You are on page 1of 178
VU TRUNG HOC CHUYEN NGHIEP - _ vant : SACH DUNG CHO CAC TRUONG BAO TAO HE TRUNG HOC CHUYEN NGHIEP - : oO Ss. a 3S s Lig 3 = Ss x < = = PGS. TS. DANG VAN BAO (cha bién) - PGS. TS. LE VAN DOANH GIAO TRINH KY THUAT DIEN Sdch ding cho céc truong dao tao hé THCN (Ti ban lan thit hai) NHA XUAT BAN GIAO DUC Lai gidt thiéu Vide #6 chite bién sogn.va xudt bin mét sO gido trink phuc vu cho dao tao cde chuyén ngdnh Dién - Didn ti, Co khi ~- Déng lue d ede trudng THCN - DN la mét su 6 géng ldn eta Vu Trung hoc chuyén nghiép — Day nghé va Nha xudt bdn Gido duc nhém timg bude théng nhdt néi dung day va hoe d cde trutng THEN trén toan quée. Néi dung clla gido trinh dé duge xy dung trén od sd ké'thita nhiing noi dung duge gidng day d cae trutng, két hap vdi nhitng noi dung mdi nham dap ing yeu edu nang cao chat Luong dée tao phuc vy s¥ nghiép céng nghiép héa, hién dai hoa. Dé cuvong cua gido trink d& duc Vu Trung hoc chuyén nghiép — Day nghé tham khdo ¥ kitn cia mét so truéng nhu : Trudmg Cao dang Céng nghiép Ha Noi, Trang TH Viét ~ Hung, Trutmg TH Céng nghi¢p H, Tring TH Céng nghiép II v.v... va dé nhan duge nhiéu ¥ hitn thidt thuc, gitp cho tac gid bién soan phi: hgp han. Gido trink do ede nha gido cé-nhiéu kink nghiém gidng day 4 cde trung Dai hee, Cao déng, THCN bién sogn: Gido trink duoc bién sogn ngén gon, dé hiéu, bé sung nhiéu kién thite mdi va bién soan theo quan diém md, nghic la, dé cap nhiing n6i dung co ban, cdt yéu dé tay theo tinh chat cia ede nganh nghé dao tao mé nha irving tu diéu chinh cho. thich hap va khéng trai véi quy dinh cia chuong trinh khung ddo tao THCN. Tuy cde téc gid dé cé nhiéu c& ging khi bién soan, nhung gido trinh chde khong trdnh hhéi nhitng khiém khuyét. Vu Trung hoe chuyén nghiép - Day nghé dé nghi cde truéng st dung nhitng gido trinh xudt bn lén nay dé bé sung cho nguén gido trinh dang rat thidu hién nay, nhdm phuyc vu cho viée day. va hoc cile ede truéng dat chat lugng cao hon. Gido trinh nay ciing rat bé tch déi vdi déi ngii hy thuGt vién, cong nhén ky thugt dé nang cao kién thite va tay nghé cho mink. Hy vong nhdin ditec sé gép 9 ctia cde trutng va ban dec dé nhiing gido trinh duge bién soan tiép hogic lan tdi ban sau 6 chét long t6t hon. Moi gop ¥ xin giti vé NXB Gido duc - 81 Trén Hung Dao - Ha Néi. VUTHCN-DN Mo déu Giao trinh KY THUAT DIEEN duce bién soan theo dé cueng do vu THCN - DN, 36 Gido duc & Dao too xay dung va thong que. N6i dung dude bién soan theo tinh thén ngén gon, dé hidu. Céc ki€n thite trong todn bé gido trink c6 méi lién hé logic chdt ch. Tuy v@y, gida trinh cing chi la mét phan trong néi dung. cia ehuyén nganh déo tao cho nén ngudi day, ngutti hoc cdn tham khdo thém ede gido trinh 6 lién quan déi vdi nganh hoc dé vige sit dung gido trink cé hitu quad hon. Khi bién sogn gido trink, ching t6i da c6 géng cap nhdt nhitng kién thite mi c6 lién quan dén mén hoc vad phic hop vdi déi tugng sit dung cing nhu co gang gin nhiing ni dung li thuyé vdi nhitng vdn dé thuc té thueag gdp trong sdn xudt, doi séng dé gido trinh cé tinh thye tién cao. N6i dung cia gido trink duge bién sogn vdi dung long 60 tiét, gom 8 chung : Chuong J. Mach dign mét chiéu ; Chuong 2, Dién tit; Chuong 3. Dong dién xoay chiéu hinh sin ; Chitong 4. Mach dign ba pha ; Chong 8. Chinh luu va én 4p ; Chung 6. Cac thiét bi déng edt va bdo vé mach dién ; Chuong 7. Chiéu sang ; Chong 8. Tinh ton mang dién. Trong qua trink xt dung, tiy theo yéu cdu cy thé c6 thé didu chinh 36 tiét trong méi chuong. Trong gido trink, ching t6i khong dé ra ngi dung thuc tap ctia ting chuong vt trang thiét bi phuc vu cho thue tap cia cdc trudng khong déng nhét. Vi udy, edn cut vdo trang thiét bj dé 06 cua titng trudng va khd nang t6 chute cho hoc sinh thye tép & cdc xi nghiép bén ngoai ma truéng xdy dung thai luong va ngi dung thie tap cu thé - Thii lugng thy tap t6i thidu néi chung cling khong it hon thai lugng hoc li ithuyét cia moi mon. Gido irink duge bién sogn cho déi tong 1a hoc sinh THCN, Cong nhdn lénh aghé béc 31/7 vd né cing la tdi ligu tham khdo 68 ich cho sinh vién Cao déng AF thugt cing nhu Ky thugt vién dang lam vige 6 cde co sd kink t8 nhiéu link vye khée nhau. Mae di: dé co géng nhung chéc chin khong trénh khdi hét khiém khuyét. Rat mong nhén ditoc 9 high déng gop cua ngudi sit dung dé lan tdi bdn sau duge hodn chink hon. Moi gop ¥-xin duge giti vé Nha XBGD —81 Trén Hung Dao, Ha Noi. TAC GIA Chuong I MACH DIEN MOT CHIEU 1.1. NHUNG KHAI NIEM CO BAN VE MACH BIEN MOT CHIEU Dong dién mot chigu c6 tri 86 vA chiéu khong di theo thai gian. 1. Nguén dién mot chiéu C4c loai nguén dign mot chigu : @. Pin, aequy Bién déi hod nang thanh dign nang (hinh 1.1). Dién 4p giita 2 dién cyc cia mot phéin tir (pin, acquy) khong lin, vi thé dé co dien 4p I6n, ta n6i tip céc phan tit véi nhau (hinh 1.2a), dé 6 dong dien i6n, ta not song song cdc phan té véi nhau (hinh 1.2b). Hinh 1.1, Nguén dien hoa hoc Toi Hinh 1.2, N6i chc pin, acquy b. Pin mat troi Pin mat tri 1am viee dua vao higu img quang dién, bin déi truc tiép quang nang thanh dién nang. Dudi tac dung cia Anh séng, hinh - thanh sy phan bé dién tfch khac dau 6 l6p ti€p xtc gita 2 chat ban din khdéc nhau sé tao ra dien 4p giita 2 cuc (hinh 1.3). ¢. May phat dién mét chiéu May phat dien bién déi co nang dua vao truc cia may thanh dien nang lay ra & cdc cuc cia day quan (hinh 1.4). d. BG nguén dién tt cong sudt BO nguén ditn ti cong sudt khong tao ra dién nang ma chi . bign déi di¢n 4p xoay chiéu (lay | tir lui din) thanh dién 4p mot Hinh 1.4. Hinh déng cita mot mdy phat dign chiéu lay ra & 2 cuc (hinh 1.5). Cem TT Hinh 1.5, Bo nguén bién'd6i dign 4p xoay chidu thanh mot chién 2. Phu tai Phu tai (tai) 1a cde thiét bi dién titu thy di¢n nang dé bién déi thanh cdc dang nang lugng khdc nhu co nang (dong co dién), nhiét nang (ban 1a dién, bép dien), quang nang (dén dién)..v.v.. 3. Mach dién Mach dién 18 tap hop cdc thiét bi dign (ngudn, tai, day din) néi voi nhau trong d6 déng dién cd thé chay qua (hinh 1.6). Mach dién phic tap c6 nhiéu nh4nh, nhiéu mach vong va nhiéu nit. Nhdnh, Nhanh 1a bé phin cia. mach dién gém cé céc phan th ndi tiép nhau trong dé cé cing dong dien chay qua. Nat. Nit a ché gap nhau cia céc nhaénh (ti 3 nhanh tr len), Mach yong, Mach ving 1a Idi di khép kin Hink 1.6. Nit va-vong cita mach dién, qua cdc nhénh. May phat (MF) cung cép dien cho dén (D) va dong co dién (BC) gdm cé 3 nhénh (1,2,3), 2 mit (A, B) va 3 mach ving (a, b, c). 1.2. CAC DAI LUGNG DAC TRUNG QUA TRINH NANG LUGNG TRONG MACH BIEN 1. Dang dién Dong dién i c6 tri s6 bing t&c dO bién thién cha dign Ivong Q qua tiét dién ngang cia vat dan. ; dQ = 1-] oa o —s—— don vi la ampe, A. TT Negudi ta quy ude chiéu cia dong ign chay trong vat din nguge vi chidu chuyén dong céa dian ti (hinh 1.7). Hink 1.7 2. Dién 4p Tai méi digm trong mach dién cé a a é °3 mot dign thé g. Hiéu dien thé gitta hai $1} ° diém goi la dién 4p U, don vi Ia von, V. he Dien 4p gitta 2 diém A va B(hioh 1.8)1a: Hin 18 Usa = Pa - 9a (1-2) Chiéu dien ap quy udc J chidu tr diém 06 dién thé cao dén diém c6 dien thé thap. Dien 4p gitta 2 cyc cia nguén dién khi hd mach ngoai (dong dién I = 0) duac goi 1a sttc ditn dong E. 3. Cong suat Cong sudt cia nguén sttc dién dong 1a : P=EI (1-3) Cong suat cla mach ngoai 1a: - P=UI (1-4) Don vi cilia cong suat 1a o4t, W. 1.3, MO HINH MACH DIEN MOT CHIEU Khi tfah ton, mach dién thuc dugc thay thé bang mot so 6 goi 1A m6 hinh mach dign, trong 46 cc phan ti thuc duoc thay thé bing cc phan tir ly tuéng E,J,R 1. Ste dién dong E Ste dien dong E 18 phan tit ly tuémg, 6 tri s6 bang + dien ap U do duge gitta 2 cuc cha ngaén khi hd mach ngoai. Chiéu cia sitc dién dong quy uéc tir dien thé thap dén dign thé cao (cye 4m ti cyre dong) (hinh 1.9), : le Chiéu cia dien ap quy ude ti dign thé cao dén dién thé thap, do dé néu chiéu vé nhy hinh 1.9 thi: U=E (1-5) 2. Nguén dong dién J Hinh 19.9 hie Nguén dong din J 1a phan th ly tudng cé tri s6 bang —nguén site dién dong dong dién ngin mach gitta 2 cuc cia nguén (hinh 1.10). 3. Dién tréR Dien td R dac trmg cho mot vat din vé mat can tré dong dign chay qua. Vé hién tung ning lugng, dién wo R dic tring cho 34) R tigu tan, bigh déi dien nang tieu the thanh céc dang nang lvong khdc nhu nhiét ndng, quang nang...v.v.. (hinh 1.11). Cong suat cha dien 1 Hinh L10.Kyhieu == Hink 4.47 nguén dong Ky hitu P=RP (1-6) diga tee 4. Thiét lap mé hinh mach dién a. Nguén dién Tt I So dé thay thé cha nguén dien . g6m sitc dien dong E nbi tiép voi dien Rn ur trong R, (hinh 1.12). : z [ |r Khi gidi mach dién cé cdc phanty ~ tranzito, nhiéu khi nguén dien c6 so ° 46 thay thé 1a nguén dong dién t== inte Song song v6i dién tra. R, inh 1.12.Sc66 thay Hinh 1.13. Sod6 thay R, . " thé ngudn B the bing ngudn dong (hinh 1.13). I b, So dé thay thé tdi ~ Céc tdi nhu dong co di¢n mot Rn chiéu, acquy & ché d6 nap dién duoc R thay thé bing so d6 g6m ‘stic dien = dong E n6i tiép voi dien tro trong R, (hinh 1.14), trong 46 chiéu E nguoc véi chiéu L ; Hink Lt Hinh 115 - Cac tdi nhu ban Ja dién, bép dien, . bong dén..v.v.. duge thay thé bang dien tra R cia ching (hinh 1.15). Vi du ft: Mot nguén dign mét chiéu co sic dien dong E = 100V, dign né trong R, = 19 cung fp dién cho tai c6 R,= 240. Thiet lap mo hinh mach gin vA tinh dong dién tai I,. Loi gtdi : Mo hinh mach dien theo E vé trén hinh 1,16. Dong dien cai I: 100 _ Hinh 116 R.+R, 14+24— 4a Cé thd gidi bai todn theo mo hinh nguén ding dién nhu sau: Mo hinh mach dién theo nguén dong dign : J=—=—* -100A R, “e vé tren hinh 1.17. 1 Dong dien tai :1, = 100. t (1+24) =4A Hinh 147 1.4. CAC DINH LUAT CUA MACH BIEN Cac dinh luat cha mach dien da hoc 6 vat ly, 6 day nhan manh ap dung va thyc hanh va van dung céc biéu thite vao tinh ton mach dién. 1. Dinh luat Om a. Nhénh thudn dién tro R R Xét nhénh thudn dien tré (hinh 1.18) -C}- Biéu thie tinh dién 4p tran din tra = U U=RI (1-7) Biéu thie tinh ding dign qua dién wd: Hinh LIB U I=— (1-8) IR R + . — U - tfah bing V 5 ou 1 - tinh bing A Hinh 119 R - tinh bang Q Vi du 2: Trong mach dign hinh 1.19, biét I = 210mA; R = 1002. Tinh dién ép wen dién tra U. Loi gidl: Dien 4p trén di¢n wd: U=RI=100.0,21=21V b. Nhénh c6 site dién dong E va diéntr@R Xét nhanh c6 B, R (hinh 1.20) May Ye 28, Uy Biéu thitc tinh di¢n dp U : ee U =U,+U,+U,4+U, TR OY OS =RI-E,+RJ +E, Tr =(R, +R,)1- ,- Bink 1.20 vay: U=(ER)I-2E (1-9) ‘Trong biéu thitc (1-9), quy uéc d&u nhu sau: Stic dien dong E va dong dién I c6 chiéu tring véi chiéu dien 4p U sé lay dau duong, ngugc lai sé ldy dau am. 10 Biéu thic tinh dong dién : -U+2E =R Trong biéu thite (1-10) quy ude dau nhu sau : Site di¢n dong E va dién 4p U c6 chiéu tring voi chiéu dong dién sé lay dau duong, nguge lai sé [ty d&u am. Vé du 3 : Cho mach dién hinh 1.21. Biét E, = 100V; 1, =5A Tinh dién 4p Uy, va dong dién cic nhénh I, Ly. Lai giai: Tinh dign 4p U,,: Uns = E, - RL B =100- 2.55 90V Dong di¢n I, : 1 1-10) Hink 1.21 p- Lan 2394 R, 3 Dong dign I, ty = Uan=Bs = RAS aq 3 Dang dién I, <0, chiéu thy ca dang ditn 1, nguygc voi chiéu da vé tren hinh 1.21. 2. Dink luat Kiécshép a. Dinh ludt Kiéeshop 1 Dinh luat nay cho ta quan hé gitta céc dong dién tai mét nut, duge phdt biéu nhur sau : Téng dai 36 nhiing dong dién d mét mit bang khong. Trong dé quy uéc ddng dién di ti nuit I, lay dau duong, ddng dién roi khoi mit idy dau am (hinh 1.22). Tha = 0 d-1) GO hinh 1.22 th: Hinh 1.22. Dong ditn nét 1, +E) + (1) =0 Tg ll b. Dinh luat Kiécshép 2 Dinh tuat nay cho ta quan hé gilta site di¢n dong, dong dién va dien ud trong mOt mach vdng khép kin, duoc phat biéu nhw sau : Di theo mot mach vong khép kin theo mot chiéu ty ¥ chon, tong dai so’ nhitng sic dign dang bang tng dai so cdc dién dp rai irén cdc dign tré cha mach vong. =RI = ZE (1-12) Quy ude dau : cdc site dien dong, dong dién cé chiéu wing chiéu mach ving lay du duong, nguge lai lay dau am. 6 mach vdng hinh 1,23 : RE, - Rok, + Rul; = E, + E, - By Hinh 1.23. Mach vong dong dign Vé du 4 : Tinh dong dign I, va céc siic ditn dong E,, E, wong mach dién hinh 1.24. Cho biét I, = 10A; I, = 4A ; R, = 10; R; = 2Q, R, = 5Q. Lai giai: Ap dung dinh_ wat Kiécshép | tai nut A. “hth-h=0 E; L=1-1=10-4=6A (ee [| Ap dung inh luat Kieshép 2 cho mach vong a: EB, =Rd,+Ral =144+210=24V Hink 1.24, Mach ign cho vidu 4 mach ving b : E, = R,l, + RU, = 5.6 + 2.10 = 50V 1.5. CAC BIEN DOI TUONG DUONG Bién déi tuong duong nhim muc dich dua mach dien phic tap vé dang don gidn hon. Khi bin déi trong duong, dong dién, dién ap tai céc bO phan khong bi bién déi vin git nguyén. Dudi day dua ra mot sO bien déi tuong duong thuéng gap. 12 1. Cée dién tré m&c néi tiép Dién tr tuong duong R,, cia -— A. 4). céc dién trd Ry, R,, R, mde néi Ry Ro Ra tiép (hink 1.25) la: Ra=R,+Ry+... R, (1-13) 2. Cc dién tré mac song song _ {a} Dien tro tuong duong R,, ciia cdc dién tro R,, R, ...R, mac song ; ; song (hinh 1.26) tinh nhw sau : ‘Minh 1.25, Dien wd wong dome cita mach a6ititip 1 1 = (1-14) > R, oe Khi chi ¢6 2 din 6 R,, R, mac Song song dién wd tuong duong cia Ry (] Ry Res ching, R,R, Ry = 1-15. to “OR +R, (15) Vi du 5: Tinh dong dién [ trong . ; mach dién hinh 1.27, Hinh 126. Diga we twong duong cita mach song song Loi giai: Truéc hét tinh dien tra tuong duong R,, cia 2 dien tr R, va R, ndi song song. waRaRy 182 _ Ro R,+R, ig42 7282 Sau khi tinh duge R,, ta 66 mach thay thé don gian hon (hinh 1.27). Céc dien tri R,, Ros, Ry mac nOi tip, dien tro tuong duong R,, cia mach, Ry =R, +R +Ry= 2241846109 Dong ign 1a: __E _ 110 SS EA Ry 10 Hinh 1.27 3 3. Bign di sao (¥) thanh tam gidc (4) va ngugc lai a. Bién 46i sao thanh tam gidc ¥Y > A Gid thiét cd 3 dien wa R,, R:, Rs n6i hinh sao. Bién déi binh sao thanh cdc dién tro dau tam gide (hinh 1.28). Cong thifc tinh cdc dién tré noi hin cam gidc 1a: R, =R, +R, +R, R, R, Ry 1 R,.R, R 2 R,, =R,+Ry+ Ry =R, +R, + Khi hinh sao doi xing: R.=R,=R,=R thitacé: Hiak 1.28. Bién 461 Y 34 Ra =Ray=Ry=3R b, Bién déi tam gide thanh sao A —>Y Gia thiét c6 3 dién tra Ry, Ros, R,, n6i hinh tam gidc. Bién déi hinh tam gidc thanh hinh sae (hinh 1.29), di€n tré cdc canh hinh sao tinh Ja : RyRy Ry Rita tRy R,,.R, R, =e 1-1 2 Ry +R, +Ry, ay -— Raa R= * Ra +R + Ry R= Hink 1.29. Bién 46i AY . . . .R Khi hinh tam gidc d6i xing R,, = R,; = R;, = R, thiR, = Ry = eS Vidu6: Tinh dong dien I chay qua nguén cia mach cdu hinh 1.30, biét R, = 129, R; = R, = 6Q, Ry = 210, Ry = 182, E = 240V, R, = 20 (hinh 1.30). Loi giai : Bign d6i tam giéc ABC (R,, Rj, Ro) thanh sao Ry, Rp, Re (hinh 1.31). 4 RR 12.6 R, =— 2 =§ — 529 “TR +R, +R, 12+6+18 ~_ RR 128 BUR, +R, +R, 1241846 RR 18.6 R. “RGR, +R 12+ 18467 Hink 1.30. Mach dign cho vi dy 6 Dien tré tong duong Ro, cia 2 nhanh song song: Ro= (Rg +R, (Ro +R,) op Rg +R; +Re +R, = E49.G42) | 64643421 Didn tro twong duong toan mach Ra =R,+ Ra + Rop=24+24+8 2122 Déng dién chay qua nguén 8Q E _ 240 Is 204 Hink L3t 4. Dinh ly Thevenin . A Mot mang dién 2 cue phitc MANG2 th tap c6 ngudn cé thé dugc thay ° thé bing mét mach dién 2 cuc oyecd | => (fey, don gian gém stic dien dong NGUN Ey, n6i tiép voi dién tr Ry (hinh 1.32), trong 46 E,, bing dién 4p gitta 2, cuc U,, khi bo mach ngoai, Ry 1 dien wo mhls2 Mach (uong duong cia mang 2 cyc c6 nguén gitta 2 cc A va B cia mang 2 cuc khi-cdc sttc dign déng cia mang bang khong. Vi dy 7. Hify tinh E,, va Ry, (60 46 Thevenin) cia mang 2 cue hinh 1.33. Loi gidi: E 20 RR, _ 28 =Ua= = 8 =16V; = ==, 51,62 Ea =U 1+R, 7 248 Raa Rae R,+R, 2+8 So 46 Thevenin vé trén hinh 1.34. Néu mang 2 cyc n6i v6i mot tai cé dign we R, = 30,40, dong din tdi I, sé la: 15 Hink 133 Hinh 134 Mach din cho vi du 7 So d6 Thevenin 5. Dinh ly Noctong Mét mang dien 2 A cue phic tap-cé nguén MANG 2 cé thé duoe thay thé . bing mach dien don gian cuece | > g6m nguén dong dien Jy Nou6N n6i_ song song voi dién ué R,, (hinh 1.35), trong 46 Jy bing dong dien Hinh 1,35, So dé thay thé mang 2 cuc o6 nguén ngan mach gitta 2 cuc A va B, Ry la dien tré giita 2 cuc A va B cia mang 2 cuc khi cde sttc dién dong cla mang bing khong (nhu da xét 6 dinh Jy Thevenin). Vi du 8: Hay thay thé mang 2 cuc hinh 1.33 bing so 66 Nocténg. Loi giai: . E 2 T= Tygtn mech ap = Rpg 1A = RIR2 28 6 Ru Rr+R 248 So dé Noctong vé tren hinh 1,36. Néu mang néi vi tdi c6 R, = 30,40, dong ign tai sé 1a: he JwRin __ 10.1,6 =05A Hish 1.36. So 46 Noctong Rih+Ry 164304 1.6. NGUYEN LY XEP CHONG Day 18 tinh chat co ban cia mach dién tuyén tinh. Trong mach dien tuyén tinh nhiéu nguén, dong dién qua méi nhénh bang tng dai s6 cdc ddng dien qua nhénh do tic dung riéng ré cia ting site dién 16 dong (lic d6 cae sttc dien dong khéc coi bing khong). Nguyén ly xép chéng duge tmg dung nhiéu 48 nghien ctu mach dién co nhiéu nguén téc dung: Tinh bang phuong phép x€p chéng, thuc hién theo cdc bude sau: Buée 1 : Thiet lap so a6 dién chi cé mot nguén tac dong. Buwée 2: Tinh ding dign va dien dp trong mach chi c6 mot nguén tac dong. Buéc 3 : Thiét lap sa dé mach dién cho nguén tiép theo, Jap lai cdc bude 1 va 2 cho mi nguédn téc dong. Buc 4 : Xép chéng (cong dai $6) cdc két qua tinh dang dien, dien ap cia méi nhdnh do cdc nguén tac dung riéng ré, Vi du 9 : Hay tinh dong dign I, trong nhénh 2 cia mach dién hinh 1.37a. Loi giai Ta sé thyc hién theo cfc buée t Bude I: Lap s0 46 chi cé mot ste dien dong E, téc dung (hinh 1.37) Bude 2 : Gidi so 46 hinh 1.376 chi c6 nguén E, tac dong R2.R3 44 =R: =24+——=4 Re 1 RoR 2 ana 8? Dong di¢n nhdnh 1 do nguén E, téc dong : Ey 40 Yyp=—b~® 19, Te ae eet Dong dign nhdnh 2 do ngudn B, 4c dong: Igy = URS 194 «gy R2+R3. 444 Buéc 3 : Thi&t tap so d6 chi c6 mot minh stte dién dong R, tée dong (hinh 1.37), 2-Gido lint KT 17 Gidi so 46 hinh 1.37 tacé: RoR 42 _ 16 Ryg =R3+S2RL og, 42 _16,, WT NS TRoeR 473 Dong din nhénh 3 do nguén E, téc dong : By 16 153 5——2-= 16 _ 34 337 Ra 16/3 Dong dign nhénh 2 do nguén E, tac dong : Ig, 2 yg = SEL 232 Ly BR thy hea Bude 4 : Xép chéng két qua. Dong dien nhénh 2 do ci 2 ngudn téc dong fa: L=lLith=5+!=6A4 1.7, CAC PHUONG PHAP GIAI MACH DIEN PHUC TAP Gidi mach dien ia tinh dong dién, dien 4p, cong sudt cla cic nbénh, céc phén tit. Dong dien ‘rong cdc nhdnh cén chua biét, vi thé ta ty ¥ chon chiéu dong ditn (goi 1a chiéu duong) trong c4c nhénh. Két qué tinh todn, néu dong dien duong I > 0, chién (thyc) dong dien trong nhénh tring voi chiéu duong da chon. Néu I< 0 chiéu dong dien nguge voi chiéu di chon. Chiing ta xét 3 phuong phdp co ban dudi day : 1. Phuong phap dong dign nhénh An s6 cia hé phuong tinh ta dong ditn céc nhénh, Phuong php nay ting dung tryc tiép 2 dinh luat Kiecshop 1 va 2, va thuc hien theo cac buéc sau: Bute Lb: X4c dinh s6 ndt n= cia hé phuong trinh bang s6 nh4nh m. Butéc 2: Tuy y va chidu dong dién mdi nhénh. Bude 3 :Viét phuong wink Kiéeshop | cho (n-1) nuit da chon. Buée 4: Viet phuong trinh Kiécshop 2 cho (m-(x-1)) = (m - n +1) mach vong doc lap. . vey 86 nhénh m=... SO An Bude § : Gidi he théng m phuong trinh da thiét lap, ta cé dong dién cic nhénh. 18 Vi dul0: Ap dung phuong phap dong dign nhénh, tinh dong dign trong éfc nhénh cia mach didn hinh 1.38. Loi gidi: Buéc 1: Mach dien cd 2 nit A va B, sO nut n = 2; mach c6 3 nhénh 1, 2, 3, s6 nhénh m = 3. Hiah 1.38, Mach dien ding phuong phép ddng dita nhéah Bude 2: Vé chiéu ddng dign cdc nhénh 1,, 1, I, nhu hinh 1.38. Bude 3: S6 nit can. viet phuong trinh Kiécshop 1lan-1=2-1=1. Chon nit A. Phuong trinh Kiécshép | viet cho ntt A la: I-L+h=0 qa Bude 4: Chon (m -n+1)=3-2+1=2 mach vong. Chon 2 mach ving déc Jap a, b nhu hinh vé. Viet Phuong trink Kiécshop 2 cho mach ving a vA b. Phuong trinh Kiécshép 2 cho mach vong a, 471, + 221,= 10 (2) Mach vong b 221, + 681, =5 (3) Bude 5: Gidi he 3 phuong tinh ta 6 dang ditn cfc nhénh I, =138mA I= 160 mA 1,=22mA Phuong ph4p ddng di¢n nhdah gidi tryc ti€p duge cdc déng dién céc nh4nh, song sO phuong trinh bing sO nh4nh m, tuong d6i dn, ddi hdi nhiéu thdi gian tinh todn gidi he Pphuong trinh. Vi thé duéi day dua ra cdc Phuong phép sir dung cdc an so trung gian 1A dong dign mach vong, dién the nit, do d6 sO phuong trinh sé duge gidm bét, nhé vay tiét-kiém thdi gian tinh ton, 2. Phuong phap dang dién mach vong 6 phuong phép aay, dn so trong hé phuong trinh khong phai 1a dong dién c&c nhénh, ma 1a mot dong dién mach vong mang ¥ nghia vé todn hoe, vi néu biét duge ching, c6 thé dé dang tinh dong dién c4c nhanh. 19 Cac bude gidi theo Phuong phap dong dien mach vong nhu sau : Bue 1: Xfc dinh (m-n+i) mach ving doc lap va tuy ¥ vé chidu dong dién mach ving, thong thudng nén chon chiéu cfc déng di¢n mach vong gi6ng nhau, thuan ieén cho lap he Pphuong trinh. Buéc 2: Viét Phuong trinh Kiécshdp 2 cho mai mach vong theo cc dong dién mach vong 4 chon. - Buée 3 : Gidi hé phuong trinh viva thiét Jap, taco dong dién mach vong. Butic 4 : Tinh dong dién cdc nhanh theo dong dién mach vong nhu sau: dong dien méi ohdnh bang tong dai so dong dién mach vong chay qua nhanh dy. Vidull : Ap dung phuong phép ding dien mach vong gidi mech dién hinh 1.39. Loi giai : Budc 1 : SO mach ving ww(1) déc lap : m-n+1=3-2+1=2 mach vong. Vé chiéu dang dien mach vong I, J, niu hinh vé. Bude 2 : Viet phuong tink Kiecshop 2 cho cdc mach ving. Mach vinga — (47422)1,-22% = 10 691-22 =10 @ Mach vongb — - 221,+ (22+ 82), 5 22141041, =-5 (2) Buéc 3 : Gidi he phuong trinh d¥ thiét lap { 691-221, =10 + 221, + 1041, 2-5 St dung phuong phdp ma tran Ty gn i, Ta) 472, Ta Hinh 1.39. Mach dita ép dung phuong pap dng dien mach vong = H0).(104) ~ (-5)4-22) =0,139A (69).104—(~22),-22) = (694-5) = (-22).(10) (69). 104 =(-22) (29) OOISTA. 20 Bude 4: Tinh dong dign nhénh qa = 139mA L=1,-I,= 139- (18,7) = 158mA Ls, Dong dien I, =-18,7 mA <0, do d6 I, ¢6 chigu nguge lai véi chiéu da ve. 3. Phuong phép dién thé nat , Phuong php nay sir di lung 4n s6 trung gian la dién thé céc nuit dé thiét lap he phuong trinh, Biét dién thé cdc nut, ta dé dang tinh ddng dien cdc nhénh. Xét mach dién hinh 1.40. joon Hinh 1.40. Mach dien dé tinh dién thé nat Tuy ¥ chon truéc dien thé m6t diém coi 14 biét trade. Thuong léy dién thé diém dy bang khong. G day chon dién thé diém C bang khong : 9, = 0, Dua vao dinh Iuat Gm ta c6 dong dién cdc nhénh Ei -®a 9B == ; 1,=28 " Ri ORs. 1 =2A : 1, = P5298 Ry Rs 1,- 28798 Rg Dinh luat Kiécsh6p 1 cai nit A 1,-L-1,=0 21 E14 9a _%a-9B 9 R R2 Rs 2,141) (1), {1}. Ry Rp By) (Rs)? (RJ Dinh luat Kiécsh6p 1 tai diém B 1,-l-l,=0 2a-oB 9p Fs +9p _ 4 R3 Ry Rs Jog e( bate \gp (4) Bg JPA "(Ry Ry Rs )78 (UR PS 11 Gap -(<) + Téng din chung gitta 2 nit A va B. Gat = Dign din ohénh 1. R Gs = - Din diin nhanh 5. Rs . Hé phuong trinh dién thé nit sé la Gata ~Ganop = GE, —Gapoa + Gpop =-GsEs Gidi hé phuong trinh ta sé c6 dién thé cdc nuit, va tit d6 tinh duge dong di¢n cdc nh4nh. C4c bude 4é gidi mach dién theo phong phép dién thé nit 1a: Buréc 1: XAc dinh s6 nut n, Buéc 2: Chon mot mit bat ky cé dien thé biet trudc. Butéc 3; Tinh téng din cha céc nhénh n6i véi mdi nuit Gy, Gy... va téng din chung ciia céc nhdnh gitta 2 adt Gay... va dien din cdc nhanh c6 nguén G,, G;. 22 Buéc 4 ; Lap hé phuong crinh dién thé nit. Buéc 5 : Gidi hé phuong trinh ta cd dign thé cha mdi mit. Buéc 6 : Sit dung dinh luat Om tinh dong dien cde nhanh, Vi du 12 : Gidi mach dien é hinh 1.40 ae(tstyt)(2,t, ART Rg Ry} leno * Geo tjtiiyfiia tt gg-[ts2,2 hf, i B (ees) (orators ya ={—- ]=L - 0,003 Gap ( } 399 = 200303 R3 eli IR 0 oe 3° Rs” T00 H¢ phuong minh dien thé nit 4s 9,006639.4 -0, 0030p ~ P= “2.08089 + 0.014039g = 2 Gidi he phvong trinh ta c6: PA=-0928V 5 gR=-519V Tu dé tinh duge dong dien cae nhénh = ELIA _ 4540928 _ 9 1155 4-ae FIG 7 OO1ISSA = PA 0.978 _ 5 01364, BR a = SAR 8. BIBS gonas14 2 y= 2B 2 A - 005194 Rq = 2519p 7-519 _o oisia, IB too ~ 23 Phuong pndp dién thé nut duge sir dung khi mach dien cé nhiéu nhnh fc ni Dac bigt khi mach chi c6 2 nut (hinh 1.41), ta dé dang tinh dién thé cia nit. B1.6b, 24 Chon 9g =0, vay chi cén di¢n thé nut A 1a an s6. Gaon =G,E,+G,E, i i 1 “D+ + = 0.07892 7 22 a2 6,-{L).1 Ry} 47 G3 (2) > Hinh 1.41, Mach didn 6 2 nd GE, + GE, = 0,27374 Vay phuong trinh dién the nut A Ta 0,078929, = 0.27374 Gidi ra ta co: Gn = 3,468 V Dong dien cdc nhénh E1~o4 _10-3,468 Hy = 8A 103,468 |g 394 ary ao 1p = 9A 348 spy Rp 22 Ty = EB=9A 2S“ 3468 9 ory Rg 82 CAU HOI ON TAP VA BAI TAP 1-4. Nguén ign ta gi ? Tal la gl ? Hay cho c4e vi du vé nguén dign va tai. 1.2. Phat bigu dinh luat Om, 1.3. Phat biéu inh luat Kiéeshap, 1.4, Cae butic gidi mach dign bang phuong Phdp dang dién nhénh. 1.8. Cc bute glai mach dién bling phucng phap ign thé cac diém nat. 1.8. Cho E = 100V; R= 109 ; 1 = 5A, Tinh dién ap U trong 2 so a6 hinh Bt.6a va a) . b) Hinh 81.8 Dap sh: a} Use = 150V D) Us, = SOV 1.7. Cho E = 50V;R=50;U=40Vv. Tinh dong dién 1 trong 2 so dé hinh B1.7a va B1.7b. a R t SO R I —_—____ U > u a 4) Hinh B17 Dép sO: api = 18A b) f= 2A. 1.8. Mét tai c6 dién tré R = 190 dau vao nguén ign mét chidu c6 E = 100V, dién tré trong R, = 19. Tinh dong dién |, dién dp U va céng suat P cha tai. . Dap 86: 1= 5A; U= 95V; P= 475y . 1.9. Cho mét nguén dién mét chiéu c6 sc aién dong E = 50V ; dién tré trong R, = 0,19. Nguén dién cung c&p dién cho tai cé didn trd R. Bist cong suat tén hao trong nguén dién Ja 10W. Tinh dong dién }, dién 4p U gitta 2 cyc cla nguén dién, dién trad R va c6ng suat P tai tiu thy. Dép sf: 1= 10A;U= 49V;R= 4,90; P= 490w. 71.10. Mat nguén dién cé sic dién déng E va dién tré trong R, = 0,52, cung cp dign cho tai c6 dién trd R. Biét dign ap cia t8i U = 95V ; cong sudi tai tigu thu P = 950W. Tinh E,R. Dép 86; E= 100V;R= 9,50, 25 1.11, Bon dién tré R,, R,, Ry, R, mAc néi tiép dau vao nguén aién ap uU 12V (dién tro trong bang khéng). Dong dién frong mach } = 25mA, dién ¢ trén cae dign tra Ry, Rp, R; 1 2,5V ; 3V; 4,5V. Vé so dé c&ch a4u day, cach mac ampe ké, von ké 48 do cac dai lugr trén. Tinh dién ap U, trén dién tra Ry. Tinh dién tra R,, Re, Ry Ry. Dép sh: U,= 2V; R= 1000; R, = 1200 R, = 1802; R, = 802 1.12, Biét 86 chi cla mét sé ampe ké trén hinh B1.42, Xa dinh sé chi cia ampe ké A, Va A, . Dap sé: Ian = 3,54; Ing = 2,5A Hinh B1.12 1.13, 28 66 dién trd (tucng ducng) 150 9, ngudi ta dau song song ha Gign trd R, = 3302 va R,. . Tinh R, Dap 86: R, = 2752. 1.14. Hai dién rd R, = 1000 va R, = 47Q du song song, biét dong din 4 mach chinh | = 100mA. Tinh dong dién qua cae dign trd R,, R,, Dap 86:1, = 32mA; 1, = 68mA 1.15. Dang phép bién adi tung duong, tinh dong dién trong céc nhénh trén so dé hinh B1.15.Tinh céng sudt ngudn va céng sudt trén cdc dign trd.Cho U = 80V ; R= 1,250 ;R,=60: R, = 100. Dap sé: 42 10A;h= 6A;i= 16A; P= UI= 1280W; Py = 320W; Miah Bt.15 26 Par = 60OW ; Pro = 360 W Ta thy P = Py+ Pp, + Pap 1.16. Tinh dong dién | va céng suat nguén trong so a6 hinh Bt.16. Cho U = 120V ; R= R, =R; = 20;R,= R= Re = 62. Bap sé: (= 60A ; P= 7,2kW 1.17. Cho mach dign trén Hinh 81.16 so 6 hinh 81.17. Hay gidi mach dién trén bang 2 phuong phap sau : a) Phuong phap ding dién nhanh. b) Phuong phap dién thé cac nut (chon diém nut B c6 dién thé bang khéng). Cho E, = 200V ; R,= 20 ; E, = 170V; R, = 109; R; = 202. Hinh B1.17 Dap 86: Chon chiéu dorig @ign nhanh nhu hinh B1.17. a) 1, = 10A 3; ly = 9A; lp = -1A (chiéu dong dién |, (nhanh 2) nguge véi chiéu da vé), 5) Lép phudng trinh dign thé nat A, gidi ra g, = 180V i Tit db 66 Usp = n= Pp = 180 - 0 = 180V. Ap dung dinh Iu@t Om cho céc nhénh ta co: 1, = 10A ; 1 = -1A; ly 9A, 27 Chuong 2 DIEN TU 2-1. NHUNG KHAI NIEM CO BAN VE TY TRUONG Nam cham vinh citu, nam cham dign, day din mang dong dién tao ra xung quanh ching tir trudng. Ti tréng duge bidu dién bing cdc dutng stfc tir trudng (dudng cam tng ti) di tit cue bic (N) tdi cuc nam (S) va wé vé cue bic qua J6i nam cham (hinh 2.1a, b). Ei fl [Ss —"-n a) b) Hinh 2.1. Dudng sic cha nam chim a) nam cham vinb cits ; b) aam cham dién D6i véi day dan thang dai mang dign, chiéu ti trugng duge xéc dinh theo quy t4c van mit chai: néu chiéu dong dién tring v6i chiéu tién cha cdi mé nut chai thi chiéu quay cia cdi mé nit chai xéc dinh cho ta chiéu t trudng & méi diém (hinh 2.2a). Ta cling cé thé sit dung quy téc ban tay phai (hinh 2.2b) : ngén tay. c4i huong theo chiéu dong dien, bén ng6n tay con Jai chi huGng dudng stic tir trudng. 28 5 Ga6- a) » Hinh 2.2. Xéc din chiéu dudmg sic wt trang cia day din thang mang dong dign D6i voi cuén day eéni mot sO vong day cd dong dien ta cling ding quy tée mé nuit chai dé xc dinh chiéu dutng stic tir trutng: név chiéu quay cta cai mé nuit chai tring véi chiéu dong dién thi chidu tign cia céi mod nit chai 1& chiéu dutng sitc tt rung (hinh 2:3). Hinh 2.3. Xée dinh chiéu dudng site tir Su cé mat cia tt trwdng cita cugn day cé dong dién trudng trong khong: gian dic trmg bing cfc biéu hign sau : 1. Lye tit gtita céc cue cia nam cham nam cham dat gin nhau, sé hit nhau (hinh 2.4). Neuoc lai 2 cuc cing ttn dé gin akan sé diy hey chink 25), Hink 2.4. Luc bin gitta 2 cyc khic ten cia 2 nam cham 2. Lue dién ta Luc téc dung Jen day din c6 dong dién dat trong ti trugng hoac dien tich- dang chuyén ig trong tir trudng. « 3. Cam img dién tir © Su xust hien sti die ié an ing vae mot Hinh 2.5, Luc diy gitta 2 cyc cing ttn cha 2 nam cham ving day khi ci wrung bién thién hodc thanh dan chuyén dong trong ti trutng . ' 2-2, CUGNG BO TU CAM - CUONG DO TU TRUONG - TUTHONG : O wen da thay, ti trutmg phan bs trong khong gian dugc biéu dién bing cée duéng sitc ti trudng, né 1a dung cong khép kin, ti€p twyén tai méi diém tring véi phuong cia tit trutmg tai diém ay, mat do dudng stic 16n hay nhé cho ta biét ci trgng manh hay yéu. Cich biéu dién bang dutng stic cho ta thay mot cach wing minh sy phan b6 ca tir trudng tuy nhien trong tinh todn, nghien citu, dé dic trung cho tit trudng ngudi ta ding khai niém vecto cudng do tircam B. 1. Veeto cutng dé tiv eam B Tu trudng duoc dac trung béi dai lugng vat ly 1a vecto cudng d6 tir cam B (gi tét 18 vecto tir cdm, vecto.cdm img tt). Tri sO B cia vecto titcdm B cho ta biét tir ru’ng manh hay yéu. Chiéu cia vecto tir cam B 1a chiéu cia tir tung (chiéu cha dudng ste tir trudng). Trong hé don vj quéc t€ (SI), don vi cha cudng d6 tir cdm 1a tesla, ky hieu Ja T. Trong cdc méy dién, cutng do ti cm B thutng khoang tir 1T dén 1,67. 2. Vecto cutmg dé tir trutmg H Trong chan khong vecto tir cam B di 4é mo ta trang thi cia tir trutng. Nhung trong mi truéng vat chat ta phai xét dén anh huéng cia chung 1én tir trutng. Dé thay 16, ching ta hay quan sat duting ste tir uudmg trong 2 trudng hgp 6 hink 2.6. 30 ‘Thuy tinh Se a) b) Hinh 2.6 Khi dat vat lieu nhu gidy, thuy tinh, 6, nhya vao trong tir trudng cla mot nam cham, dudng stic tit khong bi bién dang (hinh 2.6a), song khi dat mot tam st (dan tir tot) dudng site td tap trung di vao sat, tir truding bi bién dang (hinh 2.66), Dé xét dén anh hudmg nay cha mdi truéng vat chat, ngudi ta ding vecto cutng d6 tir trutng H dac trung cho tir truéng trong cdéc moi trudng vat chat. . Trong moi trubng ding huéng (m6i trugng c6 cée tinh chat vat ly déng nhat theo moi huéng kh4c nhau), quan hé gitta vecto tit cam B va vecto cuong d6 tit trugng AL nhu sau: B=po(1+ %m).HH = nll (2-1) Trong dé; %m~ DO thém rir cha moi trutng vat chét, dic trung anh hudng ciia m6i trudng, Ho - He s6 (dg) ti thm cda chan khong. # - he sd (do) ti thém cha m6i trang vat chat. Don vj cia hé s6 tirthém 1a henry trén mét, ky hi¢u A m Don vi ola cudng Ad tiv trudmg 14 ampe tren mét, ky hieu “. m Trong thye t& hé s6 tit thm cha cdc vat ligu dfn ti lén gap hang nghin- lin cia chan khong, dé so sénh-ngudi ta dua kh4i niem he s6 ti thdm tuong d6i p, ea (2-2) 31 Trong ky thuat dién, céc vat lieu st tir dn tir Tat tOt c6 1, tir vai tram dén vai van vi thé vat lieu s&t ti duoc sit dung dé ché tao cdc mach tit cho cdc thiét bi dién. Biéu thite (2-1), dp dung vao cdc b6 phan cia cfc thiét bi dien ta cd: ‘Trong khe hé khong khi hoge bd phan khong st ty: B= oH (2-3) Trong d6: ugp=dnio? = m Trong phan thép B= pH = you, (2-4) 3. Tirthong ¢ Khi nghien city, thidt ké cdc thiét bi, ngoai céc khéi niém 5, H, ngudi 1a con sit dung khai niém tir thong. Thong luong cita vecto B xuyen qua mot bé mat S duge goi 1a tx thong ¢ (hinh 2.7). Khi vecto B thing géc véi bé mat S va cé tri 56 bang nhau trén toan mat phing ay thi ti thong @ duge tinh 1a: >=BS (2-5) Don vi cia tiy thong 1a vebe, ky higu ta Wb. Bidu thie (2-5) c6 thé viet 1a: ¢ B-= 2-6 s 2-6) Vay cudng 46 tir cém B Hin 27 chinh 1a mat d6 tir thong tren bé mat S. Vi du 1: Cudng 49 tir cam B duéi mat cuc cla mét nam cham c6. tri sO 1A 8.10°T. Dién tich mat cye S = 10dm*. Tinh tir théng cha mdi cuc tir. Loi gial: Tw thong cia mdi cuc tir ¢=BS= 8.107. 10.107 = 8.10% Wb 32 Vi du 2: Cudng do tir cim B trong 13i thép cia may bign 4p (hinh 2.7) 1a 1,457. Tiét dien ngang cia Ii thép $ = 120 cm?. Tinh ty thong chay trong Idi thép. Loi giai; Ti thong chay trong lai thép $= BS = 1,45, 120. 104= 1,74. 107 Wo 2.3. VAT LIU SAT TU Céc chat st, niken, cOban vA nhing hop kim cha ching lam thanh nhém nhing vat ligu sat ti. Do cau tao vat chat cha né, he so ti thim p coba vat ligu sat tir rat lon (yu, c6 uj 86 tit vai trim d&n vai van) va he sé ti thdm khong phai 14 hang so ma la mot ham s6 cia cudng do tir trudng H. Ngoai ra & vat liéu sét tir, cé hién tugng tir tré, nghia Ja khi ta Uy hod 16i sat bang dong dién-xoay chiéu trong ci chu ky, qué trinh dién ra kh6ng thuan nghich, nghia 1a khi tang cutmg do ti trutng H thi cuéng do tir cam B tang, quan hé theo nhdnh tang, va khi H giam thi B sé gidm, quan hé véi nhav theo nhdnh gidm khong ring véi nhénh tang. Dudng cong quan he gitta B va H trong c4 chu ky tit hod goi 14 dudng khép kin ti tré (hinh 2.8). Hinh2.8 Trong viée tiah todn mach ti 8 thuéng. ding dying Song tit hod trung Dink B = f (H) (hink 2.9 ). Phy thudc vao loai thép sé c6 céc dutng cong tir hod kh4c nhau. Hinh 2.10 1a dudng cong tir hod cia 14 thép ky thuat dign cin ngudi. Khi cuong do tir cam thap quan he BCH) theo dutng cong I, khi cutng do ti cam I6n quan ‘hé B(H) theo dutng cong II. Hink 2.9 3-Gido tinh KTB 33 Vi du 3: Lai thép cia may bign 4p 1am bing thép 06 dutng dic tinh tit hod & hinh 2.10. Biet tiet diene ngang Cita [di thép S = 90 cm’, tir thing Gong Idi thép $ = 1,386.107Wb. 4c dinh cutng do ti trudng trong loi thép. Loi giai: Cudng do tir cdm: pao 2386.10? S 90.107 =154T 1 12.10 SE * 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240.10° He [Alen Hinh 2.16 ‘Ti trj sé B tra dung cong Thinh 2.10 ta duge trj s6 cuting 40 tir trudng H= 1,2. 10? A/m 2.4. BINH LUAT CAM UNG BIEN TU 1, Site dién d6ng cam sng khi tir thong xuyén qua vong day bién thién Hien tong cam img dién ti do Faraday phat hién nam 1931, sau d6 nam 1833 Lentz phat hién ra quy tdc vé chiéu. N6i dung dinh iuat nhu sau : ki théng xuyén qua vang day bién thién, trong vong day sé cam ung ra sitc dién déng, stic dién dong dy c6 chiéu sao cho dong dign né sinh ra cé xu huong chong lai sut bién thién cha tx théng. Néu chon chiéu duong cita site dién dong cam img phi hgp véi chiéu cha tir thong ¢ theo quy tac van nut chai (hinh 2.11) ste din 62 dong cdm tng trong mot vong day dugc viét jf? theo cong thitc Macxoen nhu sau : en~# 7 dt Hinh 2.11 Déu @trén hinh 2.11 chi chiéu tv. thong ¢ di tir doc gid vao trang gidy. 34 Néu cugn day cé6 W vong day, stte dién dong cam tg cha cudn day sé 1a: e=-wit__ dy (2-8) dt dt Trong 46 w= Wo (2-9) g0i 18 tir thong médc vong cila cudn day. Trong cdc cong thiic trén ti thong do bang vebe (Wb), stic dién déng cam tmg do bang von (V). Vidy 4: Hay xéc dinh tri s6 va chiéu sttc dién dong cdm tng khi 16i sdt chuyén dong hudéng vao cugn day (hinh 2.12). Cho biét eudn day ¢6 200 ving va t6c dé bign thien ta thong xuyén qua mdi vong day bing 0,52. Loi giai : Chiéu tr thong $ va chiéu duong stic dién dong cam tng vé en hinh 2.12. Khi 16i sit tién vao gitta hai eye cla nam cham vinh ctu, tit thong xuyén qua vong day tang, lugng bign thin ty thong db > 0, a =05. Stic dién dong cm Gng: do em -W=-200.0,5 = -100V Hinh 2.12 Stic dign dong e < 0 nghia la chiéy sde dien dong cém ting ngugc vdi chiéu duong 43 chon trén hinh 2.12. Vi du 5: Mot cudn day 10 vong hinh chit nhat quay trong i trudng cha mot nam cham (hinh 2.13). Bigt rang vong day quay vdi te 49 g6c w= 314 va 5 sau thdi giant w thong xuyen qua vong day 1a : = 0,004 cos 314 t Wb, Tinh site di¢n dong cam ing Binh 2.13 trong cudn day. . 35 Lai giai: Sdc dién dong cam tng trong cudn day « --wil =-10 AMSA 12,56sin 314 V Stic ditn déng ¢ bién thién hinh sin theo thdi gian. Day 14 mot vi dy don gidn gitip ta hiéu cfch tao ra ddng din xoay chiéu hinh sin. 2. Sac dién dong cam img trong thanh dan chuyén dong trong tit truéng Khi mot thanh din chuyén dong cdt dudng stic tir rudng, trong thanh dan sé cam img sttc dién dong e c6 tri s6 1a: e=Blvsina (2.10) Trong 46; B - Cutng dé td cdm do bing T. 1 - Chiéu dai hiéu dung ciia thanh dn (phan thanh dan nam trong tit truéng) do bang m. v- Van téc cia thanh din do bing = 8 Khi chiéu chuyén dong vuong géc voi chiéu tir rudng (thutng zap trong méy dign, a= 90°) thi site dign dong cam timg 1a: e=Blv (2.11) Chiéu cila stic dién dong cam img duge xc dinh theo quy t4c ban tay phai dug phat bidu nhu sau: Cho duéng strc tit trudng di vdeo long ban tay phdi, chiéu chuyén dong cia thanh dan theo chiéu ngén tay cdi xoé ra, thi chiéu 4 ngén tay con Iai ta chiéu cia site dién déng cdm img (hinh 2.14). Hinh 2.14 Khi thanh din chuyén dong song song véi phuong tit trudng, trong thanh dan sé khong c6 site di¢n dong cam img. Vi du 6 : Mot thanh dn ab chiéu dai 1 = 0,5im (hinh 2.15) nam trong to trugng déu B= 1,47. Ngudi ta téc dung mot luc co hoc F,, fam cho né chuyén dong véi van 36 | . t6c v= ae thing g6c v6i phuong tir trudng. Thanh din trvot tren hai thanh kim loai va hai dau thanh kim Joai ndi véi dién ted R = 0,50 lam thanh mot vong kin. Coi dién tré cia thanh kim loai rat nho va bé qua, . Tinh sttc dign dong cam tng trong thanh dan, cong sudt dién tré tieu thu, cong suat co vA le eo hoc tac dung vao thanh din. Lai gidi : Sito dien dong cém tng trong thanh din: e=BW= 1,4,05,20=14V Dong dién chay qua dien tre R Tea ge 28a Cong suat di¢n tré tieu thu Py= RP = 0,5. 287 = 302 w Bd qua tn hao trong hé théng, theo dinh luat bao toan nang luong cong suat co the dung vao thanh dan phdi bang cong suxt dien phat ra cung ep cho ditn ré R . Vay : Cong sudt co: Pi = Py = 392 W Lyte co hoc tée dung vao thanh dan Ia: Hinh 2,15 Pes _ 392 Fs =! co = 19,6N Day 1 mot vf dy don gidn, gidp ta hiéu nguyen 1¥ lam viée cha cfc may phat dien 18: Nhe nr trong, co nding dua vao fruc cila mdy phat dién duce bién d6i thank dién nang Idy rad day qudn cla mdy phat a8 cung cap cho tdi, 2.5. DINH LUAT LUC BIEN TY Khi thanh dan mang dong dién nam trong ti wudng, thanh din sé chiu luc dien tr tac dung cé trj so 1a: Fy = BH sina (2-12) Trong d6 : B - Cuong do ti cam do bing T. I - Dong dign do bang A. 1 - Chiéu dai hiéu dung thanh din do bang m. ~~ & - Géc giita chiéu dong dién va chiéu ty trudng a = (7,8), Fy, - Lute dién ty do bang N (niuton), Khi thanh d4n dat vuong géc vdi tit truéng (1A uudng hop thudng gi trong may dién, a = 90") Iuc dign ti 1a: F, = BIl Chiéu luc dign tir x4c djnh theo quy tact ban tay trdi (hinh 2.16) nhu sau : cho chién duéng sitc tr iudng xuyén vao long ban tay trdi, chiéu dong dién tring voi chidu 4 ngén tay, thi chiéu ngén tay cdi x02 ra la chiéu luc dién tit Fy. Vi du 7 ; Mot thanh din 1 = 2m cé dong di¢n 1 = 150mA chay qua, dat vudng géc véi tir truéng déu B= 1,27. Chidu dong didn di tir doc gid vao trang gidy (hinh:2.17). : Tinh tri sO va chiéu luc di¢n ty tac dung ten thanh dan. Loi giai : Tri s6 cia lye dien ty Fy = BI = 1,2.0,15.2=0,36N Ap dung quy téc baa tay tréi ta x4c dinh duoc ehiéu luc dign tit hung xuéng dudi. ‘Vi du 8: Xée dinh trj 86 va chidu cla luc dien ty F,, tée dung len thanh dn trong vi du 6. Loi gi Lye dién tir téc dung len thanh dn: Fy = BN = 1,4. 28. 0,5 = 19.6N Hinh 2.16 PEST Hinh 2.17 Chiéu clia luc dita tir x4c dinh theo quy tée ban tay tri vé trén hinh 2.15. Ta thay ring trong vi du 6 thanh din déng vai trd phat dign, lye din tir F,, c6 t&c dung ham (hinh 2.15) can bang v6i lye co téc dung vao thanh, nhd dé thanh dar chuyén dong v6i van téc v khong d6i. 2.6. BINH LUAT MACH TU - TINH TOAN MACH TU 1. Dinh luat dong dién toan phan 4p dung cho mach tir Mach tit gdm cae b6 phan sau: bd phan dan tir gém chi yéu 1a cdc doan Jam bang vat lieu sdt tir néi lai véi nhau thanh mot mach khép kin dé din tir thong va nguén tit hod 1a cuon day c6 dong dién dé tao ra tir théng trong mach. ao Hinh 2.18 14 mach tir don gian déng nhat bang thép ky thuat dién, chi c6 m6t cugn day. Khi cé dang dién I di qua cuon day, sé tao ra tit thong chay trong mach tir. Vi ring hé s6 cy thdm yp cia thép lén hon cia khéng khi bao quanh rat nhiéu nén hau hét tir thong tap trung chay trong mach tw. Dinh tudt dong dién toan phan 4p dung vao mach ti hinh 2.18 duge viét nhu sau : WI=HI (2-14) Trong dé : H - cutng d6 tir trudng trong mach tit do bang A/m. a 1 - chiéu dai trung binh cha mach tif do bing m. W - s6 vong day cila cudn day. Dong dién [ tao ra tir thong cho mach ti, goi 14 dong dién ti hod. Tich s6 W1 duge goi 1A sitc tir | 2A dong. l HI duge goi 14 tw 4p roi trong mach ti. Hinh 2.18 D6i véi mach ti. gém nhidu cugn day. va nhidu doan khéc nhau (cdc doan Jam bang vat li¢u khée nhau, hoae tiét dién khéc nhau), vi du mach tit hinh 2.19 thi dinh luat mach tiv viét 1a: WL - Waly = Hil + Hale Trong dé: H,, H, - tuong img 1a cuéng do ti truéng trong doan 1, 2. 1, L,- chiéu dai trung binh doan 1,2. Hh, Hy), - goi 1a wr 4p doan 1, 2. Wily, Wola siic tirdong day quan 1,2. S,, S, - tiet dién doan 1, 2. Cha ¥ rang : 6 dau - truéc Wy], vi dong dign I, sinh ra ti thong nguge véi ° chiéu tir thong da chon theo quy téc van Hink 2.19 ait chai. 39 Mot c4ch téng quat déi v6i mach ti c6 n doan'va m cugn day dinh luat mach tit duge viét: om a DW = Hd, (2-15) ft * kel Trong d6 : dong dién I, nao cé chién Phi hop véi chiéu tir thong $ di chon theo quy ¢éc van nuit chai sé mang déu duong, khong phd hop sé mang d&u 4m. k - Chi s6 ten dogn mach ti, j- Chi sé ten cugn day dong dién. , Céng thite 2-15 duge goi 1a dinh luat mach tir. ‘Vi dy 9 : Mot mach ti hinh 2.20. Dudng cong tit hod B= f(H) cila vat lieu cho & bang sau : BO) | 03 | 04] Os | 06 or | og 09 1 La 12 | 125 430] 1,35 ny | 22 | 98 | 65 | 25] 90] a10 | 222 | 10s | 220 | a0 | ayo | coo 900 (my BT) | 14 145 15 1,35 16 165 1,7 u 1200 2000 3000 T 4500 6000 40000 | 14000 (Aim) t Cho bi&t tit cam trong khe hd B, = 1,3T va eudn day c6 1000 ving. Tinh ding dién trong cugn day, Loi gidi: Cudng d6 tit trudng trong khe hé khong khi. B,_ 43 Hy = 22 51s 2 ho x10? Cuong 46 tir trwdng trong doan thép : tir B, = 1.3T tra bang duge H, = 600A/m. = 1035032 A/m Ap.dung dinh tuat mach tir: WI = Hh + Haly 10001=600.0,4+1035032.0,001 Ti ds: 11273 a75q 1000 inh 2.20 Vidy 10: Mach ti hinh 2.21 g6m 3 cudn day W, = 2000 vong ;1,=0,5A W, = 400 vong: L=1A W, = 1000 ving. Dudng cong tir hod cia vat ligu B = £(H) cho & vi du 9. Cho biét tit thong trong 1di thép bang 1,5 . 107 Wb. Xéc dinh dong dién I,. Livi gidis Chon chiéu wr thong nhw hinh 2.21, Tit cdm trong 18i thép Tra bang duéng cong ti hod Hinh 2.21 ovidu 9. Ti tri so: B= 1,5 T; H = 3000 A/m Ap dung dinh luat mach tir: HI = WL, - WI, + W, 1, 1,— HIE + Wal _ 30000,5-2000.0.5 + 400.1 Suy ra: Wy 7000 1, =0,9A . 2. Dinh luat Om cho mach tir Ti (2-4) H=8 va (2-5) BS = @ thay vao biéu thitc (2 -14) taco: u BSI 1 Wl=Hl= =. =$— (2-16) us BS Tir thong $ chay trong mach ti tuong tu nhu dong dién I chay trong mach dién, khi chiét lap mo Ainh mach tir , tit biéu thie (2 -16) ngudi ta dua vao céc khdi nigm site tir dong F,, va tit trd R,, nhu sau: a. Site tit déng F,, Sitc th dong F,, dac wrung cho kha nang tao ra ti théng trong mach tir. (Tuong tu nhu stic ditn dong E tao ra dong dien I trong mach dién). 41 Site tir dong F,, cila cuon day dang dién duge tinh la: F, = WI (2-17) Trong dé : W - s6 vong day I - dong dién chay trong cugn day Don vi ctia siic tir dong 1a ampe, ky hiéu 1a A. 6, Titre R,, Ti tro R,, 18 dai Iugng dic trung cho vat din ty vé mat can tré tir thong chay qua. (Tuong tu nhu dién rd R han ché dong dien trong mach dién). ‘Tir tr cha mot vat din tir phu thudc vao bin chat vA kich thuéc cia nd. Tir tr6 cia mot vat din tir déng chat c6 hé s6 tir thm yp, tiét dign S, chiéu dai ! duge tinh 1a: Rm =—= (2-18) 1A Don vi cha tre 1a — = on vi cha ag Sau khi dua khdi niem ste tir dong F,, tit tr R,. big thiic (2-16) duge viet 1a : : Fr=9Ry (2-19) Biéu thitc (2-19) (tuong ty nhu dinh Juay.Om cho mach dién E = IR), duge g0i 14 dink luat Om cho mach tis. Vi du 24: Tinh ty td cha mot doan mach tix lam bang thép W = 1500p, c6 tiét dién ngang $ = 120cm?, chiéu dail = 50cm. | Lol gidl : TW tr cha doan mach tla: -2, ! 50.10 4i Ry = p= — Sig tot h HS 1500.4n.107 7.120.104 H Vi du.12 : Mot nam cham dign mot chiéu cé. 1250 vong day, dong di¢n chay trong cugn day I= 0,2A. Tinh site ti dong cla nam cham dién. Loi gia: Sic tt dong cia nam cham dién F, = WI = 1250. 0,2 = 250A 42 Vi dy 13: M@t mach ti nhu hinh 2.22a, phén thép cé chiéu dai trung binh Ine = 75cm, ti€t ditn S = 100 cm’, phéin khong khi cé chiéu dai ls = 2mm. Biét he so tir thdm cia thép pp, = 1725p, dong dign trong cuda day 1=100A. Xéc dinh sO vong day W dé c6 tir cam trong khe ho khéng khf Bs =1,3T. Mo hinh mach tir vé trén hinh 2.22b. ‘Trude hét tinh dy wé cia cc doan mach ti. To tré phéin thép : Ip, 75.107 I =F =e a_i 6.104 HreS 1725.4%.10°7.100.10~% H To tré phain khe hé khong khi 1; 2.107 1 eh 4 __ ei soo 4 Reni 8 dx lo? 100104 H Pea ¢ i Rs a) by Hinh 2.22 Ti thong chay trong mach td: $=B,S=1,3. 100. 10*= 1,3. 10? Wb Ap dung dinh Iuat Om cho mach tit ta cé sitc tir dong to&n mach: WI=F,, = 6 (Rre + Rs) = 1,3 . 107 (3,46. 10% + 1,59, 10°) F,, = 2516,8A S6 vong day Ia : We Fa 288 025 vong 43 ‘Ti 4p rot trén phan thép Unt. Unie = Rye = 13. 107. 3,46. 10° = 4,498. 107A Tir 4p roi trén phén khe hd khong khi Una = ORs = 1,3. 107. 1:59. 108 = 2,067. 10° A Téng tit Ap roi trén toan mach 1a: Unuet Uns = 4,5. 107 + 2,067 .10* = 2516,8 A Ta thay téng ti 4p roi tren toan mach tit khép kin bang téng sttc tir dong F,, trong mach tir (tuong ty nhu dinh luat Kiéeshép 2 trong mach dién da hoc & chuong D. Ti su tuong ty gifta mach tit va mach dien, ta c6 thé sit dung cdc phuong phap giai mach dién dé giai mach ti. CAU HOI ON TAP VA BAI TAP 2.1. Hay vidt bidu thie quan hé gitta ving d6 tir cam B va tir théng ® va don vi cla chang, 2.2. Hay viét bidu the quan hé gilla cudng dé ti cdm B va cudng dé tir trutng H va don vi cia ching. 2.3, Phat bigu dinh luat cam dng dign ti. 2.4, Phat biéu dinh luat luc dién te, -5. So sanh su tuong ty gilta so 46 mach dién va so dé mach tus, chi 16 cc dai lugng tuang ty nhau. 2.6, TU thong xuyén qua mét tlét dién S = 50cm? bing = 6.10°Wb. Cho biét tir trudng phan bé déu trén dign tich S. Tinh cuding dé tit cdm B, Dap s6 B= 1,27 2.7. Mot cudn day 500 véng. Nguidi ta dita mét nam cham tién gan dén cudn day. Biét rang téc 46 bién thién tis thong qua cudn day 1A oe. Tinh ste dign déng cam Gng trong cugn day. ap sée = 300V 2.8. Mot thanh dn 6 chiéu dai | = 0.6m chuyén dong thang géc v6i mét tir truding déu gifta 2 cyc cla mot nam cham. Cho bidt dién tich mat clic nam cham $= 12cm’, tit théng duéi mdi cyc © = 1,.44.10°Wb, the dv = 14mis. Tinh ste dién d6ng cam ing trong thanh d&n. Dap s6 e = 10,08V 44 2.9. Thanh din trong bai sé 2.8 ung cap dian cho dign tré R = 20. Tinh tute dian tir tae dung [én thanh d&n. Chiéu céa ye dién tir va chiéu v quan hé véi nhau nher thé Nao ? Vai td cla Iyc dién tu trong truding hgp nay, Op 86 Fy = 3,6268N; Far nguoc chibuv ; Fy ong vai tre ye ham.’ 2.10. Tinh ty ted cua doan mach tit khe hd khng khi dai t= 2mm, tiét dién S = 120cm?. Dep 26 Ry = 1,926,1064 2.11. Tinh tit td cla doan mach tu lam bang thép dai] = 7cm ; ti8t dién hinh vung canh Som. Biét hg s6 tir thdm w= 500 yy, Dép sO: Ry = 1,238, tot 2-12, Mot mach ti lam bing thép c6 he 86 tir thdm w= 750 Ho + Chiéu dai mach tir {= 126m. Tiét dign mach tt S = 20cm?. Cudn day 650 vong mans dong dién t = 3A, Tinh a, Stic tit €6ng mach tir b. Titra Ry cla mach te ©. Tir théng chay trong mach tir 4. Cudng €6 tit chm va euding 46 ti trading trong mach ti Dap $6: y= 1950 A 1 Ry = 668.105 — a 668.108 L @= 2,917.10° wh B= 1,450 T He 1547 A mn 45 Chuong 3 DONG DIEN XOAY CHIEU HINH SIN Dong dien xoay chiéu hinh sin duge sit dung phé bign trong san xudt va ddi song x4 hoi. 3.1, CACH TAO RA SUC BIEN BONG XOAY CHIEU HINH SIN © chuong 2, khi nghién ciu vé dinh lat cdm ting dién ti, di dua ra c&c vi du vé cfch tao ra stic dién dong xoay chiéu hinh sin. Ngudi ta téc dung Ive co hoe vao truc lam cho khung day quay, c&t dudng sic tiv trugng cia nam cham NS, trong khung day sé cam tng site dién dong xoay chiéu hinh sin. Hiah 3.2 Hin 3.1 Dong dign cung cap cho tai thong qua vong trugt va chéi than (hinh 3.1). Khi cong suat dién 16n, cdch lay dién nhu vay gap nhiéu khé khén 6 ché tiép xtc gitta vanh truot va chdi than. Trong cOng nghiép, méy phét dién xoay chiéu dugc ché tao nhu sau: day quan dimg yén trong cdc ranh cha Idi thép 1A phén tinh va nam cham NS 1a phan quay. Khi téc dung lyc co hoc vao truc lam nam cham. NS quay, trong day quan 6 phan tinh sé cam ting ra sitc dién dong xoay chiéu hinh sin. Day quén ding yén nén vite [dy dién cung c4p cho 14i rat an toan va thuan Igi. Mé hinh cia may phat dién xoay chiéu vé trén hinh 3.2. Cau to chi tiét cla may phat dign xoay chiéu duge viet trong séch may dign. 3.2, CAC BINH NGHIA VE DONG DIRN XOAY CHIEU HINH SIN Dong di¢n xoay chiéu hinh sin la déng dien biéo 46i mot céch chu kj theo Il quy luat hinh sin véi thai i gian, duge biéu dién bang 46 thi hinh sin trén hinh 3.3. 1= Tuy Sin (Ot +H) (3-2) 1. Chu ky T, tén s6 f, tan sé g6c © % Chu ky T WA khodng thoi gian ngain ahat dé doéng dién tap lai tri sé va Hinh 3.3 chiéu bin thién. Tan s6 f 1a sO chu ky cha dong dién trong mét giay d f= — 3-2) T (3-2) Don vi cia tin sO la héc, ky hieu 1a Hz, Tan s6 géc @ 1a t6c do bién thien cha dong dign hinh sin, don vi [4 rad/s. Quan hé gifa tin so géc w va tin sof la: w=2nf @-3) Vi du 1: Tren hinh 3.4 vé Miah 34 dign 4p xoay chiéu hinh sin. Hay xéc dinh chu kp T va tan so f. Lai git: Chu ky T cila dién dp duge xéc dinh mot c4ch dé dang ti diém tri s6 0 16 théi diém 0 lién sau 46, T= Ips 47 Tan s6 cia dién Sp =—1 2108 fe 710 Hz ‘Vi du 2; Dong dign xoay chiéu trong san xudt va sinh hoat & nuéc ta cé tin s6 f = 50Hz. Tinh chu ky-T va tén s6 gdc o. Loi gid: Chu ky ciia dong dién tet d coon f 50 Tin s6 g6c cia ddng di¢n @=2nt =2n50= 314% s 2. Tri sé tite thai cia dong dign Tri s6 tic thdi 1A tri sé dng véi moi thoi diém t. Trong bidu thite (3-1) tri 86 ttc thdi phu thude vao bién 46 Ine. VA g6c pha (oot +¥,). ~ Bién do [,,, 18 tri $6 cuc dai, ndi len ddng dien 16n hay nho. - Géc pha (ot +'¥;) néi lén trang théi cia dong dién & thai diém t. G thoi diém t = 0 géc pha cia dong dién 1a '¥;,, ‘¥; duge goi 1& géc pha ban dau (hoac goi ngdn gon la pha dfu) cla dong dién. Géc pha dau ¥ phu thudc vio théi diém chon lam géc thdi gian (thai diém t = 0), Géc pha dau 1a doan NO trong dé N 1a diém dong dién di qua ti 86 khong tir 4m dén duong, gén diém géc O nhat. Trén hinh 3.5 chi ra géc pha dau ‘¥, khi chon géc toa 40 khdc nhau. ¥,>0 ¥=0 ¥,<0 a) b) °) Hink 2.5 Vi du 3: Trén hinh 3.6 vé dung cong bién thién cha dong 4.2n c6 tin s6 géc ® = 31 4rad/s. 48 Hay xéc dinh bién do, pha dau ¥, va viet biéu thie dong dién tie thai, khi chon gOc toa 46 & diém 0, O” vA O”. Loi gidi: Dya vao 46 thi cha dong dién ta cé: Tnx = 4,54 a) Khi chon géc toa do o diém O, pha déu 'P; = 0 . Biéu thic dong dien tc thoi i= 4,5sin314t b) Khi chon géc toa do & diém QO” wet Hinh 3.6 ij . x)” = t= i= 4,Ssin (a t+ 4) ©) Khi chon g6c toa do. é 0” z y=-2 i=4,5sin (s18-3) 4 3. Géc léch pha 9 giita dién 4p va dong dién G tren 44 x61 bidu thite tri s6 tie thdi cha ddng dién i=1,,,8in (wt + P,) Mot cach tuong tw, ta c6 bigu thitc tri sO tic théi cia dién 4p u=U,usin (t+ ¥,) Trong d6 Une, ¥, ~ bien 46, pha dau cia dign 4p. Din ap va déng dién bién thién cing tén s6, song phu thudc vio tinh ch&t mach di¢n, géc pha cia ching cé thé khong trdag ohau, ngudi ta goi gitta ching c6 su lech pha. Gée @ thudng duoc ding dé ky hi¢u géc léch pha gitta dien 4p va dong dien. onP-¥, (3-4) 4-Gido Linh KTB 49 Khi 9 > 0 — dign 4p vugt trudc dong dien (hogc ddng din cham sau dién 4p) <0 — dién dp cham sau dang dién (hodc ding dién vuct trudc dién 4p) 9 =O ~ dign dp tring pha véi dong ditn 3.3. TRI SO HIEU DUNG CUA DONG DIEN Ta biét rang téc dung nhiét va Ive dién te ty 1¢ véi binh phuong déng din, Doi véi dong dign bién thitn c6 chu ky T thi téc dung nay ty 1 véi tri sé trung binh binh phuong cia ddng dién trong mét chu ky T. Tri sO tung binh binh phuong trong mot chu ky duge goi 1A tr sé hieu dung I. Tri sé hi¢u dung cia dong dién duge tinh 1a ; Is x peat Thay thé i =I,,,,Sinat vao biéu thitc tren. If, . 1. I= p G Maas Sit? adt = Inne ef sin? otdt Vi sin? at 5 cho nen To 17, 1g {sm ondt => fat f cosdenat 1 T Trong dé: =| dt=— Bde hae, T 1 i cos2otdt =0 2 T Cho nén f sin? dt = 1 I, Do 46 I=], =e imax Ye Vay tri s6 higu dung cia dong dién hinh sin 1a: I 1am 0,707 Imax G-5) Tuong ty nhu vay ta cé tri sé higu dung cia dién 4p va sttc di¢n dong xoay chiéu hinh sin [a : 50 Us ae = 0,107U max (3-6) E B= a 0,707 Emax G7) Tri sé hiéu dung 1a dai luong quan trong cha mach di¢n xoay chiéu. Ta néi dong dié¢n xoay chiéu nay bing bao nhiéu ampe hoae dién 4p xoay chiéu nay bang bao nhiéu von Ja ndi tri s6 higu dung cha ching. Cac tri s6 ghi tren nhan cdc thiét bi din, cdc dung cy do lutng (sit dung ddng dién xoay chiéu) 1a tri so hiéu dung. Chi ¥: Dé phan biet can chit ¥ cdc ky hiéu: +i, u— ti s6 tte thdi, ky hiéu chitin thudng, ~ I, U— wi s6 hieu dung ky higu chit in hoa + Tnary Unax — bin 46 (tj s6 cure dai). Vi du 4: Dong dien hinh sin trong vi du 3 chay qua dign ué R = 1002. Tinh cong suat P, dién nang A cita dién tw tiéu thy trong 20gid. Lai giat : Tri s6 cuc dai dong dign I,,,, = 4,54, tri so higu dung cia déng dién qua din ula: ral 8S 318A Cong suat dién P cha dien 1rd P= RF = 10. (3,18) = 101,1W Dign nang di¢n tr tieu thy trong 20h A =Pt= 1011. 20=2022Wh = 2,022kWh 3.4, BIEU DIEN DONG DIEN XOAY CHIBU HINH SIN BANG VECTO G trén ta da biéu din dien ap, dong dign bang dudng hinh sin, céch biéu dién nay cing nhu biéu thie gidi tich tri sO tic thdi, gitip ta thay rd quy luat bién thien, song sir dung dé tinh tofn sé khong thugn tién, vi thé ta dua vao c4ch biéu dién bing vecto. Tir biéu thite trj s6 tic thdi dong dién i= I,usin(ot + ¥) = 1 V2 sin(ore¥) Ta thay khi tan s6 da cho, néu biét tri s6 higu dung I va pha ddu ¥,, thi dong dién i hoan toan xéc dinh. TW todn hoc, vecto.duge dic trmg béi 46 dai (do In, mo dun) va géc (acgumen), ti d6 ta cd thé dimg vecto dé bigu dién dong din hinh sin (hinh 3.7) nhu sau : 51 Do dai ciia vectorbién didn ty s6 hiu dung. Géc cilia vecto véi truc ox bigu dién g6c pha dau. Ta ky hiéu nhu sau: Vecto ding dién : T= 1éw; Vecto dien ap: G= Un, Vi du 5 : Hay bigu difn dong dign, dign 4p bang vecto va chi ra géc Téch pha @, cho biét i=20V2 sin(wt-10 A U= 100-V2 sin(o40%) V. Hiah 37 Loi gidt : Vecto dong dién T a T=202-10° Joov, Vecto dién fp U T= 1002409 “0 x Chon ty Ig xich cho dong dien, va ty 1é xich cho Ss dien ap, sau 46 biéu din chiing bang vecto en hink a= 3.8. Chii ¥ g6c pha duong, am duge x4c dinh theo quy ude trén hinh 3.7, Hinh 3.8 Gé6c l¢ch pha @ git dien ap va dong din 1a géc gitta 2 vecto 0 vat. Phuong ph4p biéu dién vecio gitp ta dé dang céng hode tri céc dai lugng dong dien, dién 4p xoay chiéu hinh sin. Vi du 6: Tinh déng dién i, trong hinh 3.9a. Cho biét tri 36 tie thai i, = 16 V2 sinat; i= 12 V2 sin(at+90, Lai gidi: Ap dung dinh luat Kieeshop 1 tai nit taco =i +i, 1) Hinh 39 52 Ta khong cOng truc tiép wi 36 tic thdi da cho, ma biéu dién ching thanh vecto (hinh 3.9) jp =1620° Ig =12290° Réi tin hanh cong vects : Teh+h Tri so higu dung cita dong dién I, 1a: 1g = Vi2? +16? = 20 Géc pha cba ding dign iy 1a: 12 tgy3 = ie 0,75 Géc ¥, = 36,87" Biét duge tri sé hiéu dung I va géc pha dau 'Y, ta xAc dinh dé dang tri s6 tic thdi. Tri s6 tite thdi dong dién i, is = 20 V2 sin(@t+36,87°) Viéc tng dung vecto dé biéu dign cdc dai iugng vA cdc quan hé trong mach dién cting nhu dé gidi mach dien sé dugc dé cAp trong céc muc tiép theo. 3.5. QUAN HE GIVA DONG BIEN, DIGN AP CUA MOT NHANH Nhénh 1a phan tr co ban cla mach dién, vi thé trude hét ta phai xét cdc quan he trong nhénh. 1. Nhanh thudn dién tré R Khi c6 dong dién i = 1/2 sinot chay qua dién ted R (hinh 3.10a), 4p dung dinh luat Om, dign dp trén dién tré 1a: Up = Ri= RIV? sinat = Up 2 sinat trong d6 Ug Ja trj so higu dung cia dién dp trén dién trd R. So s4nh biéu thitc cia i va u, ta thy: - Quan hé giita tr] sé hi¢u dung cha dien 4p va dong dién (dinh luat Om cho trj sO hi¢u dung). 53 Up=RI hoc 1-5R (3-8) - Dong dién va dign ap cé cing tén s6 va tring pha nhau. Géc léch pha gifta dién 4p va dong dién @ = ¥, - ¥, = 0. Dé thj vecto dong dién, dién 4p vé trén hinh 3.10c. igur Up i @ af Je 0 at ip a) b) °) Hink 3.10 Vi du 7: Mét ban 1a dién cé dign tro R = 48,4Q, dau vao nguén dign xoay chiéu dign dp U = 220V. inh tr sé dong dién hiéu dung I va cong suat dién ban 1a tiéu thy. Vé dé thi vecto dong dién. digén dp. Loi gidi: Tri s6 hi¢u dung cha dong dien 120228 a san R484 Cong suét dign bin 1a tiéu thu . P= RI = 48,4. 4,54? ~ 1000W — u D6 thi vecto vé wren hinh 3.11 trong dé dong dien tring pha dién dp. Hinh 3.11 2. Nhénh thudn dién cam L Ta xét mot cuén day thudn dién cam L (coi dign tro R cla cuén day bang khong). Khi cho dong dién xoay chiéu chay qua cudn day, sé cé tir thong bién thién xuyén qua cudn day, trong cudn day sé cam img sitc dién dong ty cam e, va gifta 2 cyc cla cudn day sé cé dién dp cAm img u, Ldi inh 3.124). up =—— hin! a), Le Néu ding dién = i = 1 V2 sinot thi 54 uy = LE (tWisinot) = aLly2 coset = Lt sia +2) =v, sun{ a2) 90° T ©) Hinh'3.12 So s4nh biéu thite ca i va uy, ta thay : - Quan hé giita ui s6 hieu dung cia dién 4p va dong dien : U_=a@LI hoae y-UL UL (3-9) oL X, Dai-lugng @L cé the nguyén cila dién trd, duoc goi 1A cdm khdng X, c6 don vj 1a Om (2) X_=oL (3-10) - Dong dien i va dién 4p u, c6 cing tin s6, song dién ap vuot trudc ding dien géc pha ; (hinh 3.12b). Dé thj vecto dién 4p va dong dién vé trén hinh 3.12. ‘Vi du 8 : Mét cudn day thudn dién cim L. = 0,015H dong vao aguén dién cé dien’ 4p uo = 100 v2 sin(s1a1eZ)v. Tinh tr s6 hieu dung I va g6c pha du dong dién ¥,, Vé dé thi vecto ding dien, dien 4p. Loi gidi: Dign khéng cua cudn day X= OL = 314. 0,015 = 4,710 Trj so higu dung ding dien p= 21M oo aay Hinh 3.13 55 Géc pha dau ding din vi Tri s6 tic thai cha ding dign i= 21,23 ¥2sin (1-2) D6 thi vecto dong dién, dién ép vé tren hinh 3.13, 3. Nhanh thudn dién dung C ~ Khi ta dat dién ap xoay chiéu len m6t ty dién thudn dién dung C (hinh 3.14a) dién 4p trén ty dién 1a ug, Ug = Ucv2 sinet Tu dien duoc nap dién tich dq = Cdu va dong dién chay qua.tu dién 1a: 5-49 _ Cae _ Cd - iat to a (Ucv2sinet} = @CUc V2 coset = 198 sof 02) So s4nh biéu thie dong dién va dien 4p ta thay : - Quan hé giita trj s6 hieu dung cha dong dign va dién ap Ia: Uc _U Teatc = =F = 56 G-lla) oC hoae Ug =X (3-11b) 1 Xo 3-12 c aC ( ) Dai luong Xe = cé thit nguyen cia dién trd duge goi 1a dung Khang, don vi 1a Om (Q). st a) b) c) Hinh 3.14 56 - Dong dién va dign 4p cé cing tin sé, song dién ap uc cham sau dong dién i m6t géc pha ; {hoac ding dién i vugt wrudc dién 4p u, mot géc 5 ) (hinh 3.14b). D6 thi vecte dong ditn va di¢n 4p vé trén hinh 3.14¢. Vi dy 9: Trj 6 tite thdi cia dong di¢n chay qua ty dien c6 dién dung C=210FR is 100 sin(stsr2)a Tinh tri s6 hieu dung va pha dau cia dién dp dat len ty dién. Loi giai : Dung khng ciia ty dién. ao l oC 3142. Tri sé higu dung dién ap trén tu ditn Ue = X¢I = 1,59 . 100 = 159V Géc pha dau cita dign dp trén tu dién 1a: Xc= = 1590 eyj 2-2-2 va Ag . D6 thi vecto dong dién, dién 4p vé wen hinh Hinh 3.15 3.15. 4. Nhanh dién tré, dién cim, dién dung mic néi tiép Khi cho dong dien i = [V2 sinot chay trong nhanh cé L, R, C mac néi tiép, sé gay ra dién 4p roi trén din tré ug, tren dién cam u,, trén dién dung uc (hinh 3. 16a). a) Hinh 3.16 37 Tri sO tte thoi cha dién 4p u 6 hai ddu cha nh4nh Ja: U=Ugtul to, Biéu dién bang vecto ta ¢6: B= +b +0 DE vé dé thi vecto.cila mach, truéc hét ta vé vecto dong di¢n J tring véi truc ox (vi pha du cia ddng dién 44 cho 'Y; = 0), sau dé, da vao cic quan hé vecto trong céc nhénh thudn R, L, C vé vecto Up c6 46 lén Up = RI va tring pha véi dong dién, vecto Uz cé d6 16n U, = XI va wot wuée I mé6t géc 90°, vecto Ug 06 do Ién Uc = Xe va cham sau 7 mot géc 90°. Tién hanh cong hinh hoc céc vecto Og, OL, Ug ta dugc vecto U (hinh 3.16b). Tirtam giéc vung OMN ta cd: Tri s6 hiéu dung cha dien 4p Us0M= {0} +(UL-U¢)* = (RI + (XL -Xclf = \R? +(Xp-Xc)’ daa Géc léch pha gitta dién 4p UD va dong din T 1a: reo - UL Ue _(&u-Xe)l_X,-Xe Ur RI R p=arctg Xu -Xe —xc Ta c6 két luan sau: - Quan hé gitta ui so hi¢u dung cia dien 4p va dong dien trong nh4nh R, L, C n6i tigp la: Usd hoi I= ¥ (3-13) Zz Trong dé t = R? +(XL-X)* (3-14) goi Ja téng tré cilia nhénh R, L, C n6i tip. . X=X.-Xceab- —L goitadign khang oC 58 + Géc lech pha 9 gifia dign ap va dong dién 1a : geacigXi Ke (15) Khi X, > X_ nhdoh cé tinh cAm, o>, dién 4p vugt truéc dong dien. . Khi X, < X_ nhénh co. tinh dung, » <0, di¢n 4p cham sau dong dign. Khi X, =X, X=X,-X.=0,0=0, dien 4p tring pha voi dong dién, nhénh R. L, C lic nay cé hien tuong cong hudng néi tiép, dong dién wong mach c6 tri sO 1én nhat 1-5 va tring pha v6i dién Sp (hinh 3.17). Néu mach cé X, = X_ >> R thi wi s6 higu dung dién 4p U,, Uc I6n hon dién dp U Hink 3.17 rat nhiéu. Diéu kien dé cong hudng ndi tigp 1a; L oL = — oc Tan s6 g6c cong hudng 18 1 o= fo Le VE du 10: Cho mach dign c6 R, L, C noi ti€p (hinh 3.18a), biét dign ap dau cuc cia nguén u = 10 ¥2 sinat. Tinh dang di¢n I va di¢n 4p tren cc phin tit Uz, U,, Uc. Vé d6 thi vecto mach dien. Loi gidi: Téng tré cia mach dién o6 R, L, C.ndi tiép R 72 10.2 o°y{ x 250 con a b) Hinh 3.18 59 a= YR? + (xp Xe) = 82 +(25—60)? =92,80 Dang dién E chay trong mach ut I=s~=—~<0,121, 3 3 121A Dién 4p tren céc phan cir Up = RI=75 0,121 = 9,08V UL = X1= 25 . 0,121 = 3,03V Uc=XI= 60.0,121=7,27V Géc i€ch pha gitta dign 4p va ding dién: tro = XLaKe _ 28-0 75 =-0,466 @=-25° @ coso, Nhu vay hé s6 céng sudt cosp d4 digc nang cao. Dién dung C céfin thiét dé nang hé sé cong sudt tir cose, len cosp duge tinh nhu sau: Vi cong sudt téc“dung ciia tdi khéng déi nén céng sudt phan kh4ng cita mach 1a: Khi chwa bi : Qi = Pigg, Khi c6 bi bang tu dien (tu dign cung ciip Q,) : Q=Q + Qc = Pigg, + Qe = Pigg Tir d6 nit ra cong suat Qe cia ty dién Ja: Qc = -P(tgq, - tgg) (3-23) Mat khéc cong sudt Q, cia tu dién duge tinh la: Qe = Ud, = - U.U.@C = - UC (3-24) So s4nh (3-23) va (3 - 24) ta tinh duge di¢n dung C cia bd tu dién 1: C= stem, — 180) (3-25) Vi du £4: Mot tai gém R = 62, X, = 8Q mic ndi tiép, dau vao ngudén U = 220V (hinh 3.25). i, a) Tinh dong dién £,, cong suat P, Q, S va cos, cia Usz20v R tai. b) Ngudi ta nang he sé cong suat cha mach dien dat cosg = 0,93. Tinh dign dung C cia bé tu dién d&u song song véi tai. Hinh 3.25 66 Lai gidi: Téng td tai z= fR?+x? 26249? = 100 R_6 cos, «= 5 20,6 Déong ditn tai I, U_220 I === 224 z 10 2 Cong suat P clia rai: P=RIt = 6.22? = 2904W C6 thé tinh P = Ul,cos, = 220 . 22 . 0,6 = 2904W Cong sudt Q cia tai. Q=X, If =8 . 22? =3872VAr C6 thé tinh: . Q= Ul,sing, = 229. 22. 0,8 = 3872VAr Tinh C cos, = 0,6 ; tg, = 1,333 cosp = 0,93 ; tgp = 0,395 Bo ty cin c6 dién dung 1a 2904 314.220 c= ofan, ~wo)= (1.333- 0,395) = 1,792.10 F oU 3.8, BIEU DIEN DONG BIEN HINH SIN BANG SO PHUC 1. C4ch biéu dién 96 phite Trong mat phing toa 46 phitc, s6 phiic duge bigu dién duéi 2 dang sau (hinh 3.26). a) Dang dai sd C= atjb Trong 46 a l& phan thuc; jb 1a phan do, j= V=1 2 don vi do (trong toan hoc don vi do ky higu 1a i, & day dé khéi nhdm Min voi Hink 3.26 dong dign i, ta ky hi¢u 1a j). 67 b) Dang ma C = Ce" = Cra Trong d6: C 1a mé dun (d6 Ién) a la acgumen (géc) _ ¢) Déi ak dang mii sang dang dai sé é =e =CLa=atjp a= Coosa ; b = Csina d) Déi tr dang dai s6 sang dang mit a+ jb =Ce* trong dé: C= a2 +b; a=arcig?. a Vieéc déi nay thc hién dé dang wen may tinh. 2. Mot sé phép tinh d6i véi sé phitc a) Cong, tra Gap trudng hgp phai cong (tr) sé phitc, ta bién déi chting vé dang dai s6, 16i cOng (iri) phan thye v6i phan thuc, phan do véi phan do. (4+ j2) + (3 + jl) = G43) + (2+ D=7453 (4+ j2)- G4 jl)=(4-3)4+j2-D=14+j1 b) Nhan, chia Khi phai nhan, chia, ta nén dua vé dang ma: Nhan (chia) hai s6 phic, ta mh&n (chia) médun con acgumen (g6c) thi cong (trit) cho nhau. Gel” DeilO” 6. 2eh2 0) = 76h" j20” Gol _ 8 i010) _ 5 gji0" 2? 2 "han cfing c6 thé thyc hign du6i dang dai sé nhu binh thudng , (a + jb) (+ jd) = act jbc + jad + bd = (ac - bd) + j (bo +ad) vo fea 68 Khi chia ta nhan tt sé vA mau sé vdi sé phiic lien hop cita mu s6. atijb_ (a+ jb\(c~ jd) = (ac + bd) + j(be~ad) e+ jd (c+ jd)(c~ ja) ct 42 3. Bigu dién cdc dai luong dién hinh sia bang s6 phite Céch biéu dién cic dai lugng dign hinh sin bang s6 phifc nhu sau: modun (d6 [6n) cha so phite la tri sé hiew dung ; acgumen (g6c) cita 86 phitc 14 pha ban ddu, . lua Dong dien phic: [= 129; = felt Dign &p phitc: U=UZy, =Uel¥® Téng trd phitc cha nhanh R, X,, X_ néi tiép Z= ze” = zcosp + jzsing = R + F%K-X.) Trongd6 z= JR? 4+(X, Xo)? Xi -X, omacigXL Xe 4. Viét cfc dinh wat dust dang sé phitc 9) Dink luge Om Is N[s b) Dink ludt Kiécshép I cho mét nit . dl-o nit ¢) Dink lugt Kitcshép.2 cho mach vong kin Dy a- yk mach vong mach vong Cée quy ude vé dau twong tu nhu da lam & mach dién mét chiéu, digu chi ¥ 6 diy IA cdc dai lugng phai viét dui dang s6 phite. 69 ‘Vi du £5: Tinh ddng dign i, trén hinh 3.27. Cho biét : i, = 5-2 sin (ot+40A i, = 10V2 sin (ot - 30) Lai giai : Bidu dign céc dong dien bang s6 phitc 1) = Se” = Seos40° + iSsin40? = 3,83 + 3,21 Iz =10e7” = 10c0s(~30°) + jsin(-30°) = 8, 66— 55 Ap dung dinh luat Kiécshop 1 tai nut: 13 =], . i+ Ip = 3,83 + 3,21 + 8,66 — j5 = 12,49 — j1,79 = 12,61¢° US Vay tri s6 higu dung va pha déu cia : dong dién i, 1 15 12,61A Wy 815° Tri s6 tite thei i b 12,61. V2 sin(wt - 8,15°). * Vi du 16: Mot mach dien gém R = Minh 3.27 102; X, = 160; X, = 110 noi tiép. Dien 4p nguén u = dong dién trong mach. 200 V2 sin(wt+50°). Tin Loi gidl: Téng wé phic cha mach Z=R + jX_-X)= 10 4j (16-11) = 10 + j5 = 11,18226,56° Dien 4p phic cla nguén G=200250° Ap dung dinh luat Gm ,_U_ 2 ings me =17,88223,4¢° ‘Trj s6 higu dung va géc pha dau cua dong dién 1a: T= 17,88A ‘Vi = 23,44? Tri 86 tite thdi cua dong dien 1a: i= 17,882 sin(ot 4 23,44) 70 3.9. PHUGNG PHAP GIAI MACH BIEN XOAY CHIEU HINH SIN Dé gidi mach dién xoay chiéu ta thuong ding cc phuong phap sau. 1. Phuong phap dé thi vecta Noi dung ctia phuong phép nay 18 biéu dién dang dien, dién 4p, stte dién dong bang vecto, viet cdc dinh luat duéi dang vecto va thuc hién tinh to4n trén 6 thi vecto. 2. Phuong php sé phite . Biéu di&n dong dién, dién ap, stic dien dong téng tra bang sé phitc, viét cic dinh luat du6i dang s6 phitc. Doi véi mach dién phitc tap, sit dung cac phuong phap da hoc & chuong mach dien m6t chiéu 48 giai nha phuong phép bién déi tuong duong, phuong ph4p dong ditn nhanh, phuong phép dong di¢n mach vong, phuong phdp dien ap céc ntit, phuong phap x€p chéng... Cin chil y ring, khi sit dung c4c phuong phap nay phai biéu dién cae dai luong bang s6 phiic. D6i voi cde mach ditn don gidn, nhiéu khi ta true tiép sit dung dinh Iuat Om va phuong phép cong suat dé giai mach dien. Vi du 17: Cho mach dién hinh 3.282, Hay tinh ding dien céc nhénh, cong suai P,Q, 5 va cose cia mach dién, Loi gidi: Dé he thong lai kien thie ta gidi mach dien bang céc phuong phép khac nhau. a) d) Hinh 3.28 a) Phuong phap dé thi veeto Déng dign trong cfc nhénh U_100 Ip =F 210 _ 94 RR To 7} 7 IL = 20A 10 XL 5 U__100 long =a =10A Xe VE 46 thi vecto cla mach dign trén hinh 3.28b. Chon pha déu cia dién 4 ‘Vu =0, vecto O tring véi truc ox vé vecto ddng dién ig tring pha v6i vecto di¢n ay U, vects dong dien iL cham sau vecta dien 4p O mot géc 90°, vecto doig dien ig vugt trudc vecta ditn 4p O mot g6c 90°. Ap dung dinh luat Kiécshop 1 tai nét A ta c6: R+I tle Truc tiép cong vecto tren 46 thi tacé [ & mach chfnh. Tri sO hieu dung 1=V107 +102 =14,144. Cong suat tic dung P cia mach P=RIZ = 10.107 = 1000W. Cong sudt phan khang Q cha mach Q=Q.+Qc= XI —XcI2, = 5,202 10.102 = 1000VAr. Cong sudt bigu kién ca mach: S=yp24Q2 =¥ 000 +1000? = 1414VA . Hé 86 cong sudt cosp cia mach: P_1000 =F 1000 a ror, se sia Ta cling c6 thé tinh P, Q, Snhu sau: P = Ulcosg = 100 . 14,14cos45° = 1000W Q=Ulsing = 100 . 14,14sin45° = 1000VAr S=UI= 100. 14,14 = 1414VA, b) Phuong phdp cong sudt Dé tinh dong dién I trong nhénh chinh ta cé thé khong st dung dé thi vecto ma str dung phuong phép cong sudtnhu sau: Tir dong dién, tinh cong suat P, Q, Scila mach nhw da lam 8 muc a, sau d6 tinh dong dién 1 & mach chinh theo biéu thife: 72 ¢) Phang phap sé pute biéu din cdc dai teong va dink ludi bing so phutc Ap dung dinh luat Om IR= _ 10020" R10 I=L - 10020" 5 10020" 202-90" m § 5290° =1020 ou = onze" _ 10020" Ap dung Kiecshop 1 tai nut A I= Int i+ fe =1020+ 202-90" + 10290° = 10+ j0+0~j20+0+ j10=10-j10=14,142 —45° Tri s6 hidu dung céc dong dién 1a: Ig = 10A; i, = 20A; Ie = 10A T= 14,144 C&ch tinh cing suét P, Q, S, cosp nhu & muc a. Vi du 18: Tinh dong di¢n trong mach dien hinh 3.29, Day Ja mach dién phiic tap, ta cé thé st dung cdc phuong phdp di hoc & chuong 1. Duéi day ta xét 2 phvong phép sau: a) Phuong phép bién déi wong duong Hinh 3.29 Trude hét ta biéu dién téng wd cfc nhénh dui dang sé phitc Z, = jX, = jl0 2, = -jX, = -j5; Z,=R, =8 Nhénh | va 2 mdc song song. Téng tro tuong duong cba nhénh 1 va 218 22a _ 0-55) Z =-{ 1a Zen jtO— j5 io Téng tre tong duong toan mach aq = Zy + Zyz = B - j10 = 12,82-51,34 B Ap dung dink luat Gm «Uae Bye SO _ 2 15,625251,34° > 2m 12,82 ~51,34° Tri sO hieu dung 1, = 15,625A Pha du ‘Y, = 51,34° . . Dien 4p Us =Zels Zy2 = -j10 = 102-90" ° U gp = 102-90° . 15,625 251,34° = 156,25 2-38,66" 4 Z, = jl0 = 10290" Jy = 156252 ~ 38,66" 10290° Trj sO hi¢u dung 1, = 15,625A Pha dfiu ‘¥, = - 128,66° = 15,6252 - 128,66° ° UAB 22 2, =-jS$ =52-90° Jp — 156,252 - 38,66° b= = 31,25.251,34" 520° Tri s6 higu dung 1, = 31,254 Pha déu ‘¥, = 51,34° 5) Phutong phép dong din nhdnk. VE dong di¢n cée nhéinh va ede mach véng nhw tren hinh 3.30. An s6 1a dong dien ofc 1; cee nhénh [,, 1,, F5. Ta lap he 3 Phuong trinh sau: Phuong trinh Kiéeshop 1 tai mit A o 8 -I,-1,4+1,=0 Phuong trinh Kieshop 2 Hinh 3.30 cho 2 mach vong 74 Mach ving 1: Zs13+Z hi =U 8+ jiol, =20020° Mach ving 2: Zy he Zzl2=0 jlOh+Sio=0 oe 8 Gidi hé 3 phuong trinh trén ta sé c6 dng di¢n 1,, 12, 15. CAU HO1ON TAP VA BAI TAP 3.1. Dong dign xoay chiéu hinh sin la gi ? Bidu thie tr s6 tGe thal, tr] sé higu dung ? ¥ nghia tri s6 higu dung ? 3.2, Binh nghia géc pha y,, y,, g6¢ ich pha ¢. Bai lugng nao phy thuéc vao chon g6c toa dé ? Bal lugng nao phy thugs vao thong sé R, X cia mach ? 3.3. Hay viét bidu thitc |, @, v8 dé thi vecto cho cae nh4nh sau: R;L;C;RLIRC; LC ; RLC n6i tiép. 3.4. Cac biéu thie tinh céng sudt tac dung P ? P 1a céng sudt tiéu thy cda phan td nao trong mach dién 7 ¥ nghia cla céng sudt tac dung P ? Bon vi cla P 7 3.5. Cac biéu the tinh céng suat phan khang Q 7 Q 1a céng sust tiéu thy cla phén 1dr no trong mach dién ? ¥ nghia cla cong suat phan khang Q ? Ben vi cla Q ? 3,6. Cée biéu thife tinh céng suét bigu kign S 7 ¥ nghia cla cong sudt bigu kién $7 Bon vj cua $2 3.7, Néu cach biéu din déng dién va dién 4p hinh sin bang vecto. 3.8. Néu cach biéu dién dong dién va dign 4p hinh sin bang s6 phisc. 3.9. Sir dung céc phutong phap giai mach dign da xét & mach dign mot chidu vao gidi mach ign xoay chigu hinh sin edn ch y gi? 3.40, Bidu thite tri sd tic thdi cla dang dién va dién 4p mot nhanh la i = 10 V2 sin(wt-15°) va u = 200 V7 sin (ot+25°). Hay x4e diNN lina Umar 1 Us Ye Yur @. Day la nhdnh c6 tinh chat gi ? BAD SB: Igy = TONZA 5 Une, = 20002 V; 1 = 10A ; U = 200V; y, 25°, g = 40° ; nhanh tinh cdm (RL). 3.14, Hay bigu dién vectd, sé phite dong dién va dign ap & bai 3.10. X4c inh z, R, X, 2 eda nhanh. 18°, w= Bap sé: 1=102-15°; 5 = 200.225" ; 1= 10s V = 20002” 75 Z= 202; R= zcosp = 15,920 ; X = zsing = 12,850; Z=R + jx = 15,32 + j12,85 = 20 ef? 3.42. Nguén dign U = 230V d8u vao mach dién cé R = 572 ; X, = 1000 mac néi tigp. Tinh |, Ug, Uy, cose, P, Q cla mach. Dap s6: $= 2A; Up= 114V; U, = 2000; cosp = 0,495 ; P = 228W ; Q, = 400VAr Déng dign cham pha dién 4p mot goc 60,3° 3.13, Mot nguén dign tén sO f= 10kHz cung ep dién cho tai c6 R = 10k; L = 100mH néi tiép. Ngudi ta mu6n c6 | = 0,2mA. Xac dinh dign ap nguén U. Dap s6: U = 2,36V 3.14, MOt nguén dién U = 15V ; § = 10kHz cung cp dign cho tal c6 c= 0,005pF, R = 1kQ ndi tiép. Tinh I, cose = 0,3, P, Q, Uc, Un. Dap s6 t= 4,5mA ; cosp= 0,3 ; P= 20,25mW ; Q, = -64,395mVAr Up = 4,5V; Up = 14,31V. Dong dign vot iruic din ap mit géc 72,58. 3.15, Mat nguén dién c6 dién Ap U, cung edp didn cho tal cé6 R = 150 ; X_ = 200 mc néi tip. Biét cng suat tac dung cla mach dién P = 240W. Tinh |, Up, Ug, U, cose, Q ola mach dién. Dap s6 i = 4A ; Un = 60V ; Up = 80V,; U = 100V ; cose = 0,6 (déng dién vust true din &p) ; Qc = -320VAr 3.16. Mét mach dién-nhu hinh B3.16, Cho biét U, = 150V. Tinh 1, 12, 1, 1, P, Q, U, cosg ca mach Bap so 1,3 5A; I= 5A; 4,=10A t= 6J2 = 7,07A; P= 250W Q= -250VAr; U= 50V caso = 0,707 (dong dign | vugt truéc dién ap goc 45°). Hinh 83.16 3.47. Cho mach dign nhu hinh B3,17, Cho biét dong digén |, = 50A. a. Tinh Uso idee dec las ls P; QS; cose ; U ela mach dién. b. Xéc dinh phén ti nao (R, X, hodic X,) dSu ndi tiép vao nhdnh 2 dé cho ding dién |, = 0. Tinh tri s6 phdn tir dy va dang didn | trong trudng hop nay. Dap sé: 8) Use = 100V; fy = 20A; 1, = 26A 16 1, = 30A ; f= 39,054 ; P= 5549,8W Q = -3000VAr ; S = 6308,74VA U= 161, 55V ; cosy = 0,879 Dong dién | viret trude dién ap U mot gdc 50,19° b) C&n déu X, vao nhanh 2 1 = 26,9254 3.18. Cho mdt cudn day c6 R = Hinh 3.17 42, X, = 250 mac néi tiép voi ty dign c6 X_ = 220 d&u vao nguén U = 220V, a) Tinh |; Q, ; Qe; Q; cosp cla mach b) Tinh dign ap dat ln cudn day va dién 4p Gal fan ty dién Dap sé: a) l= 44A;P = 7744W Q, = 48400VAr ; Q, = -42592VAr Q = 5808 VAr ; cosp = 0,8 (dang dién cham pha dién 4p goc 36,87") D) Usetn ety = 1113,99V ; Ug = 968V 3.19. Tinh dong aién 1, lp, |, Usp cila mach dién hinh B3,18. Dap 86:1, = 20A;1,= 40A; 1 = 20A ; Usa = 240V. 3.20, Mdt tal c6 R = 69, X, = 80 a) Tinh hé sé cng suat cia tai. Nout ta dau tal vao ngugn U = 120 V. b) Tinh céng suat P, Q cia tai dé n4ng cosg cia mach dién {an bing 4. Hinh B3.19 Tinh dung lugng Qc cia bd ty mac song song véi tal. Tinh C cila bé ty, cho biét tan s6 nguén dign f = 50Hz. Dap 86: a) cosp = 0,6 b) P = 864W ; Q =1152 VAr Qe = -1152 VAr ; C= 2,547.104F Chuong 4 MACH DIEN BA PHA 4.1, KHAI NIEM CHUNG Ngay nay dong dien xoay chiéu ba pha duge sir dung rong rai trong cdc nganh san xuat vi : - Dong co dién ba pha cé cau tgo don gidn va dac tinh tét hon dong co dién mot pha, ~ Truyén tdi dign nang bang mach dién ba pha tiét kiém duge day dan, giam bét tén that dien hang va tén that dien 4p so véi truyén tai dien nang bang dong dien mot pha. Mach dién ba pha bao gém nguén dién ba pha, duong day truyén tdi va cdc tdi ba pha. 1. Nguén dién ba pha Dé tao ra dong dién ba pha, ngudita ding cdc mdy phat dién xoay chiéu ba pha. Loai méy phat dign trong cdc nha may dien hién nay 1a may phat dién déng b6 (duge trinh bay chi tiét trong may dign). Cau tao cla méy phat dien déng b@ (hinh 4.1) gém: - Ba day quan ba pha dat trong c4c rinh cha Idi thép stato (phan nh). Céc day quan nay thutng ky hieu ia : AX (day quan pha A) ; BY (day quan pha B) ; CZ (day quén pha C). Céc day quan cia Hink 4.1, Cu tao miy phat déng bo cdc pha c6 cling sé vong day va léch nhau mét géc 120° dien trong Khéng gian. 8 * - Phan quay (‘edn goi’ Ia réto) 1a nam cham dienN-S Khi quay roto, tir trutng sé lan luge quét qua c4c day qu4n pha A, pha B pha C cila stato-va trong day quén pha stato xudt hién sic dien d6ng cam tng, stic dién dong nay cé dang hinh sin cing bién 46, cing tan sé géc @ va lech pha nhau mot géc 2. Néu chon pha ddu cia sttc di¢n dong e, cha day quan AX bang khong, thi biéu thie stic dién dong tite thai cia cdc pha Ia: Stic dién dong pha A &= Ev? sin et Suc dién déng pha B eg = Ev? sin(ot - a) Stic di¢n déng pha C ec =EV2 sin(ot - Sy = EWR sin( ott a) hoc biéu dién bang sé phiic E,=Ee? E,sEei? Eeekedt Hinh 4.2a vé 46 thi tri s6 ttc thdi hinh’sin va hinh 4.2b ve 46 thi vecto cla site dién déng ba pha. £\ Se an a) eS >) Hinh 4.2, 79 2. Cach néi mach dién ba pha & Néu méi pha cia nguén dién ba pha n6i riéng ré v6i mdi pha cia tai, thi ta c6 hé th6ng ba pha khong lien he nhau (hinh 4.3). M3i mach dién nhu vay goi la mot pha cia mach dién ba pha. Mach dién ba pha khong lién hé nhau cdn 6 day din, khong tiet Kiem nén thuc té khong ding. Thutmg ba pha cia nguén dién ni véi nhau, ba pha cia ti néi v6i nhau va cé dudng day ba pha n6i Hinh 4.3. Mach dign 3 pha noi riéng re nguén véi tai, din dién nang tir nguén téi tai. Thong thudng ding 2 c4ch ndi: n6i hinh sao ky higu 1a Y va n6i hinh tam giéc ky higu 1 A (xem cdc hinh 4.4, 4.5... & cdc tiét tiép theo). . Stic dién dong, dién 4p, ddng dién mdi pha cua nguén dién (hodc tai) goi la ste dién dong pha ky hi¢u 1a E, , dién 4p pha ky hiéu la U,, dong dién pha ky higu 18], Dong dién chay trén dudng day pha tir nguén dén tai goi 1a dong dién day ky hiéu la 1,, dién dp gitta cic duémg day pha goi la din 4p day, ky hiéu la Uy. C4c quan hé gitta dai lugng pha va dai luong day phu thudc vao cach ndéi {hinh sao hay tam gidc) sé xét k¥ & cac tiét ti€p theo. 3. Mach dién ba pha 46i xing Ngudn dién gém ba sttc dien dong hinh sin cing bién d6, cing tan sé, lech nhau vé pha &, goi 1 nguén ba pha d6i xing. Doi v6i nguén déi xing, ta cé: ent ep tec O Eq + Ep + Ec =0 Tai ba pha cé téng wd phic cla cdc pha bing nhau Z, = Zs = Z_ - goi a tdi ba pha déi xing. Mach dién ba pha gém nguén, tdi va dutmg day d6i xung goi 1a mach dign ba pha d6i xtmg (con duge goi 1A mach ba pha can b'ng). Néu khong théa man diéu kién d4 néu goi la mach ba pha khéng d6i xing. 80 6 mach ba pha d6i xing, cdc dai luong dién 4p, dong dién cha cic pha sé d6i xing, cé tri sé hieu dung bing nhau va Iéch pha nhau 120°, tao thanh c4c hinh sao doi xing va téng cila ching bang khong la+Ipt+ Ios 0 Uat Up.+ Ue =0 4.2. CACH NOI HINH SAO (Y) 1. Cach néi Méi pha ciia nguén (hodec tai) cé ddu va cudi, Thuong quen ky hiéu ddu pha la A, B, C, cudi pha la X, Y, Z. Mu6n ni hinh sao ta néi ba diém cudi cita pha véi nhau tao thanh diém trang tinh (hinh 44a). D6i véi nguén, ba diém cui X, Y, Z ndi v6i nhau thanh diém trung tinh 0 cia nguén. DOi vai tai, ba diém cuéi X', Y', Z' n6i véi nhau tao thanh tung tinh 0 cha tai. Ba day n6i 3 diém dau A, B, C cita nguén voi 3 diém du céc pha cia tai gqi 1a ba day pha. Day dn ni diém trung tinh cia nguén t6i diém trung tinh cia tdi goi 1A day trung tinh. 2. Cée quan hé gitra dai long day va pha khi d6i ximg @) Quan hé giita dong dién day va dong dién pha a) b) Hink 44 Dong dign pha I, 1a dong dien chay trong méi pha cia nguén (hode tai). Dong dién day I, chay trong cdc day pha n6i tir nguén téi tai. Cac dong din 6-Gidotdinh KTD 81 nay da dugc ky hiu trén hinh 4.4 . Nhin vao mach dién ta thay quan hé gitta dong dién day va déng dién pha nhw sau: L=I, (4-1) b) Quan hé giita dién dp day va dién ap pha Dién 4p pha U, 1a dign 4p gitta diém dau va diém cudi cit méi pha (hoac giffa diém dau cita mdi pha va diém tung tinh, hoc gitta day pha va day trung tinh). Dien dp day Uj la dign 4p giita 2 diém dau cita 2 pha (hodc dién 4p gita 2 day pha), vi dy dién dp day U's (gitta pha A va pha B), U'g¢ (gitta pha B va pha C) , U'c, (gitta pha C va pha A). Theo dinh nghia dién dp day ta c6: Uys = Ug- Up (4-2a) Ure = Us- Uc (4-2) Deas Ue Uy (426) Dé vé dé thi vecto dién dp day, trudc hét vé dé thj vecto dign 4p pha U,, Us, Uc, sau d6 dya vao cong thitc (4 -2) vé dé thj vecto dién 4p day nhu hinh 4,4b hoiic 4.4¢ . Xét tam gidc OAB (hinh 4.46) AB = 2 AH = 2 0A cos 30°=20A 2B. fon U,= V3 U, AB 1a ditn 4p day Ug OA 1a dién 4p pha U, Tit dé thj vecto, ta thay: Khi dién 4p pha doi ximg, thi dien 4p day a6i xing. - Vé tri 36 hitu dung W= 30, 3) ~ Vé pha : dign dp day vugt trude dién 4p pha tuong tng mot géc 30° (Ugg vuot trude U, mot géc 30°, Hinh 4.4.6 82 Use vudt trudc Uy mot g6c 30°, Uc, vurot trude U'e mot géc 30°). Khi tai doi ximg Ia, Ib, Ic, tao thanh hinh sao d6i xting, dong dién trong day trung tinh bang kh6ng. L= Ia +Ip+ Ic =0 Trong trugng hop nay cé thé khong cin day trung tinh, ta c6 mach ba pha ba day. . Dong co dién ba pha 14 tai doi xing, chi cdn dua ba day pha dén dong ca ba pha. Khi tai 3 pha khong 46i xing, vi du nhv tai sinh hoat cha khu tap thé, cha céc gia dinh ..., day trung tinh cé6 ddng dién 1, bing I,= Ia + Ip+ Ic ‘Viidu 1: Mot nguén dign ba pha d6i xmg n6i hinh sao, dién 4p pha ngudn Up, =220 V. Ngudén cung cap dien cho tai R ba pha d6i ximg (hinh 4.5a). Biét ddng dién day 1, =10A. Tinh dign 4p day U, , dién 4p phh cia tdi, dang dién pha cia tdi va cha nguén. Vé 46 thj vecto. Loi gial : Nguén néj hinh sao, 4p dung cong thiic (4-3) dién 4p day 1a: Us= V3U, = V3 .220 = 380 V Tai n6i hinh sao, biét Uy = 380V, theo cong thiic (4-3) dién 4p pha cila tai 1a Us _ 380 Ue Ree 220 V a) b) Hinh 4.5 83 Neguén nGi sao, tai n6i sao, ap dung cong thite (4-2) Dang di¢n pha nguén Ty = 1a = LOA Dong dién pha cba tai Iy=1y= 10 A. Vi tai thudn dien wé R, din 4p pha cila tai tring pha véi dong dien pha cila rai J (hinh 4.56). 4.3, CACH NOI HINH TAM GIAC (A) 1. Cich ndi Mu6n n6i hinh tam gidc, ta lay déu pha nay n6i véi cudi pha kia. Vi du A noi véi Z ; B ndi voi X; C néi vi Y (hinh 4.6). C4ch noi tam gidc khong ci day trung tinh. 2. Cc quan hé giita dai Inrgng day va pha khi #61 xing Khi gidi mach ditn n6i tam gid ta thuéng quen quy uéc: chiéu duon; ding dién cdc pha I, cia nguén nguge chiéu quay kim déng hé, chiéu duon; dong di¢n pha cia tdi cing chiéu quay kim déng hé (hinh 4.6). a) bd) Hinh 4-6 Cac dai lugng day va pha duge ky higu wen hinh 4.6a, 9) Quan hé giita dién dp day va di¢n dp pha Nhin vao mach dién n6i tam gidc ta thay: Us=U, (4-4) 5) Quan hé giita dong dién day va dong dién pha 84 Ap dung dinh 1uat Kiécshép 1 tai c&c nut, ta c6 : Tai nit As Ike Tan- lea (4-5a) Tai mit BB: Ly = Ipe- Ica (45b) Tai nit C: T¢= Icq- Ic ° (4-5c) Ding dién I,, Ip. Ic chay trén cdc day pha tir nguén dén tai 1a dong di¢n day 1,. Dong dien Le + Ine. Tea Chay trong cdc pha 1a dong dién pha, lech pha voi dién 4p Unm Unc Ver mot géc @ (hinh 4.6 b). Dé vé dong di¢n day i Tp. Ic. ta dua vio phuong trinh (4 - 4). Vecto Ing cong vdi vecto (-Ic,) ta 6 vecto I,; Qué trinh tuong ty ta vé Ip, ke. D6 thi vecto dong dién pha Igq, Inc, [pq va ddng dién day Th, Ip. Ie VE tren hinh 4.6b. Xét tam gidc OEF OF =2 ore J30E L= ¥31, OF ia ddng-dien day I, OE L dong dign pha I, Tir 46 thi vecto ta thiy : - Khi dong dién pha 6i xg thi dong dién day d6i ximg. - Vé ur so hi¢u dung = V31, (4-6) - Vé pha : dong di¢n day cham sau dong di¢n pha tuong ung géc 30° (I, cham pha I, mét géc 30°; I, ch4m pha Ipc mot géc 30”; I; cham pha Ic, mot géc 30°). Vii diy 2 : Mot mach di¢n be pha, nguén dign n6i sao, rai noi hinh tam giéc. Biet dign dp pha cla nguén U,, = 2kV, dong dign pha cita nguén I, =20 A. a) Hay vé so dé noi day mach ba pha va trén so d6 ghi 15 ofc dai lugng pha va day. b) Hay xdc dinh dong dign pha va dién 4p pha cia tdi I, Up. Loi gidi a) So dé ndi day mach dién vé & hinh 4.7 85 b) Vi nguén noi hinh sao, nén dong dign day bing dong dien pha h=1,=20A Bien 4p day bang J3 lan dien 4p pha nguén Use V3 Up, = V3.2 = 3,464 kV ) tdi noi hinh tam gidc, nen dien 4p pha cia tai U, bing ditn ap day Un = Uy = 3.464 kV Hink 4,7 Dong dign pha cita tdi nhé hon dong di¢n day V3 lin Iy= 4 = = 11547A Vi dy 3: Mot mach din ba pha, tdi noi hinh sao, nguén n6i inh cam ¢ Neuén va ti déu d6i xtmg. Bist dong dien pha cia tai I, = SOA, dign Ap pha ci Up = 220V. a) Hy VE so 46 n&i day mach ba pha. Tren so dé chi r6 dai luong pha va day. b) Hy xdc dinh dang dign pha va din 4p pha cla nguén Tow» Upn: Loi gial : a) So dé n6i day mach din ba pha vé trén hinh 4.8 Aink 4.8 =50A 86 Uy= V3U, = V3. 220 = 380V Biét dong dién day va dién 4p day, ta cé thé tinh dugc déng dign pha va dién dp pha cia nguén. Vi nguén déi xing ndi hinh tam gidc, nén ta c6 dién ap pha Up, cha nguén 1a : ‘ U,, = Uz = 380V Dang dién pha cia nguén 1a . 0 {3 AS u n 2 bo a eS > J Th= $ 4.4. CONG SUAT CUA MACH DIEN BA PHA 1, Cong sudt tac dung P Cong suat téc dung P cia mach ba pha bang téng cong suai tic dung cia cdc pha cOng lai. Goi Py. Py, Pe tuong ting 14 cong suat t4c dung cia pha A, B,C ta c6: P=P, +P, +Po =U, 1, cose + Ugly cosy + Uc Ie cose Khi ba pha d6i xtmng Dien 4p pha: U,=Up=Uc= Up Dong dién pha : I, =Ip = Io =], He s6 cong sudt : cos @, = cos, = cose = cos tacd P = 3U,L,cosp 4-7) hoae P=3R,7 (4-8) Trong do R, la dién trd pha cia tai. Thay dai lugng pha bing dai luong day : Ua v3 d6i véi hinh tam gidc : 1,= + 3 U, = U, vao cong thite (4-7) ta co 46i vi cich néihinh sao: 1,=1; U;,= biéu thitc cong suat viét theo dai lugng day, 4p dung cho cd truéng hgp hinh sao va hinh tam gidc 46i xing, P= V3UA,cosp (4-9) 87 trong d6 @ - géc lech pha gita din 4p pha va dong dién pha tuong img Rp cosg = ; p +X" 2. Cong sudt phan khang Q Cong sudt phan kh4ng Q cia ba pha RB téng cong sudt phan khang cia cdc pha cong lai . Q=Q+Q54+Q = Usl, sing, + Uplsings + Ucle sings Khi mach d6i xing ta c6 : Q= 3U,L,sing (4-10) hodc Q=3Xpl’p (4-11) trong d6 :-X, - la dién khdng pha cia tdi, Néu tinh theo ede dai luong day Q= V3Udsing (4-12) 3. Cong suat biéu kigén cha mach 3 pha déi xing S=3Ub (4-13) hoae S= ¥3UL, (4-14) hoac S = 32,1,” (4-15) Vidu 4: Mot dong co dién ba Pha c6 cong suft dinh mic P,,, = 14kW, hi¢u suat dinh mite Tan = 0,89, he s6 cong sudt dinh miic cos@an, = 0,88. Day quan dong co dign néi hinh sao, dien ép day mang ditn U, =380V. Tinh dign ép dat lén mdi pha day quan. Tinh dng dign day va dong dien pha cia dong co dién. Lai gidt: a) So dé noi day cia dong co wren hinh 4.9. Vi day quén dong co noi hinh sao, nén dién 4p pha dat vao méi day quan pha 1a Ug . 380_ Up te - Fen 220v b) Doi v6i dong co din, cong sudt dinh mifc P,,, 1a cong sudt co 6 ich & truc dong co, vay cong suft dién dong co tieu thy 12:. 88 . Be Paign = Om. Ndm Theo céng thiic (4- 9) Pan = V3 Uyly cos ‘Vay dong dién cia dong co 1a = Pte Py _ 14 183 =27.16A. V3RUs 0089 VU ycosiantgn JB -380.0,88.0,89 Vi day quén ni hinh sao nén I,=1y= 27,16 A. Hinka9 Vi du 5 : Mot mach di¢n ba pha d6i xing U, = 380V cung cp din cho 2 tdi d6i xing: Tai 1 tieu thu P| =6kW ; Q, = 4kVAr. Tai 2 tieu thu P, = 8kW ; Qy = 2kVAr, a) Tinh dong ditn day cha méi tai b) Tinh dong dign day 1, cia nguén cung cp cho 2 tai tren. Loi gial : a) So dé mach dien 3 pha vé trén hinh 4 - 10 Cong suat bidu kien tai 1 S.= YPP4Q) = ve? 442 = 7,211KVA, Cong sudt biéu kign ri 2 S,= JR +O7 = fe + 2 as.r4gnva. Theo céng thitc (4 - 14), dong dign day cia tai 11a 5 7 oo = 10,95 " Vauy ~ ¥a80 6A dong dien day cita tai 2 s = 2 BUG 8246 = 12,528A ¥3.380 Dé uh dong dign I, cia nguén cung cap cho tai, ta cdn tinh cong suat cia nguén. Cong sudt tée dung ngudén cung cap cho 2 14i P=P,+P, =648= 14kw Hinh 4.10 Cong sudt phan khéing ngudn cung céip cho 2 tai Q=Q4+Q54+2=6kVAr Cong sudt bigu kién nguén S= \P+Q =Vieae- 15,231kVAr Ap dung cong thite (4 - 14) ta c6 dong dign day nguén cung cp cho 2 tai s 15231 US Bug "Vian 724A 4.5. CACH GIAI MACH DIEN BA PHA DOI XUNG D6i véi mach dién ba pha d6i xting, dong dién (din 4p) cée pha c6 tris higu dung bang nhau, va lech pha nhau m6t géc. Vi vay khi mach d6i ximg, t tach ra mot pha 4é tinh, khi biét dugc dong dién cia mot pha, ta cé thé suy dong dién cdc pha con lai, Khi thi n6i vao nguén cé dien ap day U,, bé qua téng tré dudng day, ng diét téng tré tai, cAc bude tinh todn thue hién nhu sau: - Bute 1 : Xac dinh céch néi day cia 14i (hinh sao hay hinh tam giac), - Buc 2 : X4c dinh dien 4p pha U, cia tai ~ Néu tai néi hinh sao U,= aS 90 Néu tai n6t hinh tam giéce U,=U, - Bude 3 : Xéc dinh téng wé pha Z, va hé sO cong sudt cia tai Téng tré pha ctia ti. Zp= yR2p + X%y Rp JR, 7 +X, trong dé Rp, X, twong ung 1a dién tr pha, dién khéng pha cia méi pha cia tai. - Buée 4: Tinh dong dien pha I, oda tai Hé s6 c6ng sudt cos p= 2 U Ip= = ap Tit dong di¢n pha I,, tinh dong dién day I, cia tai. Néu tai n6i hinh sao =I, Néu tai n6i hinh tam gidc l= V31, - Bude 5 : Tinh cong suét tai tiéu thu P =3 R,l hoic 3U,1, cos@ hode V3 U1, cose. Q=3 X17 houe 3U,}, sing hose V3 Usk sing. S = 329], hodc 3Uzlp hoae V3 Udy. . Vi du 6 : Mot tdi 3 pha c6 dign tr pha R, = 20 0, dign khang pha X, = 15 0, n6i hinh tam gidc, dau vao mang dién cé dién 4p day U, = 220 V (hinh 4.11 a). Tinh dong dién pha I,, dong dién day I, cong suat tdi tiéu thy va vé dé thi vecto dien 4p Gay va doug dien pha ti, Lol gidii : Theo so 46 n6i day mach dién, tai néi tam giéc. Dign ép pha ca tdi U,=U,=220V Téng tre pha cia tai mp = JR,’ +X,” = f20?+ 15? = 250 91 Dang dign pha ctta tai U, Ip= 2 = gga zp «25 Vi tai ndi tam gidc, dang dien day cia tai: Iy= ¥3 lp = V3. 8,8 = 15,244 Cong suse tai tieu chy : P=3Rpl}, =3. 20, 8,87 = 4646, 4W Q=3Xp Ip =3. 15, 8,8= 3484,8VAr S= V3 Uds= V3. 380. 15,24 = 10030,35VA. He s6 cong suit cita tdi = SP =29 208 cos @ 35 7° 9 = 36,87" Déng dien pha cham sau dién 4p pha mét géc 9 = 36,87° . Dé thi vecta dong dign va dien 4p pha vé tren hinh 4.11. a) b) Hinh 4.11 Vii du 7: Mot tdi 3 pha gém ba cugn day du vao mang dién ba pha cé din 4p day 1h 380V. Cuon day duge thiét ke cho lam vige v6i dign ap dinh mic 220V, Cugn day cé dien tr R = 20 ; dien khang X =82. a) Xée dinh cach noi cdc cudn day thanh tai ba pha. b) Tinh cong sudt P, Q, cosy cia tii. 92 Ldi giai ¢ a) Céc cugn day néi hinh sao dau vao mang dién, vi khi n6i hinh sao dien 4p pha dit 1én cudn day 1a: U,= we - 2. 220 V= dien ép dinh mic cia cugn day (hinh 4.128). Néu tai n6i tam giée, dién 4p pha dat len cugn day 1a Up= Us= 380 > din dp dinh mie cia cuon day, cugn day sé bj héng (hinh 4.12b) A 4 U,= 3807 U,=220V Uy= 380V see c Cc Bi B a) Hinh 4.42 b) Téng tr’ pha cia tai tp= Rp? + Xp? = v2748? =8,240 Hé s6 cong suat cose cia tai cosg = 8B __ 2. grap Zp 8,24 Xp 8 7 sing % in 0,9 Dong dien pha I, cia tai U, T= 2 = 2 L674 Z, 8,2: Dong dién day I, I=1,=26,7A Céong suat tic dung P cha tai P= V3 U,L.cosp = Ji 380. 26,7. 0,242 = 4252,6W Cong sudt phan khang Q cua tai Q= VU,Lsing = V3. 380. 26,7. 0,97 = 17045,7VAr Cong sudt biéu kién $ S= V3 Ujl,= V3. 380. 26,7 = 17572, 8VA 93 4.6. GIAL MACH BA PHA KHONG DOI XUNG CO DAY TRUNG TINH Mang dign sinh hoat, cung cap dign cho céc khu dan cu la mang ¢i¢n ba pha 4 day : 3 day pha A, B, C va day trung tinh. Dién cung c4p cho mét can hO ldy tit mét pha va day trung tinh (di¢n 4p pha). Tai cdc pha khong giéng nhauw va thay d6i nhiéu. Day 1a mach ba pha khong di xting (hinh 4.13). a) b) c) Hink 4.13 Bé qua téng tré day trung tinh (nghia 1a bé qua dién 4p roi trén day trung tinh) dién thé diém trung tinh O cilia tai coi 1a tring v6i dién thé diém trung tinh O cia nguén. Khi tai cc pha thay déi dien 4p U, tren tai hau nh van giit duge binh thutmg (hinh 4.13b), khong vugt qué dien dp pha. Day 1 wm diém cila day trung tinh. Khi khong c6 day trung tinh, hodc day trung tinh bi duit, néu tdi cdc pha thay déi thi diém trung tinh O° cia tdi lech khoi diém trung tinh O cia nguén, dien 4p pha cha tai U',, U's, U’e thay d6i rt nhiéu (hinh 4.13c), c6 pha dién 4p tang lén, cé pha dién 4p gidm di (vi du tai pha A chju dign 4p U’, Lén hon U, rat nhiéu, trong khi 46 dig¢n 4p Uy, cia tdi pha Bhd hon U,. D6i v6i mach ba pha hinh sao cé day trung tinh, do tai khong d6i xting, tz lan lwot gidi timg pha riéng 16, tinh duge dong dign cac pha I,, Ip, Ic, cng suat céc pha P,, Ps. Pc .... ddng dién trong day trung tinh I, va cong sudt be pha nhy sau: Dong dién trang tinh I, bang dé thi vecto fo = Tat Intic hoac bing s& phite lo =Ta+ Ip tle Cong sudt ba pha P=P,+Pyt Py Q=QWt+atQ Dé hidu r6 ta hay xét cAc vi du dudi day. Vi de 8 : Mot mach dien 3 pha c6 day trung tinh 380V/ 220V cung cp dien ct 90 béng dén soi dét, s6 hieu dinh mic cia mdi dén Us, = 220V; P,,, = SOW. SO béng dén duge phar, déu cho 3 pha. . . a) Vé so dé mach dién ba pha. b) Tinh Ey, Igy Ip slop P khi tat cd bong din déu bat sang. c) Tinh I,, Inv Ip, P khi pha A.cé 10 d&n bat sing pha B c6 20 dan bat sing, pha C cét dign d) Tinh di¢n 4p dat len cdc dén pha A va pha B & muc C, khi pha C cat dien va day Hinh 4.14 trung tinh bj dit. Lot giai: 4) Mech dien 3 pha 380V/ 220V 1a mach ba pha 4 day, 3 day pha va day trung tinh. 380V 1a dien dp day (gitta cfc day pha) 220V 1a di¢n dp pha (gitta day pha va day trung tinh). Béng dén 220V mac song song véi nhau gitta day pha va day trung tinh. So d¢ mic day vé trén hinh 4.14 . Dien dp .dat len céc dén 1a 220V= U,,, cita dén, cfc dén lam vi¢c. dling dinh mic. b) Vi dien 4p dat len bong dén bang dinh tic cOng suat bong den tiéu thy bang dinh mic 6owW. ‘Tat cA bong dén déu bat sing mach ba pha 468i xing cong sudt dien cfc pha bang nhau: P, =P, = Py =P, = 30. 60 = 1800W Cong suat ba pha P =3P, = 3.1800 = 5400W. A 8 ¢ 9 Hink 4.15 95 Tai 14 cde bong dén, thudn didn tra R, géc l¢ch pha g = 0 ; cos = 1, nén dong dign cfc pha 1a: _—*p 1800 = 818A Upeosg 220. 1 ~ Vi nguén va tai doi xing nen I=], i, = Ta+Iptic =0 D6 thi vecto vé tren hinh 4.15, trong dé dong din tring pha dién dp, iacdp, Ic tao thanh he thong vecto d6i xing. c) Khi pha C ct dign, I, =0; cfc pha khée vin binh thudng, dién dp tren céc den van dinh mic T= a 10.80 23 Ueosp 2201 Ip= —Pe__2060 | = =5,45A Ucosp 220.1 P=P, 4 Py= 10. 60 + 20. 60 = 1800W Dé thi vecto vé trén hinh 4.16 . ip = ig tic Hinh 4.16 Theo cong thic hinh hoe, tri s6 hiéu dung Ip 1a y= yla? tla? +21 4lg cos 120° = 2,73? +5,45? -2.2,735,45.0.5 = 4,724 4) Khi pha C cét dign va déng thi day trung tinh bi dit, mach dién con lai vé & hlnh 4.17a, dén pha A va pha B mic néi tip nhau va n6i vao din 4p day Upp. 20 dan 10aen a) b) Hink 4.17 96 Lic nay dien 4p dat len den khong con bang dinh mdc, cong suat den tieu thu. chua biét. Dé tinh todn, trudc hét tinh dién trd cla béng den Ulin’ 2207 Ra, = Yin = 220 _ 806,60 Pim 60 Vi cdc béng dén mic song song, nén dién tré pha A, R, bang dien wd tuong duong cita 10 béng dn mac song song . = Rega _ 9066 _ Rao “Bn = 80,66. 0 Pha B c6 20 bong dén mc song song nén dién tro pha Bla Ray _ 805,6 =—M@.-~. 332 Rem pag = 40 Mach dién tong duong vé wen hinh 4.17b. Déng dién I chay trong mach : U, 380 I= ——48_ - PY L14A Ra+ Rg 80,66 + 40,33 5 Dién 4p dat len dén pha A Ja U,=R,. 1= 80,66 . 3,14 = 253,27V Dién 4p dat ten dén pha Bla Up = Rel = 40,33. 3,14 = 126,63V Dign dp dai lén den pha A U, = 253,27V > Use = 220V dén pha A phét sng qué mic 06 thé bi chy. Dien 4p dat len ddn pha B Up = 126,63V < Usn= 220V dén pha B phat séng du6i dinh mic. Qua vi dy wen, & muc c tuy tdi thay déi song nhi cé day trung tinh nén dién 4p dat lén dén khong vuot qué dinh mic. muc d, khéng c6 day trung tinh khi tai thay d6i, dien 4p wen cc pha cia tai thay déi rét nhiéu, co pha dién 4p vugt qué dinh mite. 4.7. BO CONG SUAT MACH DIEN BA PHA 1, Do cong suat mach dién ba pha d6i xung Cong suat cdc pha bang nhau, ta chi can do cong sudt mot pha (hinh 4.18) réi nhan ba P=3P, (4-16) 7-Gido tinh KTD 97 2. Do céng suat mach ba pha khong d6i xing Ta ding 3 odt ké do cong suat timg pha r6i cOng lai (hinh 4.19). A 5 P=P,+P,+Pe . P| gen D6i véi mach 3 pha 3 day (khong c6 day caning trung tinh) ta c6 thé ding 2 oft ké mdc day theo so 6 hinh 4.20. Trong so d6 nay odt ké 1 cd din ap day Une va dong dién ig, odt ké 2 cd dien Sp day Unc va dong dién ig. Hinh 418 Cong suat ttc thdi qua 2 o4t ke 1a Pi + Pa = aca + Une ip vi Un — Ue Upc = Up — Ue 7 Gig + ip) = ic nén Pit Po = Us ia + aia + Ucle = Pa + Pat Pc Hink 419 Hinh 4.20 Cong sedt tic théi qua 2 oft ké chinh 14 cong sudt ttc thi cia ba pha, vay cong suat tac dung cia ba pha bing cong suat tac dung qua 2 o4t ké P=P,+P, Phuong phép 2 ot ké duge ding cho mach 3 pha 3 day d6i ximg va khong d6i xing, song cfn chi y ring, khi da mac day diing cuc tinh nhu hinh vé, oft ké nao cé kim quay ngugc, ta phai d6i chiéu cu6n day ding dién (hoac cugn dién 4p) cha oft ké a6 va Idy gid tri P am. Vf du kim o4t ké 2 quay nguge thi: P=P,-P, 98 4.8, CACH NOI NGUON VA TAI TRONG MACH BA PHA Nguén dign va tdi ba pha dév c6 thé noi hinh sao hoac hinh tam gidc, song ty thudc vao dién 4p dinh mic cia thiet bi, cha mang dién vA céc yéu cfu ki thuat ta s& chon céch n6i day phi hgp. 1. Cach néi nguén dign C4c nguén dién ding trong sinh hoat lay ti day quan 3 pha stato may phat din, hoc My ti day quan 3 pha thi c4p cia may bién 4p. Cac day quan nay thudng néi hinh sao cé day trung tinh. Noi nhu vay 6 uu diém 1a c6 thé cung cdp 2 di¢n 4p khéc nhau: dién 4p pha va dien 4p day (hinh 4.21). Tren thé gidi t6n tai 2 loai mang dién 380V/ 220V U, = 380V ;U, = 220V) va mang dién 220V/ 127V (Uy = 220V, U, = 127V). Hien tai & nude ta sit dung mang dién 380V/ 220V. pha A cH pho B pha c ‘iby trang tah Hink 4.21 2. Cach ndi déng co dién ba pha M6i dong co dien ba pha gdm c6 3 day quan pha. Khi thiét ké che tao ngudi ta di quy dinh di¢n 4p dinh mic cho mdi day quan. Dong co 1am viée phi ting véi din 4p quy dinh ay. Vi du dong co ba pha cé dién 4p dinh mic cho méi pha day quén 18 220V (U, = 220V), trén nhin cia dong co ghi 1a A/Y- 220V/380V. Néu dong co iam viéc & mang dién c6 U, = 380V, thi dong co phai dau hinh sao (hinh 4.22a), dign ap dit len méi day quan pha ta U, = 282 — 220v vB bang ding dién 4p quy dinh. Néu dong co ay lam vite 6 mang dién cé U, = 220V, thi dong co phai duge n6i hink tam giéc (hinh 4.22b), lic 46 dien 4p dat len mdi day qudn pha cha dong co bing ditn 4p day 220 V, bing dung dién 4p quy dinh. 99 a a8 Hinh 4.22 Dé thu4n tin cho viée dfu dong co, ngudi ta ky hieu 6 dau day cha 3 day quan déng co AX, BY, CZ nhy hinh 4.23a va dua 6 ddu day néi ra 6 bu long (1,2... 6) 3 & F & hp néi day trén vd dong co dhinh 4.23b), Vige d&u day thuc hién bang céch thay déi vi tri cdu néi gitta cdc bu A 4B oe léng nay thanh hinh sao ' 2 3 (hinh 4.24 a) hodc hinh 8) b) tam gidc (hinh 4.24b). Hinh 4.23 3. Cach ndi céc tai mot pha Cfc tdi mot pha Ta céc déng co dien mét pha, c4c 16 dién mot pha, céc dé ding dien gia dinh (den dién, quat dién, th enh...) trén nhan céc thiét bi nay cé ghi ti sé dien 4p dinh mic. Khi si dung, Hinh 4.24 cde thiét bi nay durgc 100 du gitta day pha va day trung tinh (hinh 4.25), vi thé cdc t&i mot pha phai c6 dién 4p dinh mic bang dién 4p pha cia mang dién. Khi thiét ké mang dién, ngudi ta co gang phan b6 déu cac tdi mét pha cho ; Day pha ca ba pha, song do viéc sit dung khong déng déu, nén day 1a mach 3 pha khong d6i xing. Nhe c6 day trung tinh nén mac di tai khong d6i xing, dién dp dat lén cdc thiét bi hdu-nhu git duge binh thudng, khéng vugt qua di¢n 4p pha va khi pha nao bj héng chi cé pha ay mat dién, cdc thiét bi néi véi pha dy khong 1am viéc, Hinh 4.25 cdn cde pha khdc van binh thutng. _CAU HOI ON TAP VA BAI TAP 4.1, Néu nhiing wu diém cita mach dién ba pha. 4.2, Cac dac diém cla mach dign ba pha déi xing 4.3. Dinh nghia dién 4p pha, dién dp day ; dng dién pha, dong dién day va quan hé giita ching khi néi sao va néi tam gidc. 4.4, Trinh bay e4c buée giéi mach dién ba pha déi xting 4,5, Cac bidu thie cia céng sudt P, Q, S trong mach ba pha adi xtma. 4.8. Vai trd cha day trung tinh trong mach dign ba pha tai khéng a6i xing. 4.7. Mt nguén dién ba pha ndi sao, U,, = 120V cung edp dién cho tai néi sao cé. day trung tinh. Tai cé dign tr pha R, = 1800. wo Tinh Ug, lee tp» bo, P cla mach 3 pha. Dap 66 : U, = 207,84V ; iy = |p = 667MA ; |, = 0; P= 240W. 4.8, Mét nguén dién 3 pha déi ximg déu sao cung cap dién cho tai ba pha doi xdng du tam gide. Blét dong dién pha cia nguén I,, = 17,32A, dién tr mdi pha cia ti R, = 38Q. Tinh dién 4p pha cia nguén va céng suat P.ciia nguén cung cap cho tai 3 pha. Dép sO: U,, = 220V ; P, = P,= 11400W. pe ‘ 4.9, MOt tai ba pha 461 xing ddu hinh tam giac, biét R, = 150 ; X, = 62, d&u vao mang dién 3 pha U, = 380V. Tinh |,, ly P, Q cia tai. Bap 6: |, = 23,524 : |, = 40,74 ; P = 24893,5W ; Q = 9957.44. 101 4-40. Mot dong ed dign 3 pha ddu seo, ddu véo mang 3 pha U, = 380V. bid Gong dign day |, = 26, B1A ; hé s6 cong sudt cose = 0,85. Tinh dong dién pha ci déng ca, céng sudt din dong co tidu thu, Dap 85: I, = [= 26,814 ; Pay, = 1SKW. 4,41. Mot dong c¢ khong déng bé c6 sé ligu dink mic sau : céng sudt ca gin iio Pan = T4KW ; hig Sut nay = 0,88 ; HG 88 céng sudt cosyy, = 0,89 : YIA 380V/220V. Ngudi ta d&u ding ca vao mang 220V/127V. a) Xac dinh cach déu day déng co 6) Tinh céng sudt dién dng eo tigu thu khi dinh mic. ©) Tinh dong dign day |, va dong dién pha |, cia déng co. Dap 86: a) Ddng co néi hinh tam gic A P, b) Pay, = 222 = 15,9KW Tan ©) l= 46,943 1,= 274 4.12, Mot dong co dign dau hinh sao, lam vide vai mang di8n c6 Uy = 380V ; dong €¢ tiéu thu céng sudt din 20kW ; cose = 0,885. Tinh céng sudt phan khang cia déng co tléu thu, dong dién day |, va dang dién pha eda déng ca. Bap 86: Q = 10,52 kVAr tha hy= 34,334, 4.13. Mot mang dign 3 pha 4 day 380V/220V cung cap dién cho 60 dén phéng dign cao ap céng sust dan P = 250W, cong suat chén ln 25W, hé 86 céng suat cosy = 0,85 (eae dan 44 dugc bi), din 4p dén Uy, = 220V. Den duge phan déu cho 3 pha. a) Xdc dinh dong dign day khi cd 3 pha d8u lam vide binh thing. Tinh dong dién trong day trung tinh |, 5) Khi dén pha A bl cét dign, Xée dinh dong dign day Ip. le, dang dién I, trong day tung tinh khi céc dén pha 8 va pha C lam vie binh thutng. o)Khi dén pha A va dén pha B bi ct dign, Xéc dinh dong ign |, va dong dign |, trong day trung tinh khi dan pha C lam vigc binh thuéng, Dap sO: a) I, = ty = y= by = 29,44 L=0 B} Ip = fe = 29,44 khong a6t 1,= 29,44 ©) b= 29,4A khong d8i 1, = 29,44 4.14. Mdt mang din 3 pha 4 day 280V/220V, céc tél mot pha néi giita dy pha va day trung tinh. Ti pha A va pha B thudn trd Ry = Ry = 100: tai pha € 1a cudn day Re = 5Q ; X= 8,666. Tinh déng dign cae pha |,, Ia, I, va dong dian trong day trung tinh |, DEP 86: y= Ip=le=22A ; I= 22K 102 Chuong 5 CHINH LUU VA ON AP 5.1. DAY CUONG vE cAc BO CHINN LUU C&c b6 chinh lu bién di dign 4p xoay chiéu cé tri sé hi¢u dung U,, tin s6 f, thanh dién 4p mét chiéu U, cung cap cho cac tai. Hinh 5.1 14 so 46 khéi cla mot b6 chinh lu. Hiah 5.1. So 46 kh6i ciia bo chinh iu Ph4n tit co ban nhat trong mot 66 chinh hu 1a c&c linh kién dién ur cong sudt. Ching duge ché tao tir cé¢ chuyén tiép bin din pn cho phép chi dan dien theo mot chiéu khi bin din p cé thé dwong so véi bin din n. D6 1A céc dict ban din. Ngoai ra ngudi ta con ché tao linh kién ban dan c6 didu khién goi 1a tiristo. Khi dua xung diéu khién vao cuc diéu khién G tiristo sé chuyén tir trang thdi khod sang trang thai d&n. Sau khi tiristo da mé cuc diéu khién G khong cn téc dung nita. Dé tiristo tiép tuc hoat dong, ngudi ta phi dua cfc xung méi vao G 6 cdc chu ky tiép theo. Hinh 5.2. 1A so d6 ky hieu cha tiristo. Noi chung dién 4p sav chinh Iu chia A K phai 14 di¢n 4p mot chiéu ly tuéng ma vin tén tai cdc thanh phd séng hai bac cao. Dé 6 gidi quyét ngudi ta thudng sit dung bé loc. Hink 5.2. Ky hieu cita tiristo. Tai cia céc bo chinh lu thudng c6 tinh chat din cdm do 46 trong nita chu ky chinh uu khéng din dign, nang long 103 ty trudng tich luy trong dig¢n cim gay khé khan trong viée chuyén mach cia cdc linh kién ban din cong suat. Dé khfic phuc hién tugng nay ngudj ta sit dung mot diot thodt néi song song ngugc véi tai nhim khép mach ddng dien tdi 6 nia chu ky dong dién bj khod. Cac b chinh tuu dugc phan loai theo phuong php diéu chinh, theo dang séng va cdc loai so dé ehinh luu. Theo phuong ph4p diéu chinh ta phan céc bo chinh tu thanh: - BO chinh Iu khong diéu chinh, dign dp m6t chiéu c6 dinh. Day la bo chinh uu sit dung toan diét. - BO chinh luu 6 diéu chinh, dign 4p mot chiéu co thé diéu chinh ti 0 dén dinh mic. Day 12 bd chinh lwu sit dung toan tiristo. - BO chinh luu ban diéu chinh, di¢n 4p mot chiéu cd thé diéu chinh duge. Day 1a b6 chinh lu gém cé diét va tiristo va mach diéu khién don gian hon. Theo dang séng dién 4p chinh Iu va loai so 46 chinh hu ta phan thanh: chinh Iva mt nia chu ky, chinh lwu hai nia chu ky, chinh liu cdu mét pha, chinh lwu céu ba pha... Chi tiét hon vé céc so 46 chinh luu sé gidi thi¢u & cdc muc sau. Cac bo chinh iva dugc ing dung trong céc Tinh vyc: - Nguén nuoi cho cdc linh kien dien tit; - Nguén mét chiéu cung cAp cho dong co din mot chiéu, nguén kich tir cho cae loai may dién va khi cu dién ; + Trong cong nghiép dién hod nh: dign phan, ma dic dién, cin nguén mot chiéu dign 4p tuong d6i thdp, ding di¢n Ién. Trong chuong nay sé gidi thieu tinh nang cia cfc so 46 chinh lu dién hinh, dang séng dién 4p chinh lwu va cdc diéu kién lia chon cac phan tir dién wr cong suat trong cfc so 46 chinh lm. 5.2, CHINH LUU MOT NUA CHU KY So d6 chin luu m6t nita chu ky (chinh lu nia séng) khong diéu chinh g6m nguén xoay chiéu, mot diét va tai cho trén hinh 5.3a. Gia thiét bd qua dién dp roi trén didt khi din dien dang séng dién 4p ngudn, dién ap mot chiéu trén tai, ddng dién qua tai khi tdi thudn trd va dien 4p trén didt duge vé trén hinh 5.3b. 104 Khi dign 4p nguén duong, di6t D din dién. Khi dién 4p nguén 4m diét D bi khod, dong dién bj tri¢t tiéu va toan bo dién 4p nguén dat trén diét. Nhw vay di¢n 4p va dong dién qua tai chi bao g6m nita séng duong cia hinh sin. Tri s6 trung binh cia dién 4p chinh luu 1a: ° 17 “u Une == fUmsinot.dot ="m ans on Dien 4p nguwoc cuc dai dat len diét Khi né bi khod a Ungmax = U,,-Néu uf {4 thay thé diét bang tiriste ta c6 chinh Inu c6 diéu khién. So a6 chinh Ivu gém nguén . xoay chigu, mot Hinks 5.3a. Chinh teu mot nita chu ky. tiristo véi mach néi, mot diét thodt dé ngin dién 4p chinh lu 46i chiéu dugce cho trén hinh 5.4a, Tiristo chi d4n dien khi c6 dien 4p duong dat vio tiristo Uy va dua xung diéu khién vao cuc méi G. Khi — 6 tiristo bat ddu.din ; ! | va bi vé mot géc md fe | | 1 a. Tren hinh 5.4b vé ! wt dang séng dién 4p nguén U,.,xung méi i,, dign 4p trén tai U, uy . Au, va ditn 4p trén tiristo Uy, Hink 5.3b. Dang song dien 4p va dong dién trén ede ph4a ti. So véi di¢n 4p nguén U,, dien dp trén 14i U, bi tré mot géc a. Dién dp chinh Luv trén tai bang : i U, Uys 5 fom sinwt dot = 51 + cos) (5-2) é 105 Ta nhan thay dién 4p trung binh trén tai phy thudc vao géc md a. Khi a= 0, tiristo din nhu diét. Khi @ cang lon dién dp tren tai cang nhdé va khi a= n dién dp trén tai bing khéng. Dién 4p ngugc cuc dai dat lén tiristo bing dién fp cuc dai cha nguén : ” U, U, ng max Hiah 5.46. Dang séng dign 4p tren cdc phn tit ‘Vi du 1: BO chinh lw mot pha mt niza chu ky tren hinh 5.4¢ cung cp cho tai dign cam cé dong dién 15A, ditn 4p nguén xoay chiéu U = 240V. ‘Tinh dién 4p trung binh ten tai tng véi cc g6c mé a = 45°, 90°, 135°, 180°. Tinh cdc thong s6 chon tiristo va di6t thoat . 106 Lei giai: . 7 T=15A Day 1 so dé chinh iuu mot nita chu > ky c6 diéu khién, di¢n 4p trung binh tren tai La: k Un = Uma. cosa) 2n Vet Us=V2U =2. 240 = 340V, Dign 4p nguyge cuc dai cua tiristo 1a: Uye Un = 340V Hink 5.4e Khi a = 0 khoang dan cia tiristo cue dai. Tri s6 hi¢u dung cla dong dien qua tiristo 1a: Dién 4p nguge cuc dai cha di6t thodt 14 U,, = Uy = 340V. Khi a = 180° dist thoat din dien gn nhu lién tuc véi dong dién 154. Ditn 4p trén tai theo géc mé 1a: a | o 4s° 90° 135" 180° u.cvy | 108 92 34 16 0 5.3. CHINH LUU HAI NUA CHU KY Chinh Iu hai nita chu ky cdn goi J chinh lu toan séng thudng sit dung hai loai so 46 : L. So dé may bién fp c6 diém gitta So dé trén hinh 5.5a gém mét may bién 4p cudn tht cp gdm hai nita cé. diém gitta N, hai didt (chink Iu kh6ng diéu chinh ) hoac hai tiristo (chinh luu 6 diéu chinh), Hai thanh phén dién 4p U;, va Uy ngugc chiéu d6i v6i diém gitta N. Khi U, duong thi U, am,diét D, din vi cung cap ding dién cho tai con dist D, bi khod. Khi U, 4m thi U> duong, dist BD, din sé cung cap dign cho tai, di6t D, bi khos. Nhu vay trong cd hai nita chu ky déu cé mot dist dan. Dién 4p chinh uu trung binh gap 46i so véi chinh hea mot na chu ky. 107 = Un Up, = 5-3 bo. (3-3) Khi m6t diét bj khod, dién 4p ngugc cuc dai dat lén né bang hai lan dién Ap cuc dai cia day quan thi cap may bién dp: Ung = 2U,, Hinh 5.5b trinh bay dang s6ng cia dién 4p nguén, dién Ap trén tai va dién ap trén didt. Hinh 5.0, So 46 chink Iwa hai nite \_ 7 2, chu ky, may bign ap c6 diém gitta. ~—— Hink 5.56. Dang séng dien ap 2. Chinh tu céu mot pha So 46 mach chinh hm c4u mot pha gém nguén xoay chiéu, 4 didt ndi theo so d6 cfu va tai mac & mot duéng chéo cia cfu dugc cho trén hinh 5.6a, Khi dign 4p nguén U, am hai di6t D3 va Dg dan con D, va D, bi khod. Nhu vay day 14 chink Luu hai nita chu ky. Dién 4p chinh Iu trung binh d&t trén tai la: 2U, u, = 2m 5-4 b= / (5-4) Trong mdi nia chu ky cé hai diét d6ng thdi din dien do do dién ap nguge cyc dai dat len méi diét chi bang dien 4p cyc dai cha nguén do dé: Ung = Un Day [A wu diém cia so 46 cau so vai so d6 chinh luu hai nia chu ky méy bién 4p diém gia, nghia 1a trong so dé cdu cdc didt 6 thé chiu duge dién 108 4p nguge Ién hon. Tuy nhién so dé céu tén nhiéu dist hon. Hinh 5.6b trinh bay dang séng dién 4p tren oi cde phén tt. High 5.6a. So 46 chinh lua céu \ 4520 mot pha, Hinh 5.68 Vi du 2: Cho so 46 chinh uu céu hinh 5.6, Néu muén dign dp chinh Iuu SV. thi dién ap thit ep cye dai 1 bao nhiéu?. . Giai: Day 18 chinh 1uu hai nita chu ky nen trj sé trung binh cia dign &p chinh uw 1: ue Um n Suy ra: U,= 2Ug= 1.57.15 = 23,6V x 5.4, CHINH LUU BA PHA HINH TIA So d6 chinh lu ba pha hinh tia gém cfc day quan may bién 4p, méi pha ndi vdi mot didt. Tai n6i gitta trung tinh cia nguén va diém néi chung cia cAc didt va dugc trinh bay trén hinh 5.7a. © mai thdi diém chi cé mot diét din dién 1a didt ni vdi-pha cé tri s6 tte thoi duong dn nhat. Khi U, Ia pha cé tri sé dién ap duong 16n nhat thi diét D, dan dién. Sau. mét phén ba chu ky Ug tro nén ducng hon thi ding dién chuyén tir diét D, sang Do, hic nay D, bj khod vi anét cha né cé dién thé 4m hon catét. Sau mot phin ba chu ky dén lugt diét D3 din con hai didt kia bj khod. Dién 4p chinh luu tung binh trén tdi 1a : 109 3v3 U,= = 1,45. 10" Im (hinh 7.4) Tinh cutmg dO sing T cla mat wi chide xuéng qua dat. ox] Lai gidi : ben Cudng dé séng cia mat tdi chiéu ‘Tri dt xu6ng qua dit la 9 Hinh 7.4 po ENC a 61. 1027 ot dQ 5.55, 10°9 3. Dé roi E, lux - Ix D6 roi E 1A mat d6 quang thong trén bé mat duge chiéu sing. Do roi E cho ta biét mite d6 duge chiéu sdng nhiéu hay it. Khi quang thong phan b6 déu trén bé mat : ® E== TA 5 (7-4) Trong dé: 1a quang théng trén bé mat duge chiéu sang: § 1a dién tich bé mat duge chiéu sdng. Don vi cia do roi 1a lux ky hieu 1a Lx. lux = — 1m? Khi quang thong khong phan bé déu thi tri so E trong cong thitc (7-4) 1a d6 roi trung binh trén bé mat S 126

You might also like