Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

raun greaka
sistemi LJ - UVOD

Dr. Salko osi

Tuzla, oktobar 2014

1

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

Greake u numerikoj analizi

- Po naunu raunanja: apsolutne i relativne
- Po uzroku:
greka modeliranja,
greka ulaznih podataka (mjerenih parametara)
greka zaokruivanja (numerika greka)
greka odsijecanja (numerika greka, greka algoritma)
- Propagacija greke (raunske operacije sa veliinama koje sadre greke)...

kolska 2014/2015

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Pojam stabilnosti:

stabilno

nestabilno

X (x1 , x 2 , x 3 ...x m ); Y (y1 , y 2 , y 3 ...y m )

y1 f1 (x1 , x 2 , x 3 ...x m )
y 2 f 2 (x1 , x 2 , x 3 ...x m )
...
y n f n (x1 , x 2 , x 3 ...x m )
yi

f i
f
f
x1 i x 2 ... i x m
x1
x 2
x m

Ako su moduli parcijalnih izvoda relativno mali, problem

je STABILAN
3

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Numerika greka nastaju kad se beskonano zamjenjuje neim konanim

greke diskretizacije koje nastaju zamjenom kontinuuma konanim diskretnim skupom taaka,
ili kada beskonano malu veliinu h zamijenjujemo nekom konanom veliinom. (MKE,
numerika integracija...)
greke odbacivanja koje nastaju zamjenom beskonanog niza ili reda na konani niz ili sumu, tj.
kada se odbacuje ostatak niza ili reda. (sin(x), numeriko rjeenje nelinearnih jednaina...).
x 2 x3 x 4
xn
e 1 x ... ...
2 3! 4!
n!
x

Mainska tanost (mainski epsilon): minimalna brojana vrijednost koju dati kompjuter moe registrovati i
razlikovati od druge.
epsilon=1.
do while
If(epsilon +1 1) exit
epsilon = epsilon/2
end do

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

PROSTIRANJE GREAKA kroz osnovne raunske operacije

x,y - tane vrijednosti, x, y - pribline (izraunate) vrijednosti,
x, y - apsolutne greke
Sabiranje

Oduzimanje

x y ( x x) ( y y ) ( x y ) (x (y ))

Apsolutna greka sabiranja

( x y ) x (y )

x y ( x x) ( y y ) ( x y ) (x y )

( x y ) x (y ) x y x y

( x y ) x y ( x y ) x y

( x y )
x
x
y
y

x y
x y x
x y y

Relativna greka sabiranja

( x y )
x
y
x x
y y

x y
x y x y x y x x y y
Mnoenje

Dijeljenje

x y ( x x)( y y ) xy x y xy xy

x x x x x
1

y
y y y
y
1
y

( x y ) x y xy
( xy ) x y

;
xy
x
y

( xy ) x y

xy
x
y

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Primjeri:
1. Dat je pravougaonik sa stranicama x i y. Odredi povrinu te njenu apsolutnu i relativnu greku !
x 15.5 0.4

y 30.4 0.6

P x y 471.2 ?
( x y ) x y xy 0.4 30.4 15.5 0.6 21.46
( xy ) x y 0.4
0.6

0.0455 4.55%
xy
x
y 15.5 30.4

2. Izraunaj gustou fluida ako je:

m 2.719 0.006 V 2.343 0.008

m
V

3. Kada se mijeaju dva fluida sa masama m1 i m2 i temperaturama T1 i T2, smjea e imati

temperaturu:
T

m1T1 m2T2
m1 m2

m1 125 2 m2 145 2
T1 278 3 T2 365 5

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Apsolutna i relativna greka funkcije: totalni deferencijal

Ako je f(X1,X2,X3,...Xn) onda je maksimalna vrijednost greke jednaka:
f

f
f
f
f
X 1
X 2 .......
X n 1
X n
X 1
X 2
X n 1
X n

Primjer 1: Mjerenje dilatacije

F 72 0.9 N
E 70 1.5 GPa
h 4 0.1 mm

F
F

F
h
E
2
2
F
h
E
h
Eh
72

64.286 10 6
3 2
9
(4 10 ) (70 10 )

2F

F
2 ;
3 ;
2 2
F h E
h
h E E
h E
1
2 72

0.9
0.0001
3 2
9
3 3
(4 10 ) (70 10 )
(4 10 ) (70 109 )

(64.286106 5.3955106 )
Primjer 2: a=6 0.1; c=15 0.2; A = ? (rad)

72
1.5 109 5.3955 106
9 2
(4 10 ) (70 10 )
3 2

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

Primjer 3: Odredi apsolutnu i relativnu greku kod raunanja zapremine lopte ako je dato:
d 3.7 0.05, 3.14
4 3 d 3
V
V
d 2
d 3
V r
; V
d

d

3
6
d

2
6
3.141593 0.001593
V 21.50 0.005 8.44 0.001593 1.0884
r

V 1.0884

0.041 4.1%
V
26.52

kolska 2014/2015

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

SISTEM LINEARNIH JEDNAINA

d2x
dt 2

3k
2 k

0
0.5
0 0 0 F1
0.866 0
0.5
0 0.866 0 0 0 F2

0.866 1
0
1 0 0 F3

0
0
0 1 0 H 2
0.5
0
1
0.5
0 0 0 V2

0 0.866 0 0 1 V3
0

10

FD FU
2k
3k
k

0 x1 m1 g

k x2 m2 g
k x3 m3 g

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

Sistem linearnih algebarskih jednaina, opti oblik:

a11 x1 a12 x2

a1n xn b1

an1 x1 an 2 x2

amn xn bn

Ax b

Matrina forma

a11

A
a
m1
A aij

a1n
x1
b1

,
x

,
b

.
x
b
amn
n
n
nxn

MATRICA KOEFICIJENATA (poznata)

b b1 , b 2 , . . . , b n

poznati vektor slobodnih lanova RHS ,

b=0 HOMOGEN sistem

x x1 , x 2 , . . . , x n nepoznati vektor rjeenja, koje se rauna.
T

m>n, preostale m-n jednaine lin. zavisne, sistem ima jedinstveno rjeenje
m>n, preostale m-n jednaine lin. nezavisne, sistem nema jedinstveno rjeenje
m<n, sistem ima beskonano rjeenja
m=n, sistem ima jedinstveno rjeenje ako su jednaine lin. nezavisne (detA 0).
11

kolska 2014/2015

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

METODE ZA RJEAVANJE S L J
Direktne metode: rjeenje u jednom koraku, puno operacija, gomilanje greke, mali sistemi
Iterativne metode: iterativno poboljanje inicijalnog rjeenja, priblino rjeenje, vei sistemi

Specijalni sluajevi:
Rijetke (rastresite) matrice
Simetrine matrice
Trakaste matrice

12

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

Kramerovo pravilo (determinante)

a11
a
21
a31

x1

a12
a22
a32

a13 x1
a23 x2 b
a33 x3

a11

a12

a13

D a21

a22

a23 a11

a31

a32

a33

a22

a23

a32

a33

a12

b1

a12

a13

a11

b1

a13

a11

a12

b1

b2

a22

a23

a21 b2

a23

a21

a22

b2

b3

a32

a33

a31

a33

a31

a32

b3

x2

b3
D

x3

a21

a23

a31

a33

a13

U zavisnosti od vrijednosti det (A)=D razlikujemo:

Uslovljen sistem (D0)
Slabo uslovljen sistem (D0)
Ne uslovljen sistem (singularna matrica, D=0)

13

a21

a22

a31

a32

Univerzitet u Tuzli Mainski fakultet Numerike metode u mainstvu, II godina

kolska 2014/2015

DIREKTNE METODE: Gauss-ova eliminacija

Osnovna ideja:
zamijeniti dati sistem L J jednostavnijim sistemom koji ima isto rjeenje.
Do jednostavnijeg sistema se dolazi primjenom ekvivalentnih transformacija
na matrici sistema i vektoru slobodnih lanova (RHS).

Gauss (1777 - 1855)

Osnovne transformacije sistema L J:

1. Meusobna zamjena mjesta bilo koje dvije jednaine (vrste)
2. Mnoenje bilo koje jednaine brojem razliitim od nule
3. Dodavanje jedne jednaine, pomnoene brojem razliitim od nule, bilo kojoj drugoj jednaini
Elementarnim transformacijama se sistem oblika Ax=b svodi na sistem Rx=y koji ima isti vektor
rjeenja x. Nova matrica sistema (R) je trougla matrica, gornja ili donja. Postupkom povratne
supstitucije (zamjene) dolazi se do rjeenja. Postoje mogunosti unaprjeenja algoritma za
simetrine, trakaste ili rijetko popunjene matrice to je posebno vano kod velikih sistema (FEM).

14