Sinh hc hay l Sinh vt hc l mt mn khoa hc v s sng (t ting Anh: biology bt

ngun t Hy Lp vi bios l s sng, v logos l mn hc). N l mt nhnh ca khoa

hc t nhin, tp trung nghin cu cc c th sng, mi quan h gia chng vi nhau v
vi mi trng. N miu t nhng c im v tp tnh ca sinh vt (v d: cu trc, chc
nng, s pht trin, mi trng sng), cch thc cc c th v loi tn ti (v d: ngun
gc, s tin ha v phn b ca chng).

Sinh hc bao hm nhiu ngnh hc khc nhau c xy dng da trn nhng nguyn l
ring. C 4 nguyn l to thnh nn tng cho sinh hc hin i: l thuyt t bo, tin ha,
di truyn v cn bng ni ti (homeostasis )[1]. Cc mn hc ny c mi quan h qua li
vi nhau, gip ta hiu v s sng vi cc mc , phm vi khc nhau.

S ra i ca sinh hc bt u t th k 19, khi cc nh khoa hc tm thy c cc c

im chung c bn gia cc loi. Ngy nay, sinh hc tr thnh mt mn hc chun v bt
buc ti cc trng hc v i hc trn khp th gii, v rt nhiu bi bo c cng b
hng nm trn khp cc tp ch chuyn ngnh v y v sinh.[2]

Vic phn loi cc ngnh con ca sinh hc rt a dng. Ban u, chng c phn loi
theo chng loi cc c th lm i tng nghin cu. V d: botany, nghin cu v cy;
zoology, nghin cu v ng vt; v microbiology, nghin cu v cc vi sinh vt. Tip
n, chng li c chia nh da trn qui m ca cc c th v phng php nghin cu
chng: biochemistry nghin cu v ha c bn ca s sng; molecular biology nghin
cu cc tng tc phc tp gia cc h thng ca cc phn t sinh hc; cellular biology
tm hiu cc cu trc c bn to thnh mi s sng. Nh vy, s sng mc nguyn
t v phn t c nghin cu thng qua sinh hc phn t, ha sinh v di truyn phn t.
mc t bo, n c hiu bit thng qua t bo hc v mc a bo th thng qua
physiology, gii phu hc v m hc. Sinh hc pht trin nghin cu s sng cc giai
on pht trin khc nhau hoc pht trin c th (ontogeny) ca sinh vt.

Vi mc ln hn, di truyn hc quan tm n tnh di truyn gia cha m v con ci.

Phong tc hc (ethology) nghin cu nhm hnh vi ca mt tp hp c th. Di truyn hc
qun th (population genetics) xem xt ton b qun th v h thng hc quan tm n s
tin ha ca nhiu loi thuc cc nhnh tin ha (lineage). Mi quan h qua li gia cc
qun th vi nhau v vi sinh thi ca chng l i tng ca ecology v sinh hc tin
ha. Mt lnh vc tng i mi l sinh hc v tr (astrobiology hoc xenobiology)
nghin cu v kh nng tn ti s sng ngoi Tri t.

Cc nguyn l trong sinh hc[sa | sa m ngun]

Khng s dng cc cng thc ton hc miu t cc qu trnh sinh l trong h thng
sinh hc nh vt l hc, sinh hc s dng h thng cc khi nim v nguyn l ring bao
gm: tnh ph bin (universality), s tin ha (evolution), tnh a dng (diversity), tnh
lin tc (continuity), trng thi cn bng ni mi v cc mi quan h hu c
(interactions).

Cc khi nim chnh: ho sinh, t bo v m di truyn[sa | sa m ngun]

Bi chi tit: S sng

M hnh cu trc ca phn t DNA l vt liu di truyn cp phn t

Trong sinh hc, nhiu phn t, khi nim, qu trnh c tnh ph bin v tng qut chung
cho tt c cc dng sng. V d, mi dng sng u c cu to t bo, v cc t bo u
c cu thnh t cc phn t hu c ging nhau. Tt c cc sinh vt u truyn thng
tin di truyn ca mnh thng qua cc vt liu di truyn m c cu to t phn t
nucleic acid (a s l phn t DNA (xem hnh) cha ng m di truyn thng nht trn
ton b sinh gii (ch khc mt vi chi tit nh). Trong qu trnh pht trin ca sinh vt,
tnh ph bin cng th hin ch hu ht cc ng vt metazoan u tri qua cc giai
on c bn ca qu trnh pht trin phi ging nhau v hnh thi v h thng gene hot
ha.

Tin ha: nguyn l trung tm ca sinh hc[sa | sa m ngun]

Bi chi tit: Tin ha
Mt trong cc khi nim trung tm, c tnh h thng trong ton b cc chuyn ngnh ca
Sinh hc l tt c s sng u bt ngun t mt t tin chung (common descent) v
tri qua mt qu trnh tin ha. Tht vy, l l do m cc sinh vt u c nhng c
im, phn t v qu trnh sinh l ging nhau n ngc nhin (xem tho lun pha di).
Hc thuyt tin ha ca Charles Darwin l hc thuyt c chp nhn rng ri (mc d
c nhng tranh ci). Thuyt tin ha ny cho rng s sng ca sinh vt chu tc ng
di mt p lc gay gt gi l chn lc t nhin.[3] Phiu bt di truyn (genetic drift) l
c ch b sung v hc thuyt ny v c gi l thuyt tin ha hin i (modern
synthesis).[4]

Cy pht sinh chng loi miu t lch s tin ha ca mt nhm cc loi vi nhng c
tnh khc nhau nhng cng c mi quan h h hng vi nhau v cng hnh thnh t mt
t tin chung trong qu kh. C nhiu hng nghin cu khc nhau chng minh c
im pht sinh chng loi ny. Trc ht, ngi ta c th so snh trnh t cc on DNA
(thuc sinh hc phn t hay h gene hc (genomics); hoc so snh cc mu ho thch
(fossil) hoc cc di ch (record) ca sinh vt c (thuc c sinh vt hc.[5] Cc nh sinh
hc t chc v phn tch cc mi quan h tin ha thng qua cc phng php khc nhau,
bao gm phn loi theo tin ho (phylogenetics), phn loi theo ngoi hnh (phenetics) v
phn loi theo nhnh (cladistics). Cc s kin chnh xy ra trong qu trnh tin ha ca s
sng c xy dng thnh biu thi gian tin ha (evolutionary timeline) da trn cc
hiu bit hin nay ca khoa hc.

Tnh a dng: s phong ph v a dng ca sinh gii[sa | sa m ngun]

Mt cy pht sinh chng loi miu t qu trnh tin ha ca tt c cc loi sinh vt thng
qua d liu v gene rRNA. Theo phn loi ca Carl Woese, sinh gii chia lm 3 lnh gii
(domain, kingdom) chnh l vi khun, vi khun c v sinh vt nhn chun. Cc cy pht
sinh chng loi c xy dng trn d liu ca cc gene khc cng c cu trc chung
tng t, tuy nhin mt s nhnh phn chia c th khc nhau v chi tit do tn s t bin
ca cc gene ny cao hn so vi gene m ha rRNA. Mi quan h thc cht gia cc sinh
vt ca 3 gii hin vn l vn ang tranh ci.
Mc d s sng va mang mt s thng nht chung nhng chng li va c tnh a dng,
phong ph ng kinh ngc cc c im hnh thi, tp tnh (behavior) v lch s pht
trin (life history). nghin cu mt sinh gii a dng nh vy, cc nh sinh hc n
lc phn loi tt c cc sinh vt sng. S phn loi khoa hc ny cn phi phn nh c
cy tin ha (evolutionary tree) (hay cy pht sinh chng loi) ca cc sinh vt khc
nhau. Cc kha phn loi nh vy l cc lnh vc nghin cu ca b mn (ngnh) h
thng hc v phn loi hc. Phn loi hc nghin cu nhm xp cc sinh vt vo cc
nhm gi l nhm phn loi (taxon), trong khi h thng hc th xem xt mi quan h
gia chng.

Trc kia, sinh gii c chia lm 5 gii (kingdom):

Monera -- Protista -- Fungi -- Plantae -- Animalia

Tuy nhin, h thng phn loi 5 gii hin nay li thi. Ngy nay, sinh hc hin i sp
xp sinh vt vo 3 lnh gii (domain hay superregnum) theo h thng phn loi 3 lnh
gii (three-domain system) nh sau:

Archaebacteria -- Bacteria (cn gi l Eubacteria) -- Eukaryota (bao gm Gii nguyn

sinh (Protista), Gii nm (Fungi), Gii thc vt (Plantae) v Gii ng vt (Animalia)
theo phn loi trc kia).
Cc gii ny phn bit vi nhau thng qua t bo c nhn thc hay cha cng nh cc
cu trc khc trong t bo. Ngoi ra sinh gii cn tn ti cc vt k sinh (parasite) ni
bo m kh c xp vo sinh vt sng v khng c kh nng trao i cht c lp:

Virus (bn cht sinh hc, khc vi virus trong tin hc) -- Viroid -- Prion