TRK SYAS LMLER DERNE YAYINLARI

SYASI LMLER SER S: 4

Alexis de
TOCQUEVILLE
ev. Taner TMUR

Y enilik Basm evi

stanbul 1962

NSZ

Amerikan anayasa sisteminin olu ve geliimi konusunda esas kaynak ve

metinlere dayanan bilgilerin eksiklii eskiden beri yabanc dil bilmeyen Trk
yazar ve aratrclar iin doldurulmas imknsz bir boluk yaratmtr. Bu arada,
zellikle Hukuk ve Siyasal Bilgiler rencilerinden byk bir ksmnn ders kitab
ve notlan dnda, alma alanlar ile ilgili cidd ve doru aratrma
kaynaklarndan faydalanma imknndan yoksunluklar, srekli bir dert konusu
olarak, eitim politikamzn bir an nce halli gereken esasl davalar arasna girmi
bulunmaktadr.
Ancak, bu davann halli konusunda, gerek Mill Eitim Bakanlnn,
gerekse niversitelerle dier kurulularn, geni grevleri arasnda yapabilecekleri
yardmlarn son derece snrl olduu phesizdir. Nitekim Mill Eitim
Bakanlnn, Klsikler serisinde - PLATO ve ARSTOTELES dnda - siyas
konuda eserlere pek az yer verilmitir. Bu arada rnein MACHAVELL'nin
Yenia devlet nazariyesine r aan nl siyas eserleri bir yana braklarak,
Mandragola adl komedisi, Klsik yaynlar serisinde yer almtr. Bu durum,
muhtevaca klsiklere giren veya girmeyen nemli ve retici yabanc siyas
literatrn, dilimize evrilmesini salamada, zel gelir kaynaklarndan
faydalanmay nemli ve zorunlu hale getirmitir.
Bu gr asndan demeimizin zel imknlardan faydalanarak be
yazarn eserlerinden seilmi Siyas ilimler Serisinin ilkinin yaynlanmas
hayrl ve anlaml bir balang saylmaldr. Bu seriye giren paralar arasnda
unlar yer almaktadr.
1 Woodrow WILSON Seme Paralar,
2 Thomas JEFFERSON Seme Paralar,
3 FEDERALST'ler Amerikan anayasas konusunda tartmalar,
4 Lord BRYCE Amerikan Devletler Birlii,
5 Alexis de TOCOUEVILLE Amerikan demokrasisi.

II
Seilen yazar ve rnekler Demeimiz bakan, Prof. Dr. Yavuz
ABA-DAN'n sorumluluu altnda, siyas ilimlerle ilgili kurulu ve kiilere
danlarak kararlatrlmtr. Yazar ve paralarn seiminde gzetilen l, bahsi
geen yazarlardan seilmi paralarn, henz Trk dilinde yaynlanmam
bulunmas ve bunlarn, 1774 te balayarak gnmze kadarki Amerikan sosyal ve
siyas geliimine k tutmalardr. Seilen be yazar, Amerikan demokrasisinin
kuruluundan Birinci Dnya savann sonuna kadar, Birleik Amerika Devletlerin
siyas hayatnda, gerek dnce, gerek uygulama alanlarnda belirli etkiler
yaratm kiilerdir. Btn dnyada n salm modem Amerikan ve dier yabanc
siyas teoricilerden seme paralarn, bundan sonraki serilerde geni lde yer
almas, samim dilek ve kararmzdr.
Projenin genel sorumluluunu yklenmi bulunan Prof. Dr. Yavuz
Abadan, bata Demeimiz dare Kumlu yeleri olmak zere, memleketimizin
siyas ilimler alannda, ilerisi iin byk mitler vaad eden gen kuaklan yardma
arm ve vgye deer bir ilgi ile karlamtr. Bu sayede adlar her kitapta da
belirtilen deerli gen arkadalanmz, geni zaman isteyen grevlerinin imknlan
erevesinde, tercmelerin zamannda en iyi ekilde tamamlanmas iin elden
gelen ili bir titizlik ve itina gstermilerdir. Bu serideki be eseri, Trkeye
eviren arkadalarmz sras ile unlardr: 1) Do. Dr. Nermin Abadan, 2) Asistan
Dr. Mete Tuncay, 3) Asistan Dr. Mmtaz Soysal, 4) Do. Dr. Arif T. Payaslolu
ile Dr. Trkkaya Atav, 5) Asistan Taner Timur'dr. Demeimiz, bu lkc,
abalanndan dolay, kendilerine samim tebrik, takdir ve teekkr duygulann
sunmay zevkli bir dev sayar.
Yaplan tercmelerin seilen metinlere uygunluk derecesi, objektif ller
erevesinde genel bir incelemeden geirilmitir. Ancak telif haklan kanununun,
eviricilere de tand ahs ve manev haklar erevesine giren ifade ve slb
zelliklerine dokunulmamtr. Trk dilinin anlamas ve zenginlemesi
konusunda, gen kuaklann abalar ile elde edilmi sonulann bu seride yer alan
eserlerin tercmelerine olan akislerini olduu gibi koruma prensibi, tercmelerin
kontroln dzenleyen hkim dnce olmutur.
Hukuk ve siyaset bilimler ile uraanlar kadar demokrasinin olu ve
kaderi ile ilgilenenlere de sunulmu olan bu serinin, aydn vatandalann sempatisi
ile
karlanaca
midi,
devaml
kuvvet
kaynamz
olacaktr.
Siyas limler Trk Demei
dare Kumlu

III

ALEXIS DE TOCQUEVILLE
1805 1859

Byk bir siyaset ve devlet teoricisi olarak insanlk tarihine mal olan
Alexis de Tocqueville, 1805 de Vemeuil'de domutur. lk resm grevine
hkimlikle balamtr. 1832 ylnda arkada Gustave de Bedumont ile birlikte,
aklanan hedefi Amerika'da hapishaneler durumunun aratrlmas olan bir
yolculua kmlardr. Bu seyahatin ilk mterek mahsulu olan Birleik
Amerika'da Ceza ve infaz sistemi ve bunun Fransa'da uygulanmas = Du Systme
pnitentiaire aux Etats-Unis et de son application en France adl kitap 1833
sonlarnda yaynlanmtr.
Tam bir yl kadar Amerika'da kaldktan sonra, memleketine dnen de
Tocqueville'in Hapishaneler aratrmas m, sadece asl maksadn
gerekletirme behane ve vastas olarak kulland ok gemeden anlald. Onun,
bu frsattan faydalanarak asl incelemek istedii, gen Amerikan Demokrasisi idi.
Nitekim Amerikadan dnnden yl sonra 1835 te nl De la Democratie en
Amrique Amerikan Demokrasisi adl eserinin ilk iki cildi yaynland. Bunu,
be yl ara ile 1840 da son iki cilt takip etti.
Zaman getike yksek deeri hayranlkla takdir olunan eser, derin bir
mahede ve tahlil kabiliyetinin aydnlatt, Amerikan demokrasisinin iinde
yaanlm gereklerini tam bir sadakatle aksettirmektedir. Nasl Montesquieu,
De l'esprit des lois = Kanunlarn ruhu nu. ngiltere'de gerek devlet hayat
hakknda edindii bilgi ve tecrbelere dayanarak yazm ise, de Tocqueville'de
kitabnda Amerikan demokrasisinin iinde yaad realiteleri a karmtr. Bu
sebeple Chateaubriand, John Stuart Mili, Royer Collard ve Sainte Beuve'n, henz
otuz yandaki Amerikan Demok

IV
rasisi yazarn 19 uncu yzyln
yerinde ve isabetli bir tehisin ifadesidir.

Montesquieus

olarak

kutlamalar,

Amerikan Demokrasisi yazarnn ilk hedefi hi phesiz realist bir

grle, Amerikan devletini ve onun dayand cemiyet dzenini btn
zelliklerle tantma, anlatma ve yorumlamadr. Fakat hemen bunun arkasndan
mellifin, Amerika'daki siyas akm ve eilimleri, Fransz devlet ve cemiyetine
uygulama emelini gtt, dikkatli gzlerden kamamaktadr.
Eserin birinci cildi, Amerikan devletinin sosyolojik tahlili ile bala maktadr. Burada yalnz Federal devletin deil, tek tek eyaletlerin de bnyeleri,
kendilerini douran teknik, coraf, tarih artlan belirtilmek suretile esasl bir
incelemeye tabi tutulmaktadr. Bu konuda en nemli bir soru olarak, birinci cildin
ikinci ksmnn 7 inci bahsinde Amerika'da ounluk kudretinin snrszl ve
etkileri ele alnmaktadr. ounluk (ktle) demokrasisinin, Avrupa'nn geleceine
de hkim olaca kaygs, onu bu kudreti engelleyip snrlayacak areler ve
tedbirler aramaya sevk etmektedir. Bu bakmdan 1833 ve 1835 yllarnda
mahallinde inceleme frsatn bulduu gelenee dayanan ngiliz messeseleri,
zerinde durmakta, mahall idarele - rin, hkim bamszlnn, jrinin, alenilik
ve aklk prensibinin ounluk istibdadna kar denge kurmak bakmndan
nemini belirtmektedir.
A. de. Tocqueville'in bu konuyu incelerken ahs tecrbeleri dnda
deerlendirdii balca eserler Blackstone'un erhlerile Cenevre'li De Sol -me'un
ngiliz Anayasas adl kitabdr. Hukuk sosyolojisinde Max Weber'e nclk eden
A. de Tocqueville, siyaset teorisinde Plato, Aristoteles, Mac-hiavelli, Bodin ve
zellikle Montesquieu'nun tesiri altndadr.
Amerikan Demokrasisi nin 1840 ta tamamlanan son iki cildi, daha
olgun, daha aydnlk olmasna, kendisine Dnya hreti salamasna ramen,
Fransa'da lyk olduu anlayla karlanmamtr. Bundan bizzat A. de
Tocqueville, John Stuart Mill'e yazd bir mektupta ikyet etmekte, esas sebebi,
kitabnn sonunda meseleyi vazedi eklinin dourduu metodolojik glkte
aramaktadr. A. de Tocquevilole'e gre eer kendisi balangta olduu gibi,
sadece demokratik Amerikan cemiyetinden bahsetseydi, yahut olduu gibi bu
gnk Fransz cemiyetini tavsir etseydi, yazlanlan herkes kolaylkla anlayacakt.
Fakat o konusunu, byk ktlenin kavrayamayaca problemli bir ekilde ortaya
koymu Amerikan ve Fransz cemiyetlerinin telkin ettii fikirlerden hareketle,
henz hi bir tam modeli, bulunmayan demokratik cemiyetlerin mterek
genel hatlarn izmek is

V
temitir. Bylece Amerikay bir fon olarak kullanan son ksmdaki tahliller,
her noktada bu gn karsnda bulunduumuz bir demokratik dnya
dzeninin niversal problematiine nfuz etme gayretinin baarl sondajlar
deerini kazanmtr.
Modem endstri cemiyeti geliiminin yaratt gnmzn sosyal ve
siyas meselelerine yz yirmi yln gerisinden tutulan bu k, mellifin uzak ve
derin grlln en ak bir ekilde ortaya koymaktadr. Olaylarn mahede
ve tahliline dayanan kendine has bir tmden gelim metodu ile ulat sonularn
kehanet lsn aan isabeti karsnda amamak imknszdr. Ayr
mebdelerden hareketle; farkl yollar ve usullerle devaml ekilde byyen
Amerika ve Rusya karsnda dier milletlerin tabiata izilen imknlarn
snrlarna ulam grndklerine dair olan tehisi, bu gnk siyaset dnyasnn
eksiksiz bir tablosudur.
Eserinin Endstri Aristokrasisi bahsinde ktisad geliim konusunda da
devrinin bu alandaki hretlerinden rnein Karl Marx'tan daha stn ve uzak
grl olduunu isbat etmitir. Marx, snfsz cemiyetin gereklemesi
sonucunda devletin ortadan kalkacan ileri srerken, A. de Tocqueville devlet
kudretinin nasl devlemekte (Leviathan haline gelmekte olduunu) belirtiyor,
buna kar komnma aresini siyaset san'at ve meharetinde aryordu: nmzde
alacak olan demokrasi yzyllarnda ferd bamszlk ve mahall hrriyetlerin,
politika san'atnn mahsul olacan dnyomm. Merkezileme, tabi hkmet
ekli olacaktr
Devrimizin teorisi Theorie des gegenwrtigen Zeit = alters
(Deutsche Verlagsanstalt, Stuttgart 1955) adl eserinde dorudan doruya
Tocqueville'e atfta bulunan nl sosyolog Hans Freyer, Amerikan De mokrasisinin endstri cemiyetinin tarih geliimine hatta gelecee k tutan
deerine iaret etmektedir. Alman Tarih ve siyaset felsefecisi Dilthey, onu,
Devrinin tarih aratrclar arasnda iyi bir tahlilci, hem de Aristoteteles ve
Machiavelli'denberi siyaset dnyasnn en byk tahlilcisi olarak
vasflandrmaktadr. Amerikan Demokrasisinin birinci cildi 1835 te, kincisi ise
1840 da yaynlandna gre yazar, nl eserini tamamlad zaman, ancak otuz
yann eiinde bulunuyordu. Bununla beraber eseri, Anglo -Sakson memleketleri
bata olmak zere Fransa ve Almanya'da en ksa zamanda siyaset teorisinin
Montesquieu'dan beri en ilgi ekici (Royer Collard) orijinal bir mahsul olarak
hret ve itibara kavutu.
Hakimlik meslei ile resmi hayata giren Tocqueville, siyas kariyerini

VI
1848 inklbndan sonraki Birinci Cumhuriyetin Dileri Bakan olarak
bitirdi. Eserlerinin esiz deeri karsnda, faal siyas hayatnn etkisi, ok snk
kalmtr. Devlet hizmetinden ekildikten sonra yazmaya balad nklp ve
eski rejim adl eseri tamamlanmadan, Amerika seyahatinda ald bir hastaln
nks etmesile, 1859 da lmtr.
19. uncu yzyln en manal siyas teoricisi olarak deerlendirilen A. de
Tocqueville, zellikle 1914 e kadar sren nc Cumhuriyet devrinde liberal
damgas vurularak z vatan Fransada da ilgi ve sempatiyi kaybetmi, hatta
unutulmutur. Oysaki Tocqueville'i, parlamento liberallerin -den keskin izgilerle
ayran iki nemli nokta vardr :
1 A. de Tocqueville'in hrriyet anlay, dini kkler temeline dayanr. 2
Yazar, demokrasinin geliimindeki arza ve sakatlklardan doacak iki ana
tehlikeye, -ak bir deyimle- ya anari yahut diktatrlk kmazna, yz yirmi yl
nce btn akl ile temas ve iaret etmitir. Bu tehis kudreti, siyas konularda
isabetli hkm ve tahlilleri, hakl olarak yazarmz devrinin bir numaral
sosyoluu devlet felsefecisi tarihisi vasf ve deerine ulatrmtr 1
Prof. Dr. Yavuz ABADAN

1 1954 ylnda Stuttgart'ta Alexis de Tocqueville hakknda modem ve tam bir

biyografi yaynlanmtr. J. P. Mayer, Alexis de Tocqueville, Peutsche ngilizce
basks, Londra, Dent; Franszcas ise Paris, Gallimard'da kmtr

GR
Amerika'da bulunduum esnada,
dikkatimi eken yeni
meselelerden hibiri, beni, artlarn eitlii kadar artmad. Bu vakann,
cemiyetin gidii zerindeki muazzam tesirini kolayca farkettim: halk
efkrna belli bir istikamet veren; kanunlarn muayyen bir tarzda kmasn
salayan; idare edenlere yeni formller, idare edilenlere de husus
alkanlklar kazandran hep oydu.
ok gemeden ayn vakann, tesirini kanunlarn ve siyas adetlerin
ok tesine kadar yaydn ve sivil hayattaki nfuzunun Devlet
hayatndakinden daha az olmadn anladm:
Fikirler yaratyor, hisler douruyor, adetler telkin ediyor ve kendi
yaratmad her eyi de tadil ediyordu.
Bylece, Amerikan cemiyeti ile alkal tetkiklerimi artrdka,
artlarn eitlii vakasnn, her husus oluun kendisinden kt temel
vaka olduunu gitgide daha fazla bir ekilde grmeye balyor ve onu hep
nmde btn mahedelerimin varaca merkez nokta olarak
buluyordum.
O zaman dncelerimi bizim yarm dnyaya ynelttim, ve yeni
dnyann bana arzettii manzaraya benzer baz eyleri orada da farkeder
gibi oldum. Amerika'daki gibi son hudutlara varmam olsa bile, oraya
doru her gn biraz daha fazla yaklaan, artlarn eitlii oluunu grdm.
Ve Amerikan cemiyetlerinde hkm sren tipte bir demokrasi,
Avrupada'da, bana, iktidara sr'atle yaklar gibi grnd.
Bu andan itibaren, okumak zere bulunduumuz kitabn ana fikri
kafamda belirdi.
Byk bir demokratik inklp gzlerimizin nnde cereyan ediyor.
Herkes Onu gryor, fakat hakknda ayn hkm vermiyor. Bazlar onu
Yeni birey olarak telkki ediyorlar, ve geici sandklar iin hala
durdurulabileceini zannediyorlar.
Dierleri, kendilerine tarihte rastlanlan en eski ve devaml olay
olarak grnd iin, bunun kar konulmaz birey olduuna
hkmediyorlar.

-2 Bir an iin nazarlarn yedi

asr nceki Fransaya eviriyorum:
onu topraa sahip ve sakinlerini idare eden bir avu aile arasnda
paralanm bir halde buluyorum. Hkmetme hakk nesilden nesile miras
yoluyla geiyor, insanlarn birbiri zerinde tesiri iin tek vasta var: kuvvet,
iktidarn biricik mene: toprak mlkiyeti.
Fakat ok gemeden ruhban snfnn siyas gc teesss ediyor ve
yaylmaa balyor. Ruhban snf sinesini zengin, fakir; asil, avam herkese
ayor. Eitlik Devlet idaresine kilise yoluyla nfuz etmeye balyor ve
ebed bir klelie mahkm gibi grnenler, asillerin arasnda rahip olarak
yer alyor ve ekser krallarn da stnde oturuyor.
Zamanla cemiyet daha meden ve istikrarl bir hal aldka, insanlar
arasndaki eitli mnasebetler de daha kabark ve kark oluyor. Meden
Kanun ihtiyac kendisini kuvvetle hissettiriyor. O zaman hukukular ortaya
kyorlar, mahkemelerin karanlk allarn ve tozlu odalarn terkederek
prensin sarayna, zrhl ve krkl baronlarn yanma oturmaa gidiyorlar.
Krallar byk teebbsler peinde harap oluyorlar; asiller husus
harplerde bitip tkeniyorlar; avam, ticaret yoluyla zenginleiyor. Parann
tesiri Devlet ilerinde kendini hissettirmeye balyor. Ticaret iktidar temin
eden yeni bir kaynak oluyor ve borsaclar hem istihfaf hem de dalkavukluk
edilen bir siyas kudret halini alyor.
Yava yava kltr seviyesi artyor; san'at ve edebiyat zevkinin
doduu grlyor; kltr bir muvaffakiyet, ilim bir idare vastas, zek bir
sosyal kuvvet oluyor. Kltrl kimseler Devlet idaresine giriyorlar.
Bununla beraber, iktidara giden yeni yollar kefedilince asaletin
deerinin azald grlyor. XI. asrda asalet lsz derecede kymette
iken XIII. asrda satn alnyor; ilk asalet tevcihi 1270 de vukubuluyor ve
nihayet eitlik Devlet idaresine bizzat aristokrasi yolu ile giriyor.
Geen yedi asr boyunca, kraln otoritesine savata veya
rakiplerinin glerini bertaraf etmede, asillerin halka siyas kudret
verdikleri bazen grld.
Halk ayn seviyeye getirmede en sebatl ve en aktif krallar Fransa
Krallar oldular. Kuvvetli ve haris olduklar zaman halk asillerin seviyesine
ykseltmeye altlar; zayf ve mutedil olduklar zaman da halkn
kendilerinin stnde yer almasna msaade ettiler.

-3 Bazlar
demokrasiye
kabiliyetleriyle, bazlar da acizleri
ile hizmet ettiler. XI. ve XIV. LOUS'ler tahtn altndaki her eyi eit
klmaa altlar ve XV. LOUS nihayet saray ile birlikte tozlara buland.
Vatandalar feodal taksimden baka yollarla toprak mlkiyetine
sahip olmaa ve tannm olan menkul mlkiyeti tesir yaratmaa, kudret
temin etmee baladktan sonra, insanlar arasna birok yeni eitlik eleman
sokmyan ne bir sanayi kefinde bulunuldu ne de endstri ve ticarette bir
slhat yapld. Bu andan itibaren keyfedilen btn metotlar, doan btn
ihtiyalar, tatmin edilmek istenen btn arzular evrensel bir seviye
eitliine doru terakkilerdir. Lks zevki, sava ak, moda iptils, insan
kalbinin en sath ve en derin ihtiraslar, zenginleri fakir, fakirleri zengin
yapmak iin ahenkle alyor grnyorlar.
Zek eserlerinin zenginlik ve kuvvet kayna oluundan itibaren,
ilmin her terakkisini, her yeni malmat, her yeni fikri halka uzanan yeni bir
kudret kayna telkki etmek icabetti. iir, hitabet, hatralar, zek oyunlar,
muhayyilenin atei, dnce derinlii, Allah'n tesadfe gre datt btn
meziyetler, demokrasiye hizmet ettiler; ve hatt hasmlannn elinde
bulunduu zaman dahi, insann tabi bykln ortaya koyarak
demokrasi davasna yaradlar. u halde zihin aydnlnn ve medeniyetin
terakkisi, demokrasinin terakkisi demek oldu. Edebiyat fakirlerin de,
zayflarn da her gn silh aramaa kotuklar bir cephane halini ald.
Tarihimizin sayfalan evrilirse, denilebilir ki yedi asrdan beri
eitlik ynnde hizmet etmeyen hi bir byk hadiseye rastlanamaz.
Hal Seferleri ve ngiltere harpleri asilleri ok azaltyor ve
topraklarn blyor; kazalann kuruluu feodal monariye demokratik
hniyeti sokuyor; ateli silhlann kefi asil ile kyly muharebe sahasnda
eit klyor; matbaa zeklanna eit kaynaklar veriyor; posta saraylann
kapsna olduu kadar fakir kulbesinin eiine de k getiriyor;
Protestanlk, btn insanlann eit ekilde Allah'n yolunu bulabileceklerini
iln ediyor.Kefedilen Amerika binlerce yeni servet yolu ayor ve mehul
macerapereste hem zenginlik hem de kudret temin ediyor.
ayet XI. asrdan itibaren ellier yllk safhalar halinde Fransa'da
olup bitenleri incelerseniz, her safhada cemiyetin yapsnda ikili bir
inklbn vukubulduunu farketmemenize imkn yoktur. Asil, sosyal
hiyeraride gerilerken, avam ilerlemekte; biri inerken br kmaktadr.
Her yanm asr onlar yaklatrmakta ve ok gemeden birbiriyle birleir bir
hle getirmektedir.

-4 Oysa, bu sadece Fransa'ya

has
birey
de
deildir.
Nazarlarmz ne tarafa evirirsek evirelim, btn Hristiyan leminde ayn
inklbn cereyan ettiini farkederiz.
Her tarafta milletlerin hayatnda eitli olaylarn demokrasiye
hizmet ettiini grrz. Herkes ona yardm etmektedir: Bu rejimin
muvaffakiyetinde pay olmak isteyenler yan sra, ona hizmeti aklndan bile
geirmeyenler; onun iin arpanlar yan sra, kendilerini aka dman
iln edenler, btn hepsi karmakark bir ekilde ayn yolda srklendiler;
ve hepsi kimi arzusu hilfna kimi de bilmeden kaderin elinde oyuncak
olarak mtereken altlar.
artlarn eitliinin tedric geliimi, u halde, lh bir oluun belli
bal zeliklerini tamaktadr: evrenseldir; devamldr; insann
nleyebilecei birey deildir; btn insanlar ve btn hadiseler
gelimesine yardm etmektedir.
Bu kadar uzaklardan gelen bir toplumsal hareketin, bir neslin
abalamasiyle nlenebileceini sanmak akllca bir i olur mu? Krallar
malup eden, derebeylii altst eden demokrasinin, zenginler ve bujuvalar
nnde geriliyecei sylenebilir mi Demokrasi, kendinin bu kadar kuvvetli
ve hasmlannn da bu kadar zayf olduu u anda m duracak?
O halde nereye gidiyoruz? Kimse bilmiyor. Zira mukayese lleri
imdiden elimizden kt.
Zamanmzda Hristiyanlar arasnda artlar, dnyada hi bir yerde
ve hi bir zamanda grlmemi derecede eittir, ve imdiye kadar olanlarn
azameti, bundan sonra olup bitecekleri sezmeye mni oluyor.
Okuyacanz bu kitap, btn manialara ramen bunca asrdr yol
alan ve hal bugn bile bizzat kendi eseri olan harabeler arasnda yryen
ve nlenmez inklbn manzarasnn, yazarn ruhunda yaratt bir nevi din
korkunun basks altnda yazld.
Allah'n ne istediini anlamamz iin, mutlaka konumas art
deildir. Hdiselerin daim temaylnn, tabiatn olaan aklnn ne
olduunu tetkik etmek yeter. Allah'n sesini duymasam bile, yldzlarn
gkte onun parmann izdii yolu takibettiklerini biliyorum.
ayet zamanmz insanlar, devaml mahedeler ve samimi
dncelerle eitliin tedric geliiminin tarihimizin hem mazisi hem
istikbli olduunu kabul ederlerse, yalnz bu sezi bile, bu geliime Allah

-5iradesinin mukaddes mahiyetini

verecektir. Demokrasiyi durdurmak
istemek, o zaman bizzat Allah'a kar savamak gibi grnecek ve insanlar
iin Tanrnn kendilerine zorunlu kld sosyal duruma uymaktan baka
are kalmayacaktr.
Zamanmzda Hristiyan milletler bana korkutucu bir tablo arz
ediyor gibi gelmektedirler. Kendilerini srkleyen cereyan imdiden,
nlenemeyecek kadar kuvvetlidir. Fakat henz hkim olunamayacak diye
mitsizlie dlecek derecede sratli de deildir: kaderleri ellerindedir,
fakat bir mddet sonra kaderlerine hakim olmaktan kabilirler.
Demokrasiyi aydnlatmak, mmknse inanlarna tekrar hayat
vermek, rflerini saflatrmak, hareketlerini dzenlemek, tecrbesizliin
yerine ilim ve bilgiyi ikame etmek, hkmet eklini zamana ve zemine
uygun klmak, insanlara ve artlara gre gereken deiiklikleri yapmak:
zamanmzda cemiyeti idare edenlere den ilk vazifeler ite bunlardr.
Yepyeni bir dnyaya yeni bir siyaset ilmi lzmdr. Fakat bunu pek
dnemiyoruz. Hzla akan bir nehrin ortasnda, cereyan bizi uurumlara
doru srkler gtrrken, srarla gzlerimizi hal sahilde kalan baz
artklara dikmiiz.
Avrupa'da, tasvir ettiim byk sosyal inklabna Fransa'dakinden
daha sratli terakkiler kaydettii bir millet daha yoktur. Fakat bu inklp
orada hep tesadflere gre yrd.
Devlet adamlar onun iin nceden bir eyler hazrlama asla
dnmediler, inklp ya arzulan hilfna, ya da haberleri olmadan cereyan
etti. Milletin en zeki ve en stn ahlakl snflar, yn vermek iin ona
hakim olmaa asla almadlar. Bylece demokrasi vahi igdlerinin
buyruuna terkedildi. ehir sokaklarnda kendi kendine yetien ve
cemiyetin sadece sefaletleri ile bayalklarn tanyan, ana-baba
ihtimamndan mahrum ocuklar gibi byd. ktidara aniden geldii zaman
mevcudiyetinden hal kimsenin haberi yoktu. O zaman herkes bayaca en
kk istemlerine dahi tbi oldu ve ona kuvvetin sembol olarak tapt..
Demokrasi bizzat kendi arlklar ile kendini zayflatnca, kanun
kovucular onu slh edecekleri ve aydnlatacaklar yerde tahrip etme yoluna
gittiler. Ona idare etmeyi reteceklerine, idare makamndan atmaktan
baka bir ey dnmediler.
Neticede, rf ve adetlerde, fikirlerde, kanunlarda bu inklb yararl
klmak iin zarur olan bir deiiklik meydana gelmeden, demokratik

-6inklp cemiyetin madd yapsnda

vuku buldu. Bylece, ktlklerini
bertaraf edici, iyiliklerini ortaya koyucu yollan bilmesek de, demokrasi
karmzda duruyor. Birlikte getirdii fenalklan gryoruz; fakat
iyiliklerinin neler olabileceinden haberimiz yok.
Aristokrasiye dayanan kral iktidar, Avrupa milletlerini huzur
iinde idare ederken, cemiyet, bir sr sefaletin arasnda, bu gn glkle
tasavvur edilebilecek haz ekillerinin tadn kanyordu.
Bir miktar tebaann gc, prensin zulmne almaz bir mania tekil
ediyordu. Halkn gznde hemen hemen lh bir mahiyete brndn
hisseden krallar, bizzat yarattklan saygdan iktidarlann suistimal etmeme
kudretini elde ediyorlard.
Halkla aralannda byk bir mesafe olmasna ramen, asiller, halkn
kaderine, tpk obann srsne gsterdii gibi sakin ve hayrhah bir alka
gsteriyorlard. Kendi eitleri olarak grmedikleri fakirin kaderi zerine,
Allahn elleri arasna koyduu bir emanet gibi titriyorlard.
Kendininkinden baka hi bir sosyal durum fikri olmad ve
eflerine eit olabileceini asla tahayyl edemedii iin, halk bunlann
iyiliklerini kabul ediyor, haklann da hi mnakaa etmiyordu. Adil ve
faziletli olduklan zaman onlan seviyor ve sertliklerine Allah'n kendilerine
gnderdii kanlmaz fenalklara olduu gibi, kolayca ve klmeden
katlanyordu. Zaten rf ve detler zulme hudut izmi ve kaba kuvvetin
ortasnda bir nevi hukuk tesis etmiti.
Asiller, meru sandklan imtiyazlannn kendilerinden alnabilecei
fikrine hi kaplmadklanndan; kleler, aa durumlann tabiatn deimez
nizamnn bir neticesi olarak grdklerinden, kader itibariyle bu kadar farkl
bir ekilde aynlm olan bu iki snf arasnda bir nevi karlkl hayrhahlk
teesss etti. Cemiyette o zaman eitsizlik ve sefalet vard. Fakat bunlar
ruhlar kltmyordu.
nsanlan ykan, iktidann kendilerine kar kullanlmas veya itaat
alkanl deildir. Gasbedilmi ve zalim bulduklan bir iktidara itaat ve
gayrimeru saydklan bir iktidann kendilerine kar kullanlmasdr.
Bir tarafta servetler, kuvvet, bo zaman ve onlarla birlikte lks
peinde koma, zevke dknlk, manevi deerlere nem verme ve san'at
ak; dier tarafta alma, cehalet ve grgszlk vard.
Fakat bu grgsz ve cahil ktlenin iinde canl ihtiraslar, derin
inanlar ve vahi faziletler de yok deildi.

-7Bu ekilde kurulu

bilhassa erefli olabilirdi.

bir

sosyal yap istikrarl, muktedir ve

Fakat birdenbire snflar karmaa balyor, insanlar birbirinden

ayran manialar ortadan kalkyor, toprak taksim ediliyor, iktidar
paylalyor, zihinler aydnlanyor, zeklar artk eit oluyor, sosyal durum
demokratlayor, ve demokrasi nihayet grltszce detlere ve
messeselere hkim oluyor.
Bylece herkesin, kanunlar kendi eseri olarak grp sevdii ve
onlara hep itaat ettii, Devlet otoritesinin lh mahiyetinden deil, zarureti
kabul edildiinden hrmet grd ve devlet efinin ihtirastan ziyade akll
ve ll bir sevgiyle sevildii bir cemiyet ortaya kyor. Herkesin haklan
olduu iin ve bunlar teminata balandndan, btn snflar arasnda,
kklk duygusundan olduu kadar gururdan da uzak bir nevi karlkl
hrmet ve tam bir itimat teesss ediyor.
Hakiki menfaatlerini tanyan halk, cemiyetin nimetlerinden
faydalanmak iin kendine deni yapmak zaruretini kabul eder. Bu
durumda vatandalarn hr bir ekilde kurduklar cemiyetler, asillerin ahs
iktidarnn yerini alr ve Devlet keyf idare ile zulmden masun kalr.
Bu ekilde teesss etmi demokratik bir cemiyette Devlet asl tl
kalmaz. Fakat sosyal yapdaki cereyanlar dzenlenir ve hamleci olurlar.
ayet bu cemiyette bir aristokraside olduu kadar aaya rastlanmazsa,
sefalet de daha azdr. Zevk dknl daha mutedil, refah daha genel; ilim
daha az gelimi, cehalet daha ndirdir. Hisler daha az uyank ve adetler
daha yumuaktr. Bu cemiyette daha ok suistimle, fakat daha az crme
rastlanr.

nanlara akla ve heyecanla ballk olmadndan; fikr gelimeler

ve tecrbeler vatandalarn bazen ok eyler feda etmesi bahasna olur. Her
fert ayn derecede yetersiz olduu iin hemcinslerinin eit derecede
yardmna ihtiya duyar ve ancak yapt yardm karl kendisini
destekliyeceklerini anlad iin, ahs menfaatinin umum menfaatle
birletiini kefeder.
Btn olarak alnrsa milletin durumu daha az parlak ve itibarl,
belki de daha kuvvetli olacaktr; fakat vatandalarn ekseriyeti daha
mreffeh bir mr srer ve halk, daha iyi olma midini kaybettii iin
deil, fakat iyi yaama bildii iin sulh ve skn iinde kalr.

Byle bir nizamda her ey

faydal ve iyi olmasa bile, cemiyet
hi olmazsa iyi ve faydal gsterebilecei her eyi benimser ve insanlar
aristokrasinin temin edebilecei avantajlar ebediyen terk ederek,
demokrasinin arzettii nimetleri kucaklarlar.
Fakat bizler, atalarmzn sosyal durumunu bir tarafa atp;
messeselerini, fikirlerini ve rflerini karmakark bir halde arkamzda
brakrken, yerlerine ne aldk?
Kral iktidarn prestiji, yerini kanunlarn stnl almadan heba
oldu. Zamanmzda halk otoriteye dudak bkyor. Fakat ondan korkuyor ve
korku, eskiden sevgi ve hrmetin kendisine kazandrdndan da ounu
kaybettiriyor.
Zulme kar teker teker arpabilecek olan ferd mevcudiyetleri
mahvettiimizin farkndaym. Fakat insanlardan, loncalardan veya
ailelerden alnan btn imtiyazlar tek bana tevars eden hkmeti
gryorum: Vatandalarn kk bir ksmnn bazen zulmedici, fakat ekseri
muhafazakr kuvvetinin yerini, cmlenin zaaf ald.
Servetlerin taksimi zengini fakirden ayran mesafeyi azaltt. Fakat
bunlar birbirine yaklarken karlkl nefret iin yeni sebepler buldular ve
birbirlerini haset ve iddet dolu nazarlara szerek, iktidar mevkiinden
atmaa altlar. Her iki taraf iin de hak-hukuk denen bir ey yoktu ve
hepsine kuvvet, halin tek sebebi, istikbalin de biricik garantisi olarak
grnyordu.
Fakir ecdadnn inanlarn ve faziletlerini unuttu, cehaletlerini ve
bir sr pein hkmlerini ald. Hareketlerine kaide olarak, nasl
dzenliyeceini bilmeden menfaat fikrini kabul etti ve eskiden sadakati ne
kadar kr krne idiyse, imdi de bencillii o kadar kr krne oldu.
Cemiyet kuvvetinden ve refahndan emin olduu iin deil, bilkis
zaafn ye sakatln hissettii iin sakin. Bir aba sarf ederken lmekten
korkuyor: herkes durumun ktln gryor, fakat kimsede daha iyiyi
aramak iin lzm gelen ne eneji ne de cesaret var. Herkeste, ihtiyarlarn
ancak kudretsizliklerini ortaya koyan ihtiraslar gibi, devaml ve gzle
grlr hi bir ey hasl etmeyen arzular, pimanlklar, kederler ve sevinler
mevcut. Yeni durumun faydal sayabilecei eyleri elde etmeden, eski
durumun iyi sayabilecei eyleri terk ettik; aristokratik bir cemiyeti tahrip
ettik ve eski binann kalntlar arasnda gnl rzasyla durmuken, oraya
ebediyen demir atm gibiyiz.

-9Fikir dnyasnda husule

gelenler de daha az teessfe ayan
deildir. Dzensiz ihtiraslarna desteksiz terkedilmi veya yryn
arm bir halde, Fransz demokrasisi yolunun zerindeki her eyi altst
etti; tahrip edemediklerini de sarst. Rahata hkmn icra etmek iin yava
yava cemiyeti ele geirdiini kimse grmedi. Bir sava hareketliliinin ve
karklklarn arasnda durmadan yrd. Herkes, mcadelenin hararetiyle
canlanm ve hasmlannn ifratlar ve fikirlerinin zoru ile kendi fikrinin
tabi hudutlarnn tesine km bir halde neyin peinde kotuunu bile
unutuyor ve gizli igdleri ve hakik hislerine uymayan bir lisan
kullanyor.
Artk gmemezlikten gelemeyeceimiz garip karklk bundan
douyor.
Hatralarm bou bouna yokluyorum. Gzlerimizin nnde olup
bitenlerden daha ok merhamete ve zntye lyk hi bir ey
bulamyorum. Zamanmzda fikirleri zevklere ve fiilleri inanlara balyan
tabi balar kopmua benziyor. nsanlarn, her zaman birbirlerinin
fikirlerine ve hislerine besledikleri sempati yok olmu grnyor. Nerede
ise, btn ahlk benzerlik kanunlarnn ortadan kalktn sylemek
mmkn olacak.
Aramzda halen ruhunu br dnyann hakikatleriyle beslemek
isteyen Hristiyanlara rastlanyor. Bunlar, phesiz, btn ahlki
bykln kayna olan hrriyet lehine alacaklar. Btn vatandalar
kanun nnde eit grmek, btn insanlar Allah huzurunda eit klan
Hristiyanla g gelmez. Fakat bir ok garip hadisenin mterek neticesi
olarak, din, demokrasinin altst ettii bir sr kuvvetle halen bal
bulunuyor, ve ekseri, ak olduu eitlii defetmesi ve elinden tutarak
gayretlerini takdir etmesi icabeden hrriyeti bir hasm gibi lanetlemesi
gerekiyor.
Bu din adamlarnn yan sra, baklarn gkten ziyade yere
evirmi kimseler de var. stn faziletlerin menei olarak grdklerinden
ziyade, en byk nimetlerin kayna olarak kabul ettikleri iin hrriyeti
arayan bu kimseler, hrriyeti hakim klmak ve meyvelerini herkese
tattrmak istiyorlar; bunlar dini yardmlarna armak iin rpmyorlar.
Zira inanlar olmadan rflerin, rfler olmadan da hrriyetin hkmn
salamann mmkn olmadn biliyorlar. Fakat dini hasmlannn
cephesinde grdler, bu onlar iin kfi: bir ksm ona hcum ediyor,
dierleri ise mdafaaya cesaret edemiyorlar.

- 10Gemi asrlar baya ve

satlk ruhlarn klelii mdafaa
ettiini grd. Oysa bamsz ruhlar ve cmert kalpler hrriyeti kurtarmak
iin mitsizce arpyordu. Fakat zamanmzda, sk sk, kendileri bizzat hi
tanmadklar adilik ve bayalklar alklayan ve fikirleri zevkleri ile tezat
halinde olan, tabiat itibariyle asil ve marur kimselere rastlanyor. Baka bir
gurup da, aksine, sanki hrriyette mukaddes ve byk ne varsa
hissedebilirmi gibi hrriyetten bahsediyor ve daima yanl tand baz
haklar insanlk hesabna talep ediyor.
Kltrleri, rahat mizalar, sakin alkanlklar ve temiz detleri
sayesinde etrafndaki halkn bana gen faziletli ve huzur iinde insanlar
grlyor. Bunlar samimi bir akla bal olduklar vatanlarna ok eyler
feda edebilirler: bununla beraber medeniyete dmanlar; iyilikleri ile
ktlklerini kartryorlar, ve zihinlerinde kt fikri, ayrlmaz bir ekilde
yeni fikrine baldr.
Bunlarn yannda terakki adna insan maddiletirerek, faziletten
ayr refah, inanlarn dnda ilim ve adalete dayanmayan bir faydallk
arayan bir baka gurup var: bunlar kendilerine modem medeniyetin
ampiyonlar nazar ile bakyorlar, ve kendilerine terk edilen, fakat bizzat
liyakatsizleri yznden atldklar bir mevkii gasbederek kstaha ba
ekiyorlar.
Nerede bulunuyorsunuz?
Din adamlar hrriyetle arpyor ve hrriyet aklar dinlere
hcum ediyor. Asil ve cmert ruhlar klelii methediyor, di ve baya
kalpler bamszl savunuyor. Vatann sevmeyen ve rflere bal
olmayan vatandalar medeniyetin ve k ann mdafaasn yaparken,
namuslu ve uyank vatandalar her nevi terakkinin dman oluyorlar.
Acaba btn asrlar bizim asra benzedi mi? nsan daima gzlerinin
nnde, zamanmzda olduu gibi, hi bir eyin birbirine bal olmad,
faziletinin dehasz ve dehasnn erefsiz olduu; nizam aknn zalimlerin
zevkiyle ve hrriyete tapmann kanunlarn hor grlmesiyel kart;
vicdann insan hareketlerine sadece mtereddit bir aydnlk serptii; hi bir
eyin ne doru, ne yanl, ne ayp, ne meru, ne yasak, ne de serbest olduu
bir dnya m buldu?
Tanr'nn insan etrafmz eviren zihni fukaralk ortasnda
rpnmak iin yaratt dnlebilir mi? Hi sanmyorum: Allah Avrupa
memleketlerine, daha sakin ve daha kararl bir istikbl hazrlyor.

11

Tasavvurlarn bilmiyorum; fakat,

onlara nfuz edemiyorsam da,
inanmaktan geri durmayacam ve onun adaletinden phe etmektense
kendi aklmdan phe edeceim.
Dnyada, bahsettiim byk sosyal inklbn aa yukar tabi
hudutlarna ulat bir memleket var. Burada basit ve kolay bir ekilde
cereyan etti. Daha dorusu bu memleket, bizim ahit olduumuz inklba
bizzat maruz kalmadan neticelerine ulat.
XVII. Asr banda Amerika'ya yerlemeye gelen muhacirler
Avrupa'nn asrlk memleketlerinde bizzat arptklar kimselerden u veya
bu ekilde demokratik prensibi ald ve onu yeni dnya sahillerine aladlar.
Bu prensip, orada hrriyet iinde byd, ve rf ve detlere nfuz ettii
gibi, rahata kanunlara da hakim oldu.
Amerikallar gibi bizim de artlarn hemen hemen tam eitliine
ulaacamz, bana phesiz grnyor. Bununla, benzer bir sosyal
durumdan Amerikallarn elde ettii siyas neticeleri bir gn zarur olarak
biz de elde edeceiz neticesini karmyorum. Demokraside mmkn
olabilecek tek hkmet eklini bulduklarna asla ihtimal vermiyorum. Fakat
iki memlekette kanunlar ve rfleri douran sebeplerin ayn oluu, bu
sebebin her iki memlekette de ne husule getirdiini renmeye byk bir
alka dourur.?
Bu bakmdan, Amerika'y incelemem, meru bile olsa, sadece bir
tecesss tatmin gayesiyle deildir. Oradan istifade edebileceimiz bilgiler
edinmek istedim. Bu kitab okuyan herkesin teslim edecei gibi, maksadm
methiye yazmak deildi. Umumi bir ekilde bir hkmet eklini savunmak
da aklmdan gemedi; zira kanunlarda asla mutlak iyilik olmadna
inanlardanm. Gidiini kar kar konulmaz bulduum sosyal inklbn,
insanln hayrna m yoksa errine mi olduuna hkmetmek dahi
istemedim.
Bu inklba ya oldu bitti, yahut da muhakkak olacak gz ile
baktm
ve inklbn cereyan ettii memleketler arasnda, tabi neticelerini kolayca
tefrik etmek ve mmknse onu beeriyete faydal klacak yollan bulmak
iin, en kolay ve en tam gelime derecesine ulat memleketi aradm, itiraf
derim ki Amerika'da, Amerika'dan ok eyler buldum. Orada bizzat
demokrasinin ve onun temayllerinin, n hkmlerinin, karakterinin ve
ihtiraslannn bir taslan aradm. Hi olmazsa ondan neler bekliyeceimizi
veya niin korkacamz anlamak iin, demokrasiyi tanmak istedim.

- 12Eserin birinci ksmnda,

Amerika'da tamamen igdlerine
ve tabi temayllerine braklm olan demokrasinin, kanunlara tabi bir
ekilde verdii istikameti, Devletin gidiatndaki tesirini ve umum olarak
cemiyet meseleleri zerindeki kudretini gstermek istedim. Hasl ettii
iyiliklerin ve ktlklerin neler olduunu anlamaa altm. Amerikallarn
onu yneltmek iin hangi arelere bavurduklarn, hangilerini de mahsus
bir kenara braktklarn aratrdm ve onun cemiyeti idaresine imkn veren
sebepler zerinde durdum.
Amerika'da grdm tantmaa muvaffak oldum mu
bilmiyorum. Fakat samimi arzumun o olduundan ve fikirleri hadiselere
uyduracama, farknda olmadan hadiseleri fikirlere uydurmadmdan
eminim.
Bir nokta yazl vesikalarla isbat edilebilecei zaman, orijinal
metinlere ve en beenilen, en gvenilen eserlere mracaatta kusur etmedim.
Fikirler, siyas gelenekler ve rflerin mahedesi bahis konusu olunca, bu
hususlarda en bilgili kimselere fikir danmaya altm. nemli veya
pheli bir mesele ile karlanca, tek bir ahitle yetinmiyor; mesele
zerinde, btn delillere dayanarak bir fikre varyordum.
Szlerime okuyucularn inanmas lzmdr. Ekseri, ileri srdm
eyleri, kendilerince tannan veya hi olmazsa tannmas lzm gelen baz
otoritelerin isimlerini zikrederek destekleyebilirdim. Fakat bunu yapmaktan
ekindim. Yabanc bir kimse, bir aile ocanda dostlara saklanan mhim
hakikatler renebilir. Skt mecbur olduundan meraka sebep yoktur.
Yabancnn ihtiyatszlndan kimse korkmaz; nk geip gidecektir. Bu
gibi itiraflardan her birini derhal kaydettim. Fakat bunlar katiyen
antamdan kartmayacam.
Grdkleri hsnkabule, znt ve mklat yaratmakla mukabele
eden seyyahlarn listesine ismimi ilve etmektense, yazdklarmn
muvaffakiyetine zarar vermeyi tercih ederim.
Btn ihtimamma ramen, ayet tenkit etmek isteyen karsa, bu
kitab tenkitten daha kolay birey olmayacan biliyorum.
Onu iyice tetkik edenler btn eserde, her ksm birbirine balayan
bir ana fikir bulacaklar. Fakat ele aldm meseleler ok eitlidir ve
mcerret bir vakann zikretiim vakalarn btnlne veya tek bir fikrin,
fikirlerin btnlne ztln belirtmek isteyenler kolayca muvaffak
olacaktr. Bu bakmdan en byk temennim, kitabmn almalarna hkim

- 13 olan espri iinde okunmas ve nasl

ben hkmlerimi tek bir sebebe
deil de bir sr sebebe dayandrdysam, eserin hakkndaki hkmn de
brakt umum intibaa gre verilmesidir.
unu da unutmamak lzmdr ki, anlalmak isteyen bir muharrir
fikirlerini btn teorik neticelerine ve ekseri yanl ve tatbik edilemez'in
snrlarna kadar gtrmelidir. Zira bazen aksiyonda mantk kaidelerinden
ayrlmak zarur olsa bile ayn eyi sz sylerken yapmak kolay deildir ve
insan hareketlerinde tutarl olmada ne kadar glk ekerse, szlerinde de
tutarsz olmada o kadar mklta urar.
Esere, birok okuyucunun, onun en byk kusuru olarak
grecekleri eye bizzat iaret ederek son veriyorum. Bu kitap hi bir kimse
iin yazlmamtr. Hi bir partiye ne hizmet etmek, ne de onunla mcadele
etmek istedim. Meselelere bakalar gibi, fakat daha uzun vadeli bakmaa
altm ve onlar mazi ile megulken, ben nazarlarm istikble evirdim.

- 14-

BRNC KISIM
Anglo - Amerikanlarn Menei

nsan doar ve ilk yllar, belli belirsiz bir ekilde, ocukluk

megaleleri ve zevkleri arasnda geer. Zamanla byr, bula erer ve
cemiyet hayatnn kaplar kendisine alr; hemcinsleriyle temaslara girer.
Bu sralarda, ilk defa olarak tetkik szgecinden geirilirse, insana sanki,
mstakbel olgunluk hayatnn iyi ve kt taraflarnn ilk tohumlarn
kendisinde grmek mmknm gibi gelir.
ayet yanlmyorsam bu byk bir hatadr.
Ta gerilere dnlp, daha annesinin kollan arasnda iken ocuk
tetkik edilse, henz aydnlanmam zek kvlcmlarnn belirtileri grlse,
uyuyan dncesini harekete geiren ilk szler dinlense, nihayet ilk defa
sarf etmee mecbur kalaca abalar seyredilse ancak o zaman hayatna
hakim olacak ihtiraslarn, alkanlklarm ve n-hkmlerin nerden
geldiini anlamak kabil olur. Denilebilir ki, insan beikte ne ise, daima
odur.
Milletler de insanlara benzerler. Daima menelerinin izlerini
tarlar. Doularna ve geliimlerine refakat eden artlar, ondan sonraki
gidilerine de tesir ederler.
ayet tarihlerinin en eski eserlerine ve cemiyetlerinin btn
unsurlarna kadar uzanmamz mmkn olsayd, orada, kuvvetli ihtiraslarn,
alkanlklarn, n-hkmlerin, nihayet mill karakter denen eyi yapan
btn her eyin ilk sebebini bulmamz mmknd.
Bugn hkm sren rf ve detlere zt gibi grnen baz
alkanlklarn, kabul edilmi prensiplerle atan kanunlarn ve, bazan eski
bir binann kubbesinde asl grlp sonradan artk hi bireye yaramaz
olan krk zincir paralan gibi, cemiyette, urda burada rastlanan dank

- 15 fikirlerin izahn orada bulmak

mmkndr.
Bylece,
baz
milletlerin, mehul bir kuvvetin bizzat kendilerinin de bilmedikleri bir
hedefe doru srkledikleri kaderleri anlalm olacaktr. Fakat imdiye
kadar byle bir tetkik mmkn olmad. Milletlerde tahlil gc, ancak
ihtiyarladklar; nisbette geliti ve ilk gnlerini incelemek akllarna geldii
zaman; bunlar, mazinin karanlklar arasna karm ve cehalet ve gururun
yaratt efsaneler, hakikati arka plna itmiti.
Amerika, bir cemiyetin sakin ve tabi geliiminin takib edilebilecei
ve Devletlerin menelerinin, istikballeri zerindeki tesirlerinin katiyetle
tefrik edilecei tek memlekettir. Amerika, u halde, ilk alarn
barbarlnn ve cehaletinin nazarlarmzdan kardn bize aka
gsterir.
Amerikan Devletlerinin kurulduu zamana, unsurlarn teferruatl
bir ekilde tanyacak kadar yakn, fakat ayn zamanda bu unsurlarn neler
hasl ettiini grebilecek kadar da uzak olan zamanmz insanlar, beer
hadiselere kendilerinden ncekilerden daha fazla nfuz etme imknn elde
etmilerdir. Tanr nmze, atalarmza nasip olmayan bir meale koydu ve
milletlerin kaderlerinde rol oynayan ve karanln ecdadmzn grmesine
mni olduu ilk sebepleri grmemize imkn verdi.
Amerika'nn tarihi dikkatle tetkik edildikten sonra, sosyal ve siyas
durumu da ihtimamla incelenirse, memleketin meneinin kolayca izah
edemiyecei hi bir kanunun, hi bir alkanln, hi bir fikrin, hatta
diyebilirim ki hi hdisenin bulunmadna insan iyice kani olur. Bu kitab
okuyanlar, u halde, bu ksmda, takip eden ksmlarn ana fikrini ve aa
yukar btn eserin anahtarn bulacaklardr.
Muhtelif zamanlarda, bugn Birleik Amerika'nn igal ettii
sahalara yerlemee gelen muhacirler birok bakmlardan birbirlerinden
ayrlyorlard. Gayeleri ayn deildi ve farkl prensiplere gre kendilerini
idare ediyorlard.
Bununla beraber aralarnda mterek unsurlar da vard, ve hepsi
benzer bir durumda bulunuyorlard.
insanlar balyan en devaml ve kuvvetli ba belki de dildir. Btn
muhacirler ayn dili konuuyorlard ve hepsi de ayn halkn ocuklarydlar.
Asarlardan beri parti mcadelelerine sahne olan ve yeralt faaliyetlerinin
zaman zaman kanun himayesine snmaa mecbur kald bir memlekette
doduklarndan, ilk siyas terbiyeyi hayatn sert tecrbeleriyle kazandlar ve

- 16aralannda hukuk fikri ve hakik

hrriyet
prensipleri
Avrupa
milletlerindekinden ok daha fazla yayld. lk muhaceretler esnasnda, hr
messeselerin velt tohumlarndan mahall idare, oktan derin bir ekilde
ngiliz alkanlklar arasna karmt. Bu unsurla beraber halk hakimiyeti
esas da Tdor Monarisinin sinesine kart.
lerde tekrar dnme frsat bulacamz baka bir husus da sadece
ngilizlerle deil, birbiri arkasndan yeni dnya sahillerine yerlemee gelen
btn Avrupa'llarla ilgilidir. Btn yeni Avrupa kolonileri, gelimi bir
halde olmasa bile, tam manasyla tekemmle msait, bir demokrasinin
tohumlarm tayorlard. Bunun iki sebebi vard: bir kere umum olarak
denilebilir ki, anavatandan hareketleri esnasnda, g edenlerin birbirleri
zerinde hi bir stnlk iddialar yoktu. Vatan terk edenler ne mesut ne de
kudretli kimselerdi, insanlar arasnda eitlii salamada fakirlik ve
bedbahtlktan daha messir eyler yoktur. Bununla beraber Amerika'ya,
birok defalar, din veya siyas mcadeleler sonucu byk senyrler de
sndlar. Bunun zerine, orada hiyerariyi tesis iin kanunlar, yapld;
fakat, ok gemeden, Amerikan toprann aristokrasiyi asla kabul etmedii
anlald. Bu asi topran ilenebilmesi iin, ancak bizzat mlk sahibinin
menfaatperest ve sebatl gayretleri icap ettii grld, ilenen topran
mahsl hem iftiyi hem de toprak sahibini zengin etmeye kfi
gelmiyordu. Neticede toprak, tabiatyla, sadece mlk sahibinin ekebilecei
kadar kk paralara blnd. Halbuki Aristokrasinin dayana ve destei
topraktr. Sadece imtiyazlar ve dou, aristokrasinin teesss iin kfi
deildir. Miras yoluyla geen toprak mlkiyeti lzmdr. Bir millet lsz
servetlerle birlikte, byk sefaletler arz edebilir. Fakat, servetler topraktan
domuyorsa, cemiyetle sadece zenginler ve fakirler vardr; aristokrasi
yoktur.
Bu bakmdan, btn ngiliz kolonileri, doular srasnda byk bir
aile havas tayorlard. Sanki hepsi hrriyetin geliimini salamak iin
kurulmulard ve bu hrriyet anavatann aristokratik hrriyeti deil, dnya
tarihinin henz tam bir misalini grmedii demokrasi ve bujuva hrriyeti
idi.
Bununla beraber bu genel yeknesaklk iinde ayrt edilmesi icap
eden kuvvetli nanslar vardr.
Byk Anglo-Amerikan ailesinde, biri Kuzeyde, dieri Gney'de
olmak zere imdiye kadar birbirine tamamen karmadan byyen iki
byk ksm vardr.

- 17 lk
ngiliz
Kolonisi
Virginia'ya
yerleti.
Buraya
gmenler 1607 de ayak bastlar. Bu devirde Avrupa'da, anlalmaz bir
ekilde, milletlerin zenginliini altn ve gm madenlerinin yaptna dair
bir fikir hakimdi. Bu uursuz fikir, Avrupa milletlerini harplerden ve btn
kt kanunlardan daha ok fakirletirdi ve Amerika'da bir sr insann telef
olmasna sebep tekil etti. Vijinya'ya parasz ve akn bir halde giden altn
arayclarnn endieli ve kark ruhlar, yeni domu koloniyi sarst ve
geliimini belirsiz bir hle soktu. Sonralar, daha sakin ve oturmu insanlar
olan iftiler ve sanayiciler geldiler. Fakat bunlar da ngiltere'nin aa
tabakalarnn seviyesini hi bir hususta aamyorlard. Yeni kolonilerin
teesssnde ne bir asil fikir, ne de menfaat gzetmeyen bir gr hakim
oldu. Koloni kurulur kurulmaz, derhal klelik oraya giriyordu. Bu, btn
Gneyin karakteri, kanunlar ve istikbli zerine byk bir tesir yapan
balca vaka oldu. Klelik yaplan iin itibarn ortadan kaldrr, cemiyete
aylakl ve onun neticesi olarak, sefaleti, sefaleti, gururu ve cehaleti sokar.
Zihin kuvvetlerini krletirir ve insan cevvaliyetini uyuturur. ngiliz
karakterinin yan sra kleliin tesisi, Gneyin detlerini ve sosyal
durumunu izaha yeter.
Kuzey'de ayni ngiliz karakteri tamamen farkl renkler almtr.
Birleik Amerika'nn, bugn sosyal teorisinin temellerini tekil eden iki
ana fikir, ilk defa Kuzey'deki ngiliz kolonilerinde birlemilerdir. Bugn
bunlarn tesirleri btn Amerika dnyasna yaylyor. New-England
Medeniyeti, evvel etrafna hararet satktan sonra, ufkun son hudutlarn
klar ile aydnlatan, ykseklerde yanan bir atee benzemektedir.
New-England sahillerine yerlemee gelen gmenlerin hemen
hepsi anavatann mreffeh snflarna mensuptular. Amerikan topranda
yerlemeleri, bandan itibaren, ne byk senyrlerin, ne avamn; yni ne
fakir ne de zenginlerin bulunduu bir cemiyet gibi garip bir durum yaratt.
Gmenler, saylarna nispetle, bugn hi bir Avrupa milletinde g
-rlmeyen bir derecede kltrl bir insan ktlesi ihtiva ediyorlard,
istisnasz hepsi epeyce yksek bir eitim grmlerdi ve aralarndan
birou ilimleri ve kabiliyetleri ile Avrupa'da tannyorlard. Dier koloniler
ailesiz gelen maceraperestler tarafndan kurulmulard. New-England'a
yerleen gmenler kendileriyle beraber en iyi nizam ve ahlk unsurlarn
getirdiler. le kanlan ve ocuklan ile birlikte gittiler. Fakat kendilerini
btn dierlerinden ayran ey, bilhassa teebbslerinin gayesi idi.
Kendilerini, memleketi terke zorlayan ey hi de zaruret deildi. Bilkis
orada emin yaama vastalan ve piman olunulabilecek sosyal mevkiler

- 18 brakyorlard.
Srgnn
kanlmaz sefaletlerine atlrken
gayeleri bir fikrin zaferi idi. Gmenler, veya bizzat kendi gzel
tabirleriyle, haclar, prensiplerinin bklmezlii dolaysyla kendisine
priten ad verilen ngiliz mezhebine balydlar. Pritanizm sadece din bir
doktrin deildi. Birok hususlarda en mutlak Cumhuriyeti ve demokratik
teorilerle karyordu. En tehlikeli hasmlar da bu sebepten ortaya
kyordu. Anavatann hkmetleri tarafndan iz'a edildikleri ve
cemiyetlerinin, etin prensiplerinin mahkm ettii gnlk akndan ztrap
duyduklar iin, Pritenler ne kadar yalnz, nekadar barbar olursa olsun;
yeter ki hr bir ekilde Allah'a dua edebilecekleri ve bildikleri gibi
yaayabilecekleri bir yer aradlar. Pritanizm hemen hemen din olduu
kadar siyas bir teori de idi. Gmenler Amerikan kylarna iner inmez, ilk
ileri cemiyet halinde tekiltlanmak oldu ve aadaki ekilde bir akit
yapp imzaladlar:
Aada isimleri bulunan bizler, Allah ak, vatanmzn erefi ve
Hristiyanln tekml iin bu sahillerde ilk koloniyi kurmaya teebbs
ettik. Hepimiz, Allah huzurunda ve tam bir karlkl anlayla kendi
kendimizi idare etmek ve gayelerimizin tahakkuku uruna almak iin bir
siyas cemiyet kurmaa karar vermi bulunuyoruz. Bu akit mucibince,
kanunlar, kararnameler ve nizamnameler karma ve ihtiyalara gre, itaat
edeceimizi vaadettiimiz mahkemeler kurma hususunda anlam bulu nuyoruz.
Bunlar 1620 de oluyordu. Bu andan itibaren hicret devam etti.
Birinci Charles'in btn hkmdarl esnasnda ngiliz mparatorluunu
paralayan din ve siyas ihtiraslar her yl Amerika sahillerine yeni ktleler
sevkediyordu. ngiltere'de Pritanizmin oca orta snf olmakta devam
ediyordu. Gmenlerin de ou orta snftan idiler. New-England halk
durmadan artyordu ve anavatanda hiyerari zorla insanlar birbirinden
ayrrken, Koloni gitgide btn ksmlar ile mtecanis bir cemiyet
manzaras alyordu. Antikitenin dahi tahayyl etmedii koca bir demokrasi,
eski feodal cemiyetinin ortasndan mcehhez bir ekilde kayordu.
Sinesinden yeni ihtill unsurlarn ve karklk tohumlarn
uzaklatrmaktan memnun bir halde, ngiliz Hkmeti, bu kabark gc
zntszce seyrediyordu. Hatt onu btn gcyle destekliyordu. Fakat
Amerika topraklarnda kanunlarnn sertliine kar melce arayanlarn
kaderi ile fazla ilgili deildi. Denilebilir ki, New-England', yenilik peinde
koanlann serbest tecrbesine terkedilmi hayal lemine ait bir saha gibi
gryordu, ngiliz kolonileri, daima, dier memleket kolonilerinden daha

- 19 ok, hem i hrriyetten hem de

siyas
bamszlktan
istifade
ettiler ve bu da refahlarnn balca sebeplerinden biri oldu. Fakat hrriyet
prensibi, hi bir yerde New-England Devletlerindekinden daha mull bir
ekilde tatbik edilmedi.
Zamanmzda hal Amerika'daki hrriyetin hayat ve kayna olan
mahall bamszl New-England kanunlarnda gryoruz.
Avrupa memleketlerinin ounda siyas uur cemiyetin st
kademelerinde uyand ve dier ksmlarna yava yava daima yarm
yamalak bir ekilde nfuz etti.
Amerika'da ise siyas geliim aksine mahall plndan, st
kademelere doru, yani aadan yukarya cereyan etti. 1650 de, NewEngland'da mahalli idare kati ve tam bir ekilde teesss etti. Mahall
idarelerde, ana haklan, vazifeleri, ihtiras ve menfaatleri ile bal fertler
guruplatlar ve bu erevede tam demokratik ve cumhuriyeti, gerek ve
aktif bir siyas hayat hkm srmee balad. Koloniler anavatann
stnln tanmaa devam ettiler. Devlet kanunlan monarikti; fakat
mahall idarelerde Cumhuriyet rejimi taptaze bir sekide ortaya kmt.
Mahall idare her kademeden hakimlerini kendi tayin etmekte,
vergisini kendisi tarh ve tevzi etmekte ve toplamaktadr. New-England'da
temsil esas kabul edilmemitir. Umumun menfaatini ilgilendiren meseleler,
Atina'da olduu gibi, umum meydanlarda vatandalann tekil ettii genel
meclislerde halledilmektedir.
Amerikan Cumhuriyetlerinin bu ilk zamanlannda kanlan
kanunlar dikkatle tetkik edilirse, idare hususunda gsterilen yksek
anlaytan ve terie hkim ileri teorilerden dolay hayret etmemek kabil
deildir.
Cemiyetin, mensuplanna kar vazifeleri baknda, o zamann Avrupasnn terilerinden ok daha stn ve mkemmel bir fikre sahip olduu
gibi; fertlere mkellefiyetler yklemede de ok daha ileri gitmektedir. NewEngland Devletlerinde, balangtan itibaren, fakirlerin kaderi teminat altna
alnmtr. Yollann muhafazas hususunda iddetli tedbirler alnm ve
bunlara nezaret iin memurlar tayin edilmitir. Mahalli idarelerde umum
mzakerelerin
ve
vatandalann
lmlerinin,
doumlannn
ve
evlenmelerinin kaydedildii siciller bulunur. Bu sicillerin de muhafazas ile
mkellef kimseler vardr. Subaylar miras ilerinin tanzimiyle mkelleftir.
Dier bazlan mirasn hudutlann tayin eder. Nihayet biroklar da amme
nizamn temin etmekle mkelleftirler.

20

Kanun, bugn Fransa'nn

dahi ancak mphem bir ekilde
hissettii, bir sr sosyal ihtiyacn ortaya konmas ve tatmini iin, binlerce
teferruata kadar uzanmaktadr.
Fakat Amerikan medeniyetinin btn orijinal karakteri, bilhassa
halk eitimiyle ilgili hkmlerde grlr.
Kanun insan nevinin en byk dman olan eytann en kuvvetli
silhn insanlarn cehaletinde bulduunu ve ecdadmzdan bizlere kalan
bilgi hzinesinin mezarda rmemesi icabettiini; ocuklarn tahsillerinin,
asillerin yardmyla yaplacak en byk Devlet hizmetlerinden olduunu
sylemektedir. Ayrca, takip eden hkmler btn mahall idarelerde
okullar kurulmasn derpi etmekte ve byk para cezalan meyyidesi
altnda, btn halkn onlar desteklemesini mecbur klmaktadr. En ok
nfuslu blgelerde, ayn tarzda, yksek okullar kurulmaktadr. Belediye
otoriteleri, ailelerin ocuklarn okula gndermelerine dikkat etmekle
mkelleftir. Byle yapmayanlara kar para cezas verme hakkna
sahiptirler. Mukavemet devam ederse, o zaman cemiyet ailenin yerini
alarak ocuu almakta ve tabiatn kendilerine verdii; fakat kt
kullandklar haklan ebeveynlere brakmamaktadr. Okuyucular phesiz bu
kanunlarn dibacesini hatrlayacaklardr. Amerika'da insan manev
zenginlie gtren, din, hniyete gtren de lhi kanunlara itaattir.
1650 sralanndaki Amerikan cemiyetine bylece alelacele bir
baktan sonra, ayn zamanlardaki Avrupa'nn, bilhassa Kta Avrupa'snn
durumu incelenirse hayret etmemek mmkn deildir. XVII. Asrn
balangcnda, Avrupa'nn her tarafnda, Ortaan feodal ve oligarik
hniyetinin kalntlan zerinde mutlak krallklar ykseliyordu. Hak, hukuk
fikri, bu aaal ve stn edebiyatl Avrupa'da olduu kadar belki hi bir
yerde bir kenara konmad. Milletler hi bir zaman politikayla bu kadar az
megul olmadlar. Hi bir zaman hakik hrriyet fikri zihinleri bu kadar az
sarmad. Byle bir zamanda, Avrupa milletlerinin tanmad veya dudak
bkt bu prensipler yeni dnyann llerinde
iln edilmi olup,
mstakbel byk bir milletin sembol oluyorlard. nsan kafasnn en
cretkr teorileri, grnte bu kadar mtevazi olan ve hi bir Devlet
adamnn alkadar olmaa tenezzl etmedii bu cemiyette tatbike
konuluyordu. Tabiatnn orijinalliinden baka eye dayanmayan insan
muhayyilesi, orada, o zamana kadar benzeri grlmeyen kanunlar
yaratyordu.

-21 Anglo-Amerikan
medeniyetinin hakik mahiyetini
ortaya koymak iin kfi derecede malmat verdim. Bu medeniyet, baka
yerlerde daima mcadele halinde olan, fakat Amerika'da her naslsa
harikulade bir ekilde birlemi bulunan tamamen ayr iki unsurdan
teekkl etmektedir. Bunlar, din ve hrriyet itiyakdr. New-England'n
kurucular hem hararetle inanan dindar kimselerdi; hem de cesur yenilik
a idiler. Baz din inanlarn daraltc balan ile bal olduklanndan, her
trl siyas pein-hkmlerden azade idiler. Kanunlarda, detlerde, hemen
her tarafta izini kolayca bulacamz iki farkl, fakat zt olamayan temayl
buradan ileri gelmektedir.
insanlar din bir inanca, dostlann;, ailelerini ve vatanlann feda
ediyorlar. ok yksek bir deere satn almaa geldikleri bu zihin
hzinesinin peinde kendilerim helak ediyorlar. Bununla beraber, hemen
hemen ayn hararetle madd zenginlikleri ve manev nazlan da aryorlar.
Dnyada hrriyet ve refah, ahrette huzur istiyorlar. Beer messeseler,
kanunlar, siyas prensipler ellerinde istedikleri ekli verdikleri hamur halini
alyor.
Doduklan cemiyeti hapishaneye eviren manialar nlerinde
eiliyor. Asrlardan beri dnyay idare eden eski fikirler yok oluyor.
Yepyeni ve hudutsuz sahalar alyor. nsan zeks buralara doluyor ve her
ynde yaylyor. Fakat siyas lemin hudutlanna vannca kendiliinden
duruyor. En keskin melekelerinin ilemesini titreyerek durduruyor. pheyi
ve yenilik ihtiyacn bir tarafa brakyor. Hatta mihrabn perdesini dahi
kaldrmaktan ekmiyor. Mnakaa etmeden kabul ettii hakikatler nnde
hrmetle eiliyor.
Bylece manev lemde her ey nceden grlm, dzenlenmi ve
kararlatrlmken, siyas lemde, mphem ve kararszdr. Birinde irad
olsa bile pasif bir itaat; dierinde bamszlk, tecrbeye dudak bkme ve
her nevi otoriteye haset hkm srmektedir.
Grnte tamamen zt olan bu iki temayl, birbirlerine zarar
vermek yle dursun, bilkis tam bir anlama iinde ve karlkl
yardmlaarak ilerlemektedir.
Din, meden hayattaki hniyeti insan kabiliyetlerinin asil bir ifa
yolu olarak; siyas lemi ise, Allah'n, zeknn gayretlerine tahsis ettii bir
saha olarak grmektedir. Kuvvetli, hr ve kendisine ayrlan sahayla tatmin
edilmi olan din, kalplerde kimsenin yardmna muhta olmadan bizzat

kendi kuvvetiyle hkm srd

bilmektedir.

22

nispette nfuzunun emin olduunu

Hrriyet ise dinde, haklarnn lh kaynan, ocukluunun

beiini zaferleri ve mcadelelerindeki arkadan grmektedir. Dini, rf ve
detlerin muhafz; rf ve detleri de kanunlarn ve bizzat kendinin garantisi
olarak telkki etmektedir.
Amerika'da az zengin vardr. Btn Amerikallar bir meslek sahibi
olmak zorundadrlar. Oysa, her meslek bir raklk devresi ister. u halde
Amerikallar umum kltre ancak hayatn ilk yllarn verebilirler. Onbe
yalarnda bir meslek sahibi olurlar. Bylece, tahsilleri, bizde balamas
gereken bir ada biter. ayet uzarsa, artk sadece husus ve kazanl bir
sahaya doru ynelir. limde meslek gibi ele alnr. Ve sadece faydall
tespit edilmi bulunan tatbikatlar ile megul olunur.
Amerika'da zenginlerin ekseriyeti ie fakir bir halde baladlar.
Bugn isiz gsz oturanlarn hemen hepsi genliklerinde bir ile
meguldler. Fertlerde kltrel alma ak; varken, buna zamanlan yoktu.
Vaktaki zaman buldular, bu zamanda artk aklar kalmamt.
Bu bakmdan Amerika'da, zihin almalanna daima eref payesi
veren ve entelektel zevklere dknln nesilden nesile getii bir snf
mevcut deildir. Ne bu almalara kendini verebilme gc ne de arzusu
vardr.
Amerika'da insanla ilgili malmat bakmndan bir vasati seviye
teekkl etmitir. Bazlan ykselerek, bazlan da alalarak btn kafalar
ona yaklamaktadr.
Bylece, din, tarih, ktisad, lm, hukuk ve dar konularda,
hemen hemen ayn fikirlere sahip ok geni bir insan ktlesi vardr.
Allah zeklan eit bir ekilde datmyor, ve buna da insan hi bir
zaman mani olamyor.
Fakat hi olmazsa, sylediklerimizden kaca gibi, Allah'n eit
yaratmad zeklar, ellerinde eit imknlar buluyorlar.
u halde, zamanmzda Amerika'da, kuruluundan beri zayf olan
aristokratik unsur ya ortadan kalkm ya da cemiyetin gidiinde herhangi bir
tesire sahip olamayacak derecede zayflamtr.
Zaman, hadiseler ve kanunlar orada, aksine, demokratik unsuru
sadece hakim unsu haline deil, fakat ayn zamanda biricik unsur haline

-23 sokmutur. Orada hi bir zmre ve

aile tesiri grlmemektedir. Hatta
bir para sreli ferd tesir dahi grmek zordur. Bu bakmdan Amerika,
sosyal yapsyla, ok garip bir vaka tekil etmektedir, insanlar Amerika'da
zeklar ve servetleri bakmndan daha eit grnmektedirler; veya baka
bir deyile tarihin hi bir asrda kaydetmedii ve dnyann hi bir yerinde
grlmemi derecede eit bir ekilde kuvvetlidirler.
Sosyal Demokrasinin Siyas Neticeleri
Byle bir sosyal durumun siyas neticeleri kolayca karlabilir.
Eitliin her yere olduu gibi, siyas sahaya da eninde sonunda
nfuz edeceini anlamamak imknszdr, insanlarn sonuna kadar, sadece
bir hususta eit olmayp da, dier btn hususlarda eit olacaklarn sanmak
gtr. Bu bakmdan bir gn gelecek her hususta eit olacaklardr.
Oysa, siyas lemde eitlii hakim klacak sadece iki yol vardr: ya
btn vatandalara haklar vermek, veya hi kimseye vermemek.
u halde Anglo-Amerikanlarla ayn sosyal duruma ulam milletler
iin, herkesin hkimiyeti ile tek bir kiinin mutlak iktidar arasnda orta br
yol bulmak ok gtr.
Tasvir etmi olduum sosyal durumun, neticelerinden her ikisine de
hemen ayn derecede kolaylkla uyduu inkr edilemez.
Aslnda btn insanlar kuvvetli ve beenilen kiiler olmaa tevik
eden eitlikte, mert ve meru bir ihtiras vardr. Bu ihtiras kk insanlar,
bykler seviyesine ykselmee sevk eder. Fakat insan kalbinde, zayflara,
kuvvetlilerin kendi seviyelerine inmelerini arzu ettiren ve insanlara, klelik
halinde eitlii hrriyet iinde eitsizlie tercih ettiren bir kt eitlik
arzusu daha vardr. Tabi hrriyeti hor gren milletler, sosyal yaplar
demokratik olan milletler deillerdir. Bilkis onlar hrriyete insiyak bir
ekilde baldrlar. Fakat arzularnn devaml ve esas hedefi hrriyet
deildir. Ebed aklar eitlie kardr. Eer ani hamleler ve sk abalarla
yneldikleri hrriyete ulaamazlarsa, kadere boyun emektedirler. Fakat
eitlik olmadan hibir ey onlar tatmin etmez. Onu kaybetmektense lmei
tercih ederler.
Baka bir bakmdan, btn vatandalar aa yukar eit olunca,
iktidarn tecavzlerine kar bamszlklarn korumalar kendileri iin
gleir. Aralarndan hi biri tek bana mcadele gcne sahip olmad
iin, hrriyeti teminat altna alacak, sadece hepsinin kuvvetinin birleimidir.
Byle bir birleime ise her zaman rastlanmaz.

24

u halde milletler benzer

bir sosyal durumdan iki byk
netice karabilirler; Bu neticeler birbirlerinden alacak derecede
farkldrlar, fakat her ikisi de ayn vakadan doarlar.
Tasvir ettiim bu korkun ikili seimle ilk defa kar karya gelen
Anglo-Amerikanlar, mutlak iktidardan kaabilme saadetine mahzar oldular.
artlan, meneleri, kltrleri ve bilhassa rf ve detleri, halk
hkimiyetini kurmalanna ve muhafaza etmelerine imkn verdi.
Amerika'da Halk Hkimiyeti Prensibi
Ne zaman Birleik Devletlerin siyas kanunlanndan bahsedilmek
istense, daima halk hkimiyeti prensibinden balanr.
Az ok btn beer messeselerin temelinde bulunan halk
hkimiyeti prensibi, umumiyetle nazarlardan uzaktr. Ona, tanmakszn
itaat edilir veya bazen her naslsa ortaya karsa alelacele tekrar snann
karanlklarna gmlr.
Mill hkimiyet, her an entrikaclannn ve zalimlerinin en geni
lde suiistimal ettikleri kelimelerden biridir. Bazlan onda birka iktidar
mensubunun satn ald oylann ifadesini; bazlar korkan veya menfaat
peinde koan bir aznln reylerini grmektedirler. Hatt bir ksm insanlar
da onun, halkn sktunda formle edildiini kefettiler ve kendileri iin
hkmetme hakknn bizzat itaat vakasndan doduunu dndler.
Amerika'da halk hkimiyeti prensibi, dier baz memleketlerde
olduu gibi ne gizli ne de tesirsizdir, rf ve detler onu tanr, kanunlar iln
eder. Hrriyet iinde yaylr ve hibir mania ile karlamadan son
neticelerine kadar ular.
ayet dnyada halk hakimiyeti prensibinin hakik deerinin
tannabilecei cemiyet ilerine tatbikinin tetkik edilebilecei; fayda ve
mahzurlannn deerlendirilebilecei tek bir memleket varsa, o da phesiz
Amerika'dr.
nceden de sylediim gibi, halk hkimiyeti prensibi, balangtan
beri, Amerika'daki ngiliz kolonilerinin ekseriyetinin temel prensibi oldu.
Bununla beraber, zamanmzda olduu gibi cemiyetin idaresine hkim ol maktan henz uzakt. Biri dtan, kincisi iten gelen iki mania nfuz edici
gidiini nledi.

-25 Koloniler henz anavatana

itaata mecbur olduklar iin, aikr
bir ekilde kanunlarda tezahr edemedi. Bu bakmdan mahall meclislerde
ve bilhassa kaza idaresinde gizli kalmaa mecbur kald ve oralarda gizliden
gizliye yayld.
O zamanki Amerikan cemiyeti, bu prensibi btn neticeleri ile
birlikte kabule henz hazr deildi. New-England'daki kltrel ilerilik ve
Hudson'un gneyindeki zenginlikler, uzun mddet iktidarn ifasnn bir ka
elde kalmas ynnde bir nevi aristokratik tesir yaptlar. Henz ne btn
amme ajanlar seimle geliyorlard, ne de btn vatandalar oy hakkna
sahiptiler. Oy hakk her yerde tahdit edilmiti ve belli bir miktar vergi
karlyd. Bu miktar Kuzeyde ok az, Gney'de nisbeten daha fazla idi.
Derken Amerikan ihtilli patlad. Halk hkimiyeti prensibi mahall
idareden kt ve Devlet idaresine nfuz etti. Onun uruna btn snflar
uzlatlar ve O, kanunlarn kanunu oldu.
Cemiyet iinde de hemen ayn derecede abuk bir deime vukua
geldi. Miras Kanunu, mahalli tesirleri tasfiyeye muvaffak oldu.
Kanunlarn ve ihtillin neticesi ok ak bir ekilde ortaya kt
zaman demokrasi kafi zaferini oktan kazanm bulunuyordu, iktidar fiilen
elleri arasnda idi ve ona kar mcadele de artk mmkn deildi. st
snflar mcadele etmeden, hatta hi szlanmadan artk kanlmaz olan bu
ktle boyun ediler. Den btn iktidarlara araz olan ey kendilerine
de araz oldu: mensuplan ahs egoizme kapldlar. Mcadeleyi gze
alabilecekleri kadar nefret etmedikleri halkn elinden iktidan
alamayacaklann akllan kesince, artk ne bahasna olursa olsun onun
hayrhahln kazanmaktan baka bir ey dnmediler. En demokratik
kanunlar, menfaatlerini en ok haleldar eden kimselerin arzusuyla
onayland. Bu ekilde, st snflar kendilerine kar halkn kinini hi
celbetmediler. Fakat yeni nizamn zaferini bizzat tacil ettiler.
Bylece, pek garip bir ekilde, demokrasinin en mkemmel
hamlesi, aristokrasinin en kkl olduu Devletlerde vukua geldi. Yksek
snf mensuplan tarafndan kurulmu olan Maryland Devleti genel oyu
kabul eden ilk memleket oldu ve en demokratik uslleri Devlet daresine
soktu.
Bir millet seim vergisine el atmaa balarsa, bu, bir mddet sonra
onu tamamen ortadan kaldracana iarettir. Bu kanun, cemiyetleri idare
eden en amaz kanunlardan biridir. Seim hakknn hudutlan itilmeye

26

balannca, onu daha da ok itmek

ihtiyac hissedilmeye balanr. Zira
her tavizden sonra demokrasinin kuvveti, ve kuvveti ile birlikte de talepleri
artar. Seim vergisini veremeyenlerin hrs, verenlerin adedi ne kadar
oalrsa o kadar artar. Nihayet istisna kaide halini alr; tavizler birbirini
takip eder ve ancak genel oya varld vakit durulur.
Zamanmzda halk hkimiyeti prensibi, Birleik Devletlerde,
muhayyilenin tasavvur edebilecei btn pratik gelimeleri gerekletirdi.
Baka yerlerde ihtimamla evrelendii btn Aksiyonlardan kurtuldu.
Durumun icabna gre, ard ardna btn kalplara brnd. Bazen, Atina'da
olduu gibi kanunlar btn halk yapt; bazan da, genel oyla gelen
milletvekilleri onu temsil etti ve dorudan kontrol altnda, onun adna
hareket etti.
Baz memleketlerde, cemiyet yapsnn dnda bir kuvvet ona tesir
eder ve onun belli bir istikamete ynelmesini zorlar.
Bazlarnda da iktidar, cemiyetin hem iinde, hem dnda yer
almak zere blnmtr. Amerika'da bunlara benzer bir durum yoktur.
Cemiyet orda bizzat kendi ilerini yrtr. Btn iktidar sinesindedir.
Baka bir yerde iktidar olduunu tasavvur edebilecek, hele syleyebilecek
birine rastlamak hemen hemen imknszdr. Halk kanun yaplmasna, kanun
koyucularn seimi; tatbikine de icra organnn seimi ile itirak eder.
dareye braklan yer o kadar az ve idarenin halka dayanan meneini gzden
uzak tutmamas ve iktidarn ald otoriteye itaati o kadar barizdir ki,
halkn bizzat kendi kendini idare ettii sylenebilir. Allah kinatta nasl
hkm sryorsa, halk da Amerikan siyas leminde yle hkm srer. Her
eyin sebebi ve gayesidir. Herey ondan kar, herey ona varr.
Mahall dare
Anglo-Amerikanlarn btn siyas sisteminde halk hkimiyeti
prensibi hakimdir. Bu kitabn her sayfas, bu prensibin yeni tatbik
ekillerini tantacaktr.
Halk hkimiyeti esasnn kabul edildii memleketlerde, her fert
hkimiyetin bir cz'n tekil eder ve Devlet idaresine eit olarak katlr.
u halde, btn fertler ayn derecede bilgili, ahlkl ve kuvvetli
farzedilirler.
yleyse cemiyete neden itaat etmektedirler ve bu itaatin snrlar
nelerdir?

-27 Cemiyete,
onu
idare
edenlerden daha aa olduu iin
veya kendi kendini idareye bir bakas kadar muktedir olamad iin itaat
etmiyor deildir, itaatinin sebebi, hemcinsleriyle birlemesinin kendisi iin
faydal olduunu ve bu birlemenin dzenleyici bir kuvvet olmadan
mmkn olamyacam bilmesidir.
u halde fert, vatandalarn kendi aralarndaki vazifelerini
ilgilendiren hususlarda bal, sadece kendini ilgilendiren hususlarda ise
hrdr ve hareketlerinden sadece Allah'a kar sorumludur. Her ferdin,
kendi husus menfaatinin en iyi koruyucusu olduu ve cemiyetin onun
hareketlerini en ok umum menfaate aykr bulunduu veya bizzat kendi
yardm istedii zamanlarda dzenleyecei kaidesi buradan kmaktadr.
Bu doktrin btn Amerika'da kabul edilmitir. Hayatn olaan
hdiselerine kadar icra ettii tesiri ilerde tetkik edeceim. u anda mahall
idareden bahsetmek istiyorum.
Mahall idareler, merkez idareye nispetle ve ktle halinde ele
alnrsa, iaret ettiim teorinin tatbik edildii btn birimler gibi bir
birimdir.
u halde mahall hrriyet, Amerika'da, bizzat halk hkimiyeti teori
sinden kmaktadr. Btn Amerikan Cumhuriyetlerinde bu bamszlk az
ok tannmtr. Fakat, New-England'da artlar bunun geliimine bilhassa
yardm etmilerdir.
Birleik Devletlerin bu ksmnda, siyas hayat bizzat mahall
idarede balad. Hatta denilebilir ki balangta bunlardan herbiri mstakil
birer Devletti. ngiltere krallar hkimiyet haklarn ileri srdkleri zaman,
merkezi idareyi almakla iktifa ettiler. Mahall idareleri bulunduklar
durumda braktlar. New-England'n mahalli idareleri Devlete tabi duruma
geldiler. Fakat balangta yle deildiler veya pek az tabiydiler. Bu ba kundan
iktidarlarn
merkez
otoriteden
almadlar.
Bilkis
bamszlklarnn bir ksmm merkez devlete terkettiler. Bu daima
okuyucunun aklnda kalmas gereken mhim bir husustur.
Mahall idareler, genel olarak ancak bakalar ile paylatklar ve bu
bakmdan sosyal denilebilecek menfaatler bahis konusu olduu zaman
Devlete tabidirler. Sadece kendilerini ilgilendiren hususlarda, mstakil
varlklar olarak kalmaktadrlar. New-England halk arasndan hi kimsenin,
sadece mahall idareyi ilgilendiren hususlarda Devletin mdahale hakk
olabileceini kabul etmesi dnlemez.

-2 8 Bu
bakmdan,
NewEngand mahall idareleri, hi bir
dar otoritenin muhalefetine maruz kalmadan al, veri yapabilmekte,
mahkemelerde davac veya daval olabilmekte btesini bildii gibi tanzim
etmektedir.
Baz sosyal vazifeler de bu kadro iinde tatmin edilmelidirler.
Mesel, Devletin paraya ihtiyac olduu zaman, mahall idareler ona yardm
etmekte veya etmemekte serbest deildir. Devlet bir yol yapmak isterse,
mahall idareler ona arazisini kapyamaz. Bir zabta nizamnamesi
hazrlaynca, onu tatbikle mkelleftir. Btn memlekette retim birliini
salamak istedii zaman, mahall idare, kanunun istedii okullar kurmaa
mecburdur. Amerika'da idareden bahsettiimiz zaman, mahall idarelerin,
btn bu eitli hallerde, nasl ve kimin tarafndan itaate mecbur
edildiklerini greceiz. Burada sadece itaat mecburiyetinin varln
gstermek istiyorum. Bu mecburiyet dardr; fakat Devlet bununla sadece bir
prensip vazetmektedir. Prensibin tatbikinde mahall idare, umumiyetle,
btn ferd haklarna sahiptir. Mesel, vergi kanunla yklenr. Fakat onu
taksim eden ve toplayan kazadr. Yine bir okulun yaplmas mecburdir.
Fakat onu yapan, deyen ve yneten kazadr.
Fransa'da Devlet tahsildar mahall vergileri toplar, Amerika'da ise
mahall tahsildar Devlet vergilerini toplar. Bylece, bizde merkez hkmet
memurlarm mahall idareye gnderirken. Amerika'da mahall idare
memurlarm merkez hkmete verir. Sadece bu bile iki cemiyetin ne kadar
farkl olduunu gstermeye yeter.
New-England'da Mahall dare Ruhu
Amerika'da sadece mahall idare messeseleri deil, fakat ayn za manda onlar destekliyen ve yaatan br mahall idare ruhu da vardr.
New-England mahall idaresi, bulunduklar her yerde, insanlarn
iddetle alkasn eken iki avantaja sahiptir. Bunlar bamszlk ve
iktidardr. Hareketleri iinden kamayaca bir daire ile snrlandrlmtr.
Fakat onun iinde hareket serbestisine sahiptir. Sadece bamszl,
nfusunun ve arazisinin kendisine temin edemedii bir ehemmiyeti ona
kazandrmaktadr.
nsanlarn muhabbetlerinin, umumiyetle kuvvete yneldii
unutulmamaldr. Fethedilmi bir memlekette vatan ak uzun srmez. NewEngland'llar mahall idarelerine, orada doduklar iin deil; fakat onda

mensubu olduklar hr, kuvvetli ve

birlik grdkleri iin baldrlar.

-29 idaresine itirak zahmete deer bir

Avrupa'da sk sk. Devlet adamlarnn mahall idare ruhu

eksikliine esef ettikleri vkidir. Zira, bunun amme sknetini ve huzurunu
temin etmede rol oynayan byk bir unsur olduunda herkes mttefiktir.
Fakat onu nasl yaratacaklarn bilmemektedirler. Mahall idareyi kuvvetli
ve bamsz klmakla, sosyal gc datmaktan ve Devleti anariye
srklemekten ekinmektedirler. Oysa, kuvveti ve bamszl olmayan bir
mahall idarede vatandalar deil, ancak idare edilenler bulunur.
Ayrca, mhim bir husus daha vardr : New-England mahall idaresi
en canl muhabbetlerin oca olabilecek ekilde kurulmutur ve ayn
zamanda kendisinde insan kalbinin en kkl ihtiraslarm ekmeyecek hi
birey bulunmaz.
County memurlar seimle gelmezler ve salhiyetleri mahduttur.
Bizzat federe Devlet de tli derecede nemlidir. Mevcudiyeti sakin ve
belirsizdir. Onu dare etme hakkn elde etmek iin pek az kii ahs
menfaatini bir tarafa brakarak, huzurunu bozmaya rza gsterir.
Federal hkmet, kendisini idare edenlere hret ve kudret verir.
Fakat kaderinde sz sahibi olanlar ok az saydadrlar. Bakanlk, ancak
ileri yalarda nadiren ulalan yksek bir mevkidir. st derecede dier
federal fonksiyonlara ulalmas bir bakma tesadfen ve baka bir meslekte
hret yaptktan sonra mmkn olur. Bunlar ihtiraslarn devaml gayesi
olamazlar. Takdir edilme arzusu, iktidar ve hareket zevki, hakik menfaatler
ihtiyac mahall idarede, hayatn olaan mnasebetleri erevesinde
mmkn olur. Cemiyeti sk sk dalgalandran btn bu iktidarlar, u veya
bu ekilde aile ocanda husule gelince mahiyet deitirirler.
Amerikan mahall idaresinde, daha fazla kimseyi amme ileri ile
ilgidirmek iin iktidarn ince yollarla datlmaa itina edildii
grlmektedir, iktidar zaman zaman seim sandklarna giden semenlerden
baka, adlarna hareket ettikleri byk cemaati derecelerine gre temsil
eden muhtelif memurlar ve idareciler arasnda blnmtr.
Amerikan sistemi, mahall iktidar ok sayda vatanda arasnda
bld gibi, mahall vazifeleri artrmaktan da ekinmemektedir.
Amerika'da vatan aknn, insanlarn ibadetle bal olduklar bir dn olduu
dnlebilir.

30

Bylece, mahall idare

hayat
kendini
her
an
hissettirmektedir. Her gn bir hakkn kullanlmas ve bir vazifenin ifas ile
tezahr eder. Bu siyas mevcudiyet, cemiyete, onu sarsmadan
hareketlendiren devaml ve ayn zamanda rahat bir hareket kabiliyeti verir.
Amerika'llar memleketlerine, da sakinlerinin memleketlerine olan
sevgilerine benzer bir sebeple baldrlar. Kendilerince vatann belirli ve
karakteristik zellikleri vardr. Vatanlar; baka yerlerdekinden daha zengin
bir grntedir.
New-Engand mahall idareleri, umumiyetle mesut bir hayat
srerler. Hkmetleri seimlerine olduu gibi zevklerine de uygundur.
Amerika'da hkm sren madd refah ve derin huzurun iinde, mahall
hayatn frtnalar pek az yer igal eder. Mahall menfaatlerin idaresi
kolaydr. Ayrca, uzun zamandan beri halkn siyas eitimi tamamlanmtr;
veya, daha ziyade, halk, igal ettii topraa tam eitilmi olarak gelmitir.
New-England'da snf farknn izi bile yoktur. Bu bakmdan mahall
idarede, birbirlerine zulmetmee alan blmler olmad gibi, ancak
fertlere zarar veren adaletsizlikler de genel saadet iinde kaybolmaktadr.
phesiz hkmetin hatalar vardr. Fakat idareciler, gerekten idare
edilenler arasnda seildikleri ve iler ister iyi, ister kt gitsin, bir nevi
ailev gurur hkmeti koruduu iin bunlar gze batmazlar. Zaten idare iin
mukayese edebilecekleri hi bir ey de yoktur. Kolonilerde eskiden
ngiltere hkm srd; fakat mahall ileri daima halk idare etti. Bu
bakmdan, mahalli idarede halk hkimiyeti sadece eski bir ey deildir.
Bandan beri durum budur.
New-England'l fert, mahall idaresine, kuvvetli ve bamsz olduu
iin baldr, idaresine itirak ettii iin ona ilgi duyar. Kaderinden mesul
tutamad iin onu sever. Onda istikblini ve iktidarm grmektedir.
Mahall idare hayatnn btn olaylarna karr. Kendi eli altnda bulunan
bu mahdut ereve iinde, cemiyeti idareye alr. Onlarsz hrriyetin ancak
ihtilllerle ortaya kaca kalplara alr; ruhlarna nfuz eder; nizam
zevkini tadar; iktidarlarn ahengini anlar ve nihayet haklarnn mul ve
vazifelerinin mahiyeti hakknda vazh ve tatbik fikirler edinir.
Amerika'da dar Merkeziyetin Siyasi Neticeleri
Merkeziyetilik, zamanmzda sk sk tekrarlanan; fakat,
umumiyetle kimsenin manasn kesin olarak belirtmee almad bir
kelimedir. Bununla beraber birbirinden ok farkl iki eit merkeziyetiliin
bulunduu bilinmelidir.

-31 Umum
kanunlarn
yaplmas
ve
memleketin
yabanclarla mnasebetleri gibi baz menfaatler memleketin btn
ksmlarnda mterektir. Mahall teebbsler gibi bazlar da, memleketin
sadece bir ksmna hastr.
Birinci tip menfaatleri ynetme iktidarm tek bir yerde ve elde
temerkz ettirme, siyas merkeziyetilik denen eyi tess etmektedir.
Ayn ekilde ikinci tip menfaatleri temerkz ettirme ise, idari
merkeziyetilii kurmaktr.
Bu iki tip merkeziyetiliin birletii noktalar vardr. Fakat,
umumiyetle, her birinin kendi sahasna giren meseleler tayin edilirse bu iki
tip merkeziyetilik birbirinden kolayca tefrik edilirler.
Siyas merkeziyetiliin, idari merkeziyetilikle birleme halinde
ok kuvvetlenecei aikrdr. Bu ekilde, insanlar kendi arzularn devaml
olarak ve tam bir ekilde bir tarafa koymaa; bir defaya mahsus ve bir
hususta deil, her defa ve her hususta itaat etmeye altrr. Onlar; sadece
kuvvet yoluyla deil deil, alkanlklar yoluyla da slh eder.
Bu iki tp merkeziyetilik karlkl yardmlar ve birbirini ekerler.
Fakat, ayrlmaz olduklarn sanmyorum.
XIV. Louis idaresinde Fransa, tasavvur edilebilecek en byk siyas
merkeziyetilii grd. nk ayn adam hem kanun yapyor, hem tefsir
ediyor, hem de Fransa'y darda temsil ve onun adna hareket ediyordu.
Devlet benim diyordu. Bunu sylemekle de haklyd.
Bununla beraber XIV, Louis idaresinde, zamanmzda olduundan
ok daha az idari merkeziyetilik vard.
Gerekten merkeziyetilik, ferdin hareketlerini, temsil ettii lhi
eyleri unutarak sadece puta tapan sofular gibi, neticede tatbik edildii
eylerden mstakil olarak bizatihi sevdii bir yeknesakla tbi klmaa
muvaffak olur. Merkeziyetilii gnlk ilere muntazam bir ak verir;
sosyal nizam meselelerini mkemmel bir tarzda dzenler; kk sulan ve
nemsiz karlklar nler; cemiyeti ne bir terakki ne de bir gerileme olan
statkoda muhafaza eder; sosyal bnyede, idarecilerin amme nizam ve
skneti dedikleri bir nevi uyuukluk husule getirir. Tek kelime ile
yapmaa deil, mni olmaa yarar. Cemiyeti derinden derine harekete
getirmek veya ona hzl bir ak vermek bahis konusu olunca kuvveti
kesilir. Tedbirleri en uzak bir ekilde de olsa fertlerin yardmna ihtiya

32

gsterse, bu byk makinenin

Birdenbire btn iktidarn kaybeder.

hayret verici zaaf ortaya kar.

Bazan merkeziyetiliin, mitsizlik iinde vatandalar yardmna

ard vkidir. Fakat onlara: istediim gibi, istediim mddete ve
istediim istikamette hareket edeceksiniz; btn idareye zenmeden,
teferruatla uraacaksnz, karanlklar iinde alacaksnz der. phesiz
insan iradesinin yardm bu gibi artlarla elde edilemez, insan
hareketlerinde hr, fiillerinden mes'ul olmaldr. Fertler bilmedikleri bir
gayeye doru kr krne yrmektense, tl kalmay tercih ederler.
Mahall messeseler her memlekette faydaldrlar, Fakat, hi bir
memlekette bu messeselere demokratik bir memlekette olduu kadar
gerek bir ihtiya hissedilmez.
Bir aristokraside, her zaman iin hrriyet iinde bir nizam tesis
etmek mmkndr, idareciler, aksi takdirde ok eyler kaybedecekleri iin,
nizama ok nem verirler. Ayn ekilde, bir Aristokraside daima zulme
mukavemete hazr tekiltl kuvvetler bulunduu iin, halkn zulm
ifratlarna kar emniyet altnda bulunduu sylenebilir. Mahall
messeseleri olmayan bir demokrasi, bu gibi ktlklere kar hi bir
teminata sahip deildir. Kk meselelerde bile hrriyeti kullanma
renememi bir toplulua, byk davalarda hrriyet verilebilir mi? Her
ferdin tek bana zayf olduu ve insanlar hi bir mterek menfaatin
birletirmedii bir memlekette zulme kar nasl mukavemet edilebilir. u
halde hrriyetin ifratndan korkanlar da, mutlak iktidardan ekinenler de
ayn ekilde mahall hrriyetlerinin tedrici gelimesini arzu etmelidirler.
Netice itibariyle, dar merkeziyetiliin sultas altna dmee
demokratik memleketlerden daha msait memleket gremiyorum. Bunun
birok sebepleri vardr. Fakat unlar bilhassa mhimdir :
Bu memleketlerde devaml temayl, btn siyas gc, ancak
dorudan doruya halk temsil eden iktidarn ellerinde toplama ynndedir.
nki halk haricinde, mterek bir ktlede karm eit fertlerden baka
birey gze arpmaz. Oysa, btn siyas salhiyetlerle mcehhez bir
iktidarn, idarenin tli meselelerine de nfuz etmee almamas
beklenemez ve byle br iktidar eninde sonunda bu yola girer. Nitekim
Fransa'da da durum byle olmutur. Fransz ihtillinde, birbirleriyle
kartrlmamas icabeden iki cereyan husule gelmitir. Bunlardan biri
hrriyeti, dieri ise despotizmi desteklemitir. Monari rejiminde kanunu
sadece Kral yapyordu. Hakim iktidarn dnda, derme atma mahall

-33 messese kalntlar vard. Bu

mahall
bozuk dzen ve ekseriya manta aykr idiler.

messeseler

irtibatsz,

Aristokrasi rejiminde, bazen zulmetme vastalar olmulard. htill

hem Kralla, hem de mahall messeselere kar cephe ald. Kendisinden
nceki her eyden -mutlak iktidardan da, onu nispeten yumuatan
vastalardan da- nefret etti. Hem Cumhuriyeti hem merkeziyeti oldu.
Mutlak iktidar taraftarlar, Fransz ihtillinin bu ikili karakterine candan
sarldlar, ihtillin byk yeniliklerinden olan dar merkeziyetilii
mdafaa ettikleri zaman, onlar despotizm lehine almakla itham etmek
mmkn myd? Bu ekilde hem halk grnlyor, hem de onun
haklarna dman olunuyordu. Grnte hrriyet aklar, aslnda istibdatla
gizli hizmetkrlar idiler.
Mahall hrriyetler sistemini en mkemmel derecede gelitiren iki
memleketi ziyaret ettim ve bu memleketlerdeki partilerin sesine kulak
verdim.
Amerika'da, gizliden gizliye memleketlerinin demokratik
messeselerini tahribe zenen kimselere rastladm. ngiltere'de btn gc
ile aristokrasiye atanlarla karlatm. Fakat mahall hrriyeti byk bir
nimet olarak kabul etmeyen hi bir kimseyi hatrlamyorum. Bu iki
memlekette Devletin ktlkleri bir sr sebebe atfediliyordu. Fakat hi
kimse bunlarn sebebinin mahall hrriyet olduunu dnmyordu.
Vatandalara gre memleketlerinin refahnn ve byklnn bir sr
sebebi vard. Fakat hepsi mahall hrriyetin avantajlarn en baa koymada
mttefiktiler.
Tabiatlar icab, ne dini inanlarda ne siyasi fikirlerde anlaabilen
bu kadar ayr insanlarn, tek bir hususta, o da her gn gzlerinin nnde
cereyan ettii iin en iyi ekilde hkmedebilecekleri bir hususta
anlaabilmelerinin hatal olacana inanlabilir mi? Ancak derme atma
mahall messeselere sahip olan veya hi olmayan memleketler, bunlarn
faydasn inkr etmektedirler. Yani mahal messeseleri ktleyenler, ancak
onu tanmayanlardr.
Birleik Devletlerde Kaza Kuvveti ve Siyas Cemiyet zerine Etkisi
Kaza kuvvetine ayr bir blm ayrmay zaruri bulmaktaym. Siyas
nemi o kadar byktr ki sadece yle geerken bir dokunmak okuyucu
gznde nemini tam aksettiremez.

34

Amerika'dan
baka
yerlerde
de
konfederasyonlar
kuruldu. Yeni Dnya sahillerinin tesinde de Cumhuriyetler grnd.
Temsili sistem birok Avrupa memleketlerinde kabul edildi. Fakatdnyada hi bir millet imdiye kadar Amerika'daki gibi bir kaza kuvvet
tesis etmedi.
Bir yabanc, Amerika'da kaza kuvvetin teekkln glkle anlar.
Denilebilir ki, hakimin nfuzu olmad hi bir siyasi olay grmez ve
bundan, tabiatyla, hakimin Amerika'da ilk plnda gelen siyas kuvvetlerden
biri olduu neticesini karr. Daha sonra mahkemelerin yaps tetkik
edince, derhal onlarn, sadece kaza salhiyetlere ve usllere sahip olduunu
kefeder. Hakimlerin, amme ilerine ancak tesadfen kartm, fakat bu
tesadfn her gn vukubulduunu grr.
Her memlekette kaza kuvvetin ilk vasf hakemlik yapmaktr.
Mahkemelere i dmesi iin, ortada ihtilfn bulunmas lzmdr. Hakimin
olmas iin dava gerekir. Bir kanun herhangi bir ihtilf yaratmadka, kazai
kuvvetin onunla megul olmasna yer yoktur. Bir dava dolaysyla hakim,
davayla alkal kanuna itiraz ederse salhiyetlerinin erevesini geniletmi
olur. Fakat davay halletmek iin, u veya bu ekilde kanuna gre
hkmetmesi icabettiinden yine salhiyetleri erevesinden km olmaz.
Kanun hakknda, bir davayla alkal olmakszn beyanda bulununca kendi
sahasndan tamamen ayrlm ve teri iktidarn sahasna girmi olur.
Kaza kuvvetin ikinci zellii, umumi prensiplere gre deil, hususi
durumlara gre hkm vermesidir. Hakim, hususi bir meseleyi hallederken
umum bir prensibi zedelerse, tabi neticelerinden her biri ayn ekilde
mteessir olacandan prensip ortadan kalkar ve hakim selhiyetinin olaan
erevesi iinde kalm olur. Fakat husus bir vaka olmakszn, dorudan
doruya bir genel prensibe hcuma geer ve onu ortadan kaldrrsa, her
memleketin ittifakla kendisini sokmak istedikleri ereveden km olur.
Bir hakimden daha mhim, belki de daha faydal bir ey olur, fakat artk
kaza kuvveti temsil etmekten kar.
Kaza kuvvetin nc zellii, kendisine ancak mracaat edilince
veya hukuk deyimiyle, mesele ttlna arz edilince harekete gemesidir.
Bu zellik, dier ikisi kadar umumi deildir. Bununla beraber, istisnalara
ramen, esasl bir zellik olarak kabul edilebilir. Tabiat icab, kaza kuvveti
atldr. Bir netice hasl etmesi iin harekete getirilmesi icabeder. Bir crm
ihbar kargsnda, sulu cezalandrlr. Bir hakszl tamir etmesi talep edi
lir, ve talep yerine getirilir. Kendisine bir metin sunulur, onu tefsir eder.

-35 Fakat kendiliinden ne sulular

takibeder, ne hakszlklar aratrr
ve ne de hukuk metinleri tefsir eder.
ayet, kaza kuvvet kendiliinden teebbse geip, kanunlarn da
stnde bir kuvvet olsayd bu pasif tabiata aykr hareket etmi olacakt.
Amerikallar kaza kuvvetinin bu ayrt edici vasfn muhafaza
ettiler. Amerikan hakimi sadece dava olduu zaman hkm verebilir.
Ancak husus meseleyle megul olabilir ve ihtilf mahkeme huzuruna
getirilmedike harekete geemez. u halde Amerika hakimleri tamamen
dier memleketlerinkine benzerler. Bununla beraber byk bir siyas
iktidara sahiptirler. Bu neden ileri gelmektedir? Dier hakimlerle ayn
salhiyetlere ve vastalara sahip olduu halde, nasl onlarn ellerinde
olmayan bir gce sahiptirler? Bunun sebebi sadece undadr: Amerikallar
hakimlere, hkm verirken, kanunlardan ziyade Anayasaya dayanma
hakkn tandlar. Baka bir deyile, kendilerine Anayasaya aykr
bulduklar kanunu tatbik etmeme hakk verildi.
Byle bir hak, bazan dier memleket mahkemeleri tarafndan talep
edildi. Fakat asla kabul edilmedi. Halbuki Amerika'da btn kuvvetler
tarafndan kabul edilmitir. Ona itiraz eden ne bir partiye ne de bir ferde
rastlanr. Bunun izah Amerikan Anayasalarnn bizzat temelindedir.
Fransa'da Anayasa deimez bir eserdir veya yle farz edilir. Kabul edilen
teoriye gre, hi bir kuvvet onu hi bir hususta deitiremez, ngilterede
Parlementoya Anayasay tdil hakk tannmtr. u halde Anayasa daima
deiebilir veya daha dorusu hi mevcut deildir. Parlamento ayn
zamanda hem teri organ hem de kurucu meclistir. Amerika'da siyasi
teoriler daha basit ve daha rasyoneldir.
Bir Amerikan Anayasas ne Fransada ki gibi deimez farz edilir;
ne de ngiltere'deki gibi cemiyetteki malm iktidarlar tarafndan tdil
edilebilir. Bir Amerikan anayasas, btn halkn iradesini temsil ettii iin,
kanun koyucuyu da basit vatandalar gibi balyan; fakat, nceden tespit
edilmi baz hallerde, belli usl kaidelerine gre yine halk iradesi le
deitirilebilen apayr bir eserdir. u halde Amerika'da Anayasa deiebilir;
fakat, mevcut olduu mddete btn iktidarlarn kaynan tekil eder.
Hakim kuvvet sadece ondadr.
Birleik Devletlerde, Anayasa vatandalar olduu gibi kanun
koyucuyu da tbi klar. Bu bakmdan kanunlarn badr ve kanunla tdil
edilemez. u halde mahkemelerin, btn kanunlardan nce Anayasaya
itaatleri gerekir. Bu kaza kuvvetin mahiyeti icabdr: hukuk kaideler

arasnda,
kendisini
nevi tabi hakkdr.

en

ok

36

balyann semek hakimin bir

Fransa'da da Anayasa ilk plnda gelen kanundur. Ve hakimlerin,

ayn ekilde, onu hkmlerinin temeli olarak alma haklan vardr. Fakat, bu
hakk kullanrken, kendilerininkinden daha aziz bir baka hak olan, namna
hareket ettikleri cemiyetin hakkn inememelidirler. Burada Devlet
hikmeti, olaan sebeplere galebe almaktadr. Amerika'da daima, Anayasa
deitirilerek hkimler itaata mecbur klnabileceinden, byle bir tehlike
bahis konusu olamaz. Bu hususta mantk ve siyaset tam anlama halindedir.
Ve hem hkim, hem de halk, imtiyazlarn muhafaza ederler.
Amerika mahkemelerinde, hakim bir kanunun Anayasaya aykn
olduuna kani olursa, onu tatbikten imtina eder. Sadece Amerikan hakimine
has, tek iktidar budur. Fakat bu, byk bir siyas nfuz dourur. Hakikatte,
uzun mddet kaza tahlilden kurtulacak pek az kanun vardr. Zira, hemen
btn kanunlar br ahs menfaate dokunurlar ve erge mahkemede
Anayasaya ayknlklar iddia edilir. Oysa hakim, bir davada bir kanunu
uygulama reddedince, o derhal manev kuvvetinin bir ksmn kaybeder.
Menfaatleri bu kanunla haleldar olanlar, ona itaatten kanmann yolunu
bylece renmi olurlar. Davalar oaldka, kanun btn kuvvetini
kaybeder. O zaman u iki eyden biri olur: Ya halk Anayasay deitirir
veya teri organ kanunu ilga eder.
Grlyor ki Amerikallar mahkemelerine byk bir siyas kuvvet
verdiler; fakat, onlan kanunlara ancak kaza yollarla dokunmaa mecbur
ederek, bu kuvvetin tehlikelerini azalttlar. ayet hakim, kanunlara umum
ve teorik bir tarzda itiraz edebilseydi; kendiliinden teebbse geip
kanunlar istedii gibi sansr edebilseydi; byk bir grltyle siyas
sahaya girm olacakt. Br partiye taraftar veya kar olduu takdirde,
memleketi blen btn ihtiraslan mcadelede yer almaa davet edecekti.
Fakat hakim kanuna, husus bir meselede ve grltsz bir grmede itiraz
edince, itirazn nemi ksmen halk nazarlanndan kamaktadr. Hkm,
ancak ferd bir ahs menfaati haleldar etmee matuftur. Kanun sadece
tesadfen zedelenir.
Zaten tatbik edilmeyen kanun, ilga edilmi deildir. Yava yava ve
itihadn devaml darbeleri altnda nihayet ortadan kalkar.
Aynca, husus menfaati kanunlarn tatbikine itiraza kkrtmakla ve
ferde kar davay, kanuna kar davayla birletirmekle, teriin hayli
dayankl bir hal ald kolayca anlalabilir. Bu sistemde teri sadece

37

gnlk
parti
hcumlarna
maruzdur.
Teriin
hatalarna
iaretle, gerek bir ihtiyaca uyulmaktadr: br davaya temel tekil
edebilecei iin msbet ve deerlendirilebilir bir vakadan hareket
edilmektedir. Amerika mahkemelerinin amme nizamna en elverili bu
tutumunun, hrriyet iin de en elverili hareket tarz olup olmadn
bilmiyorum. Hakim, kanun koyucuya dorudan doruya hcum etme
imknna sahip olayd bazan buna cesaret edemeyecek, bazan da siyas hava
bizzat buna kendisini sevk edecekti. Bylece kendilerini ortaya koyan
iktidar zayf olunca kanunlar tatbik edilmeyecek, kuvvetli olunca da onlara
itirazsz itaat edilecektir. Yani, ekseri, hrmet edilmelerinin en faydal
olaca anlarda kanunlar itiraza urayacak; kendi namlarna imkanszln
en kolay yaplaca anlarda da sayg greceklerdir. Fakat Amerikan hakimi,
arzusu hilfna siyasete srklenmitir. Kanun hakknda ancak davay
halletmek iin hkmeder ve davaya bakmaktan imtina edemez. Halletmesi
gereken siyas mesele davaclarn menfaati ile ilgilidir ve ihkak haktan
imtina etmeksizin onu reddedemez. Hakimlik mesleinin belirli icaplarn
yerine getirmekle vatandalk vazifesini yapm olur.
Hakikatte, mahkemelerin teri zerinde bu ekildeki sansr,
istisnasz btn kanunlara temil edilemez. Zira dava ad altnda vazh bir
ekilde formle edilecek bir itiraza asla yer vermeyecek kanunlar da vardr
ve byle bir ihtilf mmkn olunca, bununla ilgili olarak mahkemelere
mracaat edecek hi kimseye rastlanmamas tasavvur olunabilir.
Amerikallar bu mahzuru ekseri hissettiler, fakat ona btn durumlarda
tehlikeli br messri-yet vermekten korktuklar iin tam bir are
bulmadlar. Belli hudutlar iinde. Amerikan mahkemelerine, kanunlarn
Anayasaya aykrlklarna hkmedebilme hususunda verileri kuvvet, siyas
meclislerin istibdadna kar konulabilecek en messir engellerden birini
tekil etmektedir.
Bilmem Amerika gibi hr bir memlekette, btn vatandalarn
memurlun di mahkemeler huzurunda thama; btn hakimlerin de onlar
mahkm etmee hakk olduunu sylemee lzum var m? Kanunu
inedikleri zaman, icra organnn ajanlarn cezalandrmaa msaade
etmek, mahkemelere husus br imtiyaz vermek demek deildir. Bilkis
buna msaade edilmemesi, onlar tabi bir haktan mahrum etmek olur.
Amerika'da, btn memurlarn mahkemeler huzurunda mesul klnmas ile
hkmetin zayf deceini sanmyorum. Bilkis Amerikallar byle
yapmakla icraya, onun tenkitten daha fazla masun kalmasn salayarak,
ona olan saygy artrmlardr. Amerika'da siyas davalarn azl da
dikkatimi ekti ve bunu, kendime gre, kolayca izah ediyorum. Mahiyeti ne

38

olursa olsun bir dava daima

masrafl ve g bir teebbstr.
Bir Devlet memurunu gazetelerde itham etmek kolaydr; fakat, ortada cidd
sebepler yokken adl mercilere bavurulamaz. Bir memuru hukuken takip
edebilmek iin, hakl bir ikyet mevzuu olmas icap eder. Memurlar
takibattan korktuklar zaman byle bir sebebe mahal brakmazlar.
Bu, Amerikallarn cumhuriyeti ekli kabul etmelerinden ileri
gelmemektedir. Zira ngilterede ayn tecrbe devam etmektedir. Bu iki
millet, iktidarn balca ajanlarnn mahkm edilmesine msaade
edilmesinin bamszlklarm salayacaklarm sunmamaktadrlar. Hi
mracaat edilmiyen veya i iten getikten sonra mracaat edilen tantanal
usllerden ziyade, basit vatandalarn her gn aabilecekleri davalarla
hrriyetin garanti altna alnabileceini dnmektedirler.
Orta ada, mcrimlerin yakalanmalarnn g olduu sralarda,
hakimler, huzurlarna gelen bu gibi bedbahtlara ekseri korkun cezalar
veriyorlard. Fakat bu, sulularn saylarn azaltmyordu. O zamandan beri
hem daha emin hem de daha yumuak bir adaletin ayn zamanda daha
messir olaca anlald. Amerikallar ve ngilizler zulm ve istibdadn da
dier sular gibi muamele grmesini; yni takibatn kolaylatrp, cezann
da hafifletilmesini zarur klmaktadrlar.
Siyas Partiler
Amerika'da halk, kanun koyucuyu ve icra organn kendi tayin eder
ve kanunu ihlalleri cezalandran jriyi de bizzat tekil eder. Messeseler
sadece kurulularnda deil, btn geliimleri esnasnda da demokratik
olmulardr. Halk, temsilcilerini dorudan doruya tayin eder ve onlar daha
messir br ekilde kontrolunda bulundurmak iin seimi her yl yeniler. Bu
bakmdan, hakikatte idare eden halktr ve her ne kadar hkmet ekli
temsil ise de, halkn fikirlerinin, n hkmlerinin, menfaatlerinin ve hatta
ihtiraslarnn cemiyetin gnlk gidiinde ortaya kmasna mani olacak bir
eyin bulunmad aikrdr.
Halk hakimiyetinin mevcut olduu btn memleketlerde olduu
gibi Amerika'da da halk adna idare eden ekseriyettir. Bu ekseriyet, esas
itibariyle, menfaatleri veya tabiatlar icab samim bir ekilde memleketin
yiliini isteyen sakin vatandalardan mteekkildir. Bu vatandalarn
etrafnda, onlar aralarna ekmek ve kendilerine destek yapmak iin
durmadan rpnan partiler vardr.
Partiler arasnda 'byk bir tefrik yaplmaldr. ok geni ve, tek bir
hakimiyet allnda birlemi olsa bile, farkl milletleri sinesinde barndran

39

memleketlerde,
birbirleriyle
devaml olarak atan menfaatler
vardr. Bu durumda, halkn muhtelif blmlerini aslnda partiler deil farkl
milletler tekil ederler. ayet i harp doarsa, partiler aras mcadeleden
ziyade, rakip milletler arasnda sava ortaya km olur. Fakat, vatandalar,
idarenin genel prensipleri gibi memleketin her ksmn ayn derecede
alkadar eden hususlarda ayrlyorlarsa, o zaman gerekten partilerin
doduu sylenebilir. Partiler hr Devlet idaresinde zarur bir ktlktrler;
fakat, her zaman ayn zelliklere ve ayn temayllere sahip deildirler.
Amerika'da byk partiler vard; bugn artk mevcut deiller.
Sayelerinde memleketin saadeti hayli artt; fakat, ahlak sarsld.
Bamszlk sava bitip de, yeni Devletin temellerini atma meselesi ile
karlalnca, millet iki fikre ayrlm bulunuyordu. Bu fikirler dnya kadar
eski idiler ve bunlar eitli isimler altnda ve deiik ekillerde her hr
cemiyette bulmak kabildir. Bu iki fikirden biri halk iktidarm tahdit etmek,
dieri ise son derece geniletmek ynndeydi. Bunlar arasndaki mcadele,
baka yerlerde sk sk grlen iddetli hali asla almad. Amerika'da iki parti
en esasl konularda anlama halinde idiler. Hi biri galebe almak iin ne
eski nizam ykmaa, ne de btn sosyal dzeni sarsmaa alyordu.
Netice itibariyle, hi biri, prensiplerinin zaferi iin byk sayda insan
balamyordu. Fakat, bamszlk ve eitlik ak gibi ilk plnda gelen bir
takm gayri madd menfaatlere dokunuyordu. Bu da iddetli ihtiraslar
harekete geirmek iin kfiydi.
Halk hakimiyetini tahdit etmek isleyen parti, bilhassa doktrinlerini
birliin Anayasasna tatbik etmek istiyordu. Bu, federal ismini almasna
sebep tekil etli. Kendini hrriyetin biricik ak iln eden dier parti ise
Cumhuriyeti parti adn ald.
Amerika demokrasinin vatandr. Bu bakmdan federalistler daima
aznlkta kaldlar. Fakat bamszlk harbinin yaratt btn byk adamlar
aralarnda idiler ve manev itibarlar ok yaygnd. Ayrca hadiseler de
lehlerine cereyan etli. Birinci konfederasyonun ifls, halk, anariye
dlecek diye korkuttu ve federalistler bu geici durumdan istifade ettiler.
Devleti on oniki sene mddetle idare ettiler ve prensiplerinden hepsini
deilse bile, bir ksmn tatbik edebildiler. Zira aksi temayl, gnden gne
mcadeleye cesaret edilmeyecek kadar iddetleniyordu.
1801 de nihayet Cumhuriyetiler iktidar aldlar. Thomas Jefferson
bakan oldu ve onlara mehur bir ismin, byk bir kabiliyetin ve geni, bir
poplaritenin yardmn salad. Federalistler ancak sun'i vastalar ve geici
kaynaklarla tutunabilmilerdi. ktidara liderlerinin kabiliyetleri ve fazileti

40

ve hadiselerin yardm sayesinde

gelmilerdi.
Cumhuriyetiler
iktidara gelince, dier parti ani bir sel basknna uram gibi oldu. Geni
bir ekseriyet aleyhine dnd ve derhal o kadar kk bir aznlkta kald k,
bizzat kendi kendinden midini kesti. Bu andan itibaren Cumhuriyeti veya
demokrat parti zaferden zafere kotu ve btn cemiyete hakim oldu,
Kaynaksz ve millet iinde tecrit edilmi bir hale den Federalistler
malubiyeti kabul ettiler ve blndler. Bir ksm galiplere katldlar. Bir
ksm da bayraklarn bir kenara koydu ve isim deitirdiler. Epeyi sene
oluyor ki parti olarak mevcudiyetleri tamamen ortadan kalkt.
Federalistlerin iktidara gelii, fikrimce, byk Amerikan Birliinin
douuna refakat eden en byk hadisedir. Federalistler memleketlerinin ve
asrlarnn mukavemet edilmez cereyanna kan savayorlard. Teorilerinin
iyilii veya ktl ne olursa olsun, asl kusuru, idare etmek istedikleri
cemiyete, btn itibariyle, tatbik imknszl idi. Bu bakmdan Jefferson
sayesinde vuku bulanlar, er ge olacakt. Fakat hkmetleri, hi olmazsa
yeni olan cumhuriyetin yerlemesini salad ve sonra da, mcadele ettii
doktrinlerin kolay ve sratli gelimelerine yardm etti. Ayrca,
prensiplerinin byk bir ksm netice itibariyle rakipleri tarafndan
benimsendi ve zamanmzda hal mevcut olan Federal Anayasa,
basiretlerinin ve vatanseverliklerinin ebed bir bidesi oldu.
Bylece, zamanmzda Amerika'da byk siyas partiler gze
arpmamaktadr. Fakat bir sr kk parti vardr ve halk efkr teferruatla
ilgili meselelerde son derece paralanmtr. Parti kurmak iin giriilen
zahmeti anlamak gtr. Zamanmzda bu kolay i deildir. Amerika'da din
atma yoktur. nk hi bir hakim mezhep olmad gibi, din de herkes
tarafndan hrmet grmektedir. Snf ihtilf yoktur. nk halk bir btn
tekil eder ve kimse onunla mcadeleye cesaret edemez. Nihayet istismar
edilecek sefaletler yoktur. nk memleketin madd durumu o kadar geni
bir i sahas arz etmektedir ki, harikalar yaratmas iin ferdi kendi bana
brakmak yeter. Btn bunlara ramen ihtiraslarn parti yaratmas iin ferdi
kendi basma brakmak yeter. Btn bunlara ramen ihtiraslarn parti
yaratmas arttr. Zira ,sadece yerini almak istemek sebebiyle iktidardakileri
devirmek zordur. Bu bakmdan siyas ahslarn bulun mahareti parti
kurmada belirecektir: Amerika'da parti kuracak bir siyas adam, evvel
kendi menfaatini tefrike almal ve kendisiyle birleebilecek benzer
menfaatlerin neler olabileceini tespit etmelidir. Ancak bundun sonra
tesadfen dnyada serbeste ortaya kp yaylabilmesi iin, yeni partinin
bana uygun bir ekilde konacak bir prensip veya doktrinin olup

-41 olmadn aratrmakla megul

olmaldr. Bu yapldktan sonra
siyas leme yeni bir kuvvet girmi, olacaktr.
Amerika'nn btn i atmalar, bir yabanc iin, ilk nazarda
ocuka ve anlalmaz grnr. Ve bu gibi ehemmiyetsiz ilerle urat
iin ona acmak m yoksa gpta etmek mi gereklii kestirilemez. Fakat,
Amerika'da siyas guruplar srkleyen gizli igdler dikkatle incelenirse,
aralarndan ounun, hr cemiyetler kuruldu kurulal insanlar ayran iki
byk partiden birine az ok balanacaklar kolayca fark edilir. Bu
partilerin iine daha ok nfuz edildike, bunlardan bir ksmnn amme
kudretinin sahasn daraltmaya, dier ksmnn ise geniletmeye altklar
grlr. Amerikan Partilerinin, memlekette demokrasiyi veya aristokrasiyi
hakim klmak hususunda ne ak, ne de hatta gizli bir gaye gttklerini
iddia etmiyorum. Btn partilerin sinesinde, aristokratik veya demokratik
ihtiraslarn kolayca yer bulduklarn kastediyorum. Bu ihtiraslar aka gze
arpmadklar halde, partilerin adeta ruhunu ve can damarn tekil
etmektedirler.
Fikir ayrlklar iinde bulunan bir memlekette, bazen, partiler aras
muvazene bozularak, aralarndan birinin byk bir stnlk salamas
mmkndr. Bu parti btn engelleri ykar; hasmn mahveder ve btn
memleketi kendi menfaatine istismar eder. Muvaffakiyetten midi kesen
maluplar gizlenir veya susarlar. Umum bir hareketsizlik ve sessizlik h
km srer. Millet tek bir fikirde birlemi grnr. Muzaffer parti sesini
ykseltir ve memleketi sulha kavuturdum; bana kran borlusunuz der.
Fakat grnteki bu birlik altnda, hal derin ayrlklar ve gerek bir
muhalefet gizlidir.
Amerika'da da durum byle olmutu; demokrat parti iktidara
gelince, btn memleket ilerinin idaresini inhisar altna ald. O zamandan
beri, kanunlara ve rf ve detlere kendi arzularna gre ekil vermekten geri
kalmad. Zamanmzda, Birleik Devletlerde cemiyetin zengin snflarnn,
hemen tamamen siyas meselelerin dnda bulunduu sylenebilir ve
zenginlik bu hususta bir stnlk salamak yle dursun gerek bir antipati
sebebi ve iktidara gelmekte bir mania tekil eder. Zenginler fakir
vatandalarna kar gayri msavi bir mcadeleye girimektense, siyaset
sahnesini terk etmeyi tercih ederler. Amme hayatnda, husus hayatlarndaki
kadar ykselmedikleri iin kendilerini tamamen husus hayata hasretmek
zere siyaseti terk ederler. Devlet iinde kendine has zevk ve elenceleri
olan ayr bir gurup tekil ederler. Zengin bu duruma aresiz bir ekilde
boyun eer. Hatta bu durumda incindiini, byk bir itinayla saklamaa

42

alr. Bu sebeple, o alenen

cumhuriyeti
idarenin
iyi
taraflarn ve demokratik usllerin stnlklerini metheder. Zira insanlar bir
eyden nefret ettikten sona, hemen onu pohpohlama temaylndedirler...
Fakat, hakim iktidara kar bu sun'i heyecan ve ar itinann
temelinde, zenginlerde demokratik messeselere kar byk bir nefret
farketmek kolaydr. Halk korktuklar ve dudak bktkleri bir kuvvettir.
ayet, bugn demokrasinin kt idaresi siyas bir buhran yaratayd veya
monari Amerika'da tatbik edilebilir bir ey olsayd, ileri srdklerimin
hakikati kolayca anlalacakt.
Partilerin muvaffak olmak iin kullandklar ki byk silh
demekler ve gazetelerdir.
Birleik Devletlerde Basn Hrriyeti
Basn hrriyeti insanlarn yalnz siyas fikirleri deil btn fikirleri
zerinde tesirini hissettirmektedir. Yalnz kanunlar tdil etmez, rf ve
detleri de deitirir... Tabiatlar icab stn bir ekilde iyi olan eylere
hissedilen tam ve kati sevgiyi, basn hrriyetine hi duymadm itiraf
ederim. Basn hrriyetini yapt iyiliklerden ok nledii ktlkler iin
sevmekteyim. ayet biri bana dncemin tam bamszl ile mutlak
klelii arasnda kalabileceim ortalama bir mevki gsterseydi, belki kabul
ederdim. Fakat kim bu ortalama mevkii bulabilir? Basnn ar hrriyetini
dzenlemek ve edepli bir lisan kullanmasn salamak iin nce yazarlar
jri huzuruna karyorsunuz. Fakat Jri onlar susuz bulursa, tek bir
insann fikri btn memleketin fikri oluyor u halde pek az ey yaptnz
ilerlemeniz lazm. Yazarlar daim mahkemelere sevk ediyorsunuz; fakathakimler mahkm etmeden, dinlemek mecburiyetindedirler. Kitapta itiraz
edilmesinden korkulacak eyler, mdafaa sadedinde aka iln ediliyor;
yazl bir eyde st kapal bir ekilde geitirilecek ey, bir sr yerlerde
tekrarlanm bulunuyor. fade dncenin d ekli, tbir caizse vcududur;
fakat, bizzat kendisi deildir. Mahkemelerimiz vcudu mahkm ediyor;
fakat, mh ellerinden kurtuluyor. Hal ok, ok az ey yaptnz. Yrmeye
devam etmelisiniz. Basn sansre tabi tutuyorsunuz. ok gzel...
Yaklayomz. Fakat siyas szcler yine de seslerini iittirmek yolunu bu
luyorlar. u halde hi bir ey yapmadnz. Hatta ktl daha da artr
dnz. Dnce, fizik kuvvet gibi temsilcilerinin saysna bal deildir.
Muharrirler, bir ordunun askerleri gibi saylmazlar. Btn madd
kuvvetlerin aksine, dnce kuvveti ekseri onu ifade edenlerin saysnn
azl ile artar. Sessiz bir salona hakim ihtiraslara, tek bana nfuz eden
muktedir bir adam saysz hatibin karma kark haykrlarndan ok daha

-43 gldr ve tek bir meydanda

konumak mmkn olunca, sanki
btn meydanlarda konuulmu gibi olur. O zaman yazma hrriyetini
olduu gibi, konuma hrriyetini de kaldrmanz icap eder. Artk mesele
tamamdr: Herkes sustu. Fakat ne yaptnz? Gayeniz hrriyetin suiistimalini
nlemekti, bir mstebidin ayaklar altna dtnz. Arada durabileceiniz
tek bir nokta bulmadan, tam bir hrriyetten tam bir ktle geldiniz.
Amerika'da gazetelerin kudretinin azlnn bir ok sebepleri vardr.
Bunlarn balcalan unlardr:
Btn dier hrriyetler gibi, yaz hrriyeti de yeni olduu nisbette
korku yaratr. Devlet ilerinin alenen tartlmasna hi ahit olmam; bir
millet nne kan ilk hatibe inanr. Anglo-Amerikanlarda hu hrriyet,
kolonilerin teesss kadar eskidir. Ayrca, basn insan ihtiraslarm
maharetle alevlendirir, fakat, tek bana onlar yaratamaz. Oysa, Amerika'da
siyas hayat canl, deiik ve hatta ok hareketlidir; fakat nadiren derin
ihtiraslarla sarslr.
Maddi menfaatler uzlatnlmad zaman. Amerika'da siyas hayat
ender olarak karr; oysa, menfaatler rahata tatmn edilmektedir. Bu
hususta Anglo-Amerikanlarla Fransa'nn arasndaki fark anlamak iin her
iki memleketin gazetelerine br gz atmak yeter. Fransa'da, gazetelerde
ticar ilnlar ok mahdut bir yer igal eder, hatta haberler bile pek azdr;
gazetenin en mhim ksm siyas mnakaalarn bulunduu ksmdr.
Amerika'da geni bir gazetenin drtte n ilnlar kaplar; gerisi ise ekseri
siyas veya di haberlerle doludur. Sadece, zaman zaman belirsiz bir
kede, Fransa'da okuyucularn gnlk megalesini tekil eden hararetli
siyas mnakaalar fark edilir.
Bir kuvvetin tesiri, idaresinin merkeziletirilmesi nispetinde artar.
Bu, mahede ile anlalabilecek ve en kk mstebitlere dahi salam bir
igdnn tantt umum bir tabiat kanunudur. Fransa'da basn, iki eit
merkeziyetilii birletirir. Hemen hemen btn kuvveti ayn yerde ve
denilebilir ki ayn ellerde toplanmtr. pheci bir millette, bu ekilde
teesss etmi bir basnn kudreti aa yukar hudutsuzdur. O, hkmetin
ksa veya uzun mtarekeler yapabilecei, fakat uzun mddet mukavemet
edemeyecei bir dmandr.
Bahsettiim bu iki tip merkeziyetilikten hi biri Amerika'da
mevcut deildir. Birleik Devletlerin baehri yoktur. Halkn kudreti gibi
kltr de geni lkenin her tarafna dalmtr, insan zeksnn klar
mterek bir noktadan kmaz ve her ynde kesiirler. Amerikallar

44

memleket meselelerinin idaresini

olduu gibi dncenin idaresini
de hi bir yerde tespit etmediler. Bunun insanlarn elinde olmayan mahall
hadiselere bal sebepleri vardr. Fakat kanunlardan ileri gelen sebep udur:
Amerika'da nairlerden ruhsat, gazetelerden de kayt ve har istenmez.
Bundan dolay bir gazete karmak basit ve kolay bir teebbstr.
Gazetecinin masraflarm karlyabilmesi iin az miktarda abone kfidir.
Bu bakmdan, Amerika'da mevkut ve yar mevkut neriyatn says
inanlmyacak kadar oktur. En uyank Amerikallar, basnn gcnn az
oluunu, kuvvetlerinin bu ekilde sonsuz derecede dalna atfediyorlar:
Amerika'da gazetelerin tesirini bertaraf etmenin tek yolunun, onlarn
saysn artrmak oluu bir siyas ilimler aksiyomudur. Bu kadar aikr bir
hakikatin, Avrupa'da hal daha umum olarak kabul edilmemesini tasavvur
etmek gtr. Basn yardmyla ihtilller yapmak isteyenlerin, onun
organlarn birka kudretli ele inhisar ettirmek istemeleri kolay anlalabilir.
Fakat hi anlalmayan nokta, messes dzenin resm taraftarlarnn ve
mevcut
kanunlarn
tabi
dayanaklarnn,
basnn
faaliyetini
merkeziletirmek suretiyle azalttklarn sanmalardr. Avrupa hkmetleri
basn karsnda, eskiden valyelerin hasndan karsnda olduu gibi
hareket
eder
grnmektedirler.
Bizzat
kendi
tecrbeleriyle
merkeziletirmenin kuvvetli br silh olduunu anlamlardr ve
dmanlann, onlan bertaraf etmei daha erefli klmak iin basnla tehiz
etmek istemektedirler.
Amerika'da gazetesi olmayan en ufak ky bile yoktur. Bu kadar
sava arasnda ne hareket birliinin ne de disiplinin teesss edemeyecei
kolayca tasavvur edilebilir. Her biri kendi bayran ekmitir. Bu,
Amerika'nn btn siyas gazetelerinin idarenin lehinde veya aleyhinde yer
almalan demek deildir. Fakat yzlerce eitli yoldan onu mdafaa eder
veya ona hcum ederler. u halde Amerika'da gazeteler, en kuvvetli setleri
ykan ve taan fikir cereyanlar yaratmazlar. Basnn kuvvetlerinin dal,
daha baka mhim neticeler de dourur: bir gazete kanlmas ok kolay bir
i olduundan herkes onunla uraabilir; dier taraftan, rekabet bir
gazetecinin byk kazanlar mit etmesini nler. Bu da yksek endstri
kapasitelerinin bu gibi teebbslere girimemelerine yol acar. Esasen
gazeteler son derece ok sayda olduklan gibi, zenginlik menba da
olsalard, kabiliyetli muharrirler onlar idareye kfi gelmeyeceklerdi. u
halde Amerika'da gazeteciler umumiyetle pek yksek bir mevki igal
etmemektedirler. Eitimleri mahduttur ve fikir seviyeleri ekseri avama hitap
edecek derecededir.

-45 Her hususta ekseriyet

kanun yapar; herkesin sonradan
uymas gerekecek baz usller tesis eder; bunlarn btn bir ruh tekil
eder: baro ruhu vardr, mahkeme ruhu vardr, v.s. Fransa'da gazetecilik ruhu
Devletin yksek menfaatlerini iddetli, fakat stn ve asil br tarzda
mnakaa etmektir; eer her zaman bu byle deilse, her kaidenin
istisnalar olduunu unutmamak icap eder. Amerika'da gazetecilik ruhu,
kabaca ve geliigzel bir ekilde, hitabettiklerinin ihtiraslarna saldrmak;
ahslara hcum etmek iin prensipleri bir kenara brakmak insanlar husus
hayatlarna kadar takib etmek ve zaaflaryla bayalklarn aka ortaya
koymaktr.
Fakat Amerika'da, kaynaklan mahdut olmasna ramen basnn
tesiri lszdr. Bu geni lkenin btn ksmlarnda siyas hayat
hareketlendirir. Siyas hayatn gizli tarafn daima ortaya kor ve Devlet
adamlann zaman zaman halk efkr mahkemesine kmaa zorlar.
Menfatleri baz doktrinler etrafnda birletirir ve partilerin semboln
formller halinde ifade eder. Partiler, onun sayesinde, birbirlerini
gmleksizin konuur ve temasa gemeksizin anlarlar. Basnn organlannn
byk br ksm ayn yolda yrmee muvaffak olunca, tesirleri, neticede
hemen hemen kar konulmaz olur, ve halk efkan, hep ayn ynden
ilendii zaman sonunda o noktay kabul eder. Birleik Devletlerde, her
gazetenin tek bana gc azdr. Fakat basn, halktan sonra ilk plnda gelen
iktidarlardan biridir.
Amerika'da Siyas Dernekler
Dnyada hi bir memleket, cemiyetilii Amerika kadar
muvaffakiyetle yrtmemi ve eitli ilere tatbik etmemitir. Esasen,
mahall idarenin kanunla kurulan eitli devaml cemiyetlerinden baka,
doumlan ve gelimeleri ferd iradeye bal bir sr cemiyet daha vardr.
Amerikallar doulanndan itibaren, hayatn mklat ve
ktlklerine kar sadece kendilerine dayanabileceklerini renirler.
Devlet otoritesine itimatsz ve endieli nazarlar atfederler ve mecbur
kalmadka ona mracaat etmezler. Okullarda, ocuklann oyunlannn
kaidelerini kendilerinin tespit etmesi ve sululan, tayin ettikleri sularla
cezalandrmalan bunun balangcdr. Sosyal hayatn btn fiillerinde ayn
ruh bulunur. Mesel bir umum yolda tkanma oldu mu, yolcular derhal bir
meclis halinde birleir ve meseleyi mzakere ederler. Kendiliinden
teekkl eden bu meclisten, alkallardan hi birinin aklna herhangi bir
resmi otoriteye mracaat gelmeden bir icra organ teekkl eder ve sknty

46

bertaraf eder. Mesel bir bayram

m kutlanacak, daha parlak ve
muntazam gemesi iin hemen br demek kurulur. Nihayet mnhasran
manev tabiatl ktlklerle mcadele iin ve her trl ifratlara kar demek
halinde birleilir. Birleik Devletlerde din, ahlk, ticar, sna gayelerle ve
amme gvenlii mlhazalar ile demekler kurulur, insan iradesinin,
fertlerin mterek gcnn hr faaliyetiyle ulalamayaca h bir ey
yoktur. Bir demek, u veya bu doktrine bir gurup insann alenen
itirakinden ve her hangi bir tarzda onu gerekletirmeye alacaklarn
taahht etmelerinden ibarettir. Bylece demek kurma hakk, aa yukar
yaz hrriyeti ile birlemektedir. Bununla beraber demekler basndan daha
kuvvetlidirler. Bir fikir bir demek tarafndan temsil edilince, daha vazh ve
net bir ekilde almaa mecburdur. Demek, fikrini taraftarlarnn adedini
tespit eder ve onlar dava iin uzlatrr. Taraflar birbirlerini tanrlar ve
saylar arttka kuvvetleri de artar. Demek muhtelif zeklarn gayretlerini
demet halinde birletirir ve onlar, vazh bir ekilde gsterdii tek bir
gayeye doru yneltir.
Demek hakknn kullanlmasnda kinci safha, toplanma iktidardr.
Bir siyas demein memleketin mhim baz i blgelerinde serbeste top lanmasna msaade edilirse, faaliyeti daha byk ve tesiri daha yaygn olur. Bu gibi yerlerde insanlar birbirini grr; icra vastalar birbirleriyle
ahenkletirilir; fikirler yazl dncenin asla ulaamayaca bir hararet ve
kuvvetle ortaya atlrlar. Nihayet demek kurma hakknn ifasnda, siyas
bakmdan, son bir safha udur: ayn fikrin taraftarlar seim heyetleri
halinde birleebilir ve kendilerini merkezi bir mecliste temsil etmek iin
mandaterler tayin edebilirler. Bu, aslnda, bir parti iinde temsili sistemin
tatbiki demektir.
Bylece, birinci durumda, ayn fikre sahip kimseler aralarnda
tamamen entelektel bir ba kurarlar; kincide partinin ancak bir blmn
tekil eden kk meclisler halinde birleirler; nihayet nc durumda
adeta Devlet iinde Devlet, millet iinde millet tekil ederler. Ekseriyetin
mandaterlerine benzeyen delegeleri, kendi balarna partinin btn kollektif gcn temsil ederler; partinin taraftarlar gibi bir ballk grnyle
ve ondan doan btn manevi gle hareket ederler. Onlar gibi kanun
yapma haklan olmad gerektir: fakat, mevcut kanunlara hcumda ve ne
gibi bir kanunun kmas icap ettiini belirtmekte serbesttirler.
Hrriyeti kullanmaa gerei gibi almam veya sinesinde derin
siyas ihtiraslann mayaland bir millet dnelim. Kanunlan yapan
ekseriyetin yan sra, mzakere eden ve onlan kabule hazr bir hale getiren

-47 bir aznlk vardr; ve insan amme

nizamnn
byk
tesadflere
maruz olduunu dnmekten kendini alkoyamaz. Bir kanunun bizatihi
dierinden daha iyi olduunu ispat etmekle; onun, bir dieri yerine kabul
edilmesi gerektiini ispat etmek arasnda byk fark vardr. Fakat uyank
insanlarn zeklarnn kolayca fark ettii bu fark, ktle muhayyilesi pek
fark etmez. Zaten milletin, her biri ekseriyeti temsil ettiini iddia eden
hemen hemen eit iki parti arasnda blnd anlar mevcuttur, idare
makamnda bulunan iktidarn yannda, manev itibar o derece byk baka
bir iktidar teesss ederse, bunun uzun mddet, harekete gemeksizin
konumakla yetineceine inanlabilir mi? Cemiyetlerin gayesinin fikirleri
zorlamak deil, ynetmek ve kanunlar yapmak deil, telkin etmek olduu
yolundaki metafizik inanca daima boyun eilir mi?
Basnn bamszlnn balca neticeleri zerine eildike, onun
modem devletlerde hrriyetin balca unsuru, hatta denilebilir ki kumcu
unsum olduuna kani olunur. u halde hr kalmak isteyen bir milletin, her
ne bahasna olursa olsun ona hrmet edilmesini istemeye hakk vardr.
Fakat, hudutsuz bir siyas demek kurma hrriyeti, tamamyla yazma
hrriyetiyle kartrlmamaldr. Biri dierinden hem daha az zamri hem
daha tehlikelidir. Bir millet, hakimiyetine halel getirmeksizin ona bir hudut
koyabilir; hatta bazen bizzat kendi otoritesini salamak iin buna mecbur
olur...
Birleik Devletlerde imdiye kadar, siyas demek kurma
hrriyetinin, baka yerlerde ondan beklenecek kt neticeleri hasl etmedii
kabul edilmelidir. Cemiyet kurma hakk oraya ngiltereden ithal edilmitir
ve daima mevcudiyetini muhafaza etmitir. Bu hakkn kullanlmas, bugn
rf ve detler arasna karmtr. Zamanmzda demek kurma hakk,
ekseriyetin istibdadna kar zaruri bir garanti olmutur. Birleik
Devletlerde bir parti hakim dumma geince, btn amme iktidarn eline
almakta; husus destekleyicilerini btn yksek mevkilere yerletirmekte ve
her nevi tekiltl kuvvetleri elde bulundurmaktadr. Muhalif partinin en
mtemayiz elemanlarnn kendilerini iktidardan ayran maniay aamadklar
iin darda kalmalar lzmdr. Aznln- kendisini iz'a eden madd gce,
btn manev kuvvetiyle kar koymas lzmdr. u halde bu, bir
tehlikenin, daha korkutucu br tehlikeye kar konmasdr.
Ekseriyetin mutlak iktidar, Amerika cumhuriyetleri iin o kadar
byk bir tehlike olarak grnyor ki, bunu tahdit iin daha kk bir
tehlike bana ehven grnyor. Burada mahall hrriyetler dolaysyla baka
bir yerde sylediim bir eyi hatrlatacak bir fikri ifade edeceim: partilerin

-4 8 zulmne ve prensin keyf idaresine

mani
olmak
iin,
yaplar
demokratik olan memleketler kadar hi bir memleket demeklere muhta
deildir. Aristokratik memleketlerde asiller ve zenginler, iktidarn
suiistimalini nleyen tabi demekler tekil ederler. Bu gibi cemiyetlerin
olmad memleketlerde, husus ahslar sun'i ve geici olarak buna benzer
bir eyler yaratmazlarsa, herhangi bir istibdada kar hi bir mania kalmaz
ve byk halk kitleleri bir avu insan veya tek bir kii tarafndan ezilebilir...
Hudutsuz siyas cemiyet kurma hrriyetinin, bir milletin nasl ifa
edileceini en ge renecei bir imtiyaz olduu aikrdr. ayet o milleti
anariye srklemiyorsa, her an ona doru yaklatrr. Bununla beraber o
kadar tehlikeli olan bu hrriyet, bir hususta garantiler arz eder; cemiyetlerin
hr olduu memleketlerde gizli demekler kurulmaz. Amerika'da hizipler
mevcuttur, fakat suikastlar yoktur.
Tek bana hareket edebilmek hrriyetinden sonra, insan iin en
tabii hrriyet, gayretlerini hemcinslerininkiyle birletirmek ve mterek
hareket edebilmek hrriyetidir. Bu bakmdan demek kurma hrriyeti,
tabiatn ferd hrriyet kadar vazgeilmez bir unsurudur. Kanun koyucu,
bizzat cemiyeti sarsmadan onu ortadan kaldramaz. Bununla beraber, baz
memleketler iin saadet kayna olan demek hrriyeti, dier baz
memleketlerde bozulup , ifrata gidebilir ve bir hayat unsuru olmaktan
karak bir tahrip sebebi tekil eder. yle sanyorum ki. bu hrriyetin iyi
anlald memleketlerle, bozulup ifrata srklendii memleketlerde
demeklerin takip ettikleri muhtelif metodlann mukayesesi, hem partiler
hem de hkmetler iin faydal olacaktr.
Avrupallann ounluu hal demei, harp meydannda denenmek
zere alelacele yaplan bir silh olarak grmektedir. Mnakaa iin demek
kurulabilir; fakat, hemen harekete geme fikri daima btn zihinleri igal
eder. Demek bir ordudur. Orada kuvvetini tartmak ve canlanmak iin
tartlr ve sonra dmana kar yrnr. Kendisini tekil edenlerin
gznde, kanun kaynaklar vasta tekil ederler; fakat, hi bir zaman
muvaffakiyetin tek vastas deillerdir.
Birleik Devletlerde
demek kurma hakk bu ekilde
anlalmamaktadr. Amerika'da aznl tekil eden vatandalar evvel
kuvvetlerini lmek ve bylece ekseriyetin manev nfuzunu sarsmak iin
demek halinde birleirler. Cemiyet azalarnn ikinci gayesi, ekseriyet
zerinde messir olabilmek iin en iyi delilleri bulmak ve onlardan istifade
etmektir. Zira, daima ekseriyeti kendi taraflarna ekmek ve bylece
iktidara sahip olmak midi iindedirler. u halde Birleik Devletlerde siyas

-49 cemiyetlerin gayeleri sulhu ve

vastalar merudur. Sadece kanun
yollarla zafer kazanma iddia ettikleri zaman, umumiyetle hakikati
sylemektedirler.
Amerikallarla Avrupallar arasnda, bu husustaki farkn birok se bepleri vardr. Avrupa'da, kendilerini ekseriyetle mcadele edecek kadar
kuvvetli gren ve hi bir zaman ondan bir destek mit etmeyecek derecede
ounluktan ayrlan partiler vardr. Bu ekilde bir parti ikna etmek deil,
savamak ister. Amerika'da, fikirleri itibariyle ekseriyetten ok ayrlan
insanlar, ona kar bir ey yapmaa muktedir deillerdir: Hepsi ekseriyeti
kazanmay mit ederler. Bu bakmdan demek kurma hrriyeti, byk
partiler, ekseriyeti elde etmek imknszl iinde bulunduklar nispette
tehlikelidir. Birleik Devletler gibi fikirlerin ancak nanslarla ayrld
memleketlerde demek hakk hudutsuz olabilir. Demek kurma hrriyetini
hal sadece idare edenlere kar sava hakk olarak grmemiz, hrriyet
konusundaki tecrbesizliimizden ileri gelmektedir, Bir partinin olduu
gibi, bir insann da kuvvetini anlad takdirde aklna ilk gelen ey, zor
kullanmadr; tecrbeden doan ikna etme fikri daha sonra akla gelir.
Aralarnda ok derin bir ekilde ayrlm olan ngilizler, uzun mddettir
kullana kullana altklar iin demek hakkn nadiren suiistimal ederler.
Fransa'da savama hrs o kadar kuvvetlidir ki, ne kadar delice olursa olsun,
silh elde lmenin erefli saylmayaca Devleti sarsma teebbs yoktur.
Fakat Birleik Devletlerde, siyas demei itidale sevk eden
sebeplerden belki de en mhimi genel oydur. Genel oy'un kabul edildii
btn memleketlerde, ekseriyet hi br zaman phe altnda kalmaz; nk,
hi bir parti mantken kendisine oy vermeyenlerin temsilcisi olduunu iddia
edemez. Bu durumda herkes gibi cemiyetler de ekseriyeti temsil
etmediklerini bilirler. Bu bizzat mevcudiyetlerinden kan br hakikattir;
zira ekseriyeti temsil etselerdi, dzeltilmesini istedikleri kanunu bizzat
deitirebileceklerdi. Bunun neticesi olarak, hcum ettikleri hkmetin
manev gc ok artm; kendilerininki de hayli azalm, olmaktadr.
Avrupa'da ekseriyetin iradesini temsil ettiini iddia etmeyen veya
zannetmiyen demek yok gibidir. Bu inan veya bu iddia kuvvetlerini son
derece artrr ve inanlmaz bir ekilde yaptklarm meru gstermeye yarar.
Zira hakkn ezilmesine mani olmak iin kuvvet kullanmadan daha meru bir
ey var mdr? Bylece, beer kanunlarn lsz karkl iinde, ar
hrriyetin bazen hrriyetin suiistimalini nledii; ar demokrasinin de
demokrasinin tehlikelerine mni olduu grlebilir. Avrupa'da demekler
kendilerini, milletin kendi bana hareket edemeyen bir nevi yasama ve

50

yrtme meclisleri gibi telkki

ederler. Bu fikirden hareket eder
ve emirler verirler. Amerika'da millet iinde ancak bir aznl tekil
ettikleri iin, mnakaa eder ve dileklerde bulunurlar.
Avrupa'da cemiyetlerin kullandklar vastalar, gayelerine
uygundur. Bunlarn balca gayeleri lf etmekten ziyade i yapmak; ikna
etmekten ziyade savamaktr. Tabi olarak, sivil hayatla ilgisi olmayan bir
tekilt kurma ve bnyelerine asker sloganlar ve alkanlklar sokmak
temaylndedirler. Ayrca ellerinden geldii kadar ilerin idaresini
merkeziletirip ve iktidar ok az sayda kimsenin ellerine koyarlar.
Cemiyetlerin azalan, talimdeki askerler gibi bir parolaya cevap
verirler; pasif bir itaat domas ileri srerler veya daha ziyade, birlemekle
bir hamlede btn hkm ve hr muhakemelerinden vazgeerler; yne bu
cemiyetlerde ekseri hcum edilen hkmet adna memlekette tesis edilen
istibdatlardan daha tahamml edilmez bir istibdat hkm srer. Bu manev
kuvvetlerini ok azaltr. Bylece ezilenlerin zulm edenlere kar savann,
mukaddeslik vasfndan mahrum kalrlar. Zira baz hallerde hemcinslerine
adi bir ekilde itaat eden, arzulanna, hatta fikirlerine boyun een bir kimse,
nasl hr olmak istediini iddia edebilir?
Amerikallar demekler arasnda bir de hkmet kurdular; fakat,
denilebilir ki bu sivil bir hkmettir. Ferd bakmszlk ondan hissesini al maktadr, btn cemiyette, herkes ayn zamanda, ayn gayeye doru
yrmektedirler. Fakat herkes tamamen ayn yollardan yrmek zorunda
deildir. Hi kimse aklndan ve iradesinden feragat etmemektedir: fakat,
akl ve iradelerini mterek bir teebbs muvaffak klmak iin seferber
etmektedirler.

Birleik Devletlerde Demokrasinin Faydal Taraflar

Demokratik idarenin zaaflan ve kt taraflan kolayca
grlebilirler. Faydal tesirleri hissedilmez ve gze arpmaz bir ekilde
cereyan ederken, kt tesirleri aikrdr. Kusurlan ilk nazarda gze batarlar;
avantaj lan ancak uzun vadede anlalrlar. Amerikan demokrasisinin
kanunlar kusurlu veya eksiktir; bunlar bazen yerlemi menfaatleri ihll
eder, bazen da cemiyete tehlikeli olanlan meyyidelendirirler. yi olsalard
bile, fazlalklar yine byk bir ktlk tekil edecekti. O halde Amerikan
Cumhuriyetlerinin refah ve devamnn sebebi nedir?

- 51 Demokrasinin kanunlar,
umumiyetle
byk
saynn
lehinedir. Zira onlar btn vatandalarn ekseriyeti yapar. Ekseriyet
yanlabilir; fakat bizzat kendi aleyhine bir kanun karmaz. Aristokrasinin
kanunlar ise, aksine, kudreti ve zenginlii kk bir guruba inhisar
ettirmeye meylederler. nk aristokrasi, mahiyeti icab, daima bir aznlk
tekil eder. u halde, umum bir ekilde denilebilir ki, demokrasinin kanun
yapmada gtt gaye aristokrasinin kanun yapmada gtt gayeden
beeriyete daha faydaldr. Fakat demokrasinin stnl burada sona
ermektedir.
Aristokrasi kanun yapmada, demokrasi ile mukayese edilemeyecek
lde ustadr. Kendi kontroln elinde bulundurduu iin geici tahriklere
kaplmaz; msait frsatn kna kadar olgunlatrd uzun vadeli
tasavvurlar vardr. Aristokrasi btn kanunlarn kolektif kuvvetini ayn
anda tek bir hedefe doru yneltme sanatna bihakkn vakftr. Halbuki
demokrasi iin durum byle deildir: kanunlar hemen hemen kusurlu ve
zamanszdr. u halde demokratik vastalar, aristokratik vastalardan daha
ktdrler. Gayesi daha faydal olmakla berber, demokrasi ekseri kendi aleyhine alr.
Amme memurlar hakknda da fauna benzer bir ey sylenebilir.
Amerikan demokrasisinin iktidar tevdi ettii insanlarn seiminde ekseri
yanld kolayca grlebilir. Birleik Devletlerde amme idaresini ele
alanlar ekseri aristokratik idarede iktidara gelenlerden hem manen hem de
maddeten aadrlar. Fakat menfaatleri, vatandalarn ekseriyetinin
menfaati ile ayndr. Bu bakmdan birok vahim hatalar yapabilirler ve
birok vaatlerine sadk kalmayabilirler; fakat asla, sistemli bir ekilde bu
ekseriyete zt bir yolda gitmezler ve hkmetin de tehlikeli ve inhisarc bir
yola girmesine meydan vermezler.
Demokratik rejimde bir yksek memurun kt idaresi, ancak
idarenin bu ksa sresi esnasnda tesir gsteren mcerret bir vakadr.
Kabiliyetsizlik ve nfuz ticareti, insanlar birbirlerine devaml bir ekilde
balyabilecek mterek menfaatler deildir. Suiistimal yapan veya
kabiliyetsiz bir idareci, baka bir idareciyle, o da kendisi gibi kabiliyetsiz
veya hrsz olduu iin ibirlii yapmaz. Bu iki kii asla kabiliyetsizlii ve
nfuz ticaretini torunlarna kadar nakledecek derecede, ahenkle almazlar.
Bilkis, birinin hrs ve dalavereleri, tekinin kirli amarlarm ortaya
dker. Demokrasilerde idarecilerin suiistimalleri umumiyetle tamamen
ahsdirler.

52

Amerika'da,
Devlet
adamlannn kayracaklan hi bir
snf menfaati olmad iin, hkmetin genel ve devaml gidii, idareciler
ne kadar beceriksiz olursa olsun umumun hayrnadr. Bu bakmdan,
demokratik messeselerin temelinde, hatalarna ve ktlklerine ramen,
insanlar ekseri umum refaha doru ynelten gizli bir temayl vardr.
Halbuki btn fazilet ve stnlklerine ramen, aristokratik messeselerde,
insanlar bazen hemcinslerinin sefaletini artrmaa srkleyen gizli bir yol
bulunur. Bylece Aristokratik memleketlerde, Devlet adamlar istemeden
ktlk yaparken; demokrasilerde, akllarndan bile geirmeden iyilik
yaparlar.

Amme Ruhu
Balca kaynan, insan kalbini insan doduu yere balyan,
insiyaki, hasb ve tarih edilmeyen bir histen olan bir vatan ak vardr. Bu
tabi ak mazinin hatras, ecdada sayg ve eski detlere ballkla
karmtr. Bu ak hissedenler, memleketlerini baba oca gibi severler.
Orada bulduklar sknet holarna gider. Kazandklar alkanlklara
balanrlar; hatralarn unutmazlar; hatta orada itaat altnda yaamaktan
bile zevk alrlar. Ekseri bu vatan ak, din evkle tahrik edilir ve o zaman
mucizeler yaratr. Kendi de bir nevi din'dir. Asla muhakeme etmez; inanr,
hisseder ve harekete geer. Baz memleketlerde monark, vatann
ahslemi timsali olarak kabul edilir; vatanseverlii tekil eden hislerden
bir ksm olan ynelir; zaferlerinden de kudretinden gurur duyulur. Eski
rejimde, Franszlar, bir ara kendilerini Monarkn kaytsz artsz keyfine
tbi hissetmekten zevk duymular ve gururla dnyann en kudretli kralnn
idaresinde yayoruz diye barmlard. Fakat, btn tabi ihtiraslar gibi
vatan ak da, devaml olmaktan ziyade byk ve geici gayretler dourur.
Buhran anlarnda Devleti kurtardktan sonra, sulh zamannda onu mahva
terkeder. Halkn inanlar salam ve adetleri basit olduu zaman ve
cemiyet, meruluuna kimsenin itiraz etmedii bir dzene dayanda zaman
vatan ak vardr.
Vatana balln belki daha az hararetli ve cmert, fakat daha velt
daha devaml ve rasyonel bir ekli daha vardr. Bu, kltrle doar;
kanunlarn yardm ile gelinir; haklarn kullanlmas ile byr ve nihayet
neticede ahs menfaat ile birleir. Bir insan memleketin refahnn bizzat
kendi refahna tesirini anlar; kanunun kendisini, bu refah hasl etmee

- 53 itirake tevik ettiini bilir ve

memleketin
refahna,
evvel
kendisine faydal bir eye, sonra da bizzat kendi eserine gsterdii alkay
gsterir.
Fakat, milletlerin hayatnda eski adetlerin deitii, an'anelerin
ortadan kalkt, inanlarn sarsld, hatralarn itibarnn kalmad ve
bunlara ramen henz kltrn yaylmad ve siyas haklarn mahdut ve
teminatsz kald anlar vakidir. O zaman insanlar vatana pheci ve
itimatsz gzlerle bakarlar. Artk onu, ne l bir amur paras olarak
grdkleri topraklarnda, ne atalarnn kendilerine boyunduruk gibi gelen
detlerinde, ne phe etmee baladklar dinde, ne istihfaf ettikleri kanun
koyucuda bulurlar... Artk vatanlarn tamamen unuturlar; tam ve mitsiz
bir egoizm ile kabuklarna ekilirler. Bu insanlar akln stnln
tanmamalarna ramen, pein hkmlerden kurtulmulardr. Onlarda ne
monarinin insiyak, ne de cumhuriyetin uurlu vatanseverlii vardr; fakat,
sefalet ve kararszlk iinde ikisinin arasnda kalmlardr.
Bu durumda ne yaplabilir? Geriye mi dnmek lazmdr? Fakat
nasl insanlar ilk yalarnn masum zevklerine tekrar dnemezlerse;
milletler de genliklerinin duygularna bir daha dnemezler; kaybolularna
esef edebilirler; fakat onlar tekrar douramazlar. Bu bakmdan ilerlemek ve
milletin gznde ferd menfaatle memleketin menfaatini birletirmekte
acele etmek lzmdr. Zira karlksz bir vatan ak artk br daha
dnmemek zere kap gitmektedir.
Bu neticeye ulamak iin, btn insanlara derhal siyas haklarn
bahsedilmesi icabettiini iddia edecek deilim; fakat, insanlar
memleketlerinin kaderi ile alkalandracak en messir, belki de tek arenin,
onlar memleketin idaresine itirak ettirmek olduunu ileri sryorum.
Zamanmzda vatan duygusu bana siyas haklarn ifasndan ayrlmazm
gibi geliyor; ve bundan sonra Avrupa'da vatandalarn saysnn bu haklarn
genileyip daralmas nisbetinde azalp oalacan zannediyorum.
Sakinlerinin bugn igal ettikleri topraa daha dn geldikleri ve
oraya beraberlerinde ne bir det ne de bir hatra getirdikleri, birbirlerini ilk
defa olarak orada tandklar, tek kelimeyle insiyaki vatan aknn hemen
hemen hi mevcut olmad Birleik Amerika'da herkesin, mahall idarenin,
kantonun ve btn Devletin ilerine kendi ileri imi gibi alka
gstermelerinin sebebi nedir? udur: Orada herkes, kendi sahasnda, Devlet
idaresinde aktif bir rol olmaktadr.

54

Amerika'da avamdan bir

insan, genel refahn kendi adeti
zerine tesiri gibi ok basit fakat buna ramen halkn pek az anlad bir
hususu kavramtr. Ayrca bu refah bizzat kendi eseri olarak grmeye
almtr. Bu bakmdan amme refahnda kendi refahn grr ve hatta iddia
edilebilir ki Devlet iin, sadece vazife duygusu ve gururu zoruyla deil,
menfaatperestlii icab alr.
Sylenen eylerin hakikatini anlamak iin Amerikallarn tarihini ve
messeselerini tetkike lzum yoktur. rf ve detleri bunu aka ortaya
koymaktadr. Memlekette btn olup bitene itirak eden Amerika'l, kendini
onunla alkal her nevi tenkide kar mdafaa ile vazifeli zannetmektedir.
Zira hcum edilen sadece memleketi deil, bizzat kendidir ve bu durumda
mill gururunun her trl sun'iliklere brnd ve ahs kibirinin ocuka
tezahrlere vard grlr.
Amerikallarn hayal alkanl iinde bu asap bozucu
vatanseverlikten daha skc bir ey yoktur. Yabanc, bu memleketin birok
messesesini methetmeye rza gsterebilir; fakat nihayet baz eyleri de
tenkit etmesine msaade edilmesini ister ve bu da kendisine mutlak bir
ekilde yasak edilmitir,
Bu bakmdan Amerika, bir yabancnn kimseyi rencide etmemek
iin ne husus ahslardan, ne Devletten, ne idare edilenlerden ve idare
edenlerden, ne amme teebbslerinden, ne ferd teebbslerden, nihayet
belki iklim ve toprak hari orada rastlanabilecek hibir eyden
bahsetmemesi icabeden bir hr lkedir. Hatt sanki meydana gelmelerine
itirak etmiler gibi topra ve iklimi mdafaa eden Amerikallara dahi
rastlanmaktadr.
Zamanmzda artk herkesin vatanseverlii ile aznln idaresi
arasnda bir tercih yapmak lzmdr; zira birincinin verdii sosyal aktivite
ve kuvvetle, kincinin temin ettii istikrar garantisini uzlatrmak mmkn
deildir.

Birleik Devletlerde nsan Haklar Fikri

Fazilet fikrinden sonra, insan haklar fikrinden daha yksek bir fikir
hatrlamyorum, veya daha dorusu bu iki fikir birlemektedirler. nsan
haklar fikri, siyas sahaya aktarlm fazilet fikrnden baka bir ey deildir.

- 55 nsanlar
tiranln
ve
anarinin ne olduunu insan
haklan fikri ile tarif ettiler. Bu fikre sahip herkes- kklk duygusuna
kaplmadan itaat etmesini ve kstahla kamadan bamsz kalmasn bildi.
iddetle itaat eden kimse eilir ve klr; fakat hemcinsine tand
hkmetme hakkna itaat edince, bir bakma kendisine hkmedenin dahi
stne ykselir. Faziletsiz byk adam olmad gibi, insan haklarna
hrmet etmeyen millet, hatt denilebilir ki cemiyet dahi olmaz. Zira ba
sadece kuvvet olan, rasyonel ve zeki bir mahluklar birliinin ve manas
vardr.
Nasl mallarn taksimi, mlkiyet fikrini genel olarak btn
vatandalarn kazanmasn salarsa, demokratik idare de insan haklan
fikrini en basit vatandaa kadar ulatnr. Esasen tence en byk
meziyetlerinden biri budur.
Btn insanlara siyas haklardan istifade etmei retmenin kolay
birey olduunu iddia etmiyorum. Ancak bu mmkn olduu takdirde
neticeleri byk olacaktr. ayet byle bir teebbse giriilmesi gereken bir
asr varsa, bu bizim asnmzdr.
Dinlerin zayfladn ve lh hukuk fikrinin ortadan kalktn gr
myor musunuz? rf ve detlerin bozulduunu ve onlarla birlikte haklann
ahlak temelinin ortadan kalktn fark etmiyor musunuz? Her hususta,
inanlarn, mantk hkmlere; hislerin, hesaplara yer verdii grlmyor
mu? Eer bu evrensel sarsnt arasnda insan haklan fikrini, insan kalbinde
deimez tek nokta olarak kalan ferd menfaate balayamazsanz dnyay
idare etmede bavurulacak korkudan baka size ne kalmaktadr?
Bana ne zaman kanunlann zaaf, idare edilenlerin taknl,
ihtiraslann iddeti ve faziletin iktidarszlndan bahsedilse ve bu durumda
demokrasinin haklannn artnlmasnn dnlmemesi gerektii sylensebilkis btn bu saylanlar yznden bunun daha ok dnlmesi gerektii
eklinde cevap veririm. Hakikatle hkmetler cemiyete nispetle bununla
daha yakndan alkadr. Zira hkmetler geici olduu halde cemiyet geici
deildir.
Amerika misalini mbala etmek istemiyorum. Amerika'da halk,
siyas haklara, onlan pek suiistimal edemeyecei bir devirde sahip oldu.
nki vatandalann says azd ve adetleri basitti. Zaman geti, fakat
Amerikallar tbir caizse demokrasinin iktidann hi artrmadlar. Daha
ziyade sahasn genilettiler.

56

Bir halka, o zamana kadar

mahrum kald siyas haklar
bahetme annn, ekseri zarur fakat daima tehlikeli bir kriz an olduundan
phe edilemez.
ocuk, hayatn deerini renmeden ldrebilir; kendi malnn
elinden alnmasn bilmeden bakasnn malna el atabilir. Avamdan bir fert
kendisine siyas haklar verildii anda, haklarna nispetle ayn ocuun
tabiat karsndaki durumundadr: ona mehur Homo puer robustus lf
tatbik edilebilir.
Bu gerek bizzat Amerika'da ortaya kmaktadr. Vatandalarn
haklarndan istifadeye en erken baladklar Devletler, onlarn bu haklardan
en iyi istifade ettikleri Devletlerdir.
u hakikat ne kadar tekrar edilse fazla deildir: hr olma sanatndan
daha ok harikalar yaratabilecek ey yoktur; fakat hrriyeti hazmedebilmek
iin elzem raklktan daha etin raklkta mevcut deildir. stibdat iin
ayn ey sylenemez, istibdat ekseri mevcut btn ktlkleri ortadan kal
drmak istidadndadr. Hukuk dayanadr, ezilen snflar himayesi altna
alr ve nizamn kurucusudur. Milletler, yarat geici refahn sinesinde
uyuklarlar. Uyandklar zaman sersefil olmulardr. Hrriyet tam aksine
umumiyetle frtnalar arasnda doar, dahil karklklar arasnda glkle
yerleir ve nimetleri ancak iyice eskidii zaman ortaya kar.

Birleik Devletlerde Kanuna Sayg

Her zaman btn halk, dorudan doruya veya dolaysyla kanun
yapmna itirak ettirmek mmkn deildir. Fakat bu mmkn olduu
takdirde kanunun kazanaca byk otorite inkr edilemez. Halktan sadr
olu, terinin mkemmelliine ve felsefesine halel getirse bile kudretini son
derece artrr.
Btn bir halkn iradelerinin ifadesinde inanlmaz bir kuvvet vardr.
Bu iradeler bir kere ortaya kt m, ona kar mcadele edenlerin
muhayyilesi dahi durur.
Bu gerek partiler tarafndan iyi bilinmektedir. Bu yzden
ellerinden geldii mddete daima ounlukla hareket etmeye alrlar. Oy
verenlerin ounluunu kazanamadklar zaman, hakik ekseriyetin
ekimserler arasnda kaldn ileri srerler. ayet orada da ekseriyeti

bulamazlarsa, onun oy
olduunu iddia ederler.

verme

- 57 hakk

olmayanlar

arasnda

Kleler, hizmetiler ve mahall idareler tarafndan baklan fukaralar

hari. Amerika'da semen olmayan ve bu sfat dolaysyla kanun yapmna
itirak etmeyen kimse yoktur. Bu bakmdan kanunlara hcum etmek istiyenler u iki eyden birini yapmak: ya milletin iradesini deitirmek, ya da
ayaklar altna almak zorundadrlar.
Bu ilk sebebe, Amerika'da her ferdin, herkesin kanuna itaat
etmesini ahs menfaati icab saymas gibi daha dorudan ve daha kuvvetli
bir sebep de ilve edilmelidir. Zira bugn ekseriyet tarafnda olmayan, belki
yarn o tarafta olacaktr; ve simdi terinin iradesine hrmeti, belki ok
gemeden kendi iradesine hrmet demek olacaktr. Bu bakmdan ne kadar
kt olursa olsun, Birleik Devletler halk kanuna sadece ounluun eseri
olarak deil ayn zamanda kendi eseri olarak kolayca itaat eder. Onu
taraflarndan birini tekil ettii bir akit gibi telakki eder.
u halde Amerika'da Kanununa, tabi bir dmana olduu gibi,
sadece korkulu ve kukulu nazarlar atfeden kalabalk ve daima takn bir
kitle yoktur. Bilkis btn snflarn kanunlara son derece itimat ettiini ve
onlar iin bir nevi baba efkati hissettiini fark etmemek imknszdr.
Btn snflar derken yanlmyorum. Amerika'da, Avrupa kudret
ls bir tarafa atld iin, zenginler Avrupa'da fakirlerin iinde
bulunduu duruma benzer bir durumda bulunurlar. Kanuna ekseri phe ile
bakanlar onlardr. Baka bir yerde sylediim gibi, demokratik hkmetin
hakik avantaj, bazlarnn iddia ettii gibi herkesin menfaatini garanti
altna almas deildir, sadece en byk saynn menfaatini korumasdr.
Devlet fakirlerin idare ettii Birleik Amerika'da, zenginler daima iktidarn
kendilerine kar kt kullanlmasndan korkarlar.
Zenginlerin bu ekildeki zihn temayl gizli bir memnuniyetsizlik
yaratabilir; fakat cemiyet bundan fazla zarar grmez; zira bizzat zengini
kanun vazna itimatszla sevk eden sebep, hkmlerine isyan etmesini de
nler. Kanunu zengin olduu iin yapmaz ve onu zenginini diye inemeye
cesaret edemez. Meden milletler genel olarak, isyan etmekle kaybedecek
bir eyi olmayan fertlerden mteekkildir. Bu bakmdan demokrasinin
kanunlar her zaman hrmete lyk olmasa bile, hemen daima sayg
grmektedir. Zira umum olarak, kanunlar ineyenler, kendi yaptklar ve
istifade ettikleri kanunlara itimatszlk edemezler, ve menfaati icab kanunu
ineme durumunda olanlar, karakterleri ve durumlar, kanun koyucuya

- 58 itaate zorlar. Ksaca, Amerika'da

halk kanuna sadece kendi eseri
olduu iin deil, ayet tesadfen kendine dokunuyorsa onu
deitirebilecei iin de itaat eder. O'na evvel bizzat kendi kendine
empoze ettii bir ktlk, sonra da geici bir ktlk olarak itaat eder.

Birleik Devletlerde Hkm Sren Siyas Faaliyet

Amerikallarn son derece geni hrriyetini fark etmemek
imknszdr. Ayn ekilde, bu hrriyetin herkes arasnda eit oluu da
kolayca anlalabilir. Fakat bizzat ahit olmadan ahit olmadan
anlalmayacak ey, Birleik Devletlerde hkm sren siyas faaliyettir.
Amerikan toprana iner inmez bir nevi grlt ile karlarsnz;
her ynden mphem bir uultu ykselir, kulanza bin ses birden gelir; ve
bu seslerden her biri baz toplumsal ihtiyalar ifade etmektedir. Etrafnzda
her ey hareket etmektedir; urda, bir mahalle halk bir kilise inasnn
gerekli olup olmadn incelemek iin toplanmtr; burda, bir temsilci
semek iin almaktadr; daha tede, bir Kantonun milletvekilleri baz
mahall ihtiyalar iin fikir vermek zere alelacele ehre gitmekte; baka bir
yerde bir kyn iftileri bir okulun veya yolun plnn mnakaa etmek
zere sabanlarn terk etmektedir. Baz vatandalar, sadece, Devletin
gidiatn tasvip etmediklerini beyan etmek gayesiyle toplanrlarken, dier
bazlar iktidardakilerin vatann babalan olduunu iln etmek zere bir
araya gelirler. Nihayet bir baka gurup da devletin aksaklklannm balca
sebebi olarak ayyal grdkleri iin, bir itidal rnei vermek zere
birleirler.
Amerikan kanun koyucusunu durmadan tahrik eden ve dardan
grlen tek hareket olan byk siyas cereyan, halkn en alt sralannda ba
layan ve tedricen gelierek vatandalann btn snflarn iine alan
evrensel bir hareketin bir paras ve bir nevi devamndan ibarettir. Mesut
olmak iin bundan daha fazla gayret sarf edilemez.
Birleik Devletlerde bir vatandan hayatnda siyasete dknln
ne gibi bir yer igal ettiini bilmek gtr. Devlet idaresine kanmak ve
Devlet ilerinden bahsetmek, bir Amerikal iin en byk megale ve
denilebilir ki tek zevktir. Bu husus, hayatnn en kk alkanlklarnda
dahi kendini gsterir: ev kadnlar, bizzat kendiliklerinden siyas
toplantlara gidip, nutuklar dinleyerek ev ilerinin skntlanndan

- 59 kurtulurlar. Onlar iin mnakaa

kulpleri bir dereceye kadar
temaa saatlerinin yerini tutmakladr. Bir Amerikal konumaz, tartr;
gevezelikten ziyade tahlile giriir, Size daima bir toplulua hitap ediyormu
gibi hitap eder; ve coup hararetlenirse, muhatabna baylar diye hitap
eder.
Baz memleketlerde, halk, kanunun kendisine verdii siyas haklar
deta istemeye istemeye kabul eder; mterek menfaatler ile uramay
zaman kayb gibi telkki eder, ve tam bir bencillik duygusu ile kendi
kabuuna ekilir.
Halbuki Amerikal, sadece kendi ilerinin erevesine kalr kalmaz,
mevcudiyetinin yars elinden gitmi gibi olur. Hayatnda byk bir boluk
hisseder ve inanlmaz derecede bedbaht olur.
Eminim k ayet bir gn Amerika'da istibdat teesss ederse, hrriyet
akndan ok, hrriyet alkanlklarn yenmede mklta maruz kalacak.
Demokrasi idaresinin, siyas hayata soktuu bu daim hareket,
neticede meden hayata da gemektedir. Bunun, btn itibariyle
demokratik idarenin en byk avantaj olup olmadn bilmiyorum; ve
bunu, yaptndan ok yaptrd eylerden dolay vyorum.
Halkn ekseri amme ilerini ok kt yrttne kimse itiraz
edemez; fakat, halk, fikirlerinin erevesi genileme yoluna girmeden
amme ilerine karamaz. Devlet idaresine itirake arlan basit bir
vatanda bir nevi gurura kaplr. Kudrete sahip olduu iin, ok uyank
zeklar hizmetine koarlar. Desteini kazanmak iin ona bavururlar ve bin
bir ekilde onu aldatmaa alanlar, aslnda onu aydnlatm olurlar.
Siyasette kendi tasarlamad, fakat umum hareket zevkini okayan bir
sr teebbse itirak eder. Amme mlkn islh iin ona yeni yollar
gsterilir ve bunlar onda kendi mlkn islh arzusu dourur. Belki
kendinden ncekilerden ne daha mes'ut, ne de ahlkldr; fakat daha uyank
ve daha aktiftir. Birleik Devletlerde grlen harikulade endstri
hareketinin sebebinin, bazlarnn iddia ettikleri gibi dorudan doruya
deilse bile dolaysyla, memleketin fizik yapsyla birlikte demokratik
messeseler olduundan phe etmiyorum. Endstri hareketini douran
kanunlar deildir, fakat halk kanun yaparak onu meydana getirmei
reniyor.
Demokrasinin dmanlan, tek bir kiinin yklendii ii, herkesin
mtereken yapt bir iten daha iyi yapabileceini iddia ettikleri zaman
bana hakl imiler gibi geliyorlar. Tek kiinin idaresi, her iki taraf iin de

60

bilgi eitlii farazi olarak kabul

edilirse
ounluun
idaresine
nispetle daha ok devamllk salar, insan seiminde daha isabetlidir,
teferruatlar bakmndan daha ok mkemmele yaklar, daha ok fikr
btnlk gsterir, daha sebatldr.. Bunlar inkr edenler ya sadece az sayda
misale dayanarak hkmedenler, ya da hi demokratik Devlet
grmeyenlerdir. Kabul etmek lzmdr ki, mahall vakalar ve halkn
temayl demokratik messeseler lehine olduu zaman bile, demokrasi
rejimi Devlet idaresinde metotlu, muntazam bir sistem salamaz.
Demokratik memleket, teebbslerinden her birini akll bir istibdattaki
mkemmeliyetle gerekletiremez. Ya ekseri onlar daha meyveleri
alnmadan terk eder veya tehlikeli birtakm teebbslere giriir. Fakat uzun
vdede daha ok ey yapar. Her eyi daha az iyi yapar; fakat ok fazla ey
yapar. Bu rejimde, bilhassa amme idaresinin yapt ey deil, onsuz ve
onun dnda yaplan ey byktr. Demokrasi halka en becerikli hkmeti
vermez; fakat en becerikli hkmetin ekseri yapamayaca eyleri yapar;
btn sosyal bnyeye devaml bir faaliyet, mebzul bir kuvvet, onsuz asla
mevcut olamayacak bir eneji yayar ve hadiseler ne kadar az msait olursa
olsun harikalar yaratr. Hakik avantajlar bunlardr.
Hristiyan leminin kaderinin askda grnd bu asrda, bazlar
hal bymekte olan demokrasiye dman bir kuvvete olduu gibi
saldrmakta; bazlar da ona yoktan varolan yeni bir Allah gibi
tapmaktadrlar. Fakat her iki taraf da nefretlerinin ve aklarnn mevzuunu
iyi tanmamaktadrlar; karanlkta arpmakta ve darbelerini rasgele
sallamaktadrlar.
Cemiyetten ve hkmetten ne istiyorsunuz? Beklemek lzmdr.
nsan zeksnn bu cemiyetin meselelerine belli bir ykseklikten ve
ak kalplilikle bakmasn m istiyorsunuz? nsanlarn madd nimetleri hor
grmelerini mi istiyorsunuz? Byk sadakat rnekleri yaratmak ve derin
kanaatler dourmak veya muhafaza etmek mi arzu ediyorsunuz?
Maksadnz rfleri yaldzlamak, detleri ykseltmek, sanattan
parlatmak m? iir mi, grlt m, eref mi istiyorsunuz?
Bir milleti, dierleri zerinde kuvvetli bir tarzda messir klacak
ekilde tekiltlandrmak m niyetindesiniz? Onu byk teebbslere
girimee ve gayretlerinin neticesi ne olursa olsun tarihte muazzam bir iz
brakmaa sevk etmek mi istiyorsunuz Size gre cemiyet halinde yaayan
insanlarn balca gayesi bu olmal ise demokrasiden vazgein. O sizi emin
bir ekilde hedefe gtrmez.

-61 Eer insann ahlk ve

fikri faaliyetini madd hayatn
zaruretleri zerine evirmeyi faydal buluyorsanz; eer akl size gre,
insanlara dehadan daha yararl ise; eer gayeniz hamas faziletler deil,
sakin alkanlklar yaratmaksa; eer crm yerine kusurlar grmei ve daha
az ktlkler yaratmak artyla daha az faaliyet bulma tercih ediyorsanz;
eer aaal bir cemiyette yaamak yerine, mreffeh bir cemiyette yaamak
size yetiyorsa; nihayet sizce bir hkmetin gayesi btn millete mmkn
olan en fazla kuvveti ve erefi temin etmek deil de, onu tekil eden her
ferdi mmkn olduu kadar mreffeh klmak ve sefaletten korumak ise, o
zaman artlar eit klnz ve demokratik idareyi tesis ediniz.
ayet bir seim yapmann zaman gemise ve insan st bir kuvvet
sizi arzularnza bakmadan iki hkmetten birine doru srklyorsa, hi
olmazsa onun yapabilecei btn iyilii elde etmeye alnz ve iyi ve kt
temayllerini tartarak birincilerini gelitirmee kincilerini de tahdide
alnz.

AMERKA'DA EKSERYETNN HUDUTSUZ KUDRET VE

BUNUN NETCELER

Demokratik hkmetlerin z icab, ekseriyet mutlak iktidara sa hiptir. Zira demokrasilerde ekseriyete mukavemet edebilecek hi bir kuvvet
yoktur.
Amerikan Anayasalarnn ou, ekseriyetin bu tabi kuvvetini,
sun'i bir ekilde daha da artrmaa altlar.
Terii kuvvet, ekseriyete, btn siyas kuvvetlerden daha kolay
itaateden kuvvettir. Amerikallar, teri organ azalarnn, kendilerini sadece
umum grlere deil, hakimiyetin asl sahiplerinin gnlk ihtiraslarna da
tbi klmak iin, dorudan doruya halk tarafndan ve ok ksa bir
mddet iin tayin edilmelerini istediler.
Her iki meclisin azalann da ayn halk snfndan ve ayn tarzda
setiler; o kadar ki teri organn fiilleri sanki tek bir meclisin imi gibi
sr'atli ve kar konmaz oldu..

Teri organ bu
sresinde toplandlar.

ekilde

62

kurulunca, hemen btn iktidar

Kanun esasen kuvvetli iktidarlarn gcn artrdka, zaten zayf

olanlar da bsbtn zayflatryordu, cra kuvvetinin temsilcilerine ne
istikrar, ne de bamszlk temin ediyordu; ve onlar tamamen terinin
kaprislerine tbi klarak, demokratik hkmetin znn icraya temin ettii
birazck messiriydi de ortadan kaldryordu.
Birok Devlette kanun, kaza kuvveti semen ekseriyetine verir ve
hakimlerin her yl cretlerini tespit hakkn temsilcilere brakarak, onlarn
hepsinin mevcudiyetini teri organa tbi klar.
rf ve detler kanunlardan da ileri gitmilerdir. Amerika'da temsili
hkmetin garantilerini manasz klan bir adet gitgide yaylmaktadr;
semenler bir mebusu seerken, ona, ekseri hi bir ekilde ayrlmayaca
bir sr mkellefiyet ve belli bir hareket pln empoze ederler. Grlts
bir yana braklrsa, sanki bizzat ekseriyet, amme meydanlarnda
tartmaktadr.
Birok husus vaka, Amerika'da ekseriyetin gcn sadece hakim
klmaya deil, ayn zamanda kar konulmaz bir hale getirmee temayl
etmektedir.
Ekseriyetin manev stnl, ksmen tek bir kiinin, bir topluluk
kadar, ne uyank, ne de bilgili olabilecei ve ter organn saysnn,
kalitesinden daha stn olduu fikrine dayanmaktadr. Bu, eitlik teorisinin
insan zeklarna tatbiki demektir. Bu doktrin insan gururunun son
dayanana dokunmakladr. Aznlk da buna glkle katlanr ve ancak
uzun vdede alr. Btan iktidarlar gibi, belki de hepsinden fazla ounluk
iktidar da meru grnebilmek iin devaml olmaldr. Cebren kendine
itaati salyarak. yerlemi bir iktidar halini almaya balar; insanlar ancak
kanunlar idaresinde uzun mddet yaadktan sonra ona itaate balarlar.
Ekseriyetin, bilgi stnl dolaysyla sahip olduu, cemiyeti idare
etmek hakk fikri Amerika'ya ilk yerleenler tarafndan getirildi. Hr bir
milleti yaratmak iin tek bana kfi gelecek olan bu fikir, bugn detler
arasna karmtr ve hayatn en kk alkanlklarnda dahi onu bulmak
mmkndr.
Ekseriyetin, bilgi stnl dolaysyla sahip olduu, cemiyeti idare
etme hakk fikri, Amerika'ya ilk yerleenler tarafndan getirildi. Hr bir
milleti yaratmak iin tek bana kfi gelecek olan bu fikir, bugn detler

arasna karmtr ve hayatn en

bulmak mmkndr.

-63 kk alkanlklarnda dahi onu

Eski rejim idaresinde Franszlar, kraln hi hata yapmayacan

amaz kaide sayyorlard. ayet tesadfen kral kt eyler yaparsa, hatann
mavirlerinde olduunu dnyorlard. Bu durum itaati son derece
kolaylatryordu.
Kanun vazn sevmekten ve saymaktan geri kalmakszn, kanuna
kar homurdanrlar. Amerikallar da ekseriyet hakknda ayn eyi
dnrler.
Ekseriyetin manev stnl, ounluun menfaatlerinin,
aznlnkine tercih edilmesi gerektii prensibine de dayanr. Oysa,
ounluun bu hakkna duyulan hrmetin, partilerin durumuna gre
tabiatyla azalacan veya oalacan anlamak g deildir. Bir millet,
uzlam bir sr byk menfaatlerle blnmezse, ekseriyetin imtiyazl
durumu ekseri gzden kaar; nk ona itaat ok gtr.
Eer Amerika'da, kanun koyucunun asrlarn mahsul baz inhisarc
imtiyazlar elinden almak istedii bir snf olsayd ve onu stn bir
durumdan avam seviyesine indirmek isteseydi, aznln kanunlarna kolay
kolay boyun emeyecei muhtemeldi.
Aznln, ounlua kars mcadelesinin bizzat hedefini terk
etmesini gerektirecei iin, ounluu elde etmesini mit edemeyecei
haller vardr. Mesel Aristokrasi, imtiyazlarm muhafaza ederek ounluk
olamaz ve aristokrasi olmaktan vazgeilmedikte de imtiyazlarn; terk
edemez.
Birleik Devletlerde siyasi meseleler bu kadar mutlak ve bu kadar
genel bir ekil almaz ve bir gn kendi leylilerine kullanacaklarm mit
ettikleri btn partiler ekseriyetin haklarn tanmaa hazrdrlar.
u halde, ekseriyet, Amerika'da muazzam bir fiil ve bir o kadar da
fikr gce sahiptir ve bir noktada bir kere teekkl etti mi, denilebilir ki
artk gidiini deil durduracak, hatt geciktirecek ve ezerek getiklerinin
szlanmalarn dinlemeye meydan verecek tek bir engel yoktur.
Bu durumun neticeleri kt ve istikbal iin tehlikelidir.

64

Ekseriyetin stibdad
Hem Devlet idaresi konusunda, bir memleket ekseriyetinin her eyi
yapmaa hakk olmas keyfiyetini zararl ve tehlikeli buluyorum; hem de
btn iktidarlarn meneini ekseriyetin idaresinde gryorum. Acaba
bylece tezada m dyorum?
Sadece u veya bu milletin ekseriyetinin deil, btn insanlarn
yapt veya hi olmazsa kabul ettii bir kanun vardr. Bu kanun adalettir.
u halde, adalet her milletin hakknn hududunu izer.
Bir millet, dnya cemiyetini temsil etme ve bu evrensel cemiyetin
kanunu olan adaleti tatbik etme ile vazifeli bir jri gibidir. Cemiyeti temsil
eden jri, kanunlarn tatbik ettii bu cemiyetten daha fazla kuvvete sahip
olabilir mi?
u halde dil olmayan bir kanuna itaati reddedince, ekseriyetin
hkmetme hakkn inkr etmi olmuyorum! sadece halk hakimiyetini, insan
hakimiyetine balyorum.
Bir milletin, yalnz kendini ilgilendiren konularda, akln ve adaletin
snrlarndan tamamen kamayacan ve bunun iin btn iktidar
kendisini temsil eden ekseriyete vermede korkulacak bir ey olmadn
sylemekten ekinmeyenler vardr. Fakat bunu syleyenler kle ruhlulardr.
Bu bakmdan, kolektif olarak alnrsa, ounluk, aznlk denen dier bir
ahsn fikirlerine ve menfaatlerine zt fikir ve menfaatleri olan bir ahs
deildir de nedir? O halde tam iktidara sahip bir insann hasmlanna kar
iktidarm suiistimal edebilecei kabul edilirse, ayn ey ekseriyet iin niin
kabul edilmesin. nsanlar, birletikleri iin karakter deitirirler m? Daha
kuvvetli olduklar zaman, engellere kar daha sabrl olurlar m?
Ben ahsen buna inanmyorum ve hemcinslerimden birine
verilmesini reddettiim hudutsuz iktidarn, biroklarna birden verilmesine
de taraftar deilim.
Bu hrriyeti muhafaza etmek iin, ayni hkmette, birok
prensibin birbirlerine gerek bir ekilde kar konulabilecek tarzda
mezcedilebileceine inandm manasna gelmez. Karma hkmet denen
ey bana daima hayal mahsul gibi grnd. Gerekte karma hkmet
yoktur, nk her cemiyette, neticede btn dierlerine hkim olan br
hareket prensibi kefetmek mmkndr.

-65 Bu tip hkmetlere misal

olarak, gsterilen geen asrn
ngiltere'si, sinesinde bir sr demokratik unsur barndrmasna ramen,
esas itibariyle aristokratik bir Devletti. Zira orada, detler ve kanunlar o
ekilde teesss etmiti ki, aristokrasi, neticede daima hkim oluyordu ve
amme ilerini diledii gibi yrtyordu. Hata, asillerin menfaatlerinin
daima halknkilerle att grlerek, neticesinin ne olaca dnlmeden
sadece mcadelenin varlna dikkat edilmesi idi. Bir cemiyet, gerekten,
zt prensiplere dayanan karma bir hkmete sahip olursa, ya bir ihtille
maruz kalr veya anariye der. Bu bakmdan her hangi bir tarafa,
muhakkak dierlerine stn bir sosyal kuvvet yerletirmek lzmdr. Fakat
bu kuvvet, nnde, yryne mni olacak ve mutedillemesi iin zaman
temin edecek hi bir mania bulamazsa hrriyet tehlikeye dm olur.
Mutlak iktidar, bana bizatihi kt ve tehlikeli bir ey gibi grnyor
ve her kim olursa olsun tek bir kiinin mutlak iktidar icraya gcnn
yetemiyeceini sanyorum. Tam iktidar sadece, adaleti ve hikmeti
kudretine eit olan Allah tehlikesizce icra edebilir. u halde yer yznde, ne
kadar ayan hrmet veya mukaddes haklara sahip olursa olsun, kontrolsz
braklabilecek ve hudutsuz hakim olacak bir iktidar yoktur, ister adna halk
densin, ister kral densin veya aristokrasi ya da demokrasi densin, herhangi
bir kuvvete hudutsuz bir iktidar verildiini grnce veya bu iktidarn bir
monaride veya bir cumhuriyette icra edildiine ahit olunca: ite,
istibdadn tohumlar oradadr diyorum ve baka kanunlar idaresinde yaama
yollan anyorum.
Birleik Amerika'daki ekliyle demokratik hkmete byk itirazn
Avrupa'da biroklannn iddia ettikleri gibi, zaafndan deil; bilkis kar
konulmaz gcnden douyor. Amerika'da beni en ok dndren ey,
oradaki hudutsuz hrriyet deil,
istibdada kar garantilerin
kifayetsizliinden douyor.
Amerika'da bir fert veya bir parti bir adaletsizlie duar kalrsa,
kime bavurmaldr. Halk efknna m ? Ekseriyeti o tekil eder. Ter
organa m? Ekseriyeti o temsil eder ve ona kr krne itaat eder. cra
organna m? o da ekseriyet tarafndan tayin edilmitir, ve onun muti bir
letidir. Emniyet kuvvetlerine mi Emniyet kuvvetleri silhlanm
ekseriyetten baka bir ey deildir. Jriye mi? Bu, karar verme hakk ile
mcehhez ekseriyettir. Baz Devletlerde bizzat hkimler bile ekseriyet
tarafndan seilmilerdir. u halde ne kadar haksz ve mantksz bir
muameleye maruz kalrsanz kalnz, boyun emelisiniz.

66

Aksine, ihtiraslanna kle

olmadan
ekseriyeti
temsil
edebilecek ekilde kurulmu bir teri organ; kendine mahsus bir kuvveti
olan bir icra organ ve dier iki kuvvetten mstakil bir kaza organ tasavvur
ediniz; yine bir demokratik hkmete sahip olacaksnz; fakat artk istibdat
iin ans olmayacak.
Halen Amerika'da istibdadn hkm srdn iddia etmiyorum.
Ona kar garanti olmadn ve hkmetin itidalinin sebeplerini,
kanunlardan ziyade adetlerde ve vakalarda aramak gerektiini sylyorum.

Amerika'da Ekseriyetin Mutlak ktidarnn Memurlarn Keyf

Kudretleri zerindeki Tesirler
Keyf idare ile istibdad birbiriyle kartrmamak lzmdr. stibdat
kanunlar yoluyla gerekleebilir ve keyf idare olmaz; keyf idarede idare
edilenlerin menfaati icab olabilir ve istibdat eklini almaz.
stibdat umumiyetle keyf idare yolu ile tezahr eder; fakat, ihtiya
hasl olursa, ondan vazgeebilir.
Amerika'da, ekseriyetin mutlak iktidar teri organn hukuka
dayanan istibdadn salad gibi, kaza organnn keyf idaresini de
kolaylatrr. Ekseriyet, kanun yapma ve onlarn tatbikine nezaret etme
hususunda mutlak hakim olduu ve idare edenler ve edilenler zerinde eit
bir kontrol yetkisine sahip bulunduu iin, memurlar pasif ajanlar gibi
grr ve tasavvurlarn gerekletirmek iin onlara dayanr.
Bu bakmdan, peinen, vazifelerinin ve haklarnn neler olduunu
teferruatl bir ekilde tespit etme zahmetine katlanmaz. Onlar, daima
gzlerinin nnde hareket ettikleri her an ynetebilecei ve hatalarn tashih
edebilecei hizmetkrlar gibi kullanr.
Genel olarak, kanun, Amerika'l memurlar, etraflarnda izdii
ereve iinde bizimkilerden daha serbest brakr. Hatta bazen bu
erevenin dna kabilmelerine de msaade eder. En byk saynn
fikriyle desteklenmi ve yardmn da salam olduu iin, keyf idareye
alkn bir Avrupalnm dahi hal aabilecei eylere cesaret edebilir.
Bylece hr bir cemiyetin ortasnda, br gn bizzat hrriyete ok zararl
olabilecek alkanlklar doabilir.

67

Amerika'da Ekseriyetin Dnce zerindeki Gc

Amerika'da fikir hrriyeti tetkik edilince, ekseriyetin iktidarnn
Avrupa'da tandmz iktidarlardan ne derece stn olduu vazh bir
ekilde anlalr.
Dnce, btn istibdatlara meydan okuyan grlmez ve elle
tutulmaz bir kuvvettir. Zamanmzda, Avrupa'nn en mutlak hkmdarlar
bile iktidarlarna muhasm baz fikirlerin gizliden gizliye Devletlerine, hatta
saraylarnn iine szmasna mni olamamaktadrlar. Amerika'da durum
byle deildir: Ekseriyetin varl pheli olduu mddete konuulur,
fakat o, bir kere teekkl etti mi herkes susar ve dost da, dman da
beraberce hizmetine koarlar. Bunun sebebi basittir: Cemiyetin btn
kuvvetlerini elinde toplayabilecek ve kanunlar yapma ve tatbik etme
hakkna sahip bir ekseriyetin yapabilecei gibi, mukavemetleri yenebilecek
hi bir mutlak monark yoktur. Zaten bir kraln sadece fiiller zerinde
tesirini gsteren; fakat iradelere ulamayan madd kuvveti vardr. Oysa
ekseriyet, fiiller zerinde olduu kadar, iradeler zerinde de messir olan ve
ayn zamanda her nevi ihtilf ve itiraz nleyen, hem madd hem manev bir
gle mcehhezdir.
Genel olarak, Amerika'dakinden daha az fikir bamszlna ve
gerek mnakaa hrriyetine sahip bir memleket tanmyorum.
Avrupa'nn merut Devletlerinde, serbeste yaylamayacak ve dier
Devletlere nfuz edemeyecek hi bir din veya siyas teori yoktur. Zira
Avrupa'da, gerei sylemek isteyen birinin, serbest fikirliliinin
neticelerine kar kendisini koruyacak bir dayanak bulamayaca ekilde,
tek bir iktidarn hakim olduu bir memleket yoktur. Eer mutlak bir
hkmet idaresinde yaama bedbahtlna maruz ise, halk daima kendi
tarafndadr; eer hr bir memlekette yayorsa, gerektii zaman, kral
iktidarn arkasna snr. Fakat Amerika'daki gibi bir demokrasi rejiminde,
sadece tek bir iktidara, tek bir kuvvet ve muvaffakiyet unsuruna rastlanr ve
onun dnda hi birey yoktur.
Amerika'da ekseriyet, dncenin etrafna korkun bir ereve
izer. Bu hudutlarn iinde, muharrir hrdr, fakat dar kmaa cesaret
ederse felkete duar kalr. Tabi enkizisyon mahkemelerinin cezalarna
maruz kalacandan korkmasna mahal yoktur; fakat, her gn, her nevi
nefrete ve takibata hedef tekil eder. Siyas hayat kendisine kapanr: nk

68

onu kendisine aacak tek iktidara

hakaret etmitir. erefe varncaya
kadar her ey kendisine reddedilir. Fikirlerini aklamadan nce taraftarlar
olduunu sanrken, akladktan sonra artk hi kimsesinin kalmadn
anlar, Zira kendisini ayplayanlar, yksek sesle konuurken, kendisi gibi
dnenler, ayn cesarete sahip olmadklarndan susar ve uzaklarlar.
Nihayet boyun eer. Sanki hakikati sylemi olmaktan vicdan azab
ekmektedir.
Celltlar ve zincirler istibdadn bir vakitler kulland kaba
letlerdir; fakat zamanmzda medeniyet, artk renecek hi bir eyi yok
gibi grnen despotizmi dahi mkemmelletirdi.
Hkmdarlar cebri deta maddiletirmilerdi. Gnmzn
demokratik cumhuriyetleri onu, cebretmek istedii ferd irade kadar
maneviletirdiler. Tek bir kiinin mutlak idaresinde despotizm, ruha kadar
tesir etsin diye, vcuda haincesine vuruyordu; ve ruh bu darbelerden
kanarak; muzaffer bir ekilde ykseliyordu. Fakat demokratik
cumhuriyetlerde istibdat bu yola tevessl etmez; vcudu terk eder ve doru
ruha gider, iktidar sahibi artk: ya benim gibi dneceksiniz, ya leceksiniz
diyor; hayatnz, malnz ve her eyiniz size kalyor; fakat bu andan itibaren
aramzda bir yabancsnz. Memlekette imtiyazlarnz muhafaza
edeceksiniz; fakat size faydasz olacaklar; zira vatandalarnzn reyini talep
ederseniz, sizi semeyecekler .Sadece sizi takdir etmelerini beklerseniz, o
hususta da sizi reddedecekler, insanlar arasnda kalacaksnz; fakat insanlk
hakkn kaybedeceksiniz. Hemcinslerinize yaklatnz zaman sizden
menfur bir mahluktan kaar gibi kaacaklar ve masumiyetinize kani olsalar
dahi sizi terk edecekler; zira vaktiyle onlardan da yle kayorlard. Sakin
olunuz; hayatnz balyorum; fakat artk hayatnz lmden daha kt
olacak.
Mutlak monariler despotizmin itibarn sarstlar; demokratik
Devletlerin onlara yeniden itibar kazandrmalarndan ve despotizmi bazlar
iin daha ar klarak ounluun nazarnda grnnn iren ve
karakterinin baya oluunu nlemekten kanalm.
Eski dnyann en marur memleketlerinde, zamanlarnn en gln
ve baya taraflarn sadkane bir ekilde tasvir eden eserler neredildi. La
Bruyere zamannn bykleri hakknda eserini yazarken XIV. Louis'nin
saraynda oturuyordu. Moliere saray mensuplan huzurunda oynanan
temsillerinde, saray tenkit ediyordu. Fakat Amerika'da hakim iktidar bu
gibi eylere katiyen msaade etmemektedir. En hafif itiraz onu yaralar; en
kk ineleyici hakikat onu artr; lisanndan balanarak, en salam

69

faziletlerine kadar onun vlmesi

lzmdr. hreti ne olursa olsun,
hi bir muharrir, vatandalarn gklere karma mecburiyetinden
kanamaz. u halde ekseriyet devaml bir kendi kendine tapnma ile yaar;
baz hakikatleri Amerikallarn kulana kadar ulatran sadece tecrbeler
veya yabanclardr.
Eer Amerika hal byk yazarlar yetitirmedi ise, bunun sebebini
baka yerlerde aramamak lzmdr: fikir hrriyeti olmadan, edeb deha
olamaz, ve Amerika'da fikir hrriyeti yoktur.
Enkizisyon mahkemeleri, ispanya'da, ekseriyetin dinine aykr
eserlerin elden ele dolamasna asla mni olamad. Amerikada ekseriyetin
hkimiyeti daha da fazlasn yapt: byle eserleri neretme fikrini bile
ortadan kaldrd. Amerika'da din inanlar ok zayf olanlar vardr; fakat
bunlarn seslerini duyuracak bir organlar yoktur.
Ahlka aykr eserlerin muharrirlerini mahkm etmek suretiyle,
adetleri tanmak isteyen hkmetler grlmtr. Amerika'da byle eserler
iin hi kimse mahkm edilmez; fakat kimse de onlar yazmaya teebbs
etmez. Bununla beraber, bu, btn vatandalarn temiz inanlara sahip
olduu mansna gelmez; fakat ekseriyetin inanlar daima ahlka ve
nizama uygundur.
Amerika'da, iktidarn kullanlmas phesiz iyidir. Fakat ben ancak
bizatihi iktidardan bahsettim. Bu kars konulmaz iktidar, devaml bir
vakadr ve iyi kullanl sadece bir tesadften ibarettir.

Ekseriyetin stibdadnn Amerikallarn Mill Karakterleri zerine

Tesirleri
aret ettiim temayller, henz kendini siyas cemiyette ok hafif
bir ekilde hissettirmektedir. Fakat Amerikallarn mill karakteri
zerindeki kt tesirleri imdiden grlmekledir. Bugn Amerikan siyas
hayatnda, temayz eden insanlarn azlnn sebebini, ekseriyetin daima
artan istibdadnda aramak lzmdr.
Amerikan ihtilli patlad zaman, stn vasfl politikaclar byk
sayda ortaya ktlar. Halk efkr, o zaman fertlerin iradelerine yn
veriyordu ve zulmedici bir arlk halini almamt. Bu devrin byk
adamlar, fikir hareketlerine byk bir ekilde itirak ederek kendilerine has
bir bykle sahip oldular; milletin na koma yerine, kendi klarn
millete tuttular.

70

Mutlak
hkmetlerde,
tahta
yakn
olan
asiller,
hkmdarn ihtiraslarn okarlar ve gnl rzasyla kaprislerine boyun
eerler. Fakat millet, klelie raz olmaz. Ekseri zaaf, alkanlklar,
cehaleti; bazen da krala ve kralla duyduu ak sebebiyle kleleir. Kendi
iradelerini, hkmdarn buyruuna feda etmekten bir nevi zevk ve gurur
duyan ve bylece itaat ederken dahi bir dereceye kadar fikir bamszlna
sahipmi grnen milletlere rastlanmtr. Bu milletler sefalet iindedir,
fakat tereddi etmemitir. Zaten tasvip edilmeyen bir eyi yapmakla, yaplan
bir eyj tasvip eder grnmek arasnda byk bir fark vardr: birincisi zayf
adamlarn iidir, kincisi sadece uaklara has bir alkanlktr.
Herkesin az ok Devlet ileriyle ilgili fikirlerini aklamaa davet
edildii; amme hayatnn daima hususi hayatla birletii, hkmdarn her
ynden temas edilebilecei ve kulana kadar ulamak iin sadece sesi
ykseltmek icap ettii hr memleketlerde; kendi zaaflar zerinde
dnmee ve ihtiraslarna hakim bir ekilde yaamaa alan insanlar,
mutlak hkmdarlklara nispetle ok daha fazladr. Bu, orada insanlarn
hakikaten daha kt olduklarn gstermez. Belki orada batan karc
eyler daha oktur ve daha fazla kimseye musallat olur. Bu da ruhlarda
umum bir alalmaya sebep tekil eder.
Demokratik cumhuriyetler dalkavukluk zihniyetini, ekseriyetin
zihniyeti haline getirirler ve onun her snfa nfuz etmesine yardm ederler.
Onlara yaplacak balca itirazlardan biri budur.
Bu, bilhassa Amerika Cumhuriyetleri gibi, ekseriyetin, izdii
yoldan ferdin ayrlabilmesi iin vatandalk haklarndan vazgemesi ve
deta insanlk sfatndan feragat etmesi gerekecek derecede mutlak bir
iktidara sahip olduu demokratik Cumhuriyetler iin dorudur.
Amerika'da siyas sahay dolduran geni ktleler iinde, kendisine
rastlanan her yerde byk karakterlerin mmeyyiz vasfin tekil eden ve
Amerika'llan eski zamanlarda temayz ettiren erkeklere has fikir
bamszln gsteren birok kimseye rastladm. Amerika'da btn kafalar
o kadar ayn yolu takip etmektedirler ki, ilk nazarda hepsinin ayn modele
uygun bir ekilde yorulduklar zannedileblir. Bazen bir yabancformllerin kat'iliinden ayrlan Amerikallara rastlayabilir. Bunlar
kanunlarn rk taraflarndan, demokrasinin istikrarszlndan ikyet
ederler; hatta ekseri, mill karakteri bozucu kusurlarna dahi iaret ederler
ve bunlar slh iin bavurulacak yollan gsterirler; fakat, sizden baka hi
kimse onlan dinlemez. Bu srlarn tevdi edildii siz ise, gelip geen bir

-71 yabancsnz. Sizin iin faydasz

olan baz hakikatleri akladktan
sonra, amme meydanlarnda baka bir dille konuurlar.
Amerikan Cumhuriyetlerinin En Byk Tehlikesi
Ekseriyetin Mutlak ktidarndan
Gelmektedir.
Hkmetler umumiyetle iktidarszlklar veya zulmleri yznden
ortadan kalkarlar. Birinci durumda iktidar ellerinden kaar; ikinci durumda
ise ellerinden zorla alnr.
Birok kimse, demokratik Devletlerin anariye dtn grerek,
bunlarn tabiaten zayf ve kudretsiz olduklarn dndler. Hakikatte, bir
kere bu Devletlerde partiler aras mcadele balad m, hkmet cemiyet
zerindeki messiriyetini kaybetmektedir. Fakat, demokratik bir iktidarn
kuvvetten ve kaynaktan mahrum bir tabiatta olduu kansnda deilim.
Bilkis, hemen daima kuvvetlerinin ve kaynaklarnn kt kullanlmas
yznden mahvolduunu sanyorum. Anari, iktidarszlndan deil,
zulmnden ve hatalarndan domaktadr.
Kuvvetle
istikran
kartrmamak
lzmdr.
Demokratik
Cumhuriyetlerde cemiyeti yneten iktidar istikrarl deildir, zira sk sk el
ve karar deitirmektedir. Fakat, hangi istikamete evrilirse evrilsin,
kuvveti hemen hemen dayanlmaz olur.
Amerikan cumhuriyetleri, bana, Avrupa'nn mutlak monarileri
kadar merkeziyeti ve onlardan daha kuvvetli grnyor. Bu bakmdan
zaaflan sebebiyle yok olacaklarn hi sanmyorum.
Eer Amerika'da hniyet ortadan kalkarsa bunun mesul, aznl
mitsizlie dren ve madd kuvvete kavumasna sebep olan ounluun
mutlak iktidan olacaktr. O zaman anariye dlr; fakat anari istibdadn
neticesi olarak doar.
Ayn fikirleri bakan James Madison ifade etti.
Cumhuriyetlerde, diyor, cemiyeti, idare edenlerin zulmne kar
korumak ok mhimdir. Fakat kfi deildir. Cemiyetin bir ksmnn, dier
ksmn adaletsizliine kar korunmas da lzmdr. Adalet, her idarenin
gayesidir, insanlann birlemelerinin hedefi budur. Milletler bu hedefe
ulancaya, ya da hrriyetlerini kaybedinceye kadar daima gayret sarf ettiler
ve bundan sonra da edecekler.

72

ayet en byk partinin

kuvvetlerini kolayca toplad ve
en k ezdii bir cemiyet mevcut olsayd, anarinin byle bir cemiyette,
en zayf ferdin en kuvvetliye kar hi bir garantisi bulunmayan tabiat
halinde olduu kadar kolaylkla hkm srd mahede edilecekti. Yine
tabiat halinde olduu gibi, mphem bir kaderin mahzurlar, en kuvvetlileri,
kendileri gibi en zayflar da koruyacak olan bir iktidara boyun emeye
yneltir. Anarik bir hkmette, ayn sebepler en kuvvetli partilerin, yava
yava, kuvvetli, zayf btn partileri ayn ekilde koruyacak bir hkmet
arzu etmelerine sebep olur. Eer Rhode-Island Devleti Konfederasyondan
ayrlsayd ve bir halk hkmetine gitseydi, ekseriyetin zulmnn orada,
tekrar halktan tamamen mstakil bir iktidar istemeye varana kadar, haklarn
kullanlma imknlarm istikrarsz klaca aikrd. Bu duruma sebep olan
mfrit partiler dahi bunu isteyeceklerdi.
Jefferson da yle diyordu: Devletimizde icra organ ne tek, hatta
ne de ilk plnda temenni edilen eydir. Teri organn istibdad halihazrda
ve gelecek birok seneler boyunca en korkun tehlike olacaktr. crann
zulm de daha sonra sras gelince ortaya kacaktr.
Bu konuda, herkesten ok Jefferson'a atf yapma uygun
buluyorum. nk onu demokrasinin gelmi gemi en iyi mdafii olarak
telkki ediyorum.

-73 -

Demokrasinin Amerikallarn Hisleri zerine Tesiri

Niin demokratik milletler eitlie kar, hrriyete olduundan daha
devaml ve daha iddetli bir ak hissediyorlar.
artlarn eitliinin dourduu ihtiraslardan en kuvvetlisinin ve ilk
nce geleninin bizzat eitlik ak olduunu sylemeye lzum yoktur
sanrm. Bu bakmdan ondan, btn dierlerinden nce bahsedersem kimse
amamaldr.
Herkes, zamanmzda, bilhassa Fransa'da, eitlik aknn insan
kalbinde gitgide daha byk bir yer igal ettiini fark etmitir. amz
insanlarnn eitlik aknn, hrriyet akndan ok daha kuvvetli ve devaml
olduu yz defa sylenmitir; fakat bu vakann sebeplerine kfi derecede
inildiine hi ahit olmadm. Ben buna alacam.
Hrriyet ve eitliin birletii ve kart niha bir nokta tahayyl
edilebilir. Btn vatandalarn hkmete itirak ettiini ve herkesin eit
derecede itirake hakk olduunu tasavvur ediyorum. Hi kimse,
hemcinslerinden farkl olmad iin, mstebit bir kuvvete sahip olmayacak.
nsanlar tamamen eit olmadklar iin mkemmel bir hrriyete
kavuacaklar; ve tamamen hr olduklar iin de mkemmel bir eitlie
kavuacaklar. Demokratik milletler byle bir idele doru komaktadrlar.
Eitliin yeryznde alaca en mkemmel ekil budur; fakat,
milletler iin daha az aziz olmayan binlerce baka ekiller daha vardr.
Eitlik meden hayatta teesss edebilir ve yine de siyas hayatta
hakim olmayabilir. Fertler hkmete eit derecede itirak etmeksizin, ayn
zevklere kendilerini terk edebilirler, ayn mesleklere girebilirler, ayn
yerlerde buluabilirler; bir kelimeyle ayn tarzda yaayp, ayn yollardan
saadete ulamaya alabilirler.
Siyas sahada da, siyas hrriyetin olmamasna ramen bir nev
eitlik teesss edebilir, Herkesin hkmdar olan ve iktidarn ajanlarn
herkes arasndan seen bir kii mstesna, insan btn hemcinsleri ile eittir.
Byk bir gurubun az veya ok hr, hatta hi hr olmayan
messeselerle kolayca uyuabilecei bir sr faraziye tasarlamak
mmkndr.

74

Her ne kadar insanlar

tamamen hr olmadan, ayni
ekilde eit olamazlarsa ve netice itibariyle niha bir derecede hrriyetle
eitlik birlese bile, bu ikisini birbirinden ayrmak mmkndr.
Gerekten insanlarn hrriyet itiyak ile eitlik ak birbirinden
farkl eylerdir, hatta demokratik memleketlerde birbirine eit olmayan
eylerdir. Dikkat edilecek olursa, her asrda, hakim olan zel bir vaka
mahede edilir; bu vaka hemen daima bir ana fikir veya neticede dier
btn fikir ve hisleri kendine eken ve beraber srkleyen temel bir ihtiras
dourur. evredeki btn rmaklarn kendine akt bir nehir gibidir.
Hrriyet insanlara eitli zamanlarda eitli ekillerde grnr, hi
bir zaman mnhasran sosyal bir duruma balanmamtr, ona
demokrasilerden baka yerlerde rastlanr. Demokratik Cumhuriyetlerin
mmeyyiz vasfn tekil etmemektedir.
Demokrasi ann hakim ve zel vasf artlarn eitliidir; bu an
fertlerini harekete getiren en mhim ihtiras, eitlik akdr. Demokratik
an insanlarnn eit yaamada ne gibi bir cazibe bulduklarn, ve neden
cemiyetin kendilerine arz etti bir sr nimeti brakarak srarla eitlie
sarldklarm sormaynz. Eitlik, yaadklar devrin ayrt edici zelliidir.
Sadece bu, onu, btn brlerine tercih etmeleri iin kfidir.
Fakat, bu sebepten baka, insanlar her zaman eitlii hrriyete
tercih ettirecek birok sebep daha vardr.
Bir millet, ancak uzun ve yorucu gayretler sonunda sinesinde
hkm sren eitlii ortadan kaldrabilir veya azaltabilir. Bunun iin sosyal
durumunu tadil etmesi, kanunlarn ilga etmesi, fikirlerini yenilemesi, rf ve
detlerini deitirmesi icap eder. Fakat siyas hrriyeti kaybetmek iin, ona
sk skya sarlmamak kfidir. nk bu durumda hrriyet kendiliinden
kaar.
nsanlar eitlie sadece onun aziz bir hak olduunu kabul ettikleri
iin deil, ayn zamanda devamllna da inandklar iin baldrlar.
Ne kadar sath ve dar grl olursa olsun, hi kimse siyas
hrriyetin ifratnn husus ahslarn rahat, mlk ve hayat iin bir tehlike
tekil ettiini gmemezlik edemez. Eitliin tehlikelerini ise, ancak dikkatli
ve zeki kimseler fark ederler ve onlar da bunu hi aa vurmazlar.
Korktuklar sefaletin uzaklatn bilirler; ancak gelecek nesiller iin bunun
bahis konusu olacan, kendilerini endielendirecek bir ey olmadn
dnerek gurur duyarlar. Hrriyetin sebep olduu ktlkler bazen ok

-75 anidir; bunlar herkes grr ve az

ok hisseder. Ar eitliin sebep
olduu ktlkler ise yava yava tezahr eder; Sosyal yapya tedricen
nfuz eder; uzaktan uzaa fark edilir ve iddetli bir hal ald zaman da, ona
zaten hissedilmeyecek derecede allmtr.
Hrriyetin iyi neticeleri vdede grld gibi, bunlarn sebebinin
hrriyet olduu hususunda da daima yanlmak mmkndr. Eitliin
avantajlar, hemen kendini hissettirirler, ve onlarn eitliin eseri olduklar
her an gz nndedir.
Siyas hrriyet, zaman zaman ve bir ksm vatandaa stn zevkler
tattrr. Eitlik ise, daima ve herkese bir sr kk hazlar verir.
Eitliin cazibesi her an, herkes tarafndan hissedilir. En asil kalpler
de, en baya ruhlar da ondan nasiplerini alrlar. Eitliin dourduu ihtiras,
hem ok canl, hem de geneldir.
nsanlar siyas hrriyetten, ancak pek ok ey bahasna ve bir sr
gayret sonucu istifade ederler. Fakat eitliin verdii zevkler kendiliinden
ortaya kar. Husus hayatn en kk olaylar bile onlar yaratyor gibi
grnr ve bunlarn lezzetine varmak iin sadece yaamak kfidir.
Demokratik milletler eitlii her zaman severler; fakat onun iin
hissettikleri ihtirasn artk bir hezeyan haline geldii devirler vardr. Bu,
sosyal hiyerarinin uzun zaman tehdit edildikten sonra, son bir i mcadele
ile kp gittii, ve vatandalar birbirinden ayran manialarn nihayet
ortadan kalkt bir devirdir. O zaman insanlar eitlie bir ganimetmi gibi
koarlar ve ellerinden alnmaya alan kymetli bir eye sarldklar gibi
sarlrlar. Eitlik ak, insan kalbine her ynden nfuz eder, orada yaylr ve
btn kalbi igal eder. nsanlara, katiyen, byle tek bir ihtirasa kaplarak, en
aziz menfaatlerini kr krne tehlikeye attklarn sylemeyiniz;
sardrlar. Baka yerlere baktklar srada, ellerinden kaan hrriyeti
gstermeyin; krdrler veya daha ziyade, btn dnyada arzu edilmeye
lyk tek bir ey grmektedirler.
imdiye kadar sylenenler, btn demokratik milletlere tatbik
edilebilir; imdi syleyeceklerim ise sadece Fransa'y ilgilendirmektedir. En
modem milletlerde, hususiyle btn Avrupa milletlerinde, hrriyet fikri ve
ak, ancak artlarn eit olmaa talad bir anda ve bizzat bu eitliin
neticesi olarak dodu ve gelitiler. Mutlak Krallar, tebaalar arasndaki
mesafeyi kaldrmak iin, en ok alan kimseler oldular. Bu milletler iin
eitik hrriyetten nce geldi. Hrriyet henz yeni bir ey iken, eitlik
epeyce eskimiti.

76

Eitlik kendine mahsus

detler, fikirler ve kanunlar
yaratmken; hrriyet yapayalnz ve ilk defa olarak ortaya kyordu.
Bylece, hrriyet sadece zevk ve fikirlerde mevcutken, eitlik oktan det
ve an'anelere nfuz etmi ve hayatn en ufak meselelerine husus bir ekil
vermiti. Zamanmz insanlarnn, birini dierine tercih etmeleri nasl
artc bir ey olabilir?
Demokratik milletlerin, hrriyete kar tabii bir sevgileri vardr.
Kendi kendilerine hrriyeti arar, severler ve ellerinden alnmasn strapla
karlarlar. Fakat eitlik iin ihtiraslar, doymak bilmez ve ebeddir. Klelik
iinde de olsa eit olmak isterler. Barbarla, sefalete ve esarete tahamml
ederler, fakat aristokrasiye katlanamazlar.
Bunlar her zaman ve bilhassa zamanmzda dorudur. Bu
dayanlmaz kuvvete kar savamak isteyen btn insanlar ve iktidarlar,
onun tarafndan devrilmekte ve tahrip edilmektedir. Zamanmzda hrriyet,
onun destei olmadan yerleemez, ve bizzat istibdat dahi onsuz hkm
sremez.

Demokratik Memleketlerde Ferdiyetilik

Eitlik asrlarnda, her insann, inanlarn nasl sadece kendinde
aradn gsterdim. imdi de yine ayn aslarda nasl btn hislerini,
sadece kendine ynelttiini gstermek istiyorum.
Ferdiyetilik yeni bir fikrin dourduu bir deyimdir. Atalarmz
sadece bencillii bilirlerdi. Bu his onu, her eyi sadece kendine balamaya
ve kendini her eyden stn grmeye sevk eder.
Ferdiyetilik, her vatanda, hemcinslerinin ktlesinden ayrlmaa
ve dostlan ve ailesi ile beraber bir keye ekilmeye ynelten olgun ve
sakin bir histir. Bu ekilde kendi kendine kk bir lem yarattktan sonra
cemiyeti kolayca terk edebilir.
Bencillik kr bir i gdden doar; ferdiyetilik bozulmu bir
histen ziyade, hatal bir hkmden ileri gelir. Kaynan kalbin
kklklerinden olduu kadar, zeknn kusurlanndan da alr.
Bencillik btn faziletlerin kkn kurutur. Ferdiyetilik nce
sadece amme hayat ile ilgili faziletleri bozar; fakat, uzun vadede btn
dierlerini de yok eder ve tam bir bencillik halini alr.

-77Bencillik dnya kadar eski

cemiyette ayn derecede vardr.

bir ruh kkldr. Her tip

Ferdiyetiliin menei demokratiktir, ve eitlik artt mddete, o

da gelime tehlikesi arz eder.
Aristokratik milletlerde aileler, asrlar boyunca ayn durumda
kalrlar. Hatta ekseri yerleri bile deimez. Denilebilir ki, bu durum btn
nesilleri ada klar.
Bir insan, hemen daima atalarn tanr ve onlara hrmet eder.
Onlarn daha domam torunlarn da grdn zanneder ve onlar sever.
Bunlarn hepsine kar kendini grevli klar ve sk sk ahs menfaatlerini,
oktan lm veya henz domam olan bu kimseler uruna feda eder.
Ayrca, aristokratik messeseler, her ferdi sk skya vatandalarn
birouna balarlar.
Aristokratik bir cemiyette, snflar ok farkl ve hareketsiz
olduklarndan, bunlarn her biri kendi mensuplan iin, anavatandan daha
aziz ve daha gzle grlr bir kk vatan tekil ederler. Btn vatandalar,
aristokratik cemiyetlerde sabit bir yer igal ettikleri iin, aralanndan herkes
daima, kendisinin stnde, korumakla mkellef olduu ve altnda da
yardmn talep edebilecei birini bulur. u halde Aristokratik ada
yaayan btn insanlar, hemen daima, kendilerinin dnda bir eye sk
skya baldrlar ve ekseri kendilerini bile unuturlar. Yine bu ada,
hemcins fikrinin mphem olduu bir hakikattir, ve insan nadiren
kendisini beeriyet davasna vakfettii halde, sk sk baz insanlara feda
edebilir.
Her ferdin insanla kar vazifelerinin vazh olduu demokrasi
anda, aksine, bir insana sadakat daha nadirdir, insanlar arasndaki hiss
balarn mul geniler, fakat iddeti de azalr.
Demokrasi ile idare olunan memleketlerde, durmadan bir ksm
yeni aileler yoktan varolur, bir ksm kaybolur gider ve yerinde kalanlar da
ehre deitirirler. Zaman dokusu her an kapar ve nesillerin izi silinir.
Kendinden nce gelenler kolayca unutulur ve kendinden sonra
gelecekler hakknda da kimsenin bir fikri yoktur. Sadece en yakn kimseler
ilgi uyandnrlar.
Her snf dierlerine yaklat ve kant iin, mensuplar
birbirlerine kar lakayt ve yabanc olurlar. Aristokrasi, btn

78

vatandalardan, kylden krala

kadar uzanan bir zincir terkip
etmitir. Demokrasi her zinciri krar ve her halkay tek bana brakr.
Sosyal artlar eitlie doru gittike, hemcinslerinin kaderi zerinde
byk bir tesir yapacak derecede kuvvetli ve zengin olmamakla beraber,
kendilerine yetecek kadar kltr ve servet edinen veya muhafaza edebilen
daha ok insana rastlanmaya balanr. Bunlar kimseye bir ey borlu
deildirler, kimseden bir ey beklemezler. Kendilerini her zaman yalnz
telkki etmeye alrlar ve kaderlerinin tamamen kendi ellerinde olduunu
tahayyl edebilirler.
Bylece demokrasi, insana gemi nesilleri de, gelecek nesilleri de
unutturur. Hatta onu adalarndan bile ayrr ve sadece kendine doru
srkler ve onu bizzat kendi kalbinin yalnzl iine hapsetmekle tehdit
eder.

Amerikallar, Hr Messeseler Yoluyla Nasl Ferdiyetilikle Mcadele

Ederler.
Tabiat icab korkuya dayanan istibdat rejimleri, insanlarn kendi
kabuklarna ekilmelerinde, devamllklarnn en kati garantisini grrler ve
bunu salamak iin bizzat byk itina gsterirler. Bencillik kadar ilerine
gelen bir ruh kkl yoktur. Bir mstebit idare edilenlerin, birbirlerini
de sevmemeleri artiyle, kendini sevmemelerini kolayca affedebilir. Devleti
idarede kendisine yardm etmelerini, onlardan talep etmez. Devleti bizzat
idare etme iddiasnda bulunmamalar kfidir. Mterek refah iin
gayretlerini birletirdiklerini iddia edenleri, si ve serke ruhlar olarak iln
eder ve kelimelerin tabii manlan deinilerek, tamamen kendi iine
kapananlar iyi vatanda olarak alklar.
Grlyor ki istibdadn dourduu ktlkler, eitliin vd
ktlklerdir. Bu iki ey birbirlerini tamamlarlar ve zararl bir ekilde
birbirlerine yardm ederler.
Eitlik, aralarnda mterek bir ba olmakszn insanlar yanyana
koyar, istibdat, aralarndaki engelleri kaldrr ve onlar birbirinden ayrr.
Hem cinslerini hi dnmemelerini temin eder ve lkaydiyi bir amme
fazileti ha-getirir.
Btn alarda tehlikeli br ey olan istibdat, bilhassa demokrasi
an da korkun olur. Bu ada, insanlarn hrriyete ok muhta olduklar
kolayca grlr.

79

Vatandalar
amme
ileriyle megul olmaa mecbur
olduklar zaman, mecburen ahs dnyalarnn erevesinden kar ve
zaman zaman kendilerini unuturlar.
Amme ileri mtereken yrtld zaman, her fert,
hemcinslerinden nceleri kendinin sand kadar bamsz olmadn ve
desteklerini elde etmek iin, onlara ekseri yardm etmek icap ettiini anlar.
Halk idaresi rejiminde, toplumun desteinin deerini hissetmeyen
ve aralarnda yaad kimselerin takdir ve sevgisini kazanmak suretiyle
onu elde etmee almayan kimse yoktur.
Kalpleri donduran ve ayran ihtiraslarn ou, bu durumda ruhun
derinliklerine dalmaa ve gizlenmee mecburdur. Gurur kaybolur, istihfaf
ortaya kamaz, bencillik kendi kendinden korkar.
Hr bir idarede, amme grevlerinin ou seimlik olduu iin
ruhlarnn ycelii veya arzularnn iddeti husus hayatlarn daraltan
insanlar, her gn kendilerini eviren halktan ayr kalamayacaklarn
hissederler. O zaman insan, hemcinslerini ihtirasla dnr ve ekseri
kendini unutmada bir nevi fayda mlhaza eder. Burada, bana seimin
sebep olduu btn entrikalarn, adaylarn bavurduu utan verici
vastalarn, hasmlannn sat trl iftiralam hatrlatacan biliyorum.
Bunlar kin tezahrleridir ve seimler ne kadar sk olursa, o kadar sk ortaya
karlar.
Bu ktlkler phesiz mhimdirler. Fakat geicidirler. Halbuki
bunlarla birlikte ortaya kan iyi eyler kalrlar.
Seilmek arzusu, bir an iin baz kimseleri savamaa sevk edebilir.
Fakat ayn arzu, uzun vadede btn insanlan karlkl yardmlamaa
zorlar. Bir seim, tesadfen iki dostun arasn asa bile, seim sistemi
birbirine daima yabanc olacak bir sr vatanda devaml bir ekilde
birbirine yaklatnr. Hrriyet husus kinler yaratr; fakat genel bir lakaydi
dorur.
Amerikallar eitliin yaratt ferdiyetilie kar, hrriyeti silh
olarak kullandlar ve onu yendiler.
Amerikal kanun koyucular, demokrasi anda toplum iin bu
kadar tabi ve ayn derecede zararl bir hastal yenmede, millete tam bir
temsil hakk vermenin kifayet edeceini zannetmediler. Aynca, vatandalar
iin mterek hareket zeminini hazrlamak ve her an onlann birbirine tbi

80

olduklann
hatrlatmak
iin,
memleketin her ksmna bir siyas
hayat vermenin uygun olduunu dndler. Bu akllca bir iti.
Bir memleketin genel ileri, ancak mhim adamlar megul eder.
Bunlar ayni yerlerde, nadiren toplanrlar ve, hemen tekrar birbirlerini
kaybettikleri iin, aralarnda devaml balar kurulmaz. Fakat, bir kantonun
husus ilerini o kantonun sakinleri tarafndan dzenlemek bahis konusu
olunca, ayn ahslar daima temasta bulunur, adeta ve birbirlerini tanmak
ve sevmek zaruretini hissederler..
Bir insan Devletin kaderi ile ilgilenmek zere, kendi ilerini g
brakr. nk Devlet ilerinin, kendi kaderi zerindeki tesirini iyice
anlayamaz. Fakat, oturduu yerin kenarndan bir yolun gemesi bahis
konusu olunca, ilk bakta bu kk amme iiyle, kendinin en byk husus
meseleleri arasndaki ba grr ve kimsenin kendisine bir ey anlatmasna
lzum kalmakszn, genel menfaatle, zel menfaat arasndaki sk ba
kefeder.
u halde, vatandalar byk meselelerden ziyade nemsiz ilerle
vazifelendirerek, onlar amme menfaati ile ilgilendirmek ve herkesin
menfaati bakmndan bunlar birbirine balamann art olduunu gstermek
mmkndr.
Bir hamlede, byk bir i baararak, halkn desteini kazanmak
mmkndr; fakat, bir kimsenin bir arada yaad insanlarn sevgi ve
hrmetini kazanabilmesi iin etrafna bir sr kk hizmetler yapmas,
bakalarna yardma komas, hi deimeyen bir incelikte olmas ve hi bir
eyden menfaat gzetmeyen bir insan olarak tannmas lzmdr.
Birok vatandan, komularnn ve yaknlarnn sevgisine
ehemmiyet vermesini salayan mahall hrriyetler, insanlar, ayrc i
gdlere ramen, birbirlerine yaklatrr ve yardmlamaa zorlarlar.
Amerika'da en zengin vatandalar bile, kendilerini halktan tecrit
etmemeye itina gsterir. Aksine, durmadan halka yaklar, onu
memnuniyetle dinler ve onunla devaml konuurlar. Demokrasilerde
zenginlerin daima fakirlere muhta olduunu bilirler. Yaplan yardmlarn
bykl, durumlarn farkn ortaya koyduu iin bizzat ondan istifade
edenlerde gizli bir hiddet uyandrr. Fakat iyi muamelenin kar konulmaz
bir cazibesi vardr. Samimiyetleri fakiri srkler, hatta kabalklar bile
daima gze batmaz.

- 81 Bu gerek, zenginlerin
kafasna bir anda nfuz etmez.
Umumiyetle, demokratik inklp devam ettike ona mukavemet ederler,
hatta bu inklp tamamlandktan sonra da onu hemen kabul etmezler. Halka
yardm etmeyi memnuniyetle kabul ederler. Fakat aradaki mesafeyi
muhafaza etmek isterler. Bunun kfi geleceini zannederler ve yanlrlar.
Aralarnda yaadklar halkn kalbine hi hitap etmeden bu ekilde dnya
kadar para harcarlar. Fakat kendilerinden istenen paralarnn deil,
gururlarnn feda edilmesidir.
Denilebilir ki, Birleik Devletlerde, halk ihtiyalarn tatmin etme
ve zenginlii artrmak iin kullanlacak vastalar bulma yolunda seferber
olmayacak muhayyile yoktur. Her kantonun en uyank fertleri, daima
kltrlerini mterek refah artracak yeni vastalar kefetmek iin
kullanrlar, ve ayet kefederlerse onu derhal ktlelere yaymaya alrlar.
Amerika'da idare edenlerin kklklerini ve zaaflarn yakndan
grnce, insan, halkn refahnn artna hayret eder, fakat yanlr. Amerikan
demokrasisini mreffeh klan seilmi hakim deil, hakimliin seime tbi
oluudur.
Amerikallarn vatanseverliinin ve milletin refah iin
gsterdikleri gayretin, hi de samimi olmadn sylemek hakszlk olur.
Baka memleketlerde olduu gibi Amerika'da da insanlarn yaptklarnn
ounun saiki ahs menfaat olsa bile, hepsinin deildir.
Amerikallarn amme ileri iin byk ve gerek fedakrlklar
yaptn ekseri grdm. htiya hasl olunca, birbirlerinin yardmna
sadakatle kotuklarn belki yz defa mahede ettim.
Amerikan halknn sahip olduu hr messeseler ve kullandklar
siyas haklar durmadan her vatandaa bin bir ekilde cemiyet halinde
yaadn hatrlatr. Bunlar, insanlarn vazifelerinin ve menfaatlerinin
birbirlerine yardm olduu fikrini her an vatandan zihnine sokarlar. Ne
kleleri ne de efendileri olmad iin, onlardan nefret etmesine husus bir
sebep bulunmadndan, kalbi kolayca iyilik tarafna meyleder, nsan evvel
amme menfaati ile zaruret icab, sonra da yle istedii iin megul olur.
nce hesapl bir ekilde yaplan ey, sonradan insiyaki bir hal alr. nsan
kendi vatandalar iin ala ala, nihayet onlara hizmetten zevk almaya
balar.
Fransa'da ok kimse eitlii ilk, siyas hrriyeti de ikinci
ktlk olarak grmektedirler. Bunlardan birine katlanmaa mecbur

82

olduklan
zaman,
olmazsa
kinciden kurtulmak isterler. Bana
gelince, ben de eitliin dourduu ktlklerle savamak iin tek bir
messir are olduu kanaatindeyim. Bu da siyas hrriyettir.
Amerika'da Sivil Hayatta Cemiyetlerin Yeri
nsanlarn, iktidarn suiistimaline veya ekseriyetin zulmne kar
kendilerini korumada kullandklar; siyas cemiyetlerden bahsedecek
deilim. Bu konuyu baka bir yerde iledim. Ferden daha zayf ve
hrriyetini korumada daha yetersiz olan her vatanda, hemcinsleriyle
birleme sanatna vakf olmasayd, istibdat zarur olarak eitlikle birlikte
artacakt. Burada, sadece sivil hayatta kurulan ve konusu siyasetle asla
alkal olmayan cemiyetler bahis konusu olacaktr.
Amerika'da siyas cemiyetler, ttn cemiyetlerin igal ettikleri geni
tablo iinde sadece bir teferruat tekil ederler.
Amerikallar, yalan, sosyal durumlan ve kltrleri ne olursa olsun
hep birleirler. Orda sadece, herkesin itirak ettii ticar ve sanay
cemiyetler deil, binlerce trl cemiyet vardr: din, ahlak, cidd, gayri
cidd, ok umum, husus, byk, kk her trls. Amerikallar bayramlar
yapmak, seminerler tertip etmek, kiliseler tesis etmek, kitaplar neretmek,
dnyann br ucuna misyonerler gndermek iin birleirler. Bu ekilde,
hastaneler, hapishaneler ve okullar ina ederler. Nihayet byk bir rnein
desteiyle bir hissi gelitirmek veya bir gerei ortaya koymak iin
birleirler. Yeni tir teebbsn banda, Fransa'da hkmeti, ngiltere'de
byk bir asili grebileceiniz her yerde Amerika'da bir cemiyet
grrsnz.
tiraf ederim ki Amerika'da aklma bile gelmeyen cemiyet tiplerine
rastladm ve Amerikallann, byk bir gurubun itirakini salayacak
mterek bir gayenin tespitinde, onu hr bir ekilde yrtmede gsterdikleri
muazzam sanat sk sk takdir ettim.
Daha sonra, Amerikallarn kanun ve adetlerinden birounu ald
ngiltereyi dolatm ve orada dernekiliin, Amerikadaki kadar devaml
ve ustalkl bir ekilde kullanlmaktan uzak olduunu grdm.
ngilizler bir sr nemli ii, ferden yapabilirler. Halbuki
Amerikallar en kk bir i iin bile birleirler. ngilizlerin demei salam
bir aksiyon vastas olarak grdkleri aikardr. Fakat Amerikallar onu
biricik aksiyon vastas olarak telkki ederler.

- 83 Bu suretle dnyann en
demokratik
memleketi,
zamanmzda mterek gayeleri, mtereken takip etme sanatn en ok
mkemmelletiren ve bu yeni lm en ok sayda meseleye tatbik eden
memlekettir. Bu bir tesadfn eseri midir, yoksa demeklerle eitlik arasnda
zarur bir mnasebet mi var?
Aristokratik cemiyetler, sinelerinde daima, kendiliklerinden hi bir
ey yapamayan bir sr ferdin yan sra, zengin ve muktedir vatandalardan
mteekkil kk bir gurubu barndrrlar. Bu vatandalar kendi balarna
byk teebbslere giriebilirler. Aristokratik cemiyetlerde fertler kapal bir
btn tekil ettiklerinden, harekete gemeleri iin birlemelerine ihtiya
yoktur. Zengin ve kuvvet sahibi her vatanda, orada, kararlarnn yerine
getirilmesine itirak edecek btn fertlerden mteekkil, devaml ve zora
dayanan bir demein badr.
Demokratik cemiyetlerde aksine btn vatandalar bamsz ve
zayftr. Kendiliklerinden hibir ey yapamazlar ve aralarndan hibiri,
hemcinslerini kendine yardma mecbur edemez. Bu bakmdan eer hr bir
ekilde yardmlama renemezlerse, hepsi birden iktidarszla derler.
Eer demokratik memleketlerde yaayan insanlar, siyas gayelerle birleme
hakkna sahip olmasaydlar ve bu iten zevk almasaydlar, bamszlklar
byk bir tehlikeye decekti; fakat kltrlerini ve zenginliklerini uzun
mddet muhafaza edebileceklerdi. Oysa gnlk olaan hayatta, birleme
alkanl kazanmam olsalard, bizzat medeniyet tehlikeye dm
olacakt. Fertlerin, mtereken, byk iler yapma kabiliyetini kazanmadan
tek balarna i baarma kudretini kaybettikleri bir memleket ksa zamanda
barbarla srklenir. Esef etmek gerekir ki, demekleri demokratik
memleketler iin zarur klan sosyal durum, onlarn ayni zamanda dier
btn memleketlere nispetle daha g bir ekilde gereklemesine sebep
olur. Bir aristokrasinin birok mensubu birlemek istedikleri zaman, buna
kolayca muvaffak olurlar. Aralarndan her biri cemiyete byk bir kuvvet
katt iin cemiyeti tekil edenlerin says ok kk olabilir ve bunlar
arasnda tanmalar karlkl anlamalar ve mstakar kaideler koymalar
kolayca mmkn olur.
Ayn kolayla demokratik memleketlerde ahit olunmaz. nk
orada bir birlemenin herhangi bir kudrete sahip olabilmesi iin,
birleenlerin pek ok sayda olmas lzmdr.
Bu husus karsnda hibir mklta maruz kalmayan birok
vatanda olduunu biliyorum. Bunlar, vatandalar daha zayf ve daha

84

kudretsiz
olduu
lde,
hkmeti,
fertlerin
artk
yapamayacaklar eyleri yapmalar iin daha hareketli ve daha becerikli
klmann lzm geldiini iddia etmektedirler. Bunu syleyerek hereye
cevap verdiklerini sanyorlar. Fakat bana yle geliyor ki aldanyorlar.
Bir hkmet Amerikann en byk cemiyetlerinden bazlarnn
yerini tutabilir ve birok devletler buna zaten teebbs ettiler. Fakat
cemiyetler yoluyla Amerikallarn her gn ifa ede geldikleri saysz
teebbse, hangi siyas kuvvet yetebilecek durumdadr?
nsann hayat iin en zarur ve mterek eyleri tek bana
yapabilmesinin gitgide daha az mmkn olduunu grmemek mmkn
deildir. Bu bakmdan tima kuvvete den vazifeler gittike artacak ve
bu kuvvetin abalan onu daha mull klacaktr. Cemiyetlerin yerini ne
kadar ok lde alrsa, fertler, birleme fikrini bir tarafa brakarak, onun
yardmlanna komasna ihtiya duyacaklardr; bunlar durmadan birbirini
douran sebep ve neticelerdir. Amme idaresi neticede, tek bir ferdin
yetemeyecei btn sanat kollann ele alacak m? Faraza bir gn, toprak
mlkiyetinin s n derece blnmesi neticesi, toprak artk ifti irketleri
tarafndan ekilemeyecek derecede paralanrsa, hkmet bakan Devlet
idaresini brakp, sabana m sarlacak. Eer hkmet cemiyetlerin her
tarafta yerini alsayd, demokratik bir memleketin zeks ve kltr, sanayi
ve ticaretinden daha az tehlikeye maruz kalmayacakt.
Ancak insanlann birbirleri zerine tesirleri yoluyla fikirler ve hisler
tazelenir, iyilik duygusu artar ve insan zihni terakki eder. Demokratik
memleketlerde byle bir karlkl tesirin hi mevcut olmadn gsterdim.
Bu bakmdan bunu sun'i bir ekilde yaartmak icabeder. Bunu tek yaratacak
vasta da demeklerdir.
Aristokrasi mensuplan yeni bir fikri kabul ettikleri veya taze bir
hisse kapldklan zaman, onu, u veya bu ekilde, bizzat iinde bulunduklan
byk tiyatronun bir kesine yerletirirler ve onlan bylece byk
ounluun nazarlanna ak tutarak, kendilerini eviren herkesin kalbine
veya kafasna kolaylkla sokarlar. Demokratik memleketlerde bu ekilde
hareket edebilecek kuvvet, sadece devlet kuvvetidir; fakat, onun da tesirleri
daima yetersiz ve ekseri zararldr.
Bir hkmet, byk bir memleket erevesinde fikir ve hisleri canl
tutmaa ve yenilemee, orda btn ferd teebbsleri yrtmee
olduundan daha yeterli deildir. Bu yeni yola girmek iin siyas sahadan

- 85 kmaa alr almaz, istemese

bile tahamml edilmez bir zulm
kayna olacaktr. Zira bir hkmet ancak vazh kaideler dikte eder; iine
gelen fikir ve hisleri empoze eder ve emirlerinden tavsiyelerini tefrik etmek
daima gtr.
Hibir eyin deitiremeyecei hususlarla kendini gerekten ilgili
grrse durum daha da ktdr. Bu vaziyette hareketsiz kalr ve irad bir
uyku ile atalete srklenir. Bu bakmdan tek bana hareket etmemesi
lzmdr. Demokratik memleketlerde, eitliin ortadan kaldrd kuvvetli
ahslarn yerini tutan ey demeklerdir. Pek ok Amerikal, gerekletirmek
istedikleri bir fikre veya hisse kaplr kaplmaz, birbirlerini ararlar ve eer
bulurlarsa derhal birleirler. O andan itibaren, artk mnferit ahslar deil,
uzaktan grlen ve hareketleri misal tekil eden, konuan ve syledikleri
dinlenen bir kudrettirler.
Amerikada yz bin kiinin ar ikiler imeme hususunda aka
taahhde girdiklerini ilk defa duyduum zaman, bu bana cidd olmaktan
ziyade elendirici bir eymi gibi grnd ve bu mutedil insanlarn neden
evlerinde sessiz sedasz su imekle yetinmediklerini evvel anlayamadm.
Fakat neticede, sarholuun cemiyette kaydettii byk terakkiden korkan
bu yz bin kiinin, bir itidal rnei vermek istediklerini kabul ettim. Bunlar
basit vatandalarda lkse kar bir kmseme duygusu yaratmak iin ok
sade giyinen senyrler gibi hareket ediyorlard. Eer bu yz bin kii
Fransada yaasaydlar. Krallktaki btn kabareler zerinde bir kontrol
hepsi hkmetten bekleyeceklerdi.
Bana gre Amerika'da, ahlki ve entellektel kulplerden daha ok
dikkatimizi ekmee lyk hibir ey yoktur. Amerikann siyas ve sanay
cemiyetlerini derhal fark ediyoruz da, dierleri gzlerimizden kayor ve
ayet onlar fark etsek bile, o zamana kadar byle bir ey grmediimiz iin
yanl anlyoruz. Bununla beraber bunlarn. Amerikan cemiyetine, birinciler
kadar, hatta daha da fazla zarur olduklarn kabul etmek icap eder.
Demokratik memleketlerde cemiyetlerin tannmas, dier her eyin
tannmas iin ana kaynaktr. nsan cemiyetlerini idare eden kanunlar
arasnda, btn dierlerinden daha vazh ve kati grnen bir tanesi vardr,
insanlarn meden olmas veya yle kalmas iin, bunlar arasnda, eitlik
artt lde, birleme san'atnn gelimesi ve mkemmellemesi lzmdr.

Gazetelerle

Dernekler

86

Arasndaki Mnasebetler.

nsanlar, aralarnda sk ve devaml bir ekilde bilemedikleri

mddete, byk sayda insan mtereken hareket ettirmek, yardm zarur
olan herkesin ahs menfaatinin, onu, gnl rzasyla dierleri ile mterek
gayret sarf etmee zorlad hususunda ikna etmedike mmkn deildir.
Bu, ancak bir gazete sayesinde, rahat ve allm bir tarzda yaplr.
Binlerce kafaya ayni anda ayni fikri sokabilecek tek vasta gazetedir. Bir
gazete aranlmasna ihtiya duyulmayan, kendiliinden insann ayana
gelen ve ona her gn mterek meselelerden, ahs meselelere halel
getirmeksizin, ksaca bahseden bir mavirdir. nsanlar daha eit ve
ferdiyetilik daha tehlikeli olduka, gazeteler de daha zarur olurlar.
Hrriyeti teminat altna almaa hizmet ettiklerine inanmamak. nemlerini
kmsemek demektir. Gazeteler medeniyeti muhafaza ederler.
Demokratik memleketlerde, gazetelerin vatandalar ekseri lsz
ilere srkledikleri inkr edilemez. Fakat, ayet gazete mevcut olmazsa,
mterek hareket de hemen hi mmkn olmaz. Bu bakmdan sebep
olduklar ktlk, ortadan kaldrdklar ktle nispetle daha azdr.
Bir gazete sadece, byk br insan gurubuna tek br karar telkin
etmekle kalmaz; onlara ayni zamanda kendi kararlarm mtereken tatbik
vastalarn da salar.
Aristokratik bir memlekette yaayan balca vatandalar, birbirlerini
uzaktan fark ederler ve ayet kuvvetlerini birletirmek isterlerse, pelerinde
byk br kalabalk olmak zere birbirlerine doru yrrler.
Demokratik memleketlerde, aksine, birlemek arzu ve ihtiyacn
hisseden bir sr kimse, ok kk olduklar ve kalabalkta kaybolduklar
iin, birbirlerini gremezler, bulamazlar ve bu yzden de birleemezler.
Kendi aralarnda ayni zamanda, fakat ayr ayr olarak benimsedikleri bir
fikri veya bir hissi, gazete herkesin birden nazarlarna sunar. Herkes derhal
bu a dner ve uzun mddet karanlkta birbirini arayan dank ruhlar,
nihayet birbirlerini bulur ve birleirler. Gazete onlar birbirlerine yaklatrr
ve bir arada bulunmalar iin daima zaruridir.
Demokratik bir memlekette, br cemiyetin herhangi bir kuvvete
sahip olabilmesi iin sayca kalabalk olmas lzmdr. nk bu durumda,
onu tekil edenler byk bir sahaya yaylmlardr, ve ilerinden her biri,
bulunduu yerde, madd imknlarnn azl ve kendinden beklenen
gayretlerin okluu yznden skm kalmtr. Kendilerine her gn

- 87 birbirlerini
grmeksizin
konuabilmeleri ve bir araya
gelmeden anlaarak ilerleyebilmeleri iin bir vasta lzmdr. Bir gazeteden
vazgeebilecek demokratik cemiyet mevcut deildir.
u halde, cemiyetlerle gazeteler arasnda zarur bir ba vardr:
Gazeteler cemiyetleri, cemiyetler de gazeteleri yaratrlar. artlar eitlie
doru gittike cemiyetlerin oalmas gerektiini sylemek ne kadar doru
ise. cemiyetler oaldka gazetelerin de arttn sylemek o kadar
dorudur.
Amerika dnyann en ok gazele ve cemiyete sahip memleketidir.
Gazetelerin says ile cemiyetlerin says arasndaki bu mnasebet,
bizi memleketin dar ekli ile basnn durumu arasndaki baka bir
mnasebeti fark etmee sevk eder ve bize gazetelerin saysnn, demokratik
bir memlekette, dar merkeziyetiliin azlna veya okluuna gre azalp,
oaldn retir. Zira demokratik memleketlerde, aristokrasilerde olduu
gibi mahall kudretin vatandalara verilmesi dnlemez. Bu iktidar
ortadan kaldrmak veya kullanlmasn byk sayda insana tevdi etmek
lzmdr. Bunlar memleketin bir ksmnin idaresi iin kanunla devaml bir
ekilde kurulmu gerek cemiyetler tekil ederler ve bir gazetenin her gn
bir sr kk iin arasnda, kendilerini bulmasn ve onlara mme ilerinin
ne durumda bulunduunu retmesini isterler. Mahall kuvvetler
oaldka, kanunun bu kuvvetleri kullanmaa davet ettikleri kimselerin
adedi de oalr. Bu zaruret her an gitgide daha fazla hissedildike,
gazetelerin de says gittike artar.
Amerika'da gazetelerin bu kadar oalmas, basnn mutlak
bamszlndan ve geni siyas hrriyetten ok, dar iktidarn son derece
paralanmasndan ileri gelmektedir. Eer btn Amerikal vatandalar,
sadece teri organn azalann seebilecekleri bir sistemde semen
olsaydlar, az sayda gazete kendilerine kfi gelecekti. nk nadiren
mterek hareket etmeleri icap edecek frsatlar ortaya kacakt. Fakat,
btn milletin ortasnda, kanun, her eyalette, her ehirde, hatta denilebilir ki
her kyde mahall idare maksad ile kk birlikler kurmutur. Kanun vaz
bu ekilde her Amerikaly, birka dier hemersi ile birlikte mterek bir
ie yardma zorlar ve bunlardan her birine, dierlerinin yaptklarn
retebilmeleri iin bir gazete lzmdr.
Mill temsilcilere sahip olmayan, fakat ok sayda kk mahall
idarelere sahip olan bir demokratik memleketin, neticede, seimle gelmi
bir teri organn yan sra, merkez bir idarenin bulunduu bir demokratik

- 88 millete nispetle daha ok sayda

gazeteye
sahip
olaca
dnlebilir. Amerikada gnlk basnn son derece terraki etmi olmas, en
geni lde bir mill hrriyetin yan sra, her nevi mahall hrriyetin de
mevcut oluu ile izah edilebilir.
Genel olarak, Fransa ve ngiltere'de gazete saysn sonsuz derecede
artrmak iin, basnn vergilerinin kaldrlmasnn kfi gelecei sanlr. Bu,
byle bir reformun neticelerini mbala etmek olur. Gazeteler sadece ucu
za mal olmaa gre deil, ayni zamanda ok sayda insann mterek
hareket etme ve aralarnda temas kurma ihtiyacna gre de azalp oalrlar.
Gazetelerin artlarnn, ekseri bilinenlerden daha genel bir takm
sebepleri daha vardr. Bir gazete, ancak, byk sayda insana mterek bir
his veya fikir temin etmekle mevcudiyetini devam ettirebilir. u halde, bir
gazete, devaml okuyucular azalan saylan bir demek tekil eder.
Bu demek az veya ok genilikte, az veya ok kalabalk olabilir.
Fakat daima zihinlerde hi olmazsa fikir halinde mevcuttur. Sadece bu yolla
bir gazete lmez. Bu husus, bizi bahsi tamamlayacak olan son bir
dnceye sevketmektedir.
artlann eitlii arttka, fertlerin teker teker kuvvetleri azalr ve
kalabaln akna gittike daha kolaylkla kendilerini terk eder; onun terk
ettii bir daha g srar ederler.
Gazete bir cemiyeti temsil eder. Denilebilir ki, okuyuculanndan
herbirine, btn dierleri adna hitap eder ve onlan ferden ne kadar zayf
iseler kadar kolaylkla srkler.
u halde, insanlar arasnda eitlik artt nispette, gazetelerin
nfuzu da artar.
Siyaset sadece bir sr cemiyet yaratmakla kalmaz, ok geni
cemiyetler kurulmasn da salar.
Sivil hayatta, ayni menfaatin, tabi bir ekilde, byk sayda insan
mterek bir harekete srklemesi nadirdir. Bu tip bir hareketi salamak
byk bir mahareti icabettirir.
Siyasette birleme frsat her an kendiliinden ortaya kar.
Demein umum deeri, ancak byk 'birlemelerde tezahr eder. Tek
balanna zayf olan insanlar, birletikleri zaman elde edecekleri kuvveti
nceden kestiremezler. Bunu anlamalan iin, nlerinde misaller bulunmas
lzmdr. Bu sebeple, mterek bir gaye iin byk bir kalabal bir araya

- 89 getirmek, ekseri birka kiiyi bir

araya getirmekten daha zor olur.
Bir vatanda, birlemekle ne kazanacan gremez. Halbuki on bin
vatanda grr. Siyasette insanlar nemli iler iin birleirler ve
birlemeden kazandklar fayda, kendilerine pratik bir ekilde, nemsiz
ilerde de yardmlamaktan kazanacaklar fayday gsterir.
Siyas birlemeler, yalan, servetleri ve kltrleri itibariyle ne kadar
farkl olurlarsa olsunlar, bir sr insan birbirlerine yaklatnr ve aralarnda
temas kurar.
Sivil cemiyetlerin ouna, insan, ancak mlknden bir ksmn
vererek girebilir. Btn sna ve ticar irketler iin durum budur, insanlar
demekler halinde birleme sanatna henz vakf deilken ve bunun balca
kaidelerini bilmedikleri zaman, birleme ilk defa bahis konusu olunca,
bunun kendilerine pahalya mal olmasndan korkarlar. Bu yzden,
tehlikelerini gze almadklar iin, mhim bir baan vastasndan
kendilerini mahrum ederler. Fakat kendilerine tehlikesiz grlen siyas
demeklerde yer almakta tereddt etmezler. nk, paraca fedakrlk bahis
konusu deildir. Oysa, bu cemiyetlere uzun mddet itirak edip de, bir sr
insan arasnda nizamn nasl temin edildiini ve bunlarn metotlu bir tarzda
nasl bir hedefe doru gtrldklerini grmemek mmkn deildir. Bu
cemiyetlerde, iradelerini dierlerinin iradelerine tbi klma ve husus
ilerini mterek harekete balama renirler. Btn bunlann bilinmesi,
sivil cemiyetlerde, siyas cemiyetlerde olduundan daha az nemli deildir.
u halde siyas cemiyetler, btn vatandalann, cemiyetlerin genel
teorisini renmee geldii parasz okullar olarak telkki edilebilirler.
Siyas cemiyetlerin, sivil cemiyetlerin geliimine dorudan doruya
faydas olmad anlarda bile, bunlann ortadan kaldrlmalan sivil
cemiyetlere zarar verecektir.
Vatandalar ancak belirli hallerde birleebildikleri zaman, demee
garip ve istisna bir usul gzyle bakarlar ve onu fazla dnmezler. Her
hususta birlemeleri serbest olduu zaman, demein, insanlann eitli
gayelerine ulamalar iin evrensel, hatta denilebilir ki biricik vasta
olduunu neticede anlarlar. Her yeni ihtiya derhal bir demek kurma fikrini
akla getirir. Bu durumda daha nce de sylediim gibi, demek kurma
sanat, herkesin rendii ve tatbik ettii ana ilim olur. Baz tip demekler
yasak, bazlan da serbest olduu zaman, peinen bunlardan yasak olanlan,
olmayanlardan ayrt etmek gtr. Durum pheli olduu iin, insanlar hi

90

birine sokulmazlar ve bir cemiyeti

fazlaca cesur, hatta adeta kanuna
aykr bir teebbsm gibi gsteren bir umumi kanaat belirir.
Bu bakmdan bir noktada teksif edilmi birleme fikrinin, ayni
iddetle dier sahalara sirayet etmeyeceini hayal etmek botur ve insanlar,
baz ileri mtereken yapabilmeleri hususunda serbest brakmak, o ii
derhal denemeleri iin kfidir. nsanlar her hususta demek kurma hakkn
ve alkanln kazandklar zaman, byk kk her i iin birleirler.
Fakat ancak kk apta iler iin birleme hakkna sahip iseler, bunun iin
ne bir arzu ne de kendilerinde g hissederler. Onlara btn ileri ile
mtereken megul olma hrriyeti vermeniz bounadr. Kendilerine verilen
haklar isteksiz bir ekilde kullanacaklardr ve yasak cemiyetler kurmalarn
nlemek hususunda btn gcnz sarf ettikten sonra, onlar msaade
edilen cemiyetleri kurmaya ikna etmenin imknszln hayretle
grrsnz.
Siyas cemiyetin yasak edildii memleketlerde, sivil cemiyetlerin
mevcut olamayaca sylenemez. Zira insanlar, mterek ilere
girimeksizin cemiyet halinde yaayamazlar. Fakat, byle bir memlekette,
sivil cemiyetlerin daima az sayda olaca, beceriksizce idare edilecei,
kuvvetle benimsenemiyecei ve asla byk teebbslere giriemeyecei
veya byle teebbslerde muvaffakiyetsizlie urayaca iddia edilebilir.
Bu durum insan, siyas sahada demek hrriyetinin mme nizam
bakmndan zannedildii kadar tehlikeli olmadn ve Devleti balangta
biraz sarssa bile, neticede kuvvetlendirdiini kabule sevk etmektedir.
Denilebilir ki, demokratik memleketlerde siyas demekler, Devleti
dzenlemee yarayan tek kuvvetli unsurlar tekil ederler. Ortaa krallar
tebaalarn nasl gryorlardysa, zamanmz hkmetleri de bu tip
cemiyetleri yle grrler; onlara kar insiyaki bir nefret hissederler ve her
karlatklar yerde onlarla mcadele ederler.
Aksine sivil cemiyetlere kar tabi bir sempatileri vardr. nk
bunlarn vatandalarn zihnini, bilkis amme ilerinden uzaklatrdn ve
onlar gitgide ancak sulh iinde yaplabilecek teebbslere sokarak,
ihtillleri nlediini kolayca fark ederler. Fakat sivil cemiyetlerin
oalmasnn ve siyas cemiyetlerin kuruluunun son derece kolaylamasn
nleyecek hibir tedbir almazlar. Amerikallarn her gn, bir siyas fikri
gerekletirmek, bir devlet adamn iktidara getirmek ya da bir dierini
drmek gibi gayelerle birletiklerini gren bir insan,bu kadar bamsz
insanlarn nasl olup da her an karkla srklenmediklerini bir trl

-91 anlayamaz.
Dier
taraftan,
Amerikada mtereken giriilen
sonsuz sayda sna teebbs nazar dikkate alrsanz ve her tarafta
Amerikallarn, en kk bir ihtillin altst edecei g ve nemli gayelerin
ifas iin devaml bir ekilde altklarn grrseniz, btn bu megul
kimselerin neden mme nizamn bozacak ve devleti sarsacak hibir eye
teebbs etmediklerini kolayca anlarsnz.
Btn bunlar ayr ayr grmek yeter mi? Aralarndaki gizli ba
kefetmek icap etmez mi? Her yatan, her durumdan ve her nev kltr
derecesinden Amerikallar, devaml bir ekilde cemiyetler kurar ve bunu
devaml bir zevk haline getirirler. ok sayda olduklar her yerde konuur,
anlar ve mterek teebbslere giriirler. Daha sonra, edindikleri ve bin
trl ite faydalandklar tecrbeyi, sivil hayatta da tatbik ederler.
u halde Amerikallar hrriyetin tehlikelerini nleme sanatn,
tehlikeli bir hrriyeti kullanarak renirler.
Bir millet hayatnn herhangi bir annda, siyas cemiyetlerin Devleti
sarstn ve sanayi felce urattn ispat etmek kolaydr. Fakat btn hayat
gz nnde bulundurulursa, siyas gayelerle cemiyet kurma hrriyetinin,
vatandalarn huzur ve refahn arttraca kolayca anlalabilir.
Bu eserin birinci ksmnda, sylediim u cmleleri, burada da
tekrarlamalym: Mutlak cemiyet kurma hrriyeti, yaz hrriyeti ile
kartrlmamaldr. Bu hrriyet yazma hrriyetinden daha az zarur ve daha
ok tehlikelidir. Bir millet, hkimiyetine halel gelmeksizin cemiyet kurma
hrriyetine hudutlar koyabilir. Hatta bazen hkimiyetini teminat altna
almas iin bunu bilhassa yapmas lzmdr. Baka bir yerde de unlar
ilve ediyordum: Siyas gayelerle hudutsuz bir cemiyet kurabilme
hrriyetinin, bir milletin tahamml edebilecei en son hrriyet olduu inkr
edilemez. Bu hrriyet, cemiyeti anariye srklemese bile, geni
huzursuzluklara sebep olur. Bu bakmdan, bir milletin daima
vatandalarna mutlak bir ekilde siyas cemiyetler kurabilme hakkn
verebileceini zannetmiyorum. Hatta, cemiyet kurma hrriyetine tahditler
koymann akllca bir hareket olamayaca bir durumu, hi bir devirde ve
hi bir cemiyette dnemiyorum.
Cemiyet kurma hakkn iyice snrlamazsa, bir milletin, ne
kanunlarna hrmet telkin edebilecei, ne devaml bir hkmet
kurabilecei, ne de sinesinde sknu muhafaza edebilecei iddia
edilmektedir. Bu gibi eyler elbette ok kymetlidir ve bunlar elde etmek

92

iin veya muhafaza etmek iin bir

millet her an byk skntlara
katlanr. Fakat bunlarn kendisine neye mal olduunu bilmesi de lzmdr.
Bir insann hayatn kurtarmak iin kolunun kesilmesini anlarm.
Fakat artk onun sanki sakat deilmi gibi gayet becerikli gsterilmemesi
lzmdr.
Amerika'da Madd Refaha Dknlk
Madd refah dknl, Amerikallarn tek iptils deildir, fakat
umum bir iptildr. Ayni ekilde olmasa bile herkes onu hisseder.
Amerikada vcudun en kk ihtiyalarm ve hayatn btn rahatlklarm
temin etmek btn zihinleri igal eden bir meseledir.
Buna benzer bir durum, Fransa'da gitgide daha belirli bir hal
almaktadr. Her iki memlekette de bu gibi benzer neticeleri douran ve
konuma girdikleri iin belirtmem icap eden birok sebep vardr.
Zenginlikler, miras yoluyla, ayni ailelerde toplandklar zaman,
madd refah dkn bir sr insan ortaya kar, nsan kalbini en ok
balyan ey kymetli bir nesneye sahip olmak deil, buna sahip olmann
ksmen tatmin edilmi arzusu ve devaml bir ekilde onu kaybetme
korkusudur.
Aristokratik cemiyetlerde zenginler, asla kendilerinkinden farkl bir
durum bilmedikleri iin, durumlarm deitirmekten korkmazlar. Baka bir
duruma kolaylkla tahamml edemezler. Madd refah asla hayatlarnn
gayesi deildir. Sadece bir yaama tarzdr. Onu aa yukar olaan telkki
ederler ve dnmeksizin zevkini karrlar.
Btn insanlann refah iin hissettikleri insiyaki ve tabi arzu
kolayca ve zahmetsizce tatmin edilince, ruhlan baka alemlere koar ve
kendini srkleyici, heyecanlandnc daha byk ve daha g teebbslere
giriir. Aristokratik bir memleketin mensuplan bir sr zenginliin
ortasnda olduklar halde, ekseri bu zenginliklere kar istihfafla bakarlar ve
nihayet bunlardan mahrum olmalan lzm gelince kendilerinde fevkalde
kuvvetler bulurlar. Aristokrasileri ortadan kaldran veya altst eden
ihtilller, lkse alm kimselerin ne kadar kolaylkla zarurden bile
vazgeebileceklerini gstermitir. Oysa madd refaha almalan sayesinde
ulaanlar, onu kaybettikten sonra artk g yaarlar.
Eer st tabakalardan aa snflara doru inilirse; farkl sebeplerin
benzer neticeler dourduklan grlr.

-93 Aristokrasinin
cemiyete
hkim olduu ve onu hareketsiz
kld memleketlerde, zenginler nasl sefahate almlarsa, halk da
fakirlie almtr. Zenginler madd refah, onu hi bir zahmete
katlanmakszn elde ettikleri iin; fakirler de elde etmei hi mit
etmedikleri ve onu arzu etmek iin kfi derecede tanmadklar iin hi
dnmezler.
Bu tip cemiyetler fakirin muhayyilesi br dnyaya ynelmitir.
Gerek hayatn straplar kendisini sktrr, fakat onlardan kurtulmasn
bilir ve baka yerlerde tatmin arar.
Aksine imtiyazlar ortadan kalkt ve sosyal tabakalar birbirine
kart zaman, byk zenginlikler paralanp, kltr ve hrriyet yaylnca,
fakiri refaha kavuturma arzusu, zengini de refah kaybetme korkusu sarar.
Bir sr zengin ortaya kar. Bunlar refah, lezzetine varacak derecede
tatmlardr; fakat artk yetinecek derecede tatmamlardr. Refah glkle
elde ederler ve byk bir itiyakla kendilerini ona verirler. u halde
durmadan bu derece kymetli ve muhafazas g nimetleri elde etmee veya
elde tutmaa alrlar.
Mtevaz meneli ve vasat derecede zengin insanlara has, tabi bir
iptil aryorum ve refah dknlnden daha uygun bir tane aklma
gelmiyor. Madd refah iptils esas itibariyle bir orta snf iptilsdr. Bu
snfla beraber byr ve yaylr. Onunla beraber hkim bir duruma gelir.
Cemiyetin st tabakalarna oradan geer ve halka da oradan iner.
Amerika'da zenginlere mit ve arzuyla bakamayacak ve
muhayyilesi kaderinin kendisine srarla reddettii nimetlerle tutuamayacak
derecede fakir hi bir vatandaa rastlamadm.
Dier taraftan Amerikal zenginlerin hibirinde, aristokrasilerdeki
zenginliklerde bazen grlen madd refaha kar byk istihfaf asla ma
hede etmedim. Bu zenginlerin ekserisi eskiden fakir idiler, ihtiyacn acsn
ektiler ve uzun mddet kr talihe kar savatlar. Zafere ulaldktan
sonra, mcadele esnasndaki ihtiraslar devam etti. Krk yldr peinde
kotuklar refah, kendilerini sarho etti.
Amerika'da da baka yerlerde olduu gibi byk zenginliklerini
hibir gayret sarf etmeksizin kazananlar vardr. Fakat bunlar bile madd
refaha daha az bal deildirler. Refah ak, Amerika'da mill karakterli ve
hakim bir aktr. Byk beer ihtiras dalgas bundan kaynak alr ve
beraberinde her eyi srkler.

94

Demokratik Memleketlerin Ne eit Bir stibdattan Korkmalar

Gerekir.
Birleik Devletlerdeki ikametim esnasnda, Amerikallannki gibi
demokratik dzenli bir cemiyetin, istibdadn tesisi iin baz kolaylklar
arzettiine dikkat etmitim. Avrupaya dnnce, bu toplumsal dzenin
ortaya kard, ihtiyalar, duygular ve fikirlerin idarecilerimizin pek ou
tarafndan yetki alanlarn geniletmek iin nasl kullanlm olduunu idrak
ettim. Bu beni Hristiyan memleketlerinin, belki de eninde sonunda eski
dnyann, bir ksm antikite devletlerinin bana gelen cinsten bir baskya
maruz kalacan dnmeye evketti.
Meselenin yakndan tetkiki ve daha sonraki be yllk tefekkr,
korkularm ortadan kaldrmam fakat konusunu deitirmitir.
Gemi senelerde yaam hkmdarlarn hi birisi byk bir
imparatorluun btn ksmlarn, ikinci derecedeki iktidar sahiplerinin
yardm olmakszn, yalnz bana idare etmeye kalkacak kadar mutlak
veya kudretli deildi. Onlarn hi birisi, btn tebaasn ayrm yapmadan
ayni bir kaidenin teferruatna tabi tutmaa, toplumun her yesine ahsen
istikamet vermee ve hocalk etmee hi bir zaman teebbs etmedi.
Byle bir kalkma fikri insan zihninde hi yer almad ve eer bir
kimse bunu aklna koymu olsayd, bilgi noksan, dar sistemin yetersizlii
ve hepsinin stnde artlarn eitsizliinin sebep olduu tabi engeller
bylesine geni bir plnn icrasn sratle nleyecekti.
Roma imparatorlar iktidarlarnn zirvesinde iken, imparatorluun
eitli milletleri birbirinden ok farkl adetleri ve usulleri gene muhafaza
ettiler; ayn monarka tabi olmalarna ramen eyaletlerin ou ayr olarak
idare edildiler. Kuvvetli ve faal belediyeler halinde yayldlar ve
imparatorluun btn idaresi yalnz bana imparatorun ellerinde topland
ve o, ihtiya hasl olunca btn meselelerde en yksek hakem durumunu
idame ettirdii halde, toplumsal hayatn teferruat ve husus meguliyetler
byk lde onun kontrol dnda kalyordu, imparatorlar, btn
kaprislerini tatmin etmelerine ve devletin tekmil kudretini bu maksat iin
kullanmalarna imkn veren geni ve snrsz bir iktidara gerekten sahip
idiler. Bu yetkiyi, sk sk tebaalarn mallarndan veya hayatlarndan
mahrum ederek, keyf bir ekilde suiistimal ettiler; onlarn tiranik idaresi bir
aznlk iin fevkalde ar bir ykt; fakat ounlua uzanamyordu; belli

-95 bal birka hedefe ynelmiti;

gerisini
ihmal
ediyordu;
iddetliydi, fakat vsati mahduttu. yle geliyor ki, eer istibdat
zamanmzn demokratik memleketlerinde tesis edilmi olsayd farkl bir
karakter kazanrd; daha mull ve daha mutedil olacakt, insanlar ikence
etmeden kltecekti. Bizimki gibi bir renim ve eitlik anda,
hkmdarlarn herhangi bir antikite hkmdarndan ok daha kolaylkla
btn siyas iktidar elinde toplamaya muvaffak olabildiklerinden ve daha
katiyetle ve alkanlkla husus hayat sahasna mdahale edebildiklerinden
(bahsetmiyorum. Fakat istibdad kolaylatran bu ayni eitlik prensibi onun
kudretini de yumuatr. nsanlann daha eit ve birbirine daha benzer hale
geldii lde cemiyetin adetlerinin daha insaniletiini ve daha
yumuadn grmtk. Cemiyetin hi bir yesi fazla bir servete ve
iktidara sahip olmad takdirde, tiranlk faaliyet sahasndan ve
imknlanndan mahrum demektir. Btn servetler mahdut olduu iin
insanlann ihtiraslan da tabiatyla snrldr; tasavvurlan bizzat hkmdar
da mutedilletirir ve hkmdann yersiz arzulann bir snr iine sokar.
Cemiyetin durumundan kartlan bu sebeplere, konunun dndaki
meselelerle ilgili daha pek ok sebebi ilve edebilirdim; fakat ortaya
koyduum snrlar iinde kalacam.
Demokratik hkmetler baz an taknlk veya byk tehlike
devrelerinde iddetli ve hatta zalim olabilirler; fakat bu buhranlar nadir ve
ksa olacaktr.
adalanmzn ufak tefek ihtiraslann, davranlanndaki itidali,
tahsillerinin derecesini, dinlerinin safiyetini, ahlklannn inceliini,
muntazam ve yorucu alkanlklarm ve ktlklerine olduu gibi
faziletlerine de koyduklan tahditleri dndke, idarecilerinin tiran deil,
vasi olacan anlyorum.
Zannediyorum ki, demokratik memleketleri tehdit eden istibdat
tiplerinin dnyada daha nce grlm olmasna ihtimal yoktur:
adalanmz
hafzalannda
onun
prototipini
bulamayacaklardr.
Kastettiim fikri doru bir ekilde anlatacak bir deyimi bouna anyorum;
istibdat ve tiranlk gibi esk kelimeler elverili deil; nk z yeni; bir isim
veremediim iin onu tarif etmem gerekiyor.
stibdadn yeryznde brnebilecei yeni ekilleri aryorum. Gze
arpan ilk ey, daima mrlerini geirdikleri basit ve alelade zevkleri elde
etmee alan, hepsi birbirine benzeyen ve birbirinin eiti olan bir sr
insandr. Birbirinden ayn yaayan bu insanlann her biri geri kalann

96

kaderine yabancdr. ocuklar ve

husus arkadalar onun btn
dnyasn tekil eder; dier vatandalarna gelince, onlarla yanyanadr, fakat
onlar grmez, onlara dokunur fakat onlan hissetmez; mevcuttur fakat kendi
bana ve yalnz kendisi iin; ve eer bir ailesi varsa, herhalde vatann
kaybettii sylenebilir.
Bu insanlarn stnde onlarn kaderleriyle megul olmay ve
huzurlarn salamay zerine alan muazzam ve himaye edici bir iktidar yer
alr. Bu iktidar, mutlak, hassas, muntazam basiretli ve mutedildir. Eer
maksad insanlar hayat iin hazrlamak olsayd, bu otorite bir babann
otoritesi gibi olacakt; fakat aksine insanlar daim bir ocukluk halinde
tutmaya alr: sevinmekten baka bir eyi dnmemeleri artyla sevin
inde olmalar onu ok tatmin eder. Byle bir hkmet, onlarn saadeti iin
gnll olarak urar, fakat saadetin yegne hakemi ve tek vastas olmak
ister; emniyetlerini salar, ihtiyalarn nceden hesaplar ve temin eder,
zevklerine imkn verir, ilgilendikleri balca eyleri idare eder, sanayilerini
ynetir, mlkiyetin intikalini tanzim eder ve miraslarn datr; onlar
yaamak zahmetinden ve dnmek skntsndan kurtarmann dnda
geriye ne kalyor?
Bylece, her gn ferdin, irade serbestisini kullanmasn biraz daha
seyrekletirir ve daha faydasz hale getirir, iradeyi daha dar bir ereve ile
snrlar ve tedricen ferdi btn imknlarndan mahrum eder. Eitlik prensibi
insanlar btn bunlara hazrlam, onlar bunlara maruz kalmaya ve
ekseriya bunlar bir ltuf gibi grmee msait hale getirmitir.
Cemiyetin her yesini birbiri arkasndan kudretli ellerine aldktan
ve istedii gibi biimledikten sonra, yksek iktidar kollarn btn cemiyete
doru uzatr. Cemiyetin sathn en enejik karakterlerin, en orijinal
zihinlerin, ktlenin stne kmak iin nfuz edemeyecei, ehemmiyetsiz
ve tek tip, karmakark ufak kaideler ayla kaplar, insann iradesi
paralanmamtr, fakat yumuatlm, eilmi ve yneltilmitir; insanlar
nadiren onun tarafndan hareket etmee zorlanrlar; fakat daima hareketten
alkonulurlar: byle bir iktidar tahrip etmez, fakat yaamay engeller;
zulmetmez fakat mlleti, oban hkmet olan, rkek ve alkan
hayvanlardan ibaret bir sr haline drnceye kadar tazyik eder, gevetir,
tketir ve sersemletirir.
imdi anlattm, muntazam, sakin ve nazik cinsten kleliin,
herkesin zannettiinden daha kolay bir ekilde, hrriyetin d ekilleriyle bir
araya gelebildiini ve hatta halk hakimiyetinin kanad altnda
kurulabildiini daima dnmmdr. adalarnz, daima birbirine zt

97

iki ihtirasla tutuuyorlar; bir

yandan gdlmek istiyorlar, dier
taratan hr kalmak arzusundalar: bu birbirine zt iki temaylden ne birini ne
de tekini arzusundalar: bu birbirine zt iki temaylden ne birini ne de
tekini ortadan kaldrmadklar iin her ikisini birden tatmin etmee
alyorlar. Yegne, vesayet edici, btn iktidar elerinde toplam, fakat
halk tarafndan seilmi bir hkmet ekli dnyorlar. Merkeziyetilik
ilkesiyle halk egemenliini bir araya getiriyorlar. Bu onlara bir rahatlk
veriyor. Vesayet altnda bulunmaktan, kendi vasilerini kendileri semi
olduklarn dnerek teselli buluyorlar. Herkes balanmay kabul ediyornk biliyor ki iplerin ucunu tutan ne bir kiidir ne de bir snf halktr;
fakat genel olarak halktr. Bu sistemde vatandalar bir an iin bamllktan
kurtulup efendilerini seerler ve tekrar balanrlar.
u srada, pek ok kimse idari istibdat ile halk egemenlii
arasndaki bu tarz bir uyumadan gayet memnundur ve, ferdi hrriyetlerin
korunmas konusunda milletin btnnn iktidarn teslim etmekle,
yaplmas gerekeni yaptklarn zannederler. Fakat bu beni tatmin etmez:
itaat etmem gereken kimsenin kim olduu, benim iin zorla itaat
keyfiyetinden daha nemli deildir.
Bununla beraber, inkr etmiyorum ki, byle bir anayasa, benim iin
btn hkmet yetkilerini temerkz ettirip sonra da bunu gayri mesul bir
ahsn veya ahslar gurubunun ellerine tevdi eden bir anayasaya gre
sonsuz derecede ayan tercihtir. Bu sonuncusu demokratik istibdadn
brnebilecei btn ekillerin muhakkak en ktsdr.
Egemenlik seime dayand veya gerek bir seimle ortaya kan
ve bamsz olan bir yasama organ tarafndan mahdut lde murakabe
edildii zaman, fertler zerindeki istibdat bazen daha byktr; fakat
daima daha az kltcdr; nk herkes tazyike tbi tutulduu ve
gszletirildii zaman dahi, kendi kendisine itaat ettiini ve urunda
dierlerini feda ettii bir isteine tabi olduunu tahayyl edebilir. Ayni
ekilde egemen milleti temsil ettii ve halka bal olduu zaman, her
vatandan mahrum olduu hak ve yetkiler sadece devlet bakanmm deil,
fakat bizzat Devletin iine yarar ve husus ahslar bamszlklarndan,
mme iin yaptklar fedakrlklardan bir kr salarlar. Bunlar anlyorum.
Bundan dolay her merkeziyeti memlekette halkn temsilini salamak, ar
merkeziyetiliin ortaya karabilecei ktlkleri azaltmak, demektir,
fakat bundan kurtulmak demek deildir.
Bu yolla nemli ilerde fertlerin mdahalesine imkan salandn
kabul ederim, fakat daha kk ve daha zel meseleler daha az tazyik edici

98

deildir.
Unutulmamaldr
ki
insanlar hayatn kk teferruat
iinde kleletirmek bilhassa tehlikelidir. Kendi hesabma, eer, birine
sahip olmakszn dierini temin etmek mmkn olsayd byk
meselelerden ziyade kk meseleler de hrriyeti zarur telkki etmee
meylederdim. Kk ilere olan tabiiyetimiz her gn ortaya kar ve btn
toplum tarafndan hissedilir. Bu durum, insanlar mukavemete sevk etmez
fakat iradelerini icra etmekten vazgeinceye kadar her kede karlarna
kar. Bylece tedricen ruhlar ker ve karakterleri zayflar; halbuki birka
nemli, fakat nadir hadisede beliren itaat halinde, klelik, muayyen aralarda
ortaya kar ve ykn birka kii tar. Merkez iktidara bu kadar bal
bulunan kimseleri zaman zaman bu iktidarn temsilcilerini semek zere bir
araya toplamak bounadr, hr tercihlerinin bu arada srada vuku bulan ve
ksa sreli tatbikat ne kadar nemli olursa olsun, onlarn dnme,
hissetme ve kendi bana hareket etme melekelerini tedricen kaybetmelerini
ve byle yava yava insanlk seviyesinin altna dzmelerini
nleyemeyecektir.
lve edeyim ki bir mddet sonra, onlara braklan byk ve yegne
imtiyaz da kullanmak ehliyetini kaybedeceklerdir. Siyas kurulularna
hrriyeti sokmu bulunan demokratik memleketler, ayni zamanda dar
kurulularnda despotizmi biriktirerek acayip paradokslara srklenmitir.
Yrtlmesi iin saduyunun kifayet ettii kk ilerde halk yetersiz
bulunur, fakat memleketin idaresi sz konusu olunca halka geni yetkiler
tannr; halk nce idarecilerin oyunca sonra efendisidir, ayni zamanda
krallardan daha fazla, insanlardan daha az bir eydir. Hibirini maksatlarna
uygun bulmakszn eitli seim tarzlarn denedikten sonra dikkatlerini
eken ktlk, seim organndan ziyade memleketin kuruluundan
kmyormu gibi hayrete derler ve aratrmaya devam ederler.
Kendi kendini idare etme alkanln tamamen kaybetmi
kimselerin kendilerini idare edecekleri doru bir ekilde semeyi nasl
baaracaklarn anlamak gerekten gtr; ve kle gibi kullanlan bir halkn
reyleriyle liberal, akll ve enerjik bir hkmetin seilebileceine hi kimse
inanmayacaktr.
Ba cumhuriyeti, dier taraflar ar monarik bir kurulu bana
daima ksa mrl bir hilkat garibesi olarak grnmtr. Kanunlarn
ktlkleri ve halkn kabiliyetsizlii sratle yklmasna yol aacaktr;
temsilcilerinden ve kendisinden usanan halk, daha hr kurumlar yaratacak
veya ksa bir mddet iinde kendisini tek bir efendinin ayaklar altna
atacaktr.

99

Eit
toplum
artlar
iindeki halk arasnda mstebit ve
mutlak bir idare kurmann dierlerinden daha kolay olacana inanyorum
ve zannediyorum ki eer byle bir idare, byle bir halk arasnda bir defa
kurulmu olsayd, sadece insanlar tazyik altnda tutmakla kalmayacak,
fakat eninde sonunda onlarn her birini en yksek insanlk vasflarnn bir
ksmndan mahrum edecekti. Bundan dolay bana yle geliyor ki,
istibdattan, zellikle demokratik devrelerde korkmak gerekir. Hrriyeti her
zaman sevmem gerektiine inanyorum, fakat iinde yaadmz devrede
ona tapmaa hazrm. Dier taraftan una kaniyim ki, iine girdiimiz
ada, hrriyeti aristokratik imtiyazlara dayandrmaa kalkanlar
baarszla urayacaklardr; iktidar bir tek snftan elde etmee ve onu
sakl tutmaa kalkanlar muvaffak olamayacaklardr. u srada hi bir
idareci, teb'as arasndaki devaml snf farkllklarn yeniden tesis ederek
bir istibdat elde etmee yetecek kadar kudretli ve becerikli deildir. Hi bir
kanun koyucu, hrriyeti ilk prensibi ve parolas olarak almad takdirde
hr messeseleri idame ettirmee yetecek kadar kuvvetli ve akll deildir.
Hemcinslerinin asaletini ve bamszln tesis etmek veya teminat altna
almak isteyen btn adalarmz, kendilerini eitliin dostu olarak
gstermelidirler, byle grnmenin gerek yolu da yle olmaktr: kutsal
teebbslerinin baars buna baldr. u halde mesele, aristokratik
toplumun nasl yeniden ina edilecei deil, fakat Tanrnn bizi yerletirdii
toplumun demokratik durumunda hrriyetin nasl temin edileceidir.
Bu iki gerek bana basit, ak ve sonulan bakmndan verimli
grnyor, ve bunlar beni, hangi ekildeki bir hr idarenin toplumsal
artlan eit bir halk arasnda kurulabileceini dnmeye tabi olarak
sevkediyor.
Bu, demokratik memleketlerin kuruluundan ve onlardaki hkmet
iktidannn, dier memleketlerdekinden daha tek tip, daha merkeziyeti,
daha yaygn daha nafiz ve daha messir olmak zaruretinden ortaya
kmaktadr. Toplum, genel olarak, tabiatyla daha kuvvetli ve daha faaldir,
fert daha tab ve daha zayftr; birincisi daha fazla yapar kincisi daha az, bu
kanlmaz bir eydir.
Bundan dolay demokratik memleketlerde, zel bamszlk
alannn, daima, aristokratik memleketlerde olduu kadar geni kalaca
mit edilmemelidir; hatta bu istenilmemelidir de; zira aristokratik
memleketlerde, ekseriya, ktle ferde ve daha byk bir miktann refah bir
ka kiinin byklne feda edilir. Demokratik bir milletin idaresinin faal
ve kuvvetli olmas ayn zamanda zarur ve arzulanan bir eydir.

- 100 Maksadmz onu zayf ve tembel

hale getirmek olmamal, fakat
sadece imknlarn ve kuvvetini suiistimal etmesini nlemek olmaldr.
Aristokratik alarda; zel ahslarn bamszln en fazla
teminat altna almaya yarayan art, egemen kuvvetin toplumda hkmet ve
idareyi tek bana deruhte etmee yanamamasyd. Bu grevler aristokrasi
yelerine zarur olarak ksmen braklmt: bylece daima blnm
durumda olan egemen kuvvet hibir zaman btn arlyla ve her ferde
ayni tarzda hkmedemedi.
Hkmet her eyi kendi eliyle yapmamakla kalmyor fakat onun
vazifelerini eline geirerek bu ileri yrtenlerin mhim bir ksm
yetkilerini devletten deil doumdan alyorlard ve devaml olarak
hkmetin kontrol altnda deillerdi. Hkmet bir anda onlar, isteine
gre yaratp ortadan kaldramaz veya en kk kaprisi nnde hepsini
birden eemezdi; bu zel bamszln bir ilve garantisiydi.
u srada, ayni vastalara bavurulmayacam hemen kabul ederim;
fakat onlarn yerini tutacak baz demokratik areler biliyorum.
Korporasyonlarn ve asillerin elinden alnm olan dar yetkilerin hepsi, tek
bana hkmete verilecei yerde, onlarn bir ksm, geici olarak
vatandalardan teekkl eden ikinci derecedeki mme kuramlarna
devredilebilir. Bylece zel ahslarn hrriyeti daha emin olacak ve
eitlikleri kaybolmayacaktr.
Kelimelere Franszlardan daha az nem veren
Amerikallar,
hal, Kontluk adiyle dar blmlerinin en byn kastediyorlar; fakat
kontun veya genel valinin grevleri ksmen bir eyalet meclisi tarafndan
yerine getiriliyor.
imdiki gibi bir eitlik devresinde irsi mevkiler ihdas etmek doru
ve makul olmayacaktr, fakat belirli br lde seimli mme mevkilerini
onlarn yerine koymamza engel olacak bir ey yoktur. Seim mme
grevlisinin
hkmet
karsndaki
bamszln,
aristokratik
memleketlerde irs nizamn salad kadar, hatta ondan daha fazla
salayacak bir demokratik vastadr .
Aristokratik memleketlerde kendi ihtiyalarm kendileri tedarik
etmeye muktedir, gizlice ve kolayca bask altna alnamayacak zengin ve
nfuzlu ahsiyetler ok bol bulunur. Bu tip kimseler bir hkmeti itidal ve
ihtiyatn umum gelenekleri iine sokarlar. Demokratik memleketlerin
byle ahsiyetleri tabi olarak ihtiva etmediinin farkndaym; fakat onlara
benzeyen, baz eyler suni olarak yaratlabilir. Dnyada bir aristokrasinin

- 101 tekrar kurulamayacana katiyetle

inanyorum, fakat zannediyorum
ki vatandalar bir araya gelerek, aristokrasideki ahsiyetlere benzeyen,
byk servet, nfuz ve kudret sahibi organlar tekil edebilirler. Bu vasta ile
aristokrasinin adaletsizlikleri ve tehlikeleri olmakszn, en byk siyas
avantajlarndan ou elde edilecektir. Siyaset, ticaret, imalat gayesiyle hatta
ilim ve edebiyat gayesiyle kurulmu bir demek, toplumun, arzu edilince
datlamayan veya grltszce tazyik altna alnamayan, hkmetin
mdahaleleri karsnda kendi haklarn savunurken, memleketin mterek
hrriyetlerini de kurtaran kuvvetli ve aydnlanm bir yesidir.
Aristokrasi devrinde herkes vatandalarndan ouna daima, o
kadar yakndan baldr ki, bir tecavz karsnda onlarn yardma
gelmemeleri dnlemez. Eitlik devrinde herkes tabiatyla tek banadr;
ibirlii talep edebilecei irs dostlan yoktur; alkasna dayanabilecei hi
bir snf yoktur; kolayca bir kenara atlabilir ve cezay hak etmedii halde
ayaklar altnda inenebilir. Bundan dolay u srada, toplumun tazyik
gren bir yesi kendini savunmak iin bir tek usule sahiptir. -Milletin
btnne ba vurabilir., eer milletin btn, ikyetleri karsnda sar
kalrsa insanla mracaat edebilir: bu mracaat yapmak iin sahip olduu
vasta basndr. Bu durumda basn hrriyeti, demokratik memleketlerde,
dier memleketlerde olduundan sonsuz derecede daha kymetlidir;
eitliin dourabilecei ktlklerin yegne tedavi vastasdr. Eitlik
insanlan birbirinden aynr ve zayflatr; fakat basn en zayfn ve en
yalnzn da kullanabilecei, herkesin elinin altnda kuvvetli bir silh temin
eder. Eitlik bir insan, hemcinslerinin desteinden mahrum eder; fakat
bas;n btn vatandalann ve hemcinslerini yardma toplamak imknn
verir. Basn, eitliin geliimini hzlandrmtr ve ayni zamanda onun en iyi
dzelticilerinden biridir.
Zannederim, aristokrasilerde yaayan insanlar, en kt ihtimalde,
basn hrriyeti olmakszn yapabilirler; fakat demokratik memleketlerde
yaayanlar iin durum byle deildir. ahs bamszlklann korumak iin
byk siyas meclislere, parlmentonun imtiyazlanna ve halk egemenlii
iddiasna itimat etmiyorum. Btn bunlar, belirli bir lde ahs klelikle
bir arada bulunabilir. Eer basn hrse, bu klelik tam olamaz: basn,
hniyetin balca demokratik aracdr.
Yarg kuvveti iin de buna benzer eyler sylenebilir. zel
menfaatlere bakmak ve nne getirilen en kk meseleler zerinde ilgiyle
durmak, yarg kuvvetinin znn bir parasdr. Yarg kuvvetinin dier
esasl bir vasf tazyik grene gnll olarak el uzatmamas fakat daima bu

- 102 yardm talep edenlerin en

mtevazisinin
de
emrinde
bulunmasdr; kendileri ne kadar zayf olurlarsa olsunlar, ikyetleri, adalet
tarafndan dinlenecek ve hakkn yerine getirilmesi istenecektir, zira bu
adalet, adalet mahkemelerinin kuruluunda mndemitir. Bundan dolay bu
ekildeki yetki, hkmetin elini ve gzn ferd faaliyetlerin en kk
teferruatna devaml olarak zorla uzatt ve fertlerin kendilerini
savunamayacak kadar zayf ve dostlarnn yardmna gvenemeyecei kadar
yalnz olduu bir srada hrriyetin icaplarna zel bir tarzda uydurulmutur.
Hatta mahkemelerin kuvveti, ahs bamszl salayabilen en byk
teminat olmutu; fakat bilhassa demokratik devrelerdeki durum udur: eer
yarg kuvveti yetki alann geniletmez ve artlarn artan eitliine ayak
uyduracak kuvveti kazanmazsa, zel haklar ve menfaatler devaml bir
tehlikeye maruzdur.
Eitlik, insanlarda yasamann dikkatini devaml olarak ekmesi
gereken, hrriyet iin fevkalde tehlikeli baz temayller uyandrr.
Okuyucuya bunlar arasnda sadece ok nemli olanlar hatrlatacam.
Demokratik devrelerde yaayan insanlar, usullerin faydasn hemen
kavramazlar: onlara kar insiyaki tip nefret duyarlar. Hangi sebeplerle
bunun byle olduunu bir yerde anlatmtm. Usuller onlarn nefretini,
ekseriya kinini, tahrik eder; mtereken, sadece, kolay ve hazr tatminleri
arzu ettikleri iin, arzularnn konusuna doru atlrlar ve en kk gecikme
onlar ileden karr. Onlarla birlikte siyas hayata da giren bu miza onlar
tasarlarm devaml olarak geri brakan veya nleyen usullere dman klar.
Bununla beraber, demokrasilerde yaayan kimselerin usullere
yaptklar bu itiraz, aslnda usulleri hrriyete bylesine yararl klan eydir;
zira onlarn balca fazileti kuvvetli ile zayf, idare eden ile halk arasnda bir
engel olmak; birini geciktirmek dierine vakit kazandrmaktr. Usuller,
fertler daha tembel ve daha zayf hale gelirken hkmetlerin daha faal ve
daha kuvvetli olduu nispette daha zarurileir. Bu durumda demokratik
memleketler usullere dier memleketlere nazaran tabiatyla daha fazla
muhtatrlar ve tabiatyla usullere onlardan daha az sayg gsterirler. Bu
nokta en cidd ilgiyi gerektirir.
Hi bir ey, adalarmzn ounun, usul meselelerini kibirle hor
grmesi kadar ackl deildir; zira en kk usul meseleleri zamanmzda,
hi bir zaman elde edemedikleri bir nem kazanmlardr: insanln en
byk menfaatlerinden ou onlara baldr, Eer aristokratik devirlerin
devlet adamlar, arada srada, cezasn ekmedikleri halde, usulleri hor gr dyseler ve sk sk onlarn zerine ktlarsa, zannederim imdi

- 103 memleketlerin idaresini deruhte

eden devlet adamlar bu usullerin
en kne bile saygyla davranmak ve nne geilmez bir zaruret
olmadka ihmal etmemek zorundadr. Aristokrasilerde usullere batl itikat
kabilinden itaat edilirdi; bizler, onlar dnceye ve bilgiye dayanan bir
itaatle muhafaza etmeliyiz.
Demokratik memleketlerde, fevkalde tabi ve fevkalde tehlikeli
dier br temayl de, zel ahslarn haklarnn kymetinin bilinmemesine
ve kk grlmesine yol aar. nsanlarn bir hakka duyduklar ballk ve
ona gsterdikleri sayg, genel olarak o hakkn nemi veya kullanld
srenin uzunluu ile oranldr. Demokratik memleketlerde zel ahslarn
haklar yaygn bir ekilde az nemli, yeni gelimi ve olduka emniyetten
uzaktr; sonu udur ki bu haklar ekseriya keder duymakszn feda edilir ve
hemen her zaman piman olmakszn ihll edilir.
Fakat, zel ahslarn haklarna kar tabu bir nefretin duyulduu
memleketlerde, toplumun haklan, boyuna tabi bir ekilde geniler ve
salamlar; baka bir deyile, insanlar ellerinde kalan pek az eyi
savunmalan ve brakmamalan en fazla gerektii srada, zel haklara daha
az balanrlar. Bundan dolay, bilhassa, imdiki demokratik devirde,
hrriyetin ve insann yceliinin gerek dostlar, hkmetin genel
politikasnn yrtlmesi srasnda fertlerin zel haklanndan kk
fedakrlklar yaplmasn nlemek zere daima hazr olmaldrlar. Byle
devrelerde hi bir vatanda, tazyik altna alnmas ok tehlikeli
addedilmeyecek kadar silik deildir; hi bir zel hak bir hkmetin
kaprislerine terk edilecek kadar nemsiz deildir. Bunun sebebi aktr:eer bir ferdin zel hakk, insan zihninin bu tip haklann nemi ve kudretini
iyice kavramad bir srada ihll edilirse, yaplan zarar, hakk ihll edilen
ferde hasredilmi olur; fakat u srada bir hakk ihll etmek, memleketin
adetlerini derinden ifsat etmektir, ve btn toplumu tehlikeye sokmaktr,
zira bu biim br hak kavram artk daim olarak bozulmaya ve kaybolmaya
ballar.
Dier bakmlardan karakteri, maksad ve ortaya kt evre ne
olursa olsun, bir ihtille has ve nlenmi br ihtillin yaratmaktan ve
yaymaktan aciz kalmayaca baz alkanlklar, kavramlar ve kusurlar
vardr. Br memleket ksa bir mddet zarfnda, birbiri arkasndan
kanunlarn, fikirlerini ve hukukunu deitirirse halk nihayet deiiklikten
zevk almaya balar ve btn deiikliklerin iddet yoluyla
gerekletirilmesine alr. Bylece, gnlk hayatta tesirsizlii ispat edilen
usullere kars tabi bir ekilde nefret duyarlar ve ihll edildiini o kadar sk

grdkleri
kaidelerin
gstermeksizin, desteklemezler.

- 104 hakimiyetini,

sabrszlk

Alelade nasafet ve ahlk kavramlar, artk, bir ihtill tarafndan her

gn, ortaya karlan yenilikleri izaha ve merulatrmaa kfi gelmedii
iin sosyal fayda prensibine bavurulur ve siyas zaruret doktrini hatrlanr
vs insanlar bir mterek maksad daha abuk baarmak iin zel menfaatleri
feda etmeye Ve ferd haklan inemeye kendilerini altrrlar.
Btn ihtilllerde grld iin ihtillci diyeceim bu alkanlklar
ve kavramlar demokratik memleketlerde olduu kadar, aristokrasilerde de
ortaya kar; fakat aristokrasilerde onlar karlayacak engeller, eksiklikler
kanunlar ve alkanlklar bulunduu iin demokrasilerde olduundan daha
az kuvvetli ve daha az devamldrlar; netice itibaryle ihtill sona erer ermez
ortadan kalkarlar ve memleket eski siyas akna dner. Demokratik
memleketlerde durum byle deildir; onlarda ihtillci temayllerin
toplumda tamamen gzden kaybolmakszn daha munis ve daha devaml
hale gelerek tedricen hkmetin dar iktidarna tabiiyet geleneine
dneceinden
daima
korkulmaldr.
htilllerin
demokratik
memleketlerden daha tehlikeli olduu hibir memleket bilmiyorum: nk
daima rastlanan arz ve geici ktlklerin dnda devaml ve kalc
ktlkler de yaratabilir.
Meru mukavemet ve hukuka uygun isyan gibi eylerin mevcut
olduunu biliyorum; bunun iin demokratik devirlerin insanlan katiyen
ihtill yapmamaldr gibi mutlak br hkm ne srmyorum; fakat byle
bir ie kalkmadan nce tereddt etmeleri gereken zel sebepler
bulunduunu ve imdiki durumlannda, ikyeti gerektiren birok hdiseye
tahamml etmelerinin, byle tehlikeli bir areye bavurmaktan daha iyi
olduunu zannediyorum.
Bu blmde aklanm olan zel fikirlerin hepsini ihtiva ettii gibi
mhim bir ksmnn ilenmesi bu kitabn da konusunu tekil eden bir genel
fikir karacam, iinde yaadmz devreye tekaddm eden aristokrasi
devrinde byk kuvvete sahip zel ahslar ve ok zayf bir toplumsal
otorite vard. Bizzat toplumun ats kolayca ayrt edilemezdi ve toplumu
yneten ayn kuvvetlerle bozulurdu. O devrin insanlannn balca gayretleri,
hakim kuvveti salamlatrmak, bytmek ve teminat altna almak
maksadna ynelmiti ve dier taraftan ferd bamszlk da snrlar iinde
erevelenmek ve zel menfaatler mme menfaatine tab tutulmak
isteniyordu. Devrimizin insanlann ise baka tehlikeler ve baka tedavi
yollan bekliyor. Modem memleketlerin mhim bir ksmnda hkmet,

- 105 menei, anayasas, ad ne olursa

olsun hemen hemen mutlak hkim
hale gelmitir ve zel ahslar gittike daha fazla zayflamakta ve
balanmaktadr.
Eski toplumda her ey farklyd, ayniyet ve yeknesaklk ile hibir
yerde karlalmazd. Modem toplumda her rey o kadar ok birbirine
benzemek temaylndedir ki her ferdin zel vasflar ksa bir zamanda
dnyann genel grn iinde kaybolmaktadr. Atalarmz zel haklara
sayg gsterilmesi gerektii anlayn;, hatta lzumundan fazla kullanmaya
temayl etmilerdi; dier taraftan bizler tabi bir ekilde, ferdin menfaati,
okluun menfaati karsnda daima eilmelidir fikrini mbala etmee
temayl ediyoruz.
Siyas dnya istihale geirmitir; bundan byle yeni huzursuzluklar
iin yeni areler aranmaldr. Hkmetin faaliyetine geni, fakat gzle
grnr ve sabit tahditler koymak; zel ahslara baz haklar vermek ve bu
haklarn atmaya yol amakszn kullanlmasn temin etmek; ferdin hal
elinde bulunan asli iktidarn, kuvvetin ve bamszln idamesini salamak;
onu toplumun kenarndan alp yukar kaldrmak ve o durumda tutmak,
bunlar bana iine girmekte olduumuz ada kanun koyucunun balca
gayeleri olarak gzkyor.
amzn yneticileri sadece byk iler yapmak iin insan
kullanmaya alyor gibiler; byk insan yapmak iin de biraz daha fazla
almalarn, ie biraz daha az, iiye biraz daha fazla deer vermelerini,
bir milletin kendisini meydana getiren her ferd zayf olduka uzun mddet
kuvvetli kalamayacan ve tembel ve zayf bir vatandalar topluluundan
enejik bir halkn kmasn salayacak bir sosyal yap dzeni veya ekli
bulunmadn unutmamalarn isterim.
adalarmz arasnda ayn derecede zararl iki zt zihniyetin
izlerini gryorum. Bir ksm insanlar eitlik prensibinde, onu tehlikeye
sokan anarik temayllerden baka bir ey gremezler: kendi hr
faaliyetlerinden, kendilerinden korkarlar. Daha az, fakat daha aydn olan
dier dnrler farkl bir gre sahiptir: eitlik prensibinde balayp
anaride son bulan bu tuzaktan baka, insanlar kanlmaz klelie gtren
yolu da nihayet kefetmilerdir. Ruhlarn bu zarur klelie peinen
uydurmulardr; ve hr kalmaktan midi keserek yaknda ortaya kmas
gereken efendiye hemen kalpten balanmaya hazrdrlar. ncekiler
hrriyeti tehlikeli addettikleri iin terk ederler; bunlar ise imknsz
grdkleri iin.

- 106 Eer ben bu ikinci

kanaate sahip olsaydm, bu kitab
yazmazdm; insanln kaderine gizlice teessf ederdim. Eitlik prensibinin
insann bamszl bakmndan ortaya kard tehlikelere iaret etmee
altm, nk bu tehlikelerin istikbalin getirecei eyler arasnda zayf bir
ekilde nceden grldne ve rknt verici olduklarna kuvvetle
inanyorum; fakat bunlann baa klmaz olduunu zannetmiyorum.
ine girmek zere olduumuz demokratik devrede yaayan
insanlar tabi olarak bir bamszlk zevkine sahiptir; tabi olarak tanzimi
ho grmezler; kendilerinin tercih ettikleri durumun devam etmesinden dahi
usan duyarlar, iktidara dkndrler; fakat onu kullanan kimseyi hor
grmeye ve ondan nefret etmeye mtemayildirler; nemsizlikleri ve
hareketlilikleri dolaysyla kolayca onun elinden kurtulurlar. Bu temayller
daima kendilerini gsterecektir, zira bunlar hibir deiiklie maruz
kalmayan toplumun temelinden kmaktadr: uzun mddet herhangi bir
istibdadn kurulmasn nleyecekler ve insanln hrriyeti uruna mcadele
edecek olan birbirini takip eden nesillere yeni silhlar salayacaklardr.
yleyse, kalbi geveten ve bastran budala ve belirsiz bir dehetle deil,
insanlan hrriyeti gzetmeye ve korumaya ynelten bu faydal korku ile
ileriye bakalm.
Konunun Genel Tetkiki
imdi tarttmz konuyu ebediyen kapatmadan nce modem
toplumun farkl vasflarnn hepsini ksm bir tetkike tabi tutmak ve
sonunda eitlik prensibinin insanln kaderi zerinde yapt genel tesiri
takdir etmek isterdim; fakat iin gl beni durduruyor, byle geni bir
konunun mevcudiyeti karsnda kavraym glk ekiyor ve fikrim aciz
kalyor.
Tasvir etmeye ve hakknda hkm vermee altm, modem
dnyann toplumu henz ortaya kmtr. Zaman henz onu tam ekliyle
biimlememitir;
bu
toplumu
yaratan
byk
ihtill
henz
tamamlanmamtr; ve gnmzn hdiseleri arasnda, ihtillle birlikte
nelerin gideceini ve ihtillden sonra nelerin kalacan ayrmak hemen
hemen imknszdr. Domakta olan dnya, kmekte olan dnyann
kalntlaryla hal ksmen engellenmektedir; sosyal hayatn artcl
karsnda eski messeselerini eski adetlerin ne kadannn kalacan veya
ne kadannn tamamen kaybolacan hi kimse syleyemez.
Sosyal artlarda, hukukta, insanlann fikirlerinde ve duygulannda
yer almakta olan ihtill, sona ermi saylmaktan ok uzak olmasna ramen,

- 107 neticeleri, dnyann daha nce

ahit olduklarndan hibirisi ile
mukayese kabul etmez. Devir devir geriye doru antikiteye kadar
gidiyorum, fakat gzlerimin nnde cereyan eden paralel bir ey
bulamyorum: mazi aydnln gelecee uzatamaynca insan zihni
karanlkta arr kalr.
Bununla beraber, byle geni, byle yeni ve byle kark bir
manzara iinde de, daha fazla gze arpan zelliklerinin bazlar ayrlp
gsterilebilir. Hayatn iyilikleri ve ktlkleri, dnyada daha eit bir ekilde
datlyor, byk servetler ortadan kalkmaya kk servetler artmaya
temayl ediyor; arzular ve tatminler oalmtr, fakat fevkalde refah ve
aresiz sefalet ayni ekilde bilinmiyor. htiras duygusu niversaldr, fakat
ihtirasn konusu nadiren genitir. Her ferd yalnzlk ve zayflk
ierisindedir; fakat toplum daima faal, ihtiyatl ve kuvvetlidir: zel
ahslarn icraat nemsiz, Devletinkiler ise muazzamdr.
Karakter kuvveti, azdr fakat adetler mutedil ve kanunlar insanidir.
Eer, birka tane yksek kahramanlk veya en saf, en parlak ve en yksek
miza fazileti rnekleri varsa da insanlarn adetleri dzenlidir, iddet
nadirdir ve zulm hemen hemen hi yoktur, insanlar daha uzun yayor ve
mlkiyet daha emindir: hayat parlak zaferlerle ssl deildir, fakat olduka
kolay ve sakindir. ok ince veya ok baya olan zevkler ok azdr ve
byk zevk kabalklar gibi, gayet parlak adetler de yoktur. Ne ok bilgili
insanlar ne de fevkalde cahil topluluklar gze arpar; deha daha nadirdir,
malmat daha yaygndr, insan zihni birka kiinin yorucu faaliyetiyle
deil, bir araya gelmi btn insanln kk gayretleriyle yneltilir. Btn
sanat eserlerinde daha az mkemmeliyet fakat daha bolluk vardr. Irk, snf,
vatan balan gevetilmi fakat byk insanlk ba kuvvetlendirilmitir.
Bu farkl zelliklerin en genel ve en gze arpanlarn gstermeye
alnca anlyorum ki insanlarn kaderinde vuku bulan deiiklik, bin ayn
ekilde ortaya kyor. Hemen hemen btn anlklar yumuatlm veya
krletilmitir: en fazla gze arpan eylerin yerine, dnyada daha nce
mevcut olanlardan, ayni zamanda daha az yksek ve daha az alak, daha az
parlak ve daha az karanlk, mutedil bir kelime gemitir.
Biri dierine benzeyen ekilde biimlenmi ilerinden hibirisinin
ykselmedii veya dzmedii bu saysz varlklar ynn gzden
geirdiim zaman byle niversal bir yeknesaklk grn beni zyor ve
canm skyor; toplumun deimeden nceki halini hasretle hatrlamaya
meylediyorum. Dnya ok nemli, ok zengin ve ok fakir, ok bilgili vs
ok cahil insanlarla dolu olduu zaman, kincileri bir tarafa brakarak

- 108 mahademi, hislerimi tatmin

eden
birinciler
zerinde
toplardm. Fakat kabul ederim ki bu tatmin benim kendi zayflmdan
kyordu: etrafndaki her reyi bir anda grmeye muktedir olmadm iin,
pek ok ey arasndan temaylme uyanlar semek ve ayrmak zorunda
kaldm. Bak btn yaratklar iyine alan ve insanlk ile insan bir anda ve
ayr ayr gzden geiren kadiri Mutlak Ebed Varlk iin durum farkldr.
Tabiatyla kabul edebiliriz ki. insanlarn yaratcs ve koruyucusu
nazarnda en fazla memnuniyet verici ey, sadece bir ka kiinin refah
deil fakat herkesin daha fazla mesut olmasdr. Bana insann k olarak
gzken ey O'nun gznde gelimesidir; ben mteessir eden O'nun iin
ayan kabuldr. Bir eitlik hali belki fazla yksek bir hal deildir, fakat
daha adildir: ve onun adaleti, bykl ile gzelliini tekil eder, lhi
tefekkrn bu noktasna ykselmee ve oradan insanlarn menfaatine
bakmaya ve onlar hakknda hkm vermeye alacam.
Yeryznde bi kimse henz, genel ve mutlak olarak, dnyann
yeni halinin eski halinden daha iyi olduunu kabul etmi deildir; fakat bu
halin farkl olduunu anlamak gayet kolaydr. Baz kusurlar ve faziletler
aristokratik memleketlerin yapsna ylesine girmi ve modem insanlarn
karakterine de ylesine zttr ki, hibir zaman bu halin iine
sokulamayacaktr; birincisi iin sz konusu olmayan baz iyi temayller ve
kt istidatlar, kincisi iin marifettir; birisinin hi aklnn almayaca
fikirleri dieri hemen dnr; Bunlar, her biri kendi faziletleri ve kusurlar
avantajlar ve ktlkleri olan iki ayr tarikatn insanlardr. Bundan dolay,
henz ortaya kmakta olan toplumun durumunu, artk mevcut olmayan bir
toplum durumuna ait kavramlarla kymetlendirmemeye dikkat etmelidir; bu
iki toplum durumu, yaplar itibariyle epeyce farkl olduu iin, doru veya
adil bir mukayeseye tabi tutulamaz. adalarmzdan, atalarnn iinde
bulunduklar toplumsal durumda ortaya kan vasflar talep etmek pek
makul olmayacaktr; zira o toplumsal durum km ve kendisine ait
iyiliklerle ktlkleri karma kark bir harabeye gmmtr.
Fakat henz bunlar iyice anlalm deildir. adalarmn byk
bir ksmnn, toplumun aristokratik yapsndan kan messeseleri, fikirleri
ve kanaatleri bir ayrmaya tabi tutmaya kalktklarn gryorum: bu
unsurlarn bir ksmn isteyerek kenara atacaklar ve kalanlar saklayacaklar
ve yeni dnyalarna uyduracaklar. Bu insanlar zamanlarn ve kuvyetlerini
namuslu, fakat verimsiz gayretlerle harcyorlar. Maksat artlarn
eitsizliinin insanla salad imtiyazlar idame ettirmek deil, eitliin
destekleyebilecei yeni avantajlar teminat altna almaktr. Biz kendimizi

- 109 atalarmza
benzetmeye
almamalyz; fakat bize ait olan
saadet ve byklk alanna ulamaa gayret etmeliyiz.
Kitabn sonundan geriye doru bakan ve yolum zerinde dikkatimi
eken konulan uzaktan ve bir anda kefetmece alan bir insan olarak,
kendi payma endie ve mitle doluyum. nlenmesi mmkn olan byk
tehlikeleri -azaltabilecek veya kamlabilecek byk ktlkleri- fark
ediyorum ve gittike daha ok inanyorum k, demokratik memleketlerin
faziletli ve mreffeh olmalan iin bunlan istemeleri kfidir.
adalanmn ounun, milletlerin hibir zaman kendi efendileri
olamayaca ve zaruri olarak, memleketlerinin iklimi ile toprandan,
rklanndan, gemi olaylarndan kan kltrsz ve baa klmaz bir
iktidara itaat edecekleri kanaatini beslediklerinin farkndaym. Bunlar yanl
ve korkaka prensiplerdir; bu prensipler zayf ve rkek milletlerden baka
bir ey ortaya karmaz. Tann insanl tamamen hr veya tamamen
bamsz yaratmamtr. Her insann etrafnda akmayaca bir kader
izgisinin izili olduu dorudur; fakat bu emberin geni evresi iinde
hr ve kuvvetlidir: bu, insanlar iin byle olduu gibi, topluluklar iin de
byledir. Zamanmzn milletleri, insanlann artlannn eit olmasn
nleyemezler; fakat eitlik prensibinin onlan klelie mi yoksa hrriyete
mi, bilgiye mi, yoksa barbarla m, refaha m yoksa sefalete mi gtrecei
kendilerine baldr.