Ueber die Anstrengungshypothesen.

Von Dr. Ing. WLADIMIR v. BURZYSKI,

Assistent der Technischen Hochschule, Lww, Polen.

SCHWEIZERISCHE BAUZEITUNG, 23. November, 1929, Bd. 94, Nr. 21, 259-262; przedrukowane
w: Wodzimierz Burzyski, Dziea Wybrane, tom. I, Polska Akademia Nauk, PWN Warszawa,
1982, 259-262

O hipotezach wytenia

Dr in. WODZIMIERZ TRZYWDAR BURZYSKI,

Asystent Politechniki Lwowskiej, Lww, Polska

(Tumaczenie oryginalnej pracy na jzyk polski oraz opracowanie redakcyjne Ryszard B. Pcherski)

(Uwaga redakcyjna: zachowano oznaczenia z oryginau niemieckiego - indeks z odpowiada w jzyku

polskim indeksowi r rozciganie, a indeksowi d odpowiada indeks c cinienie. Indeks s dotyczy
cinania.) W niektrych miejscach w tekcie dodano w nawiasie italikiem noty redakcyjne.

Pojcie wytenia materiaw jest na tyle znane, e jego blisze wyjanienie wydaje si
zbdne. W pracy chciabym przedstawi wszystkie dotychczasowe pogldy na ten temat i
podda je krtkiej krytyce. Rozwaania dotycz lokalnego statycznego wytenia w dowolnym
stanie obcie. Stan porwnawczy, ktry powinien nazywa si krytycznym, bdzie opisany
parametrem naprenia, w pierwszym rzdzie przez zadanie nastpujcych stanw:
jednoosiowego rozcigania (I), jednoosiowego ciskania (II) oraz prostego cinania (III), a wic
przez nastpujace schematy:
1

I.
II.
III.

1 = k z , 2 = 0, 3 = 0
1 = 0, 2 = 0, 3 = kd
1 = ks , 2 = 0, 3 = ks ,

przy czym zachodzi 1 2 3 . Oczywicie, mona wzi pod uwag take bardziej
skomplikowane stany, mianowicie:
IV.
V.
VI.

VII.

1 = k zz , 2 = k zz , 3 = 0
1 = 0, 2 = kdd , 3 = kdd
1 = k zzz , 2 = k zzz , 3 = k zzz
1 = kddd , 2 = kddd , 3 = kddd

Jednym z gwnych zada teorii wytenia jest wic okrelenie stosunku

k z : kd : ks : k zz : kdd : k zzz : kddd zgodnego z obserwacjami dowiadczalnymi. Mona si czsto
ograniczy, przy krytyce wspomnianych teorii, do pierwszych piciu parametrw, czsto
wystarczy do trzech pierwszych, nigdy jednak do dwch pierwszych k z i k d , jako e ich stosunek
= kd : k z jest specyficzny i charakteryzuje rozwaane w danym wypadku ciao.
Utrzymujc powysz uwag za suszn nie moemy si zgodzi w adnym wypadku na
teori napreniow grupy (A), hipotez staego krytycznego naprenia rozcigajcego:
1 = kz
(AI)
z trudn do zaakceptowania relacj = . Podobnie musimy odrzuci, jako nieuyteczn
hipotez staego krytycznego wyduenia, z grupy (B) teorii odksztaceniowych:

1 ( 2 + 3 ) = k z

z powodu wywodzcego si z niej stosunku =

(BI)

. Zauwamy ju tutaj, e dopasownie do

obserwacji dowiadczalnych przewidywa hipotezy wytenia przez odpowiedni dobr

1
wspczynnika Poissona jest zawsze bezwartociowe. Na przykad dla (BI) zaleno =

1
. Z grupy (C), tzw.
2
teorii energetycznych wycza si hipotez staej krytycznej energii objtociowo-postaciowej:

nie dopuszcza wanego przypadku = 1 , gdy zachodzi zawsze 0

( 12 + 2 2 + 32 )
( 2 3 + 1 2 + 1 3 ) = k s 2 dla 1 + 2 + 3 0
2(1 + )
1+

(C2 )
1 2
2
2
2
2G f = ( 1 + 2 + 3 2 3 1 2 1 3 ) = k s
dla 1 + 2 + 3 0

2G =

gdzie G jest sprystym moduem postaciowym, a = v + f oznacza objtociow gsto

energii zmiany objtoci v oraz f - gsto energii odksztacenia postaciowego. Zawarta w

3
ogranicza rozwaania do wskiego zakresu 1 1,255 , a
2(1 + )
przy tym przejcie do = 1 jest duo bardziej moliwe teoretycznie, ni w praktyce.
teorii (C2) rwno =

W dalszej kolejnoci chcemy wprowadzi trzeci parametr materiaowy k s . Moemy

przyj, e w oglnoci istnieje pewna funkcja ks = f (k z , kd ) . Jeli ma by rozpatrywana jaka

zaleno dla staej k s , to powyej proponowana wydaje si najprostsza.
Z trzech pierwszych hipotez musi zatem wynika przede wszystkim teoria staego
krytycznego naprenia normalnego:

1 = kz

3 = kd

a potem hipoteza staego krytycznego odksztacenia podunego:

1 ( 2 + 3 ) = k z

3 ( 1 + 2 ) = kd

(A2)

(B2)

kz
nie uwzgldniaj
1+
parametru kd (> k z ) . Nie bdzie take lepiej w przypadku = 1 , a wic kiedy k z = kd = k
Wynikajce z nich niesymetryczne zwizki ks = k z wzgldnie ks =

zarwno dla (A2) jak i (B2). Ju wyniki bardzo prostych eksperymetw s dalekie od tego, aby
speni w pierwszym wypadku rwno k s = k , a w drugim wartoci z przedziau

ks
1
0,667 s jedynie w dolnej granicy przy teoretycznej wartoci =
2
k

zgodne z

rzeczywistoci.
W dalszym cigu omwimy teorie z jedn sta k . Naley do nich hipoteza staego
krytycznego naprenia stycznego:
1 3 = k
(A3)
z relacj k s = 0,5k . Take hipoteza staego krytycznego odksztacenia liniowego z
pseudonapreniem stycznym (Becker):

1 3 = k

1 (1 ) 2 3 = k
1 (1 ) 2 + 3 = k

gdzie podstawia si =

(B3)

1
6
oraz = i std wynika, e k s = 0,6k . W dalszym cigu mamy
3
5

hipotez staej krytycznej energii odksztacenia:

2E = 12 + 2 2 + 32 2 ( 2 3 + 3 1 + 1 2 ) = k 2

( E jest moduem Younga) z k s =

k
2(1 + )

, lub 0,577

ks
0,707 .
k

Dalej nastpuje hipoteza staej krytycznej energii odksztacenia postaciowego:

6G f = f 2 = 12 + 2 2 + 32 2 3 3 1 1 2 = k 2

(C1)

(C3)

z ks =

k
= 0,577k . Teori (A3) mona rozwaa jako szczeglny przypadek = 1 oglnych
3

hipotez (A4), (A5) i (B4), natomiast (B3 ) jest pewn kompilacj (A3) i (B2); (C1 ) jest szczeglnym
przypadkiem ujtej w matematyczn form przejciowej hipotezy (C4). Do tego nale jeszcze
szczeglne postaci teorii (C5) i (C5)*:

12 + 22 + 32 2 ( 2 3 + 31 + 1 2 ) = k 2

Z ks =

k
2(1 + )

lub ze wzgldu na 1 0 : 0,5

(C50)

ks
0,707 , a take:
k

12 + 2(1 ) 2 2 + 32 2(1 ) 2 3 2 3 1 2(1 ) 1 2 = k 2

z ks =

k
2(1 + )

lub ze wzgldu na 1 0 : 0,5

ks
0,707 .
k

Wida, e (dla = 1 )wspczynniki plastycznoci i anizotropii i

podobnym stopniu na warto k s .

(C50)*

wpywaj w

To, e zakresy k s - przy dwch ostatnich teoriach (C5) i (C5)* s rne spowodowane
jest tym, e trzymano si praktycznych faktw dowiadczalnych. Ustalenie tego samego
stosunku k s : k dla wszystkich materiaw wydaje si niemoliwe. Ponadto obok zgodnoci z
eksperymentem naley zwrci uwag na matematyczn celowo i praktyczn uyteczno
takiego zaoenia.
W tym sensie porwnamy najpierw teorie (A3), (B3 ), (C3) i (C50)*, ktre s do siebie
podobne. Przeciwko teorii (B3) przemawia jej budowa matematyczna, zwaszcza w porwnaniu
z (C3). Teorii (A3) mona postawi zarzuty, e nie uwzgldnia porednigo naprenia gwnego

2 . Ta wada staje si widoczna w konfrontacji z wynikami dowiadczalnymi. Warto

ks
= 0,5
k

ks
. Hipotez (A3) naley wic
k
rozpatrywa jako pewne przyblienie. aden z powyszych zarzutw nie dotyczy
matematycznie piknej i przejrzystej teorii (C3), a zwaszcza w wypadku cia plastycznych,

stanowi doln granic rozwaanych dotychczas wartoci stosunku

izotropowych lub quasi-izotropowych, np. typu stali. W oglnoci stosunek

ks
= 0,577 plasuje
k

ks
dla dla grupy materiaw wyrniajcych si symetri
k
zakresu sprystego = 1 . Hipoteza (C3) jest wic lepsza od (A3). W porwnaniu do (C3), jeli
idzie o dokadno, teoria (C50)* uzyskuje przewag, gdy uwzgldnia kade odchylenie od
1
idelanej izotropii1). Dla = 1 (C50) przechodzi w (A3), a dla = w (C3).
2
********************************

si w rodku przedziau wartoci

np. dla bada Lodego prbek z miedzi, elaza i niklu naley przyj = 0,6 .
***********************************

1)

Do omwienia pozostaj wic teorie (C1) i (C50). Teoria (C1) eliminuje si, gdy wiksz
ks
= 0,577 take ley w rodku przedzialu
oglno posiada (C50). Dla (C50) warto stosunku
k
zawierajcego wszelkie moliwe wartoci z innych teorii, podczas gdy dla (C1) wielko t
4

mona otrzyma jedynie dla teoretycznego przypadku =

. Zaleno od wspczynnika
2
Poissona jest wad teorii Beltramiego. Podsumowujc dotychczasowe rozwaania, moemy
kd
= 1 pozostaj jedynie teorie
stwierdzi, e w grupie materiaw, dla ktrych zachodzi =
kz
(C50)*, (C50), (C3) oraz w przyblieniu (A3).
Fakty dowiadczalne, ktrymi si dotd zajmowalimy nale do obszaru trzech
pierwszych wiartek krytycznych stanw naprenia I, II, III. Nie mona na tym poprzesta jeeli
zajmujemy si oglniejsz hipotez (ktra uwzgldnia) 1 .
Hipoteza staego2) krytycznego tarcia wewntrznego prowadzi do rwnania:
k d 1 k z 3 = k z k d

ze zwizkiem k s =

stycznego.

k z kd
k z + kd

(A4)

. Poza tym, jest to hipoteza zmiennego krytycznego naprenia

********************
2) Duguet wskazywa wyranie na zmienno wspczynnika tarcia, nie poda jednak zalenoci
od stanu naprenia.
********************

Dane i rysunki Mohra, ktre dotycz obwiedni krytycznych okrgw naprenia w ukadzie osi
gwnych ( 1 , 3 ) znajduj bardzo wierne przedstawienie za pomoc rwnania :

( 1 3 )2 + (kd k z )( 1 + 3 ) = k z kd

(A5)

k z kd

z ks =

, zamiast stosowanego przez Mohra, w obszarze trzech pierwszych wiartek

2
stanw naprenia, rwnania (A4). Naley tu take wymieni hipotez zmiennego krytycznego
odksztacenia postaciowego (Sandel):

kd 1

z ks =

k z kd
k z + kd

kd k z
2 k z 3 = k z kd
2

(B4)

Ze wzgldu na identyczne relacje dla k s rozwamy najpierw (A4) i (B4). Rnica midzy

obu teoriami polega na obecnoci skadnika zawierajcego 2 . Jeeli wemieny go pod uwag, to
stwierdzimy ze zdumieniem, e (B4) jest cakowicie niepoprawne. Za dowd mogoby posuy
nastpujce rozumowanie: z hipotezy Sandela wynikaj mianowicie dla > 3 trzy nastpujace
stany jako krytyczne i rwnoznaczne:
VII.
V.
V+I.

1 = , 2 = , 3 =
1 = 0, 2 = , 3 = (!)
1 = +, 2 = , 3 = (!!)

Z omawianej grupy pozostaj wic teorie (A4) i (A5). Dla 2 = 0 rni si one jedynie w
przedziale: k z > 1 > 0, 0 > 3 > kd . W tym obszarze bd rozwaane. Ze wzgldu na

zachodzc zawsze nierwno

k z kd
2

>

k z kd

k z + kd

dla dowolnej wartoci

> 1 naley uzna

przewag (A5) nad (A4), jezeli bierze si pod uwag obserwacje praktyczne. Ze wzgldu na
brakujcy czon z 2 obie teorie maj przybliony charakter.
Chciabym tu podkreli, e sam Mohr nigdy nie poda formuy (A5). (A4) podobnie jak
(A5) mona rozpatrywa jako szczeglne przypadki bardziej oglnej teorii Dugueta-Mohra. W
kadym razie, w adnej z nich nie znajduje si czon z 2 i to jest wanie w oglnoci saba
strona tej teorii. Naley przy tym podkreli, e zwizana z odpowiednim rwnaniem,
wynikajcym z zaoenia i rysunkw Mohra, obwiednia nie obejmuje wszystkich moliwych
krytycznych okrgw. Wedug wasnego okrelenia Mohra, mona stwierdzi, e Mohr ze swoj
teori nie jest cakiem w porzdku.
Przechodzimy zatem do statniej grupy teorii energetycznych. S to hipotezy Schleichera
(C4) i autora (C5) i (C5)*. Podobiestwo i dua ich oglno wymaga duszej dyskusji.
Wedug hipotezy zmiennej krytycznej energii odksztacenia (C4) (ZAMM 1926), miar
wytenia jest cakowita gsto objtociowa energii odksztacenia . Naprenie
porwnawcze vf =

2 E jest zgodnie z dowiadczeniem pewn funkcj redniej wartoci

2 +2 +2
, ktra powinna by wyznaczona dla kadego materiau
3
osobno. Funkcj vf = f ( p ) mona przedstawi w cakiem duym przedziale z wystarczajc
napre normalnych p =

dokadnoci przy pomocy paraboli:

vf 2 = s 2 3mp

lub pewnej prostej:

(C41)

vf = t 3np

(C42)

Jeeli vf = f ( p ) przyjmie si dla caego obszaru VI bis VII w postaci (C42), to musi zawsze
zachodzi n =

1
1 2
<
, a wic take 1 < < 3,732 . Zawsze mona jednak f ( p ) w
+1
3

pewnym maym przedziale zastpi lini prost bez zachowania wspomnianych nierwnoci.
W oglnoci powstaje w ukadzie osi ( p, vf ) typowa dla materiaw kruchych, krzywa
paraboliczna, ktra wzgldem punktu zerowego i osi p - jest wklsa. Dla cigliwych metali
typow bdzie krzywa hiperboliczna z wypukoci wzgldem osi p . Dla przedstawienia tych

krzywych naley zna, w oglnym przypadku > 1 , co najmniej trzy stae.

Rwnania (C41) i (C42) mona zapisa dla cia kruchych w formie, do ktrej
sprowadzono wszystkie dotychczasowe hipotezy:

12 + 22 + 32 2 ( 2 3 + 31 + 1 3 ) + (kd kz )(1 + 2 + 3 ) = kd kz

+ 2 + 2 ''( 2 3 + 31 + 1 3 ) + (kd kz )(1 + 2 + 3 ) = kd kz

2
1

2
3

(C4)

(C4)

gdzie '' =

+ n2
1 n

. Rwnania te prowadz do: k s =

kd k z
2(1 )

= 1 tzn. kd = k z , otrzymujemy z (C4) i (C4) teori (C1).

lub k s =

kd k z

kd k z

1+

. Dla

Jeli idzie o szczegly dotyczce teorii (C5) i (C5)* odwouj si do oryginalnej pracy:
Studjum nad hipotezami wytenia (Nakadem Akademji Nauk Technicznych, Lww, 1928). Za
punkt wyjcia posuy nastpujcy pogld: lokaln miar wytenia izotropowego ciaa w
zakresach sprystym i plastycznym tworzy suma objtociowych gstoci pseudoenergii
odksztacenia postaciowego i pewna czs pseudoenergii odksztacenia objtociowego, zalena
od cinienia i szczeglnych waciwoci materiau. Sowem lokaln chciaem podkreli, e w
przypadku nierwnomiernego rozkadu napre chodzi o wytenie w danym punkcie, a nie o
zaleno dla integralnej miary wytenia ciaa. Sformuowanie pseudo- oznacza, e
2
jednorodne funkcje f = f i v = f , dla wielu materiaw lub dla pewnych granicznych
6G
obszarw nie maj znaczenia fizycznego sprystej energii odksztacenia. Z oglnej definicji:
f + v = K mona atwo przej do oglnego rwnania f = f ( p) i do pewnego
przyblionego przypadku praktycznego:

2
(1 + ) f 2 + 3(1 2 ) p 2 + 3(kd k z ) p kd k z = 0
3
ze szczeglnym przypadkiem (ktry jest wany tylko dla 3 ):

f + 3np k s 3 = 0
Wspczynnik plastycznoci =

kd k z
2k s

1 jest ograniczony przez dobrze pasujc do wynikw

dowiadczenia nierwno 1 0 . Rwnanie wyjciowe daje si sprowadzi do postaci :

12 + 22 + 32 2 ( 2 3 + 31 + 1 3 ) + (kd kz )(1 + 2 + 3 ) = kd kz

z ktrej otrzymamy szczeglny przypadek z podstawieniem =

ks =

kd k z

2(1 + )

, wzgldnie k s =

kd k z

3 kd + k z

(C5)

3
2 1
( + ) . Wynika std:
8
3

. Teoria ta naley do grupy teorii z trzema staymi.

Daje si wic dobrze dopasowa do obserwacji dowiadczalnych.1)

********************

Ostatnio nadaem teorii (C5) bardziej ogln posta, ktr przedstawiem w czasie obrad 26.
Dyskusyjnego Zebrania Naukowego Szwajcarskiego Zwizku dla Bada Materiaoznawczych Techniki (1.
czerwca 1929 r.). W sformuowaniu tym miar wytenia moe by skalarna funkcja trzech
1)

niezmiennikw naprenia 1 , 2 , 3 . Najbardziej oglna posta hipotezy wytenia dla cia

izotropowych musi wic mie posta:

f (1 , 2 , 3 ) = K

Wydaje si wartym podkrelenia, e pierwszy niezmiennik jest proporcjonalny do p, a drugi do f . ( w

oryginale jest oczywisty bd drukarski: jest " " zamiast " f " )

*********************

Moe si jednak zdarzy, e formua (C5) nie uwzgldnia niektrych efektw. Do takich
nale pewne formy anizotropii i niejednorodnoci, ktre maj swoje rdo w sposobie
wytwarzania materiau i nie daj si opisa analitycznie. W zwiazku z tym, mona wspomniane
powyej rwnanie wyjciowe zmodyfikowa. Jeeli rozwaymy zwizki (midzy
wspczynnikami sprystoci dla ciaa oglnie anizotropowego)

c1i + c2i + c3i = const

i = 1, 2, 3

c1 j + c2 j + c3 j = 0

j = 4, 5, 6

(ktre s jednak lepsze od relacji Cauchyego), to mona otrzyma rozkad oglnej pseudoenergii

anizotropowego ciaa (z 21 wspczynnikami sprystoci ckl k , l = 1, 2, 3 ) na dwie czci

v i f i w szczeglnoci zamiast dotychczasowego naprenia porwnawczego f mona

otrzyma inne zredukowane naprenie: f *2 = (1 )( 2 + 3 )2 + ( 3 1 )2 + (1 )( 1 2 )2

.Wspczynnik anizotropii , (0 1) jest zbudowany ze wspczynnikw anizotropowej

sprystoci ckl . Oglne rwnanie podstawowe dla krytycznego lokalnego wytenia

przechodzi

w f * = f ( p*) ,

gdzie

jeszcze

zamiast p

lepiej

bdzie

wprowadzi

1 + (1 + ) 2 + 3
. Hipoteza wytenia traci jednak w tym wypadku sens energetyczny.
1+
1
przechodzi we
Mona wtedy wprowadzi now ogln form (C5)*, ktra dla =
2
p* =

wczeniejsz (C5)2).

*****************************
2)

Dla dowiadcze von Karmana i Bkera z marmurem kararyjskim mona przyj

dla dowiadcze Roa i Eichingera jest

*******************************

0,87

dla marmuru I oraz

0,73 , natomiast

0,75 dla marmuru II.

W specjalnym wypadku, dla = 1 otrzymujemy ciao plastyczne f * = k , a wic omawian

formu (C50)*.
Chcielibymy teraz przej do krytyki ostatnich teorii. Idea hipotezy (C4) jest bardzo
dobra, niestety hipoteza ta zostaa le skonstruowana. Win za to ponosi wspczynnik , za
pomoc ktrego zostay dopasowane wszystkie krytyczne parametry naprenia. Jeeli
przyjmiemy za Schleicherem jako wspczynnik zwenia poprzecznego (wspczynnik
Poissona) co z czysto matematycznych powodw jest niepotrzebne, to nie wiemy czsto wtedy,
1
1
ktr warto przyj, np. w podanym przypadku
, czy moe .
6
3
Hipoteza (C4) nigdy wic nie daje w ukadzie ( p, vf ) typowego obrazu dla kruchych lub
plastycznych materiaw, jak utrzymuje Schleicher. Wyjani si to za pomoc pewnego maego
przykadu. Dla danych dowiadczalnych von Krmna i Bkera uzyskanych dla marmuru
przyjmuje Schleicher parabol (C41) w poczeniu z prost (C42), mianowicie1):

vf = t 3np = 1000 1,15 p

*******************************************************
8

1)

Otrzymuje si, wic wtedy teori 4 staych, jako e dla

m 4 m + 4s < 0

n
n
2

prosta nie jest styczn do

paraboli, nawet si z ni nie przecina. Ograniczenie zakresu sprystego ne jest przy tym dokadne.

********************************************************
Przyjmuje przy tym =

, co w adnym wypadku nie wynika z obserwacji. Jeeli przyjmiemy

wic ' , to rwnanie przejdzie w:

(1 + ) vf 2 9 + n 2 ' (1 n 2 ) p 2 + 6nt (1 + ') p (1 + ')t 2 = 0

co moe przedstawia, dla nierwnoci '

+ n2
1 n2

, '

+ n2
1 n2

, kad krzyw

drugiego stopnia. W szczeglnoci otrzymamy hiperbol, ktra jest wypuka (!) wzgldem osi p
dla < ' . Dopuszcza si wic, e przez zamian =

przez ' otrzymamy krzyw dla

kruchego marmuru, ktra jest przewidziana dla cigliwych metali? Moe dla =

nie bya to

4
2
= 13400 kg / cm ekstrapolowana z p = 4500 kg / cm2

wcale prosta? Czy zatem wielko kddd

nie jest obcizona bdem 20% lub wicej?

Podobnie rzecz si ma jeli idzie o materiay cigliwe. W (C4) nie ma dla nich jeszcze
adnego matematycznego rwnania. Aby przej dla przypadku = 1 , do piknej i do dobrze

pasujcej do bada dowiadczalnych teorii (C3), musimy podstawi obok vf = k take =

co jest sprzeczne z rzeczywistoci. Jeeli pominiemy przy obliczeniach , to musimy wtedy

obok k = k z = k d wprowadzi dodatkowy parametr, co przy (C3) nie jest potrzebne. Wynika wic
z tego, e w hipotezie (C4) jest niemal niemoliwe uwzgldnienie bezporedniego wpywu

energii odksztacenia postaciowego f . Win za to ponosi w kadym wypadku staa Poissona.

Przytoczone argumenty musia uprzytomni sobie take Schleicher, kiedy przyjrza si
dokadniej swojej teorii. Moemy to zauway w jego pniejszej pracy (Bauingenieur 1928). W
pitym rozdziale tej pracy rozpatruje si przede wszystkim badania dla betonu Mrscha i

Niemieckiej Komisji elbetu. Jeeli przyjmiemy formu: k s =

kd k z

2(1 + )

, ktra rozpatrywana

jest w (C4) dla materiaw kruchych, to musimy zgodnie z wynikami bada dowiadczalnych
podstawi = 2,77 , wzgldnie 5,44 (!). Nie zachodzi to jednak nigdy dla wspczynnika
Poissona ( 0

). Kiedy natomiast przyjmiemy z (C4) formu k s =

kd k z

kd + k z

1+

, to

naley podstawi = 0,164 lub 0,987 . Ta druga warto jest take dla wspczynnika zwenia
poprzecznego niemoliwa. Mimo wszystko, nawet z tej lepszej frmuy nic nie wynika, gdy w
obu przypadkach jest 11 . Przekracza to jednak przedzia 1 < < 3,732 .
Teoria (C4) okazuje si niewaciwa. Schleicher sam musia j odrzuci. Uczyni to
faktycznie, przechodzc do proponowanej przeze mnie teorii (C5) i przyj j, bez wahania, jako
pewn inn form (C4). Uczyni to przyjmujc wynikajcy, nie bez zastrzee, z teorii
sprystoci zwizek:
9

 vf 2 2(1 + ) f 2 = 9(1 2 ) p 2
Tak jednak nie jest. Czy mona bowiem utrzymywa, e powyszy zwizek zachodzi midzy

wyraeniami dla pseudo-energii? Czy faktycznie kwadratowe wyraenia i f maj w

oglnoci sens energii? Teorie (C4) i (C5) nie s w adnym wypadku rwnowane.
Rozwamy na przykad cigliwe metale = 1 , ktre we wspomnianej publikacji
rozwaane s w czwartym rozdziale. Pikna teoria (C3): f = k - szczeglny przypadek hipotezy

(C5) jest okrelona w peni w ukadzie ( p, f ) jednym parametrem. Takiemu przypadkowi

odpowiada w ukadzie ( p, vf ) rwnanie: vf 9(1 0 ) p = 0 k z dwoma parametrami k i

2

0 ; przy czym ostatni pozostaje nieokrelony. Jak dugo si go nie wyspecyfikuje, rwnanie musi

posiada wszystkie matematyczne waciwoci teorii (C3). Jeeli wic przyjmiemy 0 =

otrzymamy:

(1 + )

2
3

vf 2 3(1 2 ) p 2 = (1 + )k 2

adne praktyczne wyniki nie zale od . Moemy wic podstawi jakkolwiek dowoln

liczb, np. =

i otrzymamy okrg, a nie krzyw hiperboliczn, ktra zostaa przyjta jako

typowa. Nigdy nie mona przewidzie czego takiego w ukadzie ( p, vf ) .

Nie zachodzi to take w rozdziale pitym dla kruchych materiaw. Tu Schleicher
przyjmuje, e w zakresie k d 3 p k z rozpatrywana w ukadzie ( p, f ) krzywa, moe by
wspomnian

wczeniej

prost f ( kd k z ) + 3( k d k z ) p = 2k d k z (szczeglny

przypadek

podstawowego rwnania (C5)). Dwm zadanym parametrom k z i k d , ktre wystpuj w

powyszym

rwnaniu

odpowiada

vf 2 9(1 ) p 2 + 3 (kd k z ) p = kd k z z k s =

ukadzie

( p, vf )

krzywa:

kd k z
. Jeli chcielibymy wic otrzyma z
2(1 + )

rwnania liniowego w ukadzie ( p, vf ) wyraenie k s =

kd k z

3 kd + k z

, to musielibymy przyj:

3
kd k z
= (1 + )
. Wtedy bdzie powysze rwnanie przedstawiao hiperbol dla
8
( kd + k z )2

wszystkich <

, i to tak, ktra jest typowa dla materiaw plastycznych. W tym wypadku

teoria (C4) nic nie daje.

W czasie krytyki hipotezy (C4) okazao si, e teoria (C5) pozostaje zawsze lepsza. Jest
cakowicie wolna od wpywu wspczynnika . Przejcie do (C3) jest zatem bardzo atwe.
Oglny zwizek k s =

kd k z

2 (1 + )

mona w prawdopodobnym zakresie 1 0 bardzo dobrze

10

dopasowa do wszystkich materiaw. Szczeglna relacja k s =

kd k z

3 kd + k z

zgadza si, jak

pokazuje Schleicher, z wynikami bada dowiadczalnych Roa i Eichingera dla mosidzu, stopu
zwanego Elektronem, rnych Brzw oraz Aluminium. Korekta (C5)* okazaa si, jak dotd,
najlepszym rodkiem, jak ju wykazano w uwadze dotyczcej rnych gatunkw marmuru.
Chcielibymy teraz przedstawi kocowe rozwaania. Z teorii stanu naprenia
chcielibymy przypomnie, e dla kierunku zadanego ktami ( , , ) w ukadzie osi gwnych
naprenia ( 1 , 2 , 3 ) , naprenie normalne dane jest: = 1 cos2 + 2 cos2 + 3 cos2 , a

naprenie styczne: 2 = ( 2 3 ) cos2 cos2 + ( 3 1 ) cos2 cos2 + ( 1 2 ) cos2 cos2 .

2

szczeglnym

= II =
=q=

1 3

1
3

przypadku:

( 2 3 )

dla

= , =

= =

otrzymujemy:

mamy

= p=

= II =

1 + 2 + 3

+ ( 3 1 ) + ( 1 2 ) jeeli w kocu przyjmiemy

2

= arccos

= arccos
to otrzymamy:

= p* =

= q* =

1+

2 + 3
,
2

= oraz

1
,
1+

1 + (1 ) 2 + 3
1+

2
2
2
(1 ) ( 2 3 ) + ( 3 1 ) + (1 ) ( 1 2 )
1+

Chcielibymy te ostatnie wyniki powiza z tymi hipotezami wytenia, kre dotd

okazay si do dobrze zgodne z wynikami dowiadczalnymi. Hipoteza (A3) przyjmuje, e w
stanie krytycznym o wyteniu decyduje warto naprenia stycznego II = ks , lub w innym
ujciu obwd trzech k naprenia, niezalenie od ich pooenia w ukadzie ( , ) . Liniowe
rwnanie Dugueta Mohra II = ks n II jest ju oglniejsze. Hipoteza ta mwi, e krytyczne
naprenie II zaley liniowo od odpowiadajcego mu naprenia normalnego II . Wikszy
m
postp czyni (A5) w formie II 2 = ks 2 II lub w oglniejszym ujciu II = f ( II ) . Stwierdza
2
ona, e w stanach granicznych obwd trzech k naprenia zmienia si z ich pooeniem w
zalenoci od waciwoci materiau. Hipoteza (B4) w sposb widoczny nie jest prawidowa,
wic naprenia II i p , midzy ktrymi nie ma adnego zwizku. Dopiero teoria (C3) we
waciwy sposb uwzgldnia wpyw poredniego naprenia 2 . Stwierdza stao naprenia
2
, co odpowiada sumarycznej powierzchni trzech granicznych
3
k naprenia. Hipotezy (C4) w postaci vf = f ( p) nie mona tu umieci. Teoria (C5) jest wraz

stycznego q w postaci q = k s

z rwnaniem q = f ( p ) uoglnieniem; zajmuje si napreniami w paszczynie (oktaedrycznej)

normalnej do kierunku = = , ktry jest rwno nachylony wzgldem osi gwnych, co dla
materiaow izotropowych wydaje si rozsdne. Czyni mianowicie naprenie styczne na
paszczynie (oktaedrycznej) o normalnej odpowiadajcej napreniu normalnemu p zalenym
od tego naprenia i zyskuje przez to trzecie uzasadnienie. Powierzchnie trzech k naprenia
zmieniaj si z ich pooeniem. W kocu hipoteza (C5)* ustanawia zwizek miedzy
11

napreeniami kierunku = 0

dla troch zoonej korekty

2

q* = f ( p*) .

Wszystkie pozostae teorie nie pasuj do powyszego toku rozumowania.

Okazao si wic, e studium wytenia materiaw w swoim rozwoju od teorii
napreniowych, przez odksztaceniowe i hipotezy energetyczne powrcio na grunt teorii
czysto napreniowych. Zagadnienie (orientacji) powierzchni zniszczenia stao si znowu
modne.1)
*****************************

1)

Wypowiedziaem si na ten temat w czasie wspomnianej konferencji naukowej.

*****************************
Pojcie energii mona odrzuci i to z korzyci. Uwaga o oszacowaniu wielkoci w
Bauingenieur (1928) upada z powodu niewanoci prawa Hookea. W oglnoci nie mamy

adnego zwizku midzy wyraeniami vf =

2 E i f = 6G f .

Gdyby miaa powsta w przyszoci potrzeba jakiej nowej teorii wytenia, to dalszy jej
rozwj na innej drodze ni dotychczasowa (przedstawiona powyej) jest wykluczony.
Getynga Zurych, w czerwcu 1929

12