Professional Documents
Culture Documents
Lý luận giỏi
Lý luận giỏi
Mc Lc
Mc Lc .......................................................................................................................................................... i
Tc Gi .......................................................................................................................................................... iii
Phn I .................................................................................................................................................................1
Chng 1............................................................................................................................................................1
Bn Cht v Phm Vi ca Lo-gic ....................................................................................................................1
1. L Lun va l Mt Mn Khoa Hc v Mn Ngh Thut ...................................................................2
2. Lo-gic l Nghin Cu v Tranh Lun .................................................................................................3
3. Tranh Lun v Khng-Tranh-Lun.....................................................................................................4
4. Loi B S Dng Di ..........................................................................................................................6
5. Nhng B Phn Khuyt Thiu.............................................................................................................8
6. Lm Ni Bt nhng Thnh Phn Kh Nghi ......................................................................................11
7. nh Gi cc Tranh Lun: ng, Gi Tr v Hp L......................................................................14
8. Nhng Tranh Lun Suy Din v Quy Np ........................................................................................17
9. L Lun v Gio Dc ........................................................................................................................20
10. Tm Tt .............................................................................................................................................20
Chng 2..........................................................................................................................................................22
Phng Tin Truyn t ca Ngn Ng ......................................................................................................22
1. Ngn Ng v T Duy ........................................................................................................................22
2. Du Hiu v Biu Tng ..................................................................................................................25
3. T ng v Vt Cht ...........................................................................................................................26
4. S Hu Dng ca Ngn Ng ............................................................................................................29
5. S Ti Ngha v M H ....................................................................................................................30
6. Nhng Tranh Lun v T Ng ..........................................................................................................31
7. nh Ngha ........................................................................................................................................33
8. Ngh Thut Ni Chuyn Trc Tip ...................................................................................................37
9. Tm Tt .............................................................................................................................................39
Phn II..............................................................................................................................................................41
Chng 3..........................................................................................................................................................41
Nhng Ngy Bin do S Ti Ngha..............................................................................................................41
1. Li Ni Lp L .................................................................................................................................44
2. Cu Ni Nc i ............................................................................................................................49
3. Du Trng m ..................................................................................................................................53
4. Php Tu T .......................................................................................................................................57
5. S Phn Ha v Kt Cu ..................................................................................................................61
6. Tm Tt .............................................................................................................................................64
Chuong 4 ..........................................................................................................................................................65
Nhng Ngy Bin ca Gi nh ...................................................................................................................65
B Qua Nhng Yu T C Bn .................................................................................................................65
1. Khi Qut Ho ..................................................................................................................................65
2. Gm a C Nm.............................................................................................................................68
3. L Lun R i .................................................................................................................................70
i
2.
3.
4.
Ku Gi m ng ........................................................................................................................ 104
Ku Gi Lng Thng .................................................................................................................... 107
Ku Gi Quyn Lc ........................................................................................................................ 109
Quyn lc ca ci duy nht...................................................................................................................................109
Quyn lc ca s ng .........................................................................................................................................110
Quyn lc ca s t c la chn........................................................................................................................112
Quyn lc ca truyn thng..................................................................................................................................113
5.
6.
7.
2.
3.
ii
iii
Phn I
Chng 1
V Thng dch
V Thng dch
th cng khng phi mt tranh lun. V th nhng cu hi khng phi l tranh lun, tng
t nh th i vi mt tuyn b, phn nn, tn thnh hoc xin li.
Mt ln na, nhng thng ip nh vy khng phi l l tranh lun, chng khng
c nhng c gng thuyt phc chng ta. V d, C k hoch no a the Little
Rascals ln khng trung li khng? ch l mt cu hi m khng phi l mt tranh lun.
N yu cu cc thng tin, m khng tn thnh tuyn b no.
Cng tng t cho cc v d di y:
a) Ti khng nh xem na cc chng trnh TV vi nhng pha ci. Li c th
c nhng ngi ci khi mt ai ng ca. Ti s ci khi ti mun ci. Ti ngh
l h nn cc pha ci chng trnh tin bui ti khi nhng d bo vin thi
tit ang trn khng trung.
b) Ti tiu $125 tham d mt bui ln ng v ngi dn xut hin vi o
jacket ua, qun jeans, v o T-shirt qung co cho mt ca hng bn guitar
California. Ti xem xt v s tri nghim ti Philadelphia. ng y chc chn
l thy s tt nht m ti gp trong su mi nm ca cuc i nhng bn c th
thy thy cch tip cn mang cht Kung-Fu ca ng y i vi th gii tm linh.
c) S tho mn chn thnh nht trong cuc i n khi thc hin v r b c
trch nhim, i mt v gii quyt c cc vn , i mt vi thc t v l mt
ngi c lp.
V Thng dch
4. Loi B S Dng Di
Tranh lun theo din t ph bin thng b vng vu bi nhng ln lp li, dng
di, v khng minh bch. nhn thy r hn nhng tranh lun nh th l g cn thit phi
lm sch nhng th mc rung khi n. Thnh thong iu ny cng dnh ti vic l i
nhng li gii thiu kh di dng ging nh v d di y ch dn c in v vic bn
hng ca Og Mandino Ngi Bn Hng V i Nht Th Gii
a) Ngy hm nay, ti s lm ch cm xc ca mnh. Thu triu ln, v thu triu
xung. Ma ng i v ma h n. Ci nng gim i v lnh tng dn. Mt tri
mc, v mt tri li ln. Trng trn ri li khuyt. Con chim bay ln ri li h
xung. Hoa n ri hoa tn. Ht ging c reo rc v ri ma mng c thu
hoch. Tt c t nhin l mt vng tun hon cc trng thi v ti cng l mt
phn ca t nhin. V do th, ging nh thu triu, tm trng ca ti s hng
phn v tm trng s m m. Ngy hm nay, ti s lm ch cm xc ca mnh.
6
Trong vic loi b nhng rm r khi cc tranh lun, chng ta s phi loi b mt
vi th th thn, bng by ca nguyn bn. y l mt s hy sinh, tuy nhin chng ta cn
phi lm t c s trong sng ca lo-gic.
Nhng tranh lun m c tnh lp li vi rt nhiu t, hoc cha cc mnh khng
n nhp ni chung thng tht bi trong vic a ra nhng ngha ch o. t c
mt tranh lun thc s, nhng s rm ra cn phi b loi b.
V Thng dch
V th, nhng cuc tranh lun siu hnh hc theo loi ny c th thiu hoc l mnh
ca nguyn l chung (trong lo-gic, c gi l tin ), hoc l s tham kho y
cho tnh hung ca cu hoi (tin ph), hoc l s suy din (kt lun). C mt vi v d
nh sau:
d) y l nhng thc n t nhin v v th tt cho bn.
Mc d trong nhng trng hp ngn nh vy, nhng b phn khuyt thiu thng
d dng lm t duy chuyn t ngt hot ng, n vn l mt li im, trong suy ngh ca
ngi tranh lun, khng xc nh chng r rng, do lm th mt ln na l thu ht s
ch v thch thc nhng phn i.
Cng kh ct ngha, v cng xa nhng thi thng thng, nhng v d cng di
v cng rm ri. Thnh thong, chng c nhng c hi ln hn to ra nh hng, dn d
v v l do ny mt n lc ln hn phi lm n i nhng gi thuyt m tranh lun ng
trn y. Bi v nhng tranh lun thng phc tp hn v mt ng t nn d dng mt
du nhng b phn khuyt thiu. Sau y l mt qung co v bng vi nhng dng n
s:
j) Hu ht mi ngi u cm thy c n vo lc no v do nhiu th y l
mt trng thi song hnh bt bin. T nhng a tr mi cm thy n khng c
bn cho n nhng ngi gi cm thy tha thi trong tm trng trng vng lnh
lo. Nhng a tr mi ln thng cm thy chng chng l ai v nhng a
9
V Thng dch
Din t li on tranh lun ny, chng ta pht hin ra rng n khng nh nhng
iu sau:
Mi ngi u phi chu ng s c n.
on ghi ny l mt phng thuc cho s c n.
on ghi ny s khuy kho s c n ca bn.
10
[phn gia]
[phn chnh]
Tt c n ng u phi cht
----------- [phn gia]
Socrates l n ng.
[ ph] ---- [ chnh]
Socrates phi cht.
Nhng tranh lun nh th cha ba hoc duy nht ba b phn chnh hoc thut ng.
Trong v d trn, l Socrates, ci cht tt yu, v n ng. Ch ca kt lun ca mt
tranh lun nh th c goi l thut ng ph, khng nh lo-gic ca kt lun c gi l
thut ng chnh, v thut ng cn li, ci m xut hin trong mi tin ca tranh lun
nhng khng trong kt lun c gi l thut ng chuyn tip. (Ch rng t xc nhn
trong vn cnh ny c dng khc vi khi chng ta dng tho lun v ng php).
Tranh lun ch ra rng lm th no m t ch ng (Socrates) v t xc nhn mang tnh logic (phi cht) li lin kt vi nhau thng qua cch thc m mi t lin kt vi t trung
gian (n ng).
D ch bit cht t v phng php tam on lun c in, chng ta c th tm ra
nhng phn khuyt thiu ca chng kh n gin. V d, trong tranh lun y l nhng
thc n t nhin, v th chng tt cho bn c th thit lp theo phng php tam on
lun nh sau:
. [phn gia]
Nhng thc n ny l thc n t nhin.
[ ph]..[ chnh]
Nhng thc n ny tt cho bn.
Sng t ngay lp tc phn khuyt thiu phi l ci g: mt tin cha ng thut
ng chnh v thut ng trung gian. Phn khuyt thiu l: tt c nhng thc n t nhin (t
trung gian) l tt cho bn (phn chnh).
V Thng dch
quyt nh mt tranh lun c cha nhng thnh phn ng nghi hay khng,
chng ta cn hi nhng cu hi nh: t ng ca tranh lun ny c sng sa chng ta bit
chc chn nhng g bn thn anh ta hay c ta cam kt? C phi nhng s tht c trnh
by h tr hiu qu ca kt lun nh l mt h tr? Chng c thch ng khng? Chng
ta c chp nhn chng l ng khng? C th hn, nhng minh ho c thch hp khng?
Chng c ngha khng? V mc no? Nhng vn ng c xy dng hn l
n gin qung vo st rc ca nhng th pht ngn?
V d hy cp n l th gi cho bin tp cho bui nhm chc Tng Thng:
p li nhng l th phn i vic trnh by ph trng v s dng tin nong
sai mc ch qu ng thc hin l nhm chc ca Tng Thng, ti mun nhc
nh nhng ngi phn i rng t nhng thi im khng th ghi nh, qun chng
sng bi cho mng nhng ngi lnh o chnh quyn ht sc trang trng.
Vy th ti sao Tng Thng ca lin bang li nn t chc bui l ca ng vn
phng trong trang phc ng vt i v bi bm? V trng l v nghi l v s th
hin ca qun o lng ly, trang sc, lng th v nhng th rc r khc i
vo lch s nh l mt phn khng th thiu ca nhng l ng quang, khng ch
Quc Gia Hoa K m cn hu ht nhng ni ca th gii t do.
iu m ngi vit tht bi l khi s thc l Tng Thng v nhng ngi lnh o
ca th gii t do l lnh o ca chnh quyn, c mt iu khc bit thit yu gia Tng
Thng ca Hoa K v cc lnh o ca cc quc gia khc. Khi vn phng ca Tng Thng
c thnh lp, cuc cch mng ca ngi M l ni au u ca nh vua; h khng c
d nh thnh lp mt th ch qun ch vi chc v Tng Thng thay th vua. Khng
ging nh cc ch qun ch, Tng Thng c la chn bng b phiu ca qun chng
v b coi l ngi y t ca nhn dn. V th s khng c chuyn dng lm l nhm chc
ca Tng Thng rnh rang v hu h nh c t chc cho cc lnh o chnh quyn khc.
Bi bo sau cng c tnh nghi vn tng t, nhng v nhng l do khc:
Trc nht ng Thompson, ng ngh ng l thng qui no? Ai cho ng ci
quyn ti cao trong cuc sng ci trng i hc ny? Phi chnh ng, cng
ging nh bt c ai, cho mnh ci quyn lm theo mnh, nhng nhng li
bnh phm v gio dc v ngu ngc ca ng ng c gii hn Bi Ban iu
Tra Quc Gia. S tn cng v ngha ca ng vo h thng ngi Hy Lp ca
trng i hc c mt ting tm him c l vic tr con nht, l bch nht, y cn
l khng cp n phn ngu xun thc s ca vn phong nhng trang ny
c in rt lu. Thi tr con ca ng khng ch xc phm n mi thnh vin
ca Row m cn ton th ci trng i hc ny. Mc d ci u c tr con ca
ng t chi tha nhn n, trng i hc ny trong thc t rt t ho v cng
ng ca ngi Hy Lp y thm ch c vi nhng nhc im ca n.
12
Chng ta chng cn phi l bc thy trong ngh thut lp lun cng bit rng s
ng n ca chng ta trong tranh lun . V th, chng ta khng nn chn ch trong vic
yu cu bng chng khi mt phn trnh by hay gii thch dng nh qu ba bi hoc
ng ng. V d, hy xem xt phn tranh lun ca ngi c u quyn bo v trong tnh
hung lm dng tr em trng McMartin c bo co di y:
Mt nhn chng mi tui trong v quy ri trng trung hc c s McMartin
bnh tnh nh li ngy th ba n ba ln k t khi cu b cho l th phm git mt con nga
mt tun trc khi cu v nhng bn tr khc b buc phi chng kin.
Trong ngy thi, c ngy th bn ca k thi chuyn, cu b ni, trong mt cuc do
chi cnh ng gn mt trang tri khng xc nh, ngi bo v Raymond
Buckey, 26 tui, x i mt con nga con bng mt con dao di 2 foot, anh ta
dng n nh mt ci ru.
Anh ta cht n ra cu b k vi ngi c u quyn Bradley Brunnon, ngi
i din cho ngi sng lp Virginia McMartin, 77 tui.
Thm ch l ra tng mnh, ng khng? Brunon hi.
Phi cu b tr li.
Brunon cho in ra nhng chi tit.
Khi c hi Buckey m bao nhiu nht vo con nga sau khi n ng, a
b tr li Chu khng m
Khi c hi Buckey vy y mu sau khi git con nga, n tr li chu khng
bit, chu khng nhn Ray, chu nhn con nga
Bn nguyn phn i tc dng nhng cu hi chi tit ca ngi c u quyn
bo v, ku gi cht vn s khng n khp, nhc i nhc li v ng tranh lun
Tuy nhin, ngi c u quyn bo v u tranh cho rng nhng cu hi nh
th l cn thit ch ra rng a tr hoc l ang k chuyn hoc l c mt k
c m h, v h ch rng a tr thng xuyn tr li l chu khng nh hoc
l chu khng bit.
Nu n thc s nhn thy s kin hi hng , n s phi nh chi tit ca n,
Brunon ni vi quan to trong mt trong nhng cuc tranh lun ca ngy th ba
v cc cu hi.
13
V Thng dch
vic khng khip , n s phi nh cc chi tit. l vic Bruno tin tng rng c ci g
khng khip nh vic x i mt con nga gy sc i vi a tr n ni m mi chi
tit ca v m tht, n su mt cch mnh m vo tm tr ca a b mi mi. Nhng iu
c th khng lun lun ng. C nhiu trng hp i vi ngi ta, c bit l tr con,
km nn nhng k c v cc s kin qu khng khip vi h c th ngh li. Cng c
th l trong nhng khong thi gian nht nh, a tr s nh cc s kin c bn nhng
khng c chi tit. N c th khng tham s vo tt c cc chi tit ca v x tht v
khng th hi tng li chng sau . V th cc kt lun ca Brunon khng c m
bo.
14
Trong mt s trng hp, kt lun ca nhng tranh lun c th ngu nhin ng,
nh trong trng hp sau:
c) Tt c mo u l ng vt.
Tt c h u l u l ng vt.
V th tt c h u l mo.
15
V Thng dch
Tin
L Lun
Kt Lun
ng
Gi Tr
Hp L
ng
Thiu Gi Tr
Khng hp l
Sai
Gi Tr
Khng hp l
Sai
Thiu Gi Tr
Khng hp l
16
Ni mt cch khc, khi chng ta khng bit tin l ng hay sai, chng ta xem
xt cch l lun; l lun c gi tr hay khng? Trong cc l lun c gi tr v nu tin
ng, th kt lun l hp l.
Tin
ng
Sai
+ L Lun
+ Gi Tr
+ Gi Tr
= Kt Lun
= Hp L
= Khng hp l
17
V Thng dch
Chng ta hy xem xt nhng tranh lun hp dn thuc dng ba trong phn hai.
y, chng ta xem xt hai dng u tin: dng th nht c gi l suy din, dng th hai
l quy np. Tranh lun mang tnh suy din l tranh lun m trong kt lun c to ra
nht thit phi l kt qu tt yu ca cc tin . Mt khc, nhng tranh lun mang tnh
quy np l nhng tng m trong kt lun c to ra c th ch l mt kt qu tt
yu ca nhng tin .
Hai v d s gip minh ho s khc bit gia gi nht thit v c th:
a. Suy din.
Tt c nhng ht u trong ci ti kia l en.
Tt c nhng ht ny l t ci ti .
Do , tt c cc ht u ny u en.
b. Quy np.
Tt c cc ht u ny u t ci ti .
Tt c cc ht u ny u en.
Do , tt c cc ht u trong ti en.
Trong hai tranh lun ny, ch c trng hp th nht (tranh lun a) c kt lun chc
chn l kt qu tt yu ca nhng tin -- tt c nhng ht u trong ci ti l en, ti
khng th tm ra mu khc. Kt lun ca tranh lun (b) ch l kt qu mt mc c th
ca nhng tin -- c th c vi ht u trong ti khng phi l en, nhng ti khng
nh ly chng.
Mt s khc bit gia nhng tranh lun c tnh suy din v quy np, m n s c
quan st, l nhng tin ca tranh lun suy din cha tt c cc thng tin cn thit t
c kt lun nht thit v kt qu tt yu. Kt lun khng cp n ci g ngoi nhng
tin . Mt khc, trong kt lun ca tranh lun quy np, chng ta phi liu lnh da vo
thng tin c cha ng trong nhng tin . V th, kt lun ca chng ta c th khng
bao gi l chc chn, mc d kh nng n ng l cao.
l bi v nhng tranh lun mang tnh suy din chc chn thnh cng hoc tht
bi chng minh kt lun ca chng chng ta c th ni rng chng l hp l hay
khng hp l; mt khc, nhng tranh lun quy np c nhn xt l tt hay xu, mnh hay
yu.
18
Chng ta cm nhn chc chn rng ngy mai mt tri s mc, nhng pht biu mt
cch lo-gic th mi quan h gia kt lun (ngy mai) vi nhng tin (hm qua) ca n
ch l c th ch khng chc chn. (Nh nh lo-gic hc ni ting Bertrand Russell mt
ln nu ra trong tc phm Nhng Vn Ca Trit Hc, ngi n ng m cho g n
hng ngy c i anh ta th cui cng cng vn c n m thi). Trong nhng tranh lun
quy np, chng ta khng nh rng trong kt lun, s tht bn thn n khng c nu ra
trong nhng tin . V d, trong tranh lun (c) trn, nhng tin ch chc chn cho qu
kh, chng khng chc chn cho ci g s sy ra trong tng lai. Do , nhng tin
khng bc b kh nng kt lun l sai, t lc chng to ra kt lun m tnh ng n ca
kt lun c th da trn c s ca nhng tin hoc khng. Bn cht ca tranh lun quy
np l a chng ta ra ngoi nhng g c khng nh trong nhng tin v th
chng ta ch thy c nhng g m tin m ch cho nhng s kin khc. Lp lun suy
din th i lp nh th mt cch chn chn. y, chng ta khng c gng i ra ngoi
nhng tin nhng hiu su sc c th hn nhng g chng nu ra. Trong v d sau, mi
iu c cp trong kt lun ch c to ra mt cch chn chn t nhng thng tin
c chuyn ti trong nhng tin .
d) Nu c 50,001 ngi sng trong mt th trn v nu khng mt ai c nhiu hn
50,000 si tc trn u v khng c ai trc lc. Th c t nht hai ngi trong th
trn c cng s tc trn u.
V d ny minh ho cho tnh cht chnh xc ca nhng suy din c th. Trong khi
nhng tranh lun quy np m rng ni dung ca nhng tin bng cch hy sinh tnh nht
thit, th nhng tranh lun suy din t c tnh nht thit bng cch hy sinh vic m rng
ni dung. Hu ht nhng tranh lun m ta bt gp hng ngy l loi quy np, v l
nhng g chng ta s ng u nhiu nht trong quyn sch ny.
Mt tranh lun suy din c gng ch ra rng kt lun phi l kt qu tt yu ca
nhng tin ; mt tranh lun quy np c th ch l kt qu ca nhng tin .
Do , nhng tin ca mt tranh lun suy din phi a ra tt c nhng d
liu hoc thng tin cn thit to ra kt lun trong cu hi. Nhng tin ca
mt tranh lun quy np ch cn cha thng tin to ta kt lun tng i -kt lun ny i ra ngoi nhng g c a ra mt cch chc chn trong nhng
tin .
V th, nhng tranh lun quy np c th cha ng mt lng thng tin ln,
nhng chng li t b vic chng minh nhng kt lun l chc chn ng.
Nhng tranh lun suy din thng hp l hoc khng hp l; nhng tranh lun
quy np li thng mnh hay yu.
19
V Thng dch
9. L Lun v Gio Dc
Nh chng ta ni, nghin cu lo-gic gip chng ta gii thot khi nhng suy
ngh v hnh ng ng ngn. Mt trong nhng iu quan trng khc m chng dy ta l
chng minh mt th g mt cch chc chn. Nh chng ta thy, nghin cu lo-gic -c bit l nghin cu tnh hp l -- dy chng ta rt nhiu th. V th, v d, chng ta c
th bit chc chn rng tt c ngi nh trn ph ng s 10 lc nhc chut cng ch nu
khi chng ta kim tra tt c v pht hin ra chut trong mi ngi nh. Ch bng nhng
iu kin ny, chng ta mi c th bit iu ny chc chn ng. y l mt suy ngh
nghim tc, t lc tt c xu hng ca chng ta l tin tng iu ngc li m chng ta c
th to ra nhng kt lun chc chn trn c s nhng bng chng c v l va hoc
nhng bng chng i din. Hy ni rng mt hoc nhiu hn nhng iu di y l
ng: chng ta n ph s 10 mi ngy th hai trong hai thng v lun lun hoc
thng xuyn nhn thy chut cng trn va h ; chng ta vo tm trong s mi
nh ph s 10 v nhn thy chut cng trong tt c tm ngi nh ; ai m chng ta
tuyt i tin tng, m bo vi chng ta rng tt c nhng ngi nh lc nhc chut;
chng ta va c mt bn kim tra ca chnh ph tuyn b l ph s 10 b tn ph bi mt
lng cc ln chut cng; v bn tin lc mi mt gi va truyn i s phi by ca vn
v trnh chiu nhng on phim chut cng nhung nhc c bin bo ca ph s 10. Mi
mt iu h tr ny chng t rng c th mi ngi nh trn ph u c chut, nhng khng
mt iu h tr no li loi b c kh nng mt s ngi nh khng c chut. V vy,
chng ta s c xu hng kt lun l chng ta bit rng mi ngi nh ph s 10 u lc
nhc chut. gi nhng xu hng c tnh cch kim tra l mt trong nhng li ch ca
nghin cu lo-gic. Nh chng ta c th ni, y cng l mt trong nhng li ch ln ca
gio dc lo-gic.
V vy c th xc nh khi no th thch hp v cng bng ni mt iu g
nh l chng ta bit (1+1=2), v khi no th thch hp ni mt iu g nh l chng
ta suy ngh ( n cha nhiu cht bo thng ngy s gy ra ung th), v cui cng, khi
no ch thch hp ni rng iu chng ta tin (Thng tn ti -- God exists) -- y
chnh l im ni bt ca mt ngi c gio dc. (TQ hiu nh: s tht, kin v nim tin
l ba chuyn khc nhau. Ngi c hc v c gio dc l ngi bit phn bit ba trng hp
trn, v p dng mi trng hp ty lc).
10.
Tm Tt
20
21
T Yn Nhi dch
Chng 2
1. Ngn Ng v T Duy
Francis Bacon, mt trit gia ht sc thng thn a ra s r rng trong quan st
v t duy, mt ln nhn xt ngi ta "tng tng rng nhng ngh ca h c s iu
khin ca ngn ng, nhng hay xy ra trng hp ngn ng sinh ra nhng quy tc ln trn
ngh ca h." Nhn xt ca Bacon hu dng trong vic nhc nh chng ta rng ngn ng
khng ch c th cn tr s truyn t t duy ca chng ta v ngay c chnh bn thn n.
Do cch thc t nhin, tng bc mt m chng ta thu c ngn ng, rt t khi chng ta
ngng quan st rng n l mt cng c v cng ging nh tt c cc cng c khc, gi tr
ca n ph thuc vo k nng ca ngi s dng.
22
T Yn Nhi dch
23
Nhng Orwell tip tc bin lun, chng ta khng nn cam chu tnh th ca mnh.
im c bit l qu trnh mang tnh thun nghch. Ting Anh hin i, c bit l
vit ting Anh, y nhng thi quen xu m c lan truyn bi tnh m phng v
c th trnh c nu nh h c vn cn thit. Nu h thot khi nhng thi
quen ny, h c th suy ngh r rng hn, v vic suy ngh r rng l mt bc
quan trng trc tin i vi ci cch chnh tr: nh bt li ting Anh c hi
khng phi l ph phim v cng khng phi l mi quan tm ring bit ca
nhng tc gi chuyn nghip. (xem trn)
24
T Yn Nhi dch
25
3. T ng v Vt Cht
S tng phn gia du hiu v biu tng lm cho n r rng nh th, t tt c
nhng chc nng ca t ng nh cc biu tng, khng c s lin kt t nhin no c
thit lp gia chng v nhng vt cht chng biu hin. By gi ngi ta tin rng c mt
dng thch hp c k tha gia t ng v s vic chng miu t c ph bin mt cch
k l. Mt trong nhng cuc i thoi ca Plato, Cratylus, tm hiu cn k cu hi ny.
Mt pht ngn vin nhn xt, "ti ngh nhng bn miu t c tht ca nhng vn ny l
y, theo trit thuyt ca Socrates, rng c mt sc mnh no ln hn con ngi
t tn cho cc s vt, chng chc hn phi ng" (Cratylus 438).
S tn ngng ging nh th trong ngun gc min cng ca ngi c xa khi ni
cho ngi l nghe tn tui ca mnh v s rng s hiu bit s cho ngi khc sc mnh
ca h. Khuynh hng nhn ra cc t ng vi vt cht l hin nhin trong nhiu bi luyn
tp ma thut ca nhng b lc nguyn thu v s tn ngng ca mt s tn gio. Con
ngi sm s dng nhng th thc ma thut trong hu ht cc kha cnh ca cuc sng:
bo m thnh cng trong vic sn bt, lm ma, ngn chn s thit hi, loi tr nhng
cu thn ch xu xa v nguyn ra k th ca h.
Trong cc nghi thc tn gio ngi ta tin tng s lp li nhng t ng no c
th iu tr nhng chng bnh trong linh hn v th xc con ngi, trnh ci xu xa, v
m bo s cu ri linh hn. Chng ta cng tm thy mt vi tn gio tn ngng rng
nhng li ni chc chn rt linh nghim v thing ling m chng s khng bao gi b
ph v. Trong s tn gi ca Thng nhng ngi Do Thi c xa ( ngy nay l nhng
ngi Do Thi chnh thng), Yahweh hay Jehovah, "khng th t tn" (unnamable) v
cch pht m cng b cm trong c cch ni v kinh cu nguyn. Thng c nhc
n mt cch din t quanh co l Adonai, c ngha "Cha t". Trong thn thoi Hy Lp c
t Hades (m ty), v vua ca th gii bn di, c gi l Dim Vng ("ngi ban tng
s phn vinh") trong i thoi thng thng ngn chn cch pht m ng s l Hades
(m ty). Li rng dy rng con ngi khng nn "gi tn ca Cha v c" hnh nh ngun
gc ca lut php Hoa K chng li nhng li bng b, vn cn l mt t nn nhiu ni.
Nguyn nhn hnh thnh nhng tn gi pht sinh trong kinh Cu c:
trn mt t v Cha t to ra sc vt trn cnh ng v chim chc trn bu
tri. V em chng n cho Adam thy, bt c nhng g Adam gi mi sinh vt
sng, l tn ca chng. Adam t tn cho tt c gia sc, chim chc v cho
mi sc vt trn cnh ng. (Genesis 2: 19-20)
Mark Twain vit thm tip theo cho cu chuyn kinh thnh ny, m ng ta
da vo s tn ngng rng mt tn gi c mt mi quan h c hu vi vt c gi tn.
Theo Twain, khi Adam khng th ngh ra tn gi cho mt trong nhng con vt, anh ta
khn khon yu cu Eve gip "Anh s t tn g cho con vt ny nh?", Eve tr li: "C
gi n l con nga." "Ti sao li gi l con nga?" Eve ni: ", n trong ging nh mt
con nga, phi khng?"
26
T Yn Nhi dch
Words are wise men's counters, they do but reckon by them; but they are the money of fools. (Leviathan,
phn I, chng 4)
27
28
T Yn Nhi dch
4. S Hu Dng ca Ngn Ng
Mt gi tr c bn m ngn ng c th c s dng l cung cp thng tin v th
gii, th d: "Ci bn ny c lm bng g si" hay "Ti lm mt ng h ri". Mc ch
ch yu ca ngn ng l truyn ti thng tin c miu t, khng phc tp, khng m h.
Nhng c l chng ta cng s dng ngn ng biu l cm gic ca mnh hay gi ln
cm gic ca ngi khc. Chng ta ht ln "Tht l mt ngy p tri!", khng cho ngi
khc bit v thi tit nhng biu l nim vui ca ta v n. Hoc chng ta c th ni vi
ch nh : "Dng nh y hi lnh", khng nh mt li nhn xt bnh thng nhng
thuyt phc h bt my iu ha.
Ni ngn gn, ngn ng c th c s dng khng ch cung cp tin tc m cn
trnh trng v gy xc cm, gia mt s a dng ca nhng gi tr s dng khc. Mi gi
tr s dng c phm vi hp l ca n. Nhng g c th ng ch trch, tuy nhin, n li gy
nhm ln i vi nhng ngi khc. Mt vi s nhm ln v ngn ng v mc ch ch
n thun l s tiu khin. Li cho "Bn khe khng?" thc s khng phi l mt li yu
cu thng tin v tnh trng sc khe ca ngi khc. Cu tr li thch hp rt n gin "Ti
khe, cm n bn".
Quan trng hn s nhm ln ny gia gi tr s dng trang trng ca ngn ng vi
gi tr thng tin l s nhm ln ca biu l cm xc v cung cp tin tc. Trong nhng
trng hp nh th, ngn ng c th c s dng khng thch hp vi mc ch v c th
a chng ta ti mc tiu mt cch vng vo hay lm lc hng chng ta. Bi din vn
"Cy Thp Gi Bng Vng" (Cross of Gold) ni ting ca William Jennings Bryan i lp
vi bng v vng a ra mt th d minh ha su sc v ngn ng cm xc. S mnh m
ca n, c trnh by trong nhng t cui nh sau: "Bn s khng nng ln trn ngi
lao ng nhng bi gai ny. Bn s khng ng inh nhn loi ln mt cy thp gi bng
vng!" Yu cu khn khon ca Bryan li dng nhng cm gic su kn kt hp vi ch
ngha tng trng thuc v tn gio ca bc tng Cha Gi-xu b ng inh trn thnh
gi, cy thp gi v u nhng bi gai. Bng s lin kt nhng vn ca bng v vng vi
nhng biu tng tn gio ny, bi din vn c gng chuyn ti n biu tng vng
nhng cm xc mnh m vi nhng biu tng tn gio ny c cng c lu di.
Yu t ch cht c lp khi tm hiu chc chn mt gi tr s dng ngn ng
c a ra thch hp hay khng l mc ch ca n. C phi mc ch ch yu ca s
truyn t thng tin l cho mt ngi no bit? N c biu l nhng cm xc no
? N c nh khin chng ta lm mt iu g hay khng? C l n l tt c cng
mt lc? thit lp mc tiu, cn cn nhc ngn ng c c bo v vi mc tiu hay
khng. Nu nhng c s lp lun ring l ang b e da, mt vic s dng qu nhiu ngn
ng m mu cm xc c th ch l mt cn tr v c nh gi vi s ng vc. Thm
ch ngh thut tu t s b lng i, ni m thng tin l mc ch duy nht. Vi nhng c s
29
5. S Ti Ngha v M H
S ti ngha v m h th tng t nh nhau, chng u l c tnh ca ngn ng
khng chnh xc. Tuy nhin, c mt s phn bit gia chng. Mt t hoc s miu t c
gi l ti ngha nu n c nhiu hn mt ngha. N m h nu ngha ca n khng r
rng. Ngn ng ti ngha gy kh khn cho chng ta vi mt s ngha, m vn
ngha no chnh xc th kh m xc nh c, trong khi m h chng ta c nhim v phi
tm ra bt c nhng ngha no m n c. Ni: " l mt quyn sch ti nht m ti tng
c" l mt li nhn xt ti ngha. "i, mt quyn sch" l cu m h.
Trong nhiu trng hp ng cnh (context), ngn ng ti ngha ny sinh s xc
nh ngha no c ng . Tm quan trng ca ng cnh tt yu khng phi l mt
khuyt im ca ngn ng nhng ng hn l mt du hiu ca s linh ng. Cho n khi
t vo mt ng cnh c th, mt vi t ng hon ton c li nht thit vn khng c
xc nh. . V d, "ru" cng c ngha l bun v cng c ngha l "lo lng. Tuy th,
30
T Yn Nhi dch
31
s kin khc cho l sai. Nhng tranh lun thc t ny sinh khi nhng quan im khc
nhau xc thc tn ti i vi nhng vn thc t.
Mt khc, tranh lun v t hay ngn ng xut hin khi mt kin tin rng mt
nhn xt no l ng trong khi mt kin khc cho rng nhn xt khc l sai. ng hn
l mt kin khc nhau trn cng mt nhn xt, c mt quan im khc trn cng mt vn
. Nh th trng hp nhng kin tranh lun bt ng bi khng kin no nhn thc
r tranh lun bn nhn xt nh nhau.
Trong tranh lun v t nhng kin c hoc khng th c tn thnh i vi s
kin trong nhng trng hp, bi v cch m mi ngi hiu nhng t ng mu cht trong
tranh lun, h khng th ni ln tranh lun ca h tht s khng k n h c ng hay
khng. Nhng l lun v "ng Tri" xy ra thng xuyn trong trng thi t nhin ny.
Trong nhng l lun nh th l mt s nh gi mt tranh lun thy rng, t nhng
ngha mi kin v ng tri u khc nhau, khng tranh lun v tt c nhng vt cht
ging nhau. Mt sinh vin khoa thn hc tht ln sau mt tranh lun in hnh : "By
gi ti hiu ri! ng Cha tri ca bn l ma qu ca chng ti, v ma qu ca chng ti
l ng tri ca bn!"
Thng sut chng ny, chng ta thy nhng t ng khng n thun ch p ng
cho vic truyn t thng tin m cn c cm gic, thi v quan im. T nhng t ng
ging nhau c th truyn t thng tin, thnh thong cng c dng biu l cm xc v
quan im, chnh l nguyn nhn ca nhng s nhm ln v t rt thng xuyn. c
c s nht tr, nhng kin tranh lun phi ph hp khng ch i vi nhng ngha
m t ca chng m cn c nhng ngha biu l t yu cu.
Mt th d thch ng l t s xm lc, c bit c s dng trong tranh lun
quc t. Trong khi kin ca hai quc gia c th thng nht c ngha din t (expressive)
ca t - l mt t "xu"- h khng thng nht v ngha m t (descriptive) ca n. V
th, i vi mt bn, s xm lc dng nh khng bao gm s tuyn truyn; khng a
thit b qun s, khng a c quan tnh bo hay ting sng vo mt quc gia khc, khng
thit lp qun i nc ngoi vi c quan ch th chnh yu i vi bn kia, tt c nhng
ci trn l hnh ng xm lc. Gi y, bn ny ch trch bn kia l o c gi khi bn
kia t chi trch nhim v vic lm sai tri ca "s xm lc" l khng hiu c nhng
vn ca ng ngha hc tim n s hiu lm ny. (TQ hiu nh, mt bn mang qun i,
vv.... vo mt nc khc, h khng coi l hnh ng xm lc, m l hnh ng gii
phng, trong khi bn kia th coi vic s dng qun i, vv... l hnh ng xm lc. Hai
bn ng v ngha din t ca t "xm lc" l xu sa, nhng hai bn khng ng
v ngha din t ca t "xm lc": th no c coi l xm lc).
Mt th d khc, hy tng tng mt tranh lun v s xm lc m c mt s tn
thnh trn ngha ca t nhng mt bn nhn mnh rng n khng ch miu t tnh t li
c khai sng, trong khi mt kin khc cho rng n phi ng lo ngi. Sau , nhng
tranh lun v t c th ny sinh trong c hai chiu hng: (1) mc d khi c hai bn gp
phn tham gia vo mc gy cm xc ging nhau ca vn , khng ging nh s am
hiu v mc miu t; (2) hay mc d khi c hai bn u thng nht trong nhng mc
miu t ca vn , c nhng cu tr li hon ton khc nhau v mc gy cm xc. C
32
T Yn Nhi dch
7. nh Ngha
Bt c ai a ra mt cuc tranh lun cho s cn nhc nghim tc l mt nhim v
pht biu gi thuyt v kt lun ca h mt cch r rng. Mt phng php to nn mt
cuc tranh lun r rng l a nhng nh ngha ca nhng thut ng mu cht. Mt nh
ngha l mt li nhn xt rng mt t hay mt cm t c ngha ging nh mt t hoc
cm t khc. N gm c 3 yu t: (1) s din t c nh ngha, m nhng nh lo-gic hc
gi l mt t hay ng ang c nh ngha; (2) s din t hn ch ni dung ca t hay
ng , gi l xc nh c im v (3) mt s khng nh hay s quy nh rng s din t
c nh ngha c cng ngha nh s din t hn ch ni dung ca t hay ng. Th d,
nu chng ta chp nhn ti liu gc ca Tn t in Webster, t c dui c th c trnh
by r rng nh: C dui c ngha l "mt c bp h tr cho vic co dui mt b phn ca
c th ( nh chn, tay)". S biu hin c nh ngha (mt t hay mt ng ang c
nh ngha) l t c dui, mt t khng quen thuc lm vi hu ht chng ta. S biu hin
hn ch ni dung ca t hay ng (nh ngha) l "mt c bp h tr cho vic co dui mt
b phn ca c th ( nh chn, tay)", mt mnh m cha nhng t ng rt quen thuc
vi chng ta.
33
34
T Yn Nhi dch
35
36
T Yn Nhi dch
cliche
37
nhng cu rp khun th ngn gn, hay hm hnh v c v hnh thc, chng lun ng lo
ngi, chng khch l s v t l bi vic lm m i nhng im chnh xc ca mt vn
.
Bin php phng suy ngh nhng cu so rng tt nht l phi nh rng, vi mi
cch ngn ph bin nh th, mt cch ngn khc c th c trch dn mt cch trc tip
gy mu thun vi n.
a. Hai ngi hp li vn hn mt ngi (Two heads are better than one).
b. Hai thuyn trng lm m mt con tu (Two captains sink a ship).
c. ng thay nga gia dng. (Don't change horses in midstream).
d. n lc phi thay i. (It's time for a change).
e. An ton trn ht. (Better to be safe than sorry).
f.
Mt cu so rng c th tm thy c chng minh - hoc khng chng minh cho hu ht iu g. Cch s dng cu so rng, rp khun trong bt c tc phm thng
cho ta thy rng tc gi khng suy ngh k, r rng, hon chnh trong ti v cng
khng mun ngi c nh th.
Tng t nh th l bit ng (jargon), c Gio s Donald Hall m t chnh xc:
"nhng cu so rng thuc v mt chuyn mn ring bit". Ly th d nhng cu di y
t mt cng b ca Qu khoa hc quc gia:
"Quyt nh ca s tham gia ny l mt b phn hon chnh thit lp s tn thnh
bi Qu Khoa Hc Quc Gia (NSF) ca s xut xem xt trong th quyt nh v
s thng nht h tr v mt ti chnh cho d n c m t trong k hoch
kt qu ca s c gng tuyn b trong th quyt nh ti tr ngn sch c
ngh."
38
T Yn Nhi dch
9. Tm Tt
Trong chng ny cp ti vn ngn ng to thnh mt cu ni gia chui l
lun, nh vic nghin cu l lun m l vn ca Chng 1, v s phn tch ca
nhng l lun c th, m ta s nghin cu Phn 2. Chng ta thy rng ngn ng c
tn dng trong bt c li pht biu no xc nh ngha ca pht biu . Ngn ng
c xem nh c lin quan mt thit vi t duy, thm ch nh l mt hnh dng ca t duy.
Ngn ng c coi l biu tng ha hp l, trong tt c nhng t ng l nhng
du hiu quy c cho nhng vt cht chng m t - nh i lp vi nhng du hiu t
nhin m l nhng thnh phn hay du hiu xu. Khuynh hng nh ng t ng vi
nhng vt cht chng biu tng ha c ch ra hn ch s nhm ln v ng ngha v
lm tng nhng li ni tri, nhng v tr vt cht c t ra mt tn mi che y
nhng im tiu cc.
Nhng s nhm ln khc v mt ngha c tm thy t s khp khing gia
dng ngn ng - nh thng tin, cm xc, hng dn hay nghi thc - v mc ch ca s
thng tin. Hai khuyt im lm hng i ngn t thng tin l miu t khng r rng, ti
ngha, m nhiu hn mt ngha c th gn cho nhng t hoc ng; v m h, l ngha
khng c r rng. Chng ta lu rng nhng cuc tranh lun c th l ng gi, trong
trng hp c s nht tr v mt vn no ; hay l li tranh lun sung -- trong nhng
tranh lun v t hay ngn ng m ngi tranh lun khng c s nhn thc r v nhng t
vng . Chng c th khc nhau v ngha miu t ca ngn ng c s dng hay
ngha biu l cm xc.
Ga tr s dng ca nh ngha ngh nh mt cch hn ch s m h trong mt l
lun, khng cp n nhng tranh lun ti ngha v v t. Tuy nhin, gi tr s dng ca
nh ngha khng t c s r rng. Ngi ta i hi mt vn phong gin d khi
mc ch ca chng ta l thuyt phc cho ngi khc thy rng quan im ca chng ta l
s cng nhn hp l v ng c th nhn. l mt vn phong hn ch nhng cu rp
khung, so rng v bit ng, ni n gin v trc tip hn nhng g chng ta mun ni.
Nhng chng ta khng nhm ln tnh cht di dng vi di. Mt vi iu c th i
hi nhiu khong trng hn din t v mt s t duy c th tr nn qu phc tp
truyn t ch vi nhng cu trc n gin.
39
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
Phn II
Chng 3
Phn II ny nghin cu nhng dng thng dng ca nhng l lun sai lm. L lun
sai lm (hay ngy bin) l mt l lun c khuyt im. Mc d khng hon thin mt cch
hp l, nhng kin sai lm thng xuyn thuyt phc chng ta bi v, trong s xem xt
trc tin, chng xut hin hp l trong hnh thi v ni dung.
"Ngy Bin" hay "Sai lm4 xut pht t ting Hy Lp l "phelos", c ngha l "la
di", c ngh ra thay th cho s tht bi v t ca chng ta.
Nhng Ngy Bin thng thng m chng ta tm thy trong nhng chng sau, l
nhng l lun khng hp l v ni dung, nh i nghch li vi hnh thi hoc cu trc ca
chng. Mt nh ngha kh c th lit k tt c cc dng ngy bin thng thng. Tuy
nhin, bng cch cho th d, chng ta c th tm thy trong cch s dng ngn ng xuyn
tc thc hin kho lo nhn thc ca chng ta v mt ti di s tho lun ("Bi thi
kh khn ca Gio s Hedley l khng cng bng i vi sinh vin"), trong s ti ngha -khng ch tm hay c k hoch cn thn hay khng m lm m i s thu hiu ca chng
ta v nhng g c tranh ci r rng, v trong nhng l lun ni ln nhng s thch th
n khuyt im nhn tnh ca chng ta. Trong nhng s sai lm gn y, tranh lun c
gng "quyt nh", hc hi chng ta ng vi mt l lun ngoi cm gic ng tic hay
khip s, ngoi s mong mun ca chng ta l "thnh phn ca m ng" hay ngc li,
phn bit vi m ng -- thnh phn u t nht. Chng ta x l nhng sai lm thng
thng bng cch nhn bit v gn lc nhng pht biu ti ngha v m h ca chng,
bng cch to ra s r rng nhng gi nh ng ng ca chng, v bng cch trnh by
nhng xu hng ca chng. Tht ng tic rng nhng kha cnh m nhng l lun ny tr
nn v ch thng xuyn l nhng g ph thc chng vi cc thnh gi.
Nhng nh lo-gic hc ca tt c cc giai on nghin cu nhng s sai lm
thng phc tp v kh phn bit. Ngi u tin phn loi nhng l lun sai lm l
3
4
Fallacies of Ambiguity
Fallacy
41
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
Aristotle. Aristotle chia nhng l lun b sai lm thnh hai nhm: mt s c ngun gc
ngn ng ca chng, m bao gm nhng sai lm v s ti ngha, v mt s c ngun gc
ngoi ngn ng, c xem nh tt c cc sai lm khc. Mc d c nhiu ngi c khuynh
hng theo s phn loi ca Aristotle, nhng s nghin cu mt vi s sai lm cng thay
i theo thi gian, v nhng sai lm mi c pht hin. Mt s tranh ci rng khng
c s phn loi nhng s sai lm thch hp no tn ti, t nhng hng i n sai st l rt
nhiu v phc tp.
Vn cn nhng ngi khc qu quyt rng, ging nh s nghin cu lp lun chnh
xc, l lun hc khng nn c lin quan ti chnh n vi lp lun khng hon ho. Nhng
tranh lun ny hu nh l s sai lm ca bn thn n, t s tng t vi nhng li hp l
thng dng gip chng ta bo v nhng s sai lm - trong nhng l lun ca ngi khc v
ca c chng ta - v v th y mnh nguyn nhn ca lp lun chnh xc.
Trong quyn sch ny, chng ta s ri khi h thng phn loi hai phn ca
Aristotle, chng ta hi lng rng, tht ra, tt c nhng sai lm c ngun gc trong mt
vi kha cnh ca ngn ng. V th, s t chc ca vic nghin cu nhng sai lm trong
Phn II l ba phn, tng ng vi ba cch thc m ngn ng c s dng trong mt l
lun sai lm c th tm thy nh ngun gc ca s sai lch. Trong Chng 3, ch l
nhng sai lm v ti ngha m n l ngha phc tp ca nhng t ng tn dng l
ngun gc ca sai lm. Trong Chng 4, trong nhng s sai lm ca gi nh, sai st xut
pht t cch thc m nhng l lun sai lm to thnh ng tng ng hay hp l nh
nhng l lun chnh xc hp dn chng ta "coi nh l" lp lun phi chnh xc bi n
bao hm ngn ng tng t nh th ca nhng l lun xc ng. Nhm cui cng, trong
Chng 5, gm c nhng sai lm ca s thch ng, m ngn ng hay l lun khng thch
hp c a ra lm vng chc mt s thch th d gy cm xc, ng hn l mt s
thch th hp l. V th, trong khi Aristotle pht hin nhng li trong l lun mt cch trc
tip n ngn ng ch trong trng hp nhng sai lm do s m h, chng ta s thy n
hu dng nhn mnh bn cht ngn ng ca li trong nhng sai lm ca gi nh v s
xc ng.
S phn chia ba phn chng ta pht hin trong quyn sch ny cng gip ta hiu
su xa hn bn cht ca s hp l hay s hp l mnh m. Hp l l s nghin cu l lun,
v do , a ra s tn thnh ca chng ta v mt l lun, chng ta nn lun chc chn
rng chng ta hiu ra ba iu sau y:
1. L lun khng nh r rng iu g?
2. Nhng s kin trong l lun c c trnh by chnh xc hay khng?
3. Lp lun trong l lun c hp l hay vng chc khng?
42
www.kinhtehoc.com
43
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
1. Li Ni Lp L 5
Vi phm ca li ni lp l l cho php mt t mu cht trong mt l lun thay
i ngha ca n trong qu trnh ca l lun. Theo ngha en, li ni lp l
(equivocation) xut pht t ting Latin. Mt t c s dng n ngha (univocally) n c
ngha ging nhau trong mi ng cnh c a ra, c s dng lp l (equivocally) nu
hai (2) ngha hay nhiu hn xy ra cng mt lc.
Xem xt v d ny:
a. Ti cho bn bit nhng l do ca ti khi thc hin n, nhng thng thng
bn s khng lng nghe l do v th bn tip tc tranh ci vi ti.
44
www.kinhtehoc.com
45
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
46
g. Thc hnh lm nn hon ho. Nhng bc s phi thc hnh th thut cha
bnh hng ngn nm. V th, bc s ca ti, ngi hc mt trong nhng
trng y danh ting, s thnh tho trong lnh vc ca c.
www.kinhtehoc.com
47
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
qun tr; hc gi cng khng hn mt ngi ti d; trit gia cng khng hn ngi
ngu xun. Tt c chng ta sinh ra u bnh ng.
48
2. Cu Ni Nc i6
Chng ta va lu s nhm ln c th ny sinh nh th no t s ti ngha ca mt
t hay ng n l. By gi chng ta mun tip tc v thy s nhm ln c th ny sinh nh
th no t s ti ngha ca cu trc cu v s tham kho nh trong trng hp ca ba sai
lm k tip: cu nc i, du trng m v c php. Chng ta hy bt u vi cu nc
i.
S sai lm ca cu nc i7 l sn phm ca cu trc cu ngho nn. N xy ra
khi nhng t ng khng chnh xc hoc c ghp lng lo trong mt cu, lm pht sinh
mt ngha ngoi d kin ca tc gi.
a. S pht trin mi v nh . Nhng ngi nh p c ngay tc th. trc
i! Chng s khng ko di lu.
6
Fallacy of Amphiboly
Cu nc i xut pht t ting Hy Lp l "ampho", c ngha l "gp i" hay " c hai mt". V ngun gc,
n c lin quan mt thit vi s ti ngha.
7
www.kinhtehoc.com
49
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
50
www.kinhtehoc.com
51
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
52
3. Du Trng m 8
Nhng ngha khng c ni r trc c th ny sinh khng ch t cu trc cu
khng hon chnh, nh trong trng hp ca cu nc i, m cn nhm ln t s nhn
ging. Kt qu ca s sai lm trong du trng m khi mt nhn xt c pht biu vi mt
ging khng mong i; nhng t ng no trong nhn trng m sai; hay t ng no
(thm ch c cu v c on vn) t ra ngoi ng cnh v v th a ra mt s nhn ging
(hay mt ngha) chng khng ni ln c ngha vn c.
Tm quan trng ca sai lm ny c th c tp hp t tnh hung bt ng sau:
Trong mt bn sao ca mt trong nhng bng ghi m v Watergate, John Dean, c vn
Tng Thng, cnh bo Richard Nixon ng chuc ly rc ri trong mt l do a ra che
y v Tng Thng tr li "Khng - sai ri, iu l chc chn". Cu hi l: Nixon
i ging cc t ng no khi ng ta a ra li nhn xt ny? N c ni vi mt ging
iu nghim chnh v thng thn hay ma mai? Nu hon ton ma mai, li nhn xt ny s
bc l thm du hiu ca tnh trng rc ri ca ng ta.
Sai st ca du trng m t ny sinh trong din vn, khi m thanh d truyn ti bng
ging ni v iu b, hn l trong ngn ng vit. i vi nguyn nhn ny, vin lc s
thn trng c ln li khai bng mt ging u u, theo cch ny trnh biu l cm xc
v vn h ang c. Trong vn phong, khi ni "khng th ht sc khen ngi quyn sch
ny" c th cng c ngha rng chng ta khng th ni y v nhng iu tt ca quyn
sch hoc l khng xng ng khen ngi. Tng t, ni rng chng ta hy vng mt
ai "t c mi iu h xng ng c c" c th bao hm hai ngha rt khc nhau.
Lu cch thc nhng li nhn xt sau y c th em li mt mc ch nghim
tc v tn tng hoc c mt mc ch ch nho v ph nhn ph thuc vo ging iu c
s dng trong khi ni.
a. Chng bao gi trng bn kh hn th.
b. Ti khng bao gi ngh rng n s ging nh th.
c. Ti s khng mt thi gian c bi din thuyt ca bn.
www.kinhtehoc.com
53
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
54
s quan ghi ch vo "Thuyn trng hm nay khng ung ru", bng cch ny ng rng
nhng vic ny khng xy ra thng xuyn v n ng c ch trong nht k hng hi.
Du trng m l mt sai st n gin m c th c s dng tinh t trong nhng l
lun phc tp hn.
Lu cch m nhng ngha trong cc nhn xt di y thay i trong nhng tia
hy vng khng c nh khi t hay ng sai c nhn trng m:
g. Hy lch s vi nhng ngi l. (Ch vi nhng ngi l?)
h. My nn yu qu lng ging ca my. (iu c ngha chng ta c th ght
k th ca mnh?)
i. Ti rt thch ba n ti. (Ch c bn; khng cn ai khc? Ch c ba n ti v
khng cn g khc?)
55
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
56
4. Php Tu T 9
Chc hn mi ngi u nh cuc chm trn th v gia Alice v mo Cheshire
trong Alice X S Thn Tin (Alice in Wonderland) ca Lewis Carroll.
Trong khi t gi, Alice thy con mo bt u ln mt mt cch chm chp, "bt
u", nh c y k vi chng ta, "vi on cui ca ci ui, v cui cng l mt ci tai,
gi nguyn v tr mt thi gian sau khi gic ng ca n tri qua". Alice c ch dn
gy ch trong s ngc nhin: "! Ti hay trng thy mt con mo khng c mt ci tai;
nhng mt ci tai khng c mt con mo! l iu k l nht ti tng thy trong c cuc
i ti!" (Chng 6)
Nu chng ta c rn luyn lo-gic mt cch ng n, chng ta s cng c cm
gic ngc nhin ging nh Alice bt c lc no chng ta nghe ai ni v mu hoe,
trng thi trn, chn l, v p v c ch -- nh nu chng c th t tn ti trong quyn li
ring ca chng v khng n thun l s tru tng, m (ging nh n ci toe tot ca
con mo) ph thuc vo mt vi thc th c th v s tn ti ca chng. Hy lm theo
Alice, chng ta s biu l s ngc nhin ca chng ta bng cch nhn xt khi chng ta thy
nhng tri to hay nhng tri banh trn, v ngi tht th, p, c u im nhng
khng bao gi ta ni nhng tri to hoe, tri banh trng thi trn, ngi chn l, c v
p, c ch.
C php xut pht t ting Hy Lp l "hypostatos", c ngha "c mt s tn ti
trong thc th". Tin t hypo theo ting Hy Lp c ngha l "xung" hoc "bn di" (nh
hypodermic c ngha l "di da") v statis xut pht t ngun gc Hy Lp c ngha "ng
ln", c lin quan n nhng t Hy Lp i vi thc th hay trm tch. V th c php ha
hp l biu hin hnh ng ca cc t ng thc s th v nu nh chng l nhng t
ng thc th.
S sai lm php tu t ct vic mt t tru tng nu nh n l mt t c th.
Nhng ngc li, nhng t c th ch r nhng vt th ring bit hay thuc tnh ca vt
th, nh mu v tri banh, nhng t tru tng ch r nhng nt c trng chung, nh
hoe, trng thi hnh trn, c ch. N l mt nt ring bit ca nhng t tru tng m
chng c th c s dng khng nhc n nhng ti m c thuc tnh chng nu r.
Mc d s tru tng l mt nt c bit hu dng ca ngn ng v t duy, cho
php chng ta tho lun nhng kin nh v p ca tnh cht, chng mang nhng nguy
him tim n. Chng ta c th phm li ca s tha nhn m ging nh nhng t c th,
chng gi tn c th nhng thc th ring bit , th d, thm vo trong nhng vt cht
nh th, nh nhng tri banh mu v nhng ngi c u im, cng c nhng thc th
tn ti ring l nh mu , hnh trn v c ch.
N s khng qu t nu qu trnh ny hn ch c s ny sinh ca nhng s tru
tng khng ng lo ngi nh th. Nhng chng ta khng dng li . Chng ta tip tc
pht minh ra nhng o tng tr tu khc nh ngi lai, ngi i (dn sng M),
9
Fallacy of Hypostatization
www.kinhtehoc.com
57
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
ngi da en, ngi Anglo-Saxon (da trng theo o tin lnh) vi nhng g m chng ta
gieo rc mm mng ca s cm th v phn bit. Chng ta ni v mt vt nh th no -chng ta miu t n nh th no -- quyt nh chng ta xem n nh th no, nhng g
chng ta tin tng v n, v kt qu l chng ta phn ng v n nh th no. V y l bi
hc quan trng sai st ny dy cho chng ta. Thc t chng ta ang sng, n nhc nh
chng ta, c xy dng rng ri bi ngn ng v nhng g chng ta miu t n vi bn
thn mnh. T ngi lai, chng ta cn xem xt r rng, khng ch nhn ra mt s thc t
c lp hin ti ca th gii; n khng ch c ngha "mt ngi th hng s pha trn";
nhng g n mun v ni l "tht kinh tm!". V ging nhau l s tht ca tt c cc t
khc trong bn cht t nhin ny. Chng a vo th gii vi nhng phn ng xuyn tc
ca chng ta, sng to trong qu trnh s tn hi v au kh v hn. c bo v trong
nhng t ng, v trng nh tt c cc t ng khc trong vn t ca chng ta, chng nh
la chng ta lm cho chng ta suy ngh rng nhng vt cht c tn tt nhin tn ti, ng
hn l nhng ngha n thun trong phn ng ca chng ta.
Nh mt du hiu ca nhng mi e da php tu t vn c, xem xt l lun ny:
a. T nhin to ra nhng ci tin trong mt chng loi bng cch loi tr nhng
vt th khng ph hp hay gy cn tr t vic lm nhim nhm gen ca s ph
hp. V th, n ch ng vi chng ta khi loi tr nhng ngi khng t tiu
chun ny.
www.kinhtehoc.com
59
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
Hardin khng cn thit ch trch thc tin hay qu trnh ca c php ng ta miu t.
ng ta ch thc y chng ta nhn ra n l g. "Ti sn" l mt vin tng, mt khi nim
chng ta pht minh hay ngh ra. N khng thay th mt s vt cht c th chng ta pht
hin ra rng n c mt tn ti c lp ca chng ta hay nhng mong mun ca chnh mnh.
Ch cn chng ta tm thy khi nim hu dng v c ch chng ta c th tip tc bao qut
n; nu khi nim bt u chng t khc, chng ta nh rng chnh chng ta pht huy
n thnh bn cht (nh ngha n), v v th khng c g ngn cn chng ta t vic loi tr
n (nh ngha li) nn chng ta quyt nh lm nh th.
Cui cng chng ta c th hi, nu ni rng dng ny rt c hi, ti sao chng ta s
dng n n rt thng xuyn? Cu tr li rt n gin: chng ta c nhiu li ch t cch
ni nh th. Chng ta s dng n, chng ta c nhn ra n hay khng, nh mt th thc ca
ma thut v t. Do t khoa hc c s dng trong mt qung co s bn c hu ht
bt c th g, nh nhng ngi qung co nghin cu. D nhin chng ta cng khai thc
sai st. V d, chng ta thy rng n d hn ch trch "s thit lp" hay "h thng" ng
hn l ch ra nhng quy lut hay thc tin ring bit m chng ta cm thy cn thay i.
Nhng chng ta tr mt gi qu t cho s lm dng ny. t t do c s dng
thng nh mt hiu lnh tp hp. Chng ta s c nhiu li ch hn ngng trong chc
lt v t hi: t do cho ai? t do t nhng g? t do lm g? Nhng cu hi nh th s
cu ly nhiu s sng.
Chng ta cn nh rng nhng t ng nh t nhin, s tht v t do l tru tng,
khng tn ti trong th gii thc. Chng ta c th nghin cu lm gim s lng t
trong th gii tru tng bng mt qu trnh thay th. Bt c khi no mt t xut hin
ng ng, n nn c truy nguyn thy bt ngun t vt cht dng nh n miu t v
60
Fallacy of Division
Fallacy of Composition
www.kinhtehoc.com
61
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
nht trong nc, Smith - trung v gii nht v Davis - th mn gii nht, nhng khi t h
v nhng cu th ni ting khc vo mt i s khng hn cho chng ta mt i hay nht
trong nc.
Ti sao ngi ta c th hi, nhng g ng trong tng th khng tt yu phi ng
i vi nhng thnh phn ca n? Hay ti sao nhng g ng i vi nhng thnh phn
ca n th khng tt yu phi ng vi tng th? Tng t, ti sao nhng g ng vi mt
s nhm hay i ring bit khng tt yu phi ng vi cc b phn trong nhm v ngi
li? Nguyn nhn l mt tng th hay mt nhm n v chc nng v kt cu ca nhm v
v th ch lin quan n nhng thuc tnh ca n, v phn bit t nhng thnh phn ca n.
Mt v d khc s lm r rng hn: Chng ta nhn mt bng hoa v t ni: "!
Tht l mt bng hoa p!" Chng ta cng lm nh th vi mt vi bng hoa khc. iu
c ngha nu chng ta tp hp chng, chng ta s c mt b hoa p hay khng? C l
l khng, v nguyn nhn l khi tp hp chng li vi nhau s ny sinh mt iu g mi
l. Tt c nhng bng hoa khc nhau c trn ln mt cch ng n? Cu hi
khng thch hp khi mi bng hoa u t khng nh mnh. V d ging nh th p dng
vi mt nhm cu th, hay ca s, hoc bt c chn lc c nhn no. Mc d mi ngi, khi
t khng nh mnh, c th ni rt ni ting, nhm s ni ting hay khng ph thuc vo
mt nhn t mi ny sinh ch vi s hnh thnh ca nhm. H s lm vic vi nhau hiu
qu nh th no hay cht ging ca h kt hp vi nhau hiu qu nh th no? y l
nhng cu hi khng c ngha khi mi thnh vin ca nhm t khng nh mnh.
Mc d hin nhin chng khng phi l nhng dng sai st kh hay khng d pht
hin, nhng chng ta c khuynh hng phm phi chng rt thng xuyn. Nhng nguyn
nhn thng hay c chp nhn trong mt nhm ln ca ngha chn lc v phn loi
ca nhng t mu cht no trong cc l lun. Bng mt t chn lc chng ta mun ni
mt t m gn cho mt s chn lc hay mt tng th; vi mt t phn loi chng ta mun
ni mt t ch p dng vi nhng c nhn hay thnh phn. T tt c l v d r rng nht
v mt t tim n ti ngha. Th d, khi chng ta ni " Tt c nhng nh t thin ng
gp 1000 la M", chng ta mun ni rng mi v mi ngi ng gp vo khong
ny (dng t tt c mt cch phn bit), hay chng ta mun ni tt c hp li vi nhau lm
nh th (by gi ta hiu t tt c chung)?
a. Ti nh gi mt ngi bng i giy anh ta mang, Jerry"
www.kinhtehoc.com
63
Fallacies of Ambiguity
T Yn Nhi dch
6. Tm Tt
Chng ny trnh by su s sai lm v ti ngha. Nhng s sai lm nh th
c ch ra nh nhng s sai lm ngn ng hc, trong chng xut pht t cch s dng
ngn ng c nhiu hn mt ngha. Chng ta thy rng cch tt nht lm sng t
nhng s sai lm nh th l gn lc ngn ng trong cu hi.
Li ni lp l l tn gi c a ra nhng s sai lm xut pht t mt s thay i
trong ngha ca mt t mu cht trong sut l lun. Khi chng ta tm chp nhn rng
mt i th s khng chp nhn nhng l do ca chng ta v mt iu g bi v h s
khng lng nghe nhng l do , chng ta thay i ngha ca t l do trong sut qu
trnh l lun ca chng ta. lm nh th, chng ta p dng li ni nc i.
Cu nc i c ch ra t kt qu ca s ti ngha trong cu trc cu, nh khi
nh triu ph tip nhn kt lun sai t nh tin tri tin on: "Nu nh triu ph tham
chin vi Cyrus, ng ta s hu dit mt vng quc hng mnh"
S sai lm ca du trng m ny sinh khi c mt s ti ngha lin quan ti ging
iu m mt li pht biu c ni ra (v d, c ni bng mt ging iu nghim tc
hay chm bim?); hoc khi c mt s lin quan khng chc chn m nu bt c t, hay
ng trong mt li nhn xt ngoi l c miu t c bit (th d nh trong li nhn xt
"Hy lch s vi ngi l"); hoc khi c mt cu hi nh mt on vn c trch dn
khng ng v v th a ra mt nhn trng m v bng cch y mt ngha m tc gi
ca n khng c mun truyn t.
Php tu t c ch ra nh mt kt qu t mt t hay ng tru tng c nghin
cu nh th n c nhng kh nng c th, vt cht hay tch cc r rt. Mt s tru tng
nh th c minh ha trong l lun khng nh rng, bi t nhin "hon thin" mt chng
loi bng cch loi tr nhng thc th khng ph hp, n l quyn i vi mi nhm
ngi loi tr nhm khc.
S sai lm v s phn ha c ch ra nh kt qu t vic c gng p dng nhng
g ng i vi tng th hay nhm cho mi thnh phn hay b phn. Nhng, theo chng ta
thy, dn nhc giao hng Chicago c th l dn nhc hay nht trong nc, nhng iu
khng tt yu phi c ngha l ngh s v cm u tin trong dn nhc l gii nht trong
nc.
S sai lm v kt cu c ch ra nh mt kt qu t vic c gng p dng nhng
g ng i vi mt phn hay c nhn cho tng th hay nhm. Nhng, chng ta thy,
mt b ci hay i bng khng ch n thun l tng s nhng thnh phn hay b phn
ca n v s c nhng c tnh khc, ring bit.
64
Fallacies of Presumption
Chuong 4
B Qua Nhng Yu T C Bn
1. Khi Qut Ho13
Khi xem xt sai lm ca kt cu14 v khi qut ho chng ta cng nn nhn thy
rng, mc d c s tng t v mt cu trc -- tho lun trong chng trc -- nhng
hai nhm ny c s khc nhau. Trong khi nhm trc (phn ho v kt cu) tp trung vo
mi quan h tng th v thnh phn hoc ngc li -- nhng ci c xem xt mang tnh
vt cht v s lng; nhng sai lm ca khi qut ho v qu a c nm li tp trung vo
nhng vn p dng sai nhng yu t c tnh tru tng nh ci tng qut, cc quy tc,
nguyn tc i vi tng trng hp, s kin c th.
12
Fallacies of Presumption
Fallacy of Sweeping Generalization
14
Fallacy of composition
13
65
Fallacies of Presumption
66
lm l tch quy tc ra, sau vic hiu mt cch ng n s cho thy rng trng hp c
th no s khng th p dng cc quy tc chung. Tr li cc v d trn chng ta c th ni
nh sau: (a) mi ngi c quyn i vi ti sn thuc s hu ca h, nu anh ta hoc c ta
khng b mt tr; (b) ci nga s tt cho sc kho ca mt ngi nu tnh trng sc kho
ca anh ta cho php; (c) chng ta phi gip ngi khc nhng khng phi trong
phng thi.
Nh trong mt s sai lm m chng ta nghin cu, sai lm ca khi qut ho
cng dn n nhng hiu qu gy ci. Mt th d ni ting c trch ra t tc phm
Decameron, mt tuyn tp cc truyn c hi hc t th k 14 nc .
Mt s on b lc b, cu chuyn din ra nh sau:
d. Mt ngi hu trong khi ang nng mt con c cho ng ch ca anh ta b
c ngi tnh nhn thuyt phc hy ct mt chn ca con c cho c ta n. Khi con
c c mang n bn n, ng ch mun bit chuyn g xy ra vi ci chn
kia ca con c. Anh ngi hu tr li rng con c ch c mt chn. ng ch rt
tc gin nhng quyt nh "lm cng hng" anh ngi hu trc khi trng pht
anh ta. Ngy hm sau ng a anh ta ra ngoi ng, ni h thy by c ang
ng trn mt chn nh chng vn thng lm. Anh hu v mt vui mng hng
sang pha ng ch. Sau , mt ting ng pht ra, l c th ci chn cn li
xung v bay i mt. Anh ngi hu ni " tha ngi, ti hm qua ngi khng
qut thng vo con c; nu ngi lm nh vy chc n cha ci chn cn li ra
ri"
www.kinhtehoc.com
67
Fallacies of Presumption
S khi qut ho khng ging vi sai lm do phn ha. Trong khi sai lm do phn
ha xem xt mi lin quan mang tnh vt cht gia ci tng th v ci thnh phn th s
khi qut ho li xem xt vn p dng sai nhng nguyn tc tru tng hoc nhng iu
c tng qut i vi nhng trng hp khng nm trong phm vi ca nhng iu c
khi qut .
2. Gm a C Nm15
Sai lm ca gm a c nm tri ngc hon ton vi s khi qut ho. Gm a
c nm l vic mt trng hp c bit c xem nh l c s cho vic a ra mt kt lun
chung mt cch tu tin. Xem xt hai v d sau y:
a. Ti c khong thi gian ti t chung sng vi ngi chng c. T
hiu rng mi n ng u khng tt.
b. Ti bit mt ngi l i din ca Lin on, b ta l mt con ngi khng
khip. Ti khng nn tin bt c ai trong s h.
15
68
69
3. L Lun R i16
Sai lm do l lun r i l lun im cho rng mt yu t no l hon ton v
duy nht trong khi thc t li c nhng ci khc tn ti. L lun r i c lin quan mt
thit vi s nhm ln trong cu trc hoc l ging nh trong lp lun ca Bertrand Russel
nm 1948 "Hoc l chng ta phi chin tranh vi nc Nga trc khi h c bom nguyn t
hoc l chng ta qu xung h thng tr". Trong mt s cuc tranh lun mt s ngi
ni "Th cht cn hn theo phi cnh t" trong khi mt s ngi khc li ni "Th theo
phi cnh t cn hn cht", c hai bn tranh lun b qua mt lun im th 3 khc "th
hi thin v cnh t cn hn tuyt chng".
L lun r i a ra hai nhm lun im tri ngc nhau c v nh mu thun.
Hai lun im tri ngc nhau khng xy ra trng hp c hai lun im cng ng
nhng li c th xy ra trng hp c hai cng sai. Nu chng ta ni rng Jane c th giu
hoc c th ngho ngha l c y khng th cng mt lc va giu li va ngho, m ch c
th l mt trong hai trng hp . Hai lun im c cho l mu thun l hai lun im
khng cng ng hoc khng cng sai. V d: hoc l ng ta cn sng hoc cht; hoc
l hm nay l sinh nht ca bn hoc khng phi. Nu iu ny l ng th iu kia phi
sai hoc ngc li. Sai lm ca l lun r i xy ra khi hai yu t c tnh tri ngc
nhau c s dng nh l hai yu t mu thun. (TQ hiu nh: tri ngc l hai lun
im i chi nhau, nhng c lun im khc gia. Nh trng v en l tri ngc v
gia trng v en cn c nhiu mu khc. Mu thun l hai iu khc bit duy nht m
khng c iu th ba gia. Trn phng din t duy, sng v cht l mu thun, v
chng ta khng c th loi sinh tn ng gia sng v cht.)
Bi v ngn ng y nhng yu t i lp, nn xu hng xy ra sai lm nh th ny
l thng xuyn. Trong cuc sng chng ta thng thin v mt trong hai thi cc nh
"c" v "khng c", "tt" v "xu", "bnh thng" v "bt thng", nhng chng ta li
qun rng gia chng c nhng ci mang trng thi trung gian, c th xem nh l mt la
chn khc cho hai thi cc .
L lun ch i cng ging nh mt quan chc ang cao ging rng "Hy cho ti
bit bo co ny l tt hay ti" m khng thy rng bo co cha ng c hai yu t .
iu ny cng ging nh nhng ngi c t tng chng li nhng g lin quan n nc
Nga mt cch mnh m trong thi k chin tranh lnh.
a. Hy ti ni mt cch nghim tc. Ch c th c mt th , Washington
hoc Moscow. Ch c th c mt l c, C cc ngi sao vi cc vch ngang (c
nc Hoa K) hoc C ba lim (C Lin x). Ch c mt bi quc ca "StarSpangled Banner" hoc "Quc t ca."
16
70
T do v an ton khng hon ton mu thun nhau. Tuy nhin lun im trn y
lm cho chng ta b qua nhng yu t khc c lin quan.
Bifurcation c ngun gc t ting La tinh, c ngha l "hai hng" (Bi theo ting
La tinh l mt tip u ng (tin t) c ngha l "hai", v furca c ngha l "on
r" hoc "nhnh")
Sai lm ca l lun r i l nhng lun im cho rng mt yu t ring bit no
l mu thun hon ton v duy nht khi m trong thc t cn c nhng yu t
khc cho chng ta gii quyt vn c lin quan.
Nhng cp t c s dng trong l lun r i l nhng cp t biu th hai thi
cc khc nhau nh (giu/ngho, tt/xu, bnh thng/bt thng). Chng ta qun
mt rng chng ch i din cho hai cc ca trng thi khc nhau v gia
cn nhiu cp trng thi khc.
i khi cn gi l l lun trng en. Li lp lun ch lit k ra hai iu, v d
trng hay en, trong khi thc t c nhiu vn khc ngoi tr trng v en (nh
, xanh, vng).
www.kinhtehoc.com
71
4. Lp Li Vn 18
Sai lm do lp li vn xy ra khi thay v a ra li chng minh hay gii thch
cho mt kt lun th ngi ni li nhc li vn theo mt cch khc. Nhng lun im
nh vy lm cho chng ta tin rng mt iu c tha nhn nhng thc t th n ch
mi c din t li. Nu l mt lun im n gin th c rt t iu ni.
a. Nim tin vo Cha l ph bin v mi ngi tin vo Cha.
17
18
72
www.kinhtehoc.com
73
vicious circle
74
www.kinhtehoc.com
75
20
Vic s dng s lng trnh vn theo kiu ngn ng cng iu trong cc lun
im trn y l khng th chp nhn c bi v n th hin thi ng hoc
khng ng v mt vn m khng a ra c cc bng chng chng minh rng
nhng thi nh th l cng bng. Bng cch gi ai "k la bp nhn tr cp x
hi" hoc "nhng cng nhn lao ng vt v" khng thc s cp mt cch ng mc
nhng con ngi ; hoc gi nhng bin php no l "m mu xo quyt" hoc "gy
cm phn" khng th lm cho vn tr nn c tnh cht nh vy.
Chng ta c th thy, mt ngi khng cp thng vo vn c th c bi
xch, ch bai mt ngi khc hoc cng c th vi ca tng, tn dng. Khi chng ta ni
n mt s kin lch s nht nh trong "thi k ci cch", chng ta c th chu nh hng
ca cc nh s hc cho rng l nhng s kin cn phi bn ci v tnh tch cc hoc tiu
cc, do khi nim "ci cch" khng ch c ngha l thay i m cn mang ngha thay i
theo hng tt. Tng t, "ngi M bit suy ngh" l mt kiu ni tn dng "ngi
M".
Mt v d ni ting v s bi xch l nhng li nhn xt ca cu Ph Tng Thng
Spiro Agnew v nhng ngi bit gio, trong mt bi pht biu ti New Orleans, Agnew
ni:
e. Linh hn ca nhng k bo dm chin thng, c ng h bi mt s k bt
lc, tinh vi v tr tro, nhng k t cho rng mnh l con ngi khn ngoan.
www.kinhtehoc.com
77
"S vic c th tip din m khng th kt thc", Hayakawa ch ra "tr khi ngi
cht vn bng s kho lo ca mnh c th tm thy c s tht n du ng sau li phn
quyt . i vi nhn chng th s tht chnh l anh ta b chi tr hai mt. Vic xt hi
lin tc phi kin tr l iu cn thit tm ra s tht lm c s cho phn quyt ca to"
(Ngn Ng Trong Suy Ngh v Hnh ng, xut bn ln th 4, New York: Harcourt Brace
Jovanovich, 1978, trang 37-38).
Vic lng trnh vn bng cch dng ngn ng cng iu l vic khng cp
vo vn mt cch ng mc m dn dt ngi c, ngi nghe i theo nhng quan
im thin kin i vi vn . Mt lp lun thuyt phc s lm cho ngi nghe, ngi
c tin rng s cp nh th l hp l, tuy nhin vic s dng ngn ng mang tnh thnh
kin li khng th c chp nhn trong tranh lun.
Chng ta c th khng tp trung vo vn bng ngn t cng iu.
Ngn ng cng iu l mt cch ni, m t mt ngi, vt, kin theo hng
cng iu ho vn , thng mang ngha ph phn.
Vic khng tp trung vo vn khng ch c nh ch bai m cn c nh
tn dng, ca tng.
Cho d l c nh bi xch hay tn dng th vic s dng ngn ng cng
iu y l khng th chp nhn c. Thay v m t vn mt cch chnh
xc th ngi vit li mun ngi c chp nhn nhng ngn t m h s dng.
6. Phc Tp Ha Vn 21
Sai lm do phc tp ho vn (nhng cu hi phc hp) l dng nghi vn sai lm
do khng tp trung vo vn . Cng ging nh khng tp trung vo vn , sai lm do cu
hi phc hp lm cho ngi khc tin rng mt cu tr li nht nh cho mt cu tr li
trc c tr li theo mt cch nht nh, trong khi cu hi trc cha c t ra.
Sai lm ny c th c gi bng nhiu tn khc nhau: cu hi nh la, cu hi dn dt,
sai lm do cu hi sai, sai lm ca nhiu cu hi. (TQ hiu nh, nghnh lut thng s
dng loi ngy bin ny nht. V d, v lut s hi: "anh n cp nhiu khng?" Tr li
nhiu hay khng, th ngi b hi t th l "c n cp" ri. Vn cn phi c bn
tho trc l "anh c n cp khng?" V nu c, th "n cp nhiu khng?" mi hp tnh
hp l).
Vua Charles II ca nc Anh c ln hi cc thnh vin ca Hi ng Hong
Gia ti sao nu b mt con c cht vo ci bt th lm cho nc trn ra, trong khi nu
21
78
www.kinhtehoc.com
79
g. C phi l iu hon ton ngu xun hoc hon ton khng thn thin mt
cch c khi chnh quyn ph v mi mi quan h vi Iran?
Bng cch hng s tp trung ca chng ta vo gii thch s vic (vn ), nhng
cu hi nh vy hng s ch ca chng ta ra khi nhng sai lm trong chnh bn
thn cu hi .
80
7. Bin H c Bit 22
Sai lm do s bin h c bit l p dng hai tiu chun khc nhau: mt p dng
cho bn thn ngi ni (bi v h c bit) v ci kia (tiu chun kht khe hn) cho nhng
ngi khc. Bertrand Russell c ln din t mt nt tnh cch ca con ngi nh sau:
a. Ti l ngi kin nh; bn l ngi bng bnh; anh ta l ngi cng u.
22
www.kinhtehoc.com
81
Vic hy sinh v t st c phi l hai s kin khc nhau hay khng? R rng l
khng, nhng qua vic s dng ngn ng li thuyt phc c ngi khc rng s khc
nhau trong cch m chng ta gn cho nhng s kin c th phn nh c s khc nhau
trong tnh cht ca s kin .
S tn ti trong ngn ng nhng cp t kiu nh anh hng/cung tn lm cho
chng ta thc hin nhng s bin h c bit m khng h nhn thc c rng chng ta
lm nh vy. Trong danh sch di y lit k nhng cp t u phn nh ni dung mt
s kin nhng khc nhau v thi m chng ta hay gp:
Vic lm/ vic cc nhc,
Vn ng vin th thao/ k n chi (sportman/playboy),
Nhn vin cnh st/ cm,
Hi/ phe ng,
Si ng/ huyn no,
Tm s/ nhiu chuyn,
K hoch/ m mu,
Mnh dn/ c gan,
Tr cng/ b th,
Thi hnh n t hnh/ git,
Nhiu mu sc/ lo lot,
Mp/ bo,
Trn tc/ tc tu,
Thn trng/ a nghi,
Kn o/ du dim,
Hin/ kh,
Nht/ nhu m,
Khn lanh/ gian so,
Yu tha thit / ly tnh,
S v / n v.
82
Bp Mo S Tht 24
Trong phn cui ny, chng ta xem xt mt kiu sai lm na. Trong sai lm ny,
thay v b qua hay lng trnh s tht, ngi ni bp mo, xuyn tc n. Trong sai lm
do s tng ng gi to, mt s s vic nht nh c to ra c v ging nhau nhng
thc s li khng phi nh vy. Sai lm do sai nguyn nhn lm cho cc s vic dng
nh c mi quan h nhn qu nhng thc s li khng phi nh vy. Trong sai lm ca l
lun khp khun: mt s kin nht nh s gy ra mt chui phn ng khng trng i
nhng thc t li khng phi nh vy. Trong sai lm ca nhng lun im khng ph hp
li bp mo s vic bng cch chuyn s ch ca chng ta n nhng vn khng ph
hp vi ch ang c ni n sau lm cho chng ta chp nhn nhng nh gi sai
v nhng g ang c bn lun.
8. Tng ng Gi To25
Mt vi cch gii thch c ch i khi li nguy him khi bng cch tng ng. S
tng ng l cch pht huy quan im ca chng nh lm cho mt vn cha r rng,
cha c chng minh tng ng vi mt vn bit v cho rng hai vn ny c
23
Double standard
Distoring the Facts
25
Fallacy of False Analogy
24
www.kinhtehoc.com
83
imperfect analogy
84
Ngi mua thng hiu c mn hng trc khi h quyt nh mua n, nhng
liu cc sinh vin c hiu c cc mn hc trc khi h hc n hay khng.
e. Ti sao cc th m than phin phi lm vic 10 ting mi ngy? Nhng gio
s cng lm vic vi thi gian nh th li khng b tn hi g r rng.
www.kinhtehoc.com
85
27
28
metaphors
Modern Astronomy
86
29
30
www.kinhtehoc.com
87
88
self-fulfilling prophecy
circular cause
www.kinhtehoc.com
89
Sai lm do sai nguyn nhn c th mang nhiu dng khc nhau, nhng dng ph
bin nht l tin mt cch sai lm rng v mt s kin xy ra trc mt s kin
khc, nn s kin xy ra trc l nguyn nhn ca s kin sau.
Tuy nhin nhiu s kin xy ra ngay trc khi mt s kin khc, mt trong s
c th l nguyn nhn. S hiu bit tt hn s gip chng ta c th xc nh c
nguyn nhn.
Hai cm t ting La tinh i khi c s dng xc nh sai lm ny.
Dng ph bin nht l:
Non causa pro causa
Post hoc, ergo propter hoc
iu m cc cu trn mun nhn mnh l: ng nhm ln nguyn nhn vi
s trng hp ngu nhin.
90
10.
L Lun Rp Khun33
y, ngi vit tng tng rng chng ta ang sai lm v nu chng ta tin
thm mt bc na th s khng th dng li v s b trt xung su hn. Nhng chng ta
thng c th dng li c, v mi th khng phi ging nh ci vn trt v s khng
dn n hu qu xu c th nhn thy trc. Mi tnh th mi pht sinh cn c nh gi
33
www.kinhtehoc.com
91
92
11.
Lun im Khng Ph Hp 37
www.kinhtehoc.com
93
Lp lun kiu ny nghe tht bun ci, nhng sai lm tng t li c th nguy
him cht ngi, nh Susan Stebbling lm trong phn tch ca c v vic cuc tranh
lun ngh vin Anh vi vn xut khu sng, c so snh vi vic xut khu ko gin
cho tr con:
d. Ngi PHILIP: Ngi khng ngh rng hng ho ca ngi l rt nguy him, c
hi khng ging nh nhng thanh s c la hay ko ngt sao?
Ngi CHARLES: Khng, hoc ch l chuyn trong tiu thuyt thi.
Ngi PHILIP: Ngi khng ngh rng xut khu nhng hng ho ny l nguy him
hn vic xut khu nhng thanh ko sao?
Ngi CHARLES: , ti gn nh qun mt ko trong ngy Ging Sinh, nhng ti
khng bao gi lm th i vi mt khu sng c.
94
12.
Tm Tt
Chng ny trnh by ba loi gi thuyt sai lm, nhng lp lun cho nhng gi
thuyt cha c tm ra hoc chng minh c trnh by di chiu bi nhng lp lun
hp l.
Trong loi sai lm gi thuyt u tin, nh chng ta thy, li nm trong vic b
qua nhng yu t c bn ca s vic. Ba dng sai lm thuc loi ny c xem xt:
Tng qut ho: l vic p dng ci c khi qut vo mt trng hp c th hon ton nm
ngoi phm vi iu c khi qut. V d nh: ci nga l vic nn lm i vi ngi c bnh v
tim.
Kt lun vi vng li tri ngc hn vi s khi qut ha. y mt s kin ring bit, mang tnh
ngoi l, c s dng mt cch sai lm nhm chng minh cho mt kt lun chung. V d nh: nu
ra qu kh khng tt vi ngi chng c chng minh rng mi ngi n ng u khng tt.
Bifurcation, dng th ba, li b qua rt nhiu kh nng khc nm gia hai cc ca kh nng la
chn. V d nh khng nh rng: Nu bn bit v xe BMW th hoc l bn s hu mt chic hoc
l bn mun c mt chic.
Trong loi gi thuyt sai lm k: li nm trong vic lng trnh s tht. y chng
ta xem xt bn dng khc nhau:
Lp li vn : dng nhng li l tng t c a ra chng minh cho mt lun im. V d
nh khng nh rng t do thng mi l tt cho quc gia ny v t do thng mi l tt cho quc
gia ny.
Lng trnh vn theo kiu epithet: l vic ni qu, cng iu ln mt vn m khng h chng
minh. Loi sai lm ny s dng phng tin ngn ng th hin thi c nhn ca mnh. V
www.kinhtehoc.com
95
d nh trong cm t sau: dng nhng t sau "nhng k bt lc, kiu cng. " ch nhng ngi
khng theo nh th.
Cu hi phc hp: l vic dng cu tr li nht nh cho mt cu hi trc m cha c a ra.
V d: John t b thi quen xu ca anh ta cha?
S bin h c bit: l vic p dng tiu chun kp (hai tiu chun khc nhau): tiu chun c bit
nh gi bn thn, v tiu chun cn li nh gi nhng ngi khc. Loi sai lm ny lng
trnh s tht bng cch c thi thin v i vi mt bn. V d nh: dng t hy sinh, cng hin
ch qun i phe mnh, cn dng nhng t nh cung tn, c c ch qun ch.
96
Fallacies of Relevance
L Nga dch
Chng 5
Fallacies of Relevance
Fallacy of personal attack
42
Tn La-tinh cho loa ngy bin ny l "ad hominem"
41
97
Fallacies of Relevance
L Nga dch
Generic Fallacy
Argumentum ad hominem
98
Abuse ad hominem
www.kinhtehoc.com
99
Fallacies of Relevance
L Nga dch
tht khng c g ng ngc nhin khi nhng l l chng li c nhn l qu ph bin trong
nhng cuc tranh ci gia nhng ngi ang mun c chc v.
Khi tnh cm ln cao, hoc ngc li, khi ngi ta n gin khng quan tm n
mt vn , nhng chin thut la gt k lng c v nh thuyt phc hn. Lm cho i
th nghi ng, nc ci, hoc mu thun l ngh tha nhn rng kin ca anh ta khng
c c s bi v anh ta khng th ng tin cy. Ni a mt cu lm mt uy tn i th,
chng hn c th ph hy l l ca ngi nu li a ct trnh khi vn v lm cho
i th tr nn kh kho. Nhng cn nhc ca Tng Thng v nhng din n chnh tr
khc thng cho thy thnh cng ca nhng chin thut ny em li. Tng t nh vy,
sau y l cu chuyn xy ra phng hp Quc Hi Anh: Mt thnh vin c tn l
Thomas Massey-Massey gii thiu mt o lut trong Quc Hi nhm thay i tn gi
Christmas thnh Christtide, vi l do l mas l mt thut ng Cng Gio La M m
ngi Anh, ch yu l ngi theo o Tin Lnh, khng nn dng. Mt thnh vin khc lp
tc phn i kin . ng ta ni rng, Christmas khng mun b i tn. ng ta hi
Thomas Massey-Massey: "ng c mun chng ti i tn ng thnh Thotide TideyTidey?". Gia ting ci sau , ngi ta khng nghe thy ni n d lut na.
S lng m thng d b nhm vi lun khng lin quan v chng cn phi tho
lun na, bi v c hai sai lm thng bc l c tnh ch trch (mc d lun khng lin
quan c v tch cc). phn bit hai loi ny l: s cng kch c tnh lng m s c gng
thuyt phc bng cch lng m i th (iu ngi X ni l v ngha v X v ngha), trong
khi lun khng lin quan c gng thuyt phc bng cch "lng m" chnh l l (s
ngu xun ca lun im X khng ng chng ta quan tm).
S cng kch c tnh lng m, mt dng ca s sai lm c cng kch c nhn, l
mt c gng lm gim s knh trng ca chng ta i vi mt ngi no (v
bng cch i vi nhng g m ngi ngh) bng cch lm dng, lm
nhc hay bi xu ngi .
S lng m c th gy ra s nghi ng v mt ngi no hoc c gng lm cho
ngi tr nn nc ci, hoc buc ti ngi v tnh tnh mu thun hoc
bt thng.
Suy din gin tip46
i khi, thay v lng m mt cch trc tip, mt i th s c gng a ra mt v tr
d dng hn bng cch gi rng nhng quan im kia ch n thun phc v li ch ca
ngi ch trng. Cc nh lo-gic hc gi iu ny l hnh thc suy din gin tip47 ca l
l. Buc ti mt ngi cng vi vic tc ng n nhng li ch bt di bt dch cng c th
c coi l cng kch. Tuy nhin suy din gin tip khc vi lng m ch n tp trung
vo hon cnh hay hon cnh ca i th hn l vo tnh cch hoc nhng c im c
nhn ca ngi pht biu.
46
Circumstantial ad hominem
A circumstantial ad hominem l s c gng ph hoi mt hon cnh bng cch gi rng ngi tranh lun
ch xut kin v quyn li ca chnh bn thn h.
47
100
Ngi no khi s dng cch suy din gin tip cng c th ch ra rng, v d, l
l ca mt nh sn xut bo v cho vic bi b ch thu quan nn b bc b vi l do l
mt nh sn xut, c nhn anh ta s ng h vic bi b ch thu quan mt cch t nhin,
hoc t tng gi thu nh s khng c chp thun bi khng mt ngi thu nh no
ng h vic c. Hn l a ra nhng l do ti sao kt lun ca vn ng hay sai,
nhng l l nh vy ch a ra nhng l do vi hy vng rng c gi c th nhn nhn kt
lun nh anh ta.
f. Tt nhin l vin ngh s bang Vginia phn i vic nh thu thuc l. Tt
c chng ta u bit thuc l c trng u phi khng?
g. S tht l mt vi gio s i hc xc nhn rng nhng cht gy lon o l
v hi v khng th nghin c. Nhng cng chnh nhng gio s tha
nhn dng nhng cht . R rng l chng ta khng nn cp n kin ca
h.
Tu Quoque
To quoque (c c l " tu kwo-kway) theo ting Latin c ngha l "anh cng", c ngha l "nhn xem ai
ang ni"
49
www.kinhtehoc.com
101
Chng ta c mt xu hng t nhin l lun mun ngi khc "thc hin nhng
iu h thuyt gio". Nhng vic thc tp l khng xc ng i vi sc mnh ca l l.
Nhn thong qua, s p li sau y c v c l, nhng n khng h lo-gic vi bi cnh:
i. Nu anh cho rng sng tp th l mt tng tuyt vi th ti sao anh khng
sng trong mt tp th?
50
102
www.kinhtehoc.com
103
2. Ku Gi m ng51
Sai lm v s ku gi m ng52 l kiu l l trong ngi ta ku gi tnh cm,
c bit l cm gic quyn lc m c th thng tr con ngi trong nhng m ng. Cn
c tn gi l quyn r nhiu ngi53, loi sai lm ny em li s chp nhn thiu suy
ngh ca con ngi i vi nhng kin c trnh by theo cch mnh m v khng t
nhin. S ku gi qun chng thng c ni n l ku gi nhng bn nng thp nht
ca chng ta, bao gm c nhng bn nng bo lon ca chng ta. Ngn ng ca nhng s
ku gi m ng c xu hng nh hng mnh m, tn dng nhiu li sai lm v ngn
ng chng ta nghin cu trc y trong cun sch ny. Thc s l phn ln cc v d
v ku gi qun chng lin kt vi cc loi sai lm khc, kt hp vo thnh mt l l da
ch yu vo mt phn ng tnh cm hn l mt phn ng c tnh thuyt phc. Bng cch
lm nh vy, nhng l l nh th lin quan n s sai lm thiu xc thc bi v chng
khng ni n vn ang c tranh lun m thay vo chn cch hng chng ta n
mt kt lun bng tnh cm hn l l tr.
V d di y v s ku gi qun chng ly t nh vn Westbrook Pegler, mt
nghip on cung cp quyn li chnh tr.
a. Mayor LaGuardia -- bn thn l mt thnh vin hay gy lm n trong mt m
ng c bit n nh l phong tro lao ng, nht nh phi bit rng nhng k
n bm xu xa nht, nhng k trm v n cp bnh m hin gi ang hnh ngh
ti nc M, v c bit ti thnh ph New York, l nhng k cp ca nghip
on. Chng ng y trc cng nghip on; chng thm ch cn cp bc
nhng nhn vin trong c quan tip i nhng tn trong bn di s bo tr
ca USO v v vy chng cn n cp ca nhng v s quyn anh nh ngh - nhng
ngi m USO gy qu bo tr. Trn khp t nc, chng t bn tay
nh bn ca mnh vo nhng gia nh ngho v n trm bnh m, giy dp ca
nhng a tr trong cc gia nh lao ng ngi M cc nhc, khng ni nng
ta. LaGuardia cha bao gi ni mt li ln n nhng vic trm cp nh vy. Vi
cng ty ca mnh cng vi hot ng ca nghip on, ng ta tn thnh h
thng cp bc ny.
51
104
www.kinhtehoc.com
105
106
3. Ku Gi Lng Thng54
Sai lm v s ku gi lng thng ging vi kiu sai lm ku gi qun chng m
trong l l c a ra thu ht mi ngi v pha mnh bng cch li dng tnh cm
ca h. N khc vi s ku gi qun chng ch n li dng mt loi tnh cm n l - l s cm thng, c ngha l l l hng vo tnh cm thng hi ca chng ta.
Loi sai lm ny rt ph bin. Tuy nhin n cng tn ti t lu i bi chng ta bit
n c cp n trong Li Bin Bch ca Plato miu t mt v s n vo nm 300
sau Cng nguyn ca Socrate - thy gio ca Plato. Ni vi quan ta, Socrate ni:
a. C th c ai gin ti khi anh ta gi li trong c rng bng cch no, chnh
anh ta, trong nhng trng hp tng t v thm ch nghim trng hn, khc lc
cu xin v khn ni quan ta, anh ta a nhng a con ca mnh ra trc ta
nh th no - mt cnh tng ng mi lng, cng vi nhiu ngi thn v bn
b; tri li, ti - ngi ang gp nguy him, s khng bao gi lm bt c mt vic
no nh th.
y, vic Socrate dng cch ku gi lng thng xt l tht khn kho. Sau y
l mt v d thng thn c lut s v ti phm ni ting Clarence Darrow trnh by trc
ta.
c. Cc ng ngh rng tt c nhng ngi thnh th chng ti u khng tht th,
nhng nhng ngi thnh ph chng ti li ngh nhng nng dn cc ng mi l
nh vy. Khng ai trong s cc ng c ti tin trong vic mua bn nga, bi v
cc ng chc chn bc lt ti. Nhng khi thng cm vi mt ngi ang gp rc
ri th ti s tin cc ng l nhng ngi thnh ph v cc ng hiu bit con ngi
tt hn v nhanh chng tr thnh nhng ngi bn Tt. (Trch trong Irving Stone,
Clarence Darrow Bo V: Tiu S. New York: Doubleday & Co., 1941, p.23.)
54
www.kinhtehoc.com
107
108
4. Ku Gi Quyn Lc55
Chng ta ku gi chuyn gia56 khi chng ta c gng bin h cho mt kin bng
cch trch dn mt vi ngun v kin chuyn mn nhm coi n nh l l do bo v
kin . Nhng s ku gi chuyn gia thng l c cn c, bi chng ta bo ai dng
mt loi thuc no l v bc s k n cho chng ta. Nhng s ku gi chuyn gia c
th l sai lm khi chng ta vin n ngi khng c kh nng chuyn mn nh gi vn
ny. Ngy bin v s ku gi chuyn gia, do vy, l l l c gng khin i th chp
nhn mt kt lun bng cch li dng s min cng tha nhn nhng ngi ni ting,
nhng phong tc c tn trng do lu i hoc nhng nim tin c nh hng rng ln.
S sai lm, v c bn l ku gi tnh cm khim tn ca chng ta, cm gic ca chng ta
m ngi khc bit r hn chng ta.
Quyn lc ca ci duy nht57
C v r rng rng mt ngi gii v vt l hay kinh doanh khng th t nhin lm
cho anh ta c th tr thnh mt chuyn gia v chnh tr hoc trng trt. Tuy nhin nhng v
d v s ku gi quyn lc ca ci duy nht hin din rt nhiu trong cc cuc tho lun
hng ngy cng nh trong cc cuc tranh ci qui m ln hn.
a. ngh h tr nghin cu v c heo tht l nc ci. Chng ta bn lun v
n trong ba tra ngy hm nay. V c ngi ng u cng ty ln gim c
nhn s u ng rng l mt khon lng ph ln.
www.kinhtehoc.com
109
i mt vi nhng truyn thng cng nhc, tht chng c g ng ngc nhin khi
mt vi nh khoa hc v cc vin chp thun thut ng: "Quyn lc khng c ngha l g
c."
Nu khoa hc hin i t gii phng ra khi s ku gi quyn lc thiu xc ng
vn ti mt phm vi to ln th mt vi lnh vc ca x hi chng ta vn cn phi bm
vo cc khi nim ca cc chuyn gia, nhng bo co ca bo ch u mc phi nhng cm
t nh "ngun gc chnh thc gim nh " hoc "mt ngi giu tn xc nh " m
khng ni r ra ngi giu tn l nguyn th quc gia hay ngi bn v s rong.
Quyn lc ca s ng58
Nc M hin thi c v c bit thin v kiu ngu bin ku gi quyn lc c
bit n nh l l l ca s bng lng59 hay s ku gi quyn lc ca s ng. S ku gi
s ng -- hnh thc sai lm ny c s dng rng ri trong qung co, ni m vic hng
triu ngi dng mt sn phm nht nh no c coi l l do mua n.
d. Philadelphia hu nh tt c mi ngi u c cun Bulletin.
e. Sony. C hi bt c ngi no.
58
59
110
f.
Tuy nhin trong tt c cc trng hp sai lm kiu ny, vic nhiu ngi ng
vi mt kt lun no u khng lm n tr nn ng n.
Hin nay, mc d hnh thc ku gi quyn lc l i chng nhng n cng c t
lu ri. Vo u th k ny, nh trit hc ngi Benedetto Croce phn tch s khng
khip ca to n d gio Ty Ban Nha da theo l l ng lng.
h. To n D Gio phi chn thc v em li li ch nu tt c mi ngi u ku
gi v ng h n, nu mi ngi c tm hn cao thng thit lp n v to ra n
mt cch ring bit v cng bng, v chnh nhng i th ca n vn dng n v
ring bn thn h, gin thiu p li gin thiu. (Trit L Ca Thc T, Douglas
Ainslie. London: Macmillan, 1913, trang 69-70)
www.kinhtehoc.com
111
Quyn lc ca s t c la chn60
V chng ta nn chng li vic chp nhn li ku gi quyn lc ca mt chuyn gia
hoc ca mt nhm chuyn gia, chng ta cng phi c kh nng nhn ra nhng li ku gi
quyn lc ca s t c la chn. Thnh thong ci c gi l s hp dn ua i61 -kiu ngu bin ku gi quyn lc ny li dng tnh cm ca chng ta rng chng ta l
nhng ngi qu tc c lng tm, rng chng ta khng thuc v s ng m thuc v s
t c la chn. Vic s dng nhng tnh cch tuyt vi qung co sn phm da vo
li ku gi s hp dn ua i, nh nhng li qung co di y:
j. u lc Camen. Chng khng phi dnh cho tt c mi ngi.(C l bi v
phn ln mi ngi u khng thch chng chng?)
k. Chng ti sn xut loi ru t nht ti M. (Nhng khng phi l tt nht v
ngon nht?)
l. Ch mt trong 50 qu nho c chn sn xut loi ru Smpanh tt nht.
(Nu ch 2% nho c trng trong nhng rung nho lm ru Smpanh v s cn
li c trng sn xut ru hoc nc hoa qu th nhng loi nho ny c
km uy tn hay khng?)
m. Guerlain rt hi lng thng bo rng ch c mt ngi duy nht trong 10000
ngi mi c mc hng Imperiale. (Vic kinh doanh ang i xung chng?)
n. Hnh nh phiu lu mo him ca Amstrong. Nu bn can m th bn s
dnh c tm thm vinh quang! (C mo him khng khi t hng mt sn
phm cha qua th thch?)
o. Ngi ph n c khiu thm m. Eve. Bnh thng v c tinh du bc h.
(Khng bit c ta c thm m tt hay ti?)
p. Gii thiu The Date Walnut Double Decker. khng phi l loi bnh bn n
hng ngy. (Bi v c nhng loi khc m bn thch hn nhiu?)
112
5. nh Vo S Khng Bit63
Li sai lm nh vo s khng bit l l l trong vic s dng s thiu kh nng
phn chng ca i phng lm mt bng chng cho s ng n ca kt lun .
Bng cch chuyn ngha v phi chng minh iu mnh ni l ng s tht ra khi l l
sang ngi nghe, l l tr thnh thiu xc ng.
62
63
www.kinhtehoc.com
113
Vic nhng ngi cha bnh bng phng php xoa bp n tn gi vn khng
chng t c rng nhng khi nim ca h c c s khoa hc l khng phi chng t
h thiu c s -- iu c th c thit lp.
d. Khng c bng chng cho vic khoa trng lm r r thng tin cho bo ch, do
vy ti chc chn rng b y khng th lm vic c.
114
www.kinhtehoc.com
115
6. Ku Gi S S Hi65
Kiu sai lm ku gi s s hi dng s e do tn hi a ra mt kt lun ca
mt ngi no . l loi l l m con ngi v cc quc gia phi dng n khi h
khng quan tm n vic a ra nhng l do xc ng cho quan im ca mnh. Cn c
bit n nh l ung a cu gy ln66, l l ny him khi gii quyt c mi bt ho.
L l ny nn c phn bit vi kiu e do tht s. Nu c ngi d sng vo
lng bn v ni, "a tin y hoc l mt mng," th bn s khng p li nh, " Ah!
Tht l ngy bin!" N khng phi l ngy bin bi n khng phi l l l. Mc d tn
trm ang ku gi ni s hi trong bn v thm ch a ra mt l do ti sao bn nn lm
nhng iu hn ta yu cu th hn ta cng khng a ra mt bng chng chng minh s
tht ca li tuyn b. Tn trm khng phi l ang tranh ci vi bn m n gin l yu
cu bn. Tng t, y l nhng li e do "Nu anh khng a ch ra khi vn cau ca
ti th ti s bn n," hoc " Nu khng i ng th con s n n!"
Hy so snh cc v d trn vi v d di y, trong mt lut s ni vi ban hi
thm:
a. Nu cc ng khng tuyn n k git ngi ny th mt trong s cc ng s c
th tr thnh nn nhn ca hn.
116
hp khc bng chng c th di hng trang hoc thm ch hng quyn. S gii thch di
y cho li ku gi ca ngi Athenian khin nhng ngi i din ca o Melo lin
kt vi h c ly t lch s Hi-lp l mt v d kinh in v s ku gi sc mnh.
c. Cc anh cng bit r nh chng ti rng, trong lut v s t nhin ca con
ngi, l phi ch tr thnh vn ch c s cn bng v quyn lc, trong khi n
c th quyt nh sc mnh c v ci g v ci yu tha nhn tha nhn ci g?.
V kh mnh nht ca cc anh l s hy vng th vn cha c nhn ra trong khi
v kh trong tay cc anh l ci g khng tng xng chng i li nhng sc
mnh va c thit lp nhm chng li cc anh suy ngh k i rng cc anh
ang quyt nh cho t nc ca mnh mt t nc m vn mnh ph thuc
vo mt quyt nh ng hoc sai. (Trch t Lch S Cuc Chin Tranh Ca Ngi
Pelpnnesian, chng 5)
www.kinhtehoc.com
117
7. Tm Tt
Chng ny trnh by su kiu sai lm v s xc ng. Nhng sai lm c th
hin nh l nhng l l trong s ku gi tnh cm la chng ta tin rng nhng g c
ni n l xc ng i vi kt lun ang c nu ra khi mc ch chnh ca li ku gi l
tranh th s ng h i vi kt lun thng qua phn ng tnh cm hn l l-gc. S e
do c s dng p buc lng tin (ch khng phi cch c x). Do vy chng ta c
trng hp ngu bin v s ku gi ni s hi -- nu khng n gin ch l s e do.
S cng kch c nhn c cho thy nh l mt l l cng kch mt hay nhiu
ngi c lin quan n vn t ra hn l vi chnh vn . Mt v d c
a ra ni n l l phn bc mt cch cha tr bnh ung th bi v ngi biu
ni ting v s ng h ca b ta vi ch ngha Mc-xt. Chng ta thy rng s
ngu bin ny -- li dng s nghi ng v nh kin, c th c nhiu dng khc
nhau: ngu bin cn nguyn, ni m mt ngi bi nh ngun gc ca l l; sai
lm lm dng v suy din, ni m ngi ta dng n lng m ni bng gi; tu
quoque v ph hoi iu tt l hai cch sai lm m ngi ta gy nghi ng v tnh
kin nh v s tn nhim ca i th.
S ku gi qun chng c coi nh l kt qu ca cc k thut truyn b khc
nhau c s dng kt hp khuy ng tnh cm ca mi ngi v hng s
ch ra khi vn c thc. Bi iu vn ca Mark Antony c khai thc nh l
mt v d n tng nht.
118
www.kinhtehoc.com
119
Phn III
Chng 6
122
M u
Mt bi lun truyn thng c bt u bng cch gii thiu v ch . Bn cnh
n nu ra mt lun 68 m tc gi mun chng minh. on vn u tin ca mt bi
lun thng c gi l gii thiu. Hy xem mt sinh vin bt u mt bi lun ca
mnh v Socrates:
Nm 399 trc cng nguyn mt ngi n ng tn l Socrates c a ra
to xt x v b buc ti cht bi ngi c cho rng l do cha phi n
gip v ci to. S buc ti chng li ng ta l gp i. ng b buc ti v, u
tin l t tng v thn hay "khng tin vo cha, ngi m c cng ng u tin
vo, m li tin vo nhng thn thnh khc" (Ti li 24b). Th hai, ng b buc ti
v lm vn c tm hn nhng ngi tr tui. Socrates b xt x do nhng
lun im ny bi hi thm gm nhng ngi ngang hng ng, v s kt ti i vi
ng phn nh rng ng vt qu gii hn ca php lut duy tr x hi Athen.
Tuy nhin c th tm thy nhng l do phc tp hn l gii cho hnh pht
t hnh i vi Socrates l ngi dn Athen cm thy b e do v mt c
nhn cng nh v phng din vn ho bi nhng iu m Socrates dy.
thesis
www.kinhtehoc.com
123
124
www.kinhtehoc.com
125
Ngi ta thng cho rng con ngi thng khng mun nim tin ca h c
em ra tranh ci. Nh ngi nh c xy dng trn nn mng, h xy dng cuc
sng ca mnh trn c s nhng nim tin, v nu mng ca ngi nh b lung lay,
ngi nh c th b . Mc d mi ngi thch th vi mt s thay i, nhng h
li s nhng s thay i i hi s iu chnh li hon ton cuc sng v cch suy
ngh ca h. Vic ngh nhng iu nh th dng nh e do, thm ch lm
mt phm gi c nhn.
Nhng ngi m gieo rc s ng vc vo u ngi khc v s cng bng trong
nhng gi thuyt ca h, c bit l ngi chc chn b coi l k th bt k l
x hi m h ang sng l x hi no. Dng nh Socrates b loi b bi cng
ng ca ng bt k l ng c sinh ra lc no v u. Mi ngi s bc tc
khi ng c gng gip h t ci to cho d l h sng Athen, 399 tcn., hoc sng
thnh ph New York nm 1993.
126
2. Xy Dng Mt Bi Lun
C cc sinh vin v nhng ngi vit chuyn nghip i khi khng c li s chn
ch, v nhng n lc yu cu vit ng chnh t, suy lun hp l, v bi lun c tnh thuyt
phc c th gy ra chn nn.
Tuy nhin nu bn t hi bn thn mt s cu hi v tun theo mt vi quy tc n
gin, bn s thy rng nhim v vit mt bi lun c th d dng hn rt nhiu.
Tm kim ch
C th l nhim v vit mt bi lun yu cu bn s tp trung vo mt s ch
nht nh v iu m bn s vit, trong gio vin ca bn c th yu cu bn c mt s
quyn sch hoc ngh v mt vi tng c th bn thu nhn c lp hc. Khi bn bt
u xem xt nhng ch c th, hy lun nh rng mt bi lun l mt s lp lun c
chun b v vit cn thn. iu ny c ngha l trong bi lun bn s c thuyt phc ngi
c rng mt s quan im v ch nht nh l ng tin cy. Cho d l bn vit v vic
ct gim v kh ht nhn hay kiu dy dnh cho nhng ngi cao ln, bn s cn xc nh
ch c th t n mt ch c th tranh lun c. Chng u tin s bn v mt
s yu t c mt lp lun thuyt phc, tuy nhin nhng xut sau y c th gip bn
xc nh mt ch .
Mt ch c th tranh lun c th thuyt phc ngi c v mt ci g , lm
thay i ngh v mt ci g , hoc khin ngi c lm mt ci g . V d nh bi
lun trn m chng ta xem c gng lm thay i quan im ca chng ta v l do ti
sao Socrates b kt ti cht, v thuyt phc ta c mt s gii thch khc, Socrates b cng
ng Athen loi tr l mt iu ng. Ngi vit khng n tng thut li nhng thng
tin v trit l ca Socrates m cn linh hot s dng nhng thng tin chng minh cho
gii thch ca mnh v l do ng b kt ti.
Mt ch c th tranh lun s ni v vn m khng c mt gii php d dng;
hoc a ra nhng cu hi m khng hon ton c cu tr li; mt trong nhng l do bn
vit mt bi lun l chng minh kh nng ca bn trong suy ngh v mt ch , khng
www.kinhtehoc.com
127
128
69
brainstorming
www.kinhtehoc.com
129
Vit t do
Vit t do cng tng t nh ng no, tr vic n yu cu bn vit nhng cu dt
khot v hon thin. Mt ln na, bn nn vit tt c nhng g bn c th ngh v ch
tim nng, nhng bn cnh , bn nn vit tt c nhng g bn c th ngh ra khng
lm gin on qu trnh vit ny. Thng thng, nhng s kt hp ngu nhin c th gip
bn tm ra nhng lun c c th h tr cho lp lun ca mnh. (Mt bi lun c l thng
bt u bng mt "ci bu trc gic" v mt ch .)
t vn
Mt bi lun yu cu bn phi thuyt phc c ngi c v quan im ca bn.
Nhng cu hi sau y c th gip bn phn tch v tp trung vo ch , do nhng
lun chng ca bn v kt lun tr nn ng tin cy hn i vi ngi c:
1. Bn mun kt lun g v ch ny?
2. Nhng v d c th no s h tr cho kt lun ?
3. Nhng nhn nh c s no s h tr cho nhng v d ?
4. Nhng bng chng no bn c th tm lm tng tnh thuyt phc trong kt
lun ca bn?
5. Nhng kin phn bc c th ny sinh i vi kt lun ca bn?
6. Bng cch no bn ni r kt lun ca mnh?
Xy dng mt lun
Nhiu tc gi lm vic vi nhng chin lc c nu trn v t n
nhng li ni mang tnh tranh lun, nhng qu mp m bao gm trong phm vi mt bi
lun ngn. Mt k nng hu ch tp trung vo ch lin quan n mt li ni rt tng
qut v sa i nhiu ln tr thnh mt li pht biu c th:
Socrates b buc ti bi v x hi ca ng t chi tha nhn rng ng ng.
1. Socrates b buc ti cht bi v nhng ngi Athen cm thy b e do bi
nhng iu m ng ging dy.
2. Socrates b buc ti cht khng n gin l v ng vi phm cc lut l, m bi v
ngi dn Athen thy rng nim tin tn gio ca ng, cng vi vic ng t cu
hi v s khn ngoan ca h, l mt mi e do v phng din c nhn cng
nh vn ho.
3. Socrates v buc ti cht khng n gin v ng vi phm cc lut l, m cn bi
v cng ng ngi Athen cm thy v e do v nghi ng ca ng i vi tr khn
v nhng gi tr ca h.
130
131
thng. Nhng ngi vit l sinh vin c ch bo vit theo phong cch trang trng hn l
phong cch bnh dn, s dng nhng lin t lo-gic (tuy nhin, do , bn cnh , mt
mc, bi v, ni tm li), v khng bao gi dng ngi th nht s t. Nhng quy tc ny
khng hn l nhng li khuyn tt. Mt khc, ngi vit c th cm nhn c t hn
nhng g h ang ni, v khng kim sot c tnh lo-gic ca mt bi lun. V d nh bi
lun trn y c vit ra p ng cc yu cu ca mt bi hc, tc gi ca n khng
a ra nhng t ao to ba ln gy n tng vi c gi. Thay vo , ngi vit
chn ngn ng ca ring mnh to ra mt ging iu phc tp nhm gii thch v thuyt
phc:
hiu c quyt nh ca ngi dn Athen, trc tin chng ta phi hiu
c nhng bi cnh xung quanh v n, cng nh lm quen vi tnh cch v
nim tin ca Socrates. Tc phm Li Th Ti. a ra nhng bng chng v
nhng gi tr ca Socrates v nhng phng php suy lun ca ng.
on vit trn cho thy ngi vit l mt ngi am hiu v ch Socrates, nhng
hy ch cch ngi vit dng ch, chng r rng l ngh ngi c tham gia, thm
d s gii thch ca mnh. Bn cnh , tc gi vin dn n Plato th hin nhng n
lc ca mnh trong vic kt hp vi nhng hc gi suy ngh v vit v Socrates. Cui cng,
tc gi khng s dng nhng t mang tnh "nhi nht"; mi ngn t u ph hp vi
nhng im trong bi lun. Khi tc gi dng cm t hiu c (cng nh t chng ta,
y l mt cm t trang trng, mt du hiu ca s tao nh) to ra mt s chuyn i
gia phn m u v phn thn bi ca bi lun v cho php ngi c on bit c tin
trnh phn tch.
c gi v s la chn ngn t
Trong bi lun ca mnh "S Trong Sng Ca Ting Anh, Gi B Vn c"
(Tun Bo Princeton Alumni, 26 thng 9, 1958), Willard Thorp a ra khi nim
"khng ting Anh" m t nhng ngi vit s dng th ngn ng lm kh hiu
nhng tng m h c gng din t. Vn l nhng la chn sai lm v t ng, s
dng nhng cch din t so mn hoc nhm chn, v vit nhng cu di dng v a
ngn. "Khng ting Anh" nu ra vn trong khi vit m bn c th sa cha; bn ch
cn b ra thi gian xem xt mt cch chnh xc iu bn mun ni ra, v vi i tng
c gi no bn mun giao tip. Nu bn ngh k lng v tng v c gi ca mnh,
th bn c th quen vi cu trc ba phn ca mt bi lun v dng n ni vi, ch khng
phi ni cho ngi c ca mnh.
Hy xem hai cu biu th vn "khng ting Anh" v sa cha chng sao cho
chng c th din t c chnh mt cch n gin v mch lc.
Socrates, mt con ngi c mi quan tm ln gi trong mnh nim tin mnh lit
bng cch cho php mnh c bn phn trc Cha. Mt s ngi thy rng
Socrates l mt ngi c nhn thc v tiu chun dy d v p dng
nhng hiu bit ca ng i vi mi ngi.
132
134
Sa cha
Khi bn lm vic vi mt bi lun, bn s thy rng nhiu hot ng cn c tp
trung vo vic vit li nhng g m bn vit cch y mi lm pht. Sa cha l iu cn
thit trong qu trnh vit. Chng 2 ca cun sch ny gii thch rng ngn ng mang tnh
quy np, tnh nhn to v cn phi hc; v vic vit lch cng nh vy. Bn s thng
xuyn phi vit t nht ba bn nhp v bi lun nu bn mun c mt s tho mn v sn
phm cui cng. Bn nhp u tin c th tp hp nhng nh ca bn mt cch l m;
n c th khng mch lc, nhiu t vit sai hoc s dng sai, v phm vi ca n qu ln.
Nhng bn nhp u tin s gip bn c c nhng on vn bn bn c th lm vic;
hy c v tm xem nhng on no c ngha v nhng on no khng, hy ngh v cu
trc m bn s dng, sau vit bn nhp th hai. Bn nhp ny cn c mt ngi khc
c, c th l bn b Ngi c th gip bn tm ra nhng on vn c t chc khng
ng, v d khng ng, nhng ch vit sai v dng sai. Bn nhp th ba rt c th l mt
bn tho r rng v hp l; tuy nhin bn vn cn phi kim tra cn thn v cc li ng
php. La chn vit bn nhp bao nhiu ln l tu bn; hy lun nh, nu khng c s sa
i nhiu ln v lin tc th hu nh khng th c c mt vn bn c vit mt cch r
rng, thuyt phc.
135
Chng 7
Nhng Bi c Gi
136
ta, v gi chng ta nn c thi quen mua nhng g n quyt nh mi chng ta. kin
ch o khai thc ch ny trong mt cun sch c xut bn sm hn c tn gi l S
Quyn R Tim Thc (1973) v gn y hn l Clam-Plate Orgy (1980).
Richard Lanham. Vn Xui Vit Li. Ti bn ln 2. New York: MacMillan, 1987.
Mt hng dn thc hnh xut sc vit mt cch r rng. Gm c mt cch thc lm
gim bt "nhn t m" trong phong cch vn xui.
Stanley Milgram. Nghe Theo Quyn Lc. New York: Harper & Row, 1974. Da
trn nghin cu c thc hin ti Trng i Hc Yale, s din gii v mt cuc th
nghim ni ting khai thc ci g v t nhin ca s nghe theo quyn lc c th to ra
tnh hung m trong mt ngi c th ra lnh cho ngi khc lm iu hi, thm ch
tiu dit ngi th ba v ti, v nhng mnh lnh c thc hin mt cch v cm, d
quy phc v thng l.
David Ogilvy. S Tuyn B Ca Mt Nh Qung Co. New York: Dell, 1963. y
l mt cun sch u tin dnh ton b ni dung trnh by tt c nhng phng php
thnh cng c cc nh qung co khai thc nhm bn sn phm ca mnh.
George Orwell. "Chnh tr v Ngn ng Ting Anh", trong tuyn tp nhng bi tiu
lun ca George Orwell. New York: Doubleday & Co., 1953. Pht hin nhng sa st trong
tiu chun ca din vn v vn phong hin nhin trong vn ha ca chng ta n nh
hng nguy hi ca mt nn chnh tr b h thp. Ngi ta cho rng s thay i trong
nhng thi quen din thuyt ca chng ta l mt ngh thut chnh tr.
Lionel Rubby. Ngh Thut To Cm Gic. Ti bn ln 3. Philadenphia: J. B.
Lippincott, 1974. Mt s din gii th v v ngh thut suy ngh ca mt nh gio v trit
hc ngi M.
Gilbert Ryle. Nhng Tnh Trng Kh X. Cambridge, Eng.: Nh xut bn
University Press, 1960. Nhng vn tn ti lu di c th c gii quyt nh th no
bng cch p dng phng php phn tch ngn ng.
Michael Wheeler. Nhng Li Ni Di, Li Ni Di ng Nguyn Ra, v Khoa
Hc Thng K. Cun sch ny cho thy khng ch s thch th mua hng m c nhng
quan im chnh tr v x hi ca chng ta cng c th - v thng c ch ng.
Ludwig Wittgentin. Nhng Cun Sch Xanh v Nu. Ti bn ln 2. New York:
Harper & Row, 1969. Mt s gii thch v nhng tnh trng trit hc phc tp khc nhau
c ngun gc m h v ngn ng nh th no. Tc phm c vit bi ngi thit lp
nn mt trong nhng phong tro trit hc ng thi quan trng nht, c tn gi l Khoa
Hc Phn Tch.
137