Tarih Okulu

Eyll-Aralk 2011
Say XI, ss. 141-145.

The History School

September-December 2011
Number XI, pp. 141-145.

Georg G. IGGERS, Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme Yirminci

Yzylda Tarih Yazm, eviri: Gl aal GVEN / Tarih Vakf Yurt
Yaynlar / 2000 /160 s.

Fatih ARTVNL

Tarih aratrmalarnn alan, son yllarda arpc biimde genilemitir. Bu

genileme, beraberinde hem tarih aratrmalarnda izlenecek yntem
tartmasn hem de tarihiyi ilgilendiren konularn ve sorunlarn fakllamasn
gndeme getirmitir. Esasnda tartmalarn kkeni yirminci yzyln
balarndan gnmze kadar devam eden tarihyazmnn nasl olmas gerektii
konusundaki gr ve kuram farkllklarna dayanmaktadr.
Avrupa tarihyazm alannda uluslararas ne sahip olan Georg G. Iggers,
1997 ylnda yaynlanan Historiography in the Twentieth Century From
Scientific Objectivity to the Postmodern Challenge adl yaptyla, tarihyazm
konusunda Kta Avrupas ve Amerika'da sregiden tartmalar, btnsel bir
analize tabii tutmaktadr. Iggers kitabnda, profesyonel bir disiplin olarak tarihin
douundan balayarak yirminci yzyl boyunca tartmalarn odanda yer alan
klasik historisizm, tarihsel sosyoloji, Amerikan toplumsal tarih gelenekleri,
Annales ekol, eletiri kuram ve toplumsal tarih, Marksist tarih bilimi, mikro
tarih ve gndelik yaamn tarihi gibi konular ayrntlar ve rnekleriyle ele
almakta ve son tahlilde doksanlarn perspektifinden yola karak tartmalar bir
sonuca balamaktadr.
19. yzyln sonlarndan itibaren tartlan "tarihin bilimsellii" ve Ranke
tarafndan balatlan profesyonel tarihyazm paradigmas, kuram olarak tarihin
gerekle rttn kabul ediyor, olaylar bir silsile ierisinde kronolojik ve
tek boyutlu bir bak asndan ele alyordu. Siyasetin birincil konumda olduu,
byk ounlukla devletin resmi belgelerine dayal olarak yrtlen ve Bat
dnyas tarihinin imtiyazl bir konuma sahip olduu bu tarihi anlaya, sosyal

Yldz Teknik niversitesi, Atatrk lkeleri ve nklp Tarihi Blm.

Fatih Artvinli

bilimlerdeki yeni gelimeler ve tarihyazmndaki yeni tartmalar meydan

okumaya balad. Batl olmayan halklarn da bir tarihe sahip olduklar, tarihin
ok dar biimde sadece "byk adamlar" ve olaylar zerine odaklanamayaca,
izgisel bir zaman anlayndan bahsedilemeyecei, tarihin farkl zaman
perspektifleri sunduu, tarihin toplumsal cinsiyet ve kadnlar da iermesi
gerektii, tarih aratrmalarnda nesnelliin olanaksz olduu, tarihsel metinlerin
birer kurgu olduu ve nihayetinde tarihten deil tarihlerden
bahsedilebilecei eklinde devam eden tartmalarla yirminci yzyl kapanrken
ok farkl bir tarih bilimi ve tarihiden bahsedilmeye baland.
Alman tarihiliine uzun bir dnem Marx ve Weber'in, tarihin
kopukluklara karn, yksek bir tutarllk derecesine sahip kesintisiz bir sre
olduuna ilikin historisist inanlar damgasn vurdu. Amerika Birleik
Devletleri'nde yzyl ortasndan balayarak Yeni Tarihiler, artk dar bir siyasal
tarihin yeterli olmad dncesinden hareketle bata ekonomi ve sosyoloji
olmak zere modern toplumu ele alan bilimlerle daha sk iliki ierisinde
oldular. Yirminci yzyln tarihyazmnda benzersiz bir yer tutan Fransz
Annales ekol tarihileri, tarihi neyin oluturduu ya da kimin yaptna ilikin
kavramlar byk lde deitirdiler.
Ranke'den Marx ve Weber'e ve onlardan sonra Amerikan sosyal bilim
ynelimli tarihilere dein, szcn gerek anlamyla btn tarihiler, tarihi
"gemiten gelecee doru ilerleyen, tek boyutlu bir zaman" olarak grmt.
Annales tarihileri, zamann greceliliinin ve ok katmanllnn altn
izerek, bu kavray kknden deitirdiler (s. 51). 1929 ylnda kurulun
Annales dergisi etrafnda birleen tarihiler, hibir dnemde kat olarak
belirlenmi bir doktrine sahip olmamasna karn salam bir kurumsal temele
sahip olmulardr. Febvre ve Bloch tarafndan kurulan Annales'de, yzyla
damgasn vuran Fernand Braudel, Pierre Goubert, Jacques Le Goff, Georges
Dubby, Emmanuel Le Roy Ladurie gibi tarihilerin aratrma ve dnceleri
yaynland. Annales tarihileri yepyeni bir tarihsel zaman kavram balattlar.
rnein Braudel, The Meditarranean and the Meditarranean World in the Age
of Philip II (Akdeniz ve II. Philippe anda Akdeniz Dnyas) balkl nl
eserinde Akdeniz'in bir corafi mekn olarak duraan zaman, toplumsal ve
ekonomik yaplardaki deiimlerin ar ilerleyen zaman ile siyasal olaylarn
hzl ilerleyen zaman eklinde farkl zamann olduunu ileri srd. Ayn
ekilde Jacques Le Goff, Merchant's Time and Church's Time in the Middle
Ages (Ortaada Tccar Zaman ile Kilise Zaman) balkl klasik makalesinde

142

Georg G. Iggers / Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme

benzer ekilde tarihsel zamann farkl boyutlarn ele ald (s. 59).
Annales'e kar ska dile getirilen bir eletiri, onun modern alar ele
almak konusundaki baarszl olmutur. Modern a hibir zaman btnyle
gzard edilmemise de Annales tarihyazmnn oda, ounlukla ortaa ve
Ancien Regime olmutur. Annales'in etkisi sosyalist lkelere de uzanm, bu
lkelerde de tarihiler, Annales'in maddi kltre ve sradan insann yaamna,
dogmatik Marksizmden ok daha derinlemesine nfuz etmeyi saladn
giderek daha ok anlamlardr (s.64).
te yandan, Marksist tarihyazm yirminci yzyl boyunca nemli
deiimler geirerek, tartmalarn merkezinde yer almaya devam etmitir.
Marksizmin, nesnel bilimsel bilginin mmkn olduu ve bilimsel bilginin belli
yasalara uygun genel ifadeler tadna dair temel iddialar ve historisist bak
as eitli eletirilere uram ve Marksist tarihyazmna ynelik yeni
yorumlamalarla zenginlemitir. ngiltere'de, "Komnist Parti Tarihileri
Grubu" olarak adlandrlan tarihiler, ileride komnist partiyle balarn
koparm ancak kendilerini topluma ynelik Marksist bir eletiriyle
tanmlamaya devam etmitir (s. 85). En nemli iki Marksist ngiliz tarihi
olarak Edward P. Thompson ve Eric Hobsbawn, ortaya koyduklar eserlerle bir
yandan klasik Marksizmin amazlarndan kendilerini uzak tutmular, te
yandan da Marksist yorumlamalara yeni birer soluk katmlardr. Thompson,
The Making of the English Working Class (ngiliz i Snfnn Oluumu) isimli
bugn artk bir klasik kabul edilen eserinde "prototipik" ii snf dncesini
reddederek onun yerine, zgl bir tarihsel balamda ortaya kan "somut bir
ngiliz ii snf" kavramna ynelmitir (s.89). te yandan, 1952 ylnda
kurulan Past and Present dergisi uzun yllar boyunca, sol siyasal bak asna
sahip olan tarihilerin ortak bir platformu olarak deien sosyal koullar ve
dnya dzeni ierisinde tarihyazmnn nasl olmas gerektiine dair tartmalara
yer vermitir.
1970ler ve 1980'lerde gittike artan bir biimde, bir ksm tarihiler
sosyal bilim tarihinin varsaymlarn sorgulamaya ve makro-tarihsel kavramlar
ve modernist tarih yazmn sorgulamaya baladlar. Makro-tarihten mikrotarihe dorulan ya da evrilen bu srete gndelik yaamn tarihini ele alan
almalar ne kmaya balad. Gndelik yaam tarihilerine gre, tarihsel
aratrmalarn konusu, iktidarn "merkez"i olarak adlandrdklar yerden,
"marjinler"e, ounluklara doru kaymt ve onlara gre ounluklar fazlasyla
dezavantajl ve smrlen kitlelerdi (s.104). Tarihin artk yeni kavramlara ve

143

Fatih Artvinli

yeni yntembilimsel yaklamlara ihtiya duyduunu savunan yazarlar iin artk

nemli olan tarih deil tarihler ya da yklerdir. zellikle talyan tarihilerin
halk kltr aratrmalar bu balamda poplerlik kazand. Mikro-tarihsel
yntem, "gerekliin nesnel olduunu syleyen tarihiler tarafndan
benimsenmi iddial, otoriter geleneksel sylem biimini terk etmitir" (s. 112).
Microstoria geleneini en iyi temsil eden iki eser olarak Carlo Ginzburg'un
yazd The Cheese and Worms: The Cosmos of a Sixteenth Century Miller
(Peynir ve Kurtlar: Bir 16. Yzyl Deirmencisinin Evreni, 1975) ile Giovanni
Levi'nin Inheriting Power: The Story of an Exorcist (Kaltmsal G: Bir eytan
Kovucunun Hikyesi, 1985) kitaplarn sayabiliriz.
Yzyln son eyreinden itibaren ne kan bir baka eilim ise
postmodern tarihyazmdr. Bu dncenin temeli, tarih yazmann gerek bir
tarihsel gemie gnderme yaptnn yadsnmasdr. Roland Barthes ve Hayden
White, tarihyazmnn kurgudan fakl olmayp, onun bir biimi olduunu ileri
srdler. White, Metahistory: The Historical Imagination in the Nineteenth
Century in Europe (Metatarih: Avrupa'da 19. Yzylda Tarihsel mgelem) adl
kitabnda, tarihsel anlatlarda hibir gerek lt bulunmadn gstermeye
alt. Foucault'ya gre tarih, Batl insann, modern tarihin "klasik" evresi
adn verdii ge bir evresinde, hlihazrda geride kalm olan bir evresinde icat
edilmitir. Foucault ve Derrida'nn temel eletirileri, her metinde sakl olan
ideolojik nyarglara yneliktir. Bu yzden, metnin, yazarndan
zgrletirilmesi gerektiini ileri srerler. Hayden Whitea gre tarihyazm
bugn birincil olarak edebi ltleri izleyen edebi bir tr olarak grlmelidir (s.
124-125).
18. yzylda ortaya kan ve 19. yzylda egemen hale gelen, tarihsel
gelimenin srekli bir anlatsna olanak tanyan tek tarih dncesi, bata devlet
olmak zere anlatda belirli kurumlarn merkezi yer tuttuu ve gerek anlamda
tarihsel olan tek bir kltr ve toplum, yani Bat kltr ve toplumu bulunduuna
inanan tarih dncesi yirminci yzyln radikal eletirilerine yenik dmtr.
Tarihiler tarafndan gzard edilen geni halk kesimleri giderek tarihte daha
geni yer tutmaya balam, tarihin oda yalnz iktidar merkezlerini deil, ayn
zamanda mikro tarih ile birok tarihler kavramn douracak ekilde, toplumun
"marjinler"ini de iermek zere genilemitir. Iggers, Yirminci Yzylda
Tarihyazm'n ele alrken tarihyazmnn tm olanak ve tartmalarna yer
verdikten sonra, gelinen noktada tarihin btn anlamn yitirdii nermesine
kar kmakta ve tarihte nesnelliin ulalmaz olduu inancn korumakla

144

Georg G. Iggers / Bilimsel Nesnellikten Postmodernizme

birlikte nemli olann yeni sosyal ve kltrel tarihin de yapmak istedii gibi
"eletirel bir yeniden deerlendirme" olduunu sylemektedir.

145