TP BI GING MN KHOA HC QUN L

(Dnh cho sinh vin kha i hc 7 chuyn ngnh Qun l TDTT)

CHNG 1. NHNG VN CHUNG
V QUN L V KHOA HC QUN L
I. QUN L:
1. Tnh tt yu khch quan ca qun l:
Ngun gc pht trin loi ngi l lao ng ca c nhn v lao ng chung.
C. Mc khng nh: Tt c mi lao ng x hi trc tip hay lao ng chung
no tin hnh trn quy m tng i ln, th t nhiu cng cn n mt s ch o
iu ha nhng hot ng c nhn v thc hin nhng chc nng chung pht
sinh t s vn ng ca ton b c ch sn xut... Mt ngi c tu v cm t
mnh iu khin ly mnh, cn mt dn nhc th cn phi c nhc trng.
Lao ng chung cn c t chc v thng nht nhm to ra sc mnh t
c mc ch chung. Trong lch s pht trin loi ngi xut hin mt dng lao
ng mang tnh c th l t chc - iu khin con ngi vi cc hot ng theo
nhng yu cu nht nh; dng lao ng c gi l qun l.
Qun l l mt chc nng lao ng bt ngun t tnh cht lao ng ca x
hi. T khi con ngi bt u hnh thnh cc nhm thc hin nhng mc tiu m
h khng th t c vi t cch l nhng c nhn ring l, th nhu cu qun l
cng hnh thnh nh mt yu t cn thit phi hp nhng n lc c nhn hng
ti nhng mc tiu chung. X hi pht trin qua cc phng thc sn xut t cng
sn nguyn thy n nn vn minh hin i, trong qun l lun l mt thuc tnh
tt yu lch s khch quan gn lin vi x hi mi giai on pht trin ca n.
Thuc tnh bt ngun t bn cht ca h thng x hi l hot ng lao ng
tp th - lao ng x hi ca con ngi. Trong qu trnh lao ng con ngi buc
phi lin kt li vi nhau, kt hp li thnh tp th. iu i hi phi c s t
chc, phi c s phn cng v hp tc trong lao ng, phi c s qun l.
Nh vy, qun l l mt hot ng x hi bt ngun t tnh cht cng ng
da trn s phn cng v hp tc lm mt cng vic nhm t c mc tiu
chung ra.
Mc d qun l l mt thuc tnh tt yu gn lin vi x hi nhng ch khi x
hi pht trin n mt trnh nht nh th qun l mi c tch ra thnh mt

chc nng ring ca lao ng x hi; dn dn hnh thnh nhng tp th, nhng t
chc v c quan chuyn hot ng qun l - h thng qun l (ch th qun l).
X hi cng pht trin v trnh v quy m sn xut, v vn ha, khoa hc,
k thut cng ngh, th trnh qun l, t chc, iu hnh v cng ngh qun l
cng cng c nng ln v pht trin khng ngng.
Qun l l mt trong nhng hot ng va kh khn, phc tp; va l mt
nhn t c ngha quyt nh i vi s tn ti v pht trin x hi, suy thoi hay
thnh vng ca mt t chc, mt quc gia, thm ch l ton cu. S pht trin x
hi da vo nhiu yu t: sc lao ng, tri thc, ngun vn, ti nguyn, nng lc
qun l. Trong nng lc qun l c xp hng u. Nng lc qun l l s t
chc, iu hnh, kt hp tri thc vi vic s dng sc lao ng, ngun vn v ti
nguyn pht trin x hi. Qun l tt th x hi pht trin, ngc li nu bung
lng hay qun l ti th s m ng cho s ri lon, km hm s pht trin x hi.
2. Khi nim qun l:
Qun l l mt khi nim rt rng bao gm nhiu dng. Chng ta c th gp
thnh 3 dng chnh:
- Qun l cc qu trnh ca th gii v sinh (nh xng, rung t, ti
nguyn, hm m, thit b my mc, nguyn vt liu, sn phm...).
- Qun l cc qu trnh din ra trong c th sng (cy trng, vt nui).
- Qun l cc qu trnh din ra trong x hi loi ngi (qun l x hi:
ng, nh nc, on th qun chng, kinh t, cc t chc...)
Trong phm vi mn hc, chng ta ch nghin cu dng th ba qun l x
hi. Qun l x hi l dng qun l phc tp nht, bao gm nhiu lnh vc nh:
qun l Nh nc, qun l hnh chnh cng, qun l kinh t, qun l x hi, qun l
ngnh.
Qun l ni chung theo ngha ting Anh l Administration va c ngha
qun l (hnh chnh, chnh quyn), va c ngha qun tr (kinh doanh). Trong vn
bng Thc s qun tr kinh doanh (MBA Master of Business Administration). Ngoi
ra trong ting Anh cn c mt thut ng khc l Management va c ngha qun
l, va c ngha qun tr, nhng hin nay c dng ch yu vi ngha l qun tr.
Trong thc t, thut ng "qun l" v "qun tr" vn c dng trong nhng
hon cnh khc nhau ni ln nhng ni dung khc nhau, nhng v c bn hai t
ny u c bn cht ging nhau. Khi dng theo thi quen, chng ta coi thut ng
"qun l" gn lin vi qun l nh nc, qun l x hi, qun l khu vc cng
2

cng, tc l qun l tm v m, cn thut ng "qun tr" c dng phm vi nh

hn i vi mt t chc, mt doanh nghip (kinh t).
Xt v t ng, thut ng qun l" (ting Vit gc Hn) c th hiu l hai qu
trnh tch hp vo nhau; qu trnh "qun" l s coi sc, gi gn, duy tr trng thi
"n nh"; qu trnh l" l sa sang, sp xp, i mi a t chc vo th pht
trin.
C nhiu quan nim khc nhau v qun l, v d:
- Mary Parker Follet: "Qun l l ngh thut khin cho cng vic c thc
hin thng qua ngi khc".
- Robert Albanese: "Qun l l mt qu trnh k thut v x hi nhm s
dng cc ngun, tc ng ti hot ng ca con ngi v to iu kin thay i
t c mc tiu ca t chc".
- Harolk Kootz & Cyryl O'Donell: "Qun l l vic thit lp v duy tr mi
trng ni m c nhn lm vic vi nhau trong tng nhm c th hot ng hu
hiu v c kt qu, nhm t c cc mc tiu ca nhm"
- Robert Kreitner: "Qun l l tin trnh lm vic vi v thng qua ngi
khc t cc mc tiu ca t chc trong mt mi trng thay i. Trong tm ca
tin trnh ny l kt qu v hiu qu ca vic ca vic s dng cc ngun lc gii
hn".
- Harol Koontz: "Qun l l mt ngh thut nhm t c mc tiu ra
thng qua vic iu khin, ch huy, phi hp, hng dn hot ng ca nhng
ngi khc" (Nhng vn ct yu ca qun l. NXB khoa hc - K thut, 1993).
- Nguyn Minh o: "Qun l l s tc ng ch huy, iu khin, hng dn
cc qu trnh x hi v hnh vi hot ng ca con ngi nhm t ti mc tiu
ra" (C s khoa hc qun l, NXB Chnh tr quc gia, H Ni 1997).
- "Qun l l vic t ti mc ch ca t chc mt cch c kt qu v hiu
qu thng qua qu trnh lp k hoch, t chc, lnh o v kim tra cc ngun lc
ca t chc" (Khoa hc qun l, tp I, Trng H KTQD, H Ni 2001).
T nhng quan nim ny cho thy, qun l l mt hot ng lin tc v cn
thit khi con ngi kt hp vi nhau trong t chc. l qu trnh to nn sc
mnh gn lin cc hot ng ca cc c nhn vi nhau trong mt t chc nhm t
c mc tiu chung.
Qun l bao gm cc yu t sau:

- Ch th qun l l tc nhn to ra cc tc ng v i tng b qun l tip

nhn trc tip cc tc ng ca ch th qun l v cc khch th khc chu cc tc
ng gin tip t ch th qun l. Tc ng c th lin tc nhiu ln.
- Mun qun l thnh cng, trc tin cn phi xc nh r ch th, i tng
v khch th qun l. iu ny i hi phi bit nh hng ng.
- Ch th qun l phi thc hnh vic tc ng v phi bit tc ng. V th
ch th phi hiu i tng v iu khin i tng mt cch c hiu qu.
- Ch th c th l mt ngi, mt nhm ngi; cn i tng c th l con
ngi (mt hoc nhiu ngi), gii v sinh hoc gii sinh vt.
Tm li: Qun l l mt qu trnh tc ng, gy nh hng ca ch th qun
l n khch th qun l mt cch hp quy lut nhm t c mc tiu chung.
Qu trnh tc ng ny c th c th hin bng s sau:

Ch th
qun l

Mc
tiu

Khch th
qun l

i tng
qun l

3. i tng ca qun l
3.1. T chc: T chc chnh l i tng cn bn ca qun l. Nh qun l lm vic
trong cc t chc. Xu hng t chc v hp tc trong nhng mi quan h tng
thuc l mt c im bn cht ca con ngi v nh tc ng Vit Nam ni "hp
qun gy sc mnh".
Mt t chc l mt s sp xp c h thng nhng ngi c nhm li vi
nhau t c nhng mc tiu c th. V d: ng CSVN l mt t chc,
trng i hc TDTT Nng l mt t chc, mt n v kinh doanh, mt c quan
nh nc l mt t chc, mt i bng , mt CLB th thaocng l cc t chc.
T chc c 3 c trng c bn:
- Th nht, mt t chc u c mt mc ch ring bit thng qua cc mc
tiu ca tng c nhn ring l.

- Th hai, mi t chc bao gm nhiu ngi. S tp hp nhiu ngi trong

mt t chc l s tp hp c thc nhm thc hin c cc mc tiu chung. H
c thc y v vai tr, trch nhim ca mnh, ci c, ci mt ca mnh khi
tham gia vo t chc . H c thc r rng v nhim v chung m mi ngi
trong t chc u phi hon thnh.
- Th ba, cc t chc u pht trin thnh mt kiu sp t nht nh. Kiu
sp t nh ngha gii hn v hnh vi ca cc thnh vin, chng hn n bao gm
vc t ra nhng quy nh, ch nh mt s ngi gi chc v th trng (ng
u), c mt s quyn iu hnh i vi mt s ngi khc.
Nh vy, t chc l mt thc th c mc ch c th, r rng, c nhng thnh
vin v c mt c cu cht ch c tnh h thng. T chc l mt thc th c mc
tiu phi hon thnh.
3.2. Con ngi: Con ngi l i tng ca qun l. C nhiu quan im khc
nhau v bn cht ca con ngi, v d:
Quan nim ca Edgar H. Schein: ng a ra 4 m hnh:
- Mt l, m hnh v li ch kinh t: l con ngi trc ht b thc y bi
ng c kinh t. V vy, con ngi thc cht l th ng, b s dng, b thc y
theo hng ngi qun l mong mun.
- Hai l, m hnh con ngi x hi: l con ngi b thc y bi nhng nhu
cu x hi.
- Ba l, m hnh con ngi t thn vn ng: theo quan im ny con ngi
t thc y mnh, mun c hon thin mnh do nhng nhu cu bn trong ca con
ngi (nhu cu ca con ngi c chia thnh 5 nhm t thp n cao)
- Bn l, m hnh con ngi phc hp: con ngi l thc th phc hp v c
kh nng thay i, c nhiu ng c khc nhau kt hp thnh mt mu vn ng
phc hp. C kh nng hc hi nhng cch vn ng mi v c kh nng p ng
li cc chin lc qun l khc nhau.
Quan nim ca Mc. Gregor: ng a ra hai gi thuyt
- Thuyt X cho rng con ngi bnh thng bm sinh khng thch lm vic
v s trn vic nu c th. V bn tnh khng thch lm vic nn h u phi b p
buc, iu khin, hng dn v e da bng cc hnh pht buc h phi ht sc
c gng t c nhng mc tiu ca t chc; ngi bnh thng bao gi cng
thch b lnh o, mun trn trnh trch nhim, t c hoi bo v ch mun an thn.
T , nhng nh qun l theo thuyt X ch trng dng quyn lc iu khin
5

thng qua vic gim st cht ch. Ch c tin bc, li nhun v bng e da mi
thc y c ngi lao ng lm vic.
- Thuyt Y cho rng lm vic cng cn s c gng v th xc v tinh thn
cng nh khi vui chi, ngh ngi. iu khin t bn ngoi hoc e da bng hnh
pht khng phi l cch duy nht buc con ngi phi c gng t mc tiu ca
t chc. Con ngi s t ch v t lnh o bn thn t c nhng mc tiu
ca t chc m h c giao ph; cc phn thng lin quan ti nhng kt qu
cng vic ca h ng vai tr quan trng; trong nhng iu kin thch hp, ngi
bnh thng khng ch hc cch chp nhn trch nhim m cn hc cch nhn trch
nhim v mnh; khng t ngi c kh nng kh tt v tr tng tng, ti nng v
sc sng to; trong iu kin cng nghip hin i ch c mt phn tri thc ca con
ngi bnh thng c s dng. Thuyt Y l mt khoa hc qun l thng qua t
gic v t ch. Nhng ngi qun l theo thuyt Y ch trng s dng bin php
qun l pht huy tnh t ch ca ngi lao ng mc cao nht trong iu kin c
th.
T nhng quan nim ny, ngi ta i n mt s kt lun sau:
+ C nhn (ci ti) l mi quan tm nht ca con ngi.
+ C nhn s c gng tha mn nhng nhu cu cn bn ca bn tnh nu ci
li ln hn ph tn.
+ C nhn c th chu c s lnh o.
+ C nhn mun sng v lm vic trong mt khung cnh x hi.
+ C nhn c th gp phn to lp nhng c ch phc v nhu cu chung
ca tp th.
+ Khng c con ngi trung bnh.
+ C nhn n lc cao nht khi h c trng dng.
Quan im v ng c v ng vin tinh thn lm vic ca nhn vin:
t c mc tiu ngi qun l phi bit cch ng vin v ch o nhn
vin. Hay ni cch khc ngi qun l phi bit cch lm vic vi con ngi, thng
qua n lc ca con ngi t mc tiu. Cc l thuyt qun l u dnh nhiu
cng sc gii thch cc ng c bn trong thc y con ngi lm vic v t
c nhng bin php p dng nhm huy ng ti a nng lc ca con ngi vo
s nghip chung.
L thuyt c in: i din l F.W.Taylor.
6

Quan im ny c xy dng trn nhn thc bn cht ch yu ca ngi lao

ng l li bing, ng c lao ng ca h l li ch kinh t, bn thn h khng c
ng gp g cho t chc ngoi sc lao ng ca h, cc nh qun l am hiu cng
vic hn cng nhn. V vy, Taylor cho rng mt trong nhng cng vic quan trng
m cc nh qun tr phi lm l bo m cho cng nhn lm nhng cng vic
thng xuyn lp i lp li mt cch nhm chn nhng vi hiu qu cao nht.
lm c iu nh qun tr phi dy cho cng nhn cch lm vic v dng cc
kch thch v kinh t nh lin lng, tin thng ng vin cng nhn.
L thuyt tm l - x hi:
Quan im ny cho rng nhng quan h x hi c tc dng thc y hoc
km hm s hng hi lm vic ca cng nhn, con ngi s km s hng hi khi
phi thng xuyn thc hin nhng cng vic nhm chn v n iu. T cc
nh l thuyt tm l x hi cho rng cc nh qun l c th ng vin con ngi
bng cch tha nhn nhng nhu cu x hi ca h, to iu kin cho h cm thy
hnh din v s hu ch v quan trng ca h trong cng vic chung. V d nh cho
ngi lao ng nhiu t do hn thc hin cc quyt nh lin quan n cng vic
c giao, quan tm hn n cc nhm khng chnh thc, thng tin nhiu hn cho
ngi lao ng bit cc k hoch v hot ng ca t chc.
Cc l thuyt v nhu cu:
- Thuyt cp bc nhu cu ca Maslow: Maslow cho rng hnh vi ca con
ngi bt ngun t nhu cu v nhng nhu cu ca con ngui c sp xp theo mt
th t t thp n cao: nhu cu v sinh hc; nhu cu v an ton; nhu cu v quan h,
lin kt x hi; nhu cu v s tn trng; nhu cu v t th hin. Mi nhu cu li c
hai mc : mc cao v mc thp.
- Thuyt nhu cu ca David Mc. Cleland: Cleland cho rng con ngi c ba
nhu cu c bn: nhu cu thnh tu, nhu cu lin minh, v nhu cu quyn lc.
- Thuyt nhu cu ca Clayton Alderfer: Thuyt ny cho rng con ngi
cng mt lc theo ui vic tha mn c ba nhu cu c bn: nhu cu tn ti, nhu cu
quan h v nhu cu pht trin.
Nhn chung, cc thuyt nhu cu ca cc hc gi ni trn c mt n quan
trng l cc nh qun l mun lnh o nhn vin th phi hiu i tng qun l
(ngi lao ng) ca mnh ang cp v mc nhu cu no. T cho php
bn a ra cc bip php ph hp cho vic tha mn nhu cu ca ngi lao ng
ng thi t c mc tiu ca t chc.
Thuyt mong i.
7

Thuyt mong i cho rng ng c l kt qu ca nhng mong i ca mt

c nhn. ng c ca con ngi ph thuc vo hai nhn t:
+ Mc mong mun thc s ca c nhn i vi vic gii quyt cng vic;
+ C nhn ngh v cng vic v s t c kt qu cng vic nh th no.
V th, ng vin nhn vin cc nh qun l cn quan tm n nhn thc
v mong i ca c nhn v cc mt: tnh th, cc phn thng, s d dng thc
hin theo cch m s t n phn thng, s m bo l phn thng c tr.
Thuyt cng bng.
Thuyt v s cng bng cho rng ngi lao ng trong t chc mun c
i x mt cch cng bng, h c xu hng so snh nhng ng gp v phn
thng ca h vi nhng ngi khc. Nu ngi lao ng cho rng h c i x
khng tt, phn thng khng xng ng, h s bt mn v lm vic khng ht kh
nng. Nu ngi lao ng cho rng phn thng v i ng l tng xng vi
cng sc ca h th h s duy tr mc nng sut c. Nu ngi lao ng cho rng
phn thng v i ng l cao hn so vi iu m h mong mun h s l vic tch
cc hn.
Tm li, cc l thuyt hin i v ng c v ng vin con ngui u k
tha cc gi tr ca ca cc l thuyt c in v l thuyt tm l x hi v da trn
c s m hnh v bn cht con ngi l thc th phc hp v c kh nng thay i,
c nhiu nhu cu v ng c khc nhau kt hp thnh mt mu vn ng phc hp,
c kh nng hc hi nhng cch vn ng mi v c kh nng p ng li cc chin
lc qun l khc nhau. V vy, cc nh qun l cn c nhng bin php tc ng
n nhu cu con ngi, pht huy ni lc ca con ngi, ng vin, gip h hon
thnh nhim v c giao t t mc tiu ca t chc.
4. Mi trng qun l:
4.1. Khi nim: Mi trng (enviroment) c hiu theo ngha thng thng l iu
kin, hon cnh tc ng ln con ngi hoc t chc. C mi trng t nhin
(natural enviroment) v mi trng kinh t - x hi (social-economic enviroment).
Mi trng qun l l mi trng kinh t - x hi (social-economic enviroment).
Mi trng qun l gm 2 nhm: Mi trng v m (tng qut) v mi
trng vi m (c th). Mi trng tng qut gm tt c nhng yu t ngoi t
chc nhng c kh nng nh hng mnh n t chc, m khng c lin quan r rt
nh mi trng chnh tr - php lut, mi trng kinh t - vn ha - x hi . Mi
trng c th l mt phn ca mi trng tng qut, lin quan ti s hon thnh
8

mc tiu ca t chc, l mi trng tc nghip ca t chc, n c c s thay

i vi nhng yu t nh nhu cu x hi, khch hng, i tc, c quan qun l
Hot ng qun l ca t chc u chu s tc ng ca cc yu t mi
trng, trong khi cc yu t mi trng lun lun bin i. Cc t chc khng
th thay i hoc la chn cc yu t bn ngoi m phi xc nh, c lng v
thch nghi vi cc yu t, cc lc lng .
- Mi trng c th tc ng tch cc hoc tiu cc ln hot ng ca t
chc. Mi trng to ra nhng c hi thun li cho t chc nu bit nm ly chng.
- T chc tc ng n mi trng ti a phng m n ang hot ng, t
chc c th lm nhim hoc ci thin mi trng.
4.2. Cc yu t mi trng v m:
a) Mi trng chnh tr v php lut:
Mi trng chnh tr v php lut bao gm cc lut l, cc quy tc, v nhng
hot ng ca c quan Nh nc c nh hng n hot ng ca t chc. Th ch
chnh tr gi vai tr nh hng, chi phi cc hot ng trong x hi. Mi trng
chnh tr, php lut thuc nhm cc yu t v m, mc d n nh hng gin tip
n hot ng ca t chc nhng yu t ny gi vai tr rt quan trng i vi s
pht trin ca t chc.
H thng php lut c xy dng da trn nn tng ca cc nh hng
chnh tr, nhm quy nh nhng iu m cc thnh vin trong x hi khng c
lm v l c s ch ti nhng hnh ng vi phm cc mi quan h x hi m
php lut bo v.
b) Mi trng x hi:
Mi t chc u hot ng trong mt mi trng x hi nht nh v c
nhng mi lin h cht ch, tc ng qua li vi x hi. Cc gi tr chung ca x
hi, cc tp tc truyn thng, li sng ca nhn dn, c cu dn s, thu thp ca dn
chng u c tc ng n hot ng ca t chc.
c) Mi trng vn ha:
C nhiu tc nhn vn ha khc nhau tn ti trong x hi v xung quanh t
chc m chng khng phi lc no cng hin hu nh cc yu t khc ca mi
trng. Trn phng din qun l, c th coi vn ha l nhng c trng chung v
ngn ng, tn gio, ngh thut, h thng quan nim sng, thi i vi t nhin,
mi trng, di sn vn ha cng nha cc gi tr vt cht v tinh thn nhm phn
bit gia thnh vin mt cng ng ny vi mt cng ng khc. Ga tr vn ha
9

cha ng nhng nim tin c bn v mt trng thi c coi l quan trng ng k

v c ngha i vi mi c nhn, c tnh tng i bn vng theo thi gian.
Con ngi bt u tip nhn v hp thu cc gi tr vn ha t khi mi sinh
ra v qu trnh tip din trong sut qung i cn li. Nh qun l phi nh gi
c tm quan trng ca cc gi tr, c i vi mnh v i vi ngi khc.
Di y l mt s v d v gi tr vn ha v nh hng ca chng n cc
hnh vi qun l.
- Quan nim nhn nhn con ngi nh hng n mi quan h gia cc c
nhn: Quan im c xa phng ng cho rng ph n l ngi chu mi quyt
nh t pha ngi n ng. Ph n thuc v gia nh, ni h c trch nhim nui
dy v gio dc con ci (n ng xy nh, n b xy t m). Hin nay, vai tr ca
ph n ang dn dn c thay i, ngy cng nhiu nh qun l xem trng vai tr
ca ngi ph n v nng lc thc s v nhng ng gp ca h cho x hi.
- Cch thc nhn nhn vn : Nhiu nh qun tr phng Ty v M cho
rng tt c mi mu thun, cnh tranh u c th c gii quyt khn kho. Ngc
li, ngi ng (Nht, Vit Nam) c khuynh hng n trnh nhng mi bt
ha v mu thun gia nhn vin v lnh o, ngi lm cng v ng ch.
- Cch thc gii quyt vn : Mt s nh qun l cho rng lm vic theo
nhm s pht huy tt nng lc ca nhn vin, cc nh qun l khc li cao nhng
quyt nh mang tnh c nhn.
- Cch thc quyt nh u l hnh vi hp o c: Nhiu nh qun l cho
rng o c l vic hnh ng nhng g trong khun kh php lut cho php. S
khc li nhn nhn o c vt ra khi nhng i hi php lut ti thiu thc
hin nhng g c cho l ng n.
- Cch thc dn dt v kim sot nhn vin: Ti M nhiu nh qun l tin
rng vic chia s thng tin gia cc c nhn v vic hnh ng da trn s tin tng
ln nhau quan trng hn vic kim sot nhn vin. Trong khi , Mhic, hu ht
cc nh qun l nhn mnh n lut l v quy tc, gim st cht ch v thi hnh
mnh lnh.
Trong nn kinh t ton cu ha, nhng hiu bit v vn ha c th gip mi
ngi thnh nhng nh qun l xut sc d h c tng ra khi t nc mnh hay
khng. Trong bi cnh chnh tr, kinh t ang thay i mnh m nh hin nay, cc
nh qun l cn c mt t duy ton cu (t duy ton cu - hnh ng mang tnh a
phng: Think globally, Act locally).
d) Mi trng vt cht:
10

Mi trng vt cht bao gm cc yu t ti nguyn thin nhin, k thut cng

ngh, h thng c s h tng.
Ti nguyn thin nhin bao gm cc khong sn ti nguyn trn b mt v
trong lng t. Vi mc dn s tng nhanh, s lm dng cc ngun ti nguyn thin
nhin gy ra nhng hu qu nghim trng, tng ozon b thng, bo lt thng
xuyn, mi trng sng b nhim.
K thut cng ngh l yu t nng ng nht trong cc yu t mi trng.
Nhng thnh tu ca cng ngh thay i phng php lm vic ca con ngi.
Hin nay, cng ngh th gii ang bc vo thi i ca cc th h cng ngh
thng minh, my vi tnh, r-bt s ngy cng m nhn nhiu chc nng iu khin,
my mc m nhn nhng cng vic nng nhc thay cho con ngi. Nh qun l d
u cng c th iu hnh v kim sot tt c hot ng ca t chc m khng
mt nhiu thi gian. iu cng i hi con ngi cng phi c o to li v
o to lin tc p ng yu cu qun l cng ngh mi.
H thng c s h tng nh h thng mng li giao thng vn ti, mng li
thng tin bu chnh vin thng, tnh hu hiu ca cc dch v, ngun nhn lc..
cng c nh hng rt quan trng n hot ng ca t chc.
4.3. Cc yu t mi trng vi m:
Mi trng vi m bao gm cc yu t trong ngnh v cc yu t ngoi cnh
i vi t chc, mc tnh cht v quyt nh cnh tranh trong hot ng ca t
chc. C cc yu t mi trng vi m c bn l:
- Cc i th cnh tranh: l nhng t chc hay c nhn c kh nng tha mn
nhu cu ca khch hng ca mt t chc, mt doanh nghip bng cch cng mt
sn phm, dch v c cng nhn hiu hoc cung mt loi sn phm nhng khc
nhn hiu. S cnh tranh gia cc i th cnh tranh i hi cc doanh nghip phi
p dng cc bin php i ph gi vng v pht trin th phn.
S hiu bit cc i th cnh tranh c mt ngha quan trng i vi cc t
chc trong bi cnh cnh tranh dai dng, phc tp nh hin nay. Cc t chc cn
phi so snh kh nng ca mnh vi cc i th cnh tranh khc, t xy dng bng
thng k phn tch cc th mnh ca i th cng nh tm ra c li th ca
mnh. Li th thng c hai loi: v hnh (uy tn, thng hiu, mi quan h, iu
kin, a im, s a thch ca khch hng) v hu hnh (cht lng sn phm,
chi ph sn xut, vn u t, gi c, nhn hiu).
- Khch hng: L mt yu t quan trng ca doanh nghip, t chc; t chc
phi ly s tha mn nhu cu ca khch hng lm mc ch hot ng. Nhng ng
11

thi v nhu cu, v s tha mn v li ch i vi hot ng ca t chc. S tn

nhim ca khch hng c th l ti sn c gi tr to ln ca t chc. S tn nhim
t c do bit tha mn cc nhu cu v th hiu ca khch hng so vi cc i th
cnh tranh.
Ngoi ra, i vi cc doanh nghip cn c cc yu t khc l: nh cung cp,
i th tim n mi, sn phm thay th
5. ngha ca qun l:
Khi chng ta so snh gia kt qu t c vi chi ph thc hin s c
khi nim l hiu qu.
Hiu qu = Kt qu - Chi ph.
Khi con ngi kt hp vi nhau trong mt tp th cng nhau lm vic,
ngi ta c th t pht lm nhng vic cn thit theo cch suy ngh ring ca mi
ngi. Li lm vic ny c th em li kt qu, cng c th khng em li kt qu,
nhng chc chn mt iu l khng em li hiu qu.
Nu ta bit t chc hot ng th trin vng t kt qu s chc chn hn, c
bit quan trng khng phi ch kt qu m s cn tn t thi gian, tin bc v nhng
chi ph khc hn, ngha l t c hiu qu. V vy, mun t c hiu qu, i
hi phi bit cch qun l. Khng bit cch lnh o, qun l cng t c kt qu
nhng hiu qu s thp.
Nh vy, mc tiu ca hot ng qun l l nhm gip chng ta c nhng
kin thc, nhng k nng cn thit gia tng hiu qu trong hot ng ca mt t
chc.
II. KHOA HC QUN L.
1. Vai tr ca khoa hc qun l.
Khoa hc qun l gip chng ta tr li cc cu hi:
- Th nht, lm qun l l lm g?
Bt k mt t chc no, nh qun l u phi thc hin qu trnh qun l bao
gm hoch nh, t chc, lnh o v kim tra.
- Th hai, i tng ch yu ca qun l l ai?
i tng ch yu v trc tip ca qun l l nhng mi quan h con ngi
bn trong v bn ngoi t chc. Ch th tc ng ln con ngi, thng qua m
tc ng n cc yu t vt cht v phi vt cht khc nh tin vn, vt t, my mc,
thit b, cng ngh, thng tin, h thng... to ra kt qu cui cng ca ton b
12

hot ng. Nh vy, qun l t chc thc cht l qun l con ngi, v vy, qun l
t chc l dng qun l phc tp nht.
Th ba, cch thc (phng thc) qun l nh th no?
Cch thc qun l bao gm h thng cc hnh thc, phng php, phng
tin t chc v iu hnh cng vic qun l. Nh vy, tnh t chc - k thut ca
qun l phn nh trnh t chc, cng ngh qun l, quy m pht trin ca qun
l, n khng mang ni dung giai cp m n phn nh s vn minh, tin b x hi v
qun l. X hi sau bao gi cng k tha v bit pht trin nhng gi tr tch cc v
phng din t chc - k thut qun l ca x hi trc.
Th t, t chc c thnh lp v hot ng v mc ch g? Ai nm quyn
lnh o, iu hnh v phn phi cc ngun lc, sn phm ca t chc? Ai l i
tng qun l???
Trong thc tin, cc t chc c nhng lc lng khc nhau to ra nhm
thc hin nhng mc ch khc nhau. Ai nm quyn s hu ngi nm quyn
lnh o t chc v h s quyt nh nhng vn ca t chc. i tng qun l
l nhng ngun lc c thu ht vo hot ng ca t chc. Gi tr gia tng to ra
c phn phi nh th no ph thuc vo mc ch ca t chc. Khoa hc qun l
gip ta tr li cc vn trn.
2. c im ca khoa hc qun l.
2.1. KHQL l mn khoa hc c tnh ng dng.
Khoa hc qun l khng dng li mc nhn thc th gii m ch yu
phi tm ra con ng ci to i tng khch quan, xy dng cc nguyn l,
nguyn tc, tm kim nhng ng dng mi thch hp, st hp thc t, trc ht to
ra c ch tc ng ph hp vi i tng v khch th qun l.
Vic nghin cu v ra nguyn l qun l l cn thit. Song khoa hc qun
l cn phi ch ra cho ngi qun l bit vn dng nguyn l vo tng iu kin
c th. S l sai lm nu ch bit p dng mt cch my mc, rp khun cc nguyn
l qun l, cc c ch chnh sch chung nht - thnh tu m loi ngi t c m vn l phi bit hc tp, bit vn dng sng to vo iu kin c th, ph hp
vi c im kinh t - x hi v truyn thng vn ha dn tc ca mi quc gia, mi
a phng, mi vng.
2.2. KHQL l mt khoa hc c tnh lin ngnh, lin b mn.
Xut pht t tnh tng hp trong lao ng qun l, khoa hc qun l l mt
khoa hc lin ngnh. Trong qu trnh pht trin ca mnh, khoa hc qun l kt
13

hp vi nhiu mn khoa hc khc, s dng nhng lun im v thnh tu ca cc

khoa hc gii quyt nhiu vn ca l lun v thc tin qun l.
Khoa hc qun l da trn c s l lun ca Trit hc, Kinh t hc pht
trin v gn b cht ch vi nhiu mn khoa hc c th trong lnh vc kinh t nh:
Kinh t nng nghip, Kinh t cng nghip, Kinh t thng nghip, K hoch ha
nn kinh t quc dn, T chc lao ng khoa hc...
Khoa hc qun l cng pht trin trong mi quan h gn b cht ch vi khoa
hc Thng k, Hch ton k ton, Ti chnh, Phn tch hot ng kinh doanh,
Marketing, Kinh doanh quc t v.v...
Khoa hc qun l s dng nhiu thnh tu ca cc ngnh khoa hc t nhin
v khoa hc k thut nh Ton hc, iu khin hc, Tin hc, Cng ngh hc v.v...
Khoa hc qun l s dng nhiu lun im v kt qu nghin cu ca cc
mn khoa hc x hi nghin cu v con ngi nh X hi hc, Tm l hc, Gio
dc hc, Lut hc, Th dc th thao v.v...
2.3. Khoa hc qun l c tnh khoa hc v tnh ngh thut.
a) Tnh khoa hc.
Khoa hc qun l l h thng cc tri thc l lun bao gm cc khi nim,
phm tr, cc quy lut, cc nguyn tc, phng php v k nng qun l cn thit.
Qun l c tnh khoa hc v n nghin cu, phn tch cc mi quan h qun
tr nhm tm ra nhng quy lut v c ch vn dng nhng quy lut trong qun l
sao cho c hiu qu. Qu trnh qun l lun t ra nhng nhim v mi cho cc nh
qun l. Hon thin qun l nh l mt qu trnh tt yu ca mt t chc, doanh
nghip.
L thuyt qun l cung cp nhng khi nim c bn lm nn tng cho vic
nghin cu cc lnh vc qun l chuyn ngnh nh qun l TDTT, qun l nhn s,
qun l hnh chnh, qun l kinh t, qun tr kinh doanh, qun tr Marketing
Qun l hc cn l mt khoa hc lin ngnh, v n s dng tri thc ca nhiu
mn khoa hc khc, ng thi cn lm c s nghin cu cho cc mn khoa hc .
Khoa hc qun l ni chung v khoa hc qun l ca tng lnh vc, tng
ngnh ni ring c i tng, nhim v, ni dung v phng php nghin cu c
th ca n. Da trn cc quy lut vn ng v pht trin ca cc hnh thi kinh t x hi m l lun khoa hc qun l c hnh thnh. ng thi xut pht t nhng
quy lut ca khoa hc qun l m cc lnh vc, cc ngnh (kinh t, x hi, vn ho,

14

gio dc...) cn c vo c im c th xy dng l lun khoa hc qun l ring

cho ngnh mnh.
Khoa hc qun l c qu trnh hnh thnh, pht trin mnh m v ngy nay n
tr thnh mt mn khoa hc quan trng. Nh c tri thc khoa hc m cc nh qun
l ra c cc gii php qun l c cn c, ph hp vi quy lut khch quan
trong nhng vn qun l c th.
Tnh khoa hc ca qun l i hi cc nh qun l trc ht phi nm vng
nhng quy lut lin quan n qu trnh hot ng ca t chc. Nm vng quy lut
thc cht l nm vng h thng l lun v qun l.
Tnh khoa hc ca qun l cn i hi cc nh qun l phi bit vn dng cc
phng php k thut nghip v qun l, bit s dng nhng thnh tu ca khoa
hc v k thut (nh cc phng php o lng, nh lng, d on, cc phng
php tm l x hi hc, cc cng c x l, lu tr, truyn thng, cng ngh thng
tin v.v...) vo trong cng tc qun l.
b) Tnh ngh thut.
Ngh thut qun l l vic s dng cc phng php, cc tim nng, cc c
hi mt cch khn kho, ti tnh nhm t c mc tiu mt cch tt nht. Qun l
l mt ngh thut v n l thuc kh ln vo c nhn nh qun l (thin bm, ti
nng, c may, mi quan h).
Ngh thut qun l cn th hin s nhy bn, sng to, ng ph kp thi vi
tng tnh hung c th ca nh qun l. Ngh thut qun l c to lp trn c s
tim lc (sc mnh), ti thao lc (kin thc v thng tin) v yu t gi c b mt
.
Tnh ngh thut ca qun l xut pht t tnh a dng phong ph, mun hnh
mun v ca cc s vt v hin tng trong qun l. Khng phi mi hin tng
u mang tnh quy lut v cng khng phi mi quy lut v t chc, qun l u
c nhn thc thnh l lun.
Tnh ngh thut ca qun l cn xut pht t bn cht ca qun l, suy cho
cng qun l l s tc ng ti con ngi vi nhng nhu cu v cc mi quan h ht
sc a dng phong ph. Nhng mi quan h ca con ngi lun i hi nh qun l
phi x l kho lo, linh hot, "nhu hay cng", 'cng hay mm" v iu kh c
th tr li hay p dng chung cho tt c mi trng hp. Mt khc, tnh ngh thut
ca qun l cn ph thuc vo kinh nghim, tm l c nhn ca tng nh qun l,
ph thuc vo c may, vn hi v ri ro v.v...

15

C th ni, qun l l mt khoa hc, nhng s thc hnh qun l l mt ngh

thut. Theo Harol Koonkz: "Cc kin thc v qun l l mt khoa hc cn vi t
cch thc hnh th qun l l mt ngh thut".
Ngh thut qun l thng c th hin trong thc tin qun l. l ngh
thut "bit lm th no" t c mt kt qu c th ti u nht. Ngh thut qun
l i hi s khn kho, tinh t v nhng kinh nghim trong cch "i nhn x th",
l "nt ring c o ca tng nh qun l".
3. i tng ca khoa hc qun l.
3.1. i tng nghin cu ca khoa hc qun l.
Khoa hc qun l l khoa hc nghin cu cc quy lut hnh thnh v bin i
cc t chc ca con ngi trong mi trng cng phng php, cc ngh thut
thc hin c hiu qu nht i hi ca cc quy lut ny nhm t c mc tiu
nh.
Khoa hc qun l c i tng nghin cu l cc quan h qun l, tc l cc
quan h pht sinh trong qu trnh hot ng ca t chc. Nhng quan h ny c th
l quan h gia t chc vi mi trng, hay mi quan h gia cc c nhn v c
nhn, c nhn v tp th, quan h gia ch th qun l v i tng qun l...
Khoa hc qun l c nhim v nghin cu cc mi quan h trn nhm tm ra
nhng quy lut, cc vn c tnh quy lut ca hot ng qun l v c ch vn
dng cc quy lut trong qu trnh tc ng ln con ngi, thng qua m tc
ng ln cc yu t vt cht khc (cc ngun lc) mt cch c hiu qu.
Khoa hc qun l cung cp nhng kin thc c bn lm nn tng cho vic
nghin cu su cc mn hc v qun l theo tng lnh vc hoc theo ngnh chuyn
mn ha nh: qun l kinh t, qun tr doanh nghip, qun l hnh chnh nh nc,
qun l gio dc, qun l vn ha, x hi, qun l TDTT ...
3.2. Ni dung nghin cu ca khoa hc qun l:
Khoa hc qun l nghin cu nhng ni dung c bn sau:
- C s l lun v phng php lun ca khoa hc qun l;
- Qu trnh quyt nh qun l v m bo thng tin cho cc quyt nh;
- Cc chc nng qun l;
- Ngi qun l,
- Cc vn v k thut, nghip v qun l v i mi cc hot ng qun l
t chc...
16

Ngoi ra, khoa hc qun l ca tng lnh vc, tng ngnh cn c nhng ni
dung nghin cu c th khc, nh qun l TDTT qun chng, qun l TDTT thnh
tch cao, qun l kinh t TDTT....
3.3. Phng php nghin cu ca khoa hc qun l
Khoa hc qun l s dng nhiu phng php nghin cu ca cc khoa hc
nh: phng php duy vt bin chng, duy vt lch s, phng php ton hc, xc
sut, thng k, cc phng php nghin cu tm l v x hi ...,
3.3.1. Phng php duy vt.
L phng php c bn lm nn tng l lun ca ngi lnh o v qun l.
Phng php lun duy vt bin chng v duy vt lch s ca ch ngha Mc - Lnin
cung cp cho nh qun l phng php nhn thc i tng khch quan cng vi s
vn ng v pht trin ca i tng qun l ht sc a dng v sinh ng vi hng
lot mu thun ny sinh phi gii quyt.
3.3.2. Phng php phn tch h thng:
L phng php nghin cu ch yu ca khoa hc qun l. Phng php
phn tch h thng trong khoa hc qun l c c trng bi cc ni dung sau:
- Xem t chc nh mt h thng m, vn ng v tn ti theo nhng quy lut
khch quan. H thng ny bao gm nhiu b phn, nhiu nhn t nh hng trong
mi quan h tc ng qua li to thnh mt chnh th. Nu mt nhn t, mt b
phn no c "vn " s nh hng n cc nhn t v b phn khc v n c
h thng.
- T chc khng ch l mt h thng ni chung m l h thng kinh t - x
hi.
- "Vn " khng c nh mt nhn t, hoc b phn no ca t chc m
lun bin ng. Gii quyt tt vn ca nhn t hoc mt b phn ny c th li
xut hin vn thuc nhn t hoc b phn khc.
- ng lc pht trin ch yu ca t chc l nhng nhn t bn trong t chc.
- nghin cu, qun l thng c phn tch thnh cc chc nng qun l.
Tiu ch hnh thnh cc chc nng qun l l qu trnh qun l v cc lnh vc
ca hot ng qun l.
3.3.3. Phng php m hnh ha.
L phng php ti hin nhng c trng ca mt i tng nghin cu bng
mt m hnh khi vic nghin cu chnh i tng khng th thc hin c. N
cho php ngi nghin cu nm bt c nhng yu t c bn v quan h c bn
17

mt cch ph qut, n gin, nhanh chng v hiu qu. Trong khoa hc qun l
thng s dng cc m hnh ton hc theo cng thc tnh ton, cc hnh v hoc s
. V d dng k thut c lng v kim tra d ton (P.E.R.T: Program Evalution
and Review Technique).
3.3.4. Phng php thc nghim:
L phng php lm th mt phng n xem ci g s xy ra, nu ng th
tip tc hot ng, nu sai th sa cha hoc la chn phng n khc. Thc tin
qun l ht sc sinh ng. Cc quyt nh qun l cho d c son tho v nghin
cu cng phu, cht ch n u cng cha chc ph hp vi iu kin khch quan,
do bng phng php thc nghim c th rt ngn thi gian v tit kim chi ph.
Tuy nhin khng nn qu lm dng phng php ny v d dn n sai lm v
nhng tn tht nhiu khi kh khc phc c.
Ngoi ra, khoa hc qun l cn s dng nhiu phng php khc nh:
phng php phn tch v tng hp, phng php ton kinh t, phng php ton
thng k, phng php iu tra x hi hc, phng php tm l, phng php lch
s

18

CHNG 2. KHI LC V LCH S PHT TRIN

CC T TNG QUN L.
1. S cn thit phi tm hiu lch s pht trin cc t tng qun l.
Hc thuyt qun l l h thng nhng t tng, quan nim, khi nim, quy
lut, nguyn tc v cc hot ng qun l c hnh thnh trong qu trnh pht trin
ca x hi. Hot ng qun l cng tui vi vn minh nhn loi nhng khoa hc
qun l l mt ngnh khoa hc cn mi m v ang c rt nhiu ngi, nhiu
ngnh quan tm. Ngy nay chng ta c c mt di sn s, phong ph v hc
thuyt qun l v vic nghin cu chng l cn thit cho cc nh qun l.
Lch s pht trin ca nhn loi cho chng ta thy nhng vn c bn
ca khoa hc qun l. Ngi Sumerian thi nguyn thy (vng Iraq hin nay)
hon thin mt h thng phc tp nhng quy trnh thng mi vi h thng cn
ong, o m; ngi Ai Cp thnh lp nh nc vo khong 3.000 nm trc cng
nguyn v nhng Kim t thp l du tch v trnh t chc, iu hnh v kim
sot nhng cng trnh phc tp; ngi Trung Hoa cng c nhng nh ch chnh
quyn nh nc cht ch v nhng cng trnh v i nh Vn l trng thnh th
hin mt trnh t chc cao.
Chu u, nhng k thut v phng php qun l bt u c p dng
trong kinh doanh t th k XVI, khi hot ng thng mi pht trin mnh. Cn
trc , l thuyt qun l cha c pht trin v cng vic sn xut - kinh doanh
ch ng khung trong phm vi gia nh.
n cui th k XVIII, cuc cc mng cng nghip vi s ng dng ca my
mc c kh chuyn sn xut t phm vi gia nh sang nh my. y l nhng
hnh thc t chc sn xut khc hn vi t chc sn xut trong gia nh. Quy m v
phc tp gia tng, vic nghin cu qun l bt u tr nn cp bch. Nhng s
ch cng ch tp trung vo kha cnh k thut ca sn xut hn l vo ni dung
ca hot ng qun l.
n th k XIX, mi quan tm n cc hot ng qun l ca nhng ngi
trc tip qun l cc c s sn xut kinh doanh v ca nhng nh khoa hc mi tht
s si ni. Federick W.Taylor (1856-1915) vi t tng qun l khoa hc ca mnh
t nn mng cho khoa hc qun l hin i. Thi k ny, s quan tm vn tp
trung nhiu n cc kha cnh k thut ca sn xut nhng ng thi cng ch
n kha cnh x hi trong qun l, nh Robert Owen tm cch ci thin iu
kin lm vic v iu kin sng ca cng nhn. Xt v phng din qun l, vic
lm ca Owen t nn mng cho cho cc cng trnh nghin cu qun l v mi
19

quan h gia iu kin lao ng vi kt qu ca x nghip. Nhng n lc nghin

cu v khoa hc qun l c tin hnh rng khp v t n nay cc l thuyt
qun l c pht trin nhanh chng, gp phn tch cc cho s pht trin k diu
ca x hi loi ngi trong th k XXI v hin nay.
2. Khi qut lch s pht trin cc t tng qun l.
2.1. Cc t tng qun l Trung Hoa thi c i.
Thi c i, nhiu trit gia ca Trung Hoa c nhng ng gp ng k vo
t tng qun l m cho ti nay cc t tng vn cn m nt trong phong cch
qun l ca nhiu nc Chu , c nhiu hc gi Phng Ty nh gi cao. Sau
y l hai trng phi t tng tiu biu.
2.1.1. T tng "c tr ca Nho gio:
K t Khng T (ng T ca Nho gio) n Mnh T, ng Trng Th, Chu
Hy v cc nh nho v sau bn nhiu n c tr trong qun l.
T tng qun l ca Nho gio th hin quan nim v o v c vi
Tam cng, Ng thng m trung tm l c Nhn. Theo Nho gio, Nhn l bit
yu thng ngi khc, bit gip ngi khc thnh cng nh mnh. Di gc
qun l, "Nhn" tr thnh nguyn tc c bn, quy nh hot ng ca ch th qun
l trong quan h vi chnh mnh v quan h vi i tng qun l. Trong Ng
thng th Nhn l yu t quan trng nht, quy nh, chi phi, nh hng n cc
yu t khc. T tng v Nhn c Nho gio gn lin vi o (quy lut ca Tri
t) v tr thnh quy lut chung cho x hi loi ngi (ngi qun t hc o
thng ngi v tr ngi, k tiu nhn hc o d sai khin).
L l hnh thc ca Nhn, "Khc k phc L vi Nhn" tc l p mnh theo L
l Nhn. "Ra ca phi nh tip khch qu, tr dn phi nh lm l ln, iu g mnh
khng mun lm cho mnh th khng nn lm cho ai". Thiu Nhn th L ch l hnh
thc, gi di "Ngi khng c c nhn th l m lm g" (Khng T).
Ngha l thy vic g ng lm l lm, khng mu tnh li ch c nhn. Ngha
gn lin vi Nhn. Theo Nho gio, cch ng x ca ngi qun t khng nht
nh l nh th ny mi c, cng khng nht nh l nh th kia th khng c,
c hp ngha th lm, lm ht mnh khng thnh th thi".
Tr l bit ngi, c hiu bit sng sut mi bit cch gip ngi m khng
hi cho ngi v cho mnh. Ngi Nhn m khng c Tr d b ngi khc li dng
lng tt.
Dng l kin cng, qu cm, dm hy sinh bn thn mnh v ngha ln, dm
vt qua kh khn t c mc ch. Dng l biu hin v l mt b phn ca
20

Nhn. "Nhn gi tt hng dng" tc l ng Nhn t c dng, nhng ngi dng

cha chc c nhn. "Hu dng v nhn" l nguyn nhn ca lon. Theo Nho
gio, Nhn - Tr - Dng l phm cht c bn ca ngi qun t v cng l tiu
chun c bn ca nh qun l.
c bit, cc nh Nho bn nhiu v Li: "Ngi qun t hiu r v Ngha, k
tiu nhn hiu r v Li"; "Giu sang l iu ai cng mun, nhng nu c giu
sang m tri o l th ngi qun t khng thm; ngho hn l iu ai cng ght,
nhng nu s ngho hn m khng tri o l th ngi qun t cng khng b".
Nho gio khng coi vic lm giu, tnh ton li ch kinh t l xu, thm ch ng cn
nh gi cao nhng ngi bit cch lm giu ng l, ngha v coi thng k giu
bt nhn. Khng T khuyn cc nh qun l - cai tr khng nn ch da vo li:
"Nng ta vo iu li m lm l sinh ra iu on". Nh qun l phi nghim
khc vi mnh, rng lng vi ngi, khng chc quyn m tranh li vi cp
di, c nh th x hi mi c ci li lu di nh: chnh tr - x hi n nh, kinh t
thnh vng, tinh thn tt p. Nh qun l phi "khc phc t dc", khng nn cu
li cho bn thn, m chuyn vo cng vic th "bng lc t khc n". Theo Khng
T: "tin ph hu gio", tc l trc ht lm cho dn giu, sau l gio dc h.
Khng T nhn nhn mu thun v li ch kinh t gia cc tng lp x hi
bng con mt ca nh cai tr nhn c v c gng iu ha mu thun ny, duy tr
n nh x hi bng c Nhn. Theo ng, ci gc ca thi lon l ngi ngho
cha c gio ha: "Ham sc mnh m khng yn phn ngho th s lon, ngi
bt mn m b ght thi qu s sinh lon". c Nhn l phng thuc m Khng
T dng tr lon cho x hi bng cch gio ha cho mi ngi, c ngi cai tr
ln ngi b cai tr, mong con ngi ngy cng tr nn hon thin. T tng ca
Khng T v qun l x hi l: "n nh, k cng v pht trin", tri ngc vi
nhiu hc thuyt duy li, thc dng ca nn kinh t hin i ang th hin mt s
ngi hin nay. S pht trin v kinh t nhng nm qua ca my "con rng Chu
" nh Hn Quc, i Loan, Thi lan, Singapore c nhiu nguyn nhn, nhng c
nt chung l s vn dng t tng "phi kinh t", coi trng tnh nhn bn ca Khng
T vo qun l, kinh doanh. V iu lm nn nt c th ca "Ch ngha t
bn Khng gio", vn ha qun l Khng gio ti cc nc ny.
Nho gio chia thin h thnh hai loi: qun t v tiu nhn. Qun t l ngi
hiu bit, l k s. Ngi qun t bit "tu thn, t gia tr quc, bnh thin h", c
th l ngi cai tr - qun l, gio ha ngi khc, ngi qun t phi do tu luyn
v o c, tr nng m thnh.

21

C th nhn thy, mc d cn mt s hn ch nh tnh bo th, m h, o

tng, nhng t tng qun l theo c tr ca Nho gio vn l mt tro lu t
tng chnh ca Trung Hoa c i, ph hp vi iu kin x hi lc by gi, c
lu truyn li cho cc th h sau v c nh hng ln n t tng v phong cch
qun l hin i, nht l phng ng.
* Tho lun: Phn tch Hc thuyt Khng T:
Khng T l ngi Trung Hoa sng vo khong nm 500 trc cng nguyn.
L ngi khai sinh Nho gio. Hc thuyt ca ng gn gi vi cuc sng i thng,
i su vo phn tch cch i nhn x th v trch nhim ca mi c nhn i vi
ngi xung quanh. Hc thuyt ca ng c th c minh ha qua nhng nguyn tc
sau:
Th nht, hc thuyt Khng T i vo vic nghin cu tnh bn vng ca x
hi. Theo ng ch c th duy tr tnh bn vng ny mt khi gia nhng c nhn c
mi quan h theo ng cp r rng. Do vy, nhng nh qun l cp thp phi th
hin s tn trng v tun phc vi nh qun l cp cao (qun x thn t, thn bt
t bt trung).
Th hai, gia nh l nguyn mu ca tt c t chc trong x hi. Do , mi
c nhn phi tm cch duy tr s pht trin hi ha ca t chc bng cch cho php
nhng ngi khc bc l bn cht ca mnh nh phm cht, lng t trng v uy tn,
c bit trong cng vic (tu thn, t gia, tr quc, bnh thin h).
Th ba, mi ngi phi i x vi nhau nh chnh bn thn mnh. Do vy,
nhng nh qun l cp cao phi khuyn khch cc nhn vin cng nh cc nh
qun l cp trung gian nng cao kin thc v k nng nhm thc y s tin b ca
ton t chc.
Cui cng, mi c nhn trong cuc sng phi c trch nhim hc tp m
mang kin thc, lm vic chm ch, khng hoang ph, rn luyn c kin nhn v
gi gn nhng gi tr truyn thng ca x hi.
2.2.2. T tng php tr:
T tng php tr cao php lut, s dng cc bin php cng rn vi cc
hnh pht; cao: lut, hnh, lnh, chnh; thng nht th , thut, php thnh
php tr (Hn Phi T).
Trung Hoa c i c hai thi k c i sau nhc n nhiu l thi Xun
Thu v thi Chin Quc. Thi Xun Thu (770-403 TCN) l thi k suy tn ca nh
Chu, cng l thi k ca Lo T, Khng T. Thi Chin Quc (403-221 TCN) l
thi ca Hn Phi T.
22

Trong khi Nho gia ly nhn - ngha - l - tr - tn, Mc gia ly kim i tr

nc, cn o gia theo v vi nh tr, th Php gia cao php lut trong php tr
nc.
a) Qun Trng (TK VI TCN): l thy t ca Php gia, ng thi l cu ni
Nho gia vi Php gia, t tng Qun Trng cao lut - hnh - lnh - chnh.
- Lut l nh danh phn cho mi ngi,
- Lnh l cho dn bit vic m lm,
- Hnh l trng tr nhng k lm tri lut v lnh,
- Chnh l sa cho dn theo ng ngay l phi.
Lut php phi cng khai r rng, dy cho dn bit lut php v khi thi hnh
phi gi lng tin i vi dn. Khi cao lut php, ng ch trng n o c - l ngha - lim trong qun l.
b) Thn Bt Hi (401-337 TCN): cao thut trong qun l; l phng
php, th on ca ngi cm quyn, l ci b him khng c l ra cho cp di
bit l cp trn c sng sut hay khng, bit nhiu hay bit t, yu hay ght ai, ham
mun ci g hay khng Nu khng cp di s phng, ni di, la gt cp
trn. Ch trng cng v no th phi lm ng chc trch bn phn ca mnh,
ngoi ci ra nu c bit thm g cng khng nn ni ra.
c) Thn o (370-290 TCN): cao th trong qun l. Hin v tr khng
cp di phc tng nhng quyn th v a v khut phc c ngi. Ch
trng tp quyn, cm khng c lp b ng, phn bit v quy nh r a v,
quyn hn ca cc tng lp ngi trong x hi cho r rng.
d) Thng ng (TK IV, TCN): cao php trong qun l. Php lut
phi nghim, ban b cho mi ngi u bit, ai cng phi thi hnh, c ti th phi
pht, pht nng th mi rn e c. t ra lnh co gian, co sai th b ti, cng
nhau chu trch nhim; thng hu m xc thc, pht nng m cng quyt. T
chc lin gia thc hin chnh sch co gian; thc hin thng cho ngi c cng,
pht ngi phm ti; qu tc m khng c chin cng th h xung dn thng.
2.2. Cc t tng qun l thi k x hi cng nghip (cui TK XIX u XX)
2.2.1. Trng phi c in v qun l:
"Qun l theo khoa hc" l thut ng c dng ch nhng kin v t
chc v qun l c a ra Chu u v Hoa K vo nhng nm cui th k
XIX u th k XX. Trong qu trnh hnh thnh cc l thuyt c in c cng ng
23

gp ca rt nhiu tc gi. Nhn chung, c th a ra 2 dng l thuyt qun l c

in chnh: L thuyt qun l khoa hc v l thuyt qun l hnh chinh.
a) L thuyt qun l khoa hc:
v
Charles Babbage (1792 - 1871): l mt nh ton hc ngi Anh tm
cch tng nng sut lao ng. Cng vi Adam Smith ng ch trng chuyn mn
ha lao ng, dng ton hc tnh ton cc s dng nguyn vt liu ti u nht.
ng cho rng, cc nh qun tr phi nghin cu thi gian cn thit hon thnh
mt cng vic, t n nh tiu chun cng vic, a ra vic thng cho nhng
cng nhn vt tiu chun. ng cng l ngi u tin ngh phng php chia
li nhun duy tr quan h gia cng nhn v ngi qun l.
v
Fededric W.Taylor (1856 - 1915): L i biu u t nht ca trng
phi ny, ng c xem l "cha " ca phng php qun l khoa hc vi tc
phm Nhng nguyn tc v phng php qun tr khoa hc (Principles and methods
of scientice management) xut bn M nm 1911.
Trong thi gian lm nhim v ca nh qun l cc x nghip, nht l cc x
nghip luyn kim ng tm ra v ch trch mnh lit cc nhc im trong cch
qun l c. Theo ng cc nhc im chnh l:
- Thu mn cng nhn trn c s ai n trc mn trc, khng lu n
kh nng v ngh nghip ca cng nhn.
- Cng tc hun luyn nhn vin hu nh khng c t chc hc vic.
- Cng vic lm theo thi quen, khng c tiu chun v phng php; cng
nhn t mnh nh ot tc lm vic.
- Hu ht cc cng vic v trch nhim u c giao cho cng nhn.
- Nh qun l lm vic bn cnh ngi th, qun mt chc nng chnh l lp
k hoch v t chc cng vic, tnh chuyn nghip khng c tha nhn v.v...
T tng c bn v qun l ca Taylor th hin qua nh ngha: "Qun l l
bit c chnh xc iu bn mun ngi khc lm, v sau hiu c rng h
hon thnh cng vic mt cch tt nht v r nht".
Ni dung ch yu ca thuyt Taylor gm:

Ci to cc quan h qun l: Mt mc tiu c bn ca qun l l gii

quyt mu thun gay gt gia ch v th khng ch bng mt h thng cc gii php
k thut m cn bng phng thc qun l khin c ch v th c th gn b hp
tc vi nhau trong mt t chc cng i ti mc tiu chung l nng cao hiu qu
v nng sut lao ng. Taylor cng thy c ng c thc y lao ng l li ch
24

kinh t phi c x l hi ha qua ch lng thng hp l, ch c nh vy cc

cch thc t chc sn xut mt cch khoa hc mi pht huy c tc dng cao. ng
nu ra 4 nguyn tc qun l khoa hc nh sau:
+ B tr lao ng mt cch khoa hc thay th cc thao tc lc hu, km
hiu qu.
+ La chn cng nhn mt cch khoa hc; o to, hun luyn v bi dng
h, pht trin tinh thn hp tc ng i, thay v khch l n lc c nhn ring l ca
h.
+ Xc nh chc nng hoch nh ca nh qun l, thay v cng nhn t
la chn phng php lm vic ring ca h.
+ Phn chia cng vic gia nh qun l v cng nhn, mi bn lm tt
nht cng vic ca h. Ci gn b gia h l li nhun ca doanh nghip v nng
xut lao ng v l yu t to ra nhiu li nhun.
Bin php qun l tng ng l: Nghin cu thi gian v cc thao tc hp l
thc hin cng vic; dng cch m t cng vic la chn cng nhn, thit lp
h thng tiu chun v h thng hun luyn chnh thc; tr lng theo nguyn tc
khuyt khch theo sn lng, m bo an ton lao ng bng dng c thch hp;
thng tin trong cng vic, ch trng lp k hoch hot ng v.v...

Tiu chun ha cng vic: Theo ng cn phi hp l ha lao ng

trn c s nh mc c th vi nhng tiu chun nh lng nh mt cch thc ti
u phn chia cng vic thnh nhng cng on, nhng khu hp l, nh ra
chun mc nh gi kt qu lao ng.

Chuyn mn ha lao ng: Lao ng theo ngha khoa hc i hi s

chuyn mn ha trong phn cng nhm t yu cu "tt nht" (do thnh thc thao
tc) v "r nht" (do khng c ng tc tha v do chi ph o to thp). Vic ny
ph thuc vo nh qun l trong t chc sn xut. T chc sn xut theo dy
chuyn l h qu ca hng chuyn mn ha lao ng, trong mi cng nhn ch
thc hin thng xuyn, lin tc mt (hoc vi) ng tc n gin. T , vic o
to cng nhn hng vo s thnh tho hn l tay ngh "vn nng". Taylor nhn
mnh phi tm nhng ngi th "gii nht" theo hng chuyn su, da vo nng
sut lao ng c bit xy dng inh mc lao ng.
Vic chuyn mn ha lao ng ko theo yu cu ci tin cng c lao ng
(cng c chuyn dng cho tng ng tc) d s dng nht, t t sc nht v t
nng sut cao nht. Mi trng lao ng cng l mt yu t quan trng, l vic

25

b tr ni lm vic thun tin v duy tr bu khng kh hp tc gn b thoi mi gia

ngi iu hnh v th.
v Henry Lawrence Gantt (1861-1919): L ngi tng cng lm vic
vi Taylor, Gantt cho rng h thng tr lng theo sn phm do Taylor xng
khng c tc ng nhiu n s kch thch cng nhn. Do ng b sung vo
vic tr lng theo sn phm ca Taylor bng h thng tin thng. Theo h thng
ny, nu cng nhn vt mc sn phm lm trong ngy, h s c hng thm
mt khon tin. Mt ng gp khc ca Gantt l "biu Gantt" nhm kim tra
vic thc hin cng vic theo k hoch. Biu ny cho thy, sn lng d tnh (s
lng t ra), tin trnh ca cng vic (s lng hon thnh) v t l giao hng (s
lng xut kho) theo dng thi gian. Phng php Gantt cn a ra mt h thng
khen thng cho cng nhn v qun tr vin t v vt ch tiu.
v
Lillian Gilbreth (1878-1972) v Frank Gilbreth (1886-1924): Trong
lc Taylor tm cch lm cho cng vic c hon thnh nhanh hn bng cch tc
ng vo cng nhn, th Lilian v Frank Gilbreth tm cch gia tng tc bng cch
gim cc thao tc tha. Vi quan nim , ng b Gilbreth khm ph ra rng
trong 12 thao tc m ngi th xy thc hin xy gch ln tng c th rt
xung cn 4 v nh mi ngy mt ngi th c th xy c 2.700 vin gch
thay v 1.000 vin m khng cn phi hi thc. ng b Gilbreth cng cho rng thao
tc c quan h n s mt mi ca cng nhn, do bt s lng thao tc th cng
gim c s mt nhc. Lilian Gilbreth l mt trong nhng ngi u tin lu
n kha cnh tm l trong qun l vi lun n "Tm l qun l". Rt tit, do s k
th nam n M vo thi gian , t tng khoa hc ca b khng c quan
tm ch .
Tm li: F.Taylor v nhng ngi cng quan im khng phi l nhng nh
l thuyt m l nhng k s, nhng cng nhn c kinh nghim lm vic thc t
trong x nghip lun quan tm n tng nng xut lao ng ca cng nhn. Nhng
t tng qun l khoa hc ca h ng gp nhiu gi tr cho s pht trin ca l
thuyt qun l. H pht trin k nng qun l qua phn cng v chuyn mn ho
qu trnh lao ng, hnh thnh quy trnh sn xut dy chuyn; h l nhng ngi
u tin nu ln tm quan trng ca vic tuyn chn v hun luyn cng nhn, dng
i ng tng nng sut lao ng; nhn mnh vic gim gi thnh tng hiu
qu, dng nhng phng php hp l gii quyt cc vn qun l. H coi qun
l nh l mt i tng nghin cu khoa hc.
Tuy vy, nhng t tng ny cng c nhng gii hn nht nh. Trc ht, l
thuyt "qun l theo khoa hc" l s hiu bit phin din v my mc v con ngi,
26

b chi phi bi t tng trit hc "con ngi kinh t" m cc tc gi tip nhn thi
i . H qu cao bn cht kinh t v duy l ca con ngi m nh gi thp
nhu cu ca x hi v t th hin ca con ngi, do vy vn nhn bn t c
quan tm. H mun p dng nhng nguyn tc qun l ph qut cho cho mi hon
cnh m khng nhn thy c th ca mi trng v qu ch tm n vn k
thut. Th n, l thuyt ny ny ch p dng tt trong trng hp mi trng n
nh, kh p dng trong mi trng phc tp nhiu thay i.
b) L thuyt qun l hnh chnh - t chc:
"L thuyt qun l hnh chnh - t chc" l tn c t cho cc t tng
qun l ca mt s tc gi Php, M, Anh, c a ra vo nhng thp k u ca
th k XX. Nu cc l thuyt qun l khoa hc ch trng n hp l ho cng vic
v nhng nhim v m cc cng nhn phi lm nng cao nng sut lao ng
cp phn xng v theo hng vi m, th l thuyt qun l hnh chnh li tp trung
ch vo nhng nguyn tc qun l ln p dng chung cho c mt t chc, chnh v
th trng phi ny cn c gi l t tng qun l t chc c in.
v
Henry Fayol (1841 - 1925): mt nh qun l ngi Php, l "ngi
cha thc s ca l thuyt qun l hin i" vi tc phm "Qun l cng nghip v
qun l tng qut" (Administration industrielle et gnrall, 1916),
Henry Fayol nh ngha: "Qun l l s d on,lp k hoch, t chc, iu
khin, phi hp v kim tra. chnh l nm chc nng c bn ca nh qun l".
Khc vi Taylor cho rng nng sut lao ng km l do cng nhn khng bit
cch lm vic v khng c kch thch kinh t y , Fayol cho rng nng sut
lao ng ca con ngi lm vic chung trong tp th tu thuc vo s sp xp, t
chc ca nh qun l. Vic sp xp, t chc c Fayol gi l qun l tng qut
(qun l hnh chnh) v vic ny cng quan trng nh 5 vic khc trong mt c s
sn xut kinh doanh nh: sn xut, tip th (Marketing), ti chnh, qun l con ngi
v ti sn, k ton, thng k. ng cho rng qun l hnh chnh lin quan n c 5
nhm hot ng trn v l s tng hp bao trm to ra sc mnh tng hp ca
mt t chc. Chc v cng cao th i hi kh nng qun l hnh chnh cng ln;
cn cp di th kh nng chuyn mn l quan trng nht. Henry Fayol cho rng
thnh cng ca ngi qun l khng phi nh nhng phm cht c nhn m nh
nhng phng php p dng v nhng nguyn tc ch o hnh ng ca ngi
qun l .
Henry Fayol l ngi u tin nu mt cch r rng cc yu t ca qu trnh
qun l, cng l 5 chc nng cn thit ca mt nh qun l, bao gm: Lp k
hoch, t chc, iu khin, phi hp v kim tra. c th lm tt vic sp xp,
27

t chc mt x nghip, Fayol ngh cc nh qun l nn theo 14 nguyn tc

qun l sau:
- Phn cng lao ng v chuyn mn ha nhm to ra nng sut lao ng cao;
phn cng phi ph hp, r rng v to ra s lin kt.
- Xc nh r mi quan h gia quyn hn v trch nhim, quyn hn phi i
i vi trch nhim.
- Duy tr k lut.
- Cng nhn ch nhn lnh t mt cp ch huy trc tip duy nht.
- Ch o nht qun, cc nh qun l phi thng nht kin khi ch huy.
- Hi ha li ch, quyn li chung phi lun c t trn quyn li ring.
- Quyn li kinh t phi tng xng vi cng vic, th lao hp l, tr cng
tha ng v sng phng.
- Tp trung quyn lc qun l, quyn quyt nh phi tp trung v mt mi.
- Sinh hot phi c trt t.
- S hp tnh hp l, i x phi cng bng.
- n nh chc trch, cng vic ca mi ngi phi n nh.
- X nghip c t chc theo cp bc t gim c xung n cng nhn,
kim tra tt c mi cng vic.
- Sng to, tn trng sng kin ca mi ngi.
- Phi xy dng cho c tinh thn tp th, thng nht v on kt h tr.
Thuyt qun l ca Fayol ch ra cch thc phn tch mt qu trnh qun l
phc tp thnh cc chc nng tng i c lp (lp k hoch, t chc, iu khin,
phi hp v kim tra), mang tnh thng nht i vi mi loi hnh t chc, khng
phn bit mc tiu, tnh cht v quy m ca t chc y. N c u im l i su
nghin cu nhng cng vic cn thit ca cc nh qun l chuyn nghip, to ra k
cng trong t chc, song cha ch trng y n cc mt tm l v mi trng
x hi ca ngi lao ng, cha cp n mi quan h gia x nghip vi khch
hng, th trng, cc i th cnh tranh v cc rng buc nh nc. Qu trnh qun
l ca ng c v cng nhc, chun mc ch khng a dng nh trn thc t. Tuy
vy, s ng gp ca ng cho khoa hc qun l vn rt c o v gi tr.
v
Max Weber: (1864 - 1920): L mt nh x hi khoa hc ngi c,
ngi khi xng thuyt t chc trong qun l. ng c nhiu ng gp vo l
thuyt qun l thng qua vic pht trin mt t chc "quan liu bn giy", ng cho
28

rng l phng thc hp l t chc mt cng ty phc tp. Khi nim "quan
liu bn giy" c nh ngha l h thng chc v v nhim v c xc nh r
rng, phn cng, phn nhim chnh xc, mc tiu phn bit, h thng quyn hnh c
tn ti trt t. C s t tng ca Weber l nim v thm quyn hp php v hp
l, ngy nay thut ng "quan liu" gi ln hnh nh mt t chc cng nhc, li thi,
b chm ngp trong th tc hnh chnh phin h v n hon ton xa l vi t tng
ban u ca Weber. Theo ng, mt t chc c qun l c hiu qu phi tun th
cc nguyn tc hnh ch sau:
- Phn cng lao ng hp l v r rng dn n chuyn mn ha cao, tinh
thng ngh nghip.
- Sp xp cc v tr trong t chc theo mt h thng th bc v quyn lc.
Trong , mi cp di phi chu s kim sot ca cp cao hn, chc v khc nhau
c phm vi thm quyn xc nh, qun l tch ri s hu, cc nh qun l phi tun
th iu l v th tc, lut l phi cng bng v c p dng thng nht cho mi
ngi.
- C h thng ni quy, th tc chnh thc c vit bng vn bn v n chi
phi cc quyt nh v hnh ng.
- Nhn s c la chn, tuyn dng mt cch nghim ngt, nh hng cho
h pht trin, bt, thng cp theo thnh tch, kh nng, thi c, hun luyn v kinh
nghim.
Tm li: Trng phi hnh chnh cho rng nng sut lao ng s tng ln nh
s t chc sp t mt cch hp l. Trng phi ny ng gp rt nhiu cho l
lun cng nh thc hnh qun l, nhng t tng v cc hnh thc v nguyn tc t
chc, cc chc nng qun l, quyn lc v s u quyn... ang ng dng ph bin
hin nay chnh l s ng gp quan trng ca trng phi qun l hnh chnh.
Hn ch ca trng phi ny l cc t tng c thit lp trong mt t chc
n nh, t thay i, quan im qun l cng rn, t ch n con ngi v x hi
nn d dn ti vic xa ri thc t. Ngy nay, vn quan trng l phi bit cch vn
dng cc nguyn tc qun tr cho ph hp vi cc yu cu thc t, ch khng phi
t b cc nguyn tc .
* Nhn xt chung v trng phi c in v qun l:
Tin cn bn ca l thuyt c in v qun l con ngi l thun ty kinh
t. Bng cch chuyn mn ha nhim v trong mt h thng cp bc c xc nh
r rng, ngi ta c th t chc cng vic hon thnh mc tiu ca t chc mt
cch c hiu qu. T chc c xem l mt h thng c hc, c hoch nh v
29

kim sot bng quyn hnh chnh ca cc nh qun l. T cc tc gi ca trng

phi c in nhn mnh:
- C th tng hiu qu qun l bng cch t chc, sp xp hp l v kim tra
cng vic ca mi ngi.
- Li ch kinh t c xem l ngun ng lc duy nht ca ngi lao ng v
c nng sut cao, cng vic cn c chuyn mn ha, c hng dn chu o
cho ngi lao ng v thng xuyn kim tra.
- Cc nh qun l, thng qua mt c cu t chc cht ch c vai tr quyt
nh i vi vic hi t sc mnh ca cc thnh vin trong t chc hng ti
mc tiu chung.
Cc l thuyt c in v qun l b mt s kin ph phn sau y:
- L thuyt c in xem cc t chc l h thng khp kn, khng thy c
nh hng ca yu t mi trng i vi t chc v nhiu kha cnh ni b khc.
- L thuyt c in c nhng quan im thiu thc t v ngun gc hnh
vi ca con ngi. March v Simon gi cc l thuyt c in l "m hnh my
mc". Warren Bennis, mt nh tm l hc qun l, cho rng l thuyt c in
a ra nhng nguyn tc qun l nhng t chc khng c con ngi.
- Cc tc gi ca trng phi ny l cc nh qun l thc t, nn l thuyt ca
h u xut pht t kinh nghim v thiu c s khoa hc vng chc.
Mc d c nhng hn ch nht nh, song cc l thuyt c in v qun l
vn c vai tr to ln trong vic hnh thnh, t nn tng cho s pht trin chung ca
khoa hc qun l hin i. Nhiu trng phi l thuyt qun l sau ny nghin
cu, k tha, b sung v pht trin nhng t tng ca l thuyt c in. V mt
ng dng thc t, nh nhng ng gp ca l thuyt c in, vic qun l cc c s
sn xut kinh doanh, k c cc c quan chnh quyn cc nc phng Ty
c nng cao mt cch r rt trong nhiu thp nin u ca th k XX.
2.2.2. Trng phi tm l - x hi trong qun l:
Trng phi tm l - x hi trong qun l l nhng quan im qun l nhn
mnh n vai tr ca yu t tm l, tnh cm, quan h x hi ca con ngi trong
cng vic. L thuyt ny cho rng, hiu qu ca qun l v nng sut lao ng
khng ch do cc yu t vt cht quyt nh m cn do s tho mn cc nhu cu tm
l x hi ca con ngi.
Trng phi ny bt u xut hin M trong thp nin 30 th k XX, c
pht trin mnh trong thp nin 60 v hin nay vn cn c nghin cu ti nhiu
30

nc pht trin nhm tm ra nhng hiu bit y v tm l phc tp ca con

ngi, mt yu t quan trng qun l. Trng phi ny c th chia thnh hai
nhm l thuyt ln:
- L thuyt v mi quan h con ngi: L thuyt ny quan tm tha ng n
cc yu t tm l con ngi, tm l tp th v bu khng kh trong x nghip, phn
tch tc ng qua li gia con ngi vi nhau trong hot ng ca x nghip.
- L thuyt hnh vi: Cng nh thuyt quan h v con ngi trong qun l,
thuyt hnh vi vn dung khoa hc tm l vo qun l, nhng n quy cc hin tng
tm l vo phn ng ca con ngi c biu hin ra bn ngoi bng hnh vi, ch
trng mi lin h kch thch, phn ng m khng cn tnh n trng thi thc v
ng c ca con ngi.
a) L thuyt v mi quan h con ngi:
v
Hugo Munsterbeg (1863 - 1916): ng c coi l cha ca ngnh
tm l hc cng nghip, nghin cu tm l ng dng trong mi trng t chc.
Trong tc phm "Tm l hc v hiu qu trong cng nghip" xut bn nm 1913,
ng nhn mnh l phi nghin cu mt cch khoa hc tc phong ca con ngi
tm ra nhng mu s chung v gii thch nhng s khc bit. ng cho rng nng
sut lao ng s cao hn nu cng vic giao cho ngi lao ng ph hp vi nhng
k nng v tm l ngi lao ng v ra nhim v nghin cu phn tch chu o
cc c im tm l ca h. ng ngh dng cc bi trc nghim tm l tuyn
chn nhn vin v phi tm hiu tc phong ca con ngi trc khi i tm nhng k
thut thch hp kch thch h lm vic.
v
Elton Mayo (1880 - 1946): L gio s ca i hc Havard ni ting
M. T nhng kt qu nghin cu ti nh my Hawthorne v qua nhiu kt qu
nghin cu thc nghim khc ca cc nh tm l cng nghip, ng cho rng s tho
mn cc nhu cu tm l ca con ngi (nh mun c ngi khc quan tm, knh
trng, mun c vai tr quan trng trong s nghip chung, mun lm vic trong bu
khng kh thn thin gia cc ng s) ... c nh hng n nng sut v thnh qu
lao ng ca con ngi.
Quan im c bn ca thuyt ny cng ging nh thuyt qun l khoa hc
cho rng: s qun l hu hiu tu thuc vo nng sut lao ng ca con ngi lm
vic trong tp th. Tuy nhin, khc vi kin ca thuyt qun l khoa hc, l thuyt
v quan h con ngi cho rng, yu t tinh thn c nh hng mnh i vi nng
sut lao ng.
T nhn thc , l thuyt v quan h con ngi cho rng cc nh qun l
nn thay i quan nim v cng nhn. H khng phi l nhng con ngi th ng,
31

thch c ch huy, thch c giao vic c th; tri li h s lm vic tt hn nu

c i x nh nhng ngi trng thnh, c t ch trong cng vic. Ngoi ra,
nh qun l cn phi ci thin cc mi quan h con ngi trong t chc, t mi
quan h gia th trng vi nhn vin n mi quan h gia cc ng s ngang
hng, v con ngi s lm vic tt hn trong mt mi trng quan h thn thin.
b) L thuyt hnh vi trong qun l.
Thuyt hnh vi l mt hc thuyt tm l hc t sn hin i gn lin vi ch
ngha thc dng v ch ngha thc chng. Thuyt hnh vi coi con ngi l "mt b
my lin hon", quy nhng hin tng tm l vo nhng phn ng ca c th, ng
nht ha thc vi hnh vi nh l tng th cc ng tc b ng, t to v thch
nghi. Thuyt hnh vi ch trng ti mi lin h gia kch thch, phn ng to ra
hnh v m khng cn tnh n cc trng thi thc v ng c ca con ngi.
Trong khoa hc qun l, thuyt hnh vi c nh hng ln ti cc nh t tng qun
l, trong phi k n Donglas Mc.Gregor.
v
Donglas Mc.Gregor (1906 - 1964) l mt nh khoa hc nghin cu
hnh vi ca con ngi trong t chc. Thuyt hnh vi trong qun l ni ting ca ng
l thuyt X v thuyt Y. ng cho rng cc nh qun l trc y tin hnh cc
cch thc qun l trn nhng gi thuyt sai lm v tc phong v hnh vi ca con
ngi. Nhng gi thuyt cho rng phn ng mi ngi u khng thch lm
vic, thch c ch huy hn l t chu trch nhim, hu ht mi ngi lm vic v
li ch vt cht v nh vy cc nh qun l xy dng nhng b my t chc vi
quyn hnh tp trung, t ra nhiu quy tc th tc vi mt h thng kim tra gim
st cht ch. Mc.Gregor gi nhng gi thuyt l X v ngh mt gi thuyt
khc m ng gi l Y.
Da trn quan nim nhn bn v lc quan hn v hnh vi chung ca ngi
lao ng. Thuyt Y quan tm n kh nng ca con ngi t to ra ng c lm
vic; kt hp l tr vi tnh cm; kh nng t nh hng v t ch t c mc
tiu ca t chc khi n thng nht vi mc tiu c nhn. Thuyt Y cho rng con
ngi s thch th vi cng vic nu c c nhng thun li v h c th ng gp
nhiu iu hn cho t chc. Thay v nhn mnh n c ch kim tra, Mc.Grregor
cho rng nh qun l nn quan tm nhiu hn n s phi hp hot ng, n mt
nhn vn ca x nghip.
S khc nhau c bn gia thuyt X v thuyt Y l ch, thuyt X cp n
phng thc qun l truyn thng, tp trung v chuyn quyn; cn thuyt Y cao
tnh dn ch. Ngy nay cc nh qun l cho rng, hai thuyt X v thuyt Y th hin
hai khuynh hng tri ngc nhau v qun l con ngi, tuy nhin khng th ch c
32

mt s la chn p dng mi ni, mi lc. Khi tha nhn thuyt Y, vn c th

cn ng x theo thuyt X.
* Nhn xt v trng phi tm l - x hi trong qun l:
Trng phi ny nhn mnh n con ngi vi t cch l nhng c nhn
trong t chc, mt iu m l thuyt c in khng cp n. Cc tc gi ca
trng phi ny u cho rng nng sut lao ng ph thuc nhiu vo yu t tm
v x hi ca cng nhn. T tng chnh ca l thuyt tm l - x hi:
- Doanh nghip l mt h thng x hi;
- Khi ng vin ngi lao ng khng ch bng yu t vt cht m cn phi
quan tm n nhng nhu cu x hi;
- Tp th nh hng n tc phong c nhn (tinh thn, thi , kt qu lao
ng...);
- Lnh o khng ch l quyn hnh do t chc quy nh m cn do cc yu
t tm l x hi ca t chc chi phi.
Tuy vy, l thuyt ny cng cn mt s hn ch:
- Qu ch n yu t x hi (bi v, khi nim "con ngi x hi" ch c
th b sung cho khi nim "con ngi kinh t" ch khng th thay th);
- L thuyt ny coi con ngi l phn t trong h thng khp kn m khng
quan tm n yu t ngoi lai.
Mc d vy, l thuyt tm l x hi c nhng ng gp ln lao vo s
nghin cu v thc hnh qun l. Nh qun l phi bit cch s dng cc ti nguyn
trong t chc nu mun t hiu qu cao, trong , con ngi l th ti nguyn kh
s dng nht. L thuyt tm l x hi gip cho cc nh qun l nhng kin thc
v k thut c th s dng ti nguyn mt cch thch hp, nhm hon thnh
mc tiu chung.
2.2.3. Trng phi nh lng v qun l.
Trng phi ny gm mt s cc l thuyt: L thuyt nh lng v qun l,
l thuyt h thng, l thuyt nghin cu tc nghip hay "vn tr hc" c xy
dng trn nhn thc c bn rng: qun l l ra quyt nh v mun qun l c hiu
qu th cc quyt nh phi ng n v chnh xc. lm c iu nh qun
l phi c quan im h thng khi xem xt s vic, khi thu thp v x l thng tin,
phi s dng cc m hnh ton hc trong vic ra quyt nh qun l v kim tra,
cng thc ha cc gii php qun l.
a) L thuyt nh lng v qun l:
33

Ra i t cuc chin th gii ln th hai. Chin tranh t ra nhiu vn

mi cho vic qun l. Trong chin tranh, nc Anh thnh lp b phn nghin
cu hnh qun (Operation research team), bao gm cc nh khoa hc nghin cu
a ra nhng m hnh ton (nhng m hnh da trn cc phng trnh ton hc)
nhm n gin ha cc tnh tit tn cng, phn cng v qua gip cc nh ch huy
quan s tm cch chng li s tn cng ca nc c. Sau chin tranh v t thp
nin 50, cc k thut nh lng c cc nh cng nghip M quan tm v p
dng vo vic nghin cu, to iu kin nng cao tnh chnh xc ca cc quyt
nh qun l.
b) L thuyt h thng:
Do L.P.Bertalafly, nh sinh vt hc ngi o xut t nhng nm 1940,
n nhng nm 1960 - 1970 c p dng ph bin trong qun l. Thuyt ny cho
rng: h thng l tp hp cc phn t, cc b phn c mi lin h qua li bn trong
to nn tnh cht u vic hn hn cc phn t ring l. Mt h thng bao gi cng
nm trong mt mi trng nht nh vi cc yu t cu thnh c bn: u vo, qu
trnh hot ng v u ra. Trn thc t mi h thng u l h m vi nhng mc
khc nhau. Mi h thng u c c ch phn hi thng tin iu chnh khi cn
thit.
c) L thuyt nghin cu tc nghip:
L thuyt nghin cu tc nghip hay "vn tr hc" da trn t tng l tt c
cc vn u c th c gii quyt bng cc m hnh ton, bao gm cc c
trng sau: Nhn mnh phng php khoa hc trong qun l; p dng phng php
tip cn h thng v s dng cc m hnh ton hc gii quyt cc vn ; lng
ho cc yu t c lin quan v p dng cc php tnh ton hc, xc sut thng k; s
dng my tnh in t lm cng cu gi quyt cc bi ton trong qun l (tnh ton
thi gian, gi c, khi lng d tr nguyn liu, nhn lc, kim tra, kim k v
thanh ton ... )
Kt qu t nhng c gng ny lm ny sinh mt l thuyt mi v qun l.
L thuyt qun l ny c gi bng nhiu tn khc nhau: L thuyt h thng
(quantitative management), L thuyt khoa hc qun l (management science), L
thuyt nh lng v qun l. Tt c cc tn gi ny nhm biu t ngha v l
thuyt qun l mi c xy dng trn nhn thc c bn rng: "Qun l l quyt
nh" v mun qun l c hiu qu th quyt nh phi ng n.
* Nhn xt trng phi nh lng v qun l: Theo kin ca nhiu
chuyn gia, ng gp ca trng phi nh lng v qun l l s ni di v trin
khai cc quan im ca trng phi qun l mt cch khoa hc. Trng phi nh
34

lng v qun l thm nhp hu ht mi t chc hin i vi nhng k thut phc

tp. Ngy nay l thuyt khoa hc qun l - l thuyt h thng, l thuyt nh lng
rt quan trng cho cc nh qun l, cc t chc ln v hin i. Cc k thut ca
trng phi ny ng gp rt nhiu trong vic nng cao trnh hoch nh, xy
dng ngn sch ti chnh, chng trnh ha sn xut, b trvic s dng ti nguyn
v kim tra trong qun l.
Hn ch ca trng phi ny l:
Qu ch cc yu t kinh t - k thut trong qun l hn l cc yu t tm l
x hi, khng ch trng n yu t con ngi trong t chc qun l; tm kim cc
quyt nh ti u trong h thng khp kn; cc khi nim v k thut qun l ca l
thuyt ny kh hiu, phi c nhng chuyn gia gii, do vic ph bin l thuyt
ny cn rt hn ch.
Nhiu nh khoa hc cho rng l thuyt h thng cng ch nh mt phng
php t duy qun l, ch khng gip a ra c nhng li gi c th.
2.3. Cc t tng qun l ca x hi ng i (t 1960 n nay)
Khng nhng k tha cc t tng qun l trc y, cc hc thuyt qun l
trong x hi ng i va mang tnh vn ha, tnh nhn o, va mang tnh hin
i, trong phi k n 2 trng phi c nh hng ln: L thuyt qun l tng
hp v thch nghi (thuyt tch hp trong qun l) v l thuyt vn ha qun l ca
trng phi qun l Nht Bn.
2.3.1. L thuyt qun l tng hp v thch nghi (thuyt tch hp trong qun l)
S bng n ca thng tin v cuc cch mng thng tin lm cho x hi loi
ngi c nhng bc chuyn bin mang tnh cch mng mnh m trn bnh din
ca tng nc v ton cu v ko theo l nhng thay i c tnh cch mng trong
vic p dng nhng k thut cng ngh cao vo qu trnh lao ng. T xut hin
nhng thuyt qun l mi.
Thc cht ca thuyt ny l s tng hp v s dng nhng t tng tt nht
ca cc l thuyt c in, l thuyt tm l x hi, l thuyt nh lng to thnh l
thuyt qun l tng hp v thch nghi hay cn l l thuyt tch hp - hi nhp.
Trong h thng l thuyt tch hp c mt s quan im sau:
v Quan im qun l qu trnh ca Harold Koontz
Quan im ny c cp t u th k 20 qua t tng ca Henri
Fayol, nhng ch thc s pht trin mnh t nm 1960 do cng ca Harold Koontz
v cc ng s.
35

T tng ny cho rng qun l l mt qu trnh lin tc ca cc chc nng

qun l, l hoch nh, t chc, nhn s, lnh o, kim tra v phn hi. Cc
chc nng ny c gi l nhng chc nng chung ca qun l. Bt c trong lnh
vc no, t n gin n phc tp, trong lnh vc sn xut hay trong lnh vc dch
v th bn cht ca qun l cng khng thay i, l vic thc hin y cc
chc nng qun l.
Ngy nay quan im qun l qu trnh rt c ch v rt nhiu nh qun
l t l thuyt n thc hnh a chung.
v Quan im tnh hung ngu nhin ca Fiedler
Quan im ny ch trng rng mun qun l hu hiu th phi cn c vo
tnh hung c th vn dng phi hp cc l thuyt c t trc.
Nu l thuyt c in v tm l x hi cho rng nng sut lao ng l cha
kho t hiu qu qun l, cn l thuyt nhh lng cho rng vic ra quyt nh
ng n l cha kho ca qun l, th Fiedler l tc gi i din cho quan im tnh
hung ngu nhin (cn gi l phng php qun l theo iu kin ngu nhin) cho
rng cn phi kt hp cc l thuyt qun l trn y li vi nhau vn dng vo
vic x l cc tnh hung qun l trong thc tin. ng cho rng: qun l hc nh
th cuc i, khng th da vo cc nguyn tc n gin. Mt ngi thch xe gn
my khng nht thit phi thch xe Honda Dream II. Bi v, cc yu t nh tui tc,
gii tnh, mc thu nhp, tm l v nhng u im ca tnh nng k thut xe l
nhng yu t ngu nhin lm nh hng n s thch ca h.
Quan im tnh hung ngu nhin mun kt hp nhng nguyn tc qun l
vo trong tng hon cnh thc t c th. Quan im ny c xy dng trn lun
: "Nu c X th tt c Y, nhng Y cn ph thuc vo iu kin Z no ", nh
vy, iu kin Z l nhng bin s ngu nhin.
Quan im tnh hung ngu nhin i hi trc gic ca cc nh qun l phi
linh hot, bi v cc t chc khc bit nhau v kch thc, mc tiu, nhim v nn
kh c th c nhng nguyn l chung p dng mt cch khi qut.
v Quan im qun l tch hp ca Peter Drucker:
Peter Drucker (ngi Anh) vi nhiu cng trnh nghin c ni ting nh:
"Thc hnh qun l", "Cc gii hn ca qun l x hi mi" v c bit l cun
sch "Qun l trong thi i bo tp". T tng qun l ca ng tp trung cc vn
: qun l mt doanh nghip, qun l cc nh qun l, qun l cng nhn v cng
vic.
Qun l mt doanh nghip
36

+ Theo ng, qun l mt doanh nghip l tp trung vo nhim v kinh doanh,

trong khng nht thit ch l ti a ha li nhun. Li nhun l quan trng, song
ch yu n l cn c kim nghim kh nng quyt nh trong qun l cc hot
ng kinh doanh.
+ Qun l kinh doanh khng phi l mt nhim v th ng, m l hnh ng
sng to to ra cc iu kin hinh t v thay i chng khi cn thit.
+ Khch hng c tm quan trng c bit, kinh doanh tn ti v pht trin v
khch hng. V vy qun l mt doanh nghip bt u t mc ch l to ra khch
hng.
T kinh doanh c hai chc nng quan trng: marketing v ci tin (hoc
pht trin). Marketing l cc hot ng nghin cu th trng v pht trin sn xut
cung cp hng ha vi gi c v cht lng m khch hng chp nhn c. Ci
tin l to ra cc iu khon v hng ha v dch v ngy cng tt hn, c li nhiu
hn.
Qun l cc nh qun l
Peter Drucker cho rng cc nh qun l l ngun lc c bn v qu gi nht
trong cc t chc kinh doanh; vic xy dng i ng qun l rt tn thi gain v
cng sc song li c th b ph hy bt c lc no. T cn quan tm p ng cc
yu cu:
+ Qun l theo cc mc tiu v t iu khin: Qun l theo cc mc tiu i
hi t chc cng vic mt cch thch hp, c phm vi qun l v quyn lc rng
nht; qun l t iu khin l kim sot cng vic ca chnh nh qun l.
+ Lin kt cng vic vi yu cu ca ca cp cao hn. Mt mt, phi t
nhng vic m cp trn cn ng gp vo mc tiu chung (gn cc li ch); mt
khc, ngi qun l phi hng cho cp di m bo s hot ng hi ha trong
c doanh nghip.
+ To ra tinh thn hp l trong t chc: cn yu cu cao i vi cc nh qun
l, ng thii ng vin c h thng qua vic khuyn khch, khen thng, tng
lng, bt; to c hi pht huy kh nng cho mi ngi.
Qun l cng nhn v cng vic
Drucker nhn mnh yu t con ngi v vy cn tn trng v pht huy tim
nng con ngi. Trong cng vic, cn t c nhn ngi cng nhn trong quan h
vi nhm lao ng; lm vic n vi nhau cng t ti mc ch chung. Phi
m rng cng vic nhm to ra cc c hi tt cho cng nhn "bn lnh ngh", nht
l cng nhn "cp cao" c kh nng ch o cng vic v km cp nhng cng nhn
37

t kinh nghim. Hng ny thch ng vi iu kin sn xut t ng ha, trong

cng nhn khng phi lm cc cng vic mt mi mt cch my mc trn dy
chuyn, m iu khin cc thit b t ng - mt vic lm mang tnh tng hp ging
nh vic lp k hoch.
Drucker nghin cu kh su v vn ra quyt nh qun l v khng nh
"qun l l mt qu trnh ra quyt nh", phn bit cc quyt nh chin lc v cc
quyt nh sch lc, trong cc quyt nh thc s kh khn l cc quyt nh
chin lc.
Qu trnh ra quyt nh gm 5 giai on:
+ Xc nh vn : tr li cc cu hi vn thc s nm u, trng tm
ca vn l g (c cu t chc, chi ph sn xut, quan h cc nhn, k thut hay
bun bn).
+ Phn tch vn : X l thn tin qun l.
+ Khai thc cc gii php thay th: xem xt li nhng gi nh c t ra,
ngh ra cc gii php c th la chn v kim tra gi tr ca chng.
+ Tm gii php ti u: So snh cc phng n khc nhau, la chn mt
phng n tt nht. lm c iu ny cn cc tiu ch: S mo him, tnh kinh
t, s thch hp vi tng thi im v gii hn ca cc ngun lc.
+ a ra cc quyt nh hu hiu: bin cc gii php ti u thnh quyt nh
hnh ng m mi ngi phi tham gia mt cch c trch nhim.
Trong thi i thng tin, ton cu ha, ng tin xuyn quc gia, h thng
ngn hng th gii ngy cng mnh, vai tr cc nc cng nghip mi (NICS) tng
ln nhanh chng th qun l phi thch nghi v i mi v cc vn cn gii quyt
l:
+ Qun l s thch nghi vi lm pht.
+ Duy tr kh nng thanh ton v sc mnh ti chinh.
+ Nng cao hiu qu sn xut kinh doanh.
+ Ch trng hiu qu ca lao ng tr c.
Tm li, Qun l trong thi i "bo tp" l chnh sch qun l hng v
tng lai bng cch pht trin tri thc v trch nhim ca con ngi.
2.3.2. L thuyt vn ha qun l ca trng phi qun l Nht bn:
T nhng nm 70 ca th k XX, bn cnh cc l thuyt qun l ca cc
nc phng Ty, mt s nc phng ng nh Nht Bn, Hn Quc,
38

Singapore xut hin cc l thuyt qun l ring ca mnh. Thnh cng thn k v
kinh t ca Nht bn khin cc nh qun l v khoa hc qun l phng Ty
quan tm, thm ch sng bi m hnh v phng php qun l c o Nht Bn.
Trong trng phi qun l ca Nht Bn xut hin hai thuyt: Thuyt Z v nhng
k thut qun l Nht Bn ca William Ouchi v thuyt Kaizen - cha kha ca s
thnh cng v qun l Nht Bn ca Masakimai. Cc l thuyt ny ra i trn c
s thc t qun l ca cc t chc Nht Bn vi nhng c th v truyn thng
vn ha, tm l dn tc.
v Thuyt Z v nhng k thut qun l Nht Bn ca William Ouchi
L thuyt Z c mt gio s ngi M gc Nht Bn l William Ouchi xy
dng trn c s p dng cch qun l ca Nht Bn trong cc cng ty M. L
thuyt ra i nm 1978, ch trng n yu t con ngi vi cc mi quan h x hi
trong t chc.
Xut pht t gc r vn ha v tp qun Nht Bn, thuyt Z cho rng cn thay
i m hnh qun l kinh doanh da trn vic xy dng mt nn vn ha kiu Z cho
mi trng bn trong ca doanh nghip vi cc ni dung ct li sau y;
- Cng vic phi di hn, duy tr vic lm sut i cho cng nhn, xy dng
trch nhim ca c hai bn (th v ch) i vi nhau.
- Tt c hp thnh mt gia nh, mt cng ng sinh tn c lin h khng kht
vi nhau v t chc.
- Khng c s p t t trn, cc nhn vin t x s cho ph hp vi tng
tnh hung. Mi ngi c tham gia vo quyt nh chung. Thuyt Z cho rng vic
ra quyt nh tp th hiu qu hn quyt nh t c nhn. V tp th c nhiu kinh
nghim hn c nhn.
- Chm lo n cht lng i sng cng nhn, gia ban gim c v cng
nhn c s gn gi hn nh thng tin thng xuyn hai chiu.
v L thuyt Kaizen - cha kha s thnh cng trong qun l Nht Bn
ca Masakima
Masakima l Ch tch Cng ty Cambridge - mt hng t vn quc t v qun
l thnh lp 1962. ng vit cun sch "Kaizen - cha kha s thnh cng trong qun
l Nht Bn" xut bn 1986.
Kaizen ting Nht c ngha l "ci tin", "ci thin". Ct li ca Kaizen l
nhng ci tin nho nh, ci tin tng bc. Ti Nht Bn, cng vic ny c ci
tin tng ngy v thng qua nhng ci tin Kaizen ngi Nht thng tn dng
nhng ti nguyn sn c nh nhn lc, vt t, thit b m khng tn km tin ca.
39

Tuy nhin, trong trng hp cn thit h sn sng u t mt s tin ln cho vic

ci tin. Kaizen ch trng ti qu trnh thc hin cng vic, ci tin qu trnh thc
hin c kt qu tt hn. Mt khc Kaizen hng v con ngi v nhng n lc
ca con ngi. iu ny khc vi cc nh qun l phng Ty ch ch trng ti kt
qu. Kaizen cn nhn mnh n vai tr ca nh qun l trong vic ng h v
khuyn khch cc n lc ca cng nhn ci tin quy trnh lm vic.
Mt nh qun l quan tm n Kaizen thng ch trng n:
- K lut;
- Qun l thi gian;
- Pht trin tay ngh;
- Tham gia cc hot ng trong cng ty;
- Tinh thn lao ng;
- S cm thng;
- Sn phm c cht lng;
- Sn xut va v ng lc;
- Cng ty lun ghi nhn cc kin ng gp ca cng nhn;
- Khuyn khch cng nhn ci tin v bo co mi vn pht sinh trong qu
trnh lm vic ngi qun l kp thi gii quyt.
* Nhn xt v thuyt Z v thuyt Kaizen
Thuyt Z v thuyt Kaizen u nu bt gi tr ca tp th trong qun l mt t
chc, cao quyt nh tp th, n lc tp th, u ch trng khng kh gia nh
trong doanh nghip v u mong mun hot ng qun l c hiu qu cao. Tuy
nhin, thuyt Z ch trng n qun l nhn vin trn c s truyn thng vn ha
Nht Bn, cao tinh thn thi lm vic ca nhn vin. Trong khi , Kaizen
hng v s ci tin qun l, ci tin tng bc nh trong cng ty. Thuyt Z v
thuyt Kaizen l cha kho ca s thnh cng v qun l ca Nht Bn trong nhng
nm qua v hin nay.

40

CHNG 3. CHC NNG QUN L.

1. Tng quan v chc nng qun l.
1.1. Khi nim:
Khi nhiu ngi kt hp vi nhau trong mt t chc cng thc hin mt
mc tiu chung th tt yu ny sinh nhu cu v nhng hot ng cn thit nh t
chc, phn cng, phi hp, iu ha, hng dn, ng vin, kim sot... Nhng
hot ng l hot ng qun l. Ngi thc hin cc hot ng l ngi qun
l v ngi qun l tin hnh nhiu hot ng khc nhau. Khi nghin cu nhng
hot ng ny, ngi ta c gng tch ring ra, da trn tnh tng i c lp
ca mi hot ng. Mi hot ng tng i c lp c tch ra trong hot ng
qun l c gi l chc nng qun l.
Chc nng qun l l mt dng hot ng qun l chuyn bit, thng qua
ch th qun l tc ng vo khch th qun l nhm thc hin mt mc tiu nht
nh. Khi nim "Chc nng qun l "gn lin vi s xut hin phn cng v hp
tc lao ng trong qu trnh sn xut.
T hp tt c cc chc nng qun l to nn ni dung ca qu trnh qun l,
ni dung lao ng ca ngi qun l v l c s phn cng lao ng qun l,
hnh thnh v hon thin c cu t chc qun l.
1.2. ngha:
Ton b hot ng qun l u c thc hin thng qua cc chc nng qun
l, nu khng xc nh c chc nng qun l th ch th qun l khng th iu
hnh c h thng qun l.
Chc nng qun l xc nh v tr, mi quan h gia cc b phn, cc khu,
cc cp trong h thng qun l. Mi h thng qun l u c nhiu b phn, nhiu
khu, nhiu cp khc nhau, gn lin vi nhng chc nng xc nh no , nu
khng c chc nng qun l th b phn khng cn l do tn ti.
T nhng chc nng qun l m ch th xc nh cc nhim v c th, thit
k b my v b tr con ngi ph hp.
Cn c vo chc nng, nhim v m ch th qun l c th theo di, kim tra,
nh gi, iu chnh s hot ng ca mi b phn v ton b h thng qun l.
Mi con ngi trong h thng qun l u phi hot ng theo nhng chc
nng, nhim v c th ca mnh; ch th qun l theo di, kim tra, nh gi, iu
41

chnh, bo m s phi hp ng b cc hot ng s to ra sc mnh tng hp

ca ton b h thng qun l hng vo mc tiu chung.
1.3. Phn loi chc nng qun l.
Vic phn loi cc chc nng qun l da trn nhiu tiu ch khc nhau:
1.3.1. Theo phng hng tc ng: Qun l c 2 chc nng sau:
- Chc nng i ni: l chc nng qun l ni b t chc. N nu r mc tiu
chin lc ca t chc, vn ng ngi ng h, gii quyt tng loi kh khn, t
chc b my v l li lm vic, o to v s dng nhn ti, to ra thi c v tn
dng thi c, c phng php ngh thut hot ng ng n.
- Chc nng i ngoi: l chc nng vn hnh h thng trong mi trng bin
ng bn ngoi. N phn tch cc i tc, tm ra mt mnh, mt yu ca i tc
nhm gip cng tc qun l a ra c chnh sch i ngoi hp l.
1.3.2. Theo giai on tc ng: Qun l c 5 chc nng sau :
- Chc nng hoch nh: l chc nng quan trng nht ca qun l, nhm
nh ra chng trnh, mc tiu, chin lc m qun l cn t c.
- Chc nng t chc: l chc nng nhm hnh thnh nhm chuyn mn ha,
cc phn h to nn h thng cng gp phn v hot ng ca t chc nhm t
c mc tiu mong mun.
- Chc nng iu khin: l chc nng nhm phi hp hot ng chung ca
nhm, ca phn h trong h thng t chc.
- Chc nng kim tra: l chc nng nhm kp thi pht hin ra nhng sai st
trong qu trnh hot ng v cc c hi t bin trong h thng. y l chc nng
quan trng nht ca ngi lnh o.
- Chc nng iu chnh: l chc nng sa cha cc sai st ny sinh, to th
cn bng mi trong qu trnh hot ng, tn dng cc c hi thc y t chc pht
trin nhanh chng.
Gn y, t chc UNESCO tng kt v h thng chc nng qun l bao gm:
Hoch nh (lp k hoch); T chc; Ch o; Kim tra.
1.3.3. Theo s phn cp qun l:
a) Chc nng qun l nh nc (v m): l hot ng qun l v m thuc h
thng t chc quc gia, l s qun l ca nh nc vi cc hot ng kinh t - chnh
tr - x hi theo hng iu tit v nh hng cc nhim v c bn sau:

42

- Vch chin lc kinh t - x hi di hn, ngn hn v nhng chng trnh

mc tiu.
- t ra lut php, th l, ch , chnh sch c hiu lc thng nht trong ton
quc.
- To mi trng cho cc hot ng kinh t - x hi.
- o to, b tr cn b.
- Kim tra, tng kt nh gi.
- H tr, dn dt nhng hot ng, cc t chc theo nh hng pht trin.
- Qun l ti sn cng cht ch v hiu qu.
Cc c quan qun l theo chc nng gm: Quc hi, Chnh ph, cc b v c
quan ngang b, Hi ng nhn dn, y ban nhn dn cc cp v cc phng, ban
tng ng.
b) Chc nng qun tr (vi m): l hot ng qun l vi m thuc h thng t
chc quc gia, l s qun l trc tip cc qu trnh kinh t - x hi ti n v c s
theo nh hng ca nh nc, ca cp trn. Vi chc nng ny, hot ng qun tr
c 2 nhim v c bn:
- Hoch nh cc chin lc, k hoch hot ng theo nh hng ca nh
nc, ca cp trn v kh nng ca t chc.
- Thc hin cc chin lc, k hoch hot ng v chu trch nhim v kt
qu hot ng ca t chc.
Nhng c quan qun l theo chc nng gm cc t chc kinh t, cc t chc
x hi v tng ng.
S phn loi mt cch khoa hc nhng chc nng qun l gip cho vic tiu
chun ho v thng nht ho cc qu trnh qun l, to tin thun li cho vic
xy dng c cu t chc, a cc phng tin k thut vo qun l, nng cao hiu
qu cng tc qun l.
Tuy nhin, vic phn loi cc chc nng qun l ch c ngha tng i.
Trong qu trnh qun l, cc chc nng qun l lun lun c quan h cht ch vi
nhau. ng thi cc chc nng qun l ca ch th qun l cng lin quan cht ch
vi cc chc nng sn xut ca khch th qun l.
1.4. Cc chc nng qun l.
Tt c cc nh qun l u thc hin 4 chc nng: Hoch nh - t chc - ch
o - kim tra. 4 chc nng ny thc cht l mt chui cng vic k tip nhau theo
43

mt cu trc vng khp kn m ngi ta gi l chu trnh qun l. Trong qu trnh

qun l, chu trnh ny lun c lp li.
Mi loi hnh t chc trong x hi (Nh nc, hnh chnh, sn xut, kinh
doanh, dch v...) thng hot ng theo mt chuyn mn ngh nghip khc nhau.
Trong mi t chc li c nhiu cp bc khc nhau. cc cp bc khc nhau th i
hi v kh nng chuyn mn v kh nng qun l khc nhau. Mun qun l c hiu
qu th ngi qun l phi hiu bit chuyn mn ca ngnh ngh ng thi phi c
kin thc v k nng qun l. Tuy nhin, thc t cng tc cho thy cc cp qun
l khc nhau i hi v kh nng chuyn mn v kh nng qun l khc nhau. Kh
nng qun l tng dn theo cp bc v kh nng chuyn mn th ngc li, n c th
gim dn theo cp bc.
Ta c m hnh sau y:

Kh nng qun l
Qun l cp cao
Qun l cp trung gian
Qun l cp c s
Kh nng chuyn mn

Trong mt t chc, cc nh qun l thng c chia lm 3 cp: Qun l cp

cao (lnh o), qun l cp trung gian, qun l cp c s. Nh qun l cp cng thp
th s lng cng nhiu hn.
Qun l cp c s l ngi chu trch nhim trc tip iu hnh cc hot
ng dch v hay sn xut hng ha. (t trng b mn).
Qun l iu hnh chu trch nhim iu hnh v phi hp hot ng ca cc
ngi qun l cp c s. (trng khoa, phng..)
Qun l cp cao l nhng ngi chuyn vch ra mc tiu, chin lc chung
cho ton b t chc v thit lp cc mc ch tng qut cp di thc hin.
(Gim c, Hiu trng).
Cng do cp bc khc nhau m thi gian lao ng ca ngi qun l thc
hin mi chc nng cng khc nhau:
Cp qun l
C s

Hoch nh
(%)

T chc (%)

Ch o (%)

Kim tra (%)

15

24

51

10
44

Trung gian

18

33

36

13

Cao

28

36

22

14

2. Ni dung cc chc nng:

2.1. Chc nng hoch nh (lp k hoch)
Hoch nh l chc nng quan trng nht trong cc chc nng qun l, bi v
n gn lin vi vic la chn chng trnh hnh ng trong tng lai ca t chc.
Trong hu ht cc trng hp, chc nng hoch nh chi phi cc tt c cc chc
nng khc ca h thng qun l. Cc chc nng khc phi da vo hoch nh
hot ng. Hoch nh l mt phng php tip cn hp l a t chc n cc
mc tiu nh trc.
2.1.1. Khi nim v vai tr ca hoch nh:
a) Khi nim:Hoch nh (lp k hoch) l chc nng u tin ca hot ng
qun l. N c vai tr quan trng l xc nh phng hng hot ng v pht trin
ca t chc, xc nh cc kt qu cn t c trong tng lai. C 2 quan nim
khc nhau v hoch nh:
Th nht, hoch nh l qu trnh xc nh nhng mc tiu ca t chc v
phng thc tt nht t c mc tiu . Nh vy, vic hoch nh theo ngha
trn phi bao gm ng thi hai qu trnh xc nh mc tiu (ci g cn phi lm?)
v con ng t n mc tiu (lm ci nh th no?). Hoch nh c th l
chnh thc hoc phi chnh thc.
Hoch nh chnh thc, ngha l c lm bng vn bn, c cng b r
rng, c cng b r rng v c s chia s, phn cng nhim v c th, cc thnh
vin trong t chc u nm c.
Hoch nh phi chnh thc, c xy dng theo tng ca ngi lnh o,
cc thnh vin khng nm c v n cha c cng b chnh thc.
Th hai, hoch nh l qu trnh chun b i ph vi nhng thay i v tnh
khng chc chn bng vic tr liu nhng cch thc hnh ng trong tng lai.
Nguyn nhn chnh l xut pht t nhng bin ng thng xuyn ca mi trng
bn ngoi.
Tm li, xt v mt bn cht, hoch nh l mt hot ng ch quan, c
thc, c t chc ca con ngi trn c s nhn thc v vn dng cc quy lut khch
quan nhm xc nh mc tiu, phng n, bc i, trnh t cc cch thc tin hnh
trong hot ng ca mt t chc. Nt bn cht ny l ci phn bit s hot ng c
thc ca con ngi vi s hot ng theo bn nng ca loi vt. Do , hoch
45

nh l yu cu ca chnh qu trnh lao ng ca con ngi v gn lin vi qu trnh

.
b) Vai tr ca hoch nh trong qun l:
Hoch nh l cng c c lc trong vic phi hp n lc ca cc thnh vin
trong t chc. Hoch nh c vai tr:
- Cho bit mc ch, hng i ca t chc, ngi thc hin n, d on
nhng thay i trong ni b v ngoi mi trng.
- Gim c s chng cho v nhng hot ng lng ph.
- To nn nhng tiu chun cho cng tc kim tra.
- To c hi hon thin nhng phng php, k hoch ha c s dng
trong cng vic, hot ng tr nn chuyn nghip hn.
i vi nh qun l, kh nng hoch nh chnh l yu t quan trng nht
phn nh trnh nng lc, quyt nh rng anh ta c iu hnh c hay khng.
S thnh cng hay tht bi trong hot ng ca t chc do anh ta iu hnh s ch
yu ph thuc vo cht lng ca vic hoch nh, cc k hoch hot ng do
ngi ch ng son tho hoc lnh o son tho.
2.1.2. Tin trnh hoch nh:
Hoch nh l mt qu trnh, c th thc hin the cc bc: D bo, xc nh
mc tiu, xy dng k hoch thc hin mc tiu.
a) D bo:
L cng vic bt u ca chc nng hoch nh. N c nhim v tm ra
hng hot ng v pht trin ca t chc trn c s nm vng ng li pht trin
kinh t - x hi - vn ha ca ng v Nh nc, ca a phng, hiu bit th
trng (hng ha, lao ng ...), nhu cu th trng, s cnh tranh v c bit l phn
tch k v im mnh v im yu ca t chc v kh nng sn xut, v cn b, c
s vt cht k thut, vn...; y l nhng cn c quan trng ca hoch nh. Ch khi
c c s phn tch nhu cu v kh nng, ngi qun l mi c th xc nh c
ng phng hng hot ng v pht trin ca t chc.
V d: Cc phng php d bo pht trin sn phm TDTT m ngi qun l
mt doanh nghip sn xut sn phm, dng c TDTT c th s dng l: nghin cu
ng li, chnh sch pht trin kinh t - x hi - vn ha ca ng v Nh nc,
ca a phng; tin hnh cc hot ng Marketing nhm tm hiu th trng, nhu
cu v s cnh tranh; phn tch im mnh v im yu ca t chc, th hiu ca
ngi tiu dng.
46

b) Xc nh s mnh v mc tiu ca t chc.

S mnh ca t chc (mission) l l do n tn ti. S mnh ca t chc
thng tr li nhng cu hi quan trng nh: Ti sao t chc tn ti? T chc hot
ng trong lnh vc no? T chc s i v u? Bn cng b s mnh ca t chc
c ngha khuyn khch, thc y cc thnh vin suy ngh v hnh ng theo chng
mi ngy.
Mc tiu l mt s cam kt c th i vi vic thc hin mt kt qu c th
o lng c trong khong thi gian nh. Mt t chc hay c nhn khng th
hnh ng nu khng xc nh c mc tiu mt cch r rng. Cc nh qun l
phi xc nh mc tiu, nhn thc v tm quan trng ca chng v bit cch thit
lp mc tiu c th cho tng b phn trn c s mc tiu chung ca t chc.
Cc mc tiu c xc nh c th trn cc phng din v s lng, cc
iu kin c th, cc d kin c th o lng c v c th hin bng vn bn
mang tnh bt buc. Ni cch khc, cc mc tiu th hin s cam kt ca t chc
(trng hc, c quan, doanh nghip) hon thnh mt cng vic c th mt
mc v thi gian no .
Ty theo s pht trin kinh t - x hi ca mi a phng v hon cnh ring
ca mi t chc m cc mc tiu s c c th ha v mang mu sc ring. Khi
thit lp mc tiu, cn phi lu cc im sau:
- Mun c ngha v kh thi, mc tiu phi xc ng.
- Mc tiu c trnh by ra di dng nh lng hoc nh tnh, mc tiu
nh lng d truyn t, d kim im vic thc hin.
- Cn xc nh mc tiu u tin trong h thng cc mc tiu tp trung cc
ngun lc thc hin.
- Nn xc nh mc tiu k vng phn u t hiu qu v cht lng
cng tc cc mt cao.
- Mc tiu ca cc cp qun l hp thnh h thng mc tiu phn cp. H
thng mc tiu tng cp hp thnh mng li mc tiu
Nhng cu hi c th kim tra v iu chnh mt mc tiu l:
- How: Mc tiu ny cp n kt qu cn hon thnh nh th no?
- When: Khi no kt qu ca mc tiu xc nh ny c hon thnh?
- Measured: C th o lng c kt qu ch i khng?

47

V d: Mc tiu qun l trng hc l trng thi c xc nh trong tng

lai ca nh trng hoc ca mt s yu t cu thnh ca n. Cn c vo c im
t chc trng i hc TDTT Nng, c h thng cc mc tiu nh sau :
1. Pht trin s lng v nng cao cht lng o to.
2. Pht trin cc dch v p ng nhu cu x hi.
3. Xy dng i ng cn b, nhn vin, nh gio v ng b, tng bc
nng cao trnh chuyn mn, k thut v ci thin i sng.
4. Xy dng, s dng v bo qun trng s, thit b va phc v cho gio
dc - o to, phc v nng cao thnh tch th thao.
5. Xy dng v khng ngng hon thin cc t chc chnh quyn, ng v
cc on th qun chng xy dng trng vng mnh.
6. Pht trin cc mi quan h ca nh trng vi x hi lm tt cng tc
gio dc v pht trin gio dc.
- Nhng cn c xc nh mc tiu hot ng ca trng l: ng li,
chnh sch ng v Nh nc i vi gio dcv TDTT; k hoch pht trin kinh t
- x hi ca t nc, a phng. Nhu cu ca x hi i vi TDTT. im mnh
im yu ca t chc; thi c, thch thc i vi hot ng ca trng
- i vi ca mc tiu ca nh trng, c h thng cu hi kim tra nh:
1. Cc mc tiu c bao hm cc ni dung chnh ca hot ng nh trng
khng ?
2. C qu nhiu mc tiu khng? C th hp nht mt s mc tiu khng?
3. Cc mc tiu c c trnh by r v: s lng? cht lng? Thi gian
hon thnh?
4. Cc ngun lc c cn i vi mc tiu khng? C vt qu thm quyn
ca trng khng
5. C xc nh mc tiu u tin khng ?
6. Mc tiu k vng c hp l khng ?
7. H thng mc tiu c thng nht khng? C mu thun khng ?
8. Cc mc tiu c c xy dng mt cch dn ch khng ?
9. thng bo y cc mc tiu n nhng ngi thc hin cha?
* Tm quan trng ca mc tiu: Trn phng din hoch nh, khi cc mc
tiu c chun b cn thn s rt thun li cho cc nh qun l. Cc mc tiu em
48

li cho cc nh qun l nhng ch tiu c th, n l cn c cc cp qun l a ra

nhng quyt nh phi hp. Mc tiu l chun mc o lng, ng thi l cng c
hu ch o lng mc hon thnh cng vic ca t chc, c nhn. Mc tiu
cng l ng lc thc y s cam kt, to ra s ham mun chinh phc tt c
cc thnh vin ca t chc.
* Nhng thi khc nhau trong vic xc nh mc tiu.
- Duy ch: cm tnh, mong mun qu ln, vt xa kh nng thc hin.
- C hi: khng c mc tiu, vic n tay th lm, b ng v lc ng.
- ng n: xc nh mc tiu mt cch khoa hc, ch ng, c nh hng.
Ngi qun l khng c b cun ht theo mc tiu n mc khng gi
c nhp iu lm vic, dn n nn nng, thc p ngi di quyn lm vic qu
sc... Cn va chm lo cng vic, va chm lo i sng v lao ng ca tp th mt
cch cn i. T chc lao ng ca bn thn v ca ngi lao ng mt cch khoa
hc, ng vin ng mc c v vt cht v tinh thn s to ra nng sut lao ng,
t c cc mc tiu nh. Ngoi thi gian lao ng, mi ngi cn cn thi
gian ngh ngi, hc tp v bi dng v chuyn mn, nghip v. l iu kin
ti cn thit s ti sn xut sc lao ng vi trnh cao hn.
c) K hoch ha.
K hoch ha l a ton b hot ng vo k hoch, c ngha l xc nh
mc tiu, mc ch i vi thnh tu tng lai ca t chc v cc con ng, bin
php t mc tiu, mc ch . Theo Harold Koontz trong cun sch "Nhng
vn ct yu ca qun l", th lp k hoch l "quyt nh trc xem phi lm ci
g, lm nh th no, khi no lm v ai lm ci ".
K hoch c vai tr v tc dng ln i vi t chc v qun l, n l chic
cu ni cn thit gia hin ti v tng lai, lm tng kh nng t c kt qu
mong mun ca t chc. Nh c k hoch m mt t chc c th nhn ra v tn
dng c c hi ca mi trng, gip cc nh qun l ng ph vi s bt nh v
thay i ca mi trng, d on cc bin c v xu hng trong tng lai, thit lp
cc mc tiu v la chn cc chin lc theo ui cc mc tiu ny. Nh c k
hoch mt t chc c th pht trin tinh thn lm vic tp th. Khng c k hoch,
nh qun l v cc nhn vin ca h c t c hi t c mc tiu ca mnh,
khng bit khi no v u phi lm g, kt qu t c ra sao. K hoch cn gip
cc nh qun l thc hin vic kim tra tnh hnh thc hin cc mc tiu thun li
v d dng.
K hoch ca t chc c phn loi theo cc tiu thc khc nhau:
49

- Theo tnh cht c: K hoch chin lc (thc hin mc tiu chin lc); k
hoch tc nghip (thc hin mc tiu tc nghip).
- Theo thi gian c: K hoch di hn; k hoch trung hn; k hoch ngn
hn.
- Theo ni dung c: k hoch tng th; k hoch cc mt hot ng v.v...
Ni dung ch yu ca k hoch l xc nh mc tiu ca t chc; cc ngun
lc t c cc mc tiu; quyt nh nhng hot ng v bin php cn thit
t cc mc tiu; chia cc giai on v d kin thi gian thc hin k hoch c th
Yu cu ca k hoch l ni dung phi r rng, khoa hc, hp l, tp trung
gii quyt nhng vn ch yu; phi ph hp vi thc t v c tnh kh thi; Ni
dung k hoch phi c th: ch r lm g, ai lm, lm u, lm nh th no, ci g
cn t c; nhng khng qu v vt, qu chi tit.
C s khoa hc ca lp k hoch: Cn c mc tiu, chc nng nhim v ca
t chc; cn c phn cp v quyn hn v trch nhim trong t chc; i hi ca
cc quy lut khch quan chi phi lnh vc hot ng ca t chc; cc ch tiu, nh
mc, hng dn ca cp trn giao; hon cnh thc tin khch quan bn trong v bn
ngoi t chc; d bo khoa hc v.v...
* Quy trnh lp k hoch: Quy trnh lp k hoch bao gm cc bc sau:
- Nghin cu v d bo;
- Xc nh cc mc tiu;
- Pht trin cc tin ;
- Xy dng cc phng n;
- nh gi cc phng n;
- La chn phng n v ra quyt nh.
2.2. Chc nng t chc.
2.2.1. Khi qut chc nng t chc.
a) Khi nim:
T chc l mt thut ng c tnh a ngha, c s dng rt linh hot.
Th nht, t chc l mt h thng gm nhiu ngi cng hot ng v mc
ch chung (danh t t chc - trnh by Chng 1).

50

Th hai, t chc l qu trnh trin khai cc k hoch, bao gm xy dng

nhng hnh thc c cu t chc, ch o thc hin k hoch v kim tra i vi k
hoch (ng t t chc theo ngha rng).
Th ba, t chc l mt chc nng ca qu trnh qun l (ng t t chc theo
ngha hp - organizing). l cc hot ng c tin hnh sau khi k hoch
c xy dng nhm thc hin k hoch ra. y, chng ta ch cp n
ni dung ca t chc theo ngha chc nng qun l.
Chc nng t chc l hot ng qun l nhm thit lp mt h thng cc v tr
cho mi c nhn v b phn sao cho cc c nhn v b phn c th phi hp vi
nhau mt cch tt nht thc hin mc tiu chin lc ca t chc.
b) Vai tr ca chc nng t chc:
Chc nng t chc c tm quan trng c bit, t chc l nhn t sinh thnh
ra h ton vn, to ra ci gi l "hiu ng t chc" nh Lnin ni: "T chc s nhn
sc mnh ln gp mi ln". Thnh tu ca khu t chc ph thuc rt nhiu vo
nng lc v phong cch ca ch th qun l.
Nh t chc c hiu qu m ngi qun l c th phi hp, iu phi tt hn
cc ngun lc. Nh c t chc m k cng, n np, tc phong lm vic khoa hc,
s on kt nht tr trong t chc c m bo; nng lc, s trng ca mi ngi
v mi b phn c pht huy.
c) Ni dung ch yu ca chc nng t chc:
V bn cht, ni dung t chc l vic thc hin phn cng lao ng mt cch
khoa hc, l c s to ra nng sut lao ng cao. N c bt u t vic phn
tch mc tiu chin lc ca t chc; v thc hin cc ni dung ch yu sau:
- Xc nh v phn loi cc hot ng cn thit thc hin mc tiu;
- Xy dng c cu t chc, tc l phn chia t chc thnh cc b phn
thc hin cc hot ng;
- B tr, sp xp i ng, xc nh v tr, nhim v quyn hn ca tng thnh
vin tng b phn trong t chc, trong bao gm c vn phn cp, phn quyn;
- Qun l nhn s bao gm tuyn dng, o to, bi dng, b tr sp xp,
khen thng, bt, k lut, sa thi v.v...
- m bo cc ngun lc cho hot ng ca t chc.
d) Yu cu ca cng tc t chc:
- m bo tnh khoa hc, hiu qu;
51

- Phn cp r rng, phi hp nhp nhng;

- Ch r nhim v v quyn hn, kt hp trch nhim, quyn hn v quyn
li;
- C th v sng to;
- m bo li ch trc mt v li ch lu di v.v...
e) i tng ca cng tc t chc
- C cu b my t chc;
- Cn b, cng chc (cn b, qun l v nhn vin);
- Cc cng vic c th;
- Vn ha t chc v.v...
f) Phn loi cng tc t chc:
- T chc c cu b my;
- T chc cng vic;
- T chc cn b;
- T chc chnh thc v phi chnh thc;
- T chc chin lc v t chc tc nghip;
- T chc ngn hn v t chc di hn;
- T chc nht thi v t chc c nh thng xuyn.
2.2.2. Mt s vn v cng tc t chc:
Vai tr ca cng tc t chc cn b:
Cn b l vn quyt nh i vi thnh bi ca mi t chc. Lm th no
c mt i ng cn b gii v chuyn mn, nghip v, v s lng, ng b
v c cu, sn sng ng tm hip lc vi tinh thn trch nhim cao, hon thnh
mi nhim v l mc tiu ca cng tc t chc cn b.
Yu cu ca cng tc t chc cn b
- p ng y mi nhu cu v cn b ca t chc;
- Xy dng, chun b, o to v bi dng i ng c cht lng, s
lng, thch ng vi mi hon cnh thay i ca t chc.
- Bo m tnh lin tc, tnh k tha v i ng cn b;

52

- Pht huy c tnh nng ng, c lp t ch, sng to, tinh thn hp tc,
thc trch nhim v tnh hiu qu ca cn b.
Ni dung ca cng tc t chc cn b:
- Tnh ton v d bo nhu cu v cn b, nhn vin;
- Hoch nh v tuyn chn cn b;
- Xy dng cc tiu chun v cn b;
- o to, hun luyn, bi dng cn b;
- La chn, bt, s dng, nh gi, khen thng, k lut cn b;
Quyn hn trong t chc:
Theo T in ting Vit ca Vin ngn ng, Nxb Nng, 2001 th "Quyn
hn c ngha l quyn c xc nh v ni dung, phm vi v mc ".
Trong cng tc qun l, quyn hn l quyn t ch trong qu trnh quyt nh
v quyn i hi s tun th quyt nh gn lin vi mt v tr (hay chc v) qun
l nht nh trong c cu t chc.
Quyn hn ca mt v tr qun l c giao ph cho ngi no nm gi v tr
, khi mt ngi ri khi chc v, quyn hn khng i theo anh ta m li vi v
tr qun l v thuc v ngi thay th. Khi cc nh qun l c trao quyn hn, h
s phi chu trch nhim v quyn hn - l bn phn phi hon thnh nhng hot
ng c phn cng.
* Cc loi quyn hn trong c cu t chc:
- Quyn hn trc tuyn: L quyn hn cho php ngi qun l ra quyt nh
v gim st trc tip i vi cp di.
- Quyn hn tham mu: l iu tra, kho st, nghin cu, phn tch v a ra
nhng kin t vn cho ngi qun l trc tuyn m h c trch nhim phi quan
h. Sn phm lao ng ca cn b hay b phn tham mu l nhng li khuyn ch
khng phi l cc quyt nh cui cng.
- Quyn hn chc nng: L quyn trao cho mt c nhn hay b phn c ra
quyt nh v kim sot nhng hot ng nht nh ca cc b phn khc.
2.3. Chc nng iu khin:
2.3.1. Khi nim:
iu khin t chc l qu trnh ch th s dng quyn lc qun l ca mnh
tc ng ln hnh vi ca cc phn t trong t chc mt cch c ch ch t
53

chc i n mc tiu. chc nng ny, ch th iu khin phi thc hin nhim v
chnh l ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh . Cc hc gi cn gi chc
nng ny l chc nng lnh o, ch o. Theo ngha ny, chc nng lnh o, ch
o c hiu nh sau:
- Lnh o l qu trnh tc ng n con ngi sao cho h t nguyn v nhit
tnh phn u t c cc mc tiu ca t chc, bao gm cc hot ng ch o,
iu hnh, hng dn, phi hp ra lnh v i trc ca ngi qun l i vi cc c
nhn, b phn tha hnh trong t chc.
- Ch o l qu trnh tp hp, lin kt cc thnh vin trong t chc; theo st
hot ng ca b my, hng dn, iu chnh cng vic nhp nhng, ng vin,
khuyn khch, khen thng ngi lao ng nhm t mc tiu ca t chc.
2.3.2. Ni dung ch yu ca chc nng iu khin:
thc hin chc nng ny, ngi qun l phi ra quyt nh, nu ch th
qun l khng ra quyt nh tc l t tc b vai tr lnh o, iu khin ca mnh.
Trong hot ng thng ngy ca t chc th vic ra quyt nh ca ngi lnh o
mang tnh thng nht. Nhng mt quyt nh khng phi bao gi cng thc hin
c mt cch d dng do nhiu nguyn nhn khc nhau. S trc trc ny nu
khng c gii quyt tt th s gy hu qu khng tt, thm ch gy mt n nh
cho t chc, bi v mi ni dung iu khin u lin quan trc tip n hiu qu
hot ng ca t chc. Mun thc hin tt chc nng ny, ngi qun l phi:
- Hiu r con ngi trong t chc. y l ni dung u tin ht sc quan
trng m ngi qun l phi nm vng c th a ra cc quyt nh v la chon
ng cc phng php qun l.
- a ra cc quyt nh lnh o thch hp.
- Xy dng nhm lm vic v lm vic vi nhm.
- D kin cc tnh hung v tm cch x l tt cc tnh hung xy ra.
- Giao tip v m phn tt.
Tm li, iu khin l chc nng qun l trong ngi qun l phi thng
xuyn tip xc, lm vic v tc ng trc tip n ngi lao ng gip h thc hin
k hoch ra t kt qu cao nht. lm tt chc nng ny ngi qun l cn
phi t c nhng yu cu sau:
- C kinh nghim, c ch, c kh nng thc hin, hng dn, ng vin v
gip ngi khc hon thnh cng vic.

54

- Bit la chn vic no lm trc, vic no lm sau, bit nh hng, h tr

v kim tra nhng vic y.
- C kh nng lm vic vi con ngi: bit giao tip vi cp di, bit lm
cho ngi khc va tun phc, va mn m mnh.
- C kh nng hiu bit v con ngi ni chung, c bit l nhng ngi trc
tip lm vic vi mnh.
2.3.3. Quyn lc qun l t chc:
Theo T in ting Vit ca Vin ngn ng, Nxb Nng, 2001 th quyn
lc l "Quyn nh ot mi cng vic quan trng v mt chnh tr v sc mnh
bo m vic thc hin quyn y".
Theo TS Nguyn Thanh Hi v TS Phan Thng, trong cun Qun tr hc th
"Quyn lc trong t chc l mc c lp trong hot ng dng cho nh qun tr
to ra kh nng s dng nhng quyt nh ca h thng qua vic trao cho h
quyn ra quyt nh".
Theo cc tc gi ca Vin nghin cu hnh chnh trong cun Mt s thut
ng hnh chnh, NXB Th gii, 2000 th: "Quyn lc l tim nng ca mt ch th
buc cc c nhn, t chc khc phi phc tng v hnh ng, x s theo ch
ca mnh".
Theo cc nh ngha trn, quyn lc qun l l mc , phm vi chi phi v
khng ch, cho php ca nh qun l i vi mi phn t trong mt phm vi nht
nh ca t chc.
ni n quyn lc qun l l ni n kh nng chi phi v khng ch ca
ngi ny i vi ngi khc. Ngi c quyn qun l c chi phi, khng ch
ngi khc trong mt lnh vc hoc mt mng gii hn cc hot ng no y trong
t chc. Ngi chu tc ng ca quyn lc qun l phi chp hnh s tc ng .
Quyn lc qun l l c thc nu ch th qun l thc s c kh nng s
dng mc phm vi chi phi v khng ch ca mnh i vi cc i tng chu s
tc ng ca h. Nu tc ng ca quyn lc qun l khng cho php qun l th
lc ny quyn lc qun l ch l hnh thc (khng c thc quyn).
Quyn lc qun l phi tng xng vi ngha v, trch nhim v quyn li,
th nh qun l mi c th dn dt t chc pht trin c hiu qu. S mt cn i
gia quyn li, trch nhim v ngha v s lm cho nh qun l thoi thc trch
nhim, khng hon thnh nhim v hoc tha ha h thng, bin h thng thnh "ti
sn" ca c nhn ngi qun l.
55

Quyn lc qun l l phng tin gip nh qun l tp hp, t chc mi

ngi trong t chc lin kt cht ch vi nhau to ra sc mnh ca t chc.
Quyn lc qun l c hnh thnh t s phn cng, phn cp qun l. Mi
nh qun l c vai tr khc nhau, quyn lc v phm vi quyn lc cng khc nhau:
- Quyn lc tp trung l phng thc t chc trong mi quyn ra quyt
nh c tp trung vo cp qun l cao nht ca t chc.
- Phn cp qun l l mt loi hnh t chc v hot ng qun l to nn cc
thnh t c th bc khc nhau trong mt t chc, mi cp c giao nhim v,
quyn hn, trch nhim nht nh pht huy tnh t ch, nng ng v sng to
ca mnh nhm thc hin mt hay nhiu nhim v no t hiu qu cao nht.
- Phn quyn trong qun l l xu hng phn tn quyn ra quyt nh cho cp
qun l thp hn trong h thng th bc. Phn quyn l hin tng tt yu khi t
chc t ti quy m v trnh pht trin nht nh lm cho mt ngi (hay mt
cp qun l) khng th m ng c mi cng vic qun l.
- y quyn trong qun l l hnh vi cp trn trao cho cp di mt s quyn
hn h nhn danh mnh thc hin nhng cng vic nht nh. Trong cc t chc
khc nhau, mc phn quyn s khc nhau.
* y quyn c cc nguyn tc:
+ Cp trn y quyn cho cp di trc tip, khng y quyn vt cp;
+ y quyn khng lm mt i hay thu nh trch nhim ca ngi c y
quyn; quyn li, ngha v, trch nhim ca ngi y quyn v ngi c y
quyn phi bo m v gn b vi nhau;
+ Ni dung, ranh gii ca nhim v c y quyn phi xc nh r rng;
+ Ngi c y quyn phi c y thng tin trc khi bt tay vo vic;
+ y quyn phi t gic, khng p t v lun c s kim tra.
* Quy trnh y quyn:
+ Xc nh nhng nhim v c th y quyn v kt qu cn t c;
+ La chn con ngi v giao nhim v, quyn hn;
+ Cung cp cc ngun lc;
+ Duy tr cc knh thng tin, thit lp h thng kim tra c nng lc;
+ nh gi kt qu vic y quyn.

56

- Phi hp trong t chc l qu trnh lin kt hot ng ca cc c nhn, b

phn ring r nhm thc hin c hiu qu cc mc tiu chung ca t chc. Mc tiu
ca phi hp l t c s thng nht hot ng ca cc b phn bn trong v bn
ngoi t chc.
* Mun phi hp tt trong t chc cn:
+ Xy dng c cc knh thng tin ngang dc, ln xung thng sut gia
cc b phn v cc cp qun l;
+ Duy tr c mi lin h gia cc b phn v trong mi b phn ring l;
cc mi lin h gia t chc vi mi trng trc tip v gin tip.
* Cc cng c phi hp:
+ Cc k hoch v h thng tiu chun kinh t - k thut;
+ Cc c ch hot ng v c ch gim st;
+ H thng thng tin, truyn thng.
2.4. Chc nng kim tra.
2.4.1. Khi nim:
Kim tra (controlling) l vic gip nh qun l pht hin cc sai st, cc ch
tc ca t chc trong qu trnh hot ng c gii php x l, iu chnh, tn dng
cc ngun lc sm a t chc t n mc tiu. Chc nng kim tra l chc
nng c bn v quan trng ca qun l. C nhiu nh ngha v kim tra.
Theo Robert J.Mockers: "Kim tra trong qun tr l c gng mt cch c h
thng xc nh cc tiu chun so vi mc tiu k hoch, thit k h thng thng
tin phn hi, so snh s thc hin vi cc tiu chun, xc nh v o lng mc
sai lch v thc hin hot ng iu chnh m bo rng mi ngun lc c
s dng mt cch hiu qu nht trong vic thc hin mc tiu".
Nhiu tc gi u thng nht: "Kim tra trong qun l l qu trnh theo di
gim st, o lng, nh gi din bin v kt qu t c ca cc hot ng, ng
thi tin hnh cc bin php sa cha, un nn, khc phc nhng sai lch cn thit.
cng l qu trnh t iu chnh ca t chc".
Nu tip cn theo gc l thuyt thng tin th kim tra l qu trnh thit lp
mi lin h ngc (thng tin ngc) gia ngi qun l v i tng qun l. Nh
vy, kim tra l h thng phn hi v kt qu ca cc hot ng v l h thng phn
hi d bo trc nhng kt qu c th xy ra.
2.4.2. Vai tr ca chc nng kim tra:
57

Kim tra c vai tr quan trng trong qu trnh qun l, l nhu cu c bn

hon thnh cc quyt nh qun l. Kim tra cn gip hon thin cc quyt nh
qun l v nhiu mt, khng nh s ng sai ca ng li, chnh sch, mc tiu,
c cu, c ch ca t chc. Ngoi ra, chc nng kim tra cn c cc vai tr:
- Ch ng ngn chn cc nhm ln, sai phm c th xy ra trong qu trnh
qun l m bo cho cc k hoch c thc hin vi hiu qu cao;
- L nhu cu khch quan ca mi thnh vin trnh s li v trch
nhim, ng thi m bo thc thi quyn lc qun l ca ngi lnh o;
- Gip t chc theo st v i ph vi s thay i ca mi trng (quan h
cnh tranh, hp tc...), xc nh ch ng ca t chc hin ti, to tin cho qu
trnh hon thin, i mi, tm ra ch ng mi hng ti.
C th ni rng "khng c kim tra l khng c qun l".
2.4.3. Mt s nguyn tc kim tra c bn:
- Kim tra phi mang tnh khch quan. Cng tc kim tra cn tn trng cc s
vt, hin tng mt cch khch quan. Khng nn a ra kin ch quan ca ngi
kim tra vo cng vic bi v kin ch quan s lm sai lch thc trng m nh
qun l cn bit.
- Kim tra phi da vo cc chun mc nht nh. T cc chun mc nh
sn, ngi kim tra da vo kim tra cc hot ng ca h thng. Ch da vo
cc chun mc th mi trnh c hin tng ch quan trong kim tra.
- Kim tra phi chnh xc. Mi cng tc kim tra phi c chun xc nht
nh. Hiu qu ca vic iu chnh ph thuc nhiu vo chun xc ca kim tra.
- Kim tra cn c a dng hp l. cho cng tc kim tra t hiu qu,
cn kt hp kim tra theo mu v kim tra ton b, kim tra nh k v kim tra t
xut, kim tra chiu dc v kim tra chiu ngang, kim tra tng mt v kim tra
ton din Nguyn tc ny th hin kh nng, nng lc ca cc nh qun l. Mt
khc, cn trnh hin tng kim tra chng cho. Ngi i kim tra th "ca quyn",
sch nhiu, ngi c kim tra thi "i ph".
- Kim tra cn c trng tm, trng im. Ty thuc vo nng lc kim tra v
thc trng hot ng ca h thng m cc nh qun l a ra nhng trng tm kim
tra ti nhng trng im nht nh nhm va nng cao hiu qu kim tra, va tit
kim chi ph.
2.4.4. Ni dung ch yu ca chc nng kim tra

58

Nhim v ca kim tra trong cc t chc l xc nh, sa cha c nhng

sai lch trong hot ng ca t chc so vi mc tiu, k hoch v tm kim cc c
hi, tim nng c th khai thc, hon thin, ci tin, i mi khng ngng h
thng. Cc nh qun l phi tr li cu hi: kim tra ci g, u, kim tra cn tin
hnh thng xuyn n mc no v.v...
Ni dung kim tra l ton b cc yu t cn thit v khng th b qua trong
hot ng ca t chc. Ni dung cng tc kim tra cn tp trung vo nhng lnh
vc, khu vc hot ng thit yu, nhng im kim tra ch yu v nhng con
ngi, nhng mi quan h c nh hng quan trng i vi s tn ti v pht trin
ca t chc. Ni dung chnh ca cng tc kim tra l:
- Kim tra quy ch hot ng ca t chc;
- Kim tra ngha v c giao ca c nhn;
- Kim tra ng li, mc ch ca t chc;
- Kim tra kt qu hot ng ca t chc v cc mt chuyn mn, ti chnh,
nhn s, i ngoi.;
- Kim tra cc in hnh ca t chc, bao gm cc in hnh tch cc v in
hnh tiu cc
2.4.4. Qu trnh kim tra: Qu trnh kim tra gm nhng giai on:
- Xy dng h thng cc tiu chun kim tra: L nhng chun mc m cc c
nhn, tp th v t chc phi thc hin m bo cho ton b t chc hot ng
c hiu qu. Cc tiu chun ca kim tra rt phong ph do tnh c th ca t chc,
s a dng ca cc k hoch, cc chng trnh, cc sn phm v dch v.
- o lng v nh gi s thc hin cc hot ng: o lng l d bo
c nhng sai lch trc khi chng tr nn trm trng, rt ra nhng kt lun
ng n v hot ng v kt qu thc hin cng nh nguyn nhn ca nhng sai
lch. Vic o lng c thc hin bng nhng cng c khoa hc hp l. nh gi
l xem xt s ph hp gia kt qu o lung so vi h tiu chun.
- Tin hnh iu chnh cc hot ng: L nhng tc ng b sung trong qu
trnh qun l khc phc nhng sai lch nhm khng ngng ci tin hot ng.
2.4.5. Hnh thc kim tra: a dng, c phn loi theo nhiu tiu thc:
Theo qu trnh hot ng kim tra
- Kim tra trc hot ng gm kim tra s chun b v kim tra phng nga
cc hot ng (kim tra lng trc);
59

- Kim tra ng thi vi cc hot ng ang din ra l kim tra kt qu ca

tng giai on hot ng.
- Kim tra phn hi l kim tra c thc hin sau khi hot ng hon
thnh.
Theo mc tng qut ca ni dung kim tra
- Kim tra ton b, kim tra ton din;
- Kim tra b phn, kim tra chuyn ;
- Kim tra c nhn.
Theo tn sut ca cc cuc kim tra
- Kim tra t xut;
- Kim tra nh k;
- Kim tra lin tc.
Theo mi quan h gia ch th v i tng kim tra
- Kim tra ca ch th qun l i vi i tng qun l.
- T kim tra ca c nhn, b phn.
2.5. iu chnh qun l:
Mc ch ca iu chnh trong qun l l khi thng cc ch tc, cc tr tu
ca t chc, lm cho vic khai thc cc tim nng, ngun lc ca t chc mang li
hiu qu cao hn.
Cng tc iu chnh cng cha ng li mt i lp. l iu chnh t
chc pht trin mnh m hn v lm thay i trng thi n nh ca t chc. Chnh
v vy, ch iu chnh khi thc s cn thit v mc iu chnh cng c gii hn
nht nh cho h thng khng mt n nh.
Vic iu chnh ch xy ra mi khu, mi ch trong h thng min l kt
qu sau khi iu chnh phi tt hn lc cha iu chnh. C th iu chnh c cu,
iu chnh c ch, thm ch iu chnh c mc tiu ca t chc. iu chnh t chc
mt cch thn trng s khng lm cho t chc pht trin lch hng so vi tn ch
mc ch ban u t ra.

60

Chng 4. C CU T CHC QUN L

1. Khi nim, yu cu v cc nhn t nh hng c cu t chc qun l.
1.1. Khi nim c cu t chc.
C cu t chc l h thng bao gm cc b phn (n v v c nhn) khc
nhau c mi quan h ph thuc ln nhau, c chuyn mn ha, c nhng nhim
v, quyn hn v trch nhim nht nh, c b tr theo nhng cp, nhng khu
khc nhau nhm thc hin cc hot ng ca t chc v phc v mc tiu chung
xc nh.
C cu t chc qun l l hnh thc phn cng nhim v trong lnh vc qun
l, c tc ng trc tip n qu trnh hot ng ca t chc. C cu t chc qun
l mt mt phn nh c cu trch nhim ca mi ngi trong t chc, mt khc c
tc ng tch cc tr li n vic pht trin ca t chc.
Cc thuc tnh c bn ca c cu t chc:
- Chuyn mn ha;
- Phn chia t chc thnh cc b phn;
- Quyn hn v trch nhim;
- Cp bc v phm vi qun l.
- Tp trung v phn quyn trong qun l;
- Phi hp gia cc b phn ca c cu t chc.
1.2. Yu cu i vi c cu t chc.
1.2.1. m bo tnh ti u:
Gia cc khu qun l v cc cp qun l cn thit lp nhng mi lin h hp
l. S lng cp qun l nn t nht, m bo cho hot ng ca h thng c tt
nht. C cu qun l cn mang tnh nng ng cao, lun i st v phc v mc ch
ra ca h thng.
1.2.2. m bo tnh linh hot:
C cu t chc qun l phi c kh nng thch ng linh hot vi bt k tnh
hung no xy ra trong h thng cng nh ngoi mi trng. Qu trnh hot ng
ca h thng thng c nhng bin i t ni b cng nh t bn ngoi tc ng
vo, nn c cu t chc cn vn ng sao cho ph hp vi nhng bin ng .
1.2.3. m bo tnh tin cy:
61

C cu t chc qun l phi m bo tnh chnh xc ng tin cy ca tt c

cc thng tin c s dng trong h thng, nh m bo s phi hp ca cc
hot ng v nhim v ca tt c cc b phn ca h thng.
1.2.4. m bo tnh kinh t:
C cu t chc qun l phi s dng chi ph qun l t hiu qu cao nht.
B my qun l cn gn, nh v iu hnh thng sut. Tiu chun xem xt yu cu
ny l mi tng quan gia chi ph d nh b ra v kt qu thu v.
1.3. Cc nhn t nh hng n c cu t chc qun l.
1.3.1. Cc nhn t thuc i tng qun l:
- Trnh pht trin ca lc lng sn xut, ca tin b k thut, khoa hc v
cng ngh, s pht trin ca phn cng lao ng x hi.
- Trnh pht trin ca quan h s hu (ti sn, tr tu) ca i tng
qun l.
- Tnh cht v c im ca ngnh, ca lnh vc qun l, trnh trang b ca
qu trnh lao ng qun l.
1.3.2. Cc nhn t thuc lnh vc hot ng qun l v c ch, cng c qun l:
- Quan h gia tp trung thng nht v phn cp qun l.
- Dn ch ha qu trnh kinh t - x hi.
- Quan h gia qun l ngnh v qun l lnh th.
- C s k thut ca hot ng qun l v trnh ca cn b qun l.
1.3.3. Cc nhn t thuc thuc v thit ch, th ch chnh tr, x hi v t chc nh
nc.
- Ch chnh tr ca quc gia.
- C cu quyn lc nh nc.
- Quan h gia trung ng v a phng.
2. Nhng nguyn tc c bn khi xc nh c cu t chc qun l.
2.1. Nguyn tc gn vi phng hng v mc ch ca h thng.
T chc c quy m ln th c cu t chc ca n cng c quy m tng ng
v nu t chc c quy m nh th c cu t chc cng nn mc nh.
Mc ch ca t chc quyt nh tnh c th ca t chc, m tnh c th
li quy nh c im ring ca c cu t chc qun l h thng.
62

2.2. Nguyn tc chuyn mn ha:

C cu qun l cn c phn cng, phn nhim theo cc nhm chuyn
ngnh vi nhng con ngi c o to tng ng v quyn hn.
Vic chuyn mn ha khng ch din ra trong sn xut, m n din ra mi
loi hnh hot ng khc nhau ca con ngi, trong c qun l. Chuyn mn ha
s to nn nhng nhim v n gin hn m con ngi c th nhanh chng nm
bt, thun thc, ng thi gip cho mi ngi c th t la chn hoc c ch nh
vo nhng v tr lm vic ph hp vi ti nng cng nh hng th ca mnh.
Chuyn mn ha cn i i vi tiu chun ha. Tiu chun ha l qu trnh
xy dng cc tiu chun bn trong ca mi t chc mi thnh vin da mi
thnh vin da vo m hon thnh cng vic ca mnh mt cch nht qun. Vic
tiu chun ha c v nh qu my mc nhng nu khng c th t chc s khng
th t c mc tiu ra. Cn c vo tiu chun, ngi qun l c th o
lng, nh gi mc hon thnh nhim v, cng vic ca ngi thuc cp qun
l ca mnh. Hn na, cn c vo tiu chun, vo vic xc nh cng vic mt cch
chi tit, c th tin hnh tuyn chn nhn lc, cng vic ca ngi thuc cp qun
l ca mnh. Hn na, cn c vo tiu chun, vo vic xc nh cng vic mt cch
chi tit, c th tin hnh tuyn chn nhn lc mt cch hp l. Cc chng trnh
hun luyn "ti chc" s gip cho vic hnh thnh cc k nng c tiu chun ha
cng nh cng c nhng gi tr nhm lm cho t chc hot ng thnh cng. Ngi
qun l s dng cc quy trnh, th tc lm vic, m t cng vic, cc hng dn
hot ng, cc quy tc tiu chun ha cng vic ca cp di.
Bi vy, nguyn tc chuyn mn ha cn tun theo cc yu cu c th l:
- Cn cng b r rng nhim v, mc ch, mc tiu ca c h thng t chc
mi thnh vin ca t chc nm c v hiu phn vic ca mnh trong gung
my chung ca t chc.
- C cu t chc c tnh ton theo nhim v c giao ch khng phi
theo phm vi cng vic thc hin. Trn thc t c nhiu ngi, nhiu b phn cng
lm mt vic nhng nhim v c th li khc nhau. Nu khng phn chia gii hn
r rng th s dn n trnh trng chng cho v b st cng vic khng c ngi
lm. Ni cch khc, c cu t chc phi da trn vic phn chia cng vic nhim v
r rng. Cn m bo mi quan h cn i gia nhim v, trch nhim, quyn hn
v li ch.
Tuy nhin, chuyn mn ha cng c mt tri ca n. l nhng cng vic
n iu d lm cho con ngi mt i nim hng khi v cng vic cng nh nim
t ho v sn phm ca mnh.
63

2.3. Nguyn tc thch nghi.

Nguyn tc thch nghi l nguyn tc i hi c cu t chc qun l phi c
kh nng hot ng tt khi ni b t chc hoc mi trng c s bin ng.
Nguyn tc ny i hi vic hnh thnh c cu t chc qun l phi m bo cho
mi phn h mt mc t do sng to tng xng mi b phn qun l cc cp
thp nht pht trin c ti nng. ng thi ny chun b cho vic thay th v tr
ca cc cn b qun l cp trn khi cn thit nhng ng thi cng phi cha ng
nhng kh nng tht bi m c cu qun l phi chp nhn.
2.4. Nguyn tc hiu qu.
Nguyn tc hiu qu i hi c cu t chc qun l phi thu c kt qu
hot ng cao nht so vi chi ph m t chc b ra; ng thi bo m hiu lc
hot ng ca cc phn h v tc ng iu khin ca ngi lnh o.
Mun thc hin c nguyn tc ny, cn tun th mt s yu cu sau:
- T chc cn c c cu t chc qun l hp l nht, m bo cho cc chi ph
hot ng l nh nht, m kt qu chung l ln nht trong kh nng c th.
- C cu t chc qun l phi to c mi trng chun ha xung quanh
nhim v ca cc phn h.
Cc nh qun l cc cp trung gian cn c lng tm, trch nhim v cn c
thc hp tc lm tt nhim v ca mnh, trnh tnh trng gy kh khn v tr ngi
cho cc b phn v cho c t chc. T hnh thnh cc hnh vi x s hp l, tch
cc gia cc b phn trong t chc.
- C cu t chc cn m bo cho i ng cn b qun l cc b phn c quy
m hp l, tng ng vi kh nng kim sot, iu hnh ca h v cng khng nn
giao vic qu nh lm cho hiu qu c cu qun l gim i.
3. Cc kiu c cu t chc qun l c bn.
3.1. C cu t chc qun l trc tuyn.
y l kiu c cu n gin, trong t chc khng hnh thnh cc b phn.
Ngi lnh o trc tip qun l tt c cc thnh vin ca t chc. C cu ny c
xy dng trn nhng nguyn tc sau:
+ Mi cp ch c mt th trng cp trn trc tip;
+ Mi quan h ch yu c thit lp theo chiu dc;
+ Cng vic qun l c tin hnh theo tuyn.

64

Loi hnh c cu ny i hi ngi lnh o t chc phi c kin thc ton

din ch o cc b phn qun l chuyn mn. Mt khc, loi hnh c cu t
chc qun l trc tuyn hn ch vic s dng cc chuyn gia c trnh nghip v
cao v tng mt qun l. C cu ny thng c p dng cc t chc c quy m
nh.
3.2. C cu t chc qun l theo chc nng.
L c cu qun l c t chc da trn vic chuyn mn ha theo chc
nng cng vic, trong cc c nhn hot ng trong cng mt lnh vc c tp
hp trong cng mt n v c cu (b phn). C cu ny c xy dng trn nhng
nguyn tc sau:
+ C s tn ti cc n v chc nng;
+ Khng theo tuyn;
+ Cc n v chc nng c quyn ch o cc n v trc tuyn, do mi
ngi cp di c th c nhiu cp trn trc tip ca mnh.
Theo c cu ny, vai tr ca ngi lnh o cao nht ca t chc l phi to
ra c s n khp gia nhng ngi lnh o chc nng (qun l cc b phn),
m bo s thng nht trong ch o, trnh tnh trng mu thun, tri ngc nhau.
* C cu t chc qun l theo chc nng c u im:
- Phn nh logic cc chc nng;
- Nhim v c phn nh r rng;
- Tun theo nguyn tc chuyn mn ha ngnh ngh;
- Pht huy c sc mnh v kh nng ca i ng cn b theo tng chc
nng;
- Gim chi ph v rt ngn thi gian o to;
- To ra cc bin php kim tra cht ch ca cp cao nht.
* C cu t chc qun l theo chc nng c nhc im:
- D xy ra trnh trng chng cho v chc nng nhim v gia cc c nhn
v b phn vi nhau;
- Cc quyt nh c ra i khi b chm;
- C th dn ti trnh trng nhm chn khi ngi thc hin nhn c nhiu
mnh lnh khc nhau.
3.3. C cu t chc qun l hn hp.(trc tuyn - chc nng - tham mu)
65

 khc phc cc nhc im ca cc c cu t chc trn; hin nay kiu c

cu hn hp c p dng rng ri v ph bin cho mi t chc. Kiu c cu ny
c c im c bn l vn tn ti cc n v chc nng nhng ch n thun v
chuyn mn, khng c quyn ch o cc n v trc tuyn. Nhng ngi lnh o
trc tuyn chu trch nhim v kt qu hot ng v c ton quyn quyt nh
trong n v mnh ph trch.
Theo c cu ny, ngi lnh o cp cao nht c s tr gip ca cn b
qun l chc nng chun b cc quyt nh. Ngi lnh o cao nht vn chu
trch nhim v mi mt trong cng vic v ton quyn quyt nh trong phm vi t
chc, vic truyn mnh lnh vn theo cc tuyn quy nh, cc cn b qun l
cc b phn chc nng (theo tuyn) vn pht huy c ti nng ca mnh, tr gip
cho ngi lnh o cp cao nht ca t chc tuy h khng c quyn ra lnh trc tip
cho mi ngi trong t ch.
3.4. C cu t chc qun l chnh thc.
C cu t chc qun l chnh thc gn lin vi vai tr, nhim v ca cc c
nhn, b phn trong t chc mt cch chnh thng. Khi ni ti mt t chc c c
cu "chnh thc" cng khng hon ton c ngha cng nhc. C cu t chc qun l
chnh thc phi to ra mi trng m vic thc hin ca tng c nhn, c trong
hin ti v tng lai, phi c ng gp hiu qu nht vo cc mc tiu ca h thng
ch khng phi h ch dnh mt phn tr c v sc lc cho t chc, phn cn li
lm thm cho mt t chc khc.
3.5. C cu t chc qun l khng chnh thc.
y l ton b nhng cuc tip xc, khai thc c nhn, cc nhm ngoi phm
vi c cu t chc qun l chnh thc ca h thng. C cu t chc qun l khng
chnh thc c vai tr to ln trong thc tin qun l. N c c im l khng nh
hnh v lun thay i, lun lun tn ti song song vi c cu t chc qun l chnh
thc, c tc ng nht nh v i khi rt ng k n hot ng ca t chc.
3.6. C cu t chc theo ma trn:
L s kt hp ca hai hay nhiu kiu m hnh t chc khc nhau. V d, kiu
m hnh c cu theo chc nng kt hp vi m hnh theo sn phm. Trong kiu m
hnh ny, cc cn b qun l theo chc nng v theo sn phm u c v th ngang
nhau. H chu trch nhim bo co cho cng mt cp lnh o v c thm quyn ra
quyt nh thuc lnh vc m h ph trch.
Ngoi ra cn c nhiu kiu m hnh c cu t chc khc nh: c cu t chc
phn theo a d, theo khch hng, theo qu trnh. Tuy nhin khng c kiu m
66

hnh no l vn nng cho mi t chc, mi kiu m hnh u c nhng u im v

hn ch nht nh. V vy, vic p dng m hnh no phi ty thuc vo nhiu yu
t bn trong cng nh bn ngoi t chc. Thng thng ngi ta p dng phi kt
hp cc m hnh thun ty ni trn thnh m hnh tng hp.
4. Cc phng php xy dng c cu t chc qun l c bn.
Nhng kin thc c bn v cc kiu c cu t chc qun l l tin cho vic
hon thin c cu qun l c v trong vic xy dng mi c cu t chc qun l
ca t chc. Vic xy dng c cu t chc qun l khng th theo kin ch quan,
phin din m cn phi c c s khoa hc ng n. Yu cu ti thiu trc khi
hnh thnh mt b phn no ca h thng l phi xc nh nhim v ca n mt
cch r rng, d kin s cn b trnh hon thnh nhim v v xc nh v
tr ng n ca b phn mi ny trong t chc. Mun vy, trc ht cn phi qun
trit mt s quan im sau:
- Hnh thnh c cu t chc qun l bao gi cng bt u t vic xc nh
mc tiu v phng hng pht trin.
- Hnh thnh c cu t chc qun l bt u t vic m t chi tit hot ng
ca cc i tng qun l v xc lp tt c mi lin h thng tin, ri sau mi
hnh thnh c cu t chc qun l.
- Hnh thnh c cu t chc qun l cn theo phng php hn hp, ngha l
c s kt hp mt cch hp l c hai quan im trn. Trc tin phi a ra nhng
kt lun c tnh nguyn tc nhm hon thin hoc hnh thnh c cu t chc qun
l, sau mi t chc cng vic nghin cu chi tit cho cc b phn ca c cu y,
ng thi xc lp cc knh thng tin cn thit. Nh vy, ton b cng vic nghin
cu chi tit l tip tc lm sng t, c th ha nhng kt lun khng nh.
Quan im ny ch t hiu qu cao khi vic hon thin c cu t chc qun
l c s tham gia, s quan tm thng xuyn, c s tng kt nh gi nghim tc
v ng n ca ngi lnh o t chc.
T quan im trn, c hai phng php xy dng c cu t chc qun l
thng gp, l phng php m phng v phng php phn tch theo yu t.
4.1. Phng php m phng
L mt phng php xy dng c cu t chc qun l mi da vo vic k
tha nhng kinh nghim thnh cng v gt b nhng yu t bt hp l ca c cu t
chc qun l c sn.
C s phng php lun xc nh s tng t l phn loi i tng qun
l cn c vo nhng du hiu nht nh.
67

u im ni bt ca phng php ny l qu trnh hnh thnh c cu t chc

qun l nhanh, chi ph thit k c cu t, k tha c phn tch nhng kinh nghim
qu bu ca qu kh.
Tuy nhin, cn trnh sao chp my mc, thiu phn tch nhng iu kin thc
t ca c cu t chc qun l sp hot ng. Chng hn, ngi ta c th du nhp
mt m hnh qun l doanh nghip ny hoc doanh nghip khc ca cc nc tin
tin vo s dng nhng khng c qun rng vn c bn ca qun l c im
khc nhau.
4.2. Phng php phn tch theo yu t.
L mt phng php khoa hc, c ng dng rng ri cho mi cp, mi i
tng qun l, phng php ny bao gm 3 giai on:
Giai on 1: Xy dng s tng qut v nhng kt lun c tnh nguyn tc
ca c cu.
Giai on 2: Xc nh cc thnh phn cho cc b phn v xc lp mi lin h
gia cc b phn.
Giai on 3: Xc nh nhng c trng ca cc yu t c cu (chc nng,
nhim v, quyn hn) v quy nh hot ng ca c cu t chc qun l (iu l,
ni quy, quy ch).
Trn thc t, vic thnh lp c cu t chc qun l thng xy ra hai trng
hp: xy dng c cu cho h thng ang hot ng v xy dng c cu mi.
4.2.1. i vi cc c cu t chc qun l ang hot ng:
Vic xy dng c cu t chc qun l c bt u bng cch nghin cu k
lng c cu hin ti v tin hnh nh gi hot ng ca n theo nhng cn c
nht nh. lm c iu , ngi ta biu th c cu t chc qun l hin hnh
v cc b phn ca n di dng s . T s s ch r quan h ph thuc ca
tng b phn v cc chc nng m n phi thc hin. Ni dung phn tch i vi c
cu t chc qun l ang hot ng bao gm:
- Phn tch tnh hnh thc hin cc chc nng quy nh cho tng thnh
vin trong h thng;
- Phn tch khi lng cng tc ca tng thnh vin;
- Phn tch vic phn chia quyn hn v trch nhim;
- Phn tch trnh cn b v hiu qu qun l;

68

- Phn tch iu kin lm vic, cc yu t khch quan, ch quan tc ng n

c cu qun l ca h thng;
Trn c s phn tch cc yu t, tin hnh tng kt nh gi cc mt hp l v
cha hp l ca c cu t chc qun l hin hnh, tin hnh d tho c cu t chc
qun l mi.
C cu t chc qun l mi phi m bo cc nguyn tc ti thiu nh:
- Phi thc hin nghim ngt ch th trng v trch nhim c nhn;
- Phi bo m s hi ha gia chc nng, nhim v, quyn hn ca cn b
qun l, th hin s phn cp v phn b hp l chc nng qun l;
- Khng c b st chc nng v khng c s chng cho chc nng;
- Cc mi quan h ph thuc nht thit phi c xc nh r rng.
- Cn c thit k cho mt thi gian di, khng nn thay i nhiu khi cha
cn thit.
- C kh nng thch nghi vi nhng iu kin vn c trong qun l. N l s
thng nht gia ch th qun l, i tng qun l v mi trng.
Giai on cui cng trong vic hon thin c cu t chc qun l hin hnh l
b sung, thay i cn b, xy dng cc th tc, cc quy tc hot ng cho tng b
phn v cho tng nhn vin tha hnh.
4.2.2. i vi cc c cu t chc qun l mi: Cn thc hin theo cc bc sau:
- Xy dng mc tiu ca t chc: xy dng cc b phn chc nng nhm m
bo thc hin mc tiu, phn cp nhim v, quyn hn cho tng cp qun l; xc
lp mi quan h gia cc b phn v c quan cp trn, cc n v hp tc bn ngoi.
- Xc nh cc thnh phn, cc b phn ca c cu t chc qun l v xc lp
mi quan h gia cc b phn y. Ni dung c bn ca bc ny l: xy dng b
phn trc tuyn, b phn chc nng v chng trnh mc tiu. C s xc nh
thnh phn cc b phn ca c cu l s cn thit chuyn mn ha hot ng qun
l v s phn cp, phn chia hp l cc chc nng, nhim v, quyn hn cho cc b
phn. iu quan trng nht l tp trung v phn tch cc du hiu nh hng n c
cu t chc qun l.
- Bc cui cng l phn phi v c th ha chc nng, nhim v, quyn hn,
quyt nh s lng cn b, nhn vin cho tng b phn trong c cu t chc qun
l. T , xy dng iu l, quy tc, l li lm vic nhm m bo c cu t chc
qun l t hiu qu cao.
69

CHNG 5. QUY LUT QUN L - NGUYN TC QUN L

V CC PHNG PHP QUN L.
1. Quy lut qun l.
1.1. Khi nim v c im v quy lut.
1.1.1. Khi nim v quy lut.
Quy lut l mi lin h bn cht, tt nhin, ph bin ca cc s vt, hin
tng trong nhng iu kin nht nh. Nhng s vt, hin tng tn ti trn h bn
cht, tt nhin, ph bin ca cc s vt, hin tng trong nhng iu kin nht nh.
Nhng s vt, hin tng tn ti trong x hi lun bin i theo chu k, lp
i lp li c tnh quy lut.
Quy lut khng phi l vt cht, khng th nhn thy, s nm c, nhng
ngi ta c th nhn bit c quy lut thng qua cc biu hin ca n khi n hot
ng. l mi lin h gia cc s hin tng v s vt. Song khng phi bt k
mi lin h no con ngi thu nhn c khi quan st u l quy lut, m ch nhng
mi lin h bn cht, tt nhin, ph bin, bn vng, lp i lp li mi l quy lut
hoc c tnh cht quy lut.
1.1.2. c im ca quy lut:
Mc d quy lut c con ngi t tn, nhng khng phi do con ngi to
ra, n c c im khch quan ring ca n:
- Con ngi khng th to ra quy lut nu iu kin hnh thnh quy lut cha
c, ngc li khi iu kin xut hin ca quy lut vn cn th con ngi khng th
xa b quy lut.
- Cc quy lut tn ti v hot ng khng l thuc vo vic con ngi c
nhn bit c n hay khng, c mun hay khng mun n, v vy khi c iu kin,
quy lut vn tn ti v pht huy tc dng. Do , khi hnh ng con ngi khng
th duy ch, bt chp quy lut khch quan.
- Cc quy lut tn ti an xen vo nhau to thnh mt h thng thng nht.
- Cc quy lut c nhiu loi v lun chi phi, ch ng ln nhau.
1.2. Mt s quy lut trong qun l.
1.2.1. Cc quy lut kinh t:
a) Khi nim v c im:
70

Quy lut kinh t l mi lin h bn cht, tt nhin, ph bin, bn vng, lp i

lp li ca cc hin tng kinh t trong nhng iu kin nht nh.
Quy lut kinh t c hai c im c bn sau:
- Cc quy lut kinh t tn ti v hot ng phi thng qua hot ng ca con
ngi. V cc quy lut kinh t l cc quy lut hot ng trong lnh vc kinh t, m
kinh t phi thng qua hot ng ca con ngi mi c c. Ni cch khc, kinh
t do con ngi to ra, nn quy lut kinh t thng qua hot ng ca con ngi. c
im ny i hi con ngi ch ng to ra cc iu kin cho quy lut pht huy tc
dng, nhm t mc tiu qun l.
- Cc quy lut kinh t c bn vng km hn cc quy lut t nhin, v con
ngi v i sng x hi con ngi so vi t nhin c chu k sng v s bin i
nhanh hn nhiu. c im ny i hi con ngi phi khng ngng ch ng
khm ph t nhin, pht hin v s dng nhng thuc tnh mi v cng tn ca n
phc v cho s pht trin ca con ngi.
b) Mt s quy lut kinh t:
1) Quy lut cung - cu - gi c: l quy lut kinh t c bn ca nn kinh t th
trng. Quy lut ny i hi cc nh qun tr (qun l) phi nm c im cn
bng kinh t c i sch kinh doanh thch hp. V d: T chc dch v sn bng
hoc sn xut hng th thao.
2) Quy lut cnh tranh: l quy lut pht sinh t quy lut cung cu. Trong nn
kinh t th trng, cnh tranh gia cc nh sn xut, cung ng sn phm, dch v
trn th trng l tt yu. Cnh tranh trong hot ng kinh doanh, dch v l nhng
gii php, nhng th tranh trong hot ng kinh doanh, dch v l nhng gii php,
nhng th on kinh doanh nhm khng ch cc ch th khc ginh li ch cao
nht cho t chc mnh trong kh nng c th. Cnh tranh l s so snh, i chng
sc mnh c bn gia cc doanh nghip, nhng e da, thch thc hoc c hi ca
doanh nghip ch yu c c t qu trnh i khng ca sc mnh ny. Qu trnh
trcnh tranh thng c s dng tng hp bng nhiu phng php, th on
nh: bng cng ngh to ra sn phm tt vi gi r, bng quan h hnh chnh qun s, bng yu t bt ng, bng cc th on bt minh, bng cc bin php lin
kt kinh doanh.
3) Quy lut kch thch: l cc bin php tng cng cc hot ng Promotion
nng sc mua ca khch hng ln, hoc s dng bin php ngng bn hoc bn
hng nh git trong mt thi gian ngn gy n tng thiu hng lm cho khch
hng ny sinh t tng phi c d tr.
71

4) Quy lut ca ngi mua: ngi mua ch mua mt sn phm no s

dng khi sn phm ph hp vi nhu cu ca h, sn phm c cht lng vi
gi c hp l, kiu dng p, bn s dng cao... Chnh v vy ngi mua i hi
ngi bn phi quan tm n li ch ca h, phi c trch nhim vi h c sau khi
bn, tc l trong kinh doanh phi gi c ch tn v phi c hot ng bo hnh
sau khi bn.
5) Quy lut v ch tin th ca nh qun l: ch tin th ca nh qun l
c din bin theo thi gian v chia thnh hai loi: bo th v hnh tin.
1.2.2. Quy lut tm l trong qun l:
a) Khi nim:
Qun l l s tc ng vo tnh cm, ch, nhn cch ca con ngi, lm cho
h gn b vi cng ng v quyt tm thc hin mc tiu chung ca cng ng,
trong c mc tiu ca c nhn h. Nu con ngi lm vic vi tm l sng khoi,
tin tng th s t gic, sng to, hng th, nng sut, hiu qu s cao; nu ngi li
chng nhng kt qu cng vic khng tt m cn nh hng khng c li n bu
khng kh tp th.
Cc quy lut tm l th hin trong tnh cch, xu hng, nng lc i hi
ngi qun l phi nm vng v vn dng nng cao trnh v hiu qu qun l.
X hi cng pht trin, tnh cng ng cng cao. Trong qun l, phi va
pht huy tnh sng to ca mi c nhn, phi va pht huy sc mnh ca cng ng.
b) Mt s quy lut tm l trong qun l:
1) Tm l khch hng: Khch hng l i tng phc v, l l sng cn ca
cc doanh nghip, vic nghin cu tm l khch hng l iu khng th khng c
ch tha ng, c c khch hng l tn ti, l thnh cng.
Khch hng c th l mt ngi, mt t chc, mt h thng, thm ch l mt
nc. l nhng ngi ang c nhu cu v kh nng mua sn phm nhng cha
c p ng v nhu cu v kh nng mua sn phm nhng cha c p ng v
mong c tha mong c tha mn.
2) Tm l cnh tranh: nn kinh t th trng i hi cc doanh nghip trc
ht phi chu trch nhim trc cc kt qu hot ng kinh doanh, dch v ca
mnh, do vn cnh tranh tt yu xy ra gia cc doanh nghip c cng loi
mt hng phc v cho cng loi nhu cu ca khch.
S cnh tranh c th din ra nhiu cp khc nhau:
- Cnh tranh i khng.
72

- Cnh tranh khng i khng.

2. Cc nguyn tc qun l.
2.1. Khi nim nguyn tc qun l
Nguyn tc qun l l nhng lun im c bn, phn nh tnh quy lut ca
hot ng qun l, nhng lun im c tnh cht nh hng v ch o hnh ng
buc nh qun l phi tun theo nhm t mc tiu qun l.
Ni cch khc, nguyn tc qun l l nhng quy tc ch o, nhng tiu
chun hnh vi, nhng quan im c bn chi phi mi qu trnh qun l m nh
qun l phi tun th.
Quy tc ch o quy nh tnh xuyn sut, chi phi t u n cui ca qu
trnh ca qun l, v tnh nguyn tc buc phi lm nh th, khng c lm khc;
ng thi phi thng nht gia tnh nguyn tc v tnh nng ng trong thc hin.
Nguyn tc cng nhc l hng vic, nhng cng khng linh hot n mc ty
tin, v nguyn tc. iu ny ph thuc vo bn lnh, trnh v kinh nghim ca
nh qun l v c biu hin kt qu cng vic.
Tiu chun hnh vi quy nh chun mc nh gi hot ng qun l, i hi
nh qun l phi thng xuyn rn luyn theo tiu chun ca nguyn tc qun l.
Quan im c bn trong qun l ni ln tnh nh hng v phm vi ca qun
l, i hi nh qun l phi nm vng v kin nh thc hin trong mi hnh vi
qun l v trong sut qu trnh qun l.
Tm li, trong l lun cng nh trong thc tin, nguyn tc qun l c v tr
rt quan trng, n ch o qu trnh nhn thc v hnh ng ca ngi qun l v l
c s hnh thnh cc phng php qun l.
2.2. Nhng c s ra nguyn tc qun l:
Nguyn tc qun l l sn phm ch quan ca con ngi. nguyn tc qun
l ra c ng n, phi da trn mt s c s khoa hc ch yu sau:
a) Mc tiu ca t chc:
Mc tiu l ch cn t, l trng thi mong i c th c v cn phi c i
tng qun l, ca ch th qun l trong tng thi gian nht nh. Mc tiu l khi
u ca qun l, l ng lc ca t chc. Phi cn c vo mc tiu qun l v
qun l v mc tiu. Nguyn tc qun l cng nhm t ra thc hin mc tiu, do
mc tiu l c s ra cc nguyn tc qun l. Mc tiu no nguyn tc y,
mc tiu thay i th nguyn tc qun l cng thay i theo cho ph hp.
b) Trng thi (thc trng) ca t chc:
73

Trng thi ca t chc l kh nng kt hp cc yu t u vo v u ra ca

t chc ti mt thi im nht nh. N quy nh r thi gian, khng gian c th ca
t chc thi im, m sau l giai on qun l v cc nguyn tc qun l vn
hnh .
Trng thi ca h thng ch r h thng ang ng u, tc l xc nh r
im mnh, im yu, thun li, kh khn, tim lc v xu th pht trin, thi c v
thch thc pha trc, ch c th v cn phi da, im c th v cn phi trnh,
cng xu hng vn ng ca mi trng. Trn c s nh gi thc trng d bo
xy dng mc tiu qun l ng n. Nh vy, hin thc khch quan ca t chc
chnh l cn c xc ng ra cc nguyn tc qun l cho h thng .
c) Tc ng ca h thng cc quy lut:
Quy lut ch ra xu hng vn ng tt yu ca hin thc, phi l cn c ch
yu ra cc nguyn tc qun l. V ch trn c s tun th cc yu cu ca quy
lut khch quan, cc nguyn tc qun l mi cha ng ni dung khoa hc, mi c
th m bo cho vn hnh qun l t hiu qu.
Ngh thut ca vic ra cc nguyn tc qun l l ch phi bin c i
hi ca cc quy lut khch quan thnh ni dung ca cc quy tc ch o, cc tiu
chun hnh vi, cc quan im c bn qun l t chc.
2.3. Cc nguyn tc qun l
C s hnh thnh nguyn tc qun l l bn cht ca cc quy lut trong cc
lnh vc hot ng x hi; nhng lun im c bn, nhng nguyn l ca hc thuyt
Mc - Lnin; nhng quan im, ng li, chnh sch ca ng CSVN; nhng
kinh nghim thc tin qun l x hi trong nc v th gii. Trong qun l ni
chung, cn ch mt s nguyn tc c bn sau:
2.3.1. Nguyn tc tun th php lut v thng l x hi:
Cc lnh vc chnh tr, php lut, qun l c mi quan h vi nhau. Trong
th ch chnh tr gi vai tr nh hng chi phi ton b cc hot ng x hi; h
thng lut php c xy dng trn nn tng ca cc nh hng chnh tr, nhm
quy nh nhng iu m cc thnh vin trong x hi c php v khng c php
lm, l c s ch ti nhng hnh ng vi phm cc mi quan h c php lut
bo v. Php lut to ra khung php l cho hot ng qun l x hi.
Mt khc cc gi tr chung cng nh cc thng l x hi, cc tp tc truyn
thng vn ha, li sng ca dn c, cc h t tng tn gio,... u c nhng tc
ng nhiu mt trc tip n cc hot ng ca cc t chc. Do vy, trong hot
74

ng qun l i hi cc nh qun l phi lun lun m bo s lnh o v chnh

tr, tun th php lut ca Nh nc v cc thng l x hi.
2.3.2. Nguyn tc tp trung dn ch:
y l nguyn tc c bn ca mi t chc, k c cc t chc kinh t. L
nguyn tc quan trng ca hot ng qun l.
Nguyn tc tp trung dn ch phn nh mi quan h gia ch th v i
tng qun l. Tinh thn ca nguyn tc ny l m bo s tp trung thng nht ca
ch th qun l trn c s pht trin ti a sng kin ca ng o ngi lao ng
trong qu trnh qun l. Tp trung dn ch l hai mt ca mt th thng nht.
Trong lnh vc qun l nh nc, nguyn tc tp trung dn ch i hi phi
thng nht hai mt: mt l phi tng cng s qun l tp trung thng nht ca Nh
nc trung ng trn quy m ton quc v nhng vn c bn, trng yu ca
qun l nh nc; hai l phi pht huy v m rng ti a quyn ch ng ca cc
a phng, cc n v c s, ca qun chng nhn dn trong vic gii quyt cc
vn c th bng cc gii php, phng tin a dng, sng to.
Ch tp trung trong qun l nh nc m bo s thng nht ch v hnh
ng, ngn chn khuyng hng v chnh ph, a phng ch ngha.
Dn ch trong qun l nh nc l hnh thc qun l hiu qu nht, n gii
phng c nng lc to ln ca qun chng, lm tng gp bi hiu qu cc iu
kin, phng tin qun l x hi.
Bn cht ca tp trung thng nht trong qun l nh nc:
- Thng nht cht ch v t chc;
- Thng nht v ch v hnh ng ca cc cp, cc ngnh, cc n v, cc
thnh vin trong h thng (c ch th qun l v i tng qun l).
- Mnh lnh t trn xung phi c thc hin mt cch nghim tc.
- Biu hin ca s ch huy tp trung thng nht trong qun l nh nc l:
Quan h gia ch huy v chp hnh; gia ch o ca cp trn i vi cp di v
s phc tng ca cp di i vi cp trn; b phn phi chp hnh ton th, a
phng phi phc tng trung ng.
Phng thc thc hin s ch huy tp trung thng nht ch yu bng h thng
vn bn quy phm php lut.
Bn cht ca dn ch trong qun l nh nc :

75

Dn ch trong qun l l s huy ng tr lc ca mi ngi tin hnh qun

l. Dn ch trong qun l th hin:
- Dn ch ho trc lc ra quyt nh.
- Phi tp trung ho quyn hn ca cp trn, ca th trng i vi cp di.
- Nghip v ho i ng cn b, cng chc, ngi lao ng.
- Hp l ho v cng khai ha vic u t kinh ph i vi c s v.v...
Tm li: Tp trung dn ch l nguyn tc quan trng ch o ton b cc
quan h qun l. S dng khng ng nguyn tc ny s dn n: hoc l tp trung
quan liu, c on chuyn quyn, mt dn ch, dn ch hnh thc, hoc dn ch
qu trn, v chnh ph.
2.3.3. Nguyn tc kt hp hi ha cc li ch:
Qun l suy cho cng l qun l con ngi nhm pht huy tnh tch cc v
sng to ca ngi lao ng. Mt khc, ng lc ca qun l l li ch, bao gm li
ch c nhn ngi lao ng, li ch t chc v li ch ca x hi. Do nguyn tc
quan trng ca qun l l phi m bo s kt hp hi ha cc li ch, trong li
ch c nhn ca ngi lao ng l ng lc trc tip.
Li ch va li mc tiu, va l nhu cu, va l ng lc khin con ngi
hnh ng. Nu c s nht tr v li ch v nhu cu s c s nht tr v mc tiu v
hnh ng. Nguyn tc ny i hi phi kt hp hi ha cc li ch c lin quan n
t chc trn c s nhng i hi ca quy lut khch quan. Kt hp cc li ch l
tha mn ng thi cc li ch theo ng nhu cu, bo m cho cc li ch khng
mu thun, i lp nhau, cng c tc ng h tr, thc y nhau pht trin. Vic kt
hp cc li ch i hi hot ng qun l phi ch trng thch ng tng loi li ch
trong vic xc nh nhim v, ch tiu, gii quyt cc cng vic c th nh huy ng
vn, phn chia li nhun v.v.
Thc hin nguyn tc ny cn ch mt s vn sau:
- Cc quyt nh qun l phi quan tm trc ht n li ch ngi lao ng.
- Phi t li ch chung ln trn li ch c nhn, bi v li ch c nhn khng
th bn vng v ngy cng c tha mn cao hn nu khng ng thi chm lo
n li ch tp th v li ch x hi.
- Phi coi trng v c nhng bin php thch hp i vi c li ch vt cht v
li ch tinh thn, c ca tp th v c nhn ngi lao ng.
2.3.4. Nguyn tc m bo tnh k hoch v tnh linh hot:
76

Nguyn tc m bo tnh k hoch v tnh linh hot phn n mi quan h

gia l lun v thc tin, gia khoa hc qun l v ngh thut qun l.
Qun l l mt hot ng phc tp i hi phi c k hoch. Qun l theo k
hoch l qun l mt cch khoa hc. Xy dng k hoch l chc nng hng u ca
hot ng qun l, ng thi k hoch l cng c quan trng ca ngi qun l.
Mt khc, thc tin lun vn ng, bin i v vy trong qu trnh xy dng
v t chc thc hin k hoch phi b sung, iu chnh k hoch mt cch linh hot
cho ph hp vi tnh hnh thc t.
Yu cu khi thc hin nguyn tc ny:
- C thi quen, n np lm vic c k hoch i vi mi hot ng ca t
chc.
- Bit xy dng h thng nhiu k hoch khc nhau nh k hoch di hn,
ngn hn, k hoch tng th, k hoch b phn, k hoch tng hot ng v.v.
- K hoch phi m bo tnh khoa hc, tnh thc tin v cng hng ti mc
tiu chung.
- K hoch phi phn nh c nhng vn then cht nht, c bn nht ca
t chc, phn chia thi gian v nhim v hp l cho cc lc lng thc hin. K
hoch phi c tnh kh thi.
- Ngi qun l phi quyt tm t chc, ch o thc hin k hoch, thng
xuyn kim tra vic thc hin k hoch, pht hin x l kp thi nhng vn ny
sinh trong qu trnh thc hin k hoch iu chnh b sung.
2.3.5. Nguyn tc tit kim v hiu qu:
Qun l l qu trnh t chc, s dng cc ngun lc (u vo) t c
kt qu (u ra) theo ng mc tiu ca t chc. V vy, bt c mt nh qun l no
cng quan tm n vn tit kim v hiu qu ca t chc. Tit kim v hiu qu
va l mc tiu va l nguyn tc ca hot ng qun l.
Tit kim l chi ph, tiu dng mt cch hp l trong kh nng v iu kin
cho php. Hay ni cch khc l chi ph n mc ti thiu m vn m bo kt qu
cc hot ng mc ti a. Trong sn sut kinh doanh cng nh tin hnh mt hot
ng no bao gi cng i hi phi tit kim chi ph cc ngun lc nh tin vn,
vt t, sc lao ng, thi gian v.v...
Hiu qu c xc nh l kt qu cui cng ca hot ng so vi chi ph.
Mun tng hiu qu phi bng cch tng kt qu v gim chi ph. Tng kt qu bng
77

cch tng nng sut lao ng, gim chi ph, tit kim cc yu t u vo v tit kim
thi gian.
Tit kim v hiu qu c mi quan h hu c vi nhau: tit kim ch c
ngha khi t c hiu qu cao, hiu qu chnh l tit kim theo ngha rng v y
nht. Tit kim v hiu qu l thc o nh gi kt qu cui cng ca hot
ng qun l v nng lc ca ngi qun l.
Thc hin nguyn tc ny cn s dng cc phng thc qun l tin tin nht
mi tit kim c chi ph v em li hiu qu cao nh:
- Gim chi ph vt t, nguyn liu trong sn sut mt cch hp l h gi
thnh sn phm bng cc bin php nh p dng k thut v quy trnh cng ngh
tin tin, ci tin kt cu sn phm, v.v...
- S dng ng sc lao ng, tn dng mi ngun lc.
- u t c trng im v sm pht huy tc dng, hiu qu ca cc cng
trnh, d n, chng tht thot, lng ph.
- S dng ng ti nguyn thin nhin, bo v mi trng sinh thi.
2.4. Vn dng cc nguyn tc qun l
Vn dng cc nguyn tc trong thc tin qun l l mt hot ng sng to.
Ngi qun l gii l ngi bit vn dng mt cch thch hp cc nguyn tc vo
nhng tnh hung v i tng c th. Nm vng bn cht ca nguyn tc, am hiu
su sc i tng qun l, sng to nhng hnh thc v bin php thch hp l iu
kin c bn m bo vn dng ng n cc nguyn tc.
Trong qu trnh vn dng cc nguyn tc qun l cn ch mt s vn c
bn sau:
- Coi trng vic hon thin h thng nguyn tc qun l.
- Vn dng tng hp cc nguyn tc qun l.
- La chn hnh thc v phng php vn dng nguyn tc ph hp vi i
tng qun l, cp qun l v nhng iu kin kinh t - x hi c th.
- Khi vn dng cc nguyn tc cn cn tm hiu:
+ Bn cht ca cc mi quan h m nguyn tc phn nh;
+ Ni dung v yu cu ca nguyn tc;
+ Nhng biu hin tch cc v tiu cc ca qu trnh thc hin cc nguyn tc
trong thc tin.
78

3. Phng php qun l.

3.1. Khi nim v phng php qun l
Phng php qun l l tng th nhng cch thc tc ng c th c v c
ch ch ca ch th qun l n cc i tng qun l (cp di v cc tim nng
c c ca t chc), khuyn khch, ng vin, thc y h hon thnh tt cng
vic c giao nhm t c mc tiu d kin; ng thi l cch thc tc ng
n khch th qun l (cc t chc khc, cc rng buc ca mi trng..). Phng
php qun l c s dng nh l nhng cng c quan trng ngi qun l thc
hin mc tiu c kt qu.
Trong qun l, gia nguyn tc v phng php c mi quan h hu c vi
nhau. Nguyn tc qun l l nhng t tng chi phi hnh ng, nguyn tc khng
mang li kt qu c th m phi thng qua phng php; cn phng php qun l
th hnh thnh trn c s cc nguyn tc qun l. Trong bt k tnh hung no cng
u phi vn dng ng nguyn tc v s dng phng php qun l ph hp vi
i tng, khng gian, thi gian...; nguyn tc gip ngi qun l bit phi lm g
t c phng n gii quyt; cn phng php gip ngi qun l bit phi tc
ng n ngi tha hnh nh th no, bng cch no ng vin thc y h
thc hin phng n la chn.
Phng php l b phn nng ng nht trong qu trnh qun l. Cc phng
php qun l quan h mt thit vi nhau to thnh mt h thng ng b h tr cho
nhau. S dng cc phng php qun l va l khoa hc, va l ngh thut. Tnh
khoa hc i hi phi nm vng i tng vi nhng c im vn c ca n,
tc ng trn c s nhn thc v vn dng cc quy lut khch quan ph hp vi i
tng. Tnh ngh thut qun l biu hin ch ngi qun l bit la chn phng
php thch hp, bit thay i phng php trong nhng iu kin hon cnh khc
nhau s dng tt nht tim nng ca t chc. Qun l c hiu qu nht khi bit
la chn ng n v kt hp linh hot cc phng php qun l. chnh l ti
ngh qun l ca cc ch th qun l ni ring, cc nh qun l ni chung.
nm vng cc tc ng a dng, phong ph ca cc phng php qun l,
cn phn loi v i su nghin cu tng phng php trc khi p dng mt
phng php no qun l mt i tng nht nh. C nhiu cch phn loi
phng php qun l, mi phng php thc s l mt h thng bao gm nhiu
phng php (cch thc) khc nhau.
5.3.2. Cc phng php qun l c bn
5.3.2.1. Phng php hnh chnh:
79

Phng php hnh chnh l cch thc tc ng trc tip ca c quan qun l
cp trn n c quan qun l cp di v n tng ngi tha hnh bng cc mnh
lnh, quyt nh dt khot, l nhng vn bt buc phi tun theo (ngha l khi
quyt nh ban hnh mi ngi phi trit tun theo). V phng din qun l,
n biu hin thnh mi quan h gia quyn uy v phc tng. Phng php ny c
vai tr rt c bn trong vic iu tit cc quan h qun l, n xut pht t nguyn
tc tp trung dn ch v nguyn tc php ch XHCN.
c im c bn ca phng php hnh chnh l tnh bt buc i vi ngi
chp hnh thng qua tc ng trc tip ca ngi qun l i vi ngi b qun l,
th hin trong cc quyt nh b tr, phn cng, phn nhim, phn cp, phn quyn;
trong ch o iu hnh v gi gn k cng n np, gia cc t chc v thnh vin
ca h thng.
Ni dung ca phng php hnh chnh l tc ng bng lut php. Tc l cc
c quan c thm quyn xy dng v ban hnh cc vn bn quy phm php lut,
ng thi s dng cc vn bn quy phm php lut iu tit cc quan h trong
ton b h thng.
Cc cp qun l thc hin quyn hn, trch nhim v bo m c mi quan
h hu c gia quyn hn v trch nhim trong vic ra quyt nh qun l. Tc l
ngi qun l khi s dng quyn hn ca mnh phi c trch nhim v cc quyn
hn . Khi s dng phng php hnh chnh i hi cc quyt nh qun l phi
ng n, nu quyt nh sai s dn n nhiu hu qu nghim trng.
Cc c quan cp di cng nh ton b cn b, nhn vin phi thc hin
ng ngha v v quyn hn ca mnh trong vic thc hin cc quyt nh qun l
(bt buc phi thc hin, khng c la chn). Ch ngi c thm quyn ra quyt
nh mi c quyn hn thay i quyt nh.
Phng php hnh chnh tc ng vo i tng qun l theo hai hng: tc
ng v mt t chc v tc ng iu chnh hnh ng ca i tng qun l.
+ Tc ng v t chc l xy dng c cu b my qun l v tiu chun ho
mi hot ng ca h thng qun l trn c s nhng quy nh c tnh cht php
ch nh lut, iu l, quy ch chuyn mn..., nhng quy nh ny c tnh cht n
nh.
+ Tc ng iu chnh hnh vi ca i tng qun l l nhm c th ho, b
sung cho cc tc ng v t chc; th hin cc quyt nh khng mang tnh cht
n nh, l mnh lnh ra cho cp di thc hin trong tng hot ng hay
trng hp c th.
Trong cc t chc, nu nh iu l, k hoch, chng trnh, quy ch chuyn
80

mn... l nhng tc ng v t chc, th hng dn thc hin nhim v, iu ng

cc b cng chc... l nhng tc ng iu chnh. Tc ng v t chc cng chnh
xc th tc ng iu chnh cng gim bt.
Phng php hnh chnh l ti cn thit trong qun l, nhng nu lm dng
n th s dn n tnh trng quan liu mnh lnh. Ta cn phn bit phng php
hnh chnh vi kiu qun l hnh chnh quan liu do vic lm dng k lut hnh
chnh, s dng mnh lnh hnh chnh thiu c s khoa hc, theo mun ch quan.
Nu ngi qun l v cc c quan qun l thiu tnh to, say m quyn lc s dn
ti bnh ch quan, duy ch, quan liu, tham nhng, c quyn c li v kt qu
s hn ch sc sng to ca ngi lao ng, xc phm nhn cch ca con ngi,
gy ra nhng tn tht, thm ch ph hy h thng t chc. cng l nhc im
ca phng php hnh chnh. V vy, s dng cc phng php hnh chnh i hi
nh qun l phi nm vng nhng yu cu cht ch sau:
Mt l, quyt nh hnh chnh ch c hiu qu cao khi quyt nh c cn
c khoa hc, c lun chng y v mi mt. Khi a ra quyt nh hnh chnh
phi cn nhc, tnh ton y v mi phng din. Ngi ra quyt nh phi hiu
r tnh hnh thc t, nm vng tnh hung c th. Cho nn khi a ra quyt nh
phi c gng c nhng thng tin cn thit cho vic ra quyt nh, tnh ton y
n li ch v cc kha cnh c lin quan m bo cho quyt nh hnh chnh c
cn c khoa hc.
Hai l, khi s dng cc bin php hnh chnh phi gn cht quyn hn, trch
nhim ca ngi ra quyt nh. Mi cp qun l, mi cn b khng phi ch c
quyn hn ca mnh m cn phi c trch nhim v vic s dng nhng quyn hn
. Nu quyn hn khng tng xng vi trch nhim s dn n khng dm ra
quyt nh v s trch nhim, hoc a ra trch nhim hnh chnh nhng khng chu
trch nhim. C 2 trng hp trn u l mi trng tt cho t tng v hnh ng
quan liu.
Ba l, trong mi trng hp, cn trnh xa hnh thc qun l mnh lnh tuyt
i, xem nh nhn cch ca ngi chp hnh.
3.2.2. Phng php tm l gio dc
Phng php tm l - gio dc l nhng cch thc tc ng ca ngi qun
l ti i tng qun l nhm bin i nhng yu cu ca cc cp qun l thnh
nhu cu ca i tng qun l. Phng php ny ch yu tc ng vo nhn thc,
tm t, tnh cm v hnh ng ngi lao ng, to cho h c kh nng lm vic t
kt qu cao hn, to khng kh h hi, yu thch cng vic, gn b vi tp th, hng
81

say lm vic; gii quyt nhng vng mc v t tng, ng vin gip h vt

qua kh khn trong cng tc v cuc sng sinh hot hng ngy.
Phng php tm l - gio dc c ngha to ln trong qun l v mt trong
nhng i tng ca qun l l con ngi - mt thc th nng ng, tng ha nhiu
mi quan h. Tc ng vo con ngi khng ch c hnh chnh, kinh t, m cn tc
ng tinh thn, tm l, x hi
Cc phng php gio dc da trn c s vn dng cc quy lut tm l. c
trng ca phng php ny l tnh thuyt phc v kch thch tinh thn. Tnh thuyt
phc lm cho ngi lao ng phn bit phi - tri, ng - sai, li - hi, p - xu,
thin - c, t nng cao tnh t gic lm vic v s gn b vi t chc. S kch
thch tinh thn to nn nim tin vo chnh ngha, to nn nguyn vng ci to cuc
sng theo quy lut ca ci p v ngh thut. Hnh ng ca con ngi khng ch
c thc y bng nhng mnh lnh hnh chnh v nhng nhn t kch thch vt
cht thun ty, m trong qu trnh hot ng, m bo nhng li ch vt cht ca
mnh con ngi khng th i lp vi x hi. Ngha l, tnh cng ng ca con
ngi ch c c pht huy khi c nhng kch thch v tinh thn.
Phng php tm l - gio dc thng c kt hp vi cc phng php
khc mt cch uyn chuyn, linh hot, va nh nhng, va su sc n tng ngi
lao ng, c tc dng gio dc rng ri trong t chc. y l mt trong nhng b
quyt thnh cng ca cc t chc, doanh nghip Nht Bn hin nay.
Phng php tm l - gio dc c cc ni dung c bn:
- Tuyn truyn gio dc ng li, ch trng, mc tiu ca t chc qun l
mi ngi hiu,ng h v quyt tm xy dng t chc, c thc lm giu.
- Gio dc nng cao o c ngh nghip, yu ngh, c gng trau di ngh
nghip, thc c trch nhim ca ngi lao ng.
- Xy dng bu khng kh on kt, tin cy v yu mn nhau trong tp th
mi ngi yn tm, gn b vi tp th lao ng ca mnh.
- Xa b tm l v phong cch ca ngi sn xut nh m biu hin l ch
ngha c nhn, thu vn nh mn, tm l ch k gia nh, u c thin cn, hp hi,
t tng cc b, a phng, phng hi, bnh qun ch ngha, ghen ght, k;
- Xa b tn d t tng phong kin, thi o c gi, ni mt ng lm mt
no, thch lnh o, thch c quyn, c li, thch hng th, km hm lp tr
- Xa b tn d t tng t sn vi cc biu hin xu nh ch ngha thc
dng, v o c, ch ngha t do v chnh ph, c ln nut c b
82

- Ci thin i sng vt cht, tinh thn hng ngy cho ngi lao ng, lm
cho h yn tm phn khi lao ng.
- Mi ngi u pht huy c s trng v c vai tr trong tp th lao ng;
biu dng khen thng ng mc v kp thi, bi dng v pht huy mi tim
nng ca tp th lao ng.
- Gii to mt cch hp tnh hp l cc xung t, xy dng tt cc mi quan
h cng tc v sinh hot trong v ngoi t chc.
Nhm phng php tm l - x hi bao gm: phng php gio dc, thuyt
phc, ng vin, to d lun x hi, giao cng vic v yu cu cao v.v...
3.2.3. Phng php kinh t:
Phng php kinh t l phng php tc ng gin tip vo i tng b qun
l, thng qua cch thc vn dng cc li ch v cc n by kinh t kch thch c
nhn, tp th tch cc tham gia cc cng vic chung v thc hin tt cc nhim v
c giao. y l mt phng php c tc ng mnh m v hiu qu cao da trn
s kt hp gia vic thc hin ngha v, trch nhim vi li ch ca ngi lao ng.
c im c bn ca phng php kinh t l n tc ng ln i tng qun
l khng bng cng bc hnh chnh m bng li ch, tc l ch ra mc tiu phi
t, a ra nhng iu kin khuyn khch v kinh t, nhng phng tin vt cht c
th h t t chc vic thc hin nhim v. Chnh cc c nhn, tp th (vi t
cch l i tng qun l) v li ch thit thn, phi t xc nh v chn phng n
gii quyt vn . Cc phng php kinh t chp nhn c th c nhng gii php
kinh t khc nhau cho cng mt vn . ng thi khi s dng phng php kinh
t, ch th qun l phi bit to ra nhng tnh hung, nhng iu kin li ch c
nhn, li ch tp th ph hp vi li ch chung ca t chc.
Cc phng php kinh t m rng quyn ch ng cho cc c nhn v cp
di, ng thi tng trch nhim kinh t ca h. iu gip cho ch th qun l
gim c vic iu hnh, kim tra, n c chi li, vn vt mang tnh cht s v
hnh chnh, nng cao thc t gic cho ngi lao ng. Vic s dng phng php
kinh t lun c cc ch th qun l nh hng nhm thc hin cc nhim v k
hoch, cc mc tiu khng b g p, p t m phi c cn c khoa hc.
Trong qun l ngi ta p dng cc phng php kinh t tnh vn u t,
gi thnh sn phm, p dng cc ch tiu, nh mc lao ng, p dng cc bin php
khuyn khch vt cht qua ch tin lng, tin thng, ph cp v.v... Ngi lnh
o thng tc ng vo i tng qun l bng phng php kinh t theo nhng
hng sau:
83

- nh hng pht trin chung cho t chc bng cc mc tiu, ch tiu, nh

mc, nhim v ph hp vi iu kin thc t ca t chc, bng nhng ch tiu c
th cho tng thi gian, tng phn h, tng c nhn ca t chc.
- S dng cc nh mc kinh t - k thut, cc bin php n by kch thch
kinh t li cun, thu ht, li cun khuyn khch c nhn phn u hon thnh tt
nhim v c giao.
- Bng ch thng, pht vt cht, trch nhim kinh t cht ch iu
chnh hot ng ca cc b phn, cc c nhn, xc lp trt t k cng, xc lp ch
trch nhim cho mi b phn, mi phn h n tng ngi lao ng trong t
chc.
Cc phng php kinh t tc ng vo i tng qun l thng qua cc li
ch kinh t, cho i tng b qun l t la chn phng n hot ng c hiu
qu nht trong phm vi hot ng (mi trng lm vic) ca h m khng cn
thng xuyn tc ng v mt kinh t.
Mi hot ng ca con ngi u tun theo cc quy lut kinh t khch quan.
S chi phi ca cc quy lut i vi hot ng ca con ngi u thng qua li ch
kinh t. Cc phng php kinh t tc ng thng qua li ch kinh t, ngha l thng
qua s vn dng cc phm tr kinh t, cc n by kch thch kinh t, cc nh mc
kinh t k thut, thc cht l s vn dng cc quy lut kinh t.
Tc ng thng qua li ch kinh t chnh ra to ra ng lc thc y con
ngi tch cc lao ng. ng lc s cng ln nu nhn thc y v kt hp
ng n cc li ch tn ti khch quan trong t chc. Mt mnh ca phng php
kinh t chnh l ch n tc ng vo li ch kinh t ca i tng qun l (c nhn
hoc tp th), xut pht t m h la chn cc phng n hot ng, m bo
cho li ch chung cng c thc hin.
V vy, thc cht ca cc phng php kinh t l t mi ngi lao ng, mi
tp th lao ng vo nhng iu kin kinh t h c kh nng kt hp ng n
li ch ca mnh vi li ch ca t chc. iu cho php ngi lao ng la chn
con ng hiu qu nht thc hin nhim v ca mnh.
Ngy nay, phng php kinh t ang c p dng rng ri trong nhiu lnh
vc qun l. p dng tt phng php ny, cn phi ch n mt s vn
quan trng sau y:
Mt l, vic p dng cc phng php kinh t lun lun gn vic s dng
ng cc n by kinh t nh gi c, li nhun, li sut, tn dng, tin lng, tin
thng Ni cch khc, vic s dng cc phng php kinh t gn vi vic s
84

dng cc phm tr kinh t, nht l cc quan h hng ha - tin t, quan h th

trng.
Hai l, p dng phng php kinh t, phi thc hin s phn cp ng n
gia cc cp qun l. Bi v khi qu trnh phn cng lao ng c m rng v
ngy cng tr nn su sc th mi quan h trong i sng kinh t cng tr nn phc
tp hn, vic qun l s phc tp v kt qu s t c cao nht ni m vic p
dng cc phng php kinh t c m rng. Khi s dng rng ri cc phng
php kinh t, cc c quan cp di khng ch l ngi thc hin m h cn c trch
nhim vi cng vic ca mnh. C nhng vn trc y do c quan cp trn gii
quyt, by gi do chnh cp di t gii quyt. Nh vy, vic m rng quyn hn
cho cp di khng ch l hnh thc m cn tr thnh hin thc c hiu qu.
Ba l, s dng phng php kinh t i hi cn b qun l kinh t phi c
trnh v nng lc v nhiu mt. Bi v, s dng cc phng php kinh t i hi
cn b qun l phi hiu bit v thng tho nhiu loi kin thc v kinh nghim
qun l, ng thi phi c bn lnh v tnh t ch cao.
3.3. S la chn v kt hp cc phng php qun l
- Khng c phng php qun l vn nng, phng php no cng c u
im v hn ch, v vy phi bit la chn v kt hp cc phng php thch hp
tu theo cng vic, con ngi, hon cnh, iu kin, thi gian ... trnh rp khun
my mc.
- Mun la chn phng php hu hiu ngi qun l phi nm vng i
tng, c trnh chuyn mn cao v kinh nghim qun l phong ph.
- C th p dng cc phng php qun l bng cch: la chn phng php
thch hp khi phn tch y mc tiu cn t v cc iu kin c th k c
thc trng ca i tng. p dng th phng php trong din hp sau khi rt kinh
nghim v nh gi kt qu ri mi quyt nh p dng phng php ra din
rng.
Mt s phng php qun l thng c p dng: ban hnh vn bn quy
ch lm vic trong h thng; k kt hp ng lao ng; s dng ngi ny
khng ch, kim sot ngi kia; xy dng cc in hnh v cc danh hiu tn vinh
xt tng cho nhng c nhn, tp th c nhiu ng gp cho t chc; to mi
trng lm vic hiu qu, n nh; thc hin cc hnh thc truyn thng trong h
thng; m rng cc mi quan h i ngoi; s dng cc hnh thc sinh hot, ngh
ngi, giao tip rng ri.

85

CHNG 6. LAO NG QUN L.

1. Khi nim, c im v phn loi lao ng qun l.
1.1. Khi nim lao ng qun l.
Ngy nay, qun l ang tr thnh mt dng lao ng trc tip tham gia vo
qu trnh to ra ca ci vt cht cho x hi. Vi ngha , lao ng qun l c vai
tr cc k quan trng trong qu trnh pht trin kinh t - x hi ni chung ca mi
quc gia. S pht trin mnh m ca khoa hc cng ngh lm cho phn cng lao
ng x hi din ra ht sc su rng v cng vi n l qu trnh hp tc lao ng
ngy cng cht ch, xu hng hp tc, lin kt, hi nhp kinh t quc t gia cc
nc, cc khu vc trn ton th gii phn nh tnh hnh trn.
V vy, trong qun l ngi ta ang tm mi cch khai thc mi ngun lc.
Lao ng qun l chnh l mt trong nhng ngun lc to ln . Nh vy, hot
ng lao ng qun l khng cn l mt chc quyn m l mt chc nghip, l mt
dng hot ng c vai tr quan trng gp phn to ra ca ci vt cht cho x hi.
Lao ng qun l tr thnh mt ngnh lao ng c lp; bao gm cc yu t; con
ngi s dng cng c tc ng vo i tng nhm to ra (gin tip) sn phm
hoc l ci bin i tng theo nhu cu ca con ngi trong mt mi trng nht
nh.
Lao ng qun l l dng lao ng c th nh mi lao ng c th khc, thc
hin cc chc nng qun l; l lao ng ca con ngi trong lnh vc qun l
hay lao ng ca nhng ngi lm chc nng qun l.
Hot ng qun l bao gi cng gn vi mt t chc nhm thc hin mc
tiu chung ca t chc. Qun l l iu ha, phi hp cc hot ng c nhn, b
phn trong mt h thng c c cu t chc cht ch theo mc tiu chung. V th, lao
ng qun l l yu t bn trong lin quan n ton b hot ng ca t chc m
khng gn trc tip vi mt c nhn, b phn c th no. iu c th hin trn
hai kha cnh:
Th nht, lao ng qun l thc hin chc nng sc lao ng tp th. Chc
nng qun l l loi hot ng thc hin s hp tc lao ng do qu trnh phn cng
chuyn mn ha lao ng ca t chc i hi. Nh vy, chc nng qun l l chc
nng chung ca qu trnh lao ng tp th theo mc tiu, hay chc nng sc lao
ng tp th.

86

L chc nng chung nn sn phm ca qu trnh hot ng lao ng qun l

l tim nng ca con ngi c khai thc mt cch ti u trong qu trnh lao ng
tp th. y l c trng ni bt ca dng lao ng qun l.
Th hai, lao ng qun l l loi lao ng iu khin mang tnh quyn lc,
l dng lao ng ch huy c th bc. c trng ny bt ngun t tnh mc tiu, tnh
h thng v tnh hiu qu ca mi qu trnh lao ng tp th.
1.2. c im ca lao ng qun l:
1.2.1. Lao ng qun l l loi lao ng tr c sng to:
L loi lao ng iu khin, cho nn lao ng qun l bao gm nhng chui
tc ng iu ha phi hp cc hot ng lao ng c nhn, b phn ca c h
thng t chc bo m s n khp, nhp nhng cng thc hin mc tiu chung. Vic
thu thp, x l thng tin ra quyt nh nhm tp hp, huy ng c cc ngun
lc thc hin mc tiu l sc lao ng vn dng ch yu bng tr tu. V vy, y
l loi lao ng mang tnh khoa hc i hi phi nm vng nhng vn mang tnh
quy lut ch khng phi n thun l ch ngha kinh nghim. Lao ng qun l l
dng lao ng ca nh khoa hc.
i tng v mi trng ca lao ng qun l a dng, phc tp, lun xut
hin nhng tnh hung mi khng c trong khun mu sn, i hi phi x l ph
hp. V th trong qun l, lao ng khng th theo nhng khun mu bt di bt
dch. Mt khc, qu trnh lao ng qun l lun b gii hn trong nhng nguyn tc,
th ch qun l v m, cho nn kt qu v hiu qu ca lao ng qun l chnh l s
vn dng sng to cc th ch, cc nguyn tc qun l v m. Lao ng qun l thc
s l qu trnh lao ng ngh thut, va mang tnh khm ph, nng ng linh hot,
va mang tnh nguyn tc cao. c im lao ng tr c sng to ca lao ng qun
l biu hin qu trnh "cng ngh" ra quyt nh v t chc thc hin quyt nh,
m thng tin l nguyn liu, l i tng ca qu trnh ny.
1.2.2. Lao ng qun l l loi lao ng phc hp:
Tnh phc hp ca lao ng qun l do tnh phc hp ca i tng qun l
quy nh, l mt h thng bao gm nhiu c nhn, b phn hp thnh, nhiu quy
m, nhiu cp , li lun bin ng.
Lao ng qun l l loi lao ng c nhiu trnh , cp , thuc nhiu lnh
vc, s dng nhiu cng c, phng tin lao ng khc nhau. Cc chc nng qun
l c xu hng chuyn mn ha ngy cng su, v th lao ng qun l cng c xu
hng phn chia thnh nhiu loi khc nhau. Mt khc, hai loi quan h qun l
ngang v dc quy nh s cu to h thng qun l theo cp v s cu to h
87

thng theo chc nng nn lao ng qun l cng c phn chia thnh hai loi nh
vy.
1.2.3. Lao ng qun l l loi lao ng tng hp.
Do i tng tc ng ca mnh quy nh m lao ng qun l phi l loi
lao ng bao hm mt tri thc ton din v mi lnh vc ca i sng kinh t - x
hi cng nh t nhin. Qu trnh lao ng qun l ch c hiu qu khi lao ng
qun l c tri thc tng hp, tc ng trng i tng.
Thc tin yu cu lao ng qun l khng ch c tri thc khoa hc chuyn
ngnh m cn phi c tri thc tng hp v nhiu lnh vc khc ca i sng x hi
con ngi; ng thi c thc tin su sc, c kh nng tng kt v vn dng kinh
nghim thc tin.
1.2.4. Lao ng qun l l loi lao ng c i tng c bit l con ngi v tp
th nhng con ngi.
Trong mi h thng t chc kinh t x hi suy cho cng t ch th qun l
n i tng qun l u l con ngi, v vy qu trnh qun l l qu trnh qun l
con ngi v tp th nhng con ngi. Trong mi qu trnh qun l, con ngi l
ch th tc ng ng thi cng l i tng tip nhn cc tc ng ca qun l,
va l mc tiu va l ng lc ca qun l.
Con ngi l nhng ch th c lp, c thc, c nng lc t ch, vi h
thng nhu cu ring trong iu kin chung ca cng ng. Mc ch cui cng ca
qun l l pht huy nhn t con ngi, phc v mc tiu chung ca h thng t
chc, cng nh mc tiu ca qu trnh lao ng qun l l nhm khai thc c mi
tim nng v nng lc sng to trong tnh c lp, t ch, c thc mi con
ngi. V vy, t c mc tiu, ngoi nhng rng buc t chc theo h thng,
qu trnh lao ng qun l l qu trnh ng vin, khuyn khch con ngi lm vic
sng to. Ni cch khc, lao ng qun l l loi lao ng bit gy nh hng, thu
ht s ch n con ngi, ca con ngi.
c im ny ca lao ng qun l yu cu qu trnh lao ng qun l phi l
qu trnh bit lm vic vi con ngi; bit tn trng, bit quan tm n nguyn
vng cng nh cc li ch thit thc, chnh ng ca con ngi; bit kch thch mi
n lc sng to ca h hng vo mc tiu chung. C th ni rng, cc tc ng ca
lao ng qun l n ngi lao ng khng th ty tin, th bo m phi trn c s
cc nguyn tc v phng php khoa hc tng hp.
1.2.5. Lao ng qun l l loi lao ng mang tnh gin tip trong qu trnh sn
xut vt cht v c tnh cht cng ng.
88

Lao ng qun l thc hin chc nng sc lao ng tp th, do yu cu ca

s phn cng v hip tc lao ng. Lao ng qun l ch xut hin u v khi no
c qu trnh lao ng hip tc ca nhiu ngi nhm thc hin mc tiu chung. Kt
qu ca qu trnh lao ng qun l c th hin kt qu cui cng ca c h
thng t chc. Hiu qu hot ng ca lao ng qun l c th hin hiu qu
chung ca c cng ng. Nh vy, kt qu, hiu qu t c ca c cng ng c
s ng gp ca qu trnh lao ng qun l. l tnh gin tip ca lao ng qun
l. Khng th c kt qu, hiu qu lao ng cng ng thun ty m khng bao hm
trong kt qu, hiu qu ca lao ng qun l.
c im ny ca lao ng qun l c th hin r hn trong qu trnh sn
xut vt cht. D nm trong qu trnh sn xut nhng lao ng qun l khng th
trc tip to ra ca ci m n gin tip thng qua cc lao ng trc tip c th.
sn xut sn phm, cc lao ng sn xut trc tip chuyn mn ha su phi c t
chc hip tc cht ch vi nhau trong sn xut. Vai tr t chc hip tc ny do qu
lao ng qun l l mt trong nhng u vo ca qu trnh sn xut.
1.3. Phn loi lao ng qun l.
Lao ng qun l thng c phn loi theo mt s cn c ch yu sau:
- Cn c vo chc nng nhim v lao ng, lao ng qun l c 3 dng:
+ Lao ng thc hin chc nng lnh o;
+ Lao ng m nhn cc chc nng chuyn gia;
+ Lao ng m nhn cc chc nng nhn vin nghip v, k thut.
- Cn c vo phm vi bao qu ca cc chc nng, lao ng qun l c:
+ Lao ng qun l tng hp;
+ Lao ng qun l chc nng;
+ Lao ng tc nghip c th.
- Cn c vo ni dung cc chc nng chuyn mn, lao ng qun l c:
+ Lao ng m nhim cng tc k hoch;
+ Lao ng m nhim cng tc qun l ti chnh;
+ Lao ng m nhim cng tc qun l nhn s;
+ Lao ng m nhim cng tc qun l kinh doanh;
+ Lao ng m nhim cng tc xy dng c bn;
+ Lao ng m nhim cng tc qun l khoa hc, cng ngh.
89

2. T chc khoa hc lao ng qun l.

2.1. Yu cu.
T chc lao ng qun l mt cch khoa hc l qu trnh b tr, sp xp, iu
phi lao ng qun l da trn c s cc thnh tu khoa hc v kinh nghim nhm
m bo cho cc qu trnh lao ng ny t hiu qu cao. thc hin tt hot
ng ny, t chc khoa hc lao ng qun l phi tun th cc yu cu sau:
2.1.1. Xut pht t mc tiu ca t chc v ph hp vi i tng qun l:
Mc tiu l ting ni chung ca t chc. Mi hot ng c nhn, b phn l
mt phn quy nh ca ting ni chung . Phi hp ton b cc hot ng c nhn,
b phn phi thng nht, n khp vi nhau theo s k tip, hay ng thi din ra
trong cng mt khng gian v thi gian do yu cu ca ca mc tiu chung i hi.
V vy, yu cu u tin ca t chc khoa hc lao ng qun l l phi m bo tnh
khch quan, tnh hng ch trong vic t chc la chn cc phng n b tr, s
dng lao ng qun l.
Mc tiu ca mi t chc khc nhau phi c c cu lao ng qun l v c
cu t chc b my qun l khc nhau. V th, khi thit k b my qun l v b tr
lao ng phi da vo cc phng n c th theo mc tiu. C cu mu ch c
ngha hng dn. Tng t nh vy, mi i tng qun l yu cu mt c ch c
th, mun qun l c hiu qu phi t chc mt c cu lao ng qun l vi b my
ca n p ng yu cu m i tng qun l t ra.
2.1.2. Phi da vo c im tm sinh l, truyn thng ca c nhn ngi qun l
cng nh iu kin c s vt cht k thut hin c.
Lao ng qun l l hot ng ca con ngi vi tt c sc thi tnh cm, tinh
thn cng nh iu kin sinh l v vt cht ca n. V vy, khi t chc lao ng
qun l, phi tnh n cc gii hn (ngng) ca con ngi v nhng vn trn,
t trong iu kin v hon cnh c th. Nng sut lao ng cng nh cht lng
ca n ph thuc rt ln vo yu cu ny.
2.1.3. Phi ch n xu hng quc t ha:
Quc t ha ang l xu hng pht trin ngy cng mnh m v su rng
trong mi lnh vc ca i sng x hi loi ngi. Nh vy, mi hot ng u
ang c xu hng tin ti tiu chun ha quc t, "ng cp" quc t, tp qun quc
t trn tng lnh vc c th. Lao ng v qu trnh lao ng qun l cng khng
nm ngoi xu th pht trin . T chc khoa hc lao ng qun l phi m bo
xy dng c c cu i ng lao ng qun l thch hp v lm ch hot ng
trong mi trng quc t ha hin nay.
90

2.2. Ni dung t chc khoa hc lao ng.

2.2.1. Phn chia cng vic, b tr lao ng:
- Phn chia cng vic l s phn cng lao ng qun l thnh cc b phn
chuyn mn ha su theo cc chc nng qun l nhm nng cao nng lc, trnh
lm ch cng vic, nng cao nng sut, cht lng cng vic qun l. Qu trnh
phn chia cng vic phi tun th cc nguyn tc sau:
+ Phn chia cng vic khng b st, trng lp chc nng nhim v qun l.
+ Phn chi cng vic phi xc nh r quyn hn v trch nhim cho tng loi
cng vic. Quyn hn to kh nng ngi lao ng hon thnh cng vic ca
mnh, l quyn hn trong gii hn quy nh m thiu n ngi lao ng qun l
khng th thc thi cng vic. Tuy nhin, quyn hn phi gn lin vi trch nhim.
Quyn hn l ngi lao ng qun l thc hin trch nhim i vi cng vic
ca mnh, l nhng yu cu bt buc phi thc hin khi ngi lao ng tin hnh
cng vic. Quyn hn v trch nhim l hai mt lin h cht ch vi nhau v tr
ca mi cng vic. Trong qun l, quyn hn c phn cp t trn xung, cn
trch nhim c tch ly t di ln.
+ Phn chia cng vic, b tr lao ng qun l phi trn c s thc hin mc
tiu khng phi vi bt k gi no m phi m bo tnh kinh t v hiu qu, ngha
l vi chi ph t nht m kt qu cao nht.
- Ni dung phn chia cng vic c th c tng hp theo ba nhm phng
php sau:
+ Thc hin phn chia cng vic theo phng php phn cp qun l. Vi
cch thc ny, s phn chia cng vic gn vi cng v qun l theo th bc trong
h thng t chc t trn xung. Cp trn ph trch cp di, cp di phc tng cp
trn.
+ Thc hin phn chia cng vic theo phng php y quyn qun l. Vi
cch thc ny, ni dung lao ng ca ngi lnh o cp trn c giao cho ngi
lao ng qun l no , vi mt phn quyt nh, trch nhim v thi gian nht
nh.
+ Thc hin phn chia cng vic theo phng php t vn, tham mu. Vi
cch thc ny, cng vic phc v cho vic ra quyt nh qun l (x l thng tin,
ra phng n) s phn chia cho mt hoc mt s b phn chuyn trch khng
trc tip lm chc nng qun l m nhn.

91

Trong thc tin, thng thng ngi ta kt hp p dng c ba phng php

trn cho tng khu, tng cp qun l, bi v mi cch u c u im v nhc
im nht nh.
2.2.2. iu ha phi hp cc hot ng qun l:
iu ha phi hp cc hot ng qun l l s hp tc cht ch cc hot ng
c nhn, b phn trong t chc. l s lin kt cc cng vic, chc nng qun l
ca tng nhm, nhng nhn vin lao ng mt cch ng b, n khp m bo
thc hin c hiu qu mc tiu chung. Ni cch khc, iu ha phi hp cc hot
ng qun l l xc nh r chc nng, nhim v v quyn hn cho tng c nhn, b
phn tng khu, tng cp qun l trong b my; cng vi cc quy nh v quan h
ca chng vi nhau mt cch cht ch.
Mc ch ca iu ha phi hp cc hot ng qun l l nhm thc hin y
cc chc nng qun l, m bo cho qu trnh ra quyt nh v thc hin quyt
nh qun l mt cch chnh xc, c hiu qu. Mt khc, iu phi hot ng qun
l chnh l nhm xc nh cc xu hng i chch mc tiu ca cc b phn, cc
phn h v cc c nhn trong h thng qun l.
Cc phng thc phi hp lao ng qun l c bn:
- Phi hp thng qua vai tr qun l tng hp lnh o chung ca cp trng
cc u mi qun l.
u im: m bo hiu lc thc thi cao.
Nhc im: Thi gian thc thi chm, ng truyn dn thng tin qua nhiu
cp trung gian d b sai lc t ng c ring ca cc khu qun l.
- Phi hp theo phng thc hip thng tha thun. L cc dng hi ngh,
ly kin ng gp v hip thng, ha gii cc bn c s thng nht cao trong
phn chia cng vic, khng b chng cho, trng lp. y l phng thc mang tnh
dn ch cao, c nhiu ngi ng h.
u im: t c kt qu tm thi trong gii quyt hi ha cc li ch ca
cc khu qun l, to ra ng lc chung cho thc hin mc tiu.
Nhc im: Tn km thi gian dn xp v nhiu khi kt qu khng bn
vng.
- Phi hp cng vic theo phng thc qun l chng trnh mc tiu. Theo
phng thc ny, s phi hp cng vic cn c vo chng trnh mc tiu xy
dng.
u im: n gin, thun tin, d p dng.
92

Nhc im: Ch c th gii hn cho cc mc tiu c lp, c th xc nh r

phng n thc hin, nu chng trnh c nhiu mc tiu khc nhau trong cng mt
thi gian th kh t chc phi hp cng vic.
2.2.3. Xy dng phng php lm vic khoa hc cho ngi lao ng qun l:
l qu trnh xy dng k hoch thi gian lao ng hp l v nghim chnh
thc hin n, m bo cho qu trnh lao ng ca ngi cn b qun l c hiu qu
nht. Bi v sp xp thi gian lm vic mt cch hp l theo k hoch th mi tnh
nh hay khng c nh, trng tm hay khng trng tm. T ngi cn b qun
l mi dnh c thi gian thch ng cho nhng cng vic trng tm v kim tra
cng vic ca ngi khc.
2.2.4. B tr ni lm vic mt cch khoa hc:
Ni lm vic c nh hng rt ln n nng sut v cht lng lao ng ca
ngi qun l, bi v n thng xuyn tc ng n cc gic quan, n cc thao tc
k thut ca h. V vy, ni lm vic phi c bi tr, t chc ph hp vi tnh
cht cng vic v tnh cch tng ngi qun l, phi m bo mt s yu cu sau:
- Trang b phng tin lao ng nh bn gh, t, ti liu, in thoiph
hp vi qu trnh lao ng v c nhn ngi lao ng qun l, gip mang li s
thun tin cho thc hin cc thao tc.
- B tr phng lm vic ph hp vi cng vic, giao tip khng nh hng
n ngi khc, nh sng, c nhit thch hp, mu sc hi ha gy hng th
cho lm vic.
- p dng k thut hin i gim nh sc lao ng v nng cao nng sut
lao ng.
2.2.5. To mi trng thun li cho ngi lao ng qun l:
Mi trng lao ng qun l bao gm trng vt cht v mi trng tinh
thn.
Mi trng vt cht l cc iu kin lm vic c hiu qu nh cc cng c
lm vic, cnh quan, v sinh lao ng, ch i ng c bit trong ch
lng v kh nng thng tin l mt ng lc ln ca qu trnh lao ng qun l.
Mi trng tinh thn lm vic bao gm cc yu t chnh thc v khng chnh
thc, trong cn ch cc yu t khng chnh thc nh uy tn ca ngi lnh o,
mc m bo dn ch trong c quan, cc chun mc o c c thit lp
Mi trng tinh thn tc ng rt ln n tm l ngi lao ng qun l, n c vai
tr kch thch hay cn tr cc hot ng qun l.
93

2.2.6. o to lao ng qun l:

Qun l l mt ngh, i hi phi c o to chu o. Lao ng qun l
thuc nhiu lnh vc chuyn mn khc nhau, mi lnh vc l mt ngnh chuyn
mn ha su cn phi c tri thc c o to. Hai hnh thc o to c in l o
to qua thc tin v qua trng lp, vi nhng u nhc im khc nhau, cn phi
c kt hp, l:
o to qua trng lp s ch ng c ni dung, thi gian v s lng lao
ng theo yu cu. Hnh thc ny c hn ch l ngi hc sau khi ra trng cha
th m ng c cng vic c hiu qu ngay, thng thiu kinh nghim v k
nng thc hnh, cn phi c thi gian th vic la chn nhng ngi thch hp.
Ngc li o to thng qua hnh thc hot ng thc tin c km cp, thng thiu
kin thc l lun v mt nhiu thi gian nhng li o luyn c nhiu ngi
qun l dy dn kinh nghim v vng vng trong cng vic.
Trn thc t, hai hnh thc o to trn thng song song tn ti v b sung
cho nhau. Lao ng c o to qua trng lp s c tip tc o to, rn luyn
trong thc tin; ngc li, lao ng c rn luyn trong thc tin s c bi
dng thm l lun hon thin.
Ngy nay, ngi ta thng dng cc hnh thc o to linh hot hn, ph hp
vi yu cu ca s pht trin lao ng qun l ngy cng cao, l o to li v
thng xuyn b tc kin thc. Hnh thc ny thc ny thch hp vi i ng cn
b lao ng qun l ng chc, va tin li, va gim c chi ph o to. Hnh
thc ny c cc nc trn th gii rt a chung. Tuy nhin, n i hi t chc
phi linh hot, mm do, chng trnh a dng vi h thng gio vin chuyn su,
giu kinh nghim.
T chc khoa hc lao ng qun l l mt vn va mang tnh khoa hc,
va l mt ngh thut dng ngi. T chc tt lao ng qun l l mt trong nhng
yu t lm nn thnh cng cho mt t chc ni chung, cho hot ng qun l ni
ring.

94

CHNG 7. CN B LNH O, QUN L

1. Khi nim, vai tr v phn loi cn b qun l
1.1. Khi nim:
Ngi qun l lm vic trong mt t chc, nhng khng phi bt c thnh
vin no trong t chc cng l nh qun l. Ni chung trong t chc c hai loi
ngi: nhng nh qun l v nhng ngi tha hnh (thc hin). Ngi tha hnh
l nhng ngi trc tip lm mt cng vic hay mt nhim v v khng c trch
nhim trng coi cng vic ca ngi khc. V d: nhn vin vn th, nhn vin k
ton, th th Tri li, nh qun l l nhng ngi c quyn v c trch nhim
iu khin cng vic ca ngi khc, h c b tr vo nhng v tr c tm quan
trng khc nhau trong t chc, v d: gim c, trng phng, trng khoa;
Qun l ng thi cn l mt ngh (ngh gim c, ngh qun tr - The
profession of management). Ai cng c th i hc ngh tham gia hot ng qun
l hay cc hot ng kinh doanh (ngnh qun tr hay qun l). Tuy nhin, thnh
cng hay khng ph thuc vo nhiu yu t nh kin thc - kinh nghim - ch hc
hi - tinh thn sng to. Mun tr thnh mt ngi qun l gii, ngi qun l
trc ht phi c o to v ngh nghip mt cch chu o suy ngh c h
thng trc nhng tnh hung pht sinh trong t chc, trong qun l; c kh nng
phn tch, nh gi v nhn din vn , c nhy cm v thch nghi mi hon cnh,
nhn thc mt cch chun xc v y cc quy lut khch quan xut hin trong
qu trnh qun l. ng thi c phng php, ngh thut thch hp nhm tun th
ng i hi ca cc quy lut . Vy, ngi qun l l g?
C nhiu cch nh ngha khc nhau v ngi qun l:
- Ngi qun l l ngi lm vic trong mt t chc, l nhn vt c trch
nhim phn b cc ngun lc, ch dn s vn hnh ca mt b phn hay ton b t
chc t chc hot ng c hiu qu v t n mc ch.
- Ngi qun l l ngi c quyn v c chc m nhng ngi ph thuc
phi phc tng, l ngi ng u c quan qun l, chu trch nhim v ton b
hot ng ca ton n v.
- Ngi qun l l nhng ngi thc hin cc chc nng qun l nhm m
bo cho t chc t c nhng mc ch ca t chc vi kt qu v hiu qu cao.
Mt ngi qun l c xc nh bi ba yu t c bn:
+ C v th trong t chc vi nhng quyn hn nht nh;
95

+ C chc nng th hin nhng cng vic cn thc hin trong ton b hot
ng ca t chc;
+ C nghip v thc hin nhng i hi nht nh ca cng vic.
1.2. Vai tr ngi qun l:
Ngi qun l (cn b qun l) l mt trong nhng nhn t quyt nh mi
thnh cng trong hot ng ca mt t chc v ca chin lc pht trin ca t
chc . Cn b qun l c 2 nhim v quan trng sau:
- Phi xy dng tp th nhng ngi di quyn thnh mt h thng on
kt, nng ng vi cht lng cao, thch nghi tt vi mi trng.
- iu khin tp th di quyn hon thnh cc mc ch v mc tiu t ra
mt cch vng chc, n nh v lu di.
Thng thng qun l thnh cng, ngi qun l phi ch ra mt cch r
rng bng vn bn cho cc cp di ca mnh (cn b chuyn mn v nhn vin
phc v) v vai tr, v tr, nhim v ca mi b phn v mi c nhn cng cc tiu
chun, nh mc c th c bin php kim tra, theo di, thng pht phn minh
v kp thi.
Vai tr l ton b nhng cch ng x c thit lp sao cho ph hp vi
chc v, hoc b phn, c quan ring bit. Ni cch khc, vai tr qun l l tp hp
c t chc cc hnh vi ca ngi qun l.
C nhiu cch nhn nhn khc nhau v vai tr ca ngi qun l, nhng
nhiu tc gi u thng nht quan im cho rng ngi qun l l nhn t c bn
quyt nh s thnh cng hay tht bi ca t chc, trong hot ng hng ngy cc
nh qun l thng xuyn thc hin ba vai tr sau:
a) Vai tr lin nhn cch: cn gi vai tr lin kt con ngi ca ngi qun
l, bao hm nhng cng vic lin quan trc tip vi con ngi v cc t chc khc,
th hin:
- Vai tr i din cho t chc trong cc mi quan h vi cc t chc khc, cc
i tc (quan h bn ngoi).
- Vai tr th lnh - lnh o: l vai tr ca ngi qun l khi h thc hin cc
chc nng qun l ch o, hng dn v phi hp hot ng ca nhng ngi
di quyn nhm t c mc tiu ca t chc.
- Vai tr lin h: lin kt cc mi quan h gia nhng ngi bn trong v bn
ngoi t chc.
96

b) Vai tr thng tin: l s trao i thng tin vi nhng ngi khc. Ngi
qun l phi hnh thnh mt mng li cc mi quan h v h tr thnh "t bo thn
kinh trung ng" ca t chc. Vai tr thng tin th hin trong qu trnh thu thp, x
l v truyn t thng tin, c th:
- Ngi qun l phi tm kim, thu thp v x l thng tin;
- Ngi qun l phi chia s thng tin vi cp di v cc thnh vin khc
ca t chc. Yu cu ca vai tr ny l ngi qun l bit c nhng thng tin no
cn chia s, chia s nh th no, vo lc no v cho nhng ai cn thit.
- Ngi qun l c trch nhim gi thng tin v thc trng tnh hnh ca t
chc cho nhiu ngi, nht l nhng ngi ngoi t chc.
c) Vai tr quyt nh: Cc quyt nh qun l l kt qu c bn v quan trng
nht ca lao ng qun l. Vai tr quyt nh l vai tr quan trng nht v ngi
qun l l ht nhn ca h thng ra quyt nh trong mt t chc. Vai tr ny th
hin ch:
- Vai tr sng nghip v quyt nh s pht trin ca t chc;
- Vai tr iu hnh, ch o thc hin quyt nh;
- Vai tr dn xp, phn phi cc ngun lc;
- Vai tr thng thuyt, m phn vi cc i tc v.v...
Khi bn n vai tr qun l cn lu rng mi cng vic ca ngi qun l
lun lun l mt s kt hp no ca cc vai tr trn. Cc vai tr ny lin h cht
ch vi nhau, tm quan trng tng i ca mi vai tr s thay i theo cp qun l
v chc nng qun l.
Henry Mintzberg nghin cu cc hot ng ca cc nh qun l v cho rng
mi nh qun l u phi thc hin 10 vai tr khc nhau v c phn thnh 3
nhm theo bng 1.
Bng 1. Mi vai tr qun tr ca Mintzberg
Ni dung

Vai tr
Quan h con ngi
1. i din

Tham gia vo cc s kin khc nhau: gii thiu, pht biu, tng
trng cho t chc

2. Lnh o

Xy dng mi quan h vi cp di, ng vin, thc y nhn

vin
97

3. Lin h

Duy tr mi quan h mng li lm vic ni b vi bn ngoi v

gip cung cp thng tin

Thng tin
4. Thu thp
thng tin

Thu thp thng tin bn trong v bn ngoi v nhng vn c th

nh hng n t chc

5. Truyn t

Truyn t nhng thng tin bn trong v bn ngoi cho ni b

6. Pht ngn

Truyn t nhng thng tin ca t chc cho bn ngoi

Quyt nh
7. Ngi dn
ng

Hnh ng nh ngi khi xng, thit k, khuyn khch ci tin

v i mi

8. Gii quyt
nhng xo trn

C nhng hnh ng ng v kp thi khi t chc i mt vi

nhng vn quan trng, nhng kh khn bt ng

9. Phn phi

Chu trch nhim phn phi cc ngun thi gian, ngn qu,
phng tin, nhn s

10. m phn

i din cho t chc thng lng, m phn

1.3. Phn loi ngi qun l

Ngi qun l c phn loi theo cc tiu ch khc nhau:
1.3.1. Theo cp qun l:
a) Ngi qun l cp cao: L nhng ngi chu trch nhim nh hng ch
o v vn hnh ton din ca c mt t chc. Nhim v ca h l xc nh mc
tiu, chnh sch, chin lc cho ton b t chc, i din cho t chc trong cc hot
ng c tnh cng ng.
b) Ngi qun l cp trung gian: L nhng ngi chu trch nhim qun l
nhng b phn v phn h ca t chc. Nhim v ca h l tip thu nhng ch
trng, chin lc, chnh sch c tm rng ln v ton din t ngi qun l cp
cao t xy dng thnh nhng mc tiu, k hoch chuyn bit hn, ring l hn,
c th hn v chuyn ti chng cho ngi qun l cp thp.
c) Ngi qun l cp thp (cp c s): L nhng ngi qun l trc tip
ngi lao ng, tc l h chu trch nhim trc tip v kt qu sn xut. H c
nhim v gim st, un nn ti ch hot ng ca nhng ngi lao ng. H c vai
tr nh mt mi dy lin h gia kt qu hot ng ca b phn do h ph trch vi
b phn khc trong t chc. H l ngi ch huy "ni u sng ngn gi".
98

Trong chng trnh mn hc ny, chng ta phn bit hai loi ngi qun l l
cn b qun l v ngi lnh o trong qun l.
1.3.2. Theo cp iu hnh v lnh o qun l:
a) Cn b qun l: l ngi lao ng thc hin nhng chc nng v nhim v
nht nh trong lnh vc qun l, l ngi lm vic trong cc b my qun l.
b) Cn b lnh o trong qun l: l ngi ng u trong mi t chc (ch
nhim, ch tch, gim c, tng gim c), l ngi xc nh mc tiu nh
hng, t chc thc hin mc tiu v chu trch nhim v ton b kt qu hot ng
ca t chc do mnh qun l.
im khc nhau gia cn b qun l (cp iu hnh) v ngi lnh o (cp
cao) th hin qua bng 2.
Cn b qun l

Ngi lnh o

Yu cu nhng ngi khc phi hon Truyn cm hng cho ngi khc theo
thnh nhim v
cc tng mi
iu hnh hot ng ca t chc theo Hot ng vt khi cc quy nh, iu
iu l, ni quy, chnh sch, ch trng l, ni quy tm kim s thay i ph
v quy trnh, quy nh
hp
L mt v tr c th c t ra qun L mt v tr xut pht t tng, sng
l v iu hnh
kin i hi phi c tnh cm, sn sng
phc v cho mi ngi
Lm cc vic cho ng

Lm cho ng cng vic

L ngi sng to ln th hai

L ngi sng to ln th nht

Quan tm n nng sut, hiu qu

Quan tm n hiu lc

Qun tr v duy tr cc hot ng

Sng to cc tng mi v pht trin

Tp trung ch o h thng v t chc Tp trung vo con ngi v nhn vin

thc hin
c th
Tin cy vo s kim tra, kim sot

Tin cy vo s tn nhim, giao ph,

nim tin, hy vng

T chc cc cn b v nhn vin

Ch ra hng i cho mi ngi

Tp trung cho cc hot ng mang tnh Tp trung cho cc hot ng mang tnh
chin thut, t chc v h thng
trit l, gi tr c bn v mc tiu
Quan tm n k hoch ngn hn v C tm nhn lu di cho tng lai
99

trc mt
Phi thng xuyn hi v t tr li cu Phi thng xuyn hi v t tr li cu
hi When v How
hi What v Why?
Chp nhn v tun theo cc iu lut, Tm cch thay i iu lut, iu l c
iu l c ch
ch chnh sch
Tp trung cho cc vn ca hin ti, Tp trung cho cc vn ca tng lai,
mt vo cc gii hn
hng ci nhn ca mnh vo khng gii
hn
Lp k hoch chi tit v tin thc Pht trin tm nhn v xy dng chin
hin
lc
D bo kt qu v ra quyt nh

Pht trin tm nhn v xy dng chin

lc

Trnh ri ro v mo him

Chp nhn ri ro v mo him

ng vin con ngi tun th cc quy Khuyn khch con ngi thay i v
nh v tiu chun
sng to
S dng quyn lc v quan h cp trn, S dng s thuyt phc, quan h v nh
cp di
hng gia con ngi vi con ngi
1.3.3. Theo phm vi qun l:
a) Ngi qun l tng hp: L ngi chu trch nhim v ton b t chc hay
nhng b phn trng yu nht ca t chc .
b) Ngi qun l theo chc nng: L nhng ngi c trch nhim gim st
theo di, n c hot ng ca nhng ngi di quyn theo mt chuyn mn
hoc k nng chuyn bit, hot ng trong mt phm vi hp.
c) Ngi qun l d n: Ngi c trch nhim iu phi, li cun cc c
nhn, cc b phn khc nhau trong t chc cng thc hin mt d n c bit no
. V vy ngi qun l d n phi c k nng lin nhn cch bo m cng
vic c tin hnh tri chy.
2. o to ngi cn b qun l.
Bn v nhng yu cu ca ngi qun l c nhiu cch tip cn khc nhau.
C tc gi cho rng ngi qun l phi "c tm v c tm"; c tc gi cho rng
ngi qun l l ngi phi c nhn cch trn vn v c sc khe. Tuy nhin, c
th khi qut rng ngi qun l l ngi phi c nng lc qun l, c nhng phm
cht cn thit v phi c sc khe p ng c yu cu ca mt loi hnh lao
100

ng c bit l lao ng qun l. Theo , ngi cn b qun l c o to

cn phi p ng c nhng k nng phm cht sau:
2.1. K nng qun l:
2.1.1. K nng lnh o:
y l mt k nng khng th thiu ca mt nh qun l. Lnh o gii c
th thch qua thnh cng trong vic thay i h thng v con ngi. Nh lnh o
gii phi l ngi thc y qu trnh quyt nh mt vn v trao cho nhn vin
di quyn quyt nh vn . Nu bn l ngi lnh o gii, quyn lc s t
n vi bn, nhng bn cng phi bit khai thc quyn lc ca nhng ngi khc.
Bn phi thc y qu trnh quyt nh v lm cho qu trnh hot ng. l
mt bi ton kh.
2.1.2. K nng lp k hoch:
L kh nng t duy nhm pht hin, phn tch, tng hp, khi qut ho v
gii quyt cc vn phc tp. y l k nng c nh gi cao v c nhn
mnh nht trong nng lc ca ngi qun l. Nh qun l l ngi ra quyt nh v
ton b b my ca t chc s hnh ng theo quyt nh . Ngha l quyt nh
ca nh qun l nh hng rt ln n vn mnh ca mt t chc. Mt k hoch sai
lm c th dn n hu qu kh lng. V vy, k nng lp k hoch rt quan trng
m bo cho nh qun l a ra cc k hoch hp l v hng nhn vin lm
vic theo mc tiu ca k hoch nh. Khi k hoch hon thnh, nh qun l
phi chuyn ti thng tin k hoch cho cp trn v cp di tham kho kin.
Trong sut qu trnh thc hin k hoch, nh qun l s cn n nhng cng c
gii quyt vn v khi cn thit, phi ra v thc thi cc quyt nh trong quyn
hn ca mnh. Mun vy, ngi qun l phi c kh nng xc nh vn , hiu r
v gii thch c cc gi liu, cc thng tin, s dng thng tin ra cc quyt nh
qun l ng n, ti u nht, bit cch lp lun v a ra cc cam kt trong nhng
tnh hung phc tp, trnh by mt cch sng sa cc tng.
2.1.3. K nng gii quyt vn :
Qu trnh gii quyt vn c th c thc hnh qua cc bc sau: nhn
din vn , tm nguyn c ca vn , phn loi vn , tm gii pho v la chn
gii php ti u.
2.1.4. K nng giao tip:
Nng lc giao tip l kh nng nhn v pht thng tin, th hin k nng ni,
vit v din t bng c chi, iu b. Nh qun l c k nng lm vic vi con
ngi s tham gia tch cc vo cng vic ca tp th, to ra c mt mi trng
101

trong mi ngi cm thy an ton, d bc bch kin v c th pht huy trit

tnh sng to ca mnh. Cng ngy ngi ta cng nhn ra sc mnh ca cc mi
quan h, ci m c c t k nng giao tip tt. Nh qun l phi thnh tho giao
tip bng vn ni v c vn vit. Phi bit cch gy n tng bng ging ni, ngn
ng c th, i mt v cch din t d hiu, d thuyt phc.
2.2. Phm cht c nhn ca ngi qun l
Bn cnh nhng yu cu v nng lc, ngi qun l cn phi c nhng phm
cht c nhn nht nh. C th khi qut nhng phm cht l:
2.2.1. Phm cht chnh tr:
Ngi qun l phi c quan im, lp trng chnh tr vng vng, kin nh
theo ng li ca ng v nm vng php lut ca Nh nc trong tng giai on;
c kh nng t hon thin, t nh gi kt qu cng vic ca bn thn, ca nhng
ngi m mnh qun l theo tiu chun chnh tr, bit bin nhn thc chnh tr ca
mnh thnh nhn thc chnh tr ca mi ngi; to c lng tin, li cun c mi
ngi.
Phm cht chnh tr ca ngi qun l cn th hin ch khng th ng
trng ch m phi bit ch ng tm kim nhng nhim v ca n v trong cc ch
trng, ng li lnh o ca cp trn, bit t nh gi bn thn cng nh hot
ng ca n v.
Ngi cn b qun l trong qu trnh i mi hin nay cn phi c kh nng
v ch lm giu cho t chc, cho t nc trong khun kh ca lut php v thng
l th trng.
2.2.2. Phm cht o c v tc phong, li sng :
o c l chun mc hnh vi ca con ngi c x hi chp nhn. Ngi
cn b qun l trong iu hnh cng vic, phi tun th nhng chun mc nht nh
v hnh vi sinh hot, ng x, quan h c x hi ng tnh, ng h, c bit
trong gii quyt vn li ch. Ngi qun l phi trung thc, cn kim lim chnh,
trong sng trong hnh ng, bit tn trng mi ngi, c thin ch.
Ngoi ra, ngi qun l phi c ngh thut giao tip, ng x va mm do,
va kin nh trong gii quyt cc quan h qun l t c hiu qu cao nht
trong thc hin mc tiu ca t chc. Bit lng nghe, bit thuyt phc v thng
yu ngi lao ng, c qun chng tin cy, n phc.
* Nhng c im ca ngi qun l m qun chng a thch v khng a
thch
102

 Nhng c im ca ngi qun l m qun chng a thch (sp xp theo th t

th hin mc a thch)
- Thch nht l gii v chuyn mn, k thut;
- C quan h bnh ng vi ng nghip v ngi di quyn;
- Sn sng khuyn bo, gp vi qun chng mt cch ng mc;
- C nng lc t chc i mi;
- Lun i hi mnh, ng nghip, cp di v trnh , nng lc lm vic;
- Cng bng, hp l;
- Bnh tnh, t ch, lch thip;
- C kh nng bo v quyn li ca qun chng;
- T kim ch;
- C c hi hc, vui nhn, ci m;
- Nhn s ph bnh thoi mi, sa cha nhanh;
- C sc kho.
Nhng c im ca ngi qun l m qun chng khng a thch (sp xp theo
th t th hin mc chn ght)
- S th bo (c x mt cch th bo trong cng tc qun l);
- Ca quyn, ln ging, mnh lnh;
- Bng quan vi kh khn ca qun chng;
- Nng ny, thnh kin vi mi ngi;
- Khng tn trng kin ca qun chng;
- Cm tnh ring c nhn, bn v, cc b, b phi;
- Ph trng, hnh thc, bo th, s trch nhim, li;
- Ra mnh lnh khng ng nguyn tc v nghip v;
- Quan trng ho, o mo qu mc;
- ch k, bn tin, th thin;
- Ni nhiu, lm km hiu qu m bo co "hay";
- Khng khim tn, cp cng ca ng nghip v ca qun chng;
- Sinh hot lum thum, l m.

103

CHNG 8. THNG TIN TRONG QUN L.

1. Khi nim, bn cht, vai tr, c im ca thng tin trong qun l.
1.1. Khi nim thng tin:
Thng tin l mt khi nim tru tng, ty theo mc ch nghin cu m
khi nim thng tin c gii thch theo nhiu gic khc nhau.
- Thng tin l tin tc v nhng hin tng, nhng s kin, nhng hot ng
no v ang xy ra.
- Thng tin l nhng d liu c th nhn thy, hiu c v sp xp li vi
nhau thnh nhng kin thc c th.
Trong thng tin cc s kin, d liu c th c miu t bng li vn, bng
hnh nh, bng nhng i lng o lng c. Nhng khng phi cch miu t
no cng c th gip cho ngi nhn tin hiu ng, y , chnh xc v tnh hnh
s kin. V vy, ngi a thng tin phi bit cch miu t mt cch khoa hc.
Phn bit cc khi nim: thng tin, cng ngh thng tin, h thng thng tin
- Thng tin: l nhng d liu c th nhn thy, hiu c v sp xp li vi
nhau thnh nhng kin thc c th.
- Cng ngh thng tin (Information technology): l cch thc thu nhp, x l,
phn phi v bo qun thng tin.
- H thng thng tin (Information system): l gii php t chc v k thut
c thit lp trong thc tin thc hin qu trnh thng tin.
1.2. Khi nim thng tin trong qun l:
- Thng tin qun l l tt c nhng tin tc ny sinh trong qu trnh cng nh
trong mi trng qun l v cn thit cho vic ra quyt nh hoc gii quyt mt
vn no trong hot ng qun l ca mt t chc.
- Thng tin l nhng tin tc mi, c thu nhn, c cm th v c nh
gi l c ch cho vic ra quyt nh hoc gii quyt mt nhim v qun l no .
Trong lnh vc qun l, ngi ta rt ch trng ni dung v gi tr c ch ca thng
tin, coi thng tin l tt c nhng thng bo, s liu dng lm nguyn liu cho vic
ra quyt nh. Thng tin qun l l mt b phn hp thnh ca thng tin x hi,
lin quan chc ch vi thng tin x hi.
1.3. Bn cht ca thng tin qun l
L qu trnh thu thp, x l, phn phi v bo qun nhng tin tc cn thit c
ch cho qu trnh qun l. Cc nh qun l cho rng, qu trnh qun l lun lun l
104

qu trnh nh hng, phn nh mi quan h qua li gia ngi to ra tin v ngi

s dng thng tin. Theo ngha en, thng tin l cung cp cho ngi s dng mt tin
tc no m trc h cha bit. Trong trng hp khng c ngi s dng tin
th s khng tn ti khi nim thng tin na.
Cc nh qun l chia ti liu s liu thnh 3 loi:
+ Loi ti liu, s liu c ch cho vic a ra quyt nh: thng tin
+ Loi ti liu, s liu dng ra quyt nh sau ny: thng tin d tr
+ Loi ti liu, s liu khng c ch hay khng lin quan n vic ra quyt
nh: ti liu, s liu tha.
1.4. Vai tr ca thng tin qun l
C th ni, qu trnh qun l l qu trnh trao i thng tin gia ch th qun
l v khch th qun l. V vy, thng tin l nn tng, l ht nhn ca qun l.
Thng tin c vai tr quan trng trong vic ra quyt nh qun l v trong vic thc
hin cc chc nng qun l: hoch nh, t chc, ch o, kim tra.
- Thng tin l i tng lao ng ca nh qun l. Trong qu trnh iu hnh
t chc, nh qun l thng xuyn lm vic vi 3 loi thng tin c bn: thng tin k
hoch (ch o hot ng sn xut); thng tin mi trng (l c s, cn c ra cc
quyt nh qun l); thng tin thc hin (phn nh thc trng hot ng ca t
chc).
- Thng tin l cng c ca nh qun l (l c s ca cng tc k hoch ha, l
phng tin ch o cc hot ng ca t chc)
- Thng tin l yu t bo m cho ngi thc hin hon thnh tt nhim v
c giao. Nh qun l cung cp cho ngi thc hin nhng thng tin v mc ch
v mc tiu ca sn xut kinh doanh, cc ngun lc c s dng, cch thc tin
hnh sn xut, quy trnh cng ngh, thc trng sn xut v d bo v s pht trin,
nhu cu ca th trng v.v...
1.5. c im ca thng tin qun l
- Thng tin khng phi l vt cht nhng lun tn ti trong cc v vt cht
gi l vt mang tin hoc gi mang tin.
- Thng tin t n khng bin i nhng cc s vt v hin tng m n phn
nh li lun bin i theo thi gian, v vy, gi tr ca thng tin gim theo thi gian
(thng tin b lo ha)

105

- Ni dung ca thng tin khng phn nh y gi tr ca thng tin. Gi tr

ca thng tin c o bng hiu qu qun l, to ra kh nng tim lc vt cht cho
con ngi nh s dng thng tin.
- Mt ni dung ca thng tin c nhiu cch m ha. M ha l vic xy dng
mt tp hp nhng k hiu ngn gn v thuc tnh ca mt thc th hoc tp hp
thc th. V d m s ca cc trng cao ng, i hc trong cng tc tuyn sinh.
2. Phn loi thng tin:
Phn loi thng tin l mt yu cu cn thit khch quan nhm mc ch
nghin cu mt cch ton din, h thng chc nng ca thng tin qun l, ng thi
t chc hp l cc loi thng tin phc v cho vic trin khai cc hot ng qun l.
C nhiu cch phn loi thng tin:
2.1. Theo xut x ca thng tin
+ Thng tin bn trong;
+ Thng tin bn ngoi.
2.2. Theo cch truyn thng tin
+ Thng tin c h thng;
+ Thng tin khng h thng.
2.3. Theo tnh cht ca thng tin
+ Thng tin tra cu;
+ Thng tin thng bo.
2.4. Theo chc nng ca thng tin
+ Thng tin ch o;
+ Thng tin thc hin.
2.5. Theo hng chuyn ng
+ Thng tin dc;
+ Thng tin ngang.
2.6. Theo knh thng tin
+ Thng tin chnh thc;
+ Thng tin khng chnh thc.
2.7. Theo lnh vc ca thng tin
+ Thng tin chnh tr;
106

+ Thng tin kinh t - x hi;

+ Thng tin gio dc v.v..
3. Nguyn tc s dng thng tin trong qun l:
Thng tin l mt ngun lc rt quan trng ca hot ng qun l, l ti
nguyn v tn, s dng khng cn, tn ti vi s lng ln trong nhiu lnh vc. N
i hi phi c khai thc v s dng hu hiu vo cng tc qun l theo cc
nguyn tc sau:
3.1. Thng tin phi chnh xc
Thng tin cn phn nh mt cch khch quan, trung thc tnh hnh hot ng
ca t chc. Tnh chnh xc ca thng tin trc ht ni ln mc xp x ca n so
vi nguyn bn m n biu hin. iu i hi vic thu thp v chnh l thng tin
phi c th, r rng lm cn c cho vic ra quyt nh.
3.2. Thng tin phi kp thi.
Thng tin kp thi i hi phi nhanh nhy nm bt thng tin, nhanh chng
gia cng, iu chnh v truyn thng tin. Gi tr ca thng tin thng trc tip gn
vi thi gian cung cp thng tin. Tnh kp thi ca thng tin c quyt nh bi
nhng iu kin c th, bi chn mui ca vn (cung cp thng tin qu sm s
khng c mc ch, v vn cha chn mui v tnh hnh thay i s lm cho
thng tin tr nn v dng; cung cp thng tin qu mun dn n vic ra quyt nh
khng kp thi). Mu thun gia tnh chnh xc v tnh kp thi cn c khc phc
bng cch hon thin k thut v cng ngh x l thng tin, nng cao trnh
chuyn mn cho ngi lm cng tc thng tin.
3.3. Thng tin phi y , tng hp
Thng tin y i hi phi cung cp cho ch th qun l nhng thng tin
cn v c th ra quyt nh qun l c c s khoa hc v tc ng hu hiu
n i tng qun l. Tnh tng hp ca thng tin bo m cho ch th qun l c
th xem xt i tng qun l vi ton b tnh phc tp, a dng ca n, iu
chnh s hot ng ca mnh cho ph hp vi tnh hung c th.
3.4. Thng tin phi c ng, d hiu
Thng tin c ng, d hiu i hi phi sp xp, tm tc, chnh l trnh by
nhng ni dung phong ph, a dng, phc tp ca thng tin trong nhng lp lun r
rng, sc tch d hiu. Tnh c ng, d hiu phi thng nht vi nhau, nhng khng
mu thun nhau, v tnh c ng i hi s sc tch, cn tnh d hiu th li i hi
phi phn tch, gii thch, lp lun r rng. Tnh c ng, d hiu i hi thng tin
107

cn c tnh n ngha, trnh cch hiu khc nhau, v vy ni dung ca cc khi nim
v thut ng cn phi c thng nht ha, chnh xc ha.
3.5. Thng tin phi m bo tnh kinh t
Tnh kinh t i hi thng tin phi gip ch cho vic gii quyt cc nhim v
t ra ca t chc bng chi ph nh nht, hiu qu nht. iu yu cu vic cung
cp thng tin phi chnh xc, kp thi, y , thit thc, thng tin phi mi v cn
thit cho ngi s dng thc hin nhim v c giao vi cht lng v hiu
qu cao.
4. Quy trnh s dng thng tin trong qun l.
Quy trnh s dng thng tin trong qun l bao gm cc khu, cc bc, cc
cng vic c lin quan chc ch vi nhau.
4.1. Xc nh nhu cu thng tin ca cc cp qun l, cc khu qun l
Thng tin cn c t chc ph hp vi nhu cu thng tin ca cc cp, cc
khu qun l, bi l, mi cp, mi khu qun l c phm vi hot ng nht nh v
ch cn nhng thng tin c lin quan n chc nng, nhim v v quyn hn
c quy nh.
Xc nh nhu cu thng tin ca cc cp, cc khu qun l l mt s cn thit
khch quan, h thng thng tin phi chn lc nhng thng tin thit yu cho tng
cp, tng khu qun l, trnh tnh trng cc nh qun l phi lm vic trong iu
kin qu thiu hoc qu ti thng tin. ng thi tt c cc cp, cc khu u cn
c cung cp thng xuyn nhng thng tin thuc thm quyn ca mnh, trnh
tnh trng cp ny, khu ny th c cung cp nhanh, cp khc, khu khc th cung
cp chm hoc khng c cung cp.
4.2. Xy dng v t chc ngun tin
Thng tin phi xut pht t nhng s kin, nhng hot ng c th, ni cch
khc l n phi c ngun, c im xut pht. Vic xy dng v t chc cc ngun
tin s gp cho t chc ch ng m bo thng xuyn nhng thng tin theo yu
cu ca cng tc qun l t ra. y l vn kh khn, phc tp v n lin quan
n nhiu cp, nhiu khu, nhiu hot ng, nhiu ngi trong v ngoi t chc.
C nhiu cch xy dng v t chc ngui tin. Tuy nhin, trong hot ng qun l
ngi ta thng xy dng v t chc 3 loi ngun tin sau:
- Ngun tin t cc loi cng vn n v cng vn i;
- Ngun tin t ti liu, sch, bo, tp ch, pht thanh v truyn hnh;
- Ngun tin truyn ming: bng trc tip trao i hoc qua in thoi.
108

4.3. T chc thu nhp thng tin

T chc thu thp thng tin l hnh thnh h thng cc knh thng tin bn
ngoi v bn trong t chc, trc tip hay gin tip qua cc nt tin trung gian.
C nhiu hnh thc v phng php khc nhau thu thp thng tin nh:
+ T chc tt cng tc hnh chnh - vn th - tng hp trong qun l t chc.
+ Thc hin ch thng tin bo co nh k theo quy nh.
+ T chc hi ngh, hi , trc bo, giao ban.
+ T chc i kim tra, quan st trc tip cc hot ng ca t chc.
+ Nghe phn nh bng cch trao i trc tip hay qua in thoi, in tn v.v.
4.4. Nghin cu x l thng tin
y l khu quan trng v kh khn, phc tp nht ca qu trnh thng tin.
Trong thc tin cng vic ny thng ch yu do cc b phn v cc cn b tham
mu gip vic cho lnh o hay do bn thn nhng ngi lnh o, qun l trc
tip thc hin. Thc cht ca x l thng tin l trnh t cc bc tc ng vo thng
tin nhm rt ra nhng thng tin mi cn thit cho qu trnh qun l. Qu trnh ny
gm hai giai on:
a) Phn tch thng tin: y l cng vic kim tra, tng hp, phn tch, nh
gi, chnh l ti liu s liu thu thp c. Yu cu ca cng tc ny l phi lm cho
ti liu, s liu ni ln c tnh hnh, kt qu ca cc hot ng thc t mt cch
trung thc xc nh ng bn cht ca cc s vic, cc hot ng m ti liu, s
liu thng tin bo co phn nh.
t c yu cu trn, phi tin hnh mt s vic c th sau:
+ Kim tra tnh chnh xc, tnh hp l ca cc ti liu, s liu
+ H thng ha, tng hp s liu, ti liu theo tng vn , tng lnh vc
+ nh gi, chnh l v chnh xc ha cc s liu, ti liu.
y l mt cng vic c tnh cht nghip v phc tp i hi ngi thc hin
phi c trnh kin thc nghip v nht nh mi c th gii quyt tt c.
b) X l thng tin: X l thng tin gn lin vi vic nghin cu phn tch
thng tin. Thc cht ca x l thng tin l da trn c s phn tch s liu, ti liu
phn nh tnh hnh v kt qu cc hot ng thc t ngi x l thng tin a ra cc
phng n, cc tc ng qun l v quyt nh la chn phng n hay tc ng ti
u nht.
109

Vic x l c hai cp : nu vic a ra cc phng n, cc tc ng qun l

l sng kin ca ca nhng n v, b phn, cn b tham mu gip vic th n c
thc hin di hnh thc l nhng ngh, kin ngh (bng vn bn hay bng
ming); nu n l ca bn thn nhng ngi lnh o th n s c thc hin di
hnh thc l nhng quyt nh, ch th, mnh lnh, phng n c ban hnh.
4.5. Cung cp v ph bin thng tin:
Mun cung cp v ph bin thng tin cn xc nh r nhu cu thng tin ca
cc cp qun l, cc khu qun l. Yu cu ca vn ny l p ng nhu cu phc
v kp thi, chnh xc, ng i tng, bng cc hnh thc thch hp. Trong qu
trnh cung cp v ph bin thng tin cn tr li cc cu hi:
+ Cung cp v phn phi thng tin g ? (ni dung)
+ Cung cp v phn phi thng tin cho ai ? (i tng)
+ Cung cp v phn phi thng tin lc no ? (thi gian)
+ Cung cp v phn phi thng tin nh th no ? (hnh thc)
+ Xc nh nhng thng tin c th khai thc u ? (ngun tin).
4.6. Bo qun v lu tr thng tin
Mc ch ca bo qun v lu tr l bo m cho ti liu thng tin khng
b h hng, mt mt, phc v cho cng vic khai thc hng ngy v lu di. Do vy,
bo qun v lu tr thng tin phi m bo cc yu cu:
- Bo qun v lu tr cn thn, khoa hc bng nhng phng tin thch hp
vi tng loi ti liu c c tnh k thut khc nhau;
- Phi c sp xp ngn np, trt t, trnh mi nhm ln, mt mt, m bo
sao cho c th cung cp y khi lng thng tin cn thit vi thi gian nhanh
nht cho ngi s dng.
- Bo qun v lu tr thng tin trong cc c quan n v phi theo ng
nghip v v quy nh ca php lut.
5. Nng cao cht lng thng tin trong qun l
5.1. Cht lng thng tin trong qun l
Thng tin gi mt vai tr quan trng trong hot ng qun l, nhng lm th
no thng tin c hiu qu l vn khng n gin. Mun thng tin c hiu qu
th cht lng thng tin phi cao v vic t chc h thng thng tin phi hp l.
Cht lng thng tin quyt nh hiu qu qu trnh qun l. Vy cht lng thng
tin l g? y khng phi l mt cu hi d tr li.
110

Theo kin ca nhiu nh khoa hc th cht lng thng tin l mc tha

mn nhu cu v thng tin ca nhng ngi s dng n. Cht lng thng tin th
hin cc mt sau: mc thi s, mc kp thi, mc chnh xc, mc y
, mc kinh t v.v...
Cc mt mc k trn ca thng tin chnh l cc tiu chun nh gi cht
lng thng tin. Cc yu t ch yu nh hng n cht lng thng tin thng l:
tin khoa hc k thut, trnh nng lc ca con ngi, cng ngh, mi trng,
phng php t chc h thng thng tin trong t chuc v.v...
5.2. Nng cao cht lng thng tin trong qun l
Mc tiu ca hot ng qun l, s pht trin ca thng tin v cng ngh
thng tin i hi cht lng ca thng tin trong qun l phi cng ngy cng c
nng cao.
Phng php c bn nng cao cht lng thng tin c ch l:
- u t cng ngh k thut mi;
- o to v s dng con ngi;
- T chc h thng thng tin khoa hc;
- C c ch, quy ch y , r rng v cng tc thng tin;
- C ch trch nhim v quyn li cho nhng ngi lin quan n hot
ng thng tin.

111

CHNG 9. QUYT NH QUN L.

1. Bn cht ca quyt nh qun l.
1.1. Khi nim, c im v vai tr ca quyt nh qun l.
a) Khi nim: Quyt nh l thut ng c s dng nhiu trong hot ng
qun l, v cng c nhiu nh ngha:
- Theo ngha chung nht th quyt nh l mt hnh ng la chn mt gii
php cho mt vn c xc nh.
- Quyt nh l hnh vi th hin ch ca ch th ra quyt nh, ch c
nh ra v th hin dc mt hnh thc nht nh, c tnh bt buc i vi i tng
phi thi hnh nhm t c mc ch m ch th mong mun (Vin nghin cu
hnh chnh: Mt s thut ng hnh chnh, Nxb th gii, 2000).
- Quyt nh qun l l nhng hnh vi sng to ca ch th qun l nhm
nh ra mc tiu, chng trnh v tnh cht hot ng ca t chc gii quyt mt
vn chn mui trn c s hiu bit cc quy lut vn ng khch quan v phn
tch, x l nhng thng tin v t chc v mi trng (gio trnh Khoa hc qun l.
Nxb KHKT, 2001)
b) c im ca quyt nh qun l
- Cc quyt nh qun l l sn phm t duy ca con ngi, l kt qu ca
qu trnh lao ng ca ngi qun l.
- Quyt nh qun l l quyt nh ca t chc m ch th a ra v c trch
nhim v quyt nh l c nhn hoc tp th cc nh qun l cc cp, cc b phn
khc nhau trong t chc.
- Ch c nhng c quan, c nhn c thm quyn mi c php a ra cc
quyt nh qun l.
- Phm vi, ni dung v i tng tc ng ca cc quyt nh qun l lun
gn lin vi cc vn ca t chc.
c) Vai tr ca quyt nh
- Cc quyt nh qun l c vai tr quan trng, l trung tm ca hot ng
qun l. S thnh cng hay tht bi trong cc t chc ph thuc vo cc quyt nh
ca cc nh qun l ng hay sai.

112

- Cc quyt nh qun l c vai tr nh hng ton b hot ng ca t

chc, m bo cc ngun lc, phi hp nhiu b phn li vi nhau, ng vin hay
bt buc ngi lao ng thc hin k hoch.
- Cc quyt nh qun l l c s kim tra, nh gi hot ng ca cc
thnh vin, b phn trong t chc.
1.2. Chc nng ca mt quyt nh qun l.
1.2.1. nh hng:
Quyt nh qun l thc hin chc nng nh hng khi n quy t mi ngun
lc ca t chc vo cc mc tiu chung v mc tiu b phn ca t chc trong mt
thi gian di.
1.2.2. Bo m:
Quyt nh qun l thc hin chc nng bo m khi quyt nh a ra phi
xc nh v tnh ton c cc ngun lc c th (ti nguyn, vn, lao ng, cng
ngh v qun l) thc hin mc tiu ra.
1.2.3. Phi hp:
Quyt nh qun l thc hin chc nng phi hp khi m bo s gn b,
rng buc, lin kt v phi hp cc b phn cc yu t ca qu trnh hot ng cng
thc hin nhim v, trnh gy mu thun gia cc quyt nh v trnh gy ra s hn
n gia cc hot ng ca cc n v (phn h).
1.2.4. Cng bc, ng vin:
Quyt nh qun l thc hin chc nng cng bc, ng vin khi n mang
tnh cht php l bt buc cp di thc hin nghim tc, b phn no, c nhn no
lm tt c thng, gy hu qu xu b pht
1.2.5. Bo mt:
Mt quyt nh c t chc a ra, cng c ngha l n s c t chc
khc bit ti (sm hoc mun) nn quyt nh phi m bo chng s r r thng tin
khng c li cho t chc, nh qun l ca t chc c thc thi mt cch
vng chc.
1.3. Cc loi v hnh thc quyt nh qun l.
1.3.1. Phn loi:
Cc quyt nh qun l c phn ra thnh nhiu loi khc nhau ty theo tiu
thc phn chia:
- Theo thi gian: c cc quyt nh di hn, trung hn, ngn hn.
113

- Theo tnh cht quan trng: c cc quyt nh chin lc, quyt nh chin
thut, quyt nh tc nghip.
- Theo phm vi iu chnh: c cc quyt nh chung, quyt nh c bit
- Theo cp quyt nh: c quyt nh ca cp cao, quyt nh ca cp trung
gian, quyt nh ca cp thp.
- Theo lnh vc hot ng: c quyt nh v k hoch, t chc, nhn s, ti
chnh, khoa hc, k thut, cng ngh, sn sut, dnh v, marketing, i ngoi v.v...
1.3.2. Cc hnh thc quyt nh: Phi vn bn v vn bn
a) Hnh thc phi vn bn: Cc quyt nh qun l phi vn bn thng l
nhng quyt nh c phm vi hp, c s dng mt ln, khng cn lu li, tnh
trch nhim ca ngi a ra quyt nh khng cao hoc v l do bo mt nn
khng vit thnh vn bn.
Hnh thc phi vn bn c hiu l tt c nhng tn hiu ngoi vn bn th
hin s quyt nh ca tp th hoc c nhn cc nh qun l v mt vn no
ca t chc.
b) Hnh thc vn bn: y l hnh thc biu hin ch yu v quan trng ca
quyt nh qun l. Ni dung ca quyt nh qun l c trnh by di dng mt
vn bn. Vn bn c xem l vn bn quyt nh hay vn bn qun l.
Trong qun l, vn bn qun l va l sn phm, va l phng tin
truyn t, t chc v thc hin. C nhiu loi quyt nh khc nhau, v vy tp hp
cc loi vn bn quyt nh to thnh h thng vn bn quyt nh.
Vn bn ca cc quyt nh qun l c vai tr quan trng:
- L phng tin truyn t chnh xc, y ni dung ca cc quyt nh
qun l ti i tng qun l.
- L phng tin lu tr v s dng quyt nh thun li.
- L phng tin kim tra, thanh tra, gim st hot ng ca t chc.
- L phng tin xc nh trch nhim ca ngi a ra quyt nh.
1.4. Yu cu i vi cc loi quyt nh.
Quyt nh qun l ch c hiu lc v hiu qu khi m bo cc yu cu sau:
a) Yu cu v tnh hp php: Quyt nh qun l l hnh vi ca tp th hoc
c nhn nh qun l nn n phi tun theo php lut v ngi ra quyt nh phi
chu trch nhim trc php lut.
114

Tnh hp php ca quyt nh qun l th hin:

- Quyt nh c a ra trong phm v thm quyn ca t chc, c nhn.
- Quyt nh khng tri vi ni dung m php lut quy nh.
- Quyt nh c ban hnh ng th tc v th thc.
b) Yu cu v tnh khoa hc. Cc quyt nh c tnh khoa hc l cc quyt
nh ph hp vi l lun v thc tin khch quan. Yu cu v quyt nh qun l c
tnh khoa hc th hin:
- Ph hp vi nh hng v mc tiu ca t chc.
- Ph hi vi quy lut, xu th khch quan, cc nguyn tc v nguyn l khoa
hc.
- Quyt nh c a ra trn c s vn dng cc phng php khoa hc.
- Ph hp vi iu kin c th, vi tnh hung cn a ra quyt nh.
c) Yu cu v tnh h thng (thng nht). Tnh h thng ca quyt nh qun
l phi m bo:
- Cc quyt nh qun l c ban hnh bi cc cp, cc b phn chc nng
phi thng nht theo cng mt hng. Hng do mc tiu chung xc nh.
- Cc quyt nh c ban hnh ti cc thi im khc nhau khng c mu
thun, tri ngc nhau v ph nh nhau. Quyt nh no ht hiu lc hoc
khng cn ph hp cn phi loi b.
d) Yu cu v tnh ti u. Yu cu v tnh ti u ca quyt nh qun l i
hi phng n m quyt nh la chn phi l phng n ti u. Phng n ti u
l phng n tha mn cao nht cc mc tiu ng thi ph hp vi nhng rng
buc nht nh, c s ng h ca cc thnh vin v cc cp trong t chc.
d) Yu cu v tnh linh hot. Yu cu v tnh linh hot i hi cc quyt nh
qun l phi phn nh c mi nhn t mi, phn nh c tnh thi i, mi
trng m quyt nh ra i v thc hin. Tnh linh hot ca quyt nh cn i hi
vic x l tnh hung phi linh hot, kho lo trnh rp khun, my mc, gio iu,
kinh nghim ch ngha.
e) Yu cu v tnh hiu lc (phm vi, thi gian, i tng tc ng). Cc
quyt nh qun l phi c tnh hiu lc, tc l phi c thi gian ban hnh, thi gian
thc hin, i tng v phm vi iu chnh phi r rng c th.
2. iu kin ra quyt nh qun l.
2.1. C s ca vic ra quyt nh qun l:
115

Mt quyt nh qun l ch c m bo khi ch th ra quyt nh cn c

trn nhng c s v iu kin sau:
a) Cn c h thng mc ch v mc tiu ca t chc
Phng n c la chn ra quyt nh phi l phng n p ng cao
nht vic thc hin cc mc tiu ca t chc. Vic xc nh mc ch, mc tiu ca
t chc c vai tr c bit quan trng i vi vic ra quyt nh qun l, mc
ch v mc tiu l c s xc nh tiu chun la chn phng n quyt nh.
Mt khc, trong mi t chc, cc quyt nh c ra cc cp, cc b
phn khc nhau. Mc tiu ca mi cp, mi b phn l c s a ra quyt nh
thuc thm quyn ca cp . Tuy nhin, h thng mc tiu khng ch c tnh phn
cp m cn c quan h tng tc vi nhau. V vy, cc quyt nh qun l c
ra cp di phi nhm thc hin mc tiu ca cp trn. Cc quyt nh ca cp
trn khuyn khch cp di ra quyt nh theo hng mc tiu ca mnh.
b) Cn c h thng lut php v thng l x hi
Cc quyt nh qun l phi ph hp vi php lut hin hnh, v vy, khi la
chn cc phng n quyt nh th phng n no tri vi php lut cn phi loi
b.
H thng php lut c th hin thng qua h thng vn bn quy phm php
lut ca Nh nc. Khi a ra quyt nh qun l cn phi cn c vo h thng vn
bn php lut ny. Php lut l hnh lang, l gii hn php l ca cc quyt nh
qun l. Gii hn ny c xem xt trn hai kha cnh: mt l, quyn hn ca ngi
ra quyt nh; hai l, ni dung ca quyt nh khng tri vi quy nh ca php lut.
Mt quyt nh qun l khng m bo hai kha cnh ny ca php lut u xem l
khng hp php, cn c nh ch, sa i hoc bi b.
Ngoi vn bn php lut, quyt nh qun l cn da vo cc thng l x hi
ang tn ti v chi phi cc hnh vi ca t chc nh phong tc, tp qun, o c,
li sng, tm l tnh cm, tn gio... , trong vn ha t chc ni chung, truyn
thng tp th ni ring c nh hng rt ln n cc quyt nh qun l.
c) Cn c thc trng tnh hnh hot ng ca t chc
Trong qu trnh hot ng t chc lun c nhng vic t c hoc cha t
c, c nhng thun li hoc kh khn, nhng u im hoc hn ch. chnh l
thc trng tnh hnh hot ng ca t chc. Thc trng tnh hnh hot ng ca t
chc c th l cc ngun nhn lc, vt lc, ti lc; c th l th v lc ca t chc;
cng c th l h thng lut php ca Nh nc, thi ca tp th v ca dn
chng, mi trng bn trong v bn ngoi ca t chc. Trong hot ng qun l
116

khng phi lc no ngi ra quyt nh cng hiu ht c thc trng tnh hnh hot
ng ca t chc, c bit l cc yu t hn
d) Cn c nng lc v phm cht ca ngi ban hnh quyt nh
Nng lc v phm cht ca ngi qun l c nh hng ln n vic ra quyt
nh qun l. Nhng ngi c nng lc v phm cht tt s a ra c cc quyt
nh ng n, ngc li quyt nh s d b sai lm. cc quyt nh qun l p
ng c yu cu c bn v tnh hp l v hp php ngi qun l phi c nng lc
v phm cht tt, iu ny lin quan n vic bt cn b lnh o v qu trnh
o to, bi dng v rn luyn ca h.
2.2. Nguyn tc ra quyt nh qun l
2.2.1. Nguyn tc h thng.
Nguyn tc ny i hi lun xem t chc l mt h thng kinh t x hi, khi
a ra quyt nh qun l phi ng thi ch n c 3 yu t l mi trng bn
ngoi, iu kin bn trong v mc tiu ca t chc. Phi c s phi hp cc b phn
cu thnh h thng t chc lin quan n quyt nh qun l. Tt c cc quyt nh
qun l , ang v s ban hnh phi to thnh mt h thng hng ti vic thc
hin mc tiu chung ca t chc.
2.2.2. Nguyn tc kh thi.
Nguyn tc ny i hi trong qu trnh quyt nh phi tng hp, xem xt ti
tt c cc loi nhn t bn trong v bn ngoi c nh hng n s tn ti v pht
trin ca t chc. Ngha l va xem xt v nhu cu, va xem xt v kh nng, va
xem xt v c hi c li v thnh cng, va xem xt ri ro, bt li v tht bi,
cn nhc ton din, bo m chc chn s hp l v hiu qu ca phng n quyt
nh, s tin tin v k thut, kh nng v ngun lc v iu kin thc thi quyt
nh.
2.2.3. Nguyn tc khoa hc
Nguyn tc ny i hi phng n quyt nh l phng n c mi ngi
ng h; l phng n c la chn t nhiu phng n. Quyt nh c a ra
theo mt trnh t khoa hc, mt phng php tnh ton, t duy v phn on khoa
hc.
2.2.4. Nguyn tc dn ch
Qu trnh quyt nh cn c s tham gia ca tp th nhng ngi trong t
chc. i vi nhng vn quan trng cn c s tham gia ca cc c quan v

117

chuyn gia bn ngoi t chc. Trong qu trnh quyt nh cn tip thu cc kin tri
ngc nhau, ng thi ch n phng n mi.
2.2.5. Nguyn tc kt hp
Qu trnh quyt nh cn kt hp gia khoa hc v kinh nghim; gia phn
tch nh tnh v nh lng; gia li ch ton cc v li ch cc b; gia li ch
trc mt v li ch lu di; gia kinh t v k thut; gia c nhn v tp th; gia
hin thc v sng to v.v.... V vy, cc phng n nhm pht huy nhng kt qu
t c khc phc nhng yu t hn ch thng l nhng phng n c la
chn quyt nh.
3. Qu trnh ra quyt nh qun l
3.1. Quy trnh ra quyt nh.
3.1.1. Xc nh vn ra quyt nh:
Vn ra quyt nh c hiu l mt nhim v m t chc cn gii quyt
bng mt quyt nh, nu khng t chc s kh c th pht trin c. Xc nh vn
l bc u tin c vai tr c bit quan trng i vi vic ra quyt nh. Trong
thc tin, hin tng thng d nhn ra nhng vn khng phi lc no cng d
dng pht hin c. Vn ra quyt nh c th c xc nh thng qua kinh
nghim, qua trc nghim phn tch ca nh qun l hoc ca cc chuyn gia, cc b
phn chc nng, cng c th ca cp di.
Trong tnh hung n gin, nh qun l c th nhanh chng xc nh c
vn quyt nh. Ngc li, trong nhng tnh hung phc tp thng phi ra
quyt nh mt cch s b v tip tc thu thp, phn tch thng tin l r nhim v
quyt nh.
Khng phi mi vn trong t chc, mi s sai lch, mi c hi u tr
thnh vn quyt nh. Ch nhng vn "chn mui" mi tr thnh vn quyt
nh.
3.1.2. Chn tiu chun nh gi phng n:
Mun so snh cc phng n mt cch khch quan la chn c phng
n tt nht cn xc nh tiu chun nh gi cc phng n. Tiu chun ny c
biu hin bng cc ch tiu s lng v cht lng, phn nh kt qu t mc tiu
ca t chc hay kt qu mong mun ca vic gii quyt vn quyt nh. V d
ra quyt nh v la chn cn b qun l thng c cc tiu chun v nng lc v
phm cht; ra quyt nh v u t thng c cc tiu chun v kinh t, chnh tr,
x hi v mi trng. La chn cc tiu chun l vic khng n gin. Nu tiu
118

chun khng c xc nh r th vic nh gi v la chn quyt nh s gp kh

khn, d dn n tnh trng ty tin, ch quan.
3.1.3. Tm kim cc phng n gii quyt cc vn :
Mt vn quyt nh c th c gii quyt bng nhiu cch khc nhau.
Cn tm n tt c cc phng n quyt nh c th c, ngay c i vi nhng
phng n m mi nhn tng chng khng th thc hin c. Tuy nhin, nu s
lng phn n qu nhiu th qu trnh la chn phng n s gp kh khn.
thun li cho vic phn tch v la chn ch nn gi li mt s phng n thit thc,
loi b nhng phng n khng c tnh kh thi, nhm cc phng n tng t li
vi nhau v.v...
3.1.4. nh gi phng n:
nh gi phng n l xc nh gi tr ca phng n theo tiu chun hiu
qu. Vic o lng hiu qu ca tng phng n cn c thc hin theo c hai
hng: phn tch nh lng v phn tch nh hng. nh gi ng hiu qu m
phng n s mang li s la ch c quyt nh ng. Ni mt cch tng qut,
nh gi cc phng n chnh l ch ra nhng u im v hn ch ca tng phng
n.
nh gi phng n c hai nhim v: mt l, xc nh s o hiu qu ca
tng phng n; hai l, loi b cc phng n khng ng gi. Vic nh gi
phng n cn c tin hnh theo cc phng php v k thut nh gi khoa hc.
3.1.5. La chn phng n v ra quyt nh:
Trong cc phng n ng gi cn phi chn ra mt phng n tha mn cao
nht cc tiu chun hiu qu, ng thi khc phc c nhng yu t hn ch. Vic
la chn phng n nn c s tham gia ca tp th, ca nhng chuyn gia c kinh
nghim, thm ch ca cp trn.
C hai kh nng khi la chn phng n: la chn theo mt tiu chun v la
chn theo nhiu tiu chun:
Trng hp la chn theo mt tiu chun, phng n no c mc p ng
cao nht tiu chun t ra v khng c nhng yu t hn ch khng th khc
phc, c xem l phng n tt nht.
Trng hp la chn theo nhiu tiu chun, cc phng n c mc p ng
khc nhau v tiu chun cn phi a chng v mt ch tiu hiu qu tng hp. Ch
tiu ny phn nh mc p ng mi tiu chun. Trong trng hp ny, phng
n no c ch tiu hiu qu tng hp c gi tr ln nht ng thi cc tiu chun u
mc chp nhn c, khng c yu t hn ch, c xem l phng n tt nht.
119

3.2. Nhng nhn t nh hng n cht lng cc quyt nh.

a) Thiu thng tin: Thiu thng tin c th do nhiu nguyn nhn nh:
- C thng tin nhng thiu chnh xc.
- Ngi qun l c xu hng la chn thng tin v n c sn hn l cht
lng ca n.
- C th c nhng thng tin c cht lng cao nhng li tn thi gian v tin
bc, trong khi yu cu v chi ph qun l thng b gii hn lun c kh nng
tm kim phng n.
- C nhng gii hn v kh nng x l thng tin ca tng c nhn.
b) Ngi ra quyt nh thng c xu hng nhm ln vn vi gii php.
c) Xu hng nhn thc ca c nhn c th bp mo vn c xc nh.
d) Do c s tn ti ca cc li ch khc nhau gia nhng nh qun l.
e) Nhng tin l trc y gii hn s la chn hin nay.
3.3. Phng php ra quyt nh.
Phng php ra quyt nh l cch thc m ch th quyt nh dng thc
hin mt, mt s hoc tt c cc bc ca qu trnh ra quyt nh. Trong qu
trnh ra quyt nh ch th qun l c th s dng nhiu phng php khc nhau:
Cc phng php ra quyt nh qun l
a) Phng php c nhn ra quyt nh
y l phng php ra quyt nh trn c s kin thc v kinh nghim c
nhn ca nh qun l. Theo phng php ny khi xut hin nhng nhim v thuc
thm quyn ca mnh, nh qun l t mnh ra quyt nh qun l m khng cn
c s tham gia ca tp th hoc cc chuyn gia. Trong qu trnh ra quyt nh cc
nh qun l c th s dng kinh nghim hoc s dng m hnh n gin ra quyt
nh.
M hnh ra quyt nh n gin l da vo cc th tc, quy tc v chnh sch
hng dn vic ra quyt nh.
Th tc l mt lot nhng bc lin quan vi nhau x l nhng vn
thng xuyn xy ra trong t chc. V d nh th tc nhp hc, th tc ng k
kinh doanh, th tc cp giy php xy dng v.v...
Quy tc l cc chun mc m cc thnh vin trong t chc phi thi hnh.
c th l nhng quy phm php lut, c th l nhng thng l v cc quy nh m
120

tp th thng nht. V d, sinh vin ngh trn 20% s gi hc trn lp khng

c d thi, 3 nm mt ln cn b cng chc c xt nng bc lng, v.v...
Chnh sch l nhng phng chm, ch trng, nhng hng dn chung cho
vic x l cc vn xy ra trong t chc. Chnh sch khc th tc v quy tc ch
ch c tnh nh hng i hi khi ra quyt nh phi c s linh hot sng to. V
d, chnh sch khuyn khch nhn ti trong sinh vin, chnh sch gi c, v.v...
b) Phng php ra quyt nh tp th
Phng php ra quyt nh tp th khng c ngha ch th ra quyt nh l
tp th, v trch nhim v quyt nh thuc v tp th. Phng php ra quyt nh
tp th c hiu l mt phng php m ngi lnh o khng ch da vo kin
thc v kinh nghim c nhn ca mnh m cn da vo kin thc v kinh nghim
ca tp th a ra quyt nh v chu trch nhim v quyt nh c a ra.
Phng php ra quyt nh tp th thng c s dng quyt nh nhng vn
quan trng, nhng vn phc tp, nhng v c nh hng lu di n pht
trin t chc.
Hnh thc ca phng php ra quyt nh tp th rt phong ph nh: s tham
gia ca hi ng t vn, nhm nghin cu, s tham gia ca mt s chuyn gia, s
tham gia ca tp th hoc mt s c nhn, mt s b phn trong t chc. Kt qu
tho lun ca tp th l nhng cn c quan trng gip cc nh qun l a ra c
nhng quyt nh ng n trong phm vi quyn hn ca mnh.
* u im v hn ch ca phng php ra quyt nh tp th
- u im: Thu ht c sng kin ca nhiu ngi, c bit l cc chuyn
gia v nhng ngi s thc thi quyt nh; m bo tnh dn ch ca t chc.
- Hn ch: Thng ko di thi gian; d c s nh hng ca mt hoc mt
s c nhn trong tp th n kt lun ca tp th; c trng hp trch nhim ca
ngi ra quyt nh khng r rng (ch th quyt nh l c nhn hay tp th).
* Mt s k thut ca phng php ra quyt nh tp th: Trong qu trnh
thc hin phng php ra quyt nh tp th c th p dng mt s cc k thut sau:
1) K thut ng no: ng no l k thut c dng trong qu trnh tm ti
cc sng kin ca mi ngi tham gia tho lun v vn s quyt nh. V d,
trong mt cuc hp c nhiu ngi tham gia, ngi ch ta nu r rng vn sao
cho tt c mi ngi u hiu, tt c cc thnh vin t do nu kin ca mnh trong
khong thi gian n nh trc. Khng c ph bnh cc kin ca nhau, cc
kin c ghi li v phn tch sau.
121

K thut ng no c nhc im l kin ca mi ngi trong cuc hp d

b nh hng ln nhau.
2) K thut nhm danh ngha: Nhm danh ngha l k thut c dng khng
ch tm ra sng kin m cn i n kt lun ca cuc hp. V d, cc thnh vin ca
nhm c mt ti cuc hp. Ch ta pht biu v nhim v cuc hp. Cc thnh vin
vit ra giy nhng suy ngh ca h. Tng thnh vin c nhng iu h vit. Nhm
tho lun v nh gi cc kin ca tng thnh vin. Tng thnh vin c lp cho
bit th t ca cc kin theo mc ng n ca chng. Kt lun cui cng s
thuc v kin c th bc c tng hp cao nht.
3) K thut Delphi: L k thut ra quyt nh theo nhm khi cc thnh vin
khng c triu tp ti mt cuc hp. y l k thut phc tp v tn thi gian.
K thut Delphi ging vi k thut nhm danh ngha ch khc l cc thnh vin
khng ngi trc din vi nhau. K thut ny bao gm cc bc sau:
+ Vn c xc nh v cc thnh vin c yu cu a ra nhng kin
qua mt phiu cu hi c chun b k.
+ Mi thnh vin hon thnh phiu cu hi mt cch c lp v nc danh.
+ Kt qu ca phiu cu hi c mt trung tm thu li, x l v in ra.
+ Mi thnh vin nhn c bn in kt qu x l.
+ Sau khi xem xt kt qu, cc thnh vin li c yu cu cho bit kin
ca h. Kt qu l cc thnh vin thng a ra nhng kin mi c s thay i so
vi kin ban u ca h. C tip tc nh vy cho n khi c s thng nht kin.
Ngoi ra, trong cc lnh vc qun l khc nhau (qun l kinh t, qun l
doanh nghip, qun l gio dc ...) ngi ta cn s dng nhiu phng php v k
thut ra quyt nh khc nhau nh: phng php nh lng ton hc (s dng cc
bi ton d tr, bi ton n hnh, bi ton vn ti, bi ton ng b ...); phng
php cy quyt nh; phng php phn tch mo him, phng php linh cm
(trc gic, ngoi cm) v.v...
4. T chc thc hin cc quyt nh qun l
4.1. Ban hnh vn bn quyt nh
Phn ln quyt nh qun l c th hin di dng vn bn. Sau khi thng
nht la chn phng n ra quyt nh, quyt nh c th hin di dng vn bn
tr thnh vn bn qun l. Vn bn quyt nh cn c trnh by ng th thc.
4.2. Lp k hoch t chc thc hin
122

K hoch t chc thc hin quyt nh phi cn c vo gii hn hiu lc ca

quyt nh v phi theo ng gii hn . K hoch t chc phi c th, cn nu r
cc ni dung: ai lm, thi gian bt u v kt thc, phng tin, kinh ph, a im
thc hin v.v...
4.3. Tuyn truyn, ph bin, gii thch quyt nh
Tuyn tuyn, ph bin, gii thch quyt nh cho nhng ngi thc hin nm
vng ni dung, ngha v tm quan trng ca quyt nh.
4.4. Thc hin quyt nh theo k hoch
Theo k hoch c xc nh, quyt nh s c thc hin trn thc t. B
my thc hin c vn hnh, cc ngun lc c huy ng, cc cng vic c
trin khai.
4.5. Kim tra vic thc hin quyt nh
Kim tra vic thc hin quyt nh c vai tr quan trng v: kim tra s tc
ng ti hnh vi ca con ngi, nng cao trch nhim, ng vin ngi lao ng v
thc y s thc hin quyt nh theo mt trnh t nh, sa cha nhng sai st,
iu chnh k hoch kp thi.
4.6. iu chnh quyt nh
C nhiu nguyn nhn dn n s cn thit phi iu chnh quyt nh, cc
nguyn nhn thng l: nhng thay i t ngt do mi trng gy ra; c sai
lm nghim trng trong bn thn quyt nh v.v...
4.7. Tng kt vic thc hin quyt nh
Trong mi trng hp, bt k cc quyt nh c c thc hin ng hn hay
khng ng hn u cn tng kt cc kt qu thc hin quyt nh. Qua tng kt
thc hin quyt nh, kinh nghim s c tch ly l c s cho nhng quyt nh
trong tng lai.
Trong qu trnh tng kt cn xem xt chu o tt c cc giai on cng tc,
phn tch r nhng thnh cng cng nh nhng sai lm, thiu st, pht hin ht
nhng tim nng cha c s dng, tm ra nguyn nhn thnh cng hoc tht bi
v nh gi tng hp.

123