cx S w
ln
v0
v
Gdje su:
mf - masa fragmenta,
S- maksimalna projekcija povrine fragmenta,
Cx-koeficijent otpora fragmenta
v0 - poetna brzina fragmenta,
v - brzina fragmenta u taki x,
w - gustina vazduha (kg/m3).
84
42
Iskustva iz dosadanjih ratnih sukoba pokazuju da minimalna

vrijednosti kinetike energije fragmenta EK potrebna za
onesposobljava vojnika na terenu iznosi 80 J.
Na osnovu ovoga zahtijeva je mogue procijeniti koliku minimalnu
brzinu vmin treba da ima fragment mase mf u trenutku udara u ljudsko
tijelo, tj.:
EK 80 J
Odnosno, minimalna onesposobljavajua brzina fragmenta vmin je:
vmin
2 Ek
mf
85
Minimalna brzina fragmenta koji imaju

kinetiku energiju od 80 J
900
Minimalna efektivna brzina fragmenata, m/s
m f vmin
800
700
600
500
400
300
200
100
0
0
10
12
14
16
Masa fragmenata, g
86
43
Iz prethodnog dijagrama je veoma jasno da fragmenti mase vee od 2

g treba da imaju brzinu 300 m/s i manju da bi izazvali teka ranjavanja
ili smrt ljudi.
Iz dijagrama promjene brzine za razliite mase fragmenata sa
udaljenou od centra eksplozije vidljivo je da ti fragmenti imaju veu
energiju tekog ranjavanja i na udaljenostima veim od 45 m od centra
eksplozije.
Sada je mogue poznavajui mase pojedinih fragmenata procijeniti i
zonu onesposobljavanja, tj.:
xf
2m
ln
Cx S w
v0
2 Ek
mf
87
Domet onesposobljavanja vojnika sa fragmentom mase mf naziva se

smrtonosni domet.
Unutar ovog dometa (udaljenosti od centra eksplozije) vojnik koji je
pogoen fragmentom mase mf onesposobljen je za dalju borbu.
Ako je pogoen datim fragmentom izvan ovog dometa, borac je
ranjen, ali moe nastaviti borbu.
Uz pretpostavku da je otpor fragmenta Cx=1,2 i da je sloen oblik
fragmenta zamijenjen sferom ekvivalentne mase, izvren je proraun
efikasnih dometa fragmenata za HE projektil 130 mm M79.
88
44
Efikasan domet ekvivalentnih fragmenata

kod HE projektila 130 mm M79
Efektivni domet fragmenta, m
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
0
10
12
Masa fragmenta, g
89
Efikasan domet fragmenata mase vee od 5 g za projektili 130 mm

M79 je 115m i vie od centra eksplozije, a takvih fragmenata kod
projektila 130 mm M79 ima vie od 2.200.
Istraivanja vojnih strunjaka pokazuju da su efikasni fragmenti i mase
manje od jednog grama, ali njihova efikasna udaljenost od centra
eksplozije se mjeri metrima.
Uobiajeno se smatra da je postignut optimum izmeu broja
fragmenata (gustina fragmenata u prostoru), njihove mase i kinetike
energije za fragmente mase od 1 g do 10 g.
Opte pravilo je da stepen oteenja ciljeva nastalih fragmentacijom
projektili glave zavisi od kinetike energije fragmenata.
Poetna energija fragmenta zavisi od njegove kinetike energije
(brzine fragmenta odreene Gurney analizom i mase) i geometrijskog
oblika fragmenta (koeficijenta otpora).
90
45
Za neutralizaciju osoba (vojnika) se pretpostavlja minimalna kinetika

energija od 100 J (prema balistikom kernelu NATO-a usvojena je
minimalna kinetika energija od 80 J).
Faktori koji utjeu na stepen oteenja su struktura cilja, poloaj cilja u
odnosu na taku detonacije projektili, parametara smrtnosti projektili ili
bojeve glave (zona smrtonosnog djelovanja) i eljenog tipa i nivoa
oteenja.
Ispitivanja koja su izvrile firme GENERAL DYNAMICS, Land Systems
and DENEL tokom razvoja poboljane municije 105 mm pokazala su
da projektil 155 mm M107 (veoma zastario dizajn i slian po
performansama projektilu 130 mm M79) pored zone smrtonosnog
djelovanja od 36 m u preniku, ima i veoma veliku opasnu zonu
prenika od 900 m u kojoj fragmenti mogu izazvati ranjavanja.
91
92
46
Arena test
93
Eksperimentalne metode ispitivanja prirodne

Prirodna fragmentacija projektila je rezultat sluajne distribucije

fragmenata razliite mase i geometrije.
Prostorna distribucija fragmenata nije unifirmna.
Prostorna distribucija fragmenata je ograniena u obliku lepeze sa
malim uglovnim disperzijama.
Najvea gustina fragmenat se nalazi u polarnom sektoru od 800 do
1050, mjereno od vrha projektila.
Sve procjene o karakteru prostorne distribucije fragmenata projektila
su bazirane na eksperimentalnim istraivanjima prirodne fragmentacije
bojevih glava u areni.
Gustina fragmenata po steradianu mjeri se tokom eksplozije projektila
areni, gdje je projektil postavljena horizontalno na odreenoj visini od
tla .
94
47

Eksperimentalna istraivanja usmjerena su na procjenu parametare

prirodne fragmentacije (broj, masa i oblik paradi) bojeve glave pri
izmjeni dizajna projektila (promjena unutranje i spoljne geometrije
warhead).
Broj, masa, dimenzije i oblik paradi pri prirodnoj fragmentaciji bojevih
glava je odreen eksperimentalnim ispitivanjem kroz Pit test
(fragmentacija bojeve glave u jami) .
Procjena prostorne distribucuje paradi postie se tokom ispitivanjima
u dva tipa arena testova.
Procijeniti efikasnosti warheads slinih karakteristika, tada se koristi
arena kod koje se projektil postavlja vertikalno sa vrhom prema tlu.
Posle eksplozije warhead mjeri se broj pogodaka i broj prodora za
svaki sektor posebno i zatim se odreuje gustina pogodaka i prodora
po m2 za svaki sektor.
95
Eksperimentalne metode ispitivanja p

rirodne fragmentacije HE projektila
Arena test odreivanje parametara prostorne distribucije fragmenata
96
48

Potom se odreuje zakon promjene gustine paradi po m2 u funkciji

udaljenosti i trai se ona udaljenost pri kojoj je gustina prodora
jednaka 1 pare po m2 povrine.
Ta udaljenost se naziva radijus efikasnosti projektila i onaj projektil koji
ima vei radijus efikasnosti bi trebala da ima i veu zonu smrtonosti.
Parametri procesa prirodne fragmentacije odreuju se analitikim
metodama, eksperimentalnim istraivanjima, i metodama numerikog
modeliranja.
Teite istraivanja koja se vre u USA je usmjereno ka razvijanju
metode za predvianje performansi procesa prirodne fragmentacije
projektili, odnosno bojevih glava.
Vrhunac istraivanja je razvoj CALE kompjuterskog programa koji
moe metodom numerike simulacije da predvidi performanse dvodimenzionalne i tro-dimenzionalne osno simetrine bojeve glave.
97
HE projektili
98
49
Gustina paradi po steradianu (prostorna gsutina) za svaki

polarni sektor arene:
frags / steradian
gdje su Nsec broj paradi koji su prodrli u segment sektora arene

povrine Asec na udaljenosti Rsec od centra eksplozije warhead
za dati polarnu ugao.
99
Gustina fragments po steradian u

funkciji polarne zone
1400
1200
Density fragment,
number/steradian
N sec
Asec / Rsec
128mm M63
128mm M87
1000
105mm M1
155 mm M107
800
600
400
200
0
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
Polar Zone, deg
100
50
Gustine paradi po povrini arena sektora na odreenoj

udaljenosti od centra eksplozije:
d Ri N pen Ri / ARi
gdje je Npen broj proboja drvene ploe sektora arene, A je

povrina sektora arene i R udaljenost sektora arene od centra
eksplozije warhead
101
Arena
US ARMY TEST AND EVALUATION COMMAND TEST OPERATIONS PROCEDURE "FRAGMENT

PENETRATION TESTS OF ARMOR, ITOP 2-2-722, 1983.
102
51
Arena test (60 mm MAPAM)
Arena
www.eglin.af.mil
104
52
Arena test
105
etvrt kruna arena

Arena in former Yugoslavie and Bosnia and Herzegovina

106
53
Radijus smrtonosnog efekta HE projektila
107
Literatura
TNO Report: General description of the missile systems damage assessment code (MISDAC),
Prins Maurits Laboratorium TNO, septembar 1994.
Peck N.: Not Your Fathers 105, GENERAL DYNAMICS, Land Systems and DENEL, 2006.
Gold V., Baker E., Ng K. And Hirlinger J.: A Method for Prediction Fragmentation Characterics
of Natural and Preformed Explosive Fragmentation Munitions, Technical Report ARWEC-TR01007, US Army Armament Research, Development and Engineering Center, 2001.
Garland O.: The use of physics-Based Models to prediction fragmentation of ordanance, Naval
Air Warfare Center Aircraft Division, OMB N0. 0704-0188.
Anon: Fundamentals of Protective Design for Convencional Weapons, Deapartment of the
Army Technical manual, TM 5-855-1, 1986.
Held M.: Fragment Mass Distribution of HE Projectiles, Propellant, Explosives,
Pyrotechnics,15, 1990.
Morris N.: Lethality to Humans Due to Blast Effects from Buried Landmines, U. S. Army,
Project Manager Instrumentation, Targets and Threat Simulators (PM ITTS), 2002 Mines,
Demolition and Non-Lethal Conference.
Brian Will: Safe Separation Study for MK 437 MOFN (Multi-Option Fuze for Navy), 50thNDIA
Fuze Conference, 2006.
(www.nawcwpns.navy.mil/mov/energet/seg/WB.mov
108
54
Literatura
Gold, V.; Baker E., Ng K. & Hirlinger J. (2001). A Method for Prediction Fragmentation
Characterics of Natural and Preformed Explosive Fragmentation Munitions, ARWEC-TR01007,
Anon (1983). US Army Test and Evaluation Command Test Operations Procedure Fragment
Penetration Test of Armor, Report number TOP 2-2-722, ADA 125824.
http://www.nawcwpns.navy.mil/r2/fs/SkyProp.htm
RUAG Land Systems, Warhead Division: MAPAM Truly Controlled Fragmentation, 2004.
Jim Rutkowsk: Common Low-cost IM Explosive Program to Replace TNT, Joint U S Army & U
S Marine Corps, 2007
109
PRIMJERI TESTIRANJA
HE PROJEKTILA
110
55
Polukruna arena
http://www.otslimited.co.uk/webpagecontent.asp?id=49&title=Fragment%20Arena&fldr=fldr40
111
Semicircular Arena
http://www.chinalakealumni.org/Skytop.htm
Skytop warhead testing arena, China Lake.
112
56
Polukruna arena
Static Testing of High Explosive Munitions for Obtaining Fragment Spatial Distribution, ITOP 4-2-813 30,
1993, https://itops.dtc.army.mil/
113
Poloaj test panela

Udaljenost tets panela se odreuje po formuli:
D = 4.0 W1/3
Gdje je:
D - udaljenost panela za hvatanje (metar), . W - masa
eksplozivnog punjenja (kg).
TABLE C-1.
DISTANCES FROM CENTER OF TEST SETUP TO

RECOVERY AND VELOCITY PANELS
Distance
at 0, 90, and 180
To
To
Recovery
Recovery
Panels
Panels
m
ft
m
ft
Mass of Explosive
Up
0.2 kg (0.5 lb)
1.8 kg (4.0 lb)
6.4 kg (14.0 lb)
to
to
to
to
0.2
1.8
6.4
9.9
kg
kg
kg
kg
(0.5 lb)
(4.0 lb)
(14.0 lb)
(22.0 lb)
2.4
3.7
6.1
8.5
8.0
12.0
20.0
28.0
9.9 kg (22.0 lb) to 14.9 kg (33.0 lb)
9.8
32.0
2.4
3.7
6.1
a
7.3
a
8.5
8.0
12.0
20.0
24.0
28.0
Allows for access by field personnel.

114
57
Polukruna arena
Ricochet stops; either A or B is satisfactory
115
Grupiranje masenih grupa, n=0.125
Posle mjerenja masa fragmenata individualno, treba odrediti masene grupe.

Procedura za izbor masenih grupa se vri po logaritamskoj progresiji (decimalno), usvajajui uanprijed broj
masenih grupa:
nZ
K(mass) = 10
Gdje je:
K(mass) = vrijednost masene grupe
n =exponent (koriste se n = 0.25 i n = 0.125)
Z =cjelobrojni broj koji oznaava grupu
116
58
IMI Semicircular Arena
http://www.imi-israel.com/product.aspx?FolderID=279
117
Arena test
Svi fragmenti u Arena tets sistemu moraju se skupiti u skaldu sa

dokumentom International Test Operations Procedure (ITOP) for the
Static Testing of High Explosive Munitions for Obtaining Fragment
Spatial Distributions.
Mase fragmenata, vrijednosti gustina i pikovi brzina fragmenta se
mjere i slau za svaku polarnu zonu sa korakom od 50 u odnosu na
realtivnu uzdunu osu projektila.
Poetak je u vrhu projektila i sistem poveavanja uglovnih zona je u
smjeru kazaljke na satu.
U izvjetajima treba ukljuiti i izmjerene podatke o nadpritisku, brzini
fragmenata za odreenu polarnu zonu, fotografije svih faza testa, itd.
118
59
Analiza fragmenata metodom oblak
119
120
60

U institutu TNO Defence, Security and Safety u cilju mjerenja

fragmentacionih karakteristika projektila razvijena je i standardizirana
eksperiemntalna metoda Fragment Cloud Analysis Method (FCAM).
Osnosimetrini projektili s epostavljaju unutar zatienog cilindra sa
dva prozora, kroz koje se hvataju fragmenti i odreuje prostorna
distribucija fragmenata.
Uspostavlja s ekorelacija izmeu dva zuostapna uzorka
shadowgraphs oblaka fragmenata.
121
Prednosti i mogunosti
Dobro uvjetovan statiki eksperiment fragmentacije (provodi se u
zatvorenom prostoru).
Fragmentacija projektila kalibara do 155mm.
Metoda se primjenjuju za karakterizaciju fragmenata.
Alternativna za arenu testove.
Dinamiki eksperiment izvediv do kalibara 40mm.
Simultano odreivanje prostorne distribucije mase i brzine.
Podaci se mogu koristiti u mnogim oblicima (kao to je JMEM).
Dodatna mjerenja perforacije mogu se obavljati istovremeno.
Dobivenih podataka pogodne za:
Procjena usporedbi razliitih vrsta municije.
Procjena performansi municije pomou raunalnih simulacija (podaci se
unose u raunalni modeli).
Odreivanje zome smrtonosnog efekta.
122
61
123
The Fragment Cloud Analysis Method

TNO Defence, Security and Safety: Fragment Cloud Analysis Method, www.tno.nl
124
62
Dijagnostika na osnovu analize

hvatanja fargmenata
TNO Defence, Security and Safety: Fragment Cloud Analysis Method, www.tno.nl
125
Distribucija fragmenata
126
63
Distribucija fragmenata
127
Dijagnostika iz X-ray shadowgraphs
128
64
Testiranje smrtonosne zone

(fragmentacija u vazduhu)
David Leslie D.: Cased Telescoped Weapon System, NDIA Gun and
Ammunition Symposium, 2001
129

AAAV 30mm HE Lethality Testing, Test procedures and casualty models, NDIA, Guns. &.
Ammunition. Symposium 2002.
130
65
Test procedure
131
Prikupljanje podataka
132
66
Lethality testing
Steelman L.: Lessons Learned From the Development of the U.S. Navy 5-Inch Ship Self-Defense Projectiles,
Naval Surface Warfare Center Dahlgren Division, 2004.
133
GENERAL DYNAMICS and Nammo: 30x173mm High Explosive Air Burst Trace (HEAB-T), Capabilities
for Tomorrow, 41st Annual Armament Systems: Gun and Missile Systems Conference & Exhibition, 2006.
134
67
135
Demonstracija eksplozije u vazduhu
136
68
Konvencionalna HE municija
137
Vuna haubica 122 mm D-30
138
69
Artiljerijski sistem, Vuna haubica 122 mm D-30
Haubica 122 mm D-30 namijenjena je za unitavanje ili neutraliziranje

neprijateljskih artiljerijskih orua, minobacaa i drugih borbenih i
transportnih sredstava, unitavanje ili neutraliziranje neprijateljskih
vojnika u zaklonu ili bez zaklona. neutraliziranje neprijateljskih
oklopnih borbenih vozila, ruenje poljskih utvrenja, otpornih taaka,
baza za snabdijevanje, centara veze i komandnih mjesta, objekata od
posebnog znaaja.
Posadu za rukovanje orujem sainjava pet lanova.
Ovo oruje moe da ostvari brzinu paljbe od 4-6 projektila u minuti u
zavisnosti od reima paljbe, odnosno maksimalna brzina gaanja je 68 projektila u minuti.
139
Artiljerijski sistem, Vuna haubica 122 mm D-30
Iz haubice 122 mm D-30 se moe koristiti municija sa punim i

promjenljivim punjenjem, ime se postie vea operativna zona
djelovanja i na manjim dometima, odnosno moe biti koritena visokoeksplozivne municije (HE tip), oklopno-probojna, dimna,
osvjetljavajua i hemijska municija.
Visoko-eksplozivnu municiju je proizvodila tvornica TITO Vogoa
(poznatija kao PRETIS) pod oznakom municija 122 mm OF-462.
Pred kraj osamdesetih godina je razvijena HE municija 122 mm M76
poboljanih performansi, veeg dometa i vee zone smrtonosnog
djelovanja.
140
70
HE municija, 122 mm, M76

sa punim punjenjem M78
141
HE municija 122 mm, M76

sa smanjenim punjenjem M78
142
71
Projektil sadri visoko eksplozivno punjenje.

Projektil ima prednji oivalni dio, cilindrini dio sa dvije centrirajue
povrine i zadnji konus.
Ovaj projektil ima poveanu vitkost oivala projektila u odnosu na
projektil 122 mm OF-462.
Na dijelu zadnje centrirajue povrine je ugraen vodei prsten od
bakra.
Koriste se upaljai sa prednjim iniciranjem (detoniranjem).
143
HE municija 122 mm, OF 462

sa punim punjenjem M78
144
72
HE municija 122 mm, OF 462

sa smanjenim promjenljivim punjenjem M78
145
Municija 122 mm OF-462,

smanjeno punjenje
146
73
Iranska HE municija 122 mm
147
Iranska municija 122 mm
148
74
Pakovanje HE municije 122 mm
149
150
75
151
Pakovanje upaljaa za municiju 122 mm
152
76
Top 130 mm M46
153

sa punim promjenljivim punjenjem M46
154
77

sa smanjenim punjenjem M46
155
Haubica 155 mm M114
156
78
157
158
79
HE municija 100 mm, M63P1,

puno punjenje
Ovaj projektil se koristi sa 100 mm topom tenka T-55 i samohodnim

topom 100 mm M44 i namijenjen je za rasprskavajui i ruei efekt
djelovanja.
Projektil ima prednji oivalni dio, cilindrini dio sa dvije centrirajue
povrine i zadnji konus.
Na dijelu zadnje centrirajue povrine je ugraen vodei prsten od
bakra.
Projektil i ahura su sjedinjeni tj. municija grupi sjedinjene municije.
Koriste se upaljai sa prednjim iniciranjem (detoniranjem).
159

puno punjenje
160
80

smanjeno punjenje
161
162
81
HE municija 105 mm, L31
163
ahura i pogonsko punjenje

za municiju 105 mm L31
164
82
Pakovanje HE municije 105 mm L31
165
Pakovanje HE municije 105 mm L31
166
83
Pogonska punjenja
167
Osvjetlhavajua municija 105 mm L43
168
84
Inertni vjebovni projektil 105 mm, M2019
The inert practice projectile is a conventional, hollow forged steel,

extended range projectile filled with Sorel Cement.
It is used as a very low cost training projectile.
50-150 gram booster charge for impact detection
The projectile can be configured with either a Boat Tail or a Base
Bleed, which are also field interchangeable.
The projectile is supplied with a lifting plug and a grommet to
protect the rotating band.
Uses NATO standard fuzing
Compatible with M119A2 cannon
Ballistically matched to 105mm ACA2P family of artillery
projectiles
169
MUNICIJA ZA MINOBACAE
85
HE minobacaka municija
Mortar firing
86
Minobaca 120 mm, M74
Municija za minobacae
Projektil za minobacae je aerodinamiki stabilisan i kree se

podzvunom brzinom i ima aerodinamiki oblik slian kapljici vode.
Projektil se lansira iz glatke cijevi oruja, na spoju prednjeg i zadnjeg
aerodinamikog dijela projektila ima cilindrini dio koji slui kao prednji
centrirajui prsten i istovremeno ostvaruje funkciju zaptivanja
produkata sagorijevanja pogonskog punjenja preko niza labirintskih
kanala ili pomou termoplastinog O prstena.
Funkciju drugog centrirajueg prstena je postignuta preko vanjskih
rubova stabilizatora projektila, a koji imaju maksimalni razmah jednak
kalibru projektila.
Na zadnji aerodinamiki dio tijela projektila se nastavlja nosa
stabilizatora, a koji u svojoj unutranjosti sadri osnovno pogonsko
punjenja s inicijalnom kapslom, dok se dopunska punjenja smjetena
oko nosaa stabilizatora ili izmeu stabilizatora.
87
Lansiranje minobacakog projektila
88
Dopunska punjenja mogu biti izvedena na razne naine (u obliku

izduenih kesica sa trakama za vezivanje oko nosaa stabilizatora, u
obliku kutijica od celuloida koje se privruju izmeu stabilizatora, u
obliku potkoviastih kutija koje se postavljaju na nosa stabilizatora).
Pripaljivanje dopunskih punjenja se vre produkati sagorijevanja
osnovnog pogonskog punjenja kroz otvore helikoidalno rasporeene
na nosau stabilizatora.
Projektili za minobacae mogu da imati fiksne stabilizatore raspona
jednakog kalibru projektila ili sklapajue stabilizatore iji raspon u
otvorenom poloaju moe biti vei od kalibra projektila (time se
ostvaruje bolju stabilnost i preciznost u letu projektila).
Pripalni sistem minobacakog projektila
89
Lansiranje minobacake municije
Projektili za minobacae imaju povoljniji odnos mase eksploziva i

pasivne mase projektila nego projektili za artiljerijska oruja.
Ubrzanja projektila u cijevi minobacaa mnogo su manja nego kod
artiljerijskih oruja, pa tijelo projektila moe imati manju debljinu
stjenke i masu metalne strukture.
Domet projektila koji se lansiraju iz minobacaa je znaajno manji
nego kod artiljerijskih oruja istog kalibra, ali se poveanje dometa
moe ostvariti primjenom dopunskog raketnog motora.
Raketni motor se aktivira putem usporakog lanca na uzlaznom djelu
putanje i takvi projektili se nazivaju aktivno-reaktivnim projektilima ili
projektili potpomognutim raketnim pogonom.
Nedostatak takvih projektila je znaajnije rasturanje na cilju.
90
Komponente minobacake municije
Veina minobacakih projektila je aerodinamiki stabilizirana pomoi krila.

Dopunska punjenja su smjetena na nosau stabilizatora (Tijela punjenja mogu biti razliitog oblika i izraena
od razliitih materijala)
U nosau satbilizatora je smjeteno osnovno punjenje, koje se aktivira udranom iglom u minobacau. Kada
udarna igla aktivira kapslu, ona pokrene lanac sagorijevanja (kapsla-pripala-osnovno punjenje.dopunsko
punjenje).
Produkti sagorijevanja osnovnog punjenja istiu kroz niz otvora na tijelu nosaa stabilizatora i pripaljuju
dopunska punjenja.
Novi koncept minobacake municije se bazira na upotrebi novog

goriva i dizajna, ime se postie vei domet i visoke preciznosti.
HE minobacaka municija je optimizirana za polutvrde ciljeve i ima
znaajno poboljana paradna svojstva i kada je opremljeni sa
odgovarajuim upaljaem ona je sposoban prodrijeti kroz armirani
beton u skladu sa zahtjevima iz STANAG 4536.
Savremena minobacaka municija sadri neosjetljivo eksplozivno
punjenje neosjetljiv prema zahtjevima iz STANAG 4170.
Pored poboljanja performansi HE municije, znaajan napredak je
napravljen u razvoju dimne i obiljeavajue minobacake municije koja
razvija ne toksian dim i omoguava i visok stepen skrivanja u
vizualnom i IR spektru.
91
Minobacaka municija sa raketnim motorom
Aktivno-reaktivna mina 120 mm M77 posjeduje raketni motor koji joj

omoguava postizanje dometa od 9.400 m.
Masa projektila je 13,5 kg, a mase eksploziva od 2,9 kg.
Masa raketnog motora oko 4,3 kg, mas agoriva oko 1,5 kg i vrijeme
rada raketnog motora oko 0,8 s.
Vrijeme aktiviranja raketnog motora posle lansiranja je 10 s.
Tipina minobacaka municija
92
Minobacaka municija
Minobacaka municija se sastoji iz:

Projektila sa krilima za aerodinamiku stabilizaciju
Gorivo je smjeeteno u dopunska punjenja koja se vezuju za nosa stabilizatora.
Pripaljivanje ovog goriva se vri putem osnovnog punjenja smjetenog unutar nosaa stabilizatora., a koje
sadri pored pripalnog
UNIVERSITY OFpunjenja
SARAJEVO iMkasplu.
ECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba
Minobacaki HE projektil, 120 mm
93
Referentni podaci i crtei o minobacakom projektilu

Referentni crtei i podaci o dopunskom punjenju i

karakteristikama punjenja
94
Referentni podaci i crtei minobacakog

upaljaa
Minobacaki projektili 82 mm and 120 mm
95
HE municija za minobaca, 60 mm

Projektil ima prednji oivalni dio sa upaljaem, cilindrini dio sa labirint
kanalima, zadnji konus i stabilizirajui odsjek.
Labirintski kanali imaju zadatak da sprijee isticanje produkata
sagorijevanja izmeu cilindrinog dijela projektila i unutranje povrine
minobacaa.
Stabilizirajui sklop ima est stabilizatora, a u unutranjosti se nalazi
smjeteno osnovno punjenje.
Na cilindrinom dijelu stabilizirajueg odsjeka se nalazi niz helikodalno
izbuenih otvora kroz koje istiu produkti sagorijevanja iz osnovnog
punjenja.
Dopunska punjenja (moe ih biti est) postavljeni su na dijelu izmeu
stabilizatora i zadnjeg dijela projektila.
Municija za minobaca, 60 mm, Paradna

(visoko eksplozivna) HE,
Pripaljivanje dopunskih punjenja se vri produktima sagorijevanja

osnovnog punjenja.
to je vei broj punjenja, to je vea brzina lansiranja projektila, vei
pritisak u minobacau i mogunost postizanja veeg dometa projektila.
96
97
Elementi minobacake municije
98
Elementi minobacake municije
Karakteristike standardne municije
99
ATK minobacaka municija
Hirtenberger Ammunition
100
Cartridge, 60 mm, HE, C110Main Components
B-GL-385-016/PT-001
Identifikacija minobacake municije
101
Identifikacija minobacake municije
60 mm MORTAR M19 CDN, B-GL-385-016/PT001,

Infantry School Advamced Small Arms Cell,
2000-04-30
ChargeDopunsko punjenje
102
Minobacaka municija 120 mm,

HE, M63P3
Minobacaka municija 120 mm

poveanog dometa
Domet do 12 km
Projektil XM984 DPICM ima vei
domet od 50% i efikasnost veu od 80%
odnosu na projektil M934/120mm
206
103
Minibacaki projektili 120 mm

sa raketnim motorom
207
ARTILJERIJSKA RAKETNA MUNICIJA
208
104
Raketni projektili
Za razliku od projektila za artiljerijska oruja, raketni projektil je letjelica

sa vlastitim pogonom.
Projektil se kree zahvaljujui reaktivnoj sili koja nastaje tokom
isticanja produkata sagorijevanja pogonskog punjenja kroz mlaznicu.
Prednost raketnih projektili su nepostojanje dimenzionalnih i masenih
ogranienja u procesu dizajna, a domet projektila je rezultat
tehnolokih mogunosti zemlje proizvoaa.
Lansiranje raketnog projektila se vri sa lansera koji ne moraju imati
ogranienja sa stanovita kalibra projektila.
Najvei nedostatak je znaajnije rasturanje nevoenih raketnih
projektila u odnosu na artiljerijske projektile.
Raketni projektil sadri bojevu glavu koja se po nainu funkcioniranja
na cilju bitno ne razlikuje od funkcioniranja artiljerijskog projektila.
Raketni projektili
Bojeva glava raketnog projektila ima tijelo, eksplozivno punjenje i

upalja.
Dizajn bojne glave raketnog projektila je mnogo jednostavniji od
dizajna tijela artiljerijskog projektila iz razloga to su i sile u fazi
lansiranja projektila znaajno manje.
Uslovi djelovanja na cilju su gotovo identini, tako da je primaran
pristup pri analizi strukturalne otpornosti raketnog projektila, analiza
susreta sa ciljem.
Tijelo bojeve glave ima znaajno manju debljinu stjenke u odnosu na
tijelo artiljerijskog projektila.
U raketnom motoru vri se pretvaranje hemijske energije pogonskog
punjenja u toplotnu i kinetiku energiju produkata sagorijevanja koji
istjeu kroz mlaznik.
105
Raketni projektili
Metalni dijelovi raketnog motora su po dizajnu relativno jednostavni

elementi, ali primjenom savremenih tehnolokih rjeenja u izradi i izboru
vrste materijala je mogue znaajno optimizirati masu i dimenzije tijela
komore raketnog motora, dna i mlaznika.
Sagorijevanje pogonskog punjenja vri se pripalnom smjeom (crni
barut ili pirotehnika smjea).
Pripalna smjea moe biti smjetena u svilenoj kesici, kutiji od sagorljive
plastine mase ili u kutiji od tankog lima.
Aktiviranje pripalne smjee vri se elektrinom kapslom, proces
pripaljivanja treba da je to krai i poeljno je da produkti sagorijevanja
pripale sadre vrste uarene estice.
Proces pripaljivanja ni u kom sluaju ne smije da ugrozi strukturalni
integritet raketnog motora i mora biti kontroliran u cjelokupnom
temperaturnom intervalu upotrebe (-400C do 600C).
Raketni projektili
Raketni projektili se lansiraju iz lansera koji mogu biti cijevni, inski ili
"lanseri nulte duine".
Pri lansiranju iz cijevi voenje projektila kroz cijev ostvaruje se preko
cilindrinih povrina na bojevoj glavi i mlazniku odnosno tijelu komore
raketnog motora.
Kod projektila koji se lansiraju sa inskih lansera voenje se ostvaruje
preko posebnih klizaa.
Lanseri nulte duine upotrebljavaju se za lansiranje raketnih nevoenih
projektila s aviona, balistikih raketa velikog dometa ili voenih raketa
razliitih namjena.
106
Raketni projektili
Stabilizacija raketnih projektila postie se primjenom iroskopskog

efekta (velika uzduna rotacija projektila) ili pomou aerodinaminih
povrina.
Projektili sa stabilizatorima mogu da imaju blagu rotaciju radi
kompenzacije odstupanja od idealnih mjera i oblika do kojih neizbjeno
dolazi u procesu proizvodnje.
Raketni projektili koji se lansiraju iz cijevi moraju imati stabilizatore na
sklapanje, a koji se otvaraju nakon naputanja lansera.
Stabilizacija voenih raketnih projektila je sloena i oslovljena je
primijenjenim sistemom za upravljanje raketnim projektilom.
Warhead for 122 mm rocket
Type of warhead
Fuse
Lethal radius
HE, PFF, DPICM

PD, ET
30 m
107
Viecjevni raketni sistem 122 mm "Grad
http://militaryforces.ru/weapon-3-54-302.html
Raketa, 122 mm, Paradna (visoko eksplozivnaHE), BM-21

Bojeva glava projektila ima prednji oivalni dio i cilindrini dio.
Unutar bojeve glave se nalazi prefragmentiran plat radi poveanja
paradnog efekta.
Raketni motor se sastoji od dvije komore meusobno spojene
spojnicom i sklopom mlaznika.
Stabilizatori su sklapajui i sa osom rotacije paralelnom osi rakete.
Elektrini konektori za aktiviranje pripale raketnog motora su na dnu
sklopa mlaznika.
Na sklopu mlaznika se nalazi voica koja ulazi u ljeb lansirne cijevi
radi postizanja potrebne poetne rotacije raket.
108
Raketa, 122 mm, HE, BM-21
Nevoeni raketni HE projektil,

M-21OF (9M22U) 122 mm
Kalibar
122 mm
Masa
66.6 kg
Masa bojeve glave
18.4 kg
Duina
2870 mm
Broj fragmenata:
- prefragmentirani (2.4 g)
1640
- Polu pripremljeni (approx. 2.9 g)
2280
Domet do
20.1 km
Operativna temperatura upotrebe -50..+50 C
109
Pakovanje rakete 122 mm BM-21
110
MLRS 107 mm Taka or Type 63
111
Rocket 107 mm Type 63
Raketa, 107 mm, HE, Type 63
112
Raketa 107 mm, Type M63
Raketa, 107 mm, HE, Type 63
113
Rakete M26 i M26A17A2 za MLRS

Raketa M26A1/A2
poveanog dometa
Smanjen je broj
submunicije sa 644
komada na na 518 DPICM
Povean domet sa 32 km
na 45 km (vei prenik i
dui motor, modifikovano
raketno gorivo)
Poveana tanost
Sposobnost djelovanja
protiv mekanih ciljeva i
lako oklopljenih vozila i
opreme
114
Voena raketa MLRS XM30
Voena raketa XM30 ima posebno dizajniranu bojevu glavu probojnog dejstva.
Poveana otporost na ometanje, poveana tanost pogaanja.
Smanjena cijena kotanja i smanjen rizik od koletarnih oteenja.
Sistem baziran na konceptu jedan projektil, jedan cil.
Projektil je snabdjeven sistemom za voenje i sistemom za upravljanje.
Domet je povean na 60 km.
VAZDUHOPLOVNE RAKETE
230
115
Raketni projektil 70 mm HYDRA sa

gamom bojevih glava
Raketa vazduh-zemlja, 70 mm Hydra
Raketni sistem 70 mm Hydra se bazira na jednom raketnom motoru i modularnim bojevim glavama
razliitih namjena.
Novi koncept je primjena sistema za upravljanje na raketnom sistemu Hydra, ime je poveana tanost
pogaanja.
116
Bojeve glave za raketu Hydra-70

General Dynamics Armament and Technical Products is the system integrator of the 2.75-inch (70mm) Hydra-70
family of rockets. These rockets include unitary and cargo warheads for use against point and area targets,
providing the user a lethal and lightweight weapon system with multi-mission capability.
Bojeve glave
M261 MPSM HE
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68.3 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1 kg
M267 MPSM practice
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68.3 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1 kg
M264 smoke (RP)
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68.3 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.9 kg
M255A1 flechette
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68.3 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4 kg
M257 illuminating flare
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73.9 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.0 kg
M278 infrared flare
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .73.9 cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. 5.0 kg
M229 high explosive (17 pound)

Length (with fuze) . . . . . . . . . . . . . 66.0
cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.7 kg
M151 high explosive (10 pound)
Length (with fuze) . . . . . . . . . . . . . 41.2
cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 kg
WTU-1/B (practice)
Length . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41.2
cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 kg
M274 (practice) smoke signature
Length (with fuze) . . . . . . . . . . . . . 41.2
cm
Weight . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 kg
Hypereutectoid Type A151 E52100 steel was evaluated by the Ammunition Engineering Directorate's Ammunition
Engineering Laboratory for its suitability as an alternate material for the two-piece pearlite malleable iron
XM151 Warhead of the 2.75-Inch Rocket System.
117
Warhead
Warhead Type
Fuze Options
Length
Weight
M151
Anti-Personnel
M423, M427, MK 352
138.2 cm (54.39 in)
10.4 kg (22.95 lb)
M156
Smoke (White
Phosphorus)
M423, M427, MK 352
140.0 cm (55.13 in)
10.5 kg (23.25 lb)
M257
Illumination (visible)
M442
186.1 cm (73.25 in)
11.1 kg (24.45 lb)
M278
Illumination (IR)
MK 67 MOD 0
Smoke (White
Phosphorus)
M423, M427, MK 352
140.0 cm (55.13 in)
8.5 kg (18.75 lb)
MK 67 MOD 1
Smoke (Red
Phosphorus)
M427, MK 352
146.8 cm (57.79 in)
10.2 kg (22.52 lb)
WDU-4A/A
Flechette
Model 113A
142.9 cm (56.25 in)
10.4 kg (22.95 lb)
WTU-1/B
Practice
(n/a)
140.4 cm (55.30 in)
10.5 kg (23.10 lb)
Avibras Skyfire-70 bojeve glave
118
Voena raketa 70 mm Hydra
Jedan raketni motor, jedna lanser, vie bojevih glava, sa i bez

sistema za voenje i upravljanje.
Sistem ima izvanredne logistike sposobnosti.
http://www.defenseindustrydaily.com/guided-hydra-rockets-program-halts-new-entries-03157/
Vazduhoplovna HE raketa 57 mm
119

Takticke Bojeve Glave-HE Bojeve Glave Ili Projektili

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Takticke Bojeve Glave-HE Bojeve Glave Ili Projektili

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HE BOJEVE GLAVE ILI PROJEKTILI

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Kod projektili sa prirodnom fragmentacijom, kao posljedica poetnog

Prema eksperimentalnim istraivanjima, prvobitni prenik projektili

Performanse projektili opte namjene zavise od njezinog

Tokom prirodne fragmentacije projektili formiraju se fragmenti ije su

Proces prirodne fragmentacije standardne projektili je proces od etiri

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Proces prirodne fragmentacije projektila 30 mm

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Tijelo projektili poinje se iriti u zoni koja je zahvaena detonacionim

Radiografski snimak HEI projektila 20 mm, Mk1

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Tijelo projektili se nastavlja iriti sve dok unutranji pritisak, nastao

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Zona smrtonosnog djelovanja fragmenata je znaajno vea od zone

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Faze irenja bojeve glave pri detonaciji

Fragmentacija rune bombe

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Za analizu bojevih glava sa prirodnom fragmentacijom u cilju procjene

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

irenje tijela bojeve glave

irenje tijela bojeve glave praeno je pojavama pukotina

Pojava pukotina u procesu

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

irenje cilindra pri aktivranju eksploziva

Sekvence irenja cilindra pri aktiviranju eksploziva (500.000 sl/s)

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Prirodna fragmentacija projektila

Mana HE projektila je nizak efekt fragmentacije, zbog nekoliko

ECHANICAL NGINEERING ACULTY

EFENSE ECHNOLOGIES EPARTMENT

Prirodna fragmentacija projektila

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ispitivanje parametara prirodne

Ispitivanje efekat pridodne fragmentacije

Kada je potrebno samo procijeniti efikasnosti projektili ili bojevih glava

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ispitivanje efekat pridodne fragmentacije

Odreivanje radijusa smrtonosnog dejstva projektila kao faktora

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Odreivanje radijusa smtonosnog efekta

Broj efikasni fragmenata/m2

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ispitivanje efekat pridodne fragmentacije

Fragmenti koji su probili drvene panele, debljine 25 mm su imali

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ispitivanje efekat pridodne fragmentacije

Eksperimentalna istraivanja projektili, odnosno bojevih glava vrena u

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Dimenzije standardnog ovjeka

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Uticajni parametri na smrtonosni efekt

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

U ureaju pod nazivom Pit test,

Pit test facility

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba