Takticke Bojeve Glave-Bojeve Glave Ili Projektili Sa Efektom Nadpritiska

BOJEVE GLAVE ILI PROJEKTILI SA
EFEKTOM NADPRITISKA
UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba
Uvod
U naoruanju vazduhoplovnih snaga se nalaze avionske bombe opte

namjene, fragmentacione, probojne, bombe za unitavanje avionskih
pista (formiranje kratera), zapaljive, hemijske itd.
Meutim, najvei broj bombi su bombe opte namjene i njihovi
primarni efekti djelovanja su efekat udarnog talasa i efekat kinetike
energije fragmenata tijela bombe.
Bombe opte namjene sadre eksploziva od 45-50% ukupne mase
bombe.
Savremeni upaljai avionskih bombi opte namjene mogu da imaju tri
moda djelovanja, ime se moe znaajno naglasiti pojedini efekat na
cilju.
U sluaju primjene blizinskog ili vremenskog moda (djelovanje u
vazduhu) postaje dominantan fragmentacioni efekt avionske bombe.
Uvod
Pri primjeni udarnog moda upaljaa pri susretu sa ciljem, dominantan

je efekat udarnog talasa i efekt kinetike energije fragmenata tijela
bombe.
Kod primjene moda upaljaa sa kanjenjem, avionska bomba opte
namjene ima odreene karakteristike probojne bombe i osnovni efekt
je ruei efekt uzrokovan djelovanjem udarnog talasa produkata
detonacije.
Avionske bombe koritene na prostoru bive Jugoslavije su bile
bombe opte namjene.
Avionske bombe su dizajnirane da pored fragmentacionog efekta
ostvaruju znaajan blast efekt tokom unitenja cilja.
Upalja u avionskoj bombi pokree proces eksplozije koji se
karakterizira veoma brzom egzotermikom hemijskom reakcijom
vrstog eksploziva.
Uvod
Kako ta reakcija napreduje velikom brzinom, dolazi do pretvorbe

vrstog eksploziva u veoma vrele produkte detonacije koji imaju veliku
gustinu i veoma visoke vrijednosti pritisak.
Stvoreni produkti detonacije izazivaju irenje tijela bombe do nekoliko
prvobitnih vrijednosti poetnog volumena, prije nego to nastupi
proces fragmentacije tijela.
Produkti detonacije nastavljaju da se ire velikom brzinom stvarajui
udarni talas.
Uopte, pri djelovanju bojevih glava ili avionskih bombi postoje sljedei
mehanizmi ranjavanja:
Ranjavanje zbog termikih efekata,
Ranjavanje zbog dejstva udarnog talasa (blast efekt),
Ranjavanje zbog dejstva kinetike energije fragmenata.
Uvod
Termiki efekat na ranjavanje bitno zavisi od veliine vatrene sfere i ovaj

mehanizam ranjavanja nije dominantan kod avionskih bombi.
Udarni talas se radijalno iri u svim pravcima podjednako od centra
eksplozije supersoninom brzinom.
Kako se udarni talas iri, tako pritisak opada naglo sa kubnim stepenom
rastojanja od centra eksplozije i dolazi do rasipanja energije udarnog
talasa u okolnu atmosferu.
Promjena pritiska na odreenim rastojanjima od centra eksplozije se
mijenja u funkciji vremena veoma brzo (mjereno u milisekundama).
Blast efekt koji se javlja tokom procesa detonacije avionske bombe se
manifestuje u pojavi nadpritiska produkata detonacije i koji se kree
velikom brzinom od centra eksplozije.
U trenutku eksplozije, pritisak produkata detonacije za eksploziv TNT je
oko 200.000 bara i temperature od vie od 30000C.
Uvod
Usljed dejstva produkata detonacije, dolazi do naglog irenja metalnog

tijela bojeve glave.
Novostvoreni volumen bojeve glave moe biti do nekoliko puta vei od
prvobitnog volumena prije procesa detonacije i tada dolazi do pojave
pukotina u tijelu bojeve glave i do pojave fragmentacije bojeve glave.
Usljed irenja bojeve glave dolazi do ubrzavanja metalnih dijelova, tako
da parad u trenutku fragmentacije mogu da imaju brzinu od preko
1500 m/s i produkti detonacije formiraju udarni talas koji se
ravnomijerno prostire kroz vazduh.
Pri tome intenzitet tog udarnog talasa slabi sa udaljavanjem od centra
eksplozije.
Meutim, nadpritisak tog talasa u relativno velikoj zoni oko centra
eksplozije moe izazvati znaajna oteenja ljudskog tkiva ili ruenje
fortifikacionih objekata.
Mehanizam ranjavanja zavisi od rastojanja od

centra eksplozije bombe
Smrtonosna zona uzrokovana djelovanjem udarnog talasa je znaajno

vea od zone uzrokovane termikim utjecajima produkata detonacije.
Ova zona znaajno zavisi od udaljenosti od centra eksplozije i od tipa i
mase eksploziva, odnosno moda na koji je podeen upalja.
Kod FAE (aerosolnih) ili thermobaric bombi ili bojevih glava, zona
smrtonosnog djelovanja na otvorenom prostoru je ograniena i zavisi
od stehiometrijske ravotee izmeu goriva i kiseonika iz okolnog
vazduha.
AVIONSKE BOMBE
Avionske bombe
Avionske bombe se koriste za djelovanje protiv neprijateljskih ciljeva

sa ciljem smanjenja ili neutralizacije njegovih potencijala.
One mogu biti snabdjevene sa jakim eksplozivom, zapaljivim
materijalima, aerosolnim eksplozivima, thermobaric eksplozivima,
hemijskim orujem ili nuklearnim orujem.
Avionske bombe su municija koja se koristi u taktikim operacijama za
direktnu podrku zemaljskim, mornarikim i vazduhoplovnim snagama
pri ofanzivnom ili defanzivnom djelovanju.
Avionske bombe opte namjene (GP Bombs) su najee koritene
bombe u dosadanjim ratnim operacijama i obino sadre eksplozivno
punjenje ija masa iznosi obino 45-50% ukupne mase bombe.
Debljina elinog tijela avionske bombe se kree od 12 mm pa navie.
Opti izgled tijela avionske bombe opte

namjene
Avionske bombe
Avionske bombe se obino sastoje od tri neovisna dijela.

Tijelo bombe se sastoji od prednjeg oivalnog dijela, cilindrinog i
zadnjeg oivalnog dijela.
Prednji oivalni oblik bombe definira da li e bomba imati mali ili veliki
otpor kretanju kroz vazduh. Starije izvedbe su imale relativno velik
aerodinamiki otpor (jugoslovenski i neki ruski tipovi bombi), dok
moderne amerike bombe tipa Mk-80 imaju jako mali aerodinamiki
otpor.
Sekcija upaljaa je smjetena u prednjem dijelu i/ili zadnjem dijelu
tijela i oni odreuju vrijeme eksplozije.
Zadnja sekcija, koja je obino konusna sadri stabilizirajue povrine
bombe i eventualno ureaj za koenje.
Avionske bombe
Debljina tijela bombe je promjenljiva i varira od 12,5 mm do vie

desetina milimetra, posebno na zadnjem i prednjem dijelu tijela bombe
koje mora biti ojaano da bi bomba imala mogunost prodiranja kroz
cilj.
Tijelo bombe je izraeno od elika ili nodularnog liva.
Zavisno od eljenog efekta bombe na cilju mogue je vie kombinacija
tijela bombe, upaljaa i zadnje sekcije bombe.
Eksplozivno punjenje je smjeteno u sklopu tijela avionske bombe.
Kao eksploziv kod avionskih bombi standardne izvedbe se koristi TNT,
dok kod novijih izvedbi tritonal, tj. mjeavina TNT i aluminija u prahu, ili
kompozicija B (mjeavina TNT i heksogena), ili smjea koja sadri
40% TNT, 40% amonijum nitrat-kalijum nitrat (Ammonium NitratePotassium Nitrate) i 20% aluminija (Minol IV), ili H-6.
Avionske bombe
Meutim, u posljednje vrijeme se za eksplozivno punjenje kod

bombi koristi plastini eksploziv PBX baziran na RDX,
amonijum perhlorata, nitrogvanidina, aluminijuma u prahu i
veziva na bazi polibutadijena sa zavrnom karboksilnom
grupom (hydroxy-terminated polybutadiene)1,2.
Bomba obino ima prednji i zadnji upalja. Savremene GP
bombe koriste elektronske upaljae, ali na prostorima bive
Jugoslavije koriteni su mehaniki upaljai sa mogunosti
kanjenja djelovanja do maksimalno 17 sekundi. To su bili
upaljai tipa AVE ili VDM (ruski koncept).
1. Boyars,Carl ; Holden,James R. ; Bertram,Albert L: Minol IV, A New Explosive Composition
Containing Ammonium Nitrate-Potassium Nitrate Solid Solution. Part I, NAVAL ORDNANCE LAB
WHITE OAK MD, AD0763332, 1973
2. Gunter Bocksteiner, Matthew D. Cliff, Raymond A. Horsley and Mike G. Wolfson: PBX Munitions An Insensitive, Alternative Filling for General Purpose Bombs, Parari '97 - Explosive Ordnance, The
Impact of Change, 1997.
Avionske bombe
Dok je bomba na nosau ispod aviona, upaljai imaju kontakt sa

ureajem za odbacivanje.
U trenutku odbacivanja bombe od aviona, aktivira se tajmer na
upaljaima i sistemu za koenje bombe (sigurnosno-armirajui
podsistem).
Bombe mogu detonirati u jednom od tri moda: djelovanje u vazduhu
(airburst), u trenutku udara u cilj (impact mode) ili posle udara u cilj
(post-impact delay mode), odnosno posle prodiranja kroz cilj.
Kada je izabran mod djelovanja u vazduhu, bomba je podeena da
detonira na kratkom odstojanju iznad zemlje, pri emu se postie
maksimalan fragmentacioni efekt i koristi se pri napadu na
nezatiene ciljeve (for attacking unprotected targets).
Avionske bombe
Pri udarnom modu, bomba detonira u trenutku kontakta sa ciljem i ovaj

mod djelovanja je optimiziran za primjenu udarnog (blast) efekta protiv
nezatienih instalacija.
Kada je bomba podeena za djelovanje posle udara, odnosno u modu
djelovanja sa zakanjenjem, bomba detonira posle nekog kratkog
vremena od trenutka poetka prodiranja kroz strukturu cilja i duina
kanjenja dejstva zavisi od otpornosti cilja.
Avionske bombe
Ruski termin za avionske bombe opte namjene je fugasna avio

bomba-FAB (fugasnaya aviatsionnaya bomba) i taj termin je koriten u
bivoj JNA.
Iza oznake FAB je dat broj koji definira nominalnu vrijednost mase
bombe (oznaka FAB-250 je oznaavala avionsku bombu nominalne
mase od 250 kg).
Zatim je slijedila oznaka M i broj koji je oznaavao godinu kada je
bomba uvedena u operativnu upotrebu.
Starije izvedbe ruskih i jugoslovenskih avionskih bombi su imale na
zadnjem dijelu bombe postavljen kruni prsten na zadnjem dijelu
stabilizirajuih povrina, a na prednjem dijeli tijela je bio anti-rikoetni
prsten.
FAB-500 M54
Avionske bombe
Avionske bombe opte namjene se identificiraju prema svojoj masi

(teini) tj. napr. bomba od 250 kg ili 500 lb (ameriki i engleski nain
jedinica za masu).
Stvarna masa bombe je neto drugaija, jer zavisi od tipa upaljaa,
sistema za koenje, sistema za voenje i upravljanje (guidance
systems). Znai, oznaka za masu bombe oznaava samo nominalnu
masu.
Avionske bombe velikog i malog aerodinamikog otpora su generalno
veoma slinih fizikih karakteristika, neovisno od zemlje koja ih
proizvodi.
Avionske bombe koje su proizvedene neposredno posle drugog
svjetskog rata su imale dizajn slian dizajnu bombi M54.
Avionske bombe
Bombe proizvedene zadnjih etrdeset godina imaju moderan dizajn,

gdje neovisno od njihove mase, njihov opti geometrijski oblik je
identian.
Ovoj klasi bombi pripadaju i jugoslovenske bombe FAB-100 i FAB-250.
Societe
desFateliers
mechaniques
de Dpont,
Sambre.
UNIVERSITY OF SARAJEVO SAMP:
MECHANICAL
ENGINEERING
ACULTY D
EFENSE TECHNOLOGIES
EPARTMENT
www.dtd.ba
10
Avionske bombe
Na sljedeoj slici date su detaljne dimenzije engleske bombe HE MC Mk1

od 245 kg (540 lb), a koja po svojim karakteristikama je identina
jugoslovenskoj bombi FAB-250 M79.
Jasno se vidi tijelo bombe i stabilizirajui dio u kojem se smjeta ureaj za
koenje.
Ako se usporede dimenzije avionske bombe francuskog proizvoaa SEP
i britanske bombe, vidljivo je da postoje samo neznatne razlike..
Avionske bombe
Dno savremenih bombi je

odvojeno od tijela da bi se
moglo vriti jednostavnije
livenje eksploziva u tijelo
bombe.
Zadnji dio bombe ima lijeb
za
koji
se
vezuje
stabilizirajui dio bombe
pomou zavrtnjeva.
Unutar konusnog dijela
bombe se smjeta i ureaj
za koenje.
11
Avionske bombe
U tvornici UNIS PRETIS, Vogoa, blizu Sarajeva vrena je

proizvodnja avionskih bombi FAB-100 i FAB-250.
Do 1975 god. dio proizvodnje bombi se odvijao i u tvornici municije u
Likom Osiku u Hrvatskoj.
Poboljana aerodinamika avionske bombe je primijenjena kod modela
bombe FAB-100 M80 sa ureajem za koenje UKB 100 M80.
Bomba je mogla biti izbaena iz aviona i bez ureaja za koenje.
Prenik bombe je 230 mm, duinu bez upaljaa i sa ureajem za
koenje je 1617 mm, ukupna masa bombe bez ureaja za koenje i
upaljaa je 117 kg i masa eksploziva TNT je 39 kg.
Bomba FAB-100 M80 koristi upalja AUFK sa ureajem za koenje,
dok u sluaju upotrebe bez ureaja za koenje se koriste AVU-E i
AUFK.
FAB 100 M80 sa ureajem za koenje UKB 100 M80
12
FAB-250 M72
Stari model avionske bombe FAB-250 M72 u potpunosti odgovara

dizajnu ruske bombe FAB-250 M54, posjeduje kruni prsten na
stabilizirajuim povrinama i ima anti-rikoetni prsten na prednjem
oivalnom dijelu tijela.
Bombe FAB-250 M72 ima prenik 325 mm, duinu bez upaljaa 1460
mm, ukupnu masu od 231 kg i masu eksploziva TNT od 96 kg.
Bomba FAB-250 M72 koristi dva upaljaa, prednji AVE i zadnji VDM
(ruska izvedba). Maksimalno vrijeme kanjenja upaljaa je 17 s.
13
Nova verzija avionske bombe je model FAB-250 M79, koji u potpunosti

odgovara standardnom dizajnu bombi opte namjene.
Prenik bombe FAB-250 M79 je 325 mm, duina bez upaljaa i sa
ureajem za koenje je 2200 mm, ukupna masa bombe bez ureaja za
koenje i upaljaa je 240 kg i masa eksploziva TNT je 105 kg.
Bomba FAB-250 M79 koristi upalja AUFK sa ureajem za koenje, dok
u sluaju upotrebe bez ureaja za koenje se koriste AVU-E i AUFK.
Ruska bomba OFAB-250T
Kod ruske bombe OFAB-250T jasno se primjeuje ojaan

prednji dio tijela bombe, nuan sa stanovita strukturalne
otpornosti bombe tokom procesa prodiranja kroz prepreku.
14
Komponente bombe
Komponente tijela bombe
15
Zadnji konus i stabilizatori
Koee povrine bombe Mk82
16
Nosai ili drai bombe
GENERAL-PURPOSE BOMB
17
Dva tipa sistema za koenje

Parachute assemby
Amerika serija MK 80 bombi malog otpora
18
Transport bombi Mk82
http://www.nambarberspoint.org/tommynewsite/mk-82.html
Transport bombi Mk82
19
Montaa upaljaa na bombu
20
Priprema avionskih bombi
21
Mk80 serija bombi opte namjene
http://www.spacewar.com/reports/Computational_Analys
is_Improves_I_500_Warhead_Survivability_999.html
Skladitenje avionskih bombi
22
Oznaavanje avionskih bombi opte namjene
Moderne britanske avionske mombe su od 540 lb (245 kg) i 1.000 lb

(454 kg), sa razliitim stabilizirajuim odsjekom, upaljaima i
sistemima za koenje.
Francuske GP bombe (Matra i Socit des Ateliers Mcanique de
Port-sur-Sambre - SAMP) su nominaqlne mase od 50 kg (110 lb) do
1.000 kg (2.205 lb). Tu su bombe od 250 kg (1.102 lb) EU2 i T25, 400
kg (882 lb) T200 i 1.000 kg (2.205 lb) BL4.
Ruski termin za GP bombe je fugasnaya aviatsionnaya bomba,
skraeno FAB i bombe se nominalno oznaavaju masom izraenom u
kilogramima.
Mnoge ruske bombe imaju kruni prsten postavljen oko
stabilizirajueg odsjeka .
M117 bomb
The M117 is an air-dropped general-purpose bomb used by United States military forces. It dates back to the
time of the Korean War of the early 1950s. Although it has a nominal weight of 750 lb (343 kg), its actual
weight, depending on fuse and retardation options, is around 820 lb (373 kg). Its explosive content is typically
403 lb (183 kg) of Minol 2 or Tritonal.
23
M117 bomb
http://www.nationalmuseum.af.mil/factsheets/factsheet.asp?id=1031
Sovjetske / Ruske GP bombe
Od 1946 u sovjetskom Savezu su razvijene GP bombe u etiri veliine:

250 kg, 500 kg, 1.500 kg, i 3.000 kg. Ove bombe su imale loe
balistike performanse.
U 1954 god. Razvijena je serija GP bombi velikog otporau est
veliina: 250 kg, 500 kg, 1.500 kg, 3.000 kg, 5.000 kg i 9.000 kg.
U 1962 god. razvijene su GP bombe malog otpora i to u dvije veliine
250 kg i 500 kg.
Sada postoje GP bombe sa oznakama FAB-100, FAB-250, FAB-500,
FAB-750, i FAB-1000, koje su sline amerikoj seriji oznaka Mk 80.
24
FAB-250 M46 i FAB-500 M54
Ruske bombe
http://www.red-alliance.net/forum/index.php?topic=12908.15
UNIVERSITY OF SARAJEVO
MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba
25
Kineske bombe
(Gore) Type 250-3 250kg high-speed HE-incendiary bomb;

(Dole) Type 250-3 250kg high-speed, low-altitude variant
Kineska bomba opte namjene
The Chinese Type 250-2 250kg general purposes air-dropped bomb

26
Probojne bombe
Probojne bombe
Za unitavanje poletno-sletnih pista koriste se avionske probojne

bombe.
One se izbacuju sa aviona u niskom letu, s avisine od oko 100 m.
Par sekundi po izbacivanju bombe otvara se padobran , bomba se koi i
zauzima napadni ugao od oko 600 .
Zatim se aktivira raketni motor, poveava brzinu bombi i bomba probija
betonski sloj piste.
Posle nekoliko sekundi po probijanju piste aktivira se bojeva glava.
Kao posljedica eksplozije formira se krater prenika oko 5 m i dubine do
1,5 m.
Avionska bomba tipa Durandal ima masu od 240 kg, masu eksploziva
od oko 150 kg.
Dubina penetracije u sloj betona je oko 400 mm.
Oteenja piste su oko 200 m2.
27
Durandal
Durandal
28
Taktika koritenja probojne bombe Durandal
Probojna bombe BLU-109 / I-2000

Probojna bomba BLU-109 je
namjenjena za probijanje
teko utvrenih ciljeva.
Moe d aprobije do 1,2 do
1,8 m armiranog betona.
Tijelo bombe je posebno
ojaano d abi joj s epoboljpale
sposobnosti probijanja.
Bomba je
tritonalom i
PBXN-109.
Bomba
snabdjevena
ureajima
navoenje.
punjena sa
eksplozivom
moe
biti
sa razliitim
za
precizno
29
Predvianje efekata udarnog talasa
59
Predvianje efekta udarnog talasa
Obino su visoko eksplozivne bojeve glave u koje spadaju i avionske

bombe izotropske (Isotropic warhead) i njih karakterizira ravnomjerno
prostiranje udarnog talasa u svim pravcima od centra eksplozije.
Udarni talas je uniforman, pravolinijski i kree se nadzvunom brzinom.
Pri eksploziji se formira razarajui udarni talas (incident blast wave),
kojeg karakterizira znaajno poveanje atmosferskog pritiska na
relativno maloj debljini udarnog talasa.
Kada udarni talas proe neku taku na odreenom rastojanju od centra
eksplozije, pritisak se vraa na nivo ambijentalnog pritiska, ali u jednom
kratkom vremenu se javlja i negativni pritisak (pritisak manji od
atmosferskog pritiska).
Faza trajanja negativnog pritiska u odreenoj taki prostora je znaajno
vea od trajanja pozitivne faze (faze djelovanja udarnog talasa).
60
30
Faza djelovanja pozitivnog talasa je znaajno vanija za efekte

razaranja cilja od faze negativnog pritiska.
Kada se pritisak udarnog talasa odbije od strukturu koja nije paralelna
sa pravcem udarnog talasa, javlja se efekt refleksije udarnog talasa
koji izaziva znaajno poveanje pritiska.
Taj novi pritisak se naziva reflektovani pritisak.
Udarni talas ima sinusoidalnu formu, pri emu destrukcija prvenstveno
nastupa uslijed djelovanja pika nadpritiska i on je proporcionalan sa
1/R3 pri izotropnom prostiranju (R-udaljenost od centra eksplozije).
Postoje dva glavna naina kada cilj moe biti oteen od efekta
detonacije bojeve glave, a to su difrakcionim optereenjem i
optereenjem uslijed otpora sredine
Principles of Naval Weapons Systems, Edited by CDR Joseph Hall, USN
61
Promjena nadpritiska pritiska sa vremenom

u nekoj taki od centra eksplozije
62
31
Promjena nadpritiska pritiska sa vremenom

u nekoj taki od centra eksplozije
63
Difrakciono optereenje je brzo djelovanje pritiska na cilj sa svih strana

kao rezultat udarnog talasa koji prolazi preko njega.
On je povezan sa difrakcijom, jer front udarnog talas e se saviti oko
cilja i okruiti ga tokom prolaza preko njega.
Difrakciono optereenje nastaje zbog nadpritiska udarnog talasa na
nekoliko strana objekta skoro istovremeno.
Naprimjer, na omota zgrade, udarni talas stie gotovo istovremeno
na prednju i gornju stranu zgrade.
Elastini ciljevi, koji su obino od metala, e biti zgnjeeni, dok krti
ciljevi, kao beton, e biti smrvljeni.
Optereenje na zgradu zavisi od intenziteta pika nadpritiska.
64
32
Efekti udarnog talasa na zgradu
Difrakciono optereenje usljed dejstva

udarnog talasa
Optereenje usljed otpora djelovanju udarnog

talasa (pri direktnom i povratnom djelovanju)
65
Optereenje usljed otpora sredine, nastaje usljed djelovanja

dinamikog pritiska.
To je aerodinamika sila koja nastaje kada na odreenu povrinu
djeluje front udarnog talasa.
Uopteno, optereenje usljed otpora strukture je manje od
difrakcionog optereenja, ali ono znaajno due djeluje na strukture.
Meutim, optereenje usljed otpora sredine takoer mijenja pravac,
tako da treba o tome voditi rauna pri projektovanju objekata.
Neki ciljevi koji su relativno fleksibilni nee biti uniteni od difrakcionog
optereenja.
Drugi ciljevi mogu biti ranjivi i oteeni djelovanjem optereenja usljed
otpora sredine.
Ciljevi koji nisu kruto uvreni mogu se pod djelovanjem sile
pomaknuti vie metara.
66
33
Osobe su veoma ranjive na ovaj tip oteenja iako je izvor sekundarna

prijetnja proistekla iz djelovanja difrakcionog optereenja na okolne
objekte i ostataka nastalih detonacijom bojeve glave.
Dinamiki pritisak jednak je:
1
pdyn C D v 2
2
Gdje su:
CD koeficijent otpora za pojedine objekte,
je gustina vazduha (normalno ~1.2 kg/m3) i
v je brzina vjetra uzrokovanog udarnim talasom.
67
Promjena nadpritiska (statiki) i dinamikog

pritiska u funkciji vremena
68
34
Predvianja se baziraju na procijeni efekata udarnog talasa, a koji su

bazirani na eksperimentalnim podacima dobijenim detonacijom 1 kg
eksploziva TNT.
Koristi se zakon:
1
3
e
R R0 m
A koji pokazuje na kojem rastojanju od centra eksplozije e biti identini

efekti eksplozije za novu masu eksploziva me.
U sluaju koritenja drugog tipa eksploziva, vri se procijena ekvivalentne
mase eksploziva istog energetskog nivoa, pomou izraza:
me TNT m exp RS
69
Gdje su:
R0- udaljenost od centra eksplozije mase eksploziva od 1 kg
za koju je poznat parametar udarnog talasa, napr.
nadpritisak.
R- udaljenost od centra eksplozije mase eksploziva me pri
kojoj e biti identian parametar udarnog talasa, napr.
nadpritisak.
me-nova masa eksploziva TNT pri kojoj e biti isti efekti
udarnog talasa na udaljenost R.
RS (relative strength)- relativna snaga eksploziva u odnosu
na standardni vojni eksploziv TNT (broj vei ili manji od
jedan).
70
35
Primjer procijene efekta
Pri eksploziji 1 kg eksploziva TNT na udaljensoti od 5m od

centra eksplozije javi se pik nadpritiska od 0,28 bar.
Odrediti na kojoj razdaljini od centra eksplozije e biti isti pik
nadpritiska pri eksploziji 10 kg PETN.
Za eksploziv PETN relativna snaga RS=1,73.
Ekvivalentna masa eksploziva:
me mexp RS 10 1,73 17,3 kg TNT
Procijenjeno rastojanje pri eksploziji 10 kg PTN i pri kome e

pik nadpritiska biti 0,28 bar je:
R R0 me1/ 3 5 17,31/ 3 12,9 m
71
Odreivanje skaliranog rastojanja Z
72
36
Teoretski i eksperimentalno je potvreno da udarni talas pri

eksploziji se podvrgava zakonu treeg korijena snage
eksploziva, koji se naziva i Hopkins-Krantz skalirani zakon.
Taj zakon se predstavlja preko skaliranog rastojanja Z, a koje
podrazumijeva da svi eksplozivi koji imaju identine
karakteristike udarnog talasa su funkcija tog rastojanja.
Pojednostavljeno reeno, ako se znaju karakteristike jednog
eksploziva mase m1 na rastojanju R1, sa nadpritiskom p1, tada je
mogue pri promjeni mase eksploziva sa m1 na m2,odrediti napr.
udaljenost od centra eksplozije R2 pri kome e pik nadpritiska
udarnog talasa biti nepromjenjen.
Na slian nain se mogu odrediti i ostali parametri udarnog
talasa novog eksploziva.
73
Skaliranja vrijednost Z se moe izraziti u obliku:

Z
R
m1 / 3
Odnosno,
Z
R1
1/ 3
m1
m
kg1 / 3
R2
1/ 3
m2
Gdje je R-rastojanje od centra eksplozije, a m-ekvivalentna masa

eksploziva TNT.
Za eksploziv TNT izvren je proraun skaliranog rastojanja Z za ostale
parametre udarnog talasa.
Morris N.: Lethality to Humans Due to Blast Effects from Buried Landmines, U. S. Army,
Project Manager Instrumentation, Targets and Threat Simulators (PM ITTS), 2002 Mines,
Demolition and Non-Lethal Conference
74
37
Pik nadpritiska u funkciji rastojanja
Konverzija: 10 psi ekvivalentno 0,689474 bar.

75
Trajanje udarnog talasa u funkciji rastojanja
76
38
Efekt djelovanja udarnog talasa na

tipinu drvenu kuu
http://www.atomicarchive.com/Effects/effects6.shtml
77
Skalirane vrijednosti Z i parametri udarnog talasa

(Reference Chemical Explosion
of one kilogram of TNT in air at
15 degrees C and 1.01325 bars )
Harney R.: COMBAT SYSTEMS,
Volume 3. Engagement Elements
- Parts I & II, Electromagnetic
Weapons & Projectile Weapons,
Monterey, California, 2004.
78
39
Tokom prostiranja udarnog talasa kroz okolinu javlja se reflektovani

udarni talas i Mach-ov talas.
Mach-ov talas je rezultat djelovanja reflektovanog i originalnog
udarnog talasa i on se javlja samo u sluajevima kada pri eksploziji u
vazduhu.
Nadpritisak u frontu Mach-ovog talasa je obino dva puta vei od onog
u frontu originalnog udarnog talasa, to poveava radijus efikasnosti
avio bombi.
Pri eksploziji avionske bombe na odreenoj visini iznad tla, radijus
efikasnosti se moe poveati za 50%, a u skladu sa tim i zapremina
razaranja za oko 100% u odnosu na djelovanje bombe na tlu.
Take susreta orginalnog udarnog talasa, reflektovanog i mach-ovog
talasa ograniavaju Mach-ov region u kojem se deava intenzivna
zona razaranja.
79
Mah-obv talas
80
40
Efekti prostiranja udarnog talasa na okolinu

Eksplozija
u vazduhu i
na
povrini
zemlje
81
Impuls pritiska
Sila izazvana dejstvom udarnog talasa je proporcionalna nadpritisku

koji dejstvuje na odreenu povrinu.
Impuls sile po jedinici povrine izazvane nadpritiskom moe se izraziti
sljedeom aproksimacijom:
1
Z 4 2
0,067 1

0,23
1
Z 3 3
Z 1

1,55
2
Promjena pritiska udarnog talasa u funkciji vremena se moe izraziti

priblino funkcionalnom zavisnou:
t
p (t ) pa p 1
td
td
e
82
41
Impuls pritiska
Gdje je p(t) trenutni nadpritisak u vremenu t, a je maksimalni

pik pritiska u trenutku t=0, td je vrijeme trajanja pozitivne faze
nadpritiska i parametar oblika promjene udarnog talasa.
Impuls po jedinici vremena je integral po vremenu promjene
nadpritiska:
I d
1 1
pt pa dt p t d 2 1 e
A 0

Impuls je mjera energije detonacije eksploziva koja se preda

strukturalnim objektima
Pozitivne i negativne faze dijagrama pritisak vs vrijeme utjeu
na impuls.
83
Impuls pritiska
Intenzitet i raspored optereenja uzrokovan udarnim talasom na

strukturu zavisi od vie faktora kao to su:
Parametri eksploziva (tip, masa i energija eksploziva),
Mjesto eksplozije u odnosu na strukturu (eksplozija u
vazduhu, eksplozija na povrini zemlje, eksplozija u tlu,
poloaj strukture u odnosu na pravac udarnog talasa),
Interakcija izmeu udarnog talasa i strukture, odnosno tla, a
to moe znaajno utjecati na pojaan efekt impulsa pritiska
(pritisak refleksije).
84
42
Impuls pritiska
Efekti razaranja pri djelovanju udarnog talasa bitno zavise od intenziteta pika
nadpritiska i trajanja djelovanja pozitivnog pritiska, odnosno od impulsa pritiska
na povrinu strukture koja je izloena razaranju.
85
Procjena oteenja izazvanih

nadpritiskom udarnog talasa
86
43

Reflektovani pritisak je uvijek vei od pritiska izazvanog samo udarnim

talasom na istoj udaljenosti od centra eksplozije.
Intenzitet reflektovanog pritiska znaajno zavisi od poloaja strukture u
odnosu na pravca kretanja udarnog talasa.
Najvea vrijednost reflektovanog pritisak se postie kada je povrina
strukture normalna na pravac kretanja udarnog talasa, dok minimalna
vrijednsot reflektovanog pritiska je u sluaju kada je reflektirajua
povrina strukture paralelna kretanju udarnog talasa.
Odnos pika reflektovanog pritiska i pika pritiska udarnog talasa se
naziva koeficijent reflektovanog pritiska:
p
Cr r
pi
Koeficijent reflektovanog pritiska je uvijek vei od jedan i moe postii i
vrijednost Cr=13.
87
Udarni i reflektovani udarni talas
88
44
Koefijent reflektovanog pritiska u zavisnosti od

ugla djelovanja udarnog talasa na povrinu strukture
89
Prostiranje udarnog talasa
90
45
Minimalna udaljenost pri kojoj nastupa

odgovarajui tip oteenja
91
Nadpritisak udarnog talasa u zavisnosti od

stand-off odstojanja i mase eksploziva TNT
Anon: Explosive Blast, Unit VI, FEMA, www.fema.gov/library/file

92
46

Vrijednost reflektovanog nadpritiska moe u nekim sluajevima da

postigne vrijednost veu za trinaest puta u odnosu na sam udarni
talas, a to posebno ima znaaja pri djelovanju udarnog talasa unutar
zatvorenih prostora (zgrade, tuneli itd.).
Pri djelovanju avionske bombe FAB-100 koja ima oko 43 kg
eksploziva TNT nastupit e ranjavanje osoba na otvorenom ili u
zgradi ako se nalaze na udaljenosti izmeu 25-45 m, a smrtonosni
ishod e nastupiti ako je osoba izloena nadpritisku od 7-15 bar.
Taj pritisak se javlja na udaljenosti od par metara od centar eksplozije
na otvorenom prostoru, dok u zatvorenom prostoru zbog djelovanja
efekta refleksije, dolazi do pojaanog efekta udarnog talasa i sigurne
smrti na veim udaljenostima od centra eksplozije.
93

Istraivanja vrena u U. S. Army Engineering and Support Center,

Huntsville, pokazuju da je pri eksploziji avionske bombe od 250 kg
(bomba od 500 lb) opasna zona za ljude je jako velika.
Tako radijus zone pri kojoj je gustina opasne paradi manja od 1
pareta po povrini od 6 m2 iznosi 200 m (na toj udaljenosti ne smije
biti objekata sa ljudskom posadom ili saobraajnica).
Istraivanja koja je vrio Corley testirajui avionske bombe Mk-82 od
250 kg sa razliitim tipovima eksploziva i mjerei pritisak u udarnom
talasu na odreenom odstojanju od centra eksplozije pokazuju da pri
eksploziji bombe sa eksplozivom tritonala, na udaljenosti od 6 m od
centra eksplozije se ostvari nadpritisak od 5 bara, a na udaljenosti od
25 m nadpritisak iznosi oko 0,4 bara.
Od trenutka eksplozije, udarni talas udaljenost od 6 m pree za 3,5
ms, a udaljenost od 25 m za neto vie od 40 ms.
94
47
Mjerenje pritiska udarnog talasa kod bombe Mk-82
Michelle M. Crull: Development of primary fragmentation separation distances for accidental

and intentional detonations, U. S. Army Engineering and Support Center, Huntsville.
John D. Corley: Fuzed Insensitive General Purpose Bomb Containging AFX-645-Final Report,
Wright Laboratory, Armament Directorate, Munition Division, Eaglin, 1989-1995, WL-TR-957019.
95
Prostiranje udarnog talasa (vrijeme vs put) kod

eksplozije bombe Mk-82
96
48
Promjena pritiska udarnog talasa za razliite

eksplozive u bombi Mk-82 u funkciji rastojanja
97
Ranjivost ovjeijeg tijela
Ranjivost ovjeijeg tijela djelovanjem nadpritiska udarnog talasa je

znaajna i iz sljedee tabele se mogu procijeniti posljedice s obzirom
na intenzitet nadpritiska, tako i na vrijeme izloenosti ovjeijeg
organizma.
Oekivani efekti udarnog talasa na ljude
Nadpritisak, kPa
Posljedice
20-30
1 % prskanje bubne opne
50 % prskanje bubne
110
opne
70 (trajanje 50 ms)
Granica prskanja plua
140-200 (trajanje 3ms)
190 (trajanje 50 ms)
1 % smrtnost
400-500 (trajanje 3ms)
98
49
Ranjivost ovjeijeg tijela
Tabela jasno pokazuje osjetljivost dijelova ovjekovog organizma na

djelovanje kako pika pritiska udarnog talasa, tako i utjecaj impulsa
pritiska na tijelo.
to je dui efekt djelovanja nadpritiska, to same vrijednosti nadpritiska
mogu biti i nie (ali je vei integral pritisak vs vrijeme).
Potrebno je ponovo naglasiti da su bitno razliiti uvjeti djelovanja
udarnog talasa na otvorenom prostoru u odnosu na djelovanje
udarnog talasa u zatvorenim prostorima ili u urbanim sredinama koje
imaju mnogo reflektirajuih povrina.
TB 700-2, NAVSEAINST 8020.8 B, DoD Ammunition and Explosives Hazard Classification
Procedures, Washington, 1999.
99
Utjecaj nadpritiska i vremena trajanja na

smrtnost ljudi pri raznim poloajima osoba
Morris N.: Lethality to Humans Due to

Blast Effects from Buried Landmines,
U.
S.
Army,
Project
Manager
Instrumentation, Targets and Threat
Simulators (PM ITTS), 2002 Mines,
Demolition and Non-Lethal Conference
100
50
Oekivani efekti udarnog talasa na objekte
Veoma je vano uoiti da poloaj ovjeka u odnosu na pravac

djelovanja udarnog talasa znaajno utjee na vjerovatnou
smrtonosnih efekata uzrokovanih djelovanjem udarnog talasa.
Nadpritisak, kPa
1,0 1,5
3,5 7,6
7,6 12,4
12,4 20
over 35
Oekivana oteenja
Prskanje prozorskih stakala
Manja oteenja na nekim graevinama
Deformacije metalnih ploa
Oteenja betonskih zidova
Unitenje graevina sa drvenom konstrukcijom
27,5 48
Znaajna oteenja na objektima eline konstrukcije
40 60
Teka oteenja na graevinama od armiranog betona
70 80
Vjerovatno unitenje veine graevina
101
Veoma je vano uoiti da poloaj ovjeka u odnosu na pravac

djelovanja udarnog talasa znaajno utjee na vjerovatnou
smrtonosnih efekata uzrokovanih djelovanjem udarnog talasa.
Iz tabele se vidi osjetljivost razliitih urbanih struktura na djelovanje
udarnog talasa, ali je potrebno pri tome naglasiti da znaajan utjecaj
na razaranje ima povrina objekta na koju djeluje pritisak i sloenost
geometrije objekta i interakcija susjednih objekata.
Efekti razaranja struktura usljed djelovanja udarnog talasa izazvanog
detonacijom eksplozivnog punjenja bitno zavise od toga da li je centar
eksplozije unutar strukture ili van (na otvorenom prostoru).
102
51
Efekti razaranja udarnim talasom posle

djelovanja bombe GBU-39/B unutar zgrade
Jasno se vide razaranja uzrokovano

djelovanjem savremene GPS voene
avionske bombe malih dimenzija, mase
130 kg, koja sadri 25 kg eksploziva
visokih performansi.
Ova bomba ima specifinost, a to je mali
prenik efektivnog dejstva udarnog talasa
od samo 7,8 m i zbog toga se koristi za
djelovanje u urbanim sredinima kako bi se
smanjila kolateralna teta, posebno prema
civilnom stanovnitvu.
Pri unutranjoj eksploziji javlja se
reflektovani pritisak, koji uzrokuje znaajno
vea razaranja, tako da nastupa unitenje i
glavnih nosaa od armiranog betona.
Miniature Munitions Systems Group, GBU-39/B weapon with a 250 lb class

warhead, http://www.eglin.af.mil/agmsw/mm/1.html
103
Efekti djelovanja udarnog talasa izazvanog

eksplozivom van zgrade
Kod eksplozije van zgrade oteeni su prvenstveno pregradni zidovi.

Usporeujui prethodne dvije slike vidljive su razlike u strukturi
oteenja zgrada.
Isenberg N. and SeibleF.: Testing, Computational Aspects and Research, TRB

Workshop on Recommendations for for Bridge and Tunnel Security (JCW04
Bridge and Tunnel Security (JCW04-2) 2)
104
52
Realna dejstva avionskih bombi
105
Krateri nastali djelovanjem avionskih bombi
Krateri pri djelovanju avio bombe opte namjene se javljaju kad je

aktivirana opcija kanjenja djelovanja kod upaljaa tokom prodiranja
bombe kroz cilj.
Tada bomba ima mogunost da prodre u cilj prije nego nastupi njena
eksplozija i tada nastali produkti detonacije potiskuju strukturu cilja
(obino zemlju) prema povrini (prema pravcu gdje je najmanji otpor) i
formira se krater.
Kod jako vrstih ciljeva, ne formira se krater, nego nastupa razaranje
strukture cilja, obino zidova zgrada ili objekata.
Ako bomba djeluje unutar neke zgrade ili objekta, utjecaj zatvorenog
prostora moe znaajno da pojaa destruktivne efekte eksplozije
bombe (super poniranje-sabiranje udarnih talasa eksplozije i talasa
odbijenih o zidove cilja) .
106
53
Krateri nastali djelovanjem avionskih bombi

Krater u zemljanoj podlozi
Krater na tvrdoj poletno-sletnoj stazi (sa probojem)
107
Rezultati testiranja efekata

avionskih bombi od 250 kg i 500 kg
Avionske bombe sa upaljaem Avionske bombe (sa i bez ureaja
podeenim
na
dejstvo
sa za
koenje)
sa
upaljaem
Parametri kratera kanjenjem
podeenim na udarno dejstvo
250 kg
500 kg
250 kg
500 kg
Dubina eksplozije,
6
9
0
0
m
Prenik kratera,
12
16
7
9
m
Zemljana povrina
Zemljana ili betonska povrina
Dubina kratera,
3,3
4,2
1,8
2,4
m
Prenik totalnog
unitenja poletno21
24
7
9
uzletne piste, m
Kod avionskih bombi opte namjene visina izbacivanja je oko 1500 m
Betonska podloga je debljine 200 mm
Kriteriji
Dimenzije kratera kod pjeanog tla su neto manje, jer se pijesak bre
povlai poslije eksplozije.
108
54
Rezultati testiranja efekata

avionskih bombi od 250 kg i 500 kg
Podaci iz studije Britanske vojske uraene u firmi Hunting Engineering

Limited, tokom ispitivanja dva tipa avionskih bombi od 250 kg i 500 kg,
su veoma vani za analizu djelovanja avionskih bombi na urbane
dijelove Sarajeva, jer pokazuju kakav stepen oteenja mogu izazvati
bombe od 250 kg.
Vidljive su razlike u stepenu oteenja u zavisnosti od moda
djelovanja upaljaa (sa i bez kanjenja djelovanja).
Upada u oi da se prenik kratera kree od 7-12 m, a dubina kratera
od 1,8-3,0 m, uz napomenu da je podloga koju je bomba trebala da
probije bila betonska podloga debljine 200 mm, a to je znaajno
deblje i vre od svakog zida stambenog objekta kojeg su pogodile
modifikovane avionske bombe u Sarajevu tokom 1995 godine.
Anon: The British Bomb Retarder System, Hunting Engineering Limited:, 1973
109
Dejstvo avionska bomba GBU-39

na otvorenom prostoru
Avionska bomba GBU-39 sadri 25 kg vrstog eksploziva. Na

sljedeim slikama su prikazane sekvence djelovanja udarnog talasa i
zona djelovanja fragmenata.
Vidljivo je da bomba ima efektivnu zonu djelovanja udarnim talasom
visokog intenziteta prenika oko 15,5 m, a zona djelovanja fragmenta
je minimalnog prenika oko 30 m.
Djelovanje udarnog talasa na lanser se ogleda u deformacijama
povrina koje su izloene nadpritisku, te efektima visoke temperature
produkata detonacije.
Fragmentacioni efekt se ogleda na prodorima kroz strukturu.
Svi ti efekti su vidljivi na sljedeim fotografijama prethodnog realnog
testa.
http://www.boeing.com/defense-space/missiles/sdb/news/
110
55
Djelovanje avionske bombe GBU-39

na otvorenom terenu
7 m
12 m
13.5 m
25 m
15 m
15.5 m
27 m
111
Efekti udarnog talasa i djelovanja fragmenata
112
56
MUNICIJA PROSTORNOG DEJSTVA

(VOLUMETRIC WEAPONS)
113
Municija prostornog djelovanja
Municija prostornog djelovanja bazirana su na primjeni aerosolnih (Airfuel) ili Thermobaric (TBX) eksploziva. Thermobaric i aerosolna
oruja (FAE) djeluju na veoma slinom principu.
Municija prostornog djelovanja imaju potencijal koji je mnogo efektivniji
od avionskih bombi sa jakim eksplozivima protiv ciljeva koji zahtijevaju
veu gustinu energije i poboljano djelovanje na cilju (prostorno, a ne
takasto).
Kod aerosolne municije, projektil ili bomba sadri gorivu komponentu u
obliku gasa, tenosti ili praha.
Oksidirajua komponenta se uzima iz vazduha posle faze rasijavanja
gorive komponente na cilju.
114
57
Goriva komponenta se rasijava u prostor oko cilja u obliku kapljica

tenosti ili u obliku estica praine ili gasnih molekula, mijea se sa
okolnim vazduhom koji sadri kiseonik i dodatnom detonacijom vrstog
eksploziva iz tijela projektila ili bombe, nastupa proces detonacije,
pojava udarnog talasa koji traje znaajno due od udarnog talasa
vrstog eksploziva, ali znaajno manjeg intenziteta na povrini.
115
Sekvence djelovanja druge

generacije FAE bombe
http://www.globalsecurity.org/military/systems/munitions/fae.htm
116
58
Kod Thermobaric municije, gorivo se sastoji od kombinacije

konvencionalnih eksploziva, odnosno monogoriva i energetskih
estica.
Proces detonacije monogoriva je slian detonaciji TNT i pri tome
energetske estice (aluminij ili magnezij) sagorijevaju burno u okolnom
vazduhu sa zakanjenjem, to za rezultat ima formiranje intenzivne
vatrene kugle i pojave velikog udarnog nadpritiska.
Pri tome se koristi kisenik iz vazduha kao oksidirajua komponenta.
Thermobaric municija se koristi pri djelovanju u urbanim i
kompleksnim terenima, izazivaju pojavu intenzivne toplote i efekta
pritiska u pojedinim takama, a to ne mogu da ostvare
konvencionalna oruja bez masovne kolateralne tete.
117
Municija prostornog dejstva
Thermobaric muncija za razliku od FAE oruja imaju bolju kontrolu

djelovanja na cilju i ona se sada intenzivno razvijaju bazirana na novim
vrstim aerosolnim eksplozivima (solid fuel-air explosive
thermobarics).
Zbog toga se sve vie koriste za djelovanje protiv ciljeva u zatvorenim
prostorima kao to su tuneli, zgrade i fortifikacioni objekti pri emu
postiu maksimum smrtonosnog djelovanja.
Tipine FAE bombe (fuel-air explosive) ili bombe sa aerosolnim
eksplozivom sastoje se od kontejnera sa gorivom i dva odvojena
eksplozivna sistema.
Kada je bomba izbaena iz aviona ili lansirana, prvi eksplozivni sistem
izaziva razaranje kontejnera na unaprijed odreenoj visini iznad tla i
raspruje gorivo u obliku oblaka koji se mijea sa kiseonikom iz
atmosfere.
118
59
Veliina oblaka zavisi od dimenzija municije, visine raspravanja,

brzine bombe, temeprature, vlanosti vazduha itd.
Oblak, mjeavina goriva i vazduha, obuhvata objekte i ulazi unutar
struktura.
Drugi eksplozivni sistem formira bar tri take pokretae detonacije
eksplozivnog oblaka, ime se stvara masivan detonacioni talas.
Najpoznatija ruska FAE municija je ODAB-500PM avionska bomba,
koja ima masu od 520 kg i relativno malu masu FAE punjenja od 193
kg.
http://www.nawcwpns.navy.mil/
ODAB-500PM bomb, http://www.aeronautics.ru/img001/odab500pm.htm
119
FAE bomba ODAB-500
Duina: 2.28 m
Prenik tijela: 500 mm
Radiju blast zone protiv vojnika na

otvorenom je oko 30 m
Radiju blast zone protiv zatienih
vojnika i utvrenja je 25 m
Masa: 520 kg
Masa eksploziva: 193
kg tenog eksploziva
120
60
Kod FAE ili thermobaric oruja, udarni talas se intenzivira kada se

reflektuje od zidove ili druge povrine.
Proces funkcioniranja thermobaric oruja baziran je na tri faze:
Poetna detonacija bombe ili projektila koja traje u mikrosekundama,
praena visokim pritiskom.
Zatim nastupa faza reakcije sagorijevanja energetskih estica i
komponenti koja traje stotinama mikrosekundi, pri emu detonacioni
talas pokree gorive estice tokom svog kretanja kroz vazduh.
Posle prolaska detonacionog talasa, nastupa reakcija sagorijevanja
smjee gorivih estica i kiseonika iz vazduha. Ova faza traje vie
milisekundi.
Primarni mehanizmi ranjavanja su udarni talas i toplota, a sekundarni
efekti su fragmenti od tijela bombe ili projektila, letei fragmenti (staklo,
iver drveta, kamenii, itd.) i toksini gasovi produkata detonacije.
121
Nadpritisak u udarnom talasu je manji od 10 bar, ali je zato stvorena

ukupna energija znaajno vea od one pri detonaciji konvencionalnih
vrstih eksploziva.
To se postie znaajno manjim nadpritiskom ije djelovanje je
znaajno due (vei integral pritiska po povrini cilja) i efektom
toplote.
Cilj savremenih thermobaric oruja je poraziti vojnike i opremu sa
minimumom kolateralne tete i sa maksimalnim efektom nadpritiska i
termike energije, primjenom gorive komponente (Boron, Aluminum,
Silicon, Titanium, Magnesium, Zirconium, Carbon, ili Hydrocarbons).
Nadpritisak koji se moe stvoriti detonacijom thermobaric eksploziva
je izmeu 2,5 do 3 MPa, a tempertura produkata detoancije je oko
30000C .
122
61
Detonacioni talas se kree brzinom oko 3000 m/s, dok iza detonacionog
talasa nastupa proces sagorijevanja energetskih estica metala pri
emu sagorijeva sav dostupan kiseonik iz vazduha u zoni djelovanja.
Stepen oteenja struktura i ranjavanja zavisi od pika pritiska, impulsa
pritiska (zavisi od vremena djelovanja pritiska), oblika krive pritisakvrijeme i elastino-plastine vrstoe i karakteristika sopstvenih
oscilacija strukture i ljudskog tijela.
Aerosolni i thermobaric eksplosivi imaju nii pik pritiska i znaajno
due djelovanje nadpritiska tj. vei integral pritisak-vrijeme, a to je
presudno za efekte razaranja struktura i znaajnije oteenje ljudskog
organizma.
Kod detonacije bombe sa vrstim jakim eksplozivom, zona detonacije je
relativno mala, a efekti nadpritiska zavise od prenika bombe, odnosno
odnosa mase eksploziva i tipa eksploziva.
123
Razlike u intenzitetu pika izmeu jakog eksploziva (high

explosive) i thermobaric eksploziva
124
62
Razlike u zonama djelovanja HE i

thermobaric eksploziva
125
Razlike u zonama djelovanja HE i

thermobaric eksploziva
Kod eksplozije na otvorenom prostoru, udarni talas produkata

detonacije se ravnomjerno rasprostire na sve strane ravnomjerno.
Pik pritiska opada sa vremenom i sa udaljavanjem od centra
eksplozije.
Kod thermobaric ili FAE bombi, efekti zavise od parametara bombe i
od zone disperzije goriva u prostoru.
Efekti na cilju su znaajno drugaiji kada nastupi detonacija u
zatvorenom prostoru.
Udarni talas se reflektira od zidova strukture i znaajno se poveava
intenzitet njegovog djelovanja, jer moe da se kree u prostore u koje
fragmenti ne mogu.
Fragmentaciono dejstvo je ogranieno prisustvom zidova ili drugim
preprekama.
Biass H. E.: Warheads at a Turning Point, http://www.armada.ch/04-4/article-full.cfm
126
63
Efekti udarnog talasa thermobaric

municije na otvorenom prostoru
127
Efekti udarnog talasa thermobaric municije

u zatvorenom prostoru
Wildegger-Gaissmaier E. A.: Aspects of thermobaric weaponry, ADF Health, Vol 4, April 2003,
www.defence.gov.au/dpe/dhs/infocentre/publications/journals/NoIDs/adfhealth_apr03/ADFHealth_4_1_0306.pdf
128
64
U ljudskom tijelu udarni talas izaziva interakciju sa mnogim dijelovima

tijela ovjeka (koom, salom, miiima i kostima) koji imaju razliitu
gustinu, elastinost i otpornost.
Pri djelovanju udarnog talasa svaki dio tijela je izloen pritisku,
istezanju, smicanju ili dezintegraciji u zavisnosti od karakteristika
materijala datog dijela tijela.
Pored toga, unutarnji organi u sklopu tijela sadre vazduh i posebno
su ranjivi na efekt nadpritiska.
Ti efekti posebno se pojaavaju pri dejstvu u tunelima.
U zatvorenim prostorima sa jako mnogo pregrada, udarni talasi se
reflektuju od zidova pri emu se formiraju zone sa znaajno veim
pritiskom, posebno u kutovima prostorija.
129
Efekti udarnog talasa Efekti udarnog talasa

thermobaric municije u tunelima
130
65
S obzirom da se pritisak u udarnom talasu neprekidno mijenja po

vremenu i prostoru, nastupa oscilacija pritisaka koja rezultira time da
se pik pritisak u kutovima povea vie puta u odnosu na pik pritisak na
ravne zidove i usljed toga dolazi do razaranja struktura objekata.
Thermobaric kompozicije su gorivom bogati jaki eksplozivi koji imaju
intenzivan efekat sagorijevanja gorive komponente u treoj fazi
procesa detonacije, a to se postie dodatkom metalnih komponenti
(Boron, Aluminum, Silicon, Titanium, Magnesium, Zirconium, Carbon,
Hydrocarbons).
Ove kompozicije imaju karakteristike i jakih eksploziva (high explosive)
i aerosolnih eksploziva (fuel-air explosive), a to je da su kompozicije
detonabilne, mogu biti tene (ruski koncept) ili vrste (US koncept) i
ove kompozicije su manje osjetljive od klasinih jakih eksploziva.
131
Za uspjenu detonaciju thermobaric eksploziva potrebno je jedan dio

mase eksploziva pomjeati sa tri do est masenih dijelova vazduha
Da bi se to ostvarilo potrebno je da se ostvari ekspanzija produkata
detonacije za oko 4000-8000 puta od prvobitne zapremine.
Savremena oruja prostornog djelovanja, pored efekta udarnog talasa
(blast efekt) djeluju i kao zapaljiva sredstva.
Istraivanja tokom drugog svjetskog rata i rata u Vijetnamu, pokazuju
da ivotinje izloene temperaturi okoline od 60-1000C u trajanju od
nekoliko minuta ugibaju, dok ljudi mogu izdrati do pola sata na
temperaturi okoline neto iznad 1000C, ali kada temperatura okoline
pree 1200C javlja se nagli porast temperature tijela i kada ona
naraste na 410C, ovjek umire.
Dugotrajnije izlaganje ovjeka temperaturi od 50-600C izaziva u tijelu
ovjeka koagulaciju proteina.
132
66
Oruja prostornog djelovanja prati i pojava toplote zraenja, tako da

ve pri temperaturi od 2250C javlja se paljenje odjee i kose kod
osoba.
Ako tim fenomenima dodamo i pojavu udisanja toplog zraka i estica
produkata eksplozije, javljaju se dodatni pratei efekti koji ugroavaju
disajne puteve i plua.
Ludwig C.: Verifying Performance of Thermobaric Materials for Small to Medium Caliber
Rocket Warheads, Talley Defense Systems
Lumsden M.: Od dum-dum metka do napalma-Borba protiv nehumanog oruja, Globus, 1085,
Zagreb
133
Ruska thermobaric bomba

http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/6990815.stm
134
67
Ubica bunkera
135
Video materijali
136
68
Explosion
137
Blast effect
138
69
Blast warhead test
139
Blast warhead test
140
70

Takticke Bojeve Glave-Bojeve Glave Ili Projektili Sa Efektom Nadpritiska

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Takticke Bojeve Glave-Bojeve Glave Ili Projektili Sa Efektom Nadpritiska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BOJEVE GLAVE ILI PROJEKTILI SA

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

U naoruanju vazduhoplovnih snaga se nalaze avionske bombe opte

Pri primjeni udarnog moda upaljaa pri susretu sa ciljem, dominantan

Kako ta reakcija napreduje velikom brzinom, dolazi do pretvorbe

Termiki efekat na ranjavanje bitno zavisi od veliine vatrene sfere i ovaj

Usljed dejstva produkata detonacije, dolazi do naglog irenja metalnog

Mehanizam ranjavanja zavisi od rastojanja od

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Smrtonosna zona uzrokovana djelovanjem udarnog talasa je znaajno

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Avionske bombe se koriste za djelovanje protiv neprijateljskih ciljeva

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Opti izgled tijela avionske bombe opte

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Avionske bombe se obino sastoje od tri neovisna dijela.

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Debljina tijela bombe je promjenljiva i varira od 12,5 mm do vie

Meutim, u posljednje vrijeme se za eksplozivno punjenje kod

Dok je bomba na nosau ispod aviona, upaljai imaju kontakt sa

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Pri udarnom modu, bomba detonira u trenutku kontakta sa ciljem i ovaj

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ruski termin za avionske bombe opte namjene je fugasna avio

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Avionske bombe opte namjene se identificiraju prema svojoj masi

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Bombe proizvedene zadnjih etrdeset godina imaju moderan dizajn,

Na sljedeoj slici date su detaljne dimenzije engleske bombe HE MC Mk1

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Dno savremenih bombi je

U tvornici UNIS PRETIS, Vogoa, blizu Sarajeva vrena je

FAB 100 M80 sa ureajem za koenje UKB 100 M80

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

FAB 100 M80 sa ureajem za koenje UKB 100 M80

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Stari model avionske bombe FAB-250 M72 u potpunosti odgovara

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

FAB 250 M79 sa ureajem za koenje UKB 250 M79

Nova verzija avionske bombe je model FAB-250 M79, koji u potpunosti

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Ruska bomba OFAB-250T

Kod ruske bombe OFAB-250T jasno se primjeuje ojaan

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Komponente tijela bombe

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Zadnji konus i stabilizatori

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Koee povrine bombe Mk82

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Nosai ili drai bombe

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Dva tipa sistema za koenje

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Amerika serija MK 80 bombi malog otpora

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Transport bombi Mk82

Transport bombi Mk82

UNIVERSITY OF SARAJEVO MECHANICAL ENGINEERING FACULTY DEFENSE TECHNOLOGIES DEPARTMENT www.dtd.ba

Montaa upaljaa na bombu