Bakm

Verimlilik Gzetiminde Rzgr

Trbinleri in Bakm
Stratejilerinin Gelitirilmesi
Okuhan ZARI
Hatko Elektronics A.

Prof. Dr. Blent EKER

Namk Kemal niversitesi

GR

nyada olduu gibi lkemizde

de hzla artan enerji talebini
karlamak iin zm
araylar iinde rzgr enerjisi nemli
bir potansiyeli oluturmaktadr. Bu
potansiyelden yararlanmak iin
kullanlan rzgr trbinlerinde gerek
kurulum aamasnda gerekse iletme
aamasnda birok faktrn iyi analiz
edilmesi sistem verimini artrc unsur
olarak bilinmektedir. Bilindii gibi
rzgr trbinleri mekanik, elektrik ve
elektronik aksamdan olumaktadr. Bu
aksamlar iinde ou zaman
yanldmz dnce, arzalarn
mekanik aksamlar zerinde
younlatdr. Oysa Federal
Almanya'da yaplan bir almada
yaklak 1500 adet rzgr trbininde
oluan hasar ve arzalarn yzdelik
dalm dikkate alndnda rzgr
trbinlerinde oluan arzalarn byk
bir blmnn sisteme ait elektrik ve
elektronik elemanlar zerinde olduu
saptanmtr. Sistemin teknik
dayankllk ve verimlilii gz nne
alndnda rzgr trbinlerinin
elektrik ve elektronik tm
elemanlarnda ivedi
optimizasyonlarn yaplmas
kanlmazdr. Rzgr trbinlerine ait
mekanik sistem elemanlarnn bakm
ve onarm faaliyetlerinde ise elektrik

12

ve elektronik (sensrik) elemanla

gnmzde akll integrasyonlar
sayesinde son derece efektif stratejiler
gelitirilebilmektedir.
te bu temel dnce altnda
hazrlanan yazda, dnyadaki rnekler
gz nne alnarak rzgr trbinlerinde
verimlilik bazl bakm stratejilerinin
nasl gelitirilecei aklanacaktr.
Bylece, yeni oluum iinde olan ve
lkemizde birok yrede ou
dardan ithalat yoluyla getirilerek
kurulan rzgr trbinlerinden daha
yksek verim alabilmenin bakm

stratejilerine dayandrlarak mmkn

olabilecei tezi vurgulanacaktr.
Rzgr trbinlerinin verimlilii ve
iletim maliyetlerinin minimum
yanlma ile tahmini, tesisin devreye
alnmasndan ancak birka yl sonra
mmkn olabilmektedir. rnein ak
denizlerde konulandrlm ve ulam
zor, hatta sadece snrl artlarda
mmkn olabilen rzgr trbinleri iin
hedeflenmi bakm plan ve onarm
faaliyetleri, sz konusu tesislerin krl
iletimleri ve iletim maliyetlerinin
drlmesi asndan byk nem

500 kW alt
500-999 kW aras
1000 kW zeri

ekil 1. lerleyen letim Sresince Yllk Hasar Oluum Sklklar

Mhendis ve Makina Cilt : 51 Say: 602

ekil 1, Rzgr trbinlerinde oluan

hasar ve arza sklklarnn iletim
sreleri ile olan ilikisini
gstermektedir. Diyagramdan da
anlalaca zere, hasar oluum
sklklar ile iletim sreleri arasnda
ters bir orant gzlemlenmektedir. Bu
durum farkl g snfna ait tm
rzgr trbinlerinde geerli olmakla
birlikte, 1000 kW zerinde g reten
sz konusu tesislerde hasar
sklklarnn ve onarm faaliyetlerinin
dier g snflarna oranla daha fazla
olduu tespit edilmektedir. Ayn
diyagrama gre ikinci iletim ylndan
itibaren 1000 kW alt g snfna ait
rzgr trbinlerinde, iletim mrleri
sresince neredeyse deimeyen, ylda
bir ya da iki kez tekrarlanan arza
sklklar gzlemlenmektedir. Buna
karlk Megawatt snfndaki byk
tesislerde ise oluan arza ve hasar
sklklarnn fazlal dikkati ekmekte
ve ilk be yl iinde ortalama arza
kayd tespit edilmektedir. lerleyen
iletim srelerine baml olarak bu
oranlarn hzla azald
gzlenmektedir. Rzgr trbinleri ile
enerji retiminde oluan maliyetlerin
byk bir ksmn gerekli yatrmlar
oluturmaktadr. Dier bir deyimle,
ortalama 20 yl iletim sresi
ngrlen bu tesislerde oluan tm
maliyetlerin 1/3'lk oran iletim
maliyetlerine aittir. Beklentilere uygun
olarak 1.000 kW zeri g snfna ait
rzgr trbinlerinin iletim maliyetleri
alt g grubuna ait tesislere gre ok
daha dktr. ekil 2'de rzgr
trbinlerinin ait olduklar g

G Snf (kw a)

ihtiva etmektedir. Federal Almanya'da

kurulu rzgr trbinlerinin iletim
mrleri, tesisi gelitiren uzman
mhendislerce ortalama 20 yl olarak
ngrlmektedir. Maalesef sz konusu
tesislerde uzun sreler ierisinde elde
edilmesi gereken iletim deneyim ve
verilerinin gnmzde henz bilimsel
dzeyde yeterli olmamas, rzgr
trbinlerinin iletim mrleri hakknda
ou zaman gerek tahminlerin
yaplmasn zorlatrmaktadr.

Yllk letme Maliyetleri [/kW a]

ekil 2.1993 Yl tibaryla ki Ya zerindeki Rzgr Trbinlerinin G Snflarna Gre Yllk letim Maliyetleri

snflarna gre yllk iletim

maliyetlerinin deiimi
gsterilmektedir. zellikle bakm ve
onarm maliyetlerinde, tesisin ait
olduu g snfna baml olarak
bariz deiimler tespit edilmektedir.

G SINIFLARINA BALI
OLARAK MALYET
DAILIMI
G retimleri baz alnarak snfta
incelenen rzgr trbinlerindeki bakm

ve onarm (bakm kontratlar, hasar

giderme ve onarm maliyetleri),
sigorta (zorunlu sigortalar, tesis kaza
ve hasar sigortalar ve dier sigortalar)
ve dierleri (kontratlar arsa ve inaat
sigortalar vb.) olmak zere 1993 yl
itibaryla iletim maliyetlerinin
dalmn ekil 3'teki diyagram
gstermektedir.
zellikle 5 MW ve stnde g
retebilen, rotor aplar 100 metre

Yllk Spesifik letme Maliyetleri [/kW a]

ekil 3. 1993 Yl tibaryla ki Ya ve zeri Rzgr Trbinlerinde G Snflarna Gre letme Maliyetlerinin
Dalm

Mhendis ve Makina Cilt : 51 Say: 602

25
13

Bakm
kontrol edilmesi, tabii olarak farkl
kontrol intervallerini ortaya
karmaktadr. rnein;
Bakm A : x iletim saatinden
sonra
Bakm B : 6 aylk
Bakm C : yllk
Bakm D : her iki ylda bir
Bakm E : her be ylda bir

zerindeki modern rzgr trbinleri

yksek iddette dinamik yklere maruz
kalmaktadr. Sz konusu bu ykler
ncelikle g iletiminde grevli sistem
elemanlarn etkilemekte, bylelikle
yataklama ve dili arzalarnn ortaya
kmasna neden olmaktadr. Rzgr
gcnn deiimine gre ortalama bir
verimlilikte alan bir rzgr trbini
iin bir gnlk duru maliyeti sadece
enerji kazanm dikkate alndnda
4000 euro zerindedir. Bu nedenle
rzgr trbinlerindeki arzalarn erken
evrede tan ve tehisi, takip edebilecek
arzalarn ve plansz durularn
nlenmesi, ancak bilimsel bakm
stratejilerinin gelitirilmesiyle
salanabilecektir.

BAKIM STRATEJLER
Rzgr trbinlerinde durua neden olan
ana arza ve bunu takip eden arzalarn
mmkn olduunca erken
nlenebilmesi iin retici firmalar
tarafndan bakm iletme klavuzlar
oluturulmakta, bylelikle sistem
elemanlarnn kontrol ve gerektiinde
anan paralarn ve zellikle riskli
sistem elemanlarnn belirli
intervallerde deiimleri
talimatlandrlmtr. Sz konusu
kontrol nlemleri genel olarak:
Frenleme fonksiyonlar ve fren
balatalarndaki anma
Balant elemanlarnn kontrol
Ak dililerin yalanmas
Dili ya seviyesi ve anma
Filtre deiimleri
Korozyon koruma kontrolleri
Sistemin genel grsel
kontroldr.
Sz konusu bu kontrol
faaliyetleri, trbin reticisi
firmalar tarafndan stlenildii
gibi retici firmadan bamsz ve
sadece bakm faaliyetinden
sorumlu firmalar tarafndan da
salanabilmektedir. Tesis
dizaynna baml olarak riskli
sistem elemanlarnn daha sk

14

Rzgr trbinlerinde sarf edilen tm

abalara ramen iletim sreleri
ierisinde fark edilemeyen ya da
oluturulan FMEA ktlarnda kayt
altna henz alnmam arza veya
teknik problemler sonucu farkl
boyutlarda beklenmeyen hasarlar
oluabilmektedir (ekil 4). Sz konusu
oluabilecek bu arza ve durularn
asgari seviyede tutulabilmesi iin
zellikle servis-team reaksiyon sreleri
ve iyi bir yedek para tedarik stratejisi
ok byk nem tamaktadr.
Federal Almanya'da yaplan bir
almada yaklak 1500 adet rzgr
trbininde oluan hasar ve arzalarn
yzdelik dalmn ekil 4
gstermekte ve bu hasarlar sonucu
oluan ortalama duru sreleri ekil
5'teki diyagram oluturmaktadr [3].
Bu dalma gre rzgr trbinlerinde

anzman
%2
Mekanik
fren
%5
Dili
%4

Hidrolik
tesisat
%10

oluan arzalarn byk bir blmn

sisteme ait elektrik ve elektronik
elemanlar oluturmaktadr. ekil 6'da
gsterildii gibi sz konusu bu
elemanlar, mekanik elemanlara oranla
daha fazla hasar ve arzalara neden
olmakta; ancak oluan arzalarn
giderilmesi ve sistemin tekrar devreye
alnmas bir ile iki gn gibi olduka
ksa srelerde gerekleebilmektedir.
Sz konusu veriler incelendiinde
gerekli bakm stratejilerinin
gelitirilmesi ve bu stratejilerde
oluacak bakm ve onarm
maliyetlerinin zellikle dikkate
alnmas gerekmektedir. Sistemin
teknik dayankllk ve verimlilii gz
nne alndnda rzgr trbinlerinin
elektrik ve elektronik tm
elemanlarnda ivedi optimizasyonlarn
yaplmas kanlmazdr. Daha nce
belirtildii zere eriimi zor; rnein
off- shore uygulamalarda da sz
konusu durular byk finansal
gtrlere neden olabilmektedir
(ekil 6). Bu ama dorultusunda bir
otomasyon sistemine bal Condition
Monitoring Sistemleri ile rzgr
trbinlerinde arzalara neden
olabilecek tehditler hakknda dzenli
olarak bilgi ak salanabilmekte;

Rzgar ynne
ynlendirici
%7
Tayc paralar/muhafaza
%4
Rotor gbei
%5
Rotor kanad
%7
Jenaratr
%4

Elektronik
%18

Elektrik
elemanlar

Sensr
%10

Elektrik
% 24
Ihbar edilen hasar miktar : 24186

ekil 4. Hasar Oluumlarnn Trbin Ana Elemanlarna Gre Yzdelik Dalmlar

Mhendis ve Makina Cilt : 51 Say: 602

ile tanmlanan enerji tesislerinde

uzaktan etkili protokol ile CM
sistemine servis edilebilmektedir.

Hidrolik Tesisat
Elektrik
Sensr

Tesise ait veriler yardmyla elde edilen

bu sinyaller filtre edilebilmekte,
mevcut olan sapma ve deerler
bylelikle otomatik olarak tespit edilip,
arza nleyici ve planl bakm
hizmetleri iin on-line sinyal ya da
sinyaller dzenli olarak elde
edilebilmektedir. Sz konusu tm
veriler sistemde hafzaya alnabilmekte
ve ihtiya dahilinde her an tekrar
arlabilmektedir. Bylelikle her bir
tesise ait tm veriler ayr ayr
incelenebilirken, gerek retici firma
gerekse iletmeci her an tesisi
verimlilik ve maliyet asndan
deerlendirme ansna sahip
olabilmektedir. Bu ekilde tesise ait
spesifik bir know-how gelitirilmi
olunacak ve bu know-how sayesinde
sistem optimizasyonu ve ayn zamanda
optimal ve kalc bakm stratejilerine
nemli katk salanm olunacaktr.

Elektronik
Rzgar yn ynlendiricisi
Mekanik Frenleme
Rotor Gbei
Rotor Kanatlar
Tayc paralar/muhafaza
anzman
Jenaratr
Dili

ekil 5. Oluan Arzaya Gre Ortalama Duru Sreleri

Elektrik
Elektronik
Rotor Kanatlar
Jeneratr
Dili

SONU

Rzgar yn ynlendiricisi

Rzgr trbini tesislerinde bakm

stratejileri mutlaka verimlilik dikkate
alnarak oluturulmaldr. Bunun iin
de bu tesislerin alma koullar, tesisi
oluturan elemanlarn bir btnlk
iinde dnlmesi gerekmektedir.

Sensr
Tayc paralar/muhafaza
Mekanik frenleme
Rotor gbei
Hidrolik tesisat
anzman

KAYNAKA
1. Durstewitz, M. et al: Windenergie
Report Deutschland 2005, ISET,
Kassel, 2005

ekil 6. Ortalama Arza Sklna Gre Rzgr Trbinlerinin Yllk Ortalama Duru Sreleri

retilen akll stratejiler sayesinde

kabul edilebilir maliyetlerde bakm
faaliyetleri planlanabilmektedir.
Rzgr trbinlerine ait mekanik
sistem elemanlarnn bakm ve onarm
faaliyetlerinde, elektrik ve elektronik
(sensrik) elemanla gnmzde akll
integrasyonlar sayesinde son derece
efektif stratejiler
gelitirilebilmektedir. Otomasyon CM
sistem integrasyonunda hedeflenen,
verimlilik odakl ve ngrl
bakmdr. Burada tesise ait durum
tespiti, lm verileri analizi iin
nemli rol oynamaktadr. Condition

monitoring sistemlerinde prensip,

rnein sistemde mevcut dili
hareketlerinde ve yataklamalarda ses
titreimlerinin kaydedilmesi ve
deerlendirilmesidir. Sistemin bu tr
mekanik aksamlarnda, tanmlanan
blgelere yerletirilen ivme sensrleri
ile elde edilen lmler sinyal
analizlerine dntrlmekte ve
sistem iin tanmlanan ve olmas
gereken deerler ile mukayese
edilmektedir. Rzgr trbinine ait bu
veriler otomasyon sistemine
implimente edilmi bir MMS-Server
sayesinde toplanmakta ve IEC 61850

2. Hahn, B. et al: Reliability of Wind

Turbines, in Tagungsband Euromech
Colloquium 464b Wind Energy,
Oldenburg, 2005
3. Hahn, B.: Reliability Assessment of
Wind Turbines in Germany, in
Tagungsband EWEC 1999, Nice, 1999
4. Hentzschel, J.; Jung, H.: Die
Integration von Felddatenerfassung
und Zuverlssigkeitsmangement im
Produktentstehungsprozess und Kundenservice, in VDI-Berichte 1713,
VDI-Verlag, Dsseldorf, 2002
5. Hentzschel, J.: RAMS-Analysen mit
zensierten Stichproben, in Dresdner
Schriften zur mathematischen
Stochastik, 4/2001

Mhendis ve Makina Cilt : 51 Say: 602

25
15