Professional Documents
Culture Documents
1. CC I LNG THNG K C BN
1.1. Cc gi tr sai s
1.1.1. Sai s c bn
Sai s l s chnh lch ca gi tr thc t o t c vi gi tr chun. S chnh lch ny
c biu din theo hai cp :
_ Sai s tuyt i:
hoc
Nh vy khong tin cy l:
VD: Mt phng php mi nh lng nhanh lu hunh trong du ha c kim tra trn
mt mu c thnh phn bit t phng php chun b mu cha 0,123% S. Kt qu phn
tch nh sau: 0,112; 0,118; 0,115; 0,119 %S. Cc s liu ny chng t phng php phn
tch c sai lch khng?
Bi gii:
x = 0,112 + 0,118 + 0,115 + 0,119 = 0,464
VD: Gy nhim bia bng cch thm OTA vo 5 ml bia lng bit trc cc hm lng,
cho qua ct IAC, mi lng thc hin 2 ln. Tin hnh nh lng bng hunh quang k
lng OTA trc khi qua ct v sau khi thu hi c cho trong bng sau:
Lng OTA nhim vo 5 ml bia
(ng)
SD
4,42
4,86
0,3
10,33
10,52
0,13
22,9
20,89
1,42
48,67
37
8,2
Ta c th tnh gi tr trung bnh ( ) v phn tn (CV) qua bng thc nghim trn:
=>
=>
=>
=>
Trong :
e=2,71828
= 3,1415
: lch chun.
5
K hiu: N (, 2)
Tnh cht:
E(x) = ;
Var(x) = 2
~N(0,1)
Bin ngu nhin t khng theo phn phi chun m theo phn phi khc, Phn phi student t
l phn phi i xng qua trung bnh bng 0 v c t do bng (n 1). t do cng ln
(ngha l n ln) th phn phi t s tip cn phn phi chun.Trng hp tng qut, mt bin
ngu nhin c phn phi (t) vi t do (df):
P (tv > tv,) =
Bng gi tr t ng vi tin cy v bc t do f = n - 1
f
P = 0,90
P = 0,95
P = 0,99
6,31
12,7
63,7
2,92
4,3
9,92
2,35
3,18
5,84
2,13
2,78
4,6
2,01
2,57
4,03
1,94
2,45
3,71
1,89
2,36
3,50
1,86
2,31
3,36
1,83
2,26
3,25
10
1,81
2,23
3,17
15
1,75
2,13
2,95
20
1,73
2,06
2,79
Vy:
19,00
19,16
19,25
19,30
19,33
19,50
9,55
9,28
9,12
9,01
8,94
8,53
6,94
6,59
6,39
6,26
6,16
5,63
5,79
5,41
5,19
5,05
4,95
4,36
5,14
4,76
4,53
4,39
4,28
3,67
3,00
2,60
2,37
2,29
2,10
1,00
Vi:
90%
95%
99%
0,941
0,970
0,994
0,765
0,829
0,926
0,642
0,710
0,821
0,560
0,625
0,740
0,507
0,568
0,680
0,468
0,526
0,634
0,437
0,493
0,598
10
0,412
0,466
0,568
10
11
cn
gi
tr
xn.
1,414
1,412
12
2,633
2,387
1,723
1,689
13
2,714
2,426
1,955
1,869
14
2,759
2,426
2,130
1,996
15
2,800
2,493
2,625
2,093
16
2,837
2,523
2,374
2,172
17
2,871
2,551
2,464
2,237
18
2,903
2,577
10
2,540
2,292
19
2,932
2,600
11
2,606
2,343
20
2,959
2,623
12
13
k1
1
12
24
164,4
199,5
215,7
224,6
230,2
234,0
224,9
249,0
254,3
18,5
19,2
19,2
19,3
19,3
19,3
19,4
19,5
19,5
10,1
9,6
9,3
9,1
9,0
8,9
8,7
8,6
8,5
7,7
9,6
6,6
6,4
6,3
6,2
5,9
5,8
5,6
6,6
5,8
5,4
5,2
5,2
5,0
4,7
4,5
4,4
6,0
5,1
4,8
4,5
4,4
4,3
4,0
3,8
3,7
5,6
4,7
4,4
4,1
4,0
3,9
3,6
3,4
3,2
5,3
4,5
4,1
3,8
3,6
3,6
3,3
3,1
2,9
5,1
4,3
3,9
3,6
3,5
3,4
3,1
2,9
2,7
10
5,0
4,1
3,7
3,5
3,3
3,2
2,9
2,7
2,5
11
4,8
4,0
3,6
3,4
3,2
3,1
2,8
2,6
3,4
12
4,8
3,9
3,5
3,3
3,1
3,0
2,6
2,5
2,3
13
4,6
3,8
3,4
3,2
3,0
2,9
2,6
2,4
2,2
14
4,6
3,7
3,3
3,1
3,0
2,9
2,5
2,3
2,1
15
4,5
3,6
3,3
3,1
2,9
2,8
2,5
2,3
2,1
16
4,5
3,6
3,2
3,0
2,9
2,7
2,4
2,2
2,0
17
4,5
3,6
3,2
3,0
2,8
2,6
2,4
2,2
2,0
18
4,4
3,6
3,2
2,9
2,8
2,6
2,3
2,1
1,9
19
4,4
3,5
3,1
2,9
2,6
2,6
2,3
2,1
1,8
20
4,4
3,5
3,1
2,9
2,6
2,6
2,3
2,1
1,8
VD1: Theo kt qu 6 ln phn tch CaCO3, bng phng php A v phng php B, ta thu
c kt qu nh sau:
_ Phng php A: n1 = 9 v phng sai D12 = 0,634; k1 = n1 1 = 8
_ Phng php B: n2 = 12 v phng sai D22 = 0,245; k2 = n2 1 =11
Hai phng php c khc nhau khng?
Ta c: F = 2,95
15
Vy F < F (2,59 < 2,95). Hai phng php cho kt qu ging nhau.
4.1.2. Chun student
Chun t-Tsudent thng c dng:
_ So snh gi tr trung bnh thc nghim v gi tr thc:
|
VD: nh lng Cholesterol trong 6 mu mu, ngi ta s dng hai phng php A v B
cho kt qu:
Phng php
TT
A
Phng php
Sai bit
(di)
TT
A
16
Sai bit
(di)
1,46
1,42
0,04
1,97
1,80
0,17
2,22
2,38
0,16
1,13
1,09
0,04
2,84
2,67
0,17
2,35
2,25
0,10
17
Bng 4.2: H s dng cho chnh lch cho php gia hai ln xc nh
n
18
2,77
3,64
2,46
3,23
3,31
4,12
1,96
2,43
3,63
4,40
1,76
2,14
3,86
4,60
1,66
1,98
VD: nh lng Nit hai ln ta c kt qu sau: 2,96% v 3,19%; cho bit R ca hai phng
php qua nhiu ln phn tch l 0,057
Ta c: P = 0,95 v n = 2; ta c b = 1,96.
Rmax = 1,96 x 0,057 = 0,112%.
R = 3,19 0,23 = 0,23%.
Vy: R > Rmax (0,23 > 0,112) => Mt trong hai ln xc nh sai.
4.2.3. Hai ln o song song th ng
Tin hnh o song song trn cng mt mu c lm ng nht ca cng mt l mu v
c thc hin bi cng mt kim nghim vin bng cng phng php c lch chun l
SD, cho kt qu x1 v x2, gi tr thc (l thuyt) ca hot cht trong mu l xo = 100%.
Yu cu:
+ R = x1 x2 = Rmax = 3,31 SD (h s 3,31 tnh cho n = 2; P = 0,95).
.
+
Trong :
_ xo l gi tr thc.
_ 1,96 l gi tr gii hn trn (up) ca phn b bnh thng vi P = 0,95.
_ SD l lch chun.
_ k l h s gii hn tin cy trn ca SD cho trong bng vi P = 0,95 v bc t
do f = n-1.
Bng h s k (gii hn trn ca lch chun SD)
f=n - 1
f=n - 1
19
15,947
79,786
1,915
2,623
4,415
9,975
1,797
2,377
2,920
5,111
1,711
2,204
2,372
3,669
1,645
2,076
2,089
3,033
10
1,593
1,977
X1
X2
Xj
X11
X12
X1j
X21
X22
X2j
Xi1
Xi2
Xij
..
DF
SS
MS
TR
Yu t
k-1
SSA
MSA
F = MSA/MSE
Sai s
N-k
SSE
MSE
Tng cng
N-1
SST
21
22
Yu t B
Y111
Y121
Y131
Y1a1
Yr11
Yr21
Yr31
Yra1
Yr12
Yr22
Yr32
Yra2
Y11b
Y12b
Y13b
Y1ab
Yr1b
Yr2b
Yr3b
Yrab
DF
SS
MS
TR
Yu t A
a-1
ASS
AMS
FA=AMS/EMS
Yu t B
b-1
BSS
BMS
FB=BMS/EMS
AxB
(a-1)(b-1)
ABSS
ABMS
FAB=ABMS/EMS
Sai s
ab(r-1)
ESS
EMS
Tng cng
Rab - 1
TSS
23
t lin quan
0,7 0,8
kh lin quan
0,8 0,9
> 0,9
24
VD: thc hin mt phn ng tng hp hu c Willgerodt Kindler, ngi ta tin hnh
cc iu kin sau:
iu kin
150
165
180
1,0
1,5
2,0
STT
150
1,0
81
180
1,0
89
150
2,0
83
180
2,0
91
150
1,0
79
180
1,0
87
150
2,0
84
180
2,0
90
(mol/mol), x2
Hy cho bit yu t thi gian c lin quan tuyn tnh vi hiu sut ca phn ng tng
hp khng? Nu c th iu kin nhit 160oC v t l mol amin/ hp cht ceton l 1,5
th hiu sut phn ng l bao nhiu?
25
Bin lun:
To = 5,726 > t0,05 (tra bng student) = 2,365 (hay P-value = 0,001 < = 0,05) =>
Khng chp nhn gi thuyt Ho.
T1 = 5,359 > t0,05 (tra bng student) = 2,365 (hay P-value = 0,002 < = 0,05) =>
Khng chp nhn gi thuyt Ho.
F = 28,723 > F 0,05 (tra bng Fischer) = 5,590 (hay Fs = 0,002 < = 0,05) => Khng
chp nhn gi thuyt Ho. =
Vy c hai h s Bo v B1 ca phng trnh Y = 44,25 + 0,25X1 u c ngha thng
k. Hay phng trnh hi quy tng ng vi thc nghim trn.
=> Yu t nhit tng quan tuyn tnh vi hiu sut ca phn ng.
4.5.1. S c ngha
Gm cc ch s t nhin 1,2,9. S khng c th l s c ngha hoc khng phi l s c
ngha ph thuc vo v tr ca n trong dy s.
Nu s khng nm gia cc s khc l s c ngha.
Nu s khng nm cui dy s th th ch l s c ngha nu ng sau du phy.
Nu s khng nm trc du thp phn th khng phi l s c ngha.
Lm trn s: L loi b cc s khng c ngha trong kt qu.
Nu b cc s 6,7,8,9, th tng gi tr trc n ln 1 n v.
Nu loi b cc s 1,2,3,4, th khng thay i con s ng trc n.
Nu loi b s 5 th lm trn s trc v s chn gn nht.
4.5.2. Cch ly gi tr gn ng
i lng o trc tip: i lng o c phi c hoc o, m c. S liu th nghim
c ghi theo nguyn tc s cui cng l s gn ng v s trc s cui cng l s chnh
xc.
i lng o gin tip:
Php tnh cng v tr: lm trn s thnh s chnh xc v ghi s c ngha theo gi
tr no c t s c ngha nht.
Php nhn v chia: kt qu ca php nhn v php chia c lm trn s sao cho
n cha s c ngha nh l gi tr c t s c ngha nht (khi tnh bt n tuyt
i khng tnh n du thp phn).
Php tnh logrit v ngc logrit:
Logrit: ly cc ch s sau du phy bng tng cc s c ngha trong s ban u.
Ngc logrit: ly cc s c ngha bng s cc ch s sau du phy.
27
Tuy nhin, kt qu nh lng thu c t thc nghim trong rt nhiu php o khng phi
l kt qu ca php o trc tip m c th c tnh ton t mt hay nhiu php o trc tip.
Mt khc, mi s liu thu c trong cc php tnh u c lch chun ring, v vy phi
xt n lan truyn sai s gy ra cho kt qu cui cng. Gi s kt qu trc tip a,b,c, l
cc s liu thu c t cc php o trc tip M1, M2, M3 Gi x l gi tr cui cng tnh
ton c t cc gi tr kt qu ring r a,b,c Khi x l hm ph thuc vo cc tham s
a,b,c
Gi a, b, c l lch chun ca cc php o trc tip xc nh a,b,c V gi thuyt l
sai s trong cc php o ny c lp ln nhau th lch chun ca i lng x l:
(
( )
Theo nh lut lan truyn sai s, biu thc ny ng khi x l hm tuyn tnh ca cc php o
a,b,c). Cch tnh lch chun ca i lng x ny ty thuc vo dng cng thc tnh
em s dng.
lch chun ca tng v hiu:
X = a1.a ( SDa) + b1.b ( SDb) c1.c ( SDc) vi a1, b1, c1 l cc hng s th lch chun
ca x l:
th:
th
X = k.loga
th
28
gi l sai s tng i.
VD: Tnh gi tr biu thc:(65,06 0,07) + (16,13 0,01) (22,68 0,02)=58,51 SDx
Ta c:
29
KT LUN
Mn hc ny cung cp cho chng ta mt s cng c rt qun trng trong vic nh gi v x
l s liu ha thc nghim, c bit l torng lnh vc ha phn tch. Ta c th s dng
phng php tnh cc gi tr sai s mc chnh xc cao nhm phc v cho nghnh dc
phm.Hay s dng phng php loi b sai s bt thng v thit lp gii hn tin cy hay
s dng phng php kim nh cc gi thuyt thng k so snh v nh gi cc ln o
c cc phng php hay mu khc nhau v cng l gip ngi o c xc nh c
chnh xc s ln cn o vi mt mu xc nh trong nhiu nghnh ca ha hc.
30