Buzan Tony & Barry - Mapy Twoich Myśli

BARRY BUZAN szybkie notowanie: szybkie znajdowanie informacji w notatkach LTS PAE UV EY Le eM reece) Sprawne zapamietywanie FL < N =) fQ 4 a © =! ©C@ eRe ry<> Mapy twoich mysliKsiqzki i produkty Tony Buzana Ksiqaki The Mind Set MRusz glowg BPamigé na zawolanie w Podrecznik szybkiego czytania | Mapy twoich mysti 1 Master Your Memory Get Ahead m Brain Séll Super Sell @ BrainSmart Leader Sales Genius Mind Maps in Medicine wm The Brain Book M Brain Training m Lessons from the Art of Juggling Buzan's Book of Mental World Re- cords @ Synapsia (pojedyneze) i Spnapsia (89-99, komplet) B The Younger Tonge Brain Power for Kinds W Teach Yourself Revision Guides (poziom GCSE z 17 przedmiot6w) W Teach Yourself Revision Guides (poziom A z 8 przedmiotéw) W Teach Yourself Literature Guides (22 tytuly) Wideo: mLearning with Lana Developing Family Genius Get Ahead wif at First 1 Mindpower Audio Use Your Head Seria ,,Buzan On...” The Brain Bm Memory m Thinking & Creativity m Success m Reading Mind & Body Mind Mapping Mind Mapping Natural Genius rhe Genius Formula mBrain SEU Inne produkty Brain Club ~ Home Study Plan Body & Soul Poster (naklad ograniczony) W Desiderata Reconsidered Mm Uniwersainy Organizer Osobisty Mind Map Kit oftware Mind Manager (CD-ROM) Mind Manager (trial CD-ROM) B Mastering Memory (program i podrecznik) Tony Buzan Barry Buzan Mapy twoich mysli Mindmapping, czyli notowanie interaktywne Dedykujemy tg ksigzke wszystkim Wojownikom Mysi, Korey w tym wieku mézgu i millenium umystu walcz i wolnos€ inteligencji cztowieka. 0 rowdy Tekst polski opracowat Dariusz Rossowski na podstawie przektadu Moniki Stefaniak C® RAVITytul o1 7 The Mind Map Book. Radiant Thinking. The Major Evolution in Human Thought Redakeja: Anna Kotynia-Kosmynka Korekta: Maria Mroczek Projekt i wykonanie okladki: Paulina Walter wedtug projektu serii Macieja Hajduka ‘Wykonanie graficzne map mysti po polsku: Ieabela Galezowska Uklad typograficany: Andrzej Laszak, Dariusz Rossowski Krakow Wszelkie prawa zastraezone. Zadna czgS¢ tej publikacji nie moze byé powielana ani rozpowszechniana za pomoca urzadzef elektronicznych, mechanicanych, ko- piujacych, nagrywajacych i innych, bez uprzedniego wyrazenia zgody przez. wi ciela praw. ® Mind Map (mapa mysli) to zastrzedony znak handlowy Buzan Organisation 1990 Copyright © by Tony Buzan 1971, 1977, 1988, 1989, 1997 and 2000 for BBC World- wide Limited. The moral right of the author has been asserted. This translation of The Speed Reading Book first published in 1971, revised and updated in 1977, 1988, 1989, 1997, 2000 is published under license from BBC Worldwide Limited. Copyright © for the Polish edition by Wydawnictwo ,Ravi” 2002 ISBN 83-7229-061-X, ‘Wydanie 2, zmienione, E6d4 2003 ‘Wydawnictwo ,Ravi” 90-353 EAdz, ul. I. Kilifskiego 169 tel (0-42) 676-49-69, fax (0-42) 676-49-79 e-mail: ravi@ravi.com.p! swinw: http:/Anww.ravi.com.pl Dystrybucja: Grupa AS sp. 20. 0, 90-353 L6dz, ul. J. Kilifskiego 169, tel/fax (0-42) 676-49-29 e-mail: handlowy@grupaA5.com.pl > SPIS TRESCI O autorach ksiazki .. Przedmowa Przedmowa do wydania millenijnego eee secveee 16 Wstep — Jak poruszaé sig po tej ksiazce Czesé IL - Architektura przyrody 1. Zdumiewajacy mézg .. 2. Wielkie umysly. 3. Co ogranicza nasz umyst 4, MySlenie wielokicrunkowe . 5. Ku przysztos Czesé I - Podstawy 6. Slowa wywolujace burze mézgu .. 7. Obrazy wywotujace burze mézgu ... 8. Od burzy mézgéw do map mysli 9. Mindmapping, czyli kartografia UMYSHI cece TY CzeS¢ TI - Struktura map mysli.. 10. Glowne wskazowki 1. Wypracuj wiasny styl 19 120 129 134 141 147 155 CzeSé IV - Synteza . 12. Dokonywanie wyboru .... 13. Jak organizowaé swoje mysli? 14, Jak organizowaé mysli innych ludzi? 15. Pamieé 16. Tworcze myslenie 17. Grupowe mapy MYS$Ii esoastosowania .... Czesé V 18. Zycie osobiste. Autoanaliza 19, Zycie osobiste. Rozwiazywanie probleméw 20, Zycie osobiste. Nielinearny dziennik . 21, Rodzina. Rodzinna nauka i zabawa... 22, Edukacja. Myslenie .. 23, Edukacja. Nauczanie 24, Edukacja. Sporzadzanie notatek z ksiazek, wyktadow i filmow ‘ 25, Praca zawodowa. Zebrania 26. Praca zawodowa. Prezentacje 27. Praca zawodowa. Zarzadzanie a 28. Praca zawodowa. Komputerowe mapy my$li 0c 255 29. Przys7loSé. Perspektywa spoleczeristwa m Tacego nielinearnie a : Rozwiazanie quizu: ,,Czyje to zap ki?” Bibliografia Uwaga wydanvey polskiego: Wiekseose preykladowych map mysli zostata przetlumaczona na jezyk polski. Za kazdym razem zachowalismy graficznq postaé pierwowzorw O autorach ksiazki Tony BuZAN Tony Buzan, pomystodawca mindmappingu, jest prezesem Fun- dacji ,Mézg” (The Brain Foundation), zalozycielem trustu »Mé6zg” (The Brain Trust) i klub6w ,,Rusz Gtowa” (Use Your Head) oraz autorem pojecia Mental Literacy (sprawnos¢ intelektualna), Urodzit sie w Londynie w 1942 roku, aw roku 1964 ukoit- czy! Uniwersytet British Columbia z podwojnym wyrdznieniem z psychologii, jezyka angielskiego, matematyki i nauk ogélnych. W 1966 roku pracowat dla ,,Daily Telegraph” przy Fleet Street oraz redagowal ,,International Journal of MENSA” — periodyk migdzynarodowego stowarzyszenia os6b 0 najwyzszym ilorazie inteligencji. Jest swiatowej stawy pisarzem, autorem 19 ksiazek poswigconych metodom tw6rezego wykorzystania umystu i uczenia sie oraz tomiku poezji. Jego ksiqzki, w tym Use Your Head', Use Your Memory?, Make the Most of Your Mind, Speed Reading’, Buzan’s Book of Genius and Mental World Records oraz Get Ahead, zostaty wydane w 50 krajach i przetlumaczone na 20 jezykéw. Sprze- daz jego kultowej ksigzki Rusz glowg przekroczyta milion egzem- plarzy na calym Swiecie. Tony Buzan jest migdzynarodowa gwiazdg licznych progra- mow telewizyjnych, radiowych i wideo, kt6re sam prowadzi i wsp6lprodukuje. S! . in. cieszacy sig rekor- dowa popularnoscia serial telewizji BBC — Use Your Head, cykli- czny program ITV Open Mind, jednogodzinny film dokumental- 1W Polsce ksiazka ukazala sig pod tytulem Rusz glowg w 1996 roku nakladem Wyd. Ravi (prayp. tum). 2 Ksigika ta zostala wydana pod tytulem Pamigéna zawolanie w 1997 roku przez Wyd. Ravi (prayp. tham.). 8 Ksigilka ta zostala wydana pod tytulem Podrecznik szykiego czytania w 1999 roku przez, Wyd. Ravi (prayp. tlum.)‘Mopy mysli ny poswiecony umystowi pt. Enchanted Loom oraz udziat w wielu innych programach. Jego najnowszymi produkejami wideo sa kasely Mindpower, prezentujace zastosowanie metod Mindmap- pingu w biznesie, oraz Family Genius — zestaw wideo zawieraja- cy wszystkie zasady The Mind Set, ktérego celem jest doskonalenie zdolnosci umystowych catej rodziny, Tony Buzan jest doradca komisji rzadowych i miedzynarodowych koncernéw, m. in. BP, Barclays International, Digital Equip- ment Corporation, Electronic Data Systems, Hewlett-Packard i IBM. Regularnie wyglasza wyklady w wielkich przedsiebior- stwach, w szkolach i na uczelniach. Przez czlonkow Organizacji Mlodych VIP-6w (Young Presidents’ Organisation -YPO) jest Zartobliwie zwany ,Mister Mézgiem”. Jest rowniez pomystodawca Memoriady — mistrzostw Swiata w zapamigtywaniu — oraz wspélzalozycielem Olimpiady Gier Umystowych. Ogromna czesé swojej pracy poswieca osobom majacym trudnoéci w uczeniu sig. Posiada najwyzszy ,,tw6rezy” iloraz inteligencji na swiecie. Ponadto Tony Buzan écigle wsp6tpracuje z trenerami i spor- towcami olimpijskimi, zwtaszeza z brytyjskimi reprezentacjami wwioslarstwie i szachach, Zostal tez wybrany na cztonka Miedzy- narodowej Rady Psychologow, Instytutu Treningu i Rozwoju oraz, Stowarzyszenia Dyrektoréw, Otrzymat tytul honorowego obywatela miasta Londyn. Tony Buzan sprawuje rowniez patronat nad Stowarzyszeniem Mtodych Przedsigbiorcéw (Young Entrepre- neurs’ Society) na uniwersytetach w Cambridge i Bristolu, Do tej lugiej listy tytul6w, kt6rymi uhonorowano Tony Buzana, warto jeszcze dodaé nagrode organizacji YPO oraz wyrdénienie ,Eag- le Catcher” przyznawane przez EDS# ludziom, ktérym udaje sie dokonaé rzeczy niemoiliiwych. Barry BUZAN Barry Buzan jest profesorem Wydzialu Studiéw Miedzynarodo- wych na uniwersytecie w Warwick i dyrektorem ds. badaf w Cen- trum Badafi nad Pokojem i Konfliktami na uniwersytecie w Ko- ‘EDS ~ Electronic Data Systems, jeden z najwigkseych amerykaniskich koncer- n6w komputerowych (przyp. tum.) © autorach ksiqeki penhadze. W latach 1988-90 byt przewodniczacym Brytyjskiego Stowarzyszenia Studiéw Miedzynarodowych (British Internatio- nal Studies Association), Ukoficzyt uniwersytet British Colum- bia, a tytut doktora otrzymat w Londyfskiej Szkole Nauk Ekono- micznych. Od 1970 roku poswiecit sie badaniom nad zastosowaniem i upowszechnieniem mindmappingu, a od roku 1981 wspéttworzyt z Tony Buzanem Mapy twoich mysli. Jako naukowiec Barry Buzan specjalizuje sie w histori istruk- turze systeméw miedzynarodowych. Posiada bardzo szeroka wiedze na temat historii powszechnej, polityki, ekonomii, socjolo- gii i nauk Scislych. Jest autorem licznych opracowan i wykladéw dotyezacych pojecia bezpieczefistwa migdzynarodowego, teorii stosunkéw miedzynarodowych i bezpieczefstwa regionalnego Europy, potudniowej Afryki, Azji potudniowej, potudniowo- -wschodniej i pétnocno-wschodniej oraz Bliskiego Wschodu. Law- rence Freedman uwaiza go za ,,jednego z najciekawszych teore- tyk6w wsptezesnych stosunkéw migdzynarodowych” W swojej pracy naukowej Barry Buzan stosowat metode mindmappingu. Towarzyszyla mu ona w czasie opracowywania obszer- nych i ztozonych zagadnien, w przygotowywaniu publicznych wystapien i wygtaszaniu prelekeji naukowych oraz planowaniu i pisaniu wiclu artykutéw, opracowan i ksiazek. Jest autorem li- canych publikacji: Seabed Politics (1976), People, States and Fear: The National Security Problem in International Relations (1983, wznowiona w 1991), South Asian Insecurity and the Great Powers (1986, przy wspétudziale Gowhera Rizviego i in.), An Introdu- ction to Strategic Studies: Military Technology and International Relations (1987), The European Security Order Recast: Scenarios for the Post-Cold-War Era (1990, przy wsp6tpracy Mortena Kel- strupa, Pierre’a Lemaitre, Elzbiety Tromer i Ole Weavera), The Logic of Anarchy (1993, wsp6tautorzy: Charles Jones i Richard Little) oraz Identity, Migration and the New Security Agenda in Europe (1993, przy udziale Ole Weavera, Mortona Kelstrupa i Pierre’a Lemaitre). 9Przedmowa Tony: Na drugim roku studiéw wybralem sie do biblioteki. Zapy- talem pracujaca tam bibliotekarke, gdzie mogtbym znalezé ksiaz- kina temat umystu i metod jego wykorzystania, Bez wahania skie- rowata mnie do dziatu medycznego. Wyjasnilem je} wiec, Ze nie mam zamiaru przeprowadzaé operacji na mézgu, pragne tylko nauczyé sig sprawniej nim postugiwaé. Poinformowala mnie wtedy uprzejmie, ze takich ksiqzek nie ma. Zdumiony wyszediem z biblioteki. Podobnie jak moi koledzy studenci, przechodzilem kryzys—po- woli zaczatem zdawaé sobie sprawe z narastajacej ilosci pracy, a m6j umyst zalamywat sig pod nawatem myslenia, tworzenia, zapamic- tywania, rozwiazywania problem6w, analizy i pisania. Jak ini, wpadtem w bledne kolo. WydajnoS¢ mojego mézgu dramatycznie spadia. Im wigcej czasu poswigcatem robieniu notatek i nauce, tym, © dziwo, gorzej sobie z nia radzitem. Miatem przed soba dwa wyj- cia, lecz oba prowadzity donikad. Moglem uczyé sig mniej, ale wtedy nie posiadtbym wymaganej wiedzy i popadibym w klopoty na uczelni, Mogtem tez wktadaé w nauke jeszcze wiecej czasu i wysil- ku, ale w ten sposdb pograzylbym sig jeszcze bardziej. Przypuszczatem, Ze Zrédlo problemu tkwilo w nieprawidto- wym sposobie wykorzystania umystu i jego mozliwoéci — stad wy- prawa do biblioteki. W drodze powrotnej zdalem sobie sprawe, ze w calej tej beznadziejnej sytuacji jest jednak szczescie w nie- szczeSciu. Skoro nigdzie nie mogtem znalezé ksiqzek na temat wykorzystania mézgu, to znaczy, Ze odkrytem biata plame, kt6ra pil- nie wymagala zapeinienia. Zaczatem wigc studiowac wszystkie zagadnienia, ktére pomoglyby mi rozwiazaé ten palacy problem: Wak ucze sie uczyé? HW jaki sposéb mysle? Wi Kt6re techniki zapamigtywania sq najlepsze? Preedmowa W Ktore techniki mySlenia twrczego sq najlepsze? Wi Jakie sq najlepsze wspdtczesne techniki szybkiego i efektywnego czytania? i Jakie sq najlepsze wsptczesne techniki mySlenia w ogéle? i Czy mo%liwe jest opracowanie nowych technik myslenia badz tez jednej gléwnej? By znaleéé odpowiedzi na te pytania, zagtebitem sie w psycholo- gig, neuropsychologig mézgu, semantyke i neurolingwistyke, w teorig informacji, techniki zapamigtywania i przypominania sobie, w zagadnienia postrzegania i tworczego myélenia oraz nauki ogélne. Stopniowo docieralo do mnie, ze jesli sprzegnaé ze soba rozmaite zmysty i funkeje mozgu, to ich harmonijna wspétpraca zaowocuje wi¢ksza skutecznoscia i wydajnoscig umystu. Najmniej- szy drobiazg moze przynieSé ogromne efekty. Tak wigc proste potaczenie stow z kolorami (za obie te funkcje odpowiada kora méz- gowa) odmienito catkowicie m6j sposdb notowania. Po wprowadzeniu do notatek 2 koloréw dwa razy szybciej wchodzi- ty mi one do gtowy i pozostawaly tam dtuzej. A co najwazniejsze, nauka zaczeta sprawiaé mi przyjemnosé. Stopniowo ogélny zarys idei zaczat krystalizowaé sie w mojej wyobraZni. W tym samym czasie prowadzitem zajecia z uczniami, ktérych zwykto sig okresla¢ jako beznadziejne przypadki dysleksji, z osobami majacymi trudnosci w nauce, op6énionymi lub niedo- rozwinietymi. Wszystkim tym ,,nieukom” udalo sig w bardzo krét- kim czasie zostaé dobrymi uczniami, czeS¢ z nich nawet wyraznie wybijata si¢ na tle swoich réwiesnikéw. Pewnej uczennicy, Barba- 1ze, powiedziano, Ze je} iloraz inteligengji jest najnizszy w histori szkoly. Po miesigcznym kursie w zakresie technik uczenia sie Bar- bara poprawita swoje IQ do 160i ukoficzyla szkote z wyrdznieniem. Z kolei Pat, mtody, niezwykle utalentowany Amerykanin, zostat zakwalifikowany jako ,,uczefi z trudnosciami w nauce”. Niestusznosé tej decyzji wykazaly znakomite wyniki, jakie osiggnat w testach pamieci i kreatywnosci. Pat pojat wtedy, ze, jak to sam okreslil, ,,to nie on byt uposledzony, tylko sposéb jego edukacji!” Na poczatku lat siedemadziesiatych pojawila sie sztuczna inteligencja. Kazdy mégt kupié komputer z megapamigcia i mega- modliwosciami, a wraz z nim otrzymaé 1000-stronicowa instruk- nNMapy myst cje obstugi. Zyjemy rzekomo w swiecie wysoce rozwinietej cywi- lizagji, gdzie kazdy z nas postuguje sig najbardziej fascynujacym i skomplikowanym biokomputerem - wlasnym mozgiem, kwad- rylion razy potezniejszym niz jakikolwiek znany nam mechanizm. Nikt jednak nie zatacza do nicgo instrukeji! Wtedy wiasnie, w roku 1971 postanowilem wydaé serie ksiazek opartych na moich badaniach pod wspélnym tytulem An En- cyelopedia of the Brain and Its Use (Eneyklopedia mézgu i sposo- bow jego wykorzystania). Niejasna poczatkowo koncepeja zaczeta z-czasem przybieraé konkretna posta¢ - myslenia wielokierunkowego i mindmappingu’, Poczatkowo uwazatem mapy mySliza metode wspomagajaca przede wszystkim pamigé. Jednak po wielo- miesigcznych wysitkach mojemu bratu, Barry’emu, udato sie mnie przekonaé, ze mapy znajduja rownie waéne zastosowanie w rozwijaniu tworezego myéslenia. Barry pracowat nad mindmappingiem z zupetnie innej perspektywy i jego wktad niebywale usprawnit moje wysitki nad opra- cowaniem teorii map mysli. Jego doswiadczenia sa réwnie fascy- nujace i najlepiej, jesti sam wam o nich opowie, Barry: Z inicjatywa Tony’ego, tj. mapami mySli, zetknglem sig w roku 1970, wkrétce po przeprowadzeniu sie do Londynu. Wte- dy ta koncepeja byla jeszcze ,,w powijakach”. Pomyst dopiero zaczynat Zyé swoim zyciem i nabieraé realnych ksztaltGw na tle szerokich zainteresowafi Tony’ego dotyczacych metod uczenia sig i natury umystu ludzkiego. Poniewaz czasami pomagatem To- ny’emu w pracy, technika mindmappingu nie byta mi obca. Jed- nak poczatek prawdziwej przygody z ta metoda nastapit dopiero, gdy zaczatem ja stosowaé w pisaniu pracy doktorskiej. Tony’ego interesowala przede wszystkim przydatnosé map mySli w nauce i robieniu notatek, czyli wymiar odtworczy, mnie zag twoérezy aspekt tej metody, mozliwoS¢ organizowania wlasnych mySsli i po- mysl6w za jej pomoca. Musiatem uporzadkowaé zaréwno ogromne ilogci informacji, jak i wtasne przemyslenia dotyczace zawilego zagadnienia polityeznego z zakresu teorii ruchu pokojowego. Okazalo sig, ze zastosowane przeze mnie metody mindmappingu znakomicie utatwiajg prace — moje rozumowanie stalo sie jas- 5 Caytaj: ‘maindmeepm, czyli tworzenie map mysli (od ang. Mind Map) - przyp. red. Pred mowa niejsze, a wnioski bardziej logiczne. Dzigki temu mogtem przenosi€ na papier swoje mysli w postaci przejrzystych i klarownych diagraméw, ktére stanowily naturalny etap migdzy procesem myslenia a uformowaniem mysli w tekst pisany. Wkrétce zdatem sobie sprawe, ze to whaSnie ta luka miedzy mysleniem a pisaniem tak bardzo utrudnia, wrecz, uniemoiliwia prace wielu znanym mi studentom. Dla wiekszosci byta to trud- nosé nie do pokonania. C6z z tego, ze zdobywali coraz szerszq i glebsza wiedze, jeSli nie byli w stanie objaé jej calej i wykorzy- staé w pisaniu. I w tym momencie Mindmapping oddat mi nieo- cenione ustugi. Pomégt zebraé i uporzadkowaé mysli bez sporzadzania czasochtonnych szkicéw i planéw. Moje my5li staty sie jasne i przejrzyste, gdy nie musiatem zastanawiac¢ sie, jakimi slowami je wyrazié. Gdy przyszia pora na pisanie, miatem dokladne pojecie, o czym i jak chee pisaé, przez co zajecie to stato sig tatwiejsze, szybsze i sprawiato mi wiecej przyjemnosci. Napisatem prace doktorska przed uptywem przewidzianych 3 lat. W tym samym czasie zdotatem napisaé rozdziat do kolejnej ksigzki, po- moglem zatozyé, a nastepnie wydawa¢ kwartalnik dotyczacy pro- blematyki stosunk6w miedzynarodowych, wspétpracowatem w edycji gazety studenckiej, zajaiem si¢ sportem motorowym i odenitem (wraz z prayszla Zona spisalismy swoje obietnice mal- zefiskic na mapach mysli). Mindmapping i jego zastosowanie w mySleniu tworezym tak bardzo mi pomogly, ze statem sig zapalonym entuzjasta tej techniki. Od tej pory mapy stale towarzyszyty mi w pracy naukowej. To dzieki nim udato mi si¢ opublikowaé tak wiele ksiazek i opracowat. W dziedzinie, w ktérej ogrom informacji zmusza wielu do obrania bardzo waskiej specjalizacji, mnie udato sig tego uniknaé wlasnie dzieki mapom mysli. Piszqc skomplikowane wywody teo- retyczne, nietrudno samemu sig w nich pogubi¢, Uchronit mnie przed tym Mindmapping - umoiliwit jasne i zrozumiate ujmowa- nie zlozonych zagadniei. Ludzie, ktérzy widza mnie po raz pierwszy, Czesto zauwazaja ze zdziwieniem: ,,Jest Pan o wiele mtod- szy, niz sadzitem. Jak to moiZliwe, ze w tak krétkim czasie opublikowat Pan juz tak wiele?” Jest to chyba najlepszy dowod na to, ile zawdzieczam metodzie mindmappingu i jak wiclki ma ona wplyw na moja kariere zawodowa. Dlatego tez stalem sig jej pro-Mapy myst pagatorem i tym gorecej namawialem Tony’ego, by poswiecit wiece} uwagi w swych badaniach zastosowaniu map myéliw mysleniu tworezym. Pod koniec lat 70. Tony postanowit napisaé ksiqzke oparta na swoich badaniach. Zastanawialismy sie, jak méglbym sie do nie] przyczyni¢. Doszlismy do wniosku, Ze nalezy potaczyé nasze tak odmienne doswiadezenia z mapami myéli. Podezas swojej pracy naukowej Tony okreslit podstawowe zasady techniki mindmappingu, opracowal wiele jej zastosowan oraz powiazal jq z teorig mézgu. Ja uzywatem jej w o wiele weészym zakresic. Moje mapy mysli byly znacznie prostsze, nie uzywatem w nich koloréw ani ry- sunk6w; pelnily tez zgola inna funkcje. Poniewaz bylem praco- wnikiem uniwersytetu, wykorzystywalem je glownie w pisaniu, azczasem z powodzeniem zaczatem je stosowaé w zagadnieniach organizacyjnych i w trakcie wygtaszania wyktadow. Dzieki mind- mappingowi nauczylem sig mysleé wnikliwiej i sprawniej organi- zowaé prace badaweze. ‘Tony i ja zdecydowaligmy sig na wsp6tprace w pisaniu tej ksiaz- kiz kilku powod6w. Po pierwsze, mielismy zupetnie r6Zne podej- Scie do zagadnienia map mySli. Pomyslelismy wiee, ze z ich potaczenia powstanie lepsza, petniejsza ksigzka. Po drugie, obaj bylismy goracymi entuzjastami mindmappingu i taczyta nas cheé spopularyzowania tej metody w Swiecie. Po trzecie wreszcie, sklo- nily nas do tego przedsigwzigcia nicudane proby przekazania techniki map mysli moim studentom. Musiatem ostatecznie przyznaé racje Tony’emu, Ze nie wystarczy zapoznaé ludzi z metoda mindmappingu; najpierw nalezy nauczy¢ ich mySleé. Chcialem, by po- wstala ksiazka, kt6ra mégtbym daé moim studentom ze stowami: »Z nie} nauczycie sig mySleé i pracowaé jak ja”. Potem nastapi! zmudny etap tworzenia. Ksiazka rodzila sie z dyskusji, podezas ktérych staralismy przekonaé sie nawzajem 0 stusznosci wlasnych pogladéw na zagadnienie mindmappingu. Okoto 80 procent obj¢tosci ksiazki jest dzietem Tony’ego: cata teoria mézgu, zaleznos¢ miedzy potencjatem tw6rezym a pamig- cia, reguly tej metody, prawie wszystkie zamieszczone tu anegdoty oraz powiazanie mindmappingu z innymi dziedzinami nauki. Rowniez w wymiarze literackim ksigzka jest dzietem Tony’ego, jako ze zarys cate} edycji jest jego autorstwa. M6j wklad polegal Preedmowa na nadaniu jej okreslonej struktury oraz zalozeniu, ze prawdziwa sita techniki map myésli ptynie z Podstawowych Pojeé Organizu- jacych (Basic Ordering Ideas — BOI). Poza tym stuzylem Tony’e- mu wsparciem i wlasnymi pomystami, partnerowalem w dysku- sjach, dopingowalem go, czasem krytykowalem. Duzo czasu uplynelo, nim w pelni docenilismy i zrozumielismy nawzajem swoje tak odmienne poglady na Mindmapping, ale ostatecznie osiag- nelismy niemal pelne porozumienie. Pisanie ksiqzki przy wspl- udziale innych, aczkolwiek powolne, moze zaowocowaé praca 0 szerszym zakresie i wiekszej giebi, niz jakikolwiek autor moze osiagnaé samodzielnie. Ksiazka, kt6ra trzymasz w reku, jest wlasnie takim dzielem. Tony: Jak juz wspomniat Barry, faczylismy praktyke z wywoda- mi teoretyeznymi i odwrotnie, teorie weielaligmy w zycie, w czasie pisania bowiem stale towarzyszyta nam metoda Mindmap- pingu. Przez ponad 10 lat pisania ksigzki stworzylismy wlasny system pracy. Kazdy z nas sporzadzal wiasna mape danego zagadnienia, nastepnie por6wnywalismy je, omawiajac podobie- stwa i r6anice. Po burzliwej zazwyczaj dyskusji kazdy z nas wracat do samodzielnych obserwacji i badaf, opracowywat kolejne problemy i pomysty, sporzadzat ich mapy, kt6re p6éniej znow poréwnywalismy. I tak w kétko. Stworzylismy mape myésli catej ksiqzki; stanowila ona podstawe do map poszczegdlnych rozdzialow. Te z kolei okreslaly tresé rozdziatu. Dzieki takiemu spo- sobowi pracy stowa ,,brat” i ,,braterstwo” nabraly dla nas nowego znaczenia. Podczas pisania zdaligmy sobie sprawe, Ze stanowimy kolektywny umyst, w ktérym mieszcza sie elementy naszych indywidualnych mysli, jak i efekt ich zderzenia i wspdt- dziatania. Mamy nadzieje, Ze czytajac te ksiazke odezujesz ten sam dreszcz emoeji, radosé z poszukiwan i odkryé, jakie my przezywa- ligmy piszac ja, Ze bedziesz delektowaé sig samym procesem myslenia i mozliwoscia porozumiewania si¢ z innym, zupelnic samo- dzielnym bytem intelektualnym.Przedmowa do wydania millenijnego P © raz pierwszy mapy mysli oficjalnie ujrzaly Swiatlo dzienne wiosng roku 1974, gdy ukazat sie ,protoplasta” niniejszej ksiqzki — Rusz glow. Dwudziesta pierwsza rocznice tego wydarze- y 21 kwietnia 1995 roku w Royal Albert Hall w Lon- dynie wielkim przyjeciem urodzinowym oraz opublikowaniem spe- cjalnej edycji ksigzki. Aby ponownie pokreSlié fenomenalny trwaly sukees Map twoich mysli wydawnictwo BBC Worldwide przygotowato ni- niejsza nowa i zmieniona edycjg. Z uptywem lat liczba zwolen- nik6w mindmappingu i mySlenia nielinearnego stale rosnie (gdyby uciec si¢ do matematyeznych analogii, mozna by rzec, ze liczba ,,mindmapofil6w” rosnie w tempie logarytmicznym). Ocenia sie, ze obecnie na calym Swiecie jest blisko 250 milio- néw sympatykéw map mySli i Ze metoda ta jest praktykowana we wszystkich krajach. By zjednoezy¢ wszystkich entuzjastow map mysli i my$lenia kompleksowego powolaliémy nicdawno do Zycia Towarzystwo Mi- tosnikow Mindmappingu (Mind Mappers’ Society), ktére walezy migdzy innymi 0 wprowadzenie do szk6! nauki myslenia. Posta- wilismy sobic takze za cel zaprezentowaé do roku 2010 mapy my$- li, mySlenie linearne i koncepcje ,,techniki mySlenia” calej popu- lacji Ziemi. Przytacz sig do nas. i | | | | Wstep Jak poruszaé sie po tej ksiazce 1 o~ PrzEGLap RozpziAtu Wi Wprowadzenie M@ Wspotczesne badania nad mézgiem Mi Psychologia uczenia sie i zapamigtywania Gestalt ~ obraz calos i M6zg - urzadzeniem dostepu do myslenia wielokierunkowego W Historia inteligengji ludzkiej Mi Zapowiedé nastepnego rozdziatu W niniejszym rozdziale preedstawimy ci najnowsze wyniki badan bio- Aajologicenych i neurofizjologicenych nad tym zadziwiajgcym komputerem, ktory kady = nas nosi w glowie ~ mézgiom. Dowiesz sie, ile masz szarych komérek iw jak skomplikowany i niezwykly sposch wspélpracujq one ze sobq. Zrozumiesz, w jaki sposcb twéj mézg przetwarza informacje, i poznasz najnowsze odkrycia dotyczqce aktywno- obu polkul. Poznawszy nature i organizacje systemu pamigci oraz innych fun- heji mézqu, uswiadomisz sobie, jak nadzwyczajne sq jego mosliwosci i pojemnosé. \WSPOLCZESNE BADANIA NAD MOZGIEM NEURON Sir Charles Sherrington, uwazany za ojca neurofizjologii, bedac pod wrazeniem, jakie wywarly na nim obserwacje komérki ner- wowej mézgu, powiedzial: Mézg cztowieka jest jak zaczarowany warsztat tkac- ki, na ktorym miliony blyszczqcych czdlenek tkajq 7Mapy mys weigd rozsypujacy sie wz6r, pelen znaczenia, lecz nie- trwaly jak wiecznie zmieniajqcy sig obraz w kalejdo- skopie. Tak jakby Droga Mleczna zaczela jakis kos- miczny taniec. Mézg kazdej istoty ludzkiej sktada sig z okoto biliona (1 000 000 000 000) komérek nerwowych. Kazda komérka nerwowa mézgu zawiera ogromny potencjal elek- trochemiczny oraz potezny system przetwarzania i przewodzenia mikrodanych. Chociaz jest to niezmiernie ztozony system, zmie- Scitby sig bez trudu na glowee szpilki. Kazda z kom6rek nerwowych m6zgu przypomina osmiorni- cg — cialo otoczone dziesiatkami, setkami, wrecz tysigcami wy- pustek. W powigkszeniu widaé wyraénie, ze wypustki to jakby rozgatezione konary, promienigcie biegnace zciala komérki zwanego perykarionem. Wypustki te nazywamy dendrytami, ze wzgledu na ich drzewkowaty charakter, Jeden z nich, wyjatkowo gru- by i dlugi — akson, stanowi glowne ujgcie dla impuls6w, ktre przewodzi komérka. Dendryty i aksony osiagaja dlugosé od 1 mm aé do 1,5 metra. Ich powierzchnig pokrywaja guzowatosci ksztaltem przypomina- jace kapelusz grzyba, zwane kolcami dendrytycznymi lub kolba- mi synaptycznymi (patrz rysunek na str. 31). Zaglebiajac sie jeszcze bardziej w ten mikroswiat zobaczymy, #e kaddy z kolcow wypelniony jest widknami chemicznymi odpowiedzialnymi za przekazywanie informacji w procesie myslenia. Kolce dendrytyezne (kolby synaptyczne) jednej komérki tacza sig z kolcami innej. Nastepuje wtedy przekazanie impulsu elektrycznego, ktéremu towarzyszy przeplyw substaneji chemi- cznych przez tzw. szczeliny synaptyezne, mikroskopijne przestrze- nie migdzy komérkami, wypelnione plynem. Po dotarciu do ko- morki substancje chemiczne wywoluja w niej impuls elektryczny, | | | | | | | | | Tdumiewajgey mézg ktéry przeplywa przez ciato komérki i zostaje przekazany dalej droga potaczefi z innymi neuronami (rys. str. 31). Brzmi to nie- skomplikowanie, lecz wbrew pozorom jest to proces zdumiewajacy swa sila i iloSciq przekazywanych informacji biochemicznych. Taka kaskade mozna by poréwnaé do wodospadu Niagara, tyle ze w mikroskopijnym pomniejszeniu Neurony mézgu bombardowane sq co sekunde setkami tysigcy impulsw. ,.Szara komérka” dziala podobnie jak centrala telefoniczna. W utamku sekundy przyjmuje i ocenia wszystkie impulsy, jakie do niej naptywaja, nastepnie kieruje je pod ,wla- Sciwy adres”. Gdy sygnal, mysl, wspomnienie jest przekazywa- ne przez jedna komorke mézgu drugiej, tworzy pomiedzy neuronami biochemiczna § ‘ke elektromagnetyczna, zwana »Sladem pamigciowym”. Sieé takich sciezek tworzy swoista ma- p¢ umystu. Owa niezwykta ,,kartografia” mdézgu stanowi fascy- nujacy przedmiot badan i przywodzi nas do nie mniej fascynu- jacych wnioskow. 1 | Za kazdym razem, kiedy przemknie ci przez glowe mysl, bio- | | chemiczno-clektromagnetyczna rezystancja w2dlu2 Sciezki | | tej mysli jest redukowana. Mozna to poréwna¢ do przedzie- rania sig przez gaszcz w lesie. Najciezej jest nam przebyé dana trase, gdy idziemy nig po raz pierwszy. Za drugim razem jest juz Ize); Sciezka zostata czesciowo przetarta. Im bardziej jest uezeszezana, tym latwiej niq przejs¢ i tym mniej na niej z bedziemy chodzié dang trasa, zaros- nicta Sciezka zmieni sig w szeroki, wygodny trakt. To samo dzieje sig w mézgu: raz utworzona éciezka pamigci, im cze- Sciej jest uzywana, tym staje sig trwalsza. Dlatego .,powté- | rzenie zwigksza prawdopodobiestwo powtorzenia”. Inny- I mi stowy, im czeSciej zachodzi dany proces umystowy, tym wigksze prawdopodobienstwo, ze wystapi ponownie. Znaczy to, Ze im czeSciej bedziemy przywotywaé jakis slad pamigci, tym bedzie on silniejszy i tym wigce} impulsow bedzie przeka- zywal. A im wigce} takich Sciezek i potaczen utworzymy, tym spra- wniejszy bedzie przeplyw informacji w naszym umyéle, a mySlenie wydajniejsze. Granice mozliwoSci umyshu wiaza sie zatem écisle 2930 Mopy mysl ze zdolnoscig mézgu do tworzeniai wykorzystywania sieci takich potaczen. Prof. Piotr Anochin z Uniwersytetu Moskiewskiego, podsumo- wujac swoje 60-letnie badania nad struktura neuronu, wygtosil zi- ma 1973 r. prelekcje pt. The Forming of Natural and Artificial In- telligence. Konkluzja jego wystapienia brzmiala nastepujaco: Kaéda z biliona komérek nenwowych w mézgu jest w stanie wytworzyé polgczenia z 1028 innych komérek! Jesli takie sq moiliwoSsci pojedynczego neuronu, to wprost nie spos6b wyobrazié, i¢ sobie, czego dokonaé moze caly mozg. Znaczy to, de napisana liczba wszystkich mozliwych kombinacjilpermutacji w calym mézgu to cyfra 1, 2a Ktérq stoi reqd zer o dlugosci 10,5 miliona kilometrow! Nikomu nie udato sie dotqd w petni wykoizystaé potencjatu intelektualnego umystu. Dlatego nie przyj- mujemy do wiadomosei jakichkolwiek pesymisty- cznych ocen granicy moiliwosci ludzkiego umyslu. Sq one nieograniczone! Jak tego dokonaé? Jest to wykonalne dzieki tej najwiekszej ze zna- nych nam sieci potaczef - pomiedzy komérkami nerwowymi w méz- gu. Kazdy neuron zdolny jest wytworzyé rownoczesnie 10 000, a moze i wiecej polaczeh nerwowych z innymi komérkami. ‘Tysiace powstajacych w mgnieniu oka PRZEGLAD ROZDZIALU ; ‘ Ml Wprowadzenie W@ Wielkie Umysly HM Paleta motliwosci umystu i Zapowiedz nastepnego rozdziatu E WPROWADZENIE -Tegie glowy” nauki, polityki, strategii wojennej, sztuki i literatury, ekonomii i oSwiaty — wszyscy postugiwali sie notatkami i za- piskami, kt6re pomagaly im mySle¢. W poprzednim rozdziale do- wiedzielismy sig juz, jak pracuje mézg. W tym rozdziale podpatrzymy, jak sw6j potencjal umystowy wykorzystaly wielkie postaci historii. Patrz wige i nasladuj! Wietkie Umysty Rozdziat ten napisatem ku pokrzepieniu sere wszystkich, ktorych wysmiewano za niechlujne, pelne ,,bazgroléw” notatki. W ciagu 25 lat mojej pracy ze studentami czesto pokazywa- | Jem im zapiski pewnego wielkiego mySliciela, nie wymieniajac jego nazwiska. Zachecalem moich stuchaczy do odgadnigcia, kto jest autorem owych notatek. Prawie wszyscy nieslusznie przypi- | sywali je Leonardowi da Vinci, Einsteinowi, Picassie lub Darwi- 1 nowi albo sadzili, ze moze naleZaly do jakiegos wielkiego polityka badé muzyka. Eksperyment ten potwierdza powszechne przekonanie, ze ludzi takich jak da Vinci czy Einstein uwazamy za wielkich, ponic- waz wykorzystywali szersza game mozliwosci umystu niz ludzie przecigtni. Pryktady, ktre przedstawie za chwile, dowodza stu-40 Mapy mysli sznosci tego twierdzenia. Wielcy intelektualisci rzeczywiscie pelniej iswobodniej wykorzystywali rozmaite formy aktywnosci swego umystu. W przeciwienstwie do swoich linearnie myélacych ziomkéw, w tworczoSci intuicyjnie opierali sig na zasadach wie- lokierunkowoSci i mindmappingu. PALETA MOZLIWOSCI UMYSLU By ocenié stopief doskonatosci notatek, wystarezy poréwnaé je z lista zdolnosci umystu na str. 33 i sprawdzic, ile z jej elementow jest obecnych w owych zapiskach (im wigcej, tym lepiej). Teze te potwierdzaja zamieszczone na nastepnej stronie notatki Leonarda da Vinci. Widaé w nich Swiadome wykorzystanic niemal wszystkich mozliwych funkeji mézgu: stow, symboli, liczb, hierarchii, zbior6w, linearnoSci, analizy, skojarzef, rytmu, wizua- lizacji, zmystu przestrzeni, wyobragni i catogciowosci. Da Vinci jest znakomitym przyktadem wszechstronnego umystu, wyraza- Ae aye ae Notatka Wielkiego Umyslu 1 Wielkie Umysty 41 Notatka Wielkiego Umystu 2 jacego mysli w nieskrepowany sposdb. Obok zamiesciligmy r6- wnie plastyczne notatki Pabla Picassa. Sprobuj odgadnaé, ktore naleza do ktorego artysty. Potraktuj to jako rozgrzewke przed testem ,,Czyje to zapiski?” (str. 273), o ktorym pisaligmy juz na stronie 20. Znajdziesz tam wiele przyktadéw notatek znakomi- tych osobistosci, wykorzystujacych rozmaite formy aktywnoSci umystu. Zagadnienia natury, przejaw6w i pobudzania geniuszu zostaty szezegdtowo oméwione w ksiqzce Buzan’s Book of Genius and Mental World Records. Znajduje sig tam rowniez wiele anegdot z zycia Wielkich Umystow, 0 ktérych wspominamy tutaj.2 Mapy mydli ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIAtU Notatki sq formalnym odzwierciedleniem procesu myslenia. Za- mieszczone w tej ksiazce zapiski ludzi uznawanych powszechnie za genialnych pokazuja jednoznacznie, Ze pelniej i swobodniej wykorzystywali oni wieloaspektowosé swych umyst6w. Wiemy, ze wszyscy moglibysmy zrobié lepszy uzytek z wrodzonych mozliwo- Sci mézgu. Dlaczego wiec tak wielu ludzi narzeka na trudnosci ze sprawnym mySleniem, zapamigtywaniem, planowaniem, kreaty- wnoscia i rozwiazywaniem zadan? Przyczyn takiego stanu rzeczy bedziemy szuka¢ w kolejnym rozdziale - Co ogranicza nasz umyst. <> Co ogranicza nasz umyst PRZEGLAD ROZDZIALU Ml Wprowadzenie W@ Tradycyjne notatki linearne Wi Tizy glowne systemy notowania Wi Instrumenty notatek tradycyjnych @ Wady tradycyjnego systemu notowania Wi Negatywne konsekwencje tradycyjnych notatek dla pracy umystu @ Badania nad sporzadzaniem notatek i Zapowied? nastepnego rozdziatu Rozdzial ten odslania slabosci tradycyjnych, rozpowszechnionych na calym Swiecie metod sporzqdzania notatek. Zanalizujomy skutecsnosé rozmaitych systemdw zapisywania i sprobujemy stworzyé nowy system, kiéry dziala w 2godzie z naturq umyshe, a nie whrew niemu. e WpROWADZENIE TRADYCYJNE NOTATKI LINEARNE Na poczatek ustalmy réznice migdzy dwoma zgota odmiennymi aspektami procesu notowania: tw6rczym i odtwérezym, Pierwszy polega na zastosowaniu systemu notatek w trakcie organizowania i formutowania wlasnych mysli, drugi zag, bardziej bierny, pomaga uporzadkowaé i zsumowaé informacje sformutowane przez innych w ksiazkach czy na wyktadach. Przez ostatnic 20 lat wraz z grupa wsp6tpracownik6w prowadzitem badania dotyczace sposobéw robienia notatek. Polegaly one na obserwacjach, rozmowach i eksperymentach przeprowa-44 Mapy mysli 7 STYL NOTATEK CELE NOTATEK——INSTRUMENTY PAMIEC =| Komunikacua SKOWA — 1 PREZENTACJA LICZBY 2 TWORCZOSE KOLEJNOSC Pree | NOWATORSTWO. UNIE = PLANOWANIE ZBIORY | ANALIZA LOGIKA 3 = PODEJMOWANIE ‘ANALIZA I _ DECYZJI KOLOR (JEDEN) “w= Im. 4 a | Az 95 proc. os6b sporzadzaigeych notatki we wszystkich sckolach # instytugjach na calym Swiecie — bez wagledu na sw6} jezyk i narodowosé — stosuje jedng z teh trzech metod. Czy widzisz, dlaczego blokujq one prace umystu? dzanych w wiclu krajach wsréd uczniéw, studentéw oraz osdb pra- cujacych. Podezas jednej z takich sesji poprosiligmy uczestnikow kursu, by w 5 minut przygotowali w miare mozliwosci twéreza wy- powiedZ na temat: Umyst, innowacje, kreatywnos¢, preysztosé. Gru- pa, z kt6ra przeprowadzalismy eksperyment, miata do dyspozy- gji rozmaite rodzaje papieru, kolorowe mazaki i wszelkie inne materialy. Zaznaczylismy na wstepie, ze w_swoich wystapieniach uczestnicy powinni uwzglednié nastepujace elementy: @ Pamicé Wl Prezentacje i komunikacje Wi Tworczos¢ i nowatorstwo Hf Planowanie @ Analize i Podejmowanie decyzji W@ Zarzadzanie czasem HI Rozwiazywanie problemow @ Humor Wi Udziat stuchaczy i : i | Co ogranicza nose umyst Mimo udostepnienia szerokiej gamy material6w wigkszosé ko- rzystata ze zwyktego papieru w linie, uéywajac jednokolorowego dtugopisu (czarnego, szarego lub niebieskiego). Obserwacja ta data nam duzo do mySlenia. © TRZY GLOWNE SYSTEMY NOTOWANIA Oto trzy style notowania, z ktérymi najczesciej spotykalismy sig podezas naszych badaf. . Notatki w formie narracyjnej — proste spisywanie tresci komu- nikatu w formie ciagu zdah . Notatki w formie listy mysli w kolejnosci ich pojawiania sig. . Notatki w formie hierarchicznej - lista kategorii i podkatego- rii oznaczanych literami badz cyframi. wn Wielu ludzi laczy w swoich notatkach rozmaite elementy tych trzech styléw. Ponadto istnieje jeszcze jeden, rzadziej spotykany styl, okres- lany jako ,,niechlujny” lub ,bataganiarski”, Jak sie za chwile przekonasz, swoim charakterem przypomina do ztudzenia mapy myéli. Na calym $wiecie ludzic robiq notatki w niemal identyczny spo- s6b. Zapiski mieszkaficéw Bliskiego i Dalekiego Wschodu pozornie tylko wygladaja inaczej niz notatki obywatela kraju europej- skiego. W jezyku arabskim pisze sig od prawej do lewej (patrz str. 48), w jezykach chifskim i japofskim zaé pismo ma postaé pionowych kolumn. Takie zapiski moga wydawaé sig inne, jednak sq to réznice powierzchowne, wykorzystuje sie bowiem w nich te same Srodki, a ich forma jest tradycyjnie linearna. Ponad 95 proc. uczniéw szk6ti studentéw uniwersytet6w oraz pracownik6w firm, kt6re odwiedzilismy, sporzadza notatki w jeden z trzech wspo- mnianych tu sposob6w. € INSTRUMENTY NOTATEK TRADYCYJNYCH W kazdym z opisanych styl6w notowania zastosowano nastepujace Srodki: 45rr Mapy mys 1, FORME LINEARNA Zapiski maja forme prostych poziomych linijek. Uwzgledniono tu réwniez zasady gramatyki, chronologie i hierarchie. 2. SyMBOLE Litery, stowa i liczby. 3. ANALIZE Na jej jako$¢ Zle wplyneto liniowe zorganizowanie notatek, od- zwierciedlajace poswigcenie zbyt wielkiej uwagi na liniowa natu- rg prezentacji, a nie jej tresé. Jeli wrécimy na moment do fragmentu rozdziatu 1 (Zdumiewa- Jacy mézg, str. 33), zobaczymy, ze linearnos¢, analiza, stowa, symbole i liczby (czyli podstawowe srodki standardowych notatek) stanowia bardzo maly wycinek z listy funkcji kory mézgowej. Tra- dycyjne zapiski zupetnie pomijaja nastepujace elementy: Mi rytm wizualny Mi schemat @ kolor WW obraz (wyobraénia) Mi wizualizacja @ wymiar Wi amyst przestrzeni Ml Gestalt (calosciowas6) WB skojarzenia. Poniewaz elementy te, z reguly nieobecne w tradycyjnych zapiskach, sq nieodzowne w procesie myslenia, a zwlaszeza zapamietywania i przypominania, notowanie jest dla wielu z nas czynnoscia ucigzliwg. Oto najezestsze skojarzenia uczestnikow eksperymen- téw z robieniem notatek: nuda, kara, bél glowy, zdretwiale palce, praca domowa, sztywnoéé, egzaminy, strach, frustracja, porazka, strata czasu, nauka. Ponadto 95 proc. notatek byfo monochromatycznych, ezylije- dnokolorowych (zazwyczaj czarnych lub niebieskich), co powo- Co ogranicza nase umys! 47 dowato, ze byly monotonne. Co zaé dzieje sig ze znudzonym méz- giem? Rozkojarza sie, wytacza, zasypia. 95 proc. pigmiennej po- pulacji ludzkiej notuje mysli w nudny spos6b, ktéry powoduje, ze umyst bladzi po manowcach lub wpada w stan odretwienia. I rzeczywiscie, wystarczy zajrze¢ do czytelni bibliotek szkolnych, uni- wersyteckich, miejskich na calym $wiecie. Co robi polowa prze- byw. ch tam osdb? Spi. Nasze instytucje ksztatcenia staja sie gigantycznymi, publicznymi sypialniami! Na sama mySI 0 nauce czujemy, ze ogarnia nas sennogé, Ta negatywna reakcja bierze sig z kilkusetletniego nawyku zapii wania mysli przy wykorzystaniu mnie) niz potowy funkeji kory m gowej. Co wigcej, nie staramy sig skoordynowaé czynnosci prawej pétkuli z lewa, choé niepomiernie zwiekszytoby to sprawnosé proceséw umystowych, Narzucilismy swoim szarym komérkom system notowania, kt6ry sprzyja odrzucaniu i zapominaniu informacji. Jest oczywiste, Ze ponosimy surowe konsekwencje tych nawyk6éw. WADY TRADYCYJNEGO SYSTEMU NOTOWANIA Standardowym notatkom mozna postawié cztery zarzuty: 1. Sa ZByT DLUGIE. Wazne myéli mozna wyrazié za pomoca slow-kluczy sq to rze- czowniki badé czasowniki, ktore dziataja na wyobragnie i wywotuja pozadane skojarzenia. Podczas tradycyjnego notowania stowa-klucze rozrzucone sq na réznych stronach i gina w powodzi innych zbednych wyraz6w. Ogromnie utrudnia to budowanie zwiazk6w migdzy istotnymi pojeciami. 2. Z TRUDEM SIE JE ZAPAMIETUJE. Monotonne, jednokolorowe notatki sa nieciekawe wizualnie, wskutek czego nictatwo je sobie przyswoié. Zazwyczaj przyjmuja postaé nie koficzacych si¢ list i wyliczeft. Takie nudne zapiski wpra- wiaja nasz umyst w niemal hipnotyczny stan odretwienia. Trudno wéwezas cokolwick zapamigtaé, a informacje, ktére jakos udato nam sig wHloczy¢ do glowy, ,wyparowuja” z nicj blyskawicznie.48 Mapy mysii J pels Se AG, Ge és io et » wo pen gu dS! BM ei eee we os ul © asl PEI wo eM nt oe ors BUH oe te tI RAI Bag : i Lc wtb) oe Se pp PA SIV Ot ee od o oe “Mo (Ges Lv Set Wi) a | aie le ———_—. Notatki arabskie, mimo i pisane od prawej do lewe}, nlewiele réznig sig od zapiskdw Europejiczyka (patrz str. 45) 3. TRACI SIE CZAS. Notujac w sposéb tradycyjny tracimy czas na wszystkich etapach pracy: @ zapisujemy niepotrzebne stowa, @ musimy przeczytaé niepotrzebne stowa, @ musimy ponownie przeczyta¢ niepotrzcbne stowa, B musimy poszukiwaé stow-kluczy. 4. NIE POBUDZAJA MOZGU DO TWORCZEJ PRACY. Linearna forma zapiskow uniemo?liwia zapamigtywanie oraz tworzenic i twércze wykorzystanie skojarzen i zwiazkow logicznych. Ponadto notatkiw_ postaci punktow i wyliczen trudno jest rozbu- dowywaé czy uzupeiniaé, co daje nam fatszywe odczucie, ze sq za- Co ogranicza nase umyst 49 mkniete, kompletne. W konsekwencji nasz umyst nie wykracza poza te granice, co spowolnia i thimi proces myslenia. O NEGATYWNE KONSEKWENGJE TRADYCYJNYCH NOTATEK DLA PRACY UMYSLU Wiclokrotne stosowanie standardowego systemu notowania niesie wiele konsekwengji dla pracy umystu. 1. Tracimy zdolnosé koncentragji, gdyé nasz mézg buntuje sie, gdy karmimy go jednostajnym ciagiem danych. - Popadamy w czaso- i pracochtonny zwyczaj robienia notatek Znotatek, by dotrzeé do tego, co najwazniejsze. ‘Tracimy wiare w siebie i swoje moéliwosci intelektualne. }. Tracimy zapat do nauki i ciekawosé swiata, charakterystyezne dla dzieci czy tych szezesliwedw, ktorzy nauczyli sie, jak si¢ uczyé. Praygnebiajco wplywaja na nas nuda i frustracja, towarzyszqce tradycyjnym notatkom. . Im cigzej pracujemy, tym marniejsze osiagamy wyniki, poniewaz niechcacy dziatamy na swoja niekorzys¢, . | . : | nv e s a s Sposdb notowania linearnego, choé najbardzie| rozpowszechniony, nie po- 2wala nam swobodnie i twOrczo ,.ruszaé glowa”. Nalezy opracowaé system, ktéry pobudzi umyst i uaktywni kazdy jego obszar. Na poparcie tego, o czym méwilem, przytocze dwie anegdoty. Pierwsza zaczerpnatem z ksiazki Springera i Deutcha Left Brain, Right Brain (1985). QJej bohaterka jest dziewezynka dotknieta autyzmem. Au- torzy opracowania twierdza, ze autystycy czesto Pprzejawiaja nie- zwykte uzdolnienia artystyczne, ktérym towarzyszy silne uposle-50 Mapy mysii dzenie w sferze jezykowej. ,Majaca trzy i pot roku Nadia ryso- wata obrazki rozmaitych przedmiotéw z zachowaniem najdrob- niejszych szczegdlow, z fotograficzna wrecz dokladnoscig (...). Sugeruja oni, Ze za niecodzienny talent odpowiadala prawa pol- kula, a dalej pisza, ze w miare postepu terapii talent plastyczny zanikal”. Gdyby w czasie stosowania terapii brano pod uwagg czynno- Sci mézgu, prawdopodobnie Nadia rozwijataby swoje zdolnogci rysownicze rownolegle z umiejetnosciami werbalnymi. W tym przypadku stosownym narzedziem bylyby mapy mysli. Druga historia méwi 0 dziewigcioletnic| dziewezynce z No- wego Jorku, kt6ra z poziomu wzorowej uczennicy stopniowo spadata na piatki, pézniej czworki i tréjki, az wreszcie zaczela uczyé sig tak dle, Ze z trudem przechodzila z klasy do klasy. Za- niepokojeni rodzice, nauczyciele i sama uczennica tamali sobie glowg nad przyczynami tej przykrej zmiany. Spadek ocen byt tym mniej zrozumialy, #e dziewczynka byta inteligentna, a im gorsze otrzymywata oceny, tym wi¢cej wysitku wktadala w nauke. Rodzice dziecka um6wili je na spotkanie ze mng. Odby- lismy dtuga i sila rzeczy smutna rozmowg. Nagle dziewczynka poweselala i powiedziala: ,,Jest tylko jedna rzecz, w ktérej ro- bie postepy z roku na rok.” ,,Mianowicie?” — zapytatem. ,,Mo- je notatki sq coraz lepsze”. I nagle doznatem olsnienia. To byt klucz do calej zagadki. Biedne dziecko byto przeswiadczone, ze jego powodzenie w szkole zalezy od notatek. Im poprawniejsze zapiski, tym wyzsze oceny. ,,Poprawniejsze” znaczyto oczywiscie bardziej dostowne, dokladne, jednym stowem, porzadne i schludne, takie, jakich wymagajq nauczyciele. W wyniku tego biednego przekonania coraz wigcej staraf i uwagi przywiazy- wala do samej czynnosci, tresé za$ umykata jej uwagi i pamieci. Z premedytacja metodg tg stosowat pewien geniusz pamieci, Rosjanin o nazwisku Szereszewski', by ulatwiaé sobie zapominanie! Gdy tylko dziewczynka zdata sobie sprawe, wczym tkwit jej btad, zastosowata mapy mySli i odwrdcita spad- kowa tendencje. 1 Fenomenalny praypadek Szereszewskiego opisany jest w ksigice T: Buzana Pa- migé na zawotanie, Wyd. Ravi, £6dé 1997 - przyp. tum. i | | | | i i Co ogranicza nasz umyst $1 © BADANIA NAD SPORZADZANIEM NOTATEK Spostrzezenia te potwierdzone sa przez wyniki wielu badaf naukowych, m. in. dr. Howe’a z uniwersytetu w Exeter, ba Badania dr. Howe’a dotyczyly oceny efektywnos tych metod notowania. Decydowat o niej fakt, czy studenci byli w stanie wypowiadaé sig na podstawie sporzadzonych zapiskéw (co wskazywato na pelne i zintegrowane rozumienic treéci), Stu- denci powinni r6wniez moe wykorzystywaé je do powtarzania materialu, tak by przypominaé sobie ich zawartos¢ i wlasciwie odpo- wiadaé w warunkach egzaminacyjnych, edy notatki nie byly juZ dostepne. Oto jakimi notatkami postugiwali sie uczestnicy tego eksperymentu, w kolejnosei od najgorszych do najlepszych: Dostarczony pelny tekst materialu Zrédlowego, . Samodzielnie przepisany pelny tekst materialu Zrédlowego . Dostarczone notatki w postaci streszczenia materiatu Zrédlo- wego pelnymi zdaniami. Samodzielnie sporzadzone notatki w postaci streszezenia materiatu Zrédtowego petnymi zdaniami, . Dostarczone notatki w postaci stow-kluczy. (Ten sposéb oka- zywat sig czesto zawodny, gdyz osoby otrzymujace takie notatki nie potrafity dokonaé wtasciwych skojarzen.) 6. Samodzielnie sporzadzone notatki w postaci stow-kluczy. eR a wn Badania Howe’a wykazuja, jak wielkie znaczenie w notowaniu maja czynniki skrotowosci, funkeyjnosci i indywidualnego zaan- gazowania.52 Mapy mysii ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Czytajac ten rozdziat przekonates ze sporzadzajac notatki w powszechnie przyjety sposdb robisz uzytek z niewielkiego za- ledwie procentu modliwosci swego mézgu, a przy tym uczysz. sie owiele mniej, niz mégtbys. Unikneli tego genialni twércy, ktorzy, jak potwierdzajq ich notatki, w peini wykorzystywali wieloaspek- towoéé i wszechstronnosé umystu. Majac tak solidna podstawe teoretyczna, mozemy przej$é do kolejnego rozdziatu, ktry wprowadzi cie w arkana myslenia wiclokierunkowego. Jest ono, jak sie sam przekonasz, prostsza oraz bardziej naturalna i wydajna metoda umystowg niz jakakolwiek wezesniej poznana. 4 Myslenie wielokierunkowe Zo !”, i na kartce pojawila sig narysowana koper- ta. ,I co jeszeze robi m6j mézg?” - zastanawiat sie Aleksander, a przy kazdym nowym pomysle z radosci az podskakiwat na krze- setku. ,Kocha mamusie i tatusia” ~i umieScit serce. Tak rozma- wiajac z samym soba maluch ukofczyt dzielo, co obwiescit ra- dosnym okrzykiem. Oto prayklad calkowicie naturalnej pracy mé6zgu — swobodnej wielokierunkowosci, otwartosci, elegancji skojarzeh. 7374 Mopy mys Cwnczenie Juz wiesz, jak nalezy przystapi¢ do tego éwiczenia. Na gateziach mapy narysuj to, co przywodzi na mys! dom”, rysunek centralny. Obraz ,domu” mozesz stworzyé sam lub wykorzystaé naszq propozycje (rys. nr 3). Pusé wodze fantazji, a ona podsunie ci wspaniate wizje. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Do tej pory wykonates éwiczenia, wykorzystujace rézne funkcje mézgu: stowa (pdtkula lewa) i obrazy (pétkula prawa). Teraz nauczysz sie integrowaé oba te swiaty. Od fundamentainej burzy mézgu przejdziesz do tworzenia map mys. Architektura preyrody: muszla migczaka brzuchonogiego (chechraycy greebienione)).Od burzy mézgow do map mysii a PRZEGLAD ROZDZIALU Wi Jak rozwingé zdolnosci asocjacyjne WB Cwiczenie Rozdzial ten kontynuuje proces zaczety iczeniem nt. szezgscia w rozdziale 0. Poznales juz minimapy mysli. Pora, bys nauczyl sig kon- struowaé mapy pelnowymiarowe. © JAK ROZWINAC ZDOLNOSCI ASOCJACYJNE Nastepnym etapem jest rozbudowa mapy szczescia zgodnie zuprzednio poznanymi zasadami. Podobnie jak dziesigé stow lub obraz6w ,,wypromieniowato” z centralnego pojecia ,,szczescie”, tak kazdy z tych element6w moze sie staé Zr6dtem dalszych skojarzen. Tworzac je w stosunku do kazdego stowa czy obrazu, taczac linia z pojgciem, od ktGrego pochodza, oraz wpisujac nad tymi liniami pojedyneze stowa kluczowe, zaczniesz budowaé werbalna mape mysli, jak na str. 77. Kiedy spojrzysz na ilustracjg, zauwazysz, ze pierwotnych dziesig¢ stow wpisano mocniejszymi literami oraz Ze linie pod nimi sa grubsze od linii nizszego rzedu. Stuzy to podkresleniu wagi tych pojeé, ktére jako pierwsze przyszly ci na mySl. Laczac stowa na mapie mysli wysubtelniasz i wzmacniasz swoja pamieé, Bg W 1985 roku Anderson i Parlmutter przeprowadzili pewien eksperyment dotyczacy zdolnogci zapamigtywania. Ucze- stnikéw podzielono na dwie grupy. Grupie pierwszej podano nastepujacy zestaw wyraz6w i liter: pies —c, kos¢ — m; grupie drugiej zas: hazardzista — c, kos¢ - m. Oba zespoly mialy za zadanie po- daé skojarzenia z danym stowem zaczynajace si¢ na podang lite- ‘Od burzy mézgéw do map mysli 77 S =) ] eae e. Ss p yy & 9 SLOMAN y iy Rozbudowana mapa mysli na temat scezgScia. re. Testowano szybkos¢, z ktérq padnie stowo ,,mieso”. Jako pierwsza uczynita to grupa numer jeden. Stowo ,,pies” uruchomito Scie#ke pamieci: pies-kos¢-mieso. Anderson i Parlmutter wysnuli taki oto wniosek z tej obserwacji: Pamieé funkcjonuje jako proces aktywacji, ktdry biegnie od stowa do sko- jarzonego z nim stowa. Cwiczene & Spdjrz na mape powyzej. Nastepnie rozbuduj swoja mape 0 dalsze ogniwa skojarzefi. Masz na to okoto 10 minut (po jednej78 Mopy mysl minucie na kazde ogniwo). Gdy skoniczysz, na kazdym z dziesie- ciu ramion twojej mapy powinny znajdowac sig dwa lub trzy roz- widlenia, z ktérych wychodzié beda kolejne galezie. Na tym etapie zauwazysz, Ze proces ten mozna kontynuowa¢ bez korica, Cwiczenie ukazuje, Ze jesli tylko uzyjesz odpowiednich technik, obudzisz nieograniczone poktady kreatywnoSci i wyobraéni tkwia- ce w swoim umysle. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Cwi ‘ac, integrujac i poszerzajac swoje mozliwosci ascoc; w zakresic slow i obraz6w, gotéw jestes wykorzystaé pena g: zdolnosci umystowych w mapach mysli. Mindmapping, czyli kartografia umystu | oo PRZEGLAD ROZDZIAtU Wi Wykorzystywanie w pelni mozliwosci umystu W Kilka stow o hierarchii i kategoryzacji Mi Model mapy mysli - podréz w gtab umystu (1) Mi Implikacje Mi Model mapy mySli - podr6z w glab umystu (2) Raz jeszcze 0 hierarchii i kategoryzacji Zalety hierarchii, kategoryzacji i pojeé organizujacych Wi Przewaga map mysli nad tradycyjnymi notatkami linearnymi Rozdzial ten nauczy cig organizowaé mysli i w sposéb uporzqadkowa- ny przenosié je na papier. Zabierzemy cie w fantastycznq podré, podczas kt6rej wnikniesz w umysl osoby konstruujace) mapg mysli i po- dejrzysz zachodzqce tam procesy. Nadal bedziemy wykazywaé, jak nieskoficzona jest moc tworcza i asocjacyjna twojego umyshe. | @ WYKORZYSTANIE W PELNI MOZLIWOSCI UMYSLU Petna moc map mysli ujawnia sie, gdy w jej centrum oraz we wszystkich innych miejscach, gdzie to stosowne, umieszczony jest obraz, a nie stowo. Potaczenie dwéch zdolnosci umystu — werbal- nych i wizualnych — poteguje jego kreatywnosé, szczegdtnie jesli tworzysz wiasne symbole i systemy znaczkow. QW 1989 roku W. M. Matlin opisat pewien eksperyment przeprowadzony przez Bulla i Whittrocka 16 lat wezesniej. Jego rezultaty potwierdzaja ogromne znaczenie obrazu w zapamietywaniu. Bull i Whittrock poprosili 9- i 10-letnie dzieci, by nauczyly sie stow takich jak mézg, magazyn, ktopoty i prawda. Dzieci podzie- 7980 Mapy mys lono na trzy grupy. Pierwsza przeczytata stowa i ich definicje, za- pisata je i opracowata do nich wtasne symbole. Druga postepo- wata podobnie, lecz dostarczono im gotowe obrazki do przeryso- wania. Grupa trzecia po prostu wielokrotnie przepisywata stowa iich definicje. Po tygodniu sprawdzono, jak dzieci zapamietaty stowa. Grupa, ktéra samodzielnie tworzyta rysunki do stow, pa- migtata najwigcej, najgorzej zas wypadia grupa trzecia, ktora przepisywata definicje. Jak widaé, rysunek znacznie lepiej przemawia do wyobrazni izapada w pamigé niz stowo. Dlatego mapy myésli to znakomita metoda nauki, poniewaz nie tylko postuguje sie obrazami, ale sama w sobie jest obrazem. Mapy mysli angazuja wiekszo6¢ umiejetnosci umystu — stowa, obraz, liczby, logike, rytm, kolor i zmyst przestrzeni — w ramach jednej techniki. Dzieki temu mozesz swobodnie wedrowa¢ po bez- miernej krainie swego mozgu. © KILKA StOW O HIERARCHII | KATEGORYZACJI By ogarna¢ swoje potezne mo#liwoSci umystowe i kontrolowaé tok mySli, musisz nauczyé sie porzadkowaé je za pomoca hierarchii i kategorii. Pierwszym krokiem jest zidentyfikowanie wlasnych podstawowych poje¢ organizujacych (Basic Ordering Ideas BOI). Podstawowe pojecia organizujace to kluczowe koncepcje, wo- k6tktdrych mozna zorganizowaé liczne inne pojecia. Na przyktad stowo ,,maszyny” tworzy pewien zbiér kategorii. Jedna z nich moga stanowié ,,pojazdy silnikowe”. Z kolei w obrebie tej kategorii wyrdzni¢é mozemy wiele innych, mniejszych, a wéréd nich ,,samo- chody”, te za moga obejmowaé rozmaite marki, m. in. ,,forda”, kt6ra nastepnie zawiera r6zne modele. Tak wiec slowo ,,maszyny” jest bardziej pojemne niz ,ford”, poniewaz obejmuje bardzo szeroki zakres element6w. ,,Ford” jest pojeciem bardzo waskim i dlatego zasady systemu podstawowych poje¢ organizujacych kaza podporzadkowaé je stojgcemu wyzej na tej drabinie stowu ,,maszyny”. Takie uporzadkowanie mozna rozwingé réwnied wawyz. ,Maszyny” mozna wlaczyé do katego- tii ,przedmioty” Mindmapping, cxyli kartogratia umystu Taki system podporzadkowywania jest kluczem do kierowa- nia tokiem skojarzef, podobnie jak nagt6wki i tytuly rozdzialow organizuja tres¢ ksiazki. Hierarchizacji jako czynnika wspomagajacego procesy pamieci dotyczyly klasyczne badania przeprowadzone w 1969 roku przez Bowera, Clarka, Lesgolda i Winzenza. Uczestnikow eksperymentu podzielono na dwie grupy, ktérym pokazano po cztery kartki, Na kazdej zapisano 28 stow. Stowa na kartkach grupy 1, byly ulozone wedlug zasad hierarchii pojeé. U géry umieszczono na przyklad nagléwek ,,instrumenty”, pod nim dwie kategorie: »smyczki” i ,,perkusyjne”. Pierwszej podporzadkowano ,,wiolon- czele”, ,skrzypce”, ,kontrabas”, a drugiej ,bebny”, ,bongosy”, ,tam-tamy”. Na kartkach grupy 2. zapisano doktadnie te same stowa, ale tym razem kolejnos¢ wyraz6w byta przypadkowa. Na- stepnie przetestowano zdolnosé odtworzenia stow u obu grup. Latwo zgadnaé, ze wyniki pierwszej grupy byty bez poréwnania lepsze niz drugiej. MODEL MAPY MYSLI a — PODROZ W GAB UMYStU (CzES¢ 1) Masz niepowtarzalna okazje odbyé zadziwiajqca podréz przez umyst osoby sporzadzajacej nielinearna map¢ mysli; poznasz je] mysli i skojarzenia dotyczace pojecia ,,szczescia”. Nauczysz sie wykorzystywaé techniki, ktére dotad znasz tylko teoretycznie. Po- znasz takze kilka nowych regut mindmappingu. ‘Tworca mapy zaczyna od jej centrum, gdzie umieszczony zostaje symbol szczescia. kona powinna zawieraé przynajmnigj trzy kolory i sprawiaé wrazenic przestrzennosci. Pierwsze pojecie organizujace, ktére przychodzi mu na mysl, to CzYNNOScI. Wyraz zostaje zapisany drukowanymi literami na grubej kresce wychodzacej z centralnego rysunku. Kreska powinna byé mniej wiecej tej samej dlugoSci co stowo. Od grubej kre’ ki poprowadzonych zostaje kilka ciefiszych — tyle, ile pojawia sie skojarzen, gdy twérca mySli o czynnosciach sprawiajacych mu przyjemnos¢. Zalézmy, ze sa to: ,bieganie”, ,2eglowanie” i ,ko- chanie”. Najlepiej nie zapisywaé tych skojarzen w formie stow, 8)Mapy mys jesli tylko mozna je wyrazi¢é za pomoca symboli, np. zagléwki albo serca. Umyst naszego ,,kartografa” przeskakuje teraz do drugiego pojecia organizujacego ~ Lupztr. Reka zapisuje to stowo duzy- mi literami na kolejnej grubej kresce. Uzyte rézne kolory symbolizuja r6znorodno$¢ ras i narodowosci (w tym nawet Marsjan). Kolejny strumief pomystéw: ,,rodzina”, ,,przyjaciele”, ,,arty- Sci estradowi”, ,,autorytety”, ,,zwierzeta”. Niektére z tych wyra- z6w wywoluja dalsze skojarzenia. Rodzina to mama’, ,,tata” i brat”. Do artystéw estradowych mozna zaliczyé ,,magikow”, »aktorow” lub ,,klaundéw”, a do kategorii ,,autorytety” — ,nauczycieli”, ,,treneréw”, ,,lekarzy”. Tizy nastepne mySli to same pojecia organizujace: JEDZENIE, Natura i Uczucia. Zajmuja miejsce jak najblizej gtownej ikony. Dwie nastepne mysli uruchomito stowo NATuRA. Nasz autor natychmiast dorysowuje gory i pisze stowo ,,wies”. W tym momencie zrobmy mata przerwe na refieksje. IMPLIKAGE Gdy zastanawiamy sie nad powy2szq mapa, jasne jest, ze dowolnie uzyty kluczowy obraz czy stowo mozna by umiescié w centrum, z ktorego ,,wypromieniowalaby” nowa mapa. Poniewaz kazdy element mapy potencjalnie moze staé si¢ centrum kolejnej, teoretycznie kazda mapa jest nieskoniczo- na. Kazde dodane stowo-klucz czy obraz-klucz stwarza nowe mozliwosci polaczen, a te z kolei znéw wywotuja dalsze skojarzenia. Taka sieé mozna tkaé i rozbudowywaé w nieskoficzonos¢, Po raz kolejny dowodzi to nieograniczonych tworezych i kojarzeniowych zdolnosci umystu. Przeczy to mylnemu, choé powszechnemu przekonaniu, Ze proces generowania idei jest dalece trudniejszy od ich porzadkowania i organizowania. Jesli proces mindmappingu moéna konty- nuowaé w nieskofczonosé, jedyny ktopot to wiedzieé, kiedy przerwaé — lecz i w tym moze ci poméc mapa. Mindrapping, cryli karlogratia umystu W odréénicniu od tego, linearne zapiski w formie listy kléca sig z systemem pracy umystu, dy? powstajaca idea jest odeinana od poprzedzajacych ja i nastepujacych po niej; mySli zostaja od- separowane od ich kontekstu; taki sposéb notowania blokuje naturalny tok mySlenia, Niemniej ten wlasnie sposéb dominuje, wprowadzajac umys! w stagnacje i budujac waskie sciezki nerwo- we mySli, kt6re w coraz wigkszym stopniu ograniczaja prawdopo- dobieristwo wystapienia kreatywnosci i skutecznej pamieci. (Q) Dzieje sig tak, gdyz listy funkejonuja worew naturze umyslu. Kiedy pojgcie zostaje zapisine, ,,kofiezymy z nim”; zostaje ode- twane od idei, kt6re je porzedzaly, i od tych, kt6re z niego wyni- kaja. To ciagle podcinanie skrzydet nowym myslom jest jednym z glownych czynnikéw odpowiedzialnych za przerazajqce swiato- we statystyki dotyezace kreatywnosci. Na przyktad w testach Tor- rance’a, W kt6rych uczestnicy maja podaé jak najwiecej zastoso- wari (skojarzei) danej rzeczy, przecigtna wynik6w (przy dowolnej ilosci czasu) wynosi marne 26, Méwie ,,.marne”, poniewaz wiem, 2e gdyby testowane osoby znaty metode myslenia wielokierunkowego, bylyby w stanie podaé setki tysigcy skojarzen, zanim prze- rwatyby po prostu ze zmeczenia. MODEL MAPY MYSLI . — PODROZ W GLAB UMYSLU (CZES¢ 2) Powrdémy do naszego tworcy mapy szczeScia. Okazuje sie, ze co zablokowato strumief jego mys tak ujawnit sie niekorzystny wplyw dotychezasowej tradycyjnej metody nauki. Wszystkich czasami ogarnia takie ,zaémienie umyslu”. Nie- ktorzy, nie wiedzac, jak sie z niego wyzwolié, trwaja w tym stanie kilka sekund Jub minut, inni cierpiq na nie godzinami, a nawet cate Zycie. Tobie to nie grozi, poniewaz wiedzac, ze asocjacyjny potencjal twego umyslu jest nieograniczony, jestes w stanie wy- iracié go z uspieni Wykorzystujqe wige naturalna tendencje mézgu do wypel- niania luk i dagenie do catosei (Gestalt) nasz twérca mapy dorysowuje na niej pusta kreske, Zdopinguje to umyst do jej wy- pelnienia. 83Mapy myst Kiedy mdzg cztowieka pojmie, ze mozna kojarzyé wszystko ze wszystkim, bedzie niemal natychmiast znajdowat skojarzenia, zwtaszeza gdy otrzyma od ciebie dodatkowy bodziec. Teraz juz umyst bez przeszkéd kontynuuje tworzenie asocjacyj- nej sieci. Slowa i obrazy drugiego, trzeciego, czwartego stopnia zaczynaja sig cisnaé. Autor taczy poszczegolne obszary, stosuje wlasne kody, otacza pewne fragmenty mapy obwodami, kiedy uznaje, ze dany aspekt jest juz kompletny. Na tym etapie ujawnia sie kolejna bardzo istotna cecha myslenia wielokicrunkowego i mindmappingu. W przeciwienstwie do notatek linearnych, mapy rzadza sig logika skojarzen, a nie logika czasu. Mapa wydtuza sie w dowolnym kierunku, tapie kazda mys pod réznorakim katem. Wygenerowawszy wystarczajqca ilosé idei na potrzeby swojej prezentacji, eseju czy projektu badawezego, nasz autor postana- wia uporzadkowaé mysli, nadajac im numery, a tym samym usta- wiajac je w pewnej kolejnosci chronologicznej. (Wiecej uwag 0 kolejnosci chronologicznej w mapach mysli znajdziesz w rozdziatach 22, 23, 25, 27 i 28.) RAZ JESZCZE O HIERARCHII | KATEGORYZAGJI Podstawowe pojecia porzadkujace na mapie to te stowa lub obrazy, kt6re sq najprostszymi i najbardziej oczywistymi narzedziami porzadkowania mysli. To kluczowe koneepeje, wok6t ktérych gro- madzi sie najwieksza liczba skojarzen. Wlasnie zastosowanie hierarchii i kategoryzacji odréénia pel nowymiarowe mapy mysli od minimap. W tych drugich na najwiekszych ramionach wychodzacych z samego centrum umiesci- eS stowa i rysunki nie dlatego, 2e wydaly sig istotne, ale dlatego, \« Mindmapping, czyli kartogratie umystu ze jako pierwsze przyszly ci do glowy. By! to gest spontaniczny, anie przemySlany. W prawdziwych mapach giowne stowa-klucze nie sq przypadkowe, lecz podyktowane swym znaczeniem i po- jemnoscia. Jezeli masz ktopoty ze znalezieniem odpowiednich pojeé organizujacych na centralne ramiona swojej mapy, pomoga ci nastepujace pytania: Wi Jakiej wiedzy wymaga ode mnie temat mapy? i Gdyby byta to ksiqzka, a nie mapa, jakie tytuly mialyby jej rozdzialy? Ml Jakie sq moje cele zwiazane z tematem, o ktérym pis i Jakich siedem najwazniejszych kategorii moge wyré w tym temacie? ME Na jakie pytania chce odpowiedzie¢? Stowa: ,,Dlaczego?”, »Co?”, ,Gdzie?”, ,Kto?”, ,Jak?”, ,.Ktory?”, ,Kiedy?”, czesto znakomicie sprawdzaja si¢ jako nagt6wki gatezi mapy. Wi Do jakiej wyzszej kategorii naleza stowa i obrazy, ktre przychodza mi do glowy? 9 Czesto samo zadanie sobie tych pytafh pobudzi tw6j umyst, ktéry szybko wynajdzie kluczowe stowa i obrazy. Jesli to nie pomaga, zacznij od centralnego obrazu czy zagadnicnia, w zwiazku z kt6- rym tworzysz mape, i narysuj kilka (4-7) prowadzacych z niego kresek. Nastepnie jeszcze raz przeczytaj pytania. Moiesz tez odwotaé sig do techniki stosowanej w minimapach. Na ramionach mapy umiesé dziesigé pierwszych wyrazéw lub ry- sunk6w, jakie przyjda ci na mySl. Nastepnie zastanow sig, jakim wyzszym kategoriom podlegaja pojecia, ktére zapisates. I ktopot rozwiazany. ZALETY HIERARCHI, KATEGORYZACII | POJEC ORGANIZWACYCH Sposdb systematyzowania poje¢ i obraz6w, o ktérym pisalismy, ma dwie podstawowe zalety: 8586 Mapy myél Mindmapping, cayli kartogratia umystu 87 1. Zasadnicze idee sq umieszezone w taki sposdb, iz drugo- i trzeciorzedne moga szybko i z latwoScia po nich nast¢- powaé, co przyczynia sig do budowania harmonijnej struktury myslowej. . Podstawowe pojecia organizujace pomagaja ksztaltowaé, rzetbié, konstruowaé mape, pozwalajge, by umyst pracowal w naturalnie ustrukturyzowany sposob. v Cwiczente Stw6rz wlasna mape mysli dotyezqca szezescia, uzywajac wszystkich poznanych technik. Gdy skoficzysz, poréwnaj swoje dzie- loz modelem mapy na stronie 77. PRZEWAGA MAP MYSLI NAD TRADYCYJNYMI NOTATKAMI LINEARNYMI W rozd by podsumowaé dobre strony map mysli. je 3 pisalem juz o wadach standardowych notatek. Czas, Oszezedzasz od 50 do 95 proc. czasu zapisujac tylko istotne slowa Oszezedzasz 90 proc. ezasu czytajac tylko istotne slowa. Oszezedzasz 90 proc. czasu podezas przegladania map. Oszezedzasz.90 proc. ezasu nie muszac szukaé pojeé kluczowych w powodzi zbytecznych stow. . Koncentrujesz sie tylko na kwestiach naprawde istotnych. Istotne slowa-klucze sq widoczne i Jatwo je odnalezé, . Zasadnicze stowa kluczowe sq zestawione w czasie i przestrzeni, co sprzyja kreatywnosci i pamigci WyrazZne sq powiazania pomiedzy poszczegdInymi elementami mapy. Umyst z wiekszq latwoscig zapamietuje 2ywa kolorysty- cznie, wielokierunkowa, przemawiajaca do wyobraéni mape niz nudne, monotonne notatki linearne. . Podezas tworzenia mapy czlowiek nieustannie stoi na progu nowego odkrycia. To pobudza nieprzerwany po- tok myéli i skojarzen. ww i > 2 * ci I = 11. Mapy mySli sq zgodne z naturalnym dazeniem umystu do ogarniania catosci i utatwiaja przyswajanie wiedzy. 12. Ciagle wykorzystujac wszystkie swoje zdolnosci, mézg staje sie coraz bardziej wrazliwy i chtonny oraz pewny swych modliwoSci (patrz rozdziat 3 — podrozdziat Negatywne konsekwencje tradycyjnych notatek dla pracy umystu). ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU W czesciach I i I zapoznates sig z podstawowymi zasadami myslenia wielokierunkowego. Od podstawowych technik burzy m6z- gu przeszlismy do rysowania miniaturowych mapek i dalej — do pelnowymiarowych map myéli. Potrzebna jest teraz struktura, w ktérej mySlenie wielokierunkowe mogloby sig wyraza¢. CzeS¢ III zawiera fundamentalne reguly, ktore pomoga ci wyzwolic¢, a nie hamowaé, naturalne zdolnosci tw6reze.Czeseé Ill Struktura map mySsli Cresé treecia tej ksiqzki wprowadza zasady i zalecenia dotyczqce map mmysli. Da precyzyje i wolnosé swego umystu. Kiedy przyswoisz sobie te uniwer hi nim bedziesz bardziej twérezy oraz zwigkszysz moc, salne reguly, bedziesz mégl szybciej wypracowaé indywidualny styl swoich map. le 10 Gtowne wskazowki PRZEGLAD ROZDZIAtU W Inteligencja ludzka z punktu widzenia Marsjan i Prawo ,,ASA’ Wi Zasady i zalecenia dotyczace map mysli WM Streszczenie zasad WiSens zasad Mi Streszczenie zaleceh Sens zaleceft Wi Catery najwieksze pulapki Rozdzial 10 zaczniemy od spojrzenia na cywilizacje ludzkq oczami fik- cyjnego Marsjanina, Ta poraziemska perspektywa pozwala bardziej obiektywnie prayjrzeé sig zasadom r2gdzqcym mapami mysli. Zbiér tych zasad i zalecen wraz 2 praktycenymi cwiczenia jest podany, aby pomée ci usungé blokady umyslowe, zapamigtywaé tresé tworzonych map oraz stworzyé odpowiednie warunki pracy Ustrzezemy cig réwnies przed kilkoma nicbozpieczenstwami czyhajqcymi na poczatkujqcych uzytkownikéw map. INTELIGENCJA LUDZKA Z PUNKTU WIDZENIA MARSJAN Wyobraz sobie, ze jestes naukowcem pochodzacym z liczacej mi- liardy lat cywilizacji marsjariskie}. Masz za zadanie poznaé blizej mieszkaficéw Ziemi, zaprzyjaznié sig z nimi oraz zbadaé ich stosunkowo miloda, ale bardzo zdolna i pojetna spotecznos¢. Whnikliwe badania anatomiczne wykazaly, ze Ziemianie maja niezwykle rozbudowana kore mézgowa, ktéra daje im dalece za- awansowane mo/Zliwosci umystowe, nieograniczona zdolnos¢ kojarzenia, nieskonczona pojemnos¢é mézgu i réwnie bezgraniczng 8990 6 Mapy mys umiejetnosé tworzenia nowych mysli i asocjacji. Ponadto mie- szkafcy Ziemi posiadaja niezwykle ztozone i elastyczne ciato, kt6- re utrzymuje te inteligencje przy zyciu i pozwala na jej przemie- szezanie sie, oraz psychiczna zdolnosé rozwijania swoich umiejetnosci. Ponadto odznaczaja sie zadziwiajaca ciekawoécia, kt6ra kaze im zaglada¢ we wszystkie zakatki wszech$wiata i od- powiadaé na wszelkie pytania i zagadki. Nastepnie zauwazasz, Ze istoty te, prdbujac robié uzytek ze swojego olbrzymiego potencjatu umystowego, wyciskaja swa inteligen- cig przez niezwykle waski i ograniczajacy kanalik jezyka. W rezultacie wiekszoSé Ziemian czuje wstret na sama myél 0 nauce, aw milionach bibliotek i uczelni rozsianych po planecie studenci i uczniowie albo Spia, albo obmyélaja, jakby sie urwaé z zajeé! Poruszony ta tragikomiczna sytuacja, prébujesz pomdc swoim cywilizacyjnie mlodszym braciom i postanawiasz da¢ im zbiér praw map mySli, ktére wyzwola w nich potege geniusza. Powinny one byé wiarygodne z kazdej akademickiej perspektywy, z ktorej Zie- mianie moga na nie spojrzeé: semantyki, neurofizjologii, przetwarzania informagji, teorii pétkul mézgowych, fizyki, psychologii, fi- lozofii, psychologii pamieci, pedagogiki. Oto zasady, teorie i zalecenia, ktére proponujesz. Prawo ASA” W kregu wschodniej kultury starozytnej nauczyciele uczyli w szko- tach wedtug trzech podstawowych zasad: ,,wykonuj”, ,wspétpra- cuj” i ,odchod2”. Kade z tych polecef oznaczato okreslony ctap nauki. »Wykonuj” odnosito sig do pierwszej fazy, podezas ktérej uczef miat jak najdoktadniej nasladowaé mistrza i wiernie stoso- waé sie do wszystkich jego zalece. Wszelkie pytania i watpliwo- Sci uczniowie zapamigtywali, by rozwazaé¢ je w trakcie nastepnego etapu. »Wspdlpracuj” to druga faza, w ktorej uczefi, poznawszy podstawowe techniki, zaczynat konsolidowaé¢ i integrowaé informacje zadajac odpowiednie pytania. Na tym etapic asystowat mi- strzowi w analizie i pracy tw6rczej. Gtowne wskazowki »Odchod2” oznacza, iz gruntownie nauczywszy sie wszystkie- g0, co mistrz mégt przekazaé, uczeh wyrazal mu swoj szacunek kontynuujac proces swej umystowej ewolucji. Traktowal zdobyta wiedze i umiejetnosci jako podstawe dalszych twérezych badan i poszukiwan, z czasem sam stajac sig mistrzem dla kolejnego po- kolenia. Metoda map mySli opiera sig na niemal identycznych prawach, ktore nazwaligmy zasada ,,ASA”: AKCEPTUI, STOSUJ, ADAPTUJ. AKCEPTUJ — oznacza, Ze powinienes uwolnié sie od wszelkich zalozef na temat granic swoich moZliwosci umystowych i doktadnie stosowaé sig do praw map mysli, wykonujgc jak najwierniej wszystkie polecenia. Srosvj — to drugi etap, kiedy zakofiezytes juz podstawowy trening oferowany w tej ksiazce. Zalecamy, by narysowat okolo 100 map dotyczacych przeré¢nych dziedzin iza- gadniefi, stosujac sie do z mindmappingu, kt6re za chwile poznasz, Eksperymenty z réznymi formami map pomoga ci wypracowaé indywidualny styl. Nabierzesz zczasem duzej wprawy, a mapy stana sig naturalnym sposobem porzadkowania myéli i sporzadzania notatek, Apaptuy — odnosi sig do ustawicznego rozwoju twoich zdolnogci mindmappingu. Gdy narysujesz juz kilkaset map, nadejdzie moment, by eksperymentowaé z réznymi spo- sobami adaptacji formy map. Napisz do nas 0 swoich osiagnigciach... ; hy ZASADY | ZALECENIA DOTYCZACE MAP MYSLI ‘ZASADY Reguly dotyczace kreslenia map mySli pomoga ci zwiekszyé swo- bod¢i lekkos¢ myslenia. W tym kontekécie wagne jest, by nie my- lié porzadku ze sztywna schematycznoscig czy swobody z chao- sem. Zbyt czesto porzadek postrzegamy w negatywnych kategoriach jako sztywny i ograniczajacy, swobode zas bierzemy a92 Mapy mysl za chaos i brak struktury. W rzeczywistosci prawdziwa swoboda umystowa to zdolnosé tworzenia porzadku w miejsce chaosu. I to wiaSnie osiagniesz stosujac mapy mysli. ‘ZASADY PODZIELONE ZOSTALY NA DWIE GRUPY: 1, TECHNIKA 1. Akcentuj. 2. Uzywaj skojarzen. 3. Pisz przejrzyScie. 4. Wypracuj wiasny styl. Tl. FORMA 1. Stosuj hierarchie pojeé. 2.Porzadkuj elementy mapy za pomoca cyfr. ZALECENIA To dodatkowe zasady, ktére sq raczej radami niz poleceniami: 1. Przetamuj blokady umystowe. 2. Utrwalaj. 3. Przygotowyj sig. STRESZCZENIE ZASAD | 1. TECHNIKA 1. Akcentuj Zawsze w centrum umieszczaj rysunek. Rysunki stosuj na przestrzeni catej mapy. Uzywaj trzech lub wigcej koloréw w centralnym rysunku. Wykorzystuj efekt przestrzennosci w rysunkach i wokét stow. Stosuj synestezje (jednym bodécem oddziatuj na wiele zmyst6w). Stosuj litery, linie i obrazki réznej wielkosci. Uporzadkuj odstepy migdzy elementami mapy. Rob wiasciwe odstepy migdzy elementami mapy. _ Géwne wskax6wki 2. Uzywaj skojarzen Lacz strzatkami obszary mapy, kt6re chcesz ze soba powiazaé, Uaywaj koloréw. Uaywaj systemu umownych znaczkow. 3. Pisz przejrzyscie | Na kaddej linii pisz tylko jedno slowo. Pisz drukowanymi literami. Stowa musza biec wzdtuz linii. Linie musza byé tej samej dtugosci co stowa. Linie musza sig ze soba taczyé. Glowne ramiona musza dochodzié do centralnego rysunku. Centralne ramiona narysuj grub kreska. Kazda gtowng gataZ wraz z jej wszystkimi rozwid- leniamii potaczeniamizakresl dodatkowa linia. Postaraj sie, by rysunki byly jak najwyraéniejsze. Potéz kartke dtuzsza krawedzia poziomo. Postaraj sig, by litery byly pionowe. 4. Wypracuj wiasny styl Ih. Forma 1, Stosuj hierarchig pojeé. 2. Wprowadzaj porzadek numeryczny. | hy SENS ZASAD 1. TECHNIKA Wyrdznienie i nacisk, jak juz wiesz, to bardzo wazne elementy wspomagajace zapamigtywanie i kreatywnos¢. Moga tez z powodzeniem by¢ wykorzystane w skojarzeniach. Oto reguly maksy- malnego, wiaSciwego stosowania akcentu w mapach. 394 ‘Mapy mysli Zawsce w centrum umieszezaj rysunek. Obraz natychmiast przyciaga wzrok, wywotuje liczne skojarzenia i fatwo zapada w pamieé. Dzigki rysunkom mapa bedzie cickaw- sza i atrakcyjniejsza. Bedzie ci sig bardzie] podobaé i przyciagaé twoja uwage. Jezeli temat mapy wyraza sig tylko w okreslonym stowie (a nie obrazie), dodaj do niego efekt przestrzennosci, uzyj wielu kolo- réw i interesujacych ksztattow. Rysunki stosty na przestrzeni catej mapy. Obraz porusza wyobraznig i wyostrza wrazliwosé wizualna. Sto- sujac ideogramy w polaczeniu ze slowami integrujesz funkcje obu polkul m6ézgu ~ percepcje wzrokowa i zdolnosci jezykowe. Jesli odsuniesz od siebie obawy o efekt i mimo wszystko zdecy- dujesz sig narysowaé np. motyla, byé moze pierwszy rysunek cig nie zadowoli. Nickiedy twoje niepowodzenia moga okazaésig wrecz pi- ramidalne! Jednak bedzie to korzystne, poniewaz podjates probe, a poza tym nastepnym razem, gdy zobaczysz motyla, zechcesz przyj- rzeé sie mu baczniej, by doktadniej go zapamietaé i odtworzyé. Jak widzisz, stosowanie obrazéw w mapach nie tylko poprawi twoja spostrzegawczos¢ i wrazliwosc, ale i sprawi, Ze uwazniej przyjrzysz sie zyciu oraz otaczajacym ci¢ przedmiotom i osobom. Uiywaj trzech lub wigee) koloréw w centralnym rysunku. Barwy pobudzaja wyobraznig i kreatywnosé; chronia przed mo- notonia jednokolorowych notatek. Dzigki nim twoje mapy stana sig aywsze i weselsze. Wykorzystuj efekt przestrzennosci w rysunkach i wok6t stow. Bfekt przestrzennoéci na papierze przyciaga uwage, a to, co wpada w oko, fatwo jest zapamigtaé, Wyrdznij w ten sposdb najwas- niejsze elementy swojej mapy. TERA towne wekazowki Stosuj synestesje. Staraj sie uzywaé stow i obrazéw, ktore wywolaja i zlacza wrazenia z kilku zmyst6w naraz: wzroku, stuchu, wechu, smaku, doty- ku oraz ruchu (zmyst kinestetyezny). To niezawodna i sprawdzona przez wielu technika zapamietywania, a takée stosowany chetnie przez poetéw i pisarzy zabieg artystyczny. Zjawisko synestezji nader czesto praktykowat Homer, autor poematu epickiego Odyseja. Fragment z tego wickopomnego dzieta ukaze ci, jak zrecznie pisarz postuguje sig Srodkami wyrazu i przemawia do naszych zmystéw, tylko stowem wywotujac szeroka pa- lete uczué. Oto scena, w kt6rej wracajacy spod Troi Odys rozgniewat boga morza Neptuna, Sciagajac tym samym na siebie okrutny sztorm: Gdy to méwit, wielka fala udersyta nat x gory xe strassliwg six ty ipreewrocita trator. Padtdaleko od tratwy, ster wypuscits rk. Nadciagajqca burza sktéconych wiatréw stamata maszt preex (p6t dagle i reje padky daleko morse. Diugi czas traymalo go pod wodg, nie mégt sie predko wydostaé na wiersch pod gwatto- wnym naporem fal i pod ciexarem szat, ktére data mu boska Kalipso. Wyphngtw horica, ust wyplutgorakg wode, htorej stru- Zony, Nie xa- mienie salewaty ma glowe. Mimo se tak wycien ponmiat o tratwie, lece borykajge sie 2 falami zdotat jq pochwy- cié. Usiadt na Srodku i uciekt od bliskiej ju& Smierci. Tam i sam, % pradem niosta go wielka fala. Jak jesienny Bo- reasx roxnosi po btoniach osty sxcxepione raxem, tak owg tratwe po morskich roxtogach wiatry nosity tam i sam. Raz Notos podrzucat Jay Boreassowi, to znbw Euros dawat iq gonit Leflrowi2 Zwr6é uwage na rytm, powtorzenia, kolejnosé, obrazowosé, ruch i przesade. Wszystkie te elementy, zgrabnie potaczone, wywiera- ja niezatarte wrazenie na czytelniku, pobudzajac jego wyobraznig i zmysty. Interesujace jest tez, jak male dzieci postrzegaja swiat robiac uaytek ze wszystkich pigciu zmystow. Lubia wszystkiego dotknaé, 1 Fragment Odysei Homera w przektadzie Jana Parandowskiego, Czytelnik, Warszawa 1969, str. 134. 95%6 Mapy mysii polizaé, powachaé i obejrzeé z bliska. Lubig spiewaé i rymowaé, opowiadaja sobie nawzajem historyjki. Tworza istne ciggi fantazji i marzef, jak na mapach. Stynny geniusz pamigci Szereszewski, zwany tez po prostu ,,S”, takze poslugiwal sie synestezja, kt6ra pomagata mu zapamigtaé praktycznie wszystko. Opisat to Alexander Luria w swojej ksiazce pt. The Mind of a Mnemonist: Dia ,,S” ogromnie wuine byte xnacxente stowa. Kady wyrax momentalnie wywotywat w jego umyste obrax. Ale nie byty to xwyezajne obraxy. Jego wyobraxenia byt) x reguly niepordwna- nie sywsxe t bardsie) uderzajqce nit skojarzenia, ktére ma wigk- sxost preeci¢tnych ludzi. Niewgtpliwie wykorsystywat w nich sasaade synestessi... ‘Takze ruch w duzym stopniu wspomaga pamigé, wige jak naj- czeSciej powinienes go stosowaé w swoich mapach. Spraw, by nieruchome dotad obrazki, a nawet stowa, ozyly i poruszaly sie niemal jak niezapomniane kresk6wki Disneya. Taka dynamike obrazu moéna osiagnaé wieloma technikami. Oto kilka przy- ktad6éw. Stosuj litery, linie i obrazki réznej wielkosci. Zr6znicowanie wielkoSci moze okreslié stopief znaczenia danego elementu. Rzeczy wazne pisz wielkimi literami — wtedy przy- kuja one twoja uwage i bez wysitku je zapamietasz. To wyrdzni je takze na tle drugo- i trzeciorzednych elementow zapisanych mniej- szq czcionka. Uporzadkuj odstepy migdzy elementami mapy. Rozplanuj sobie map¢ na papierze tak, by wszystko sig zmie- Scito i bylo czytelne. Wez pod uwagg hierarchi¢ i kategory- Glowne wekaréwki 97 zacje pojeé. Zostaw tez miejsce na ewentualne rozszerzenie mapy. Oo Rob wlasciwe odstepy migdzy elementami mapy. Wyrazy nie moga byé stloczone, a litery nie powinny nachodzié na siebie; musza byé czytelne. Dzieki temu struktura mapy be- daie przejrzysta. Odleglosé pomigdzy poszezegélnymi elementami moze byé réwnie wazna jak one same. Przerwa jest rownie waznym sktadnikiem organizujacym przestrzef jak przedmioty. W japoiiskiej sztuce ukladania kwiatow, zwanej ikebana, strukturg bukietu wyznaczaja odleglosci miedzy kwiatami. Podobnie W muzyce dawigk jest czesto zestawiany z ciszq — np. Beethoven rozpoczyna swoja stynna V Symfonig pauza, momentem ciszy. 2. Uzywaj skojarzen. Skojarzenia to drugi wazny czynnik, wspomagajacy pamig¢ i krea- Sq one kluczem do zrozumienia otaczajacej nas rzeczy- wspaniata metoda akumulowania wiedzy i doswiadezen. Stworzywszy centralny obraz oraz wybrawszy podstawowe po- igcia organizujace, dzieki nieprzerwanemu taficuchowi skojarzeh mozesz zbudowaé mape mysli na kazdy temat.98 Mapy mysl Wszelkie wymienione tu techniki mozna stosowaé tez w celu akcentowania i vice versa. Eqez strzatkami obszary mapy, ktére cheesz ze sobq powiqzac. Strzatki automatycznie kieruja wzrok ku potaczonym obszarom mapy. Moga byé bardzo rozne: jednokierunkowe, dwukierunko- we lub rozwidlajace sie na wiele mniejszych, rozmaitej wielkosci i ksztattu. Wazne, by zwracaly twoja uwage na powiazania, ktore chcesz uwypukli¢, Uiywaj kolor6w. W procesie zapamigtywania istotna role odgrywaja kolory, gdyz oddziatujac na zmyst wzroku, pobudzaja twoja kreaty- wnosé i wyobraznig. Mozesz je stosowaé na wiele sposobéw. Kazde ramig mapy i podlegle mu galezie mozesz nakreslié jednym kolorem, dla odréanienia od pozostalych ramion. Mo- iesz przypisaé poszczegéInym barwom okreslone funkcje, np. kolor czerwony bedzie znaczyt — wazne, zielony — zapamietaj, a niebieski - cytaty. Taki kod pomoze ci szybko znajdowaé na mapie potrzebne informacje. To jedynie przyktady. Inwencja nalezy do ciebie. Umowne systemy moga byé stworzone na indywidualny uzytek bad% wykorzystywane w tworzeniu grupowych map mysli, Uiywaj systemu umownych znakéw. Kody i znaki pomoga ci skojarzyé i potaczyé rozmaite elementy mapy, nawet te najodleglejsze. Symbole moga przyjaé po- staé ptaszkow, krzyzykéw, kdlek i tréjkatéw, moga tez byé bardziej skomplikowane jak w mapie na rys. nr 4. Takie umowne znaki zaoszczedza ci mndéstwo czasu, gdy bedziesz chciat odszukaé na mapie jakies elementy. Zalézmy, ze z6ite kdtka oznaczaja ludzi. Jesli chcesz odnale#é wszystkie odniesienia do ludzi na swojej mapie, nie musisz, czytaé wszystkich stow, co z pewnoscig byloby czasochtonne; wystarezy, ze wyszukasz kétka. Glowne wskazowki Kody, symbole, kolory i rysunki wspomagaja hierarchizacje i kategoryzacje. Moga réwniez pelnié role przypisow, laczac two- Ja mape¢ z innymi materialami Zr6dtowymi. q x Be hace) ‘3. Pisz przejrzyscie. Zniewyraznych i nieuporzadkowanych notatek bardzo ciezko sie uezyé. Chaos na papierze nie tylko utrudnia zapamigtywanie i ko- jarzenie, ale i maci jasnosé twojego myslenia. Na kaédej linii pisz tylko jedno stowo. Z kazdym stowem wiaza sig jakies skojarzenia. Umieszezenic tylko jednego na linii zapewnia swobode kojarzenia, niezym dodanie kolejnego stawu kofczynie. Nie gubi sig istotnych fraz, a wszystkie opeje pozostajg otwarte. (Wigcej informacji na ten temat znajdziesz w na stronach 110i 112 — Cztery najwieksze pulapki). Pisz drukowanymi literami. Litery drukowane sa wyraéniejsze, a wiec tatwiej je odezytaé i zapamigtaé, Wielkie litery zmusza cig takze do skrétowosci. Nic bedzie cig juz kusito, by na ramionach mapy umieszezaé cate zdania, gdyz po prostu sig nie zmieszcza. Ponadto uzywajac wielkich i malych liter mozesz rozréznié wyrazy wazne od mniej istotnych,100. Mapy mys Stowa musza biec wzdtui lini. Linic twojej mapy tworza szkielet, swoiste rusztowanie, na ktorym przymocowane sa stowa i rysunki, Pisz tak, aby nie byto watpliwo- Sci, na kt6rej linii lezy dany wyraz. Dobrze rozplanowana mape tat- wie] odezytaé i zapamietaé, Spdjrz na przyktad na stronie 113. Linie muszq byé tej same) dlugosci co stowa. Pozwoli ci to ekonomicznie wykorzystaé przestrzeh mapy, dzieki czemu wigcej sig na niej zmiesci. Ponadto waéne informacje nie zgina wéréd zbednych kresek i linii. Wiece] uwag na ten temat znajdziesz na stronie 180. Wezystkie linie muszq sie ze sobq taczyé, a glowne ~ taczyé sie z centralnym obrazem. Polaczenia linii symbolizuja ciagtosé twoich mysli i skojarzef. Dla- tego wszystkie linie mapy musza sig ze soba laczy¢, glowne ramiona zag powinny wychodzi¢ bezposrednio z centralnego rysunku. Mo- Zesz nadaé liniom najrozmaitsze ksztalty: strzalek, krzywych, petli, owali, tréjkqtéw jinne. Kaédej z nich naleay przypisa¢ inna funkcje. Centratne ramiona narysuj grubq kreskq 0 ksztatcie ,organicanym”. Pogrubione kreski podkresla wage znajdujacych sig na nich elementow. W trakcie tworzenia mapy moze sig zdarzyé, ze element, Ghowne wskaz6wki 101 ktory umiesciles na skraju mapy, okaze sie bardzo istotny. By to zamnaczyé, mozesz pogrubié jego kreske. Ciekawie wygladaja linie nieréwnomicrne, o ksztalcie ,organicznym”. Kaida glowng galaé wraz z,jej wszysthimi rozwidleniami i potaczeniami zakrest dodatkowg liniq. Otocz chmurka kazda glowna kreske wraz z jej wszystkimi drzew- kowatymi ramionami. Mozesz chmurce nadaé jaki§ okreslony ksztalt, zwiazany z zagadnieniem, ktrego dotyezy mapa. Wywo- ta to dodatkowe skojarzenia, a te z kolei utatwia zapamigetanie. Na pewno robites to czesto bedac dzieckiem. Pamigtasz, jak le- zates na trawie w pogodny dzien i wypatrywates chmur na niebie? Niektore przypominaly forma owieczki, inne — ptaki, dinozaury albo t6dki. Tw6j mézg dopatrywat sig konkretnych ksztaltow w przypadkowych formach. I zapamietywat je. W podobny sposdb mozesz uporzadkowaé wiele danych w swoim mézgu. Jest to nie tylko niewinna dziecieca zabawa, ale i sprawdzona metoda mnemotechniczna (chunking, czyli porcjowanie). Psychologowie wyr6aniaja dwa rodzaje pamieci: Swieza i dlu- gotrwata. Ta pierwsza jest stosunkowo nietrwata i malo pojemna. Srednio miesci sig w nie] do siedmiu elementow. Dlatego w przypadku niewykwalifikowanego uzytkownika mézgu zapamigtanie siedmiocyfrowego numeru telefonu moze zapelni¢é cata pamigé §wieza. Natomiast wykwalifikowany uzytkownik podzieli cyfry w jakis znaczacy spos6b i dzi¢ki temu wjego pamigci swiezej znajdzie sig miejsce na dalsze informacje. W 1982 roku Chase i Erickson przeprowadzili badania dotyczace pamigci, ktore cztery lata pééniej opisali Glass i Holyoak. Uwage naukoweéw zwrécit jeden z uczestnik6w eksperymentu. Poczatkowo potrafil zapamigtywaé tyle, co przecietny cztowiek, czyli okoto siedmiu cyfr. Jednak po ponad dwuletnim treningu zapamigtywat 82 cyfry. Wykorzystywat chunking porcjujac cyfry na sekwencje, ktre odpowiadaly informacjom zapisanym w jego pamieci dlugotrwatej. Na przyktad liczbe 351 kojarzy! z aktual- nym rekordem Swiata w biegu na mile ~ 3 minuty i 51 sekund. ‘Tak wiec chmurkom, ktorymi otoczysz kaéda gataZ, nadaj jakis tatwo kojarzacy sig ksztalt. Jeaeli po narysowaniu chmurki be-102 Mapy mysli dziesz chcial dodaé nowy element do swojej mapy, dorysuj go iotocz nowa chmurka calos¢ (a nie tylko ,odpitowane” galgzie). Postaraj sig, by rysunki byly jak najwyragniejsze. Zewnetrzna jasnosé i wyre tresci na kartce motywuje do Wewnetrznej jasnosei i wyrazistosci mysli, Ponadto przejrzysta mapa bedzie bardziej elegancka, estetyezna i atrakeyjna Polét kartke dluiszq krawedziq poziomo. Poziomy uklad kartki, tzw. pejzazowy, daje ci wieksza swobode i przestrzefi w rysowaniu niz kartka utozona pionowo (tzw. por- tet). Latwiej rownied odezytaé taka horyzontalna mape. Niedos- wiadczeni uzytkownicy map czesto obracaja kartke w rézne strony podezas rysowania. To duzy blad, ktory ogromnie utrudnia poéniejsze odezytywanie takich notatek. Zeby zrozumieé to, co jest na niej napisane, r6wniez musza nia obracaé, 0 ile nie posia- dajq gietkiej, dhugiej szyi i zdoInosci jogina. Postaraj sie, by litery byty pionowe. Pionowo ustawione litery umoétiwiaja lepszy dostep do mézgu wyrazonych mysli, Odnosi sig to tez do utozenia linii: jeSli linie beda jak najblizsze poziomu, tatwiej bedzie czytaé mape. Nie wy- kraczaj poza 45°-stopniowe odchylenie. 4. Wypracuj wiasny styl. Pisalismy juz o tym, ze kazdy z nas jest niepowtarzalny. Mapy myéli powinny odzwierciedlaé nasz indywidualny tok mysli i sko- jarzeni. Im bardziej osobiste beda mapy, tym mocniej umyst bedzie sie 7 nimi utozsamiat. By wyksztatci¢ sw6j indywidualny styl, stosuj zasade 1+”. Znaczy to, ze kazda kolejna mapa powinna byé odrobing bardziej kolorowa, wielokierunkowa, tworcza, zawierajaca wiecej skojarzen, wizualnie ciekawsza i tadniejsza od poprzedniej Gtowne wskazéwki 103 W ten sposdb stale bedziesz rozwijat i wzbogacat swoje moiliwosci umystowe, a informacje zawarte w takich mapach, noszq- cych znamiona twojej osobowosci, beda tatwiej wchodzié ci do glowy. Ponadto z przyjemnoscia bedziesz wracat do notatek, ktére sq ci bliskie. (Wiecej o indywidualnym charakterze map w rozdziale 11, str. 115.) IL. FoRMA 1. Stosuj hierarchi¢ pojed. Wrozdziale 9 opisalismy szezegstowo, jak bardzo awigkszaj4 mo2- liwoSci pracy umystowej hierarchia i lgczenie wyrazéw w kategorie na podstawie pojeé organizujacych. Wprowadzaj porzadek numeryezny. Jezeli twoja mapa stanowi material do prezentacji, wypracowania czy odpowiedzi na egzaminie, zapewne bedziesz chciat uporzadkowa¢ czeSci swojej wypowiedzi wedlug ich chronologii lub waé- nosci. Ponumeruj wtedy ramiona mapy w zaplanowanym porzadku, zaznaczajac nawet, ile czasu czy miejsca przeznaczasz na dana 6. Twoja wypowiedé bedzie wtedy bardziej uporzadkowana ilogiczna. W miejsce cyfr mozesz uzywaé liter.104 Mapy mysl | STRESZCZENIE ZALECEN PRZELAMUI BARIERY UMYStOWE. 1. Rysuj puste linie. 2. Zadawaj pytania. 3. Uzywaj symboli i rysuj. 4, Wierz w potege swojego umyslu. UTRWALAJ. 1. Regularnie przegladaj mapy mysli. 2. Powtarzaj aktywnie. PRzYGOTOWU Sif. 1. Przygotuj sig psychicznie. Nastaw sie pozytywnie. Cwiez rysowanie. Nie zrazaj sie. Nie bdj sie absurdu! Staraj sie, by twoje mapy byly mozliwie najbardziej estetyczne. 2. Przygotuj wszystkie potrzebne materialy. 3. Przygotuj miejsce pracy. Pracuj w temperaturze pokojowej, Pracuj przy $wietle naturainym. Pracuj w dobrze wywietrzonym pomieszczeniu. Pracuj w odpowiednio wyposazonym wnetrzu. Stworz sobie przytulne otoczenie. Pracuj w ciszy lub przy ulubionej muzyce. ky SENS ZALECEN Zalecenia te maja poméc ci w zastosowaniu oméwionych j zasad tworzenia map. Podpowiedza, jak sprawié, by swobodnie plynely nieprzerwanym potokiem, oraz Gtéwne wskazowki 105 jak zapewnié optymalne srodowisko pracy dla mézgu i catego organizmu. PRZELAMUJ BARIERY UMYStOWE Jesli podezas kreslenia mapy nagle poczujesz pustke w glowie, po prostu dorysuj pustg lini¢. Naktoni to tw6j umyst do wypel- nienia tej luki, odblokuje tok mysli i uwolni strumien skojarzen. Wiasnie przez zadawanie pytaf i szukanie odpowiedzi zdobywa- my wiedze. Pytania stanowia wyzwanie dla umystu i mobilizuja go do wyjsciaz impasu. Obrazy to kolejne punkty wyjscia dla skojarzesi, ktére zwigkszaja trwalos¢ pamigci Swiadomos¢ ta uwolni tw6j umyst od wpojonych mu ograniczeh. Pa- mictasz, jak rysowales mapke szezescia? Kafdy z element6w umie- szczonych na ramionach mapy méglby staé sig érodkiem kolejnej. CwiczeNIA Wykonaj teraz dwa zadania na sile wyobraéni i gietkosé umystu. Pierwsze: Wyszukaj dowolng informacje z pamigci i skojarz ja W spos6b logiczny badé absurdalny z przypadkowym przedmiotem. Drugie: Slowo lub obraz na mapie, na ktérym utknales, uczyfi centrum nowej minimapy. Zrdb kréciutka sesj¢ skojarzen sto- waych, by przywrécié strumiea mysli. Wysil swoje szare komérki i nakresl te mape.106 Mapy mysii © vm 1. REGULARNIE PRZEGLADAJ MAPY MYSLI. Badania wykazaly, ze trwatoSé naszej pamieci zmienia sie wraz zuplywem czasu wg okreslonej krzywej (szerzej o tym w mojej zce Pamigé na zawotanie). Jesli w zwiazku z egzaminem czy inna sytuacja potrzebujesz pamigci aktywnej (w przeciwienstwie do biernej), ktra polega na umiejetnosci samodzielnego odtwarzania danych z pamigci, a nie tylko rozpoznania ich, powi- nieneé ja systematycznie odswiezaé. Pozwoli to na dalsze wy- szlifowanie pewnych fragmentéw zagadnienia, uzupetnienie luk i wzmocnienie szczeg6lnie waznych skojarzen. Najlepiej, bys po godzinie nauki przegladat mapy mysli w nastepujacych odstepach czasu: @ po 10-30 minutach i nastepnego dnia i po tygodniu @ po miesiacu @ po trzech miesigcach Wl po szeSciu miesigcach. 2. POWTARZA! AKTYWNIE. Od czasu do czasu powtarzajac materiat zawarty w mapie szybko naszkicuj nowa mape, ktéra podsumuje wszystko, co przypomi- nasz sobie z oryginatu. Takie éwiczenie nie tylko odswiezy twoja pamigé, ale i wspo- mode kreatywnosé, dowodzac po raz kolejny, Ze te, na poz6r, r6z- ne czynnosci umystowe sq ze soba bardzo scigle zwiazane. Samo odezytywanie map to bierna nauka, wspomagana dodatkowo ma- teriatami. Jednak podczas odtwarzania mapy z pamigci spraw- dzasz, ile juz umiesz bez wsparcia pomocniczych notatek. Po za- koftczeniu tego éwiczenia pordwnaj kopie z oryginatami, popraw wszystkie bledy i uzupetnij luki. | © Glowne wskazowki 107 PRZYGOTOWUJ SIE By osiagna¢ jak najlepsze wyniki w pracy, musisz sig odpowiednio przygotowaé, nim zasiadziesz do biurka. Powinienes zadbaé za- réwno 0 otoczenie, w ktérym pracujesz, jak i nastawienie wewnetrzne. Oto kilka rad, ktre podpowiedza ci, jak przygotowaé samego siebie i miejsce pracy. 1. PRZYGOTUJ SI. PSYCHICZNIE. BE Nastaw si¢ pozytywnie. Pozytywne nastawienie powoduje uczucie rozluznienia zar6wno a, jak i umystu. Dzieki temu tw6j odprezony mézg bedzie pracowat swobodniej, a koncentracja i wyobraznia ulegna poprawie. Optymistyczne nastawienie zwicksza tez szanse na sukces i ulatwia pokonywanie przeszkéd. Zyskaja na tym twoje mapy mysli, Pamie- taj wigc, by do kazdego wyzwania podchodzié pozytywnie, nawet gdy jest to z zatozenia ,negatywne” wydarzenie, np. egzamin, Wi Cwicz rysowanie. Staraj sie jak najezescie} kopiowaé rézne mapy mySli, dzieta sztuki i otaczajace cig obrazy. TWw6j mézg uczy si¢ imitujac rozmaite obrazy, na podstawie ktérych tworzy swoje whasne wizje i skoja- renia. Kazdy odbierany bodziec powoduje pobudzenie uktadu siatkowego mézgu (zwanego tez rozlanym ukladem aktywuja- cym), ktéry z kolei wywotuje stan gotowosci w rozleglych obsza- rach kory. Czeste pobudzenia stuza doskonaleniu i rozwijaniu modliwosci intelektualnych, a sprawny i wra/liwy umyst jest zdolny tworzyé wspaniate mapy mysli. Wi Nie zrazaj sie. Wiele os6b zniechgca fakt, Ze poczatkowo mapy nie spetniaja oczckiwan, Nie poddawaj sie fatwo frustracji czy rozezarowaniu. Nie oceniaj swoich map krytycznic. Przeanalizuj je ponownie, wyszukaj bledy i postanéw unika¢ ich w przyszlosci.108 Mopy mysli @ Nie b6j sig absurdu! Nie unikaj absurdalnych rozwiazai. Nie bdj sig Smiesznoéci, pusé wodze fantazji. Szczegélnie w poczatkowych, tw6rezych stadiach budowania mapy wszystkie ,,absurdalne” czy ,,niemadre” pomysly powinny byé zanotowane, co uruchomi strumien dalszych mysli. Idee ,absurdalne” to te, ktére nie mieszcza sig w ramach wytyczonych norm. One wlasnie sa czesto zalazkiem najwiekszych umystowych przetoméw i odkryé. WStaraj sie, by twoje mapy byty moZliwie najbardziej estetyczne. ‘Tw6j m6zg wyposazony jest w naturalna wrazliwosé na piekno. Im ladniejsze beda mapy, tym wigcej stworzysz i zapamietasz na ich podstawie. (Znaczenie obrazu omowiligmy szczegotowo w rozdziale 7.) 2. PRZYGOTUJ WSZYSTKIE POTRZEBNE MATERIALY. Zgromadi na biurku wszystkie przyrzady i materialy, jakie moga ci byé potrzebne, by w czasie pracy nie musiat sie odrywa¢ od pisania w poszukiwaniu gumki czy korektora. Zadbaj o wystarc: jaca ilosé papieru, oléwki, mazaki, dugopisy itp. Artykuly pismienne, ktorych uzywasz, powinny byé kolorowe i atrakcyjne dla ciebie, tak bys chciat sie nimi poslugiwaé. 3. PRZYGOTUI SWOJE MIEJSCE PRACY. Podobnie jak narz¢dzia pracy, r6wniez warunki, w jakich pracujesz, moga cig zniechgcaé, byé neutralne lub mobilizowaé. Posta- raj sig zatem, Zeby twoje miejsce pracy, przyjemne i wygodne, wprawialo cig w jak najlepsze usposobienie. lf Pracuj w temperaturze pokojowej. Zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura nie stanowi korzystnych warunkéw do pracy. W temperaturze umiarkowanej mozesz z tatwoscia zadbaé 0 peten komfort dzieki odpowiedniemu ubiorowi. Glowne wskazéwki 109 Bi JeSli to tylko mozliwe, pracuj przy Swietle naturalnym. Swiatlo dzienne najmniej meczy oczy. Ponadto najlepiej widaé w nim forme, kolory, linig i ksztalty. I Pracuj w dobrze wywietrzonym pomieszezeniu. Tlen to gléwna pozywka mézgu. Prawidlowo dotleniony umys! jest bardziej spostrzegawczy i wydajny, zadbaj wige, by miat swego ,paliwa” pod dostatkiem. i Pracuj w odpowiednio wyposazonym pomieszczeniu. ‘Twoje biurko i krzesto powinny by¢ jak najlepszej jakosci, wygodne i umozliwiaé swobodna postawe. Wyprostowana postawa ulatwia krazenie krwi, co z kolei wplywa na wlasciwe odzywienie i dotlenienie mézgu, kt6ry w odpowiednich warunkach pracuje sprawniej i efektywniej. Meble powinny byé¢ estetyczne, co sprawi, ze bedziesz chciat pracowaé w tym miejscu. @ Stworz sobie przytulne otoczenie. Podobnie jak wysokiej jakoSci materialy pismienne i meble, tak rowniez atrakcyjne otoczenie zach¢ci ci¢ do korzystania z miejsca pracy. Poniewaz ludzie czesto kojarza nauke z kara, podswiadomie urzadzaja sw6j gabinet jak wiezienng cele. Spraw, by twOj byt miejscem, do ktérego chcesz sie udaé, nawet jesli nie masz, akurat zamiaru si¢ uczyé. Na Scianach powies ulubione obrazy, na podlodze poléz miekki dywan. Kilka takich element6w nada twojemu pokojowi przytulny i zach¢cajacy charakter. B® Pracuj w ciszy lub przy ulubionej muzyce. Kady z nas ma inne przyzwyczajenia: jedni nic toleruja muzyki podezas pracy, inni nie potrafia pracowaé w kompletnej ciszy. Sprawdz, do ktérej grupy nalezysz. Ludzie réznia sig takze upo- dobaniami muzyeznymi: jedni lubiq jazz, inni rock, pop lub mu- zyke klasyezna. Czesto to, jakiej muzyki masz ochot¢ postuchaé,110 Mapy myst zalezy od nastroju w danej chwili. Wstuchaj sig wie uwaznie w siebie i swoje wewnetrzne potrzeby. © CZTERY NAJWIEKSZE PULAPKI Na uzytkownik6w metody mindmappingu czyhaja cztery niebez- 1, Pozorne mapy myéli, 2. Przekonanie, ze frazy niosa wi¢cej tresci. 3. Przekonanie, ze nieuporzadkowana mapa jest zla 4. Negatywna reakeja emocjonalna ‘Tym bledom i niebezpieczeristwom mozesz z tatwoscia zapobiec, jesli zastosujesz sie do zalecef, kt6re podajemy ponizej. 1. POZORNE MAPY MYSLI. Spojrz na szkielety map stworzonych przez poczatkujacych uzyt- kownikéw mindmappingu (str. 111), ktérzy nie poznali jeszcze teorii sporzadzania map i nie maja w tym wielkiej wprawy. Na pierwszy rzut oka przypominaja one do ztudzenia faktyezne mapy izdaja sig przestrzegac wszystkich regut ich tworzenia. Jednak jeSli prayjrzeé sie im blizej, okazuje sig, Ze nie spetniaja podstawowych wymogéw: sa monotone, ich rozplanowanie jest przypadkowe, brak w nich akeent6w, a zwiazki i skojarzenia pomigdzy poszezegélnymi elementami nie sq podkreslone. Ucierpialy na tym jasnos¢ i czytelnosé mapy, kt6ra stala sie chaotyczna i je- dnostajna. 2. PRZEKONANIE, ZE FRAZY NIOSA WIECEJ TRESCI. Te putapke najlepiej zilustrowaé przyktadem. Powiedzmy, Ze ko- mus przydarzyto sig bardzo smutne popotudnie i chee to zapi- saé zgodnie z zasadami Mind Mappingu w swoim pamigtniku (patrz str. 113, modele 1. i 2.). Pozornie jest to catkiem poprawny zapis dotyczqcy ,bardzo smutnego popotudnia”. Jednak jest to zludzenie, gdyz rysujacy popetnil jeden z grzechéw gléwnych: jego notatki sq zamknigte i jednoznaczne, nie ma w nich miejsca na skojarzenia, nie mogna ich rozbudowaé. Model 2. rozbi- Ghowne wskazowki 111 — ~~ r—CZ Pozorne mapy myst Te diagramy, choé do zludzenia preypominajg mapy, nie sq nimi. Sq fo monotonne i chaotycene struktury, ktOre pomijaja wiekszos€ junkgji mézgu. ja co prawda cata fraze na poszczegéine slowa i umoZliwia zastosowanie skojarzen. Jednak najblizszy idei mySlenia wielokierunkowego jest model 3., ktéry stosuje szerokie spektrum érod- k6w, m. in. skojarzenia i symbole. Widaé tu, ze centralnym tematem popotudnia byto ,,szczescie”, ktérego zaprzeczeniem jest ,,smutek”. Powody tego smutku moga byé¢ rozmaite: choro- ba, porazka lub zle wiadomosci. Te ewentualnosci uwzglednia model 3. Smutek moze oddawaé zaréwno tw6j stan ducha, jak i warunki zewnetrzne: niewesole wiesci czy zta pogode. Tak wiee model 3. jest najbardziej otwarty na moZliwosci i zwigzane z nimi skojarzenia. Ponadto jest w nim miejsce na elementy pozytywne, a nie tylko ,,smutek po potudniu”. Zaé wéréd niefortun- nych zdarzef z pewnoésciq miato miejsce cos milego, np. stofice choé na chwile wyjrzato zza chmur, co zasada pojedynczych stow lub obraz6w pozwala wiernie oddaé. Zasada ta umozliwia wy- raéniejsze i bardziej realistyczne postrzeganie swojego srodo- wiska wewnetrznego i zewnetrznego, a tym samym wieksza uczci- wosé wobiec siebie.112 Mapy myst Wiele 086b ma sktonnosci do negatywnej przesady. Mowia: »Zeszty rok byt najgorszy w moim zyciu”, lub ,,Lata, ktére spe- dzitem w szkole, byly prawdziwym koszmarem”. Sami nie zdaja sobie sprawy, Ze w ten spos6b utwierdzaja sig w niestusznym przekonaniu, iz ogromna czes¢ ich zycia zostala zmarnowana, gdyé byla nieszezesliwa. Tymczasem jest niemozliwe, by w ciagu tych lat nic milego czy wesolego sie nie zdarzyto, Kazdy ma swoje wzlo- tyiupadki. Jednak w kazdej, nawet najgorszej sytuacji mozna do- patrzy¢ sig dobrych stron, chocby takiej, Ze nasze potozenic jest tak 2te, iz gorsze byé juz nie moze, wiec jedyne, co moze nas spot- kaé, to poprawa. Jest to szczegdlnie przydatne w rozwiazywaniu problem6w, gdzie istotne jest pozytywne nastawienie i umiejetnos¢ rozpatrywania problemow z rozmaitych punktéw widzenia. 3. PRZEKONANIE, ZE NIEUPORZADKOWANA MAPA JEST ZLA W pewnych sytuacjach, gdy na przyklad masz mato czasu albo gdy stuchasz wyjatkowo zawilego wykladu, twoje notatki moga przyja¢ postaé bardzo nieuporzadkowanych i przypadkowych zapisk6w. Nie znaczy to weale, ze sq zke. Sq po prostu odbiciem stanu twojego umystu w danej chwili badz jakosci informacji, kt6re tw6j mézg rejestruje. Moze nic sq tak schludne i czytelne, jak bys sobie tego zyczyl, ale wlaSnie w taki sposéb pracowal tw6j mézg. Notatki tradycyjne, jak juz wiemy, wygladaja estetycznie, ale nie uwzgledniaja wiekszoSci podstawowych funkeji mézgu. Choé sq schludne i doktadne, brak w nich skojarzen i akcentow, kt6re, jak wiemy, sq nieodzowne w procesie przetwarzania informacji. Nastgpnym razem wigc, gdy notatki, kt6re bedziesz sporza- é, dalekie beda od idealu, nic miej poczucia winy. Ponadto przygladajac sie takiej mapie mozesz odkryé, ze wine za chaos na twojej kartce ponosi niezorganizowany wyktadowca lub niesyste- matyczny autor ksiqzki! A. NEGATYWNA REAKCJA EMOCJONALNA Musisz przygotowa¢ sig na to, Ze wieksz0$¢ twoich map, zwlaszeza tych poczatkowych, bedzie niejako wprawkami, Byé moze bedziesz musial je przerysowywaé, korygowaé i udoskonalaé, nim odczujesz zadowolenic z cfektu kofcowego swojej pracy. Nie znie- Gtéwne wskazowki 113 checaj sig tymi poczatkowymi niepowodzeniami. Z czasem nabierzesz wprawy, potrzeba ci jedynie odrobiny wytrwalosci. wiczente W catej ksiazce umiescilismy specjalnie dobrane mapy mysli, kt6- re demonstruja stosowanie regu! mindmappingu. Przejrzyj je teraz i wybierz te, ktére najwierniej i najdoktadniej, twoim zdaniem, stosuja opisane wezesniej zasady. Traktuj je jako modele, na ktdrych mozesz sie wzorowaé, by stworzyé swoje whasne, jeszcze wspa- nialsze i pigkniejsze arcydzicta! CHRD 20 SMUTIE PORE EWIE Model 1 Tradyeyine zapisanie frazy. Na pozbr poprawne, ale kryje w sobie wiele niebez- piecenych niescislosci Model 2. Te notatki ilustruig wigkszq swobode myslenia. Kaide stowo ma preestrzert do wywolywania skojarzert Model 3. Notatki prowadzone zgodnie z zasadami mindmappingu. Pozwalajiq one uchwy- Ci ich trey petniejszy, bardzie} prawdziny i zrévmowazony obraz reecqywisto- Sei (patra str. 1001 110-112)114 Mapy mys ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU W tym rozdziale zawarta zostata cata wiedza, jakiej potrzebujesz, by kreslié mapy mysli. Czas, by$ nadat swoim notatkom osobisty charakter. Niech odzwierciedlaja twoje indywidualne umiejetno- Sci, upodobania i sklonnosci. Co zrobi¢, by mapy byly niepowta- rzalne i po prostu twoje ~ tego nauczy cie kolejny rozdziat, ie Wypracuj wlasny styl @ Sztuka mindmappingu Mi Galeria map mysli Bi Jakie korzy$ci odnosimy rysujac artystyeznie mapy mysli? Ton rozdzial naucz cig, jak wykorzystujge reguly mindmappingu wy- razié w mapach swojg osobowosé. Podpatrzysz, jak robiq to inni. Za- miesciligmy lu sporo przykladéw i reprodukeji map. Przekonasz sie takie, ze mapy mysli mogg sig staé niemal dziclami sztuki, kt6re po- trafig w niektérych obudzié talenty artystyczne, a nawet poméc zrea- lizowaé marzenia. SZTUKA MINDMAPPINGU Mapy mysli znakomicie usprawniq skoordynowanie reki i oka oraz rozwina zdolnoSci wizualne i umiejgtnosé obrazowania. Ponadto wyéwiezona reka potrafiz takich rysowanych notatek uezyni¢ swego rodzaju dzieta sztuki. Jako takie, pozwalaja one w sposdb twor- czy wyrazaé drzemiacy w kazdym potencjat artystyczny. Podezas wypracowywania swego wiasnego stylu szczegdlnie przydatne sa wskaz6wki zwigzane ze stosowaniem koloru, obrazu i efektu przestrzennosci. GALERIA MAP MYSLI Na tablicy IV przedstawilismy reprodukeje niezwykle plastycznej i tw6rczej mapy mysli autorstwa Claudiusa Borera, ktory zastynat wcalej Europie z artystyeznych map dotyczacych strukturyzacji firm. Ns116 Mopy mysti Wypracu| wlasny styl 117 Mape na stronie 116 (u géry) nakreslita Kathy de Stefano, konsultant ds. marketingu. Dotyczy ona wyobrazen o idealnej po- sadzie. To kolejny przyklad wspanialej, kreatywnej mapy, ktéra ma zarazem walory artystyezne. Na tej samej stronie u dotu widnieje mapa dr. Johna Geesinka, konsultanta w miedzynarodowej firmie komputerowej. Zamierze- niem dra Geesinka byto przedstawienie pojecia ,,mitosé” w spos6b dowcipny i artystyczny, ale bez uzycia stow. Wszyscy, ktorzy widzieli te mape, koniecznie chcieli mieé jej kolorowa reprodukeje! : O JAKIE KORZYSC| ODNOSIMY : 5 RYSUJAC ARTYSTYCZNIE MAPY MYSLI? 1. Rozw6j zdolnosci plastycznych i wrazliwosci wizualnej, ktore z kolei wspomagaja pamicé, tworeze mySlenie i poczucie wlasnej wartosci. . Redukeja stresu, relaks, poznanie samego siebie. . Przyjemnosé. . Przyktad dla innych. . Jestesmy w stanie docenié wysitek wielkich twércéw. . Komercyjne. (Pewien pigciotetni chtopiec, zafascynowany kon- cepcja mindmappingu, postanowil kreslié co najmniej dwie mapy dziennie. Wkrétce zaczat je sprzedawaé za cene egzempla- rza pigciokrotnie wyzsza od jego kieszonkowego!) yen a ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU W tej chwili mozesz sig czué jak dziecko, ktoremu podarowano bajecznie kolorowe zabawki, lecz tak skomplikowane, ze nie wic, co z nimi zrobié. Nastepna czeé ksiazki ukazuje wielki zakres moiliwych zastosowan umiejetnosci i technik, ktére nabytes. Mapa mysti dr. Johna Geesinka z Digital Corporation. Opis pojecia ,mitose” bez udyeia stéw. Rysunek przedstawia drzewo dziatalnosci gospodarezej: podstawowe kierunki, galezie przemystu i spodziewane owoce (zyski firmy). Na nastgpne) stronie: Architektura preyrody: korona nasion w glowee mniszka lekarskiego.Czesé IV Synteza Jak juz powiedziano wozesnie}, myslenie wielokierunkowe i mapy mysli mogq byé przydatne w wielu aspektach iycia codziennego. Przede wszystkim sq one pomocne we wszelkiego rodzaju czynnosciach umyslowych: w dokonywaniu wybordéw, organizowaniu myéli swoich i innych ludzi, w twérczym mysleniu i burzy mézgu, tworzeniu grupowego umyslu czy metaumyslu.120 aS 1 Dokonywanie wyboru PRZEGLAD ROZDZIAtU i Podejmowanie decyzji @ Alternatywy @ Model mapy mysli — podréz w glab umystu (czeéé 3) @ Metody podejmowania decyzji @ Jak poradzié sobie z niezdecydowaniem? Wl Gwiczenie dla niezdecydowanych @ Zalety alternatywnych map mysli iniania kon- Mapa mysli jest wyjgtkowo skutecznym sposobem wyj tekstu decyzji osobistych. Ustalenie swoich pragnies i potrzeh, prio- rytetéw i ograniczen umoiliwi ci jasny i obiektywny obraz sytuacji oraz pomote dokonaé wlasciwego wyboru, Wykorzystaj 2najomosé zasad mindmappingu podezas rozstrzygania probloméw. Szezegélowe wskazdwki znajdziesz w tym rozdziale. PODEJIMOWANIE DECYZJI Podczas podejmowania decyzji najwazniejsze jest rozwazenie wszystkich argumentéw przemawiajacych za lub przeciw dane- mu rozwigzaniu. Taka obiektywng i szezegotowa ocene umoiliwiaja wlasnie mapy myéli. Za6zmy, Ze nosisz sie z zamiarem kupna samochodu. Zalezy ci na stosunkowo wysokiej jakosci i wygodzie, jednak nie dysponujesz, niestety, zbyt duza suma pieniedzy. Byé moze bedziesz musiat zadowoli¢ sig samocho- dem uzywanym. W takiej sytuacji musisz rozstrzygnaé, ezy najwazniejsze, niezaleznie od kosztéw, sq dla ciebie komfort i nie- zawodnos¢é pojazdu, czy wolisz zrezygnowaé z jakoéci i zaoszezedzié pieniadze. Dokonywanie wybory 121 Mapa mysli nie podejmie co prawda za ciebie tej decyzji, ale pomoze ci uwzgledni¢ dobre izle strony kaédego z rozwigzan. ALTERNATYWY Decyzje sa sposobem porzadkowania rzeczywistosci. Najprostsza decyzja, z jaka spotykamy sig na co dziefi, to alternatywa: tak albo nie. Jestesmy w_ sytuacji wymagajace] wyboru miedzy dwiema wykluczajacymi sig nawzajem moéliwosciami. Rozwazamy wtedy tylko dwa, z reguly skrajnie przeciwstawne wyjécia: lepiej — go- 1zej, tak — nie, mocniej—stabiej, drozej — taniej, bardzie| czy mniej skutecznie, bardziej czy mniej efektownie. MODEL MAPY MYSLI — PODROZ W GLAB UMYSLU (czeS¢ 3) Jak przetozyé te teorig na praktyczne kreglenie map? Wniknie- my teraz w umyst osoby, kt6ra zastanawia sie, czy kupié dom, Po- stanawia te kwesti¢ rozstrzygnaé za pomoca map mysli Zgodnie z zasadami mindmappingu, kreslenie kazdej mapy nalezy zaczaé od umieszezenia na srodku kartki wielokolorowego i przestrzennego rysunku. Poniewaz jest to mapa alternaty- wna, dopuszczajaca tylko jedna z dwu modzliwosci, z centralnego obrazu wychodzié beda dwa glowne ramiona: TAK i NIE. Mapa zatem ma juz podstawowe elementy. Stosujac teraz metode sporzadzania minimap mysli, nasz autor wypisuje kilka po- ig¢. kt6re przychodza mu na myst w zwiazku z kupnem nowego domu. Nie stara si¢ mySleé systematycznie. Pozwala, by wyob- raénia spontanicznie podsuwata mu skojarzenia. Poddaje sie swobodzie mysli. Umieszeza poszczegdlne hasta tam, gdzie wedtug niego jest ich miejsce. Poniewaz proces skojarzen nie przebiega linearnie, jego dlugopis odruchowo ,skacze” z jednego krafca mapy na drugi. Podczas rozmyélai 0 érodowisku moze mu przyjsé do gtowy kwestia ktopot6w zwiazanych z przeprowa- dzka czy wizja wymarzonego domku, a on natychmiast uwzglednia to na papierze.122 Mapy myalt SzezegdInie istotne jest wykorzystanie funkeji koloru i obrazowo- Sci. Zwlaszeza w mapach dotyczacych podejmowania decyzji odgrywaja one niebagatelna role, gdyz pomagaja uchwycié zarowno fakty, jak i emocje. Wbrew powszechnemu przekonaniu, czynniki cmocjonalne maja ogromny wplyw na podejmowana decyzje. Dlatego tez powinny byé uwzglednione na kazdej mapie na r6- wni z pozostalymi jej clementami. METODY PODEJMOWANIA DECYZJI Gdy jud przelates na papier wszystkie istotne informacje, mysli i emocje, mogesz rozwiazaé problem kilkoma metodami. 1, ROZWIAZANIE SAMOISTNE Bardzo czesto decyzja zapadnie w twoim umysle juz w trakcie kreslenia mapy badé tuz po jej ukofczeniu. Mapa jest przegla- dem wszystkich pluséw i minuséw rozwazanego rozwiazania. Sa- mo wypisanie korzySci i ograniczefi wynikajgcych z obrania tej czy innej drogi dzialania moze podsunaé ci pomyst rozwiazania dylematu. 2. METODA PUNKTOWA, Jeli pomimo zakonezenia rysowania mapy nie jestes jeszcze go- tow do podjecia decyzji, moze ci w tym poméc metoda punktowa. Polega ona na przypisaniu kazdemu stowu na mapie warto- ci liczbowej od 0 do 100, odpowiednio do jego wagi i znaczenia (patrz rys. obok). Kiedy kaédy element mapy bedzie opi ezba, zsumuj wszystkie wyniki na TAK, poéniej : Opeja, ktéra otrzyma najwieksza liczbe punktéw, wskaze ci stu- szng decyzj¢. Na rys. obok zamiescilismy map¢ mySli Vandy North, bytej przewodniczacej Miedzynarodowego Stowarzyszenia na Rzecz, Szybkiej Nauki (International Society for Accelerated Learning and Teaching) oraz wsp6tzatozycielki trustu ,,M6zg”. Jest to znakomity przykiad zastosowania metody punktowej. Ta mapa mia- 1a podpowiedzieé Vandzie, ktora opcja jest wlasciwa: przeniesienie swoich intereséw gdzie indziej czy pozostanie w dawnym Mapa myst vandy North majqca poméc jej w podjgciu decyzji o preeniesienin firmy miejscu. Rozwazenie wszystkich za i przeciw od strony osobistej i zawodowej oraz podliczenie punktacji obu mozliwosei dopro- wadzito Vande North do decyzji. 3. INTUICIANADLOGIKA JeSli zaréwno pierwsza, jak i druga metoda zawiodly cig, zdaj sie na swoja intuicjg. Jest to rodzaj przeczucia, ktéremu wiele os6b odmawia racjonalnego uzasadnienia. Intuicja jest umiejetnoseig umystowa, wok6t ktérej narosto wiele niezdrowych mitéw, dlatego zaréwno ja, jak i neuropsycholog Michael Gelb wolimy okresla¢ to zjawisko pojeciem ,,nadlogiki”. Podczas takiego nad- logieznego mySlenia mézg odwotuje sie do setek milionéw danych zgromadzonych w toku wszystkich dotychczasowych do- swiadezei i analizuje je w odniesieniu do rozwazanej decyzii. + potrafi w utamku sekundy podswiadomie dokonaé ‘dumiewajacych kalkulacji, ocenié tryliony modliwo- Sci i kombinacji, by ostatecznie podsungé nam precyzyjne i logiczne oszacowanie prawdopodobnego sukcesu. To jakby wewne- trany glos, méwiacy: Dokonywanie wybory 123124 Mapy mys Przeanalizowatem niemal nieskonicxong ilost informagfi, ktére akumulowatem pod Tiony danych dotyce fansu wsaysthich moxliwosei dopodobienstoo twojego powodzenia wynosi 83,7862 prot s catego twajego sycia. Rozwaxylem try- yeh twoje; obecne) sytuagji, dokonatem bi- sagrosen. Wedlug te) oceny, praw- Rezultat tych skomplikowanych kalkulacji jest przetworzony na reakcj¢ biologiczna, kt6ra jest interpretowana przez jednostke jako przeczucie. Szeroko zakrojone badania w Harwardzkiej Szko- zaly, Ze prezesi i menedéerowie wielkich migdzy- le Biznesu w narodowych koncern6w az 80 proc. swoich sukces6w przypisuj, intuieji i przeczuciu. Mapy mysli sq szczegéInie przydatne w takim procesie nad- myslenia, gdyz przynos zakres informagji, na podstawie analizy ktérych m6ézg dokona oceny. 4 Szer 4. INKUBAGIA Czasami tw6j mézg potrzebuje chwili wytchnienia i odpoczynku. Gdy skonezysz swoja mape wyboru, zapomnij o niej na chwi- lg. Odprez sig i nabierz dystansu do rozwiazywanego problemu. To wlasnie podezas odpoczynku oraz w chwilach samotnosci umys! harmonizuje i integruje zebrane dane. Czesto wlasnie wtedy zapadaja wazne decyzje, gdyz uczucie relaksu uaktywnia olbrzymie moce mézgu ~ 99 proc. nie wykorzystywanych zwykle zdolnosci mentalnych, w tym tw. podswiadomosé. (Szerzej zagadnienie to opisane jest w mojej ksiagzce Harnessing the Pa- raBrain.) Metoda ta znajduje swoje potwierdzenie i uzasadnienie w praktyce. Nieraz pewnie zdarzyto wam sig, ze lezqe w wannie lub w t6z- ku, golac sig, prowadzac samochéd, przekopujac ogrédek, space- rujae po plazy czy polu nagle przypomnieliscie sobie, gdzie zostawiliscie od dawna poszukiwane dokumenty, wpadliscie na genialny pomyst badz podjeliscie istotna decyzje. Takie niespo- dziewane olsnienia przychodza najczesciej w chwili, gdy wasz odprezony umyst w spokoju analizuje i przetwarza wszystkie dane, Rezultatem takich gtebokich przemyslen czesto sq bardzo precyzyjne i istotne decyzje. Dokonywanie wyboru 125 5. ROZWIAZANIE LOSOWE Jezeli zastosowales wszystkie cztery dotychczas opisane metody i nadal nie mozesz sig zdobyé na podjecie decyzji, znaczy to, ze obydwa rozpatrywane wyjscia sq r6wnie dobre, szale argumen- t6w po obu stronach réwnowaza sie. Skoro kazdy wybér jest za- dowalajacy, mozesz uciec si¢ po prostu do rzucenia moneta: re- szka — tak, orzet — nie. Podezas rzutu uwaznie obserwuj swoje emocje. Moze ci sig wydawaé, Ze jest ci wszystko jedno, co wybierzesz. Jednak podswiadomie mozesz preferowaé ktéres z dwu rozwiqzai. Jakie $3 twoje pierwsze odczucia, gdy, przypusémy, wyrzuc ga czy rozezarowanie? Jesli poczujesz ulge, to znaczy, Ze twoja decyzja jest zgodna z wewnetrznym przekonaniem i prawdopodobnie okaze si¢ stuszna. Jesli jestes zawiedziony, to znaczy, ze podswiadomie spodziewales sig innego rozstrzygnigcia. JAK PORADZIC SOBIE Z NIEZDECYDOWANIEM Zdarzyé sig moze i tak, ze zawioda cie absolutnie wszystkie metody dokonywania wyboru, Nadal stoisz przed nie rozwiazanym dylematem. W tym momencie alternatywa dopuszczajaca dwa wyjscia moze zamienié sie w koniecznosé wyboru pomiedzy trzema mo/Zliwosciami: 1. Tak 2. Nie. 3. Dalsze rozmyslania. Wobec niemoznosci podjgcia decyzji mozesz chcie¢ cata sytuacj¢ przeanalizowaé raz jeszcze. Jednak, igo, jest to najgorszy wybér, jakiego mozesz dokonaé. Roztrzasanie tych samych okolicznosci i mo#liwosci w nieskoficzonos¢ nie przyblizy cie do koficowej decyzji. Jest to jedynic stracony bezproduktywnie czas, w najlepszym wypadku. Odraczanie ostatecznego wyboru w nie- skofczonosé moze mieé bardziej przykre konsekwencje. By uniknaé tego, nie wybieraj trzecie] mozliwosci. Jezeli opcje na TAKi na NIE wydaja sie réwnie dobre, zdecyduj sie na kté-126 Mapy mysli Dokonywanie wyboru 127 rakolwiek z nich. Wigcej zyskasz na szybkiej decyzji, ktéra od razu mozesz zaczaé weielaé w zycie, niz na rozwazaniach, ktore nie posuwaja cig naprzéd ani o krok. Y) Gwaczenie DLA NIEZDECYDOWANYCH Dokonywanie wyboréw jest pewna umiejetnoscia, ktéra, j stkie inne, wymaga éwiczeh. Trening zacznij od zadania sobie kilku podstawowych pytati: Czy powinienem kupié rzecz X? Czy powinienem nauczyé sig praedmiotu X? Mi Czy powinienem zmieni¢ cechg charakteru X? @ Czy powinienem przystapié do organizacji X? @ Czy powinienem jechaé do miasta (kraju) X? Istota tego Gwiczenia polega na ustaleniu podstawowych pojeé organizujacych mapy mysli, kt6re mozna zastosowaé do kazdego X, kiedy bedzie on skonkretyzowany. Jest to proba analizy pytania, nim sprdbujesz na nie odpowiedzie¢. Na rys. obok zamieéci- lismy prayklad mapy dotyczacej ,X”. Oto gléwne zagadnienia, kt6re stanowig zarazem najwazniejsze gatezie mapy opisujacej niezidentyfikowane ,,ci . Historia: Jakie sa tego poczatki? Jak to sig rozwijalo? . Struktura: Jaka to ma forme? Jak jest zbudowane? Pytania o strukturg moga byé bardzo ogdine badé dotyezgce szezegstow, 3. Funkeja: Jak to dziata? Jaka jest jego wewnetrzna dynamika? 4. Rola: Do czego to sluzy? Jaka pelni role w przyrodzie oraz w Srodowisku czlowieka? . Klasyfikacja: Do jakiej grupy pojeé nalezy to zaliczyé? Mozna owo ,,cos” sklasyfikowaé bardzo ogéInie: zwierze, roslina lub mineral, badd precyzyjnie, podajac wigcej szczegolow, np. sy- stematyke czy miejsce na tablicy okresowej pierwiastkow. nv wa Byé moze zechcesz wykonaé to Gwiczenie podstawiajac pod X np. konia, samochéd, wegiel, Hiszpanie, stofice, Boga, kamien, ksiazke lub telewizje. Oczywiscie w tym miejscu mozesz umiescié do- wolne slowo czy obraz, kt6ry przyjdzie ci do glowy. Kiedy skoi- czysz éwiczenie, zobacz, czy mozesz udoskonalié podstawowy zestaw zawartych tam idei. Mapy mySli stanowia pomoc nie tylko w trakcie podejmowania osobistych decyzji. Moga dotyczyé szeroko pojgtego wyboru w dziedzinie religii, polityki, moralnosci czy ksztatcenia. © ZALETY ALTERNATYWNYCH MAP MYSLI 1, Alternatywne mapy mySli pozwalaja, by umyst blyskawicznie asy- milowat szeroki zakres skomplikowanych, wzajemnie zaleznych okolicznosci rozwazanej sytuacji. Daja takze ustrukturyzowany uklad odniesienia dla skojarzef, gwarantujacy, Ze wszystkie elementy, istotne dla podjecia decyzji, beda wzigte pod uwage. . Wykorzystuja szerokie spektram modliwosci kory mézgowej, co umofliwia podjgcie wszechstronnie przemyslanej decyzji. . Wykorzystuja obraz, kolory i ksztalty, co wzbogaca proces dokonywania wyboru 0 niezbedny element kreatywnosci. 4, Uzycie koloréw i obrazéw pomaga uwzglednié emocje, beda- ce istotnym sktadnikiem kazdej decyzji. Czesto sam proces tworzenia mapy doprowadza do podjecia decyzji. 6. Poniewaz mapa to sieé skojarzeh, dzieki ktorej rozpatrzysz kwestie wyboru z wielu perspektyw, bedziesz mial pewnosé, ze decyzja jest gruntownie przemySlana i bardziej precyzyjna. v »128 Mapy myél 7. Mapy pobudzaja do wykorzystania wiekszego zakresu umic- jgtnosci kory mézgowej, a w konsckwengji wyzwalaja intuicyj- ne, nadlogiczne zdolnosci mézgu. 8. Tworzq zr6wnowazone, wszechstronnie opisane Srodowisko, co pozwala na ,,inkubacje” whasciwej decyzji. Wiernie oddajac caly wewnetrzny proces podejmowania decyzji, pozwalaja czlowickowi skupié sig na wszystkich waznych przestankach. Ye ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Oméwilismy alternatywne mapy mysli umodliwiajace wybér pomiedzy rozwiqzaniami A iB. Przygotowaligmy cig zatem do tworzenia bardziej zlozonych map, majacych za zadanie poméc ci w organizagji wlasnych myslii dokonywaniu bardziej skomplikowanych wyborow. Tablica 1. Graficzne wyobrazenie pojedyncze} informacji w unysle (patrz str. 53). Tablica H. Wynik eksperymentu przeprowadzonego wsréd trzech exteroosobo- uyeh grup. Weeystkie trey mapy ukazujq, jak niewiele, poza stowem ,,bieg”, mia- fy ze sobq wspdlnego. Kolory 0: raleznos¢ do grupy, a liczby obok Gw movvig, ilu eztonkéw grupy wymienito to samo slowo (patrz str. 63)Tablica HI. Mapa mysti autorstwa Marka Browna, Opisuje i demonstruje zastosowanie obrackow, ksztalidw i efektu preestrzennosei (patrz rozdzial 10). Tablica IV. Mapa mysti Claudiusa Borera, przedsta- wigjqca korzenie i owoce dzialalnosci gospadareze) (patre str. 115) Tablica V. Mapa mysti Normy Sweeney dotyezqca rozpowszechnienia Klubéw Mézgu na Swiecie, wlasceza na Bliskim Wschodzie (patrz str. 152). esi tte 3! ALE Tablica VI. Niezwykle tworeza mapa mysli na temat 1X Symionii Beethovena, Autorem jest Benjamin Zandler, dvrygent Bostoriskiej Orkiestry Synfonicznej (patrz str. 152).Tablica VII. Dr Stanley przedstawia swoja mierzgeq 7m 62 cm mape myst dotyczqeq firmy Boeing (pairz sir. 159 i 243) Tablica VHI, Mapa my Autor — Jan Piet na temat ,Interpolis” Six (patrz str, 244) Tablica IX. Mapa myst Raymonda Keene sporzadzona prad “aaa Ane ogloszeniem wykladu w hisepaiiskiej telewigft (patrz str. 240) Tablica X. Mapa myst opisujqca 4-dniowy kurs sekoleniowy: Kastner (patrz str. 253) Autor Jean LucTablica XL. Komputerowe pisanie map myst w programie Mind Manager Plus (patre str, 256) segika Taliba jako wigia spoleczet Tablica XII. Mapa mysti narysowana prze stwa sprawnego intelektualnie (patrz sir. 270). |o © Jak organizowaé swoje mysli? PRZEGLAD ROZDZIALU Mf Notowanie tworeze @ Kompleksowe mapy myéli Mf Model kompleksowej mapy - podréé w glab umystu (czesé 4) Mi Gwiczenie swobody myslenia @ Zalety kompleksowych map mysli Zademonstrujemy teraz, jak porzadkowaé swoje mysli na papierze. Aby swobodnie lié mapy kompleksowe, wielokiorunkowe. Majq one wigcoj nis dwa ra- ogactwo skojarzen, musisz nauczyé sie kres- miona gléwne i r2qdzi nimi bardziej skomplikowana hierarchia po- i¢¢. Wty rozdziale poshuzymy sie preykladami kompleksowych map, htére shutq podjeciu decyzji. Jest to tylko jedno z liczenych zastosowan tego typu notatek. Wybralismy je swiadomie, sqadzqc, se na nich naj- latwiej bedzie ci uchwycié mechanizm tworzenia takich map. Oczywi- Scie mogq one byé wyhorzystywane na setki innych sposobéu. Obok teorii jest te? miejsce na praktyke. Zamiesciligmy w tym rozdziale kil- ha éwiczen rozwijajgeych swobode mysli. NOTOWANIE TWORCZE Notowanie twéreze jest procesem, podczas kt6rego wyszukujesz in- formacig z przepastnych archiw6w swojej pamigci badd na ich podstawie tworzysz nowe dane i umieszczasz je na papierze. Moga one przyjaé postaé alternatywnych map mysli ~ stosunkowo prostych struktur o dwu ramionach, symbolizujacych dwie mozliwosci wybo- tu. Zazwyczaj jednak problemy, z ktérymi mamy do czynienia na co dziesi, sa 0 wiele bardziej zlozone. Do zobrazowania tych skomplikowanych zagadniefi postuza nam kompleksowe mapy myésli. 129130 Mopy mysl hy KOMPLEKSOWE MAPY MYSLI Alternatywne mapy r6énia sig od kompleksowych juz na pierwszy rzut oka. Te pierwsze maja tylko dwa ramiona wychodzace z centralnego rysunku. Mapy kompleksowe majg ich wiecej. Teorety- canie liczba gl6wnych ramion, czyli podstawowych pojeé organizujacych, jest nicograniczona. Jednak w praktyce waha sie pomigdzy trzema a siedmioma. Daieje sig tak, dlatego, ze jak juz wiemy z rozdziatu 10, pa- migé Swieza moze pomiescié maksymalnie siedem elementow. Ustal wigc mozliwie niewielka liczbe glownych galezi, ktére wszechstronnie opisza rozwazane przez ciebie zagadnienie. Stu- za one do podzielenia informacji na wygodne w obstudze ,,por- cje” (chunking). Oto lista kategorii, ktére sq wyjatkowo przydatne w wyznacza- niu ramion kompleksowej mapy mys @ Podstawowe pytania: jak? kiedy? gdzie? dlaczego? co? kto? ktory? i Podzialy: rozdziaty, lekcje, watki Bi Wiasciwosci: cechy charakterystyczne E Historia: chronologiczny porzadek wydarzen i Struktura: forma I Funkcja: przeznaczenie @ Procesy: jak to dziata? i Ocena: w jakim stopniu rzeczy sq dobre? pozyteczne? niezawodne? @ Klasyfikacja: wzajemne powiazania miedzy przedmiotami I Definicje: znaczenie, opis @ Osobowosé: rola spofeczna — charakter ludzi Umiejetnos¢ tworzenia i stosowania map kompleksowych niebywale zwiekszy twoje zdolnosci akumulowania, analizy, oceny i syn- tezy informacji. Co ciekawe, nowoczesna biologia czy astronomia coraz czesciej wykorzystuja niebywale skomplikowane systemy klasyfikacji hierarchicznej, forma i budowg ogromnie przypomi- najace kompleksowe mapy. Jak organizowae swoje mysli? MODEL KOMPLEKSOWEJ MAPY — PODROZ W GLAB UMYSLU (CZESC 4) Od czasu rozstania sig z naszym tw6rea mapy w poprzednim rozdziale podjat on juz — na podstawie mapy alternatywnej — decyz- ig 0 zakupie domu. Wylania sie przed nim kolejne pytanie, tym razem bardziej ztozone: Jaki ten dom ma by¢? Kreslenie mapy kompleksowej, podobnie jak wszystkich innych, zaczyna od narysowania przestrzennego, wielokolorowego symbolu w centrum kartki. Nastepnie wybiera podstawowe pojecia organizujace, ktére opisza peiny zakres ewentualnosci: cena, otoczenie, wielkosé, styl, przeznaczenie. Czas, by wyszezegélnié wszystkie wymagania i moéliwosci w obrebie glownych kategorii. To pomoze zobaczyé wyraénie, jakimi priorytetami i kryteriami nalezy kierowaé sie przy zakupie. Tak jak poprzednio, sama mapa nie podejmie decyzji, ale przyniesie jasny obraz sytuacji i ewentualnych rozwiazan. Wypeiniwszy kompleksowa mape, jej autor zabiera sig do czytania ogtoszei ze znacznie bardziej precyzyjnym obrazem wlasnych oczekiwaf. Cwiczenie SWOBODY MYSLENIA Podobnie jak pozostate formy myélenia, r6wniez umiejetnosé tworzenia kompleksowych map mysli mozna, a wrecz trzeba treno- waé. Oto dwa efektywne i efektowne éwiczenia, kt6re zwieksza swobode twojego myslenia. DLACZEGO BYLOBY KLAWO, GDYBYM... Pus¢ wodze fantazji i odpowiedz na ponizsze pytania, szkicujac blyskawiczne mapy. Co by bylo, gdybyé... 1. Uméwit(a) sig z... 2. Kupil(a) ... 3. Nauczyl(a) sig... 4, Zmienil(a) .. 31132 Mapy mysli 5. Uwierzyt(a) w... 6. Wycofal(a) sie 7. Zaczal(zaczela) ... 8. Stworzyl(a) ... 9. Skonezyt(a) ... Oczywigcie skonkretyzuj przedmiot pytania. Sprobuj wybraé kilka ,,absurdalnych” wersji, by rozpali¢é wyobraznie, pamig¢é i zdol- noéci tworeze. Nastepnie narysuj blyskawicznie dziewigé map. Na kazdej wymien nie wiecej niz siedem przyczyn, dla ktorych dana rzecz miataby by¢ Zrdtem zadowolenia. (To éwiczenie ma jeszcze jedng ukryta zalete. Zupelnie przypadkowo mozesz wpas¢ na pomyst rozpoczecia, kupna lub zmiany czegos, 0 ezym dotychezas nigdy nie pomyslates.) PRZEDMIOT X To zadanie jest bardziej abstrakcyjne, a tym samym i bardziej wymagajace. Wystawia na probe twoja zdolnos¢ ustalania podstawowych pojeé organizujacych. Masz 2a pomoca mapy mysli opisaé przedmiot X. Trudnosé polega na tym, ze nic o tym tajemniczym obiekcie nie wiesz. Wyznaczajac glowne kategorie pamigtaj, ze musza one byé¢ na tyle uniwersalne, by mozna je byto zastosowaé po podstawieniu dowolnej rzeczy w miejsce X. PODEJMOWANIE DECYZII Metoda dokonania wyboru za pomoca kompleksowych map mysli jest niemal identyczna jak przy alternatywnych. Mozesz z powodzeniem zastosowaé kaéda z pigciu technik opisanych w poprzednim rozdziale. ZALETY KOMPLEKSOWYCH MAP MYSLI Oto korzysci, jakie odnosisz kreslac kompleksowe mapy: 1. Rozwijasz umiejgtnosci swojego mézgu w zakresie klasyfikacji i grupowania oraz dodatkowo zwiekszasz bystrogé i jasnosé mySlenia oraz oceny. Jak organizowaé swoje mys? 133 Rp Wszystkie istotne informacje gromadzisz w zintegrowanej formie na pojedynczej kartce papieru, co utatwia podjecie swia- domej i przemyslanej decyzji. . Najwaéniejsze kryteria i zagadnienia sq w centrum mapy, a wige iw centrum twojej uwagi. Podobnie jak alternatywne, mapy kompleksowe pobudzaja do dziatania liczne oSrodki w korze mézgowej, co prowadzi do bardziej wszechstronnego rozpatrzenia sprawy. . Stymulujac liczne osrodki w korze mézgowej, kompleksowe mapy motywuja mézg do dialogu z soba samym, obserwowa- nia wlasnego sposobu funkcjonowania na podstawie eksterna- lizowanego calosciowego obrazu. Zatem im wigce] map rysujesz, tym wigcej tw6j umyst wie 0 sobie. To zag poszerza jego perspektywe i zachgca do generowania jeszcze smielszych i bardziej nowatorskich mysli. . Mapy w kaadej chwili praypomna ci powody, dla ktorych podjates taka, a nie inna decyzje. Mozesz siegnaé po nie, jesti w przyszlosci bedziesz zmuszony dokonaé wyboru w podob- nych okolicznosciach. » - w ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Nauczywszy sie, jak organizowaé wtasne myésli, latwiej ci bedzie takze notowaé mysli innych. Ta umiejetnos¢ jest szczegdlnie przydatna podezas wyktadéw lub przy streszezania ksiazki. Na ten temat przeczytasz w nastepnym rozdziale.134 oss <> © vi Jak organizowaé mysli innych ludzi? PRZEGLAD ROZDZIALU i Notowanie odtwéreze i Catery gtowne funkcje notatek lf Efektywne nastawienie umystowe Wi Przyktady kompleksowych map mysli @ Zalety kompleksowych map jako techniki notowania od- tworezego W tym rozdziale pokazemy, jak moina wykorzystaé kompleksowe mapy w organizowaniu mysli innych, c2yli robieniu notatek z wykladdw, konferencji, ksiasek. Pornasz najwainiejsze zadania, jakie spelniaig zapiski. Dowiesz sig takée, jak praygotowaé sig do notowania, by sta- fo sig ono skuteczng metodg nauki. Znajdziesz tu réwnie? przyklad wykorzystania kompleksowych map mysli i podsumowanie korzysci plynacych z ich stosowania. NOTOWANIE ODTWORCZE Notowanie odtwércze to proces wychwytywania informacji z wyktadow, przeméwien, ksiazek lub innych Zrédet i porzadkowania ich w strukture, kt6ra odpowiada naszym potrzebom, badz nada- wania im formy, kt6ra oddaje ich oryginalne znaczenie, Nie jest to machinalna czynnos¢ zapisywania wszystkiego, co sig przeczy- tato badz ustyszato. Notatki moga, a wrecz powinny byé wzboga- cone 0 przemyslenia osoby notujacej. Jok organizowa¢ myéliinnych ludzi? 2 © CZTERY GLOWNE FUNKCJE NOTATEK PAMIEC Wiekszos¢ ucznidw i studentéw na calym Swiecie przekonana jest niestety, Ze jedynym zadaniem notatek jest wspoméc pamicé. Glo- wnym celem jest zaliczenie klas6wki czy zdanie egzaminu, po kt6- rych rychto zapominaja wszystko, coz takim trudem ,wkuli”. Za- pamietywanie to bardzo waény powéd robienia notatek, ale nie jedyny. Oprécz wspomagania pamigci, doskonala one takze zdolnosci analityczne i kreatywnosé. Mapy mySli sa wyjatkowo skuteczna metoda mnemotechni- cana z powod6w opisanych w rozdziale 15. Ta technika, wolna od wszystkich niedoskonalosci i putapek wlaSciwych tradycyjnym notatkom linearnym (opisanych w rozdziale 3), pozostaje w zgodzie z natura umyslu, w pelni wykorzystujac jego potencjat i uakty- wniajae wszystkie funkcje i oSrodki kory mézgowej. ANALIZA Sporzadzajac notatki nalezy przede wszystkim rozpoznaé strukture prezentowanych informagji. W ,,wytuskaniu” podstawowych poje¢ organizujacych oraz hierarchii z linearnych danych pomoze mindmapping. KREATYWNOSé Notowanie to nie tylko doskonalenie zdolnosci zapamigtywania ianalizy. To réwniez éwiczenie wspaniale rozwijajace twoja krea- tywnosé. Mapy mysli tacza w sobie dwa rodzaje czynnikéw: zewne- trane, czyli Zr6dlo informacji (ksiazka, wyklad, gazeta, tele- wizja itp.), oraz wewnetrzne, czyli czynnosci mézgu (podejmowanie decyzji, analiza i inwencja tworcza). 1 35136 Je ksiaze Mapy myst KONWERSACIA ‘Twoje nielinearne notatki powinny zawieraé wszystkie istotne informacje przekazane w materiale érédlowym. Ale niech nie beda suchym, pozbawionym zycia zbiorem danych. Uwzglednij w nich swoje wlasne spontaniczne przemyslenia i emocje, jakie wywoluje w tvoim umysle dany wyktad lub ksiqzka. Innymi stowy, twoja mapa powinna odzwierciedlaé konwersacje prowadzona przez tw6j umyst z umystem méwcy (autora). Swoje osobiste odezucia i komentarze mozesz dla odréénienia zaznaczaé okreslonym symbo- Jem lub kolorem. Zdarzyé sie moze tak, ze ksizka, ktora czytasz, lub wyktad, ktorego stuchasz, jest wyjatkowo zawity badz Zle zorganizowany. Tw6j mézg zareagule wtedy brakiem zrozumienia przyswajanej tresci. Uwidoczni sie to w mapach, ktére bed niejasne lub nieuporzadkowane. Bedziesz miat wigc znacznie lepsze rozeznanie w sytuacji niz osoby sporzadzajace notatki linearne, ktére ukrywaja chaos na stronach elegancko zapisanych, lecz funkcjonainie bezuzytecznych linijek i list. Mapy mysli sa zatem nie tylko wiernym i naturalnym zapisem informacji, ale teé odawierciedlajg tw6j stosunek do przyswajane- go materiatu, twoje emacje i oceng. EFEKTYWNE NASTAWIENIE UMYSLOWE Aby$w petni wykorzystat modliwosci, jakie daja mapy mysli w zakresie nauki, musisz je najpierw odpowiednio przygotowaé, a nastepnie umiejetnie z nimi pracowaé. By ci to uproscié, opracowalismy technike uczenia sig oparta na mapach myésli?, Oto osiem zasad, dzieki ktérym notatki beda ci nieoceniona pomoca w nauce z ksiqzek. VTechnika'TheMind Map OrganicStudy Techniqueszezegstowo opisanajestw mo- use glowg w rozde. 9, + 2 = ~ . Wyzn: . Narysuj blys . Przej . Preejdé teraz do przegladania wstepnego. Prayjrzyj Jak organizowaé myéil innych ludei . Przekartkuj ksiake czy artykul, by rozeznaé sig w jej strukturze i charakterze. z sobie ezas, ktéry masz zamiar poswigcié na nauke, i okreél zakres materiatu, ktéry w tym czasie chcesz opanowaé. awiczna mapg myéli opisujaca cata twoja dotych- czasowa wiedze dotyczaca przedmiotu lub zagadnienia, ktére- go sig uczysz. To rodzaj rozgrzewki i pobudzenia mézgu do tworzenia skojarzen. . Ustal swoje cele i oczekiwania zwiazane z nauka. Narysuj kolejna mape dotyczaca pytaf, na ktére spodziewasz sig znaledé odpowiedzi w ksiazce. j ¢, Z ktOrej bedziesz sie uczyé. Zwr6é szczegél- ng uwage na spis tresci, nagkéwki, podsumowania, wyniki, streszczenia, ilustracje i wykresy, na wszystko, co przyciaga tw6j wzrok. Takic ogéIne przegladanie pomoze ci ustalié centralny rysunek twojej mapy i stowa-klucze na gl6wne ramiona (podstawowe pojecia organizujqce). Wielu ucznidw i studentow mé- wi, Ze czesto dzieki tylko uwagnemu ogélnemu przegladaniu podrecznika poznaja 90 proc. wiadomosci, ktére maja opano- waé, Skupiajac sig na og6Inej strukturze i glwnych elemen- tach tekstu, dostrzegamy porzadek ksiazki, ktéra dzieki temu moze byé z latwoscig przelana w forme mapy. i¢ dokladnie temu, co pominates podezas przegladania ogélnego. Zwr6é uwage na podzial na rozdzialy i akapity, zwlaszeza na ich poczatki i zakoniczenia, gdyz to wlaSnie tam zazwyczaj zawarte sq najwazniejsze informacje. Uwzglednij je na mapie. Nastepnym etapem jest przegladanie uzupetniajace, ktore stu- 2y wypelnieniu luk w twojej znajomosci tresci ksiqZki i w twojej mapie. Pomin trudne fragmenty. Wrécisz do nich pdéniej zwiekszym bagazem wiedzy, gdy nabierzesz do nich dystansu i ujrzysz je w kontekscie cate] ksigzki. . Teraz nastepuje ostatni etap, przegladanie koficowe, podczas kt6rego wracasz do trudnych fragmentéw pominigtych wezes niej. Jesli masz jeszcze jakies watpliwosci badé drecza cig jakies pytania, przejrzyj ksiazke, by je wyjasni¢. Na tym etapie twoja mapa mysli powinna by¢ juz kompletna (patrz rozdzial 24). 37138 Mapy mysl ‘Ten proces moze byé por6wnany do uktadania puzzli, ktére zaczynamy od przyjrzenia si¢ obrazkowi catosci na pudetku. P6Z- niej uktadamy elementy w rogach i na krawedziach, a na koficu wypelniamy srodek. W ten spos6b otrzymujemy wierng kopie. ‘Te technike nauki stosowa¢ mozesz nie tylko w przypadku ksiqzek, ale i wyktadéw. By utatwié sobie notowanie, mozesz popro- sié wyktadowce, by ci strescil, o czym zamierza mowié. Jezeli jest to niemoéZliwe, konstruuj mape w_ trakcie wyktadu. Potem doko- nasz wszelkich niezbednych poprawek i uzupelnien. Poniewaz bedziesz musiat jeszcze raz uwaznie przejrze¢ i przeanalizowaé mape, by wprowadzi¢ korekty, lepiej zapamietasz jej tres¢é. Szerzej © kartografowaniu wyktadéw piszemy w rozdziale 26. PRZYKLADY KOMPLEKSOWYCH MAP MYSLI Kompleksowa mapa myéli (rys. ponizej) zostala narysowana przez ojca, ktéry w ten spos6b chciat poméc cérce w przygoto- Mapa mysti, kt6rq sporzqdzit Sean Adam dla swojej cérki, by poméc joj w preygotowaniu do egzaminu z lideratury (adaia gol). Jak organizowaé mysiiinnych ludzi? 139 waniach do egzaminu wstepnego z literatury angielskiej na uniwersytet. W przypadku tak rozleglych tematéw jak powiesé niezwykle korzystne jest, jesli mozemy odniesé sie do takiego schematu, kt6- ry wyr6énia gldwne jego elementy, Pozwala to wylawia¢ istote tekstu w spos6b bardziej precyzyjny i wszechstronny. Duzo latwiej jest rowniez przetozyé te informacje na forme ustna lub pisemna (wypracowanie czy odpowiedz podezas egzaminu). Mapa mysliPan Collins, producentki stacjt Radio Telefis Eirean, do progranu Late Late Show", obejumyjqea liste gosct i tematow nagrat. Mapa na tys. powyzej byla przygotowywana przez Pan Collins przez cztery miesiace. Dotyczy ona jednego z najpopularniejszych irlandzkich programéw telewizyjnych, The Late Late Show, kt6- rego Pan jest producentka. Do obowiazkow Pan nalezalo porzadkowanie poglad6w catego zespotu na dany temat, zaplanowanie programu, motywowanie os6b prowadzacych. W duzych strzal- kach Pan wpisywata, jak oceniany zostat program w rankingu og- Igdalnogci w danym tygodniu.140 Mapy mysli © ZALETY KOMPLEKSOWYCH MAP MYSLI JAKO TECHNIK] NOTOWANIA ODTWORCZEGO. . Czerpiesz korzyéci plyngce ze stosowania map myéli opisane w rozdziale 9. Stosujac metode pytaf i odpowiedzi, wyzwalasz ogromny potencjat skojarzen. . Uczysz sig szybeiej i wigcej rozumiesz, . Na podstawie map mysli mozesz pisa¢ wypracowania lub przy- gotowywaé ustne wypowiedzi. 5. Poglebiasz jasnosé myslenia analitycznego. 6, Odezuwasz coraz wigksza radosé ze zdobywania wiedzy. 7. Mapy stanowia zapis procesu mySlenia, tworzenia i uczenia sie, do ktérego mozesz wrécié w kazdej chwili. ad Be ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Nauczywszy sig, jak porzadkowaé mysli swoje i innych, jestes go- tow dowiedzic€ sie wigce} 0 relacji map mysliz pamiecia, co jest tematem kolejnego rozdziatu. 141 15 Pamie¢ ; @ PRZEGLAD ROZDZIALU @ Mit grecki I Mapy mysli jako wielopoziomowa technika zapamigtywania @ Pamigciowe mapy myéli jako odzwierciedlenie procesu twoérezego @ Zastosowanie pamigciowych map mysli BH Zalety pamigciowych map mysli Rozdzial ten rozpoczniemy barwnym greckim mitem, ktéry pomoze ig. Da- lej dowiemy sie, jakq role mapy mysli odgrywajq w zapamigtywaniu zrozumieé zwiqzek pomigdzy pamigcig, energiq a kreatywno: i twérezym mysleniu. Na koniec podsumujemy zalety pamigciowych map mysli. MIT GRECKI Zeus, krél bogéw, byt znany ze swej sktonnosci do stabej ptci. Wiek- szo$¢ czasu uplywata mu na uwodzeniu najpiekniejszych mieszka- nek Ziemi i Niebios, czesto czynit to podstepem i w przebraniu. Powszechnie sadzi sig, ze wszystkie jego milostki byly bardzo ulot- ne i krétkotrwate. Jednak z jedna oblubienica spedzit wiecej czasu nizz pozostatymi. Byta to Mnemozyna, bogini pamigci. W czasie dziewieciu upojnych nocy Zeus splodzit z nig dziewieé muz Muzy sa symbolem kreatywnoSci. Kazda z nich patronuje innej dziedzinie sztuki: @ Erato - poezji mitosnej Mi Kaliope ~ poezii epickiej Mi Euterpe ~ piesni lirycznejPamigé 143 142 Mapy mysli cana z kompleksowa tw6reza mapa. Tak jak mapy kreatywne roz- wijaja modliwosci tworcze, pamigciowe - zwielokrotnia twoje zdolnosci zapamigtywania. @ Polihymnia — piesni chéralnej Mi Talia - komedii @ Melpomena - tragedii @ Urania - astronomii i geometrii W Kio — historii | (GB, PAiecowe MAPY MyLI £Y Wi Terpsychora ~ sztuce tarica. JAKO ODZWIERCIEDLENIE PROCESU TWORCZEGO Podobnie jak pamig¢, mySlenie tw6rcze opiera sig na wyobraéni iskojarzeniach. Jego celem jest potaczenie przedmiotu A z przedmiotem B i skomponowanie w ten spos6b nowej, ciekawej i niezwyktej koncepeji, kt6rq okreslamy jako ,.kreatywnq”, Tak wiee Zeus jest synonimem energii i potegi. Zgodnie wiec z mitem, potaczenie energii i mocy z pamiecia daje kreatywnosé. Te zaleznosci maja ogromne znaczenie dla teorii mySlenia wielokierunkowego. Poniewaz technika mindmappingu powstata w wyniku badaf, jakie Tony Buzan przeprowadzit w dziedzinie zapamietywania informacji | odtwa- ania ich, byta poczatkowo pomyslana gtownie jako metoda mnemotechniczna. Dopiero z czasem idea ewoluowata i stata sig technika tw6rczego mySlenia o bardzo szerokim Zastosowaniu, majaca teo- retyczne uzasadnienie w odkryciach, ktére przyniosty badania Sperry’ego nad mézgiem i prace Torrance’a i in. dotyezace kreatywnosci ky Mary MYSLI JAKO WIELOPOZIOMOWA TECHNIKA ZAPAMIETYWANIA | ‘Techniki mnemoniczne wykorzystuja zazwyczaj wyobraénig i skojarzenia, by stworzyé nowy, latwo dajacy sig zapamigtaé obraz. Opréez tych dwéch istotnych elementow mapy mysli wykorzystuja takze pozostate zdolnosci kory mi Ozgowej, stajac sig zaawanso- wang i wysoce skuteczna wielopoziomowa metoda usprawniaja- ca pami¢é. Wielopoziomowosé w tym kontekécie oznacza, ze w przeciwienistwie do notatek jednowymiarowych (linia) i dwu- wymiarowych (plaszczyzna), mapy umodliwiaja stworzenie w umysle przestrzennego obrazu z rownoczesnym uwzglednic- niem elementéw koloru, czasu i skojarzen. MySlenie tworcze laczy wyobraznig ze skojarzeniami, by wy- kreowaé nowy obraz. Techniki pamigciowe za§ wykorzystuja te same elementy, by obraz przeszly przywolaé w teragniejszosci. Za- tem mechanizm i struktura pamigciowej mapy mysli jest identy- Mapa mysit znanego producenta filmowego Denny Harrisa, podsumowujqca program dotyezqcy pamigci144 Mapy mys struktura obydwu procesow, pamigciowego i tworczego, jest taka sama. Jedynie ich przeznaczenie jest inne. Technika mnemoniczna kojarzy dwa elementy, by w przyszlosei pozwolié mézgo- wi przywotaé (odtworzyé) trzeci obraz. Technika kreatywna rowniez kyczy dwa elementy, by rzutowaé trzeci w przyszlosé, lecz je} celem jest dokonanie w tej przysztosci pewnej zmiany, podczas gdy zadaniem mnemonicznym jest po prostu pamietaé, Poniewaz obydwa rodzaje map mysli sa ze soba nierozerwal- nie sprzezone, rysujac mapy pamigciowe jednoczesnie doskona- limy swoja kreatywnosé, kreslenie zaé kreatywnych map popra- wia nasze zdolnosci zapamigtywania. To jest jak uklad naczyh potaczonych. Rysunek na stronie poprzedniej jest przyktadem mapy tacza- cej w sobie zaréwno elementy kreatywne, jak i pamieciowe. Na- tysowal ja czolowy amerykafiski producent wideo, Denny Harris. Mapa miata mu przypominaé, co chciat pokazaé w programie na temat pamigci. Notatki sq podsumowaniem zawartosci programu, uwzgledniaja wstep, opis zapamigtywania systemem nume- réw i ksztatt6w, zastosowanie prostych metod mnemotechnicznych oraz dyskusje nad teoria i praktyka. W czasie, gdy Harris wyszczeg6lnial elementy, 0 ktérych miat pamigtaé realizujac program, proces przypominania wplynal na inwencje twéreza aut Ta i Zaowocowat odkrywezymi pomystami dotyczacymi tresc struktury programu. Jest to znakomity przyktad kreatywnosci, ktora wspiera pamieé, a te z kolei — kreatywnosé. Ly ZASTOSOWANIE PAMIECIOWYCH MAP MYSLI Moiliwosci wykorzystania map mysli zostang dokladnie opisane i V tej ksiqzki, w rozdziatach poSwigconych zyciu osobi- stemu, rodzinie, nauce oraz pracy. Istnieje cata masa zastosowah mindmappingu na co dzien, np. zapamigtywanie interesujacych programéw i audygji, snéw, wydarzen rodzinnych czy listy zaku- pow. Jednak jedna z najbardziej przydatnych funkeji wydaje sig odszukiwanie informacji, ktére pozornie zapomnieligmy. Kazdy Znas zna to uczucie zirytowania i bezsilnosci, gdy na prozno pro- bujemy przypomnieé sobie, gdzie polozylismy jakis przedmiot Pomieé badé jak miala na nazwisko dana osoba. Zazwyczaj w takich sytuacjach koncentrujemy sig na przedmiocie lub informagji, kt6- rej znalezé nie mozemy. Jest to o tyle niewlasciwe, ze skupiajac sie na czym§, czego nie ma, skupiamy sie na braku i pustce Wykorzystujac potege swojej wyobraéni i sile skojarzen, stworz mape, ktérej centrum bedzie puste. Otocz je slowami i obrazami, kt6re wiaza sig z zapomnianym przedmiotem czy informa- cjg. Przypusémy, ze nie potrafisz przypomnieé sobie nazwiska ja- kiejs osoby. Gtowne stowa-klucze twojej mapy dotyczylyby plci danej osoby, jej wieku, wygladu, rodziny, glosu, zawodu, upodo- a ban oraz miejsca pierwszego i ostatniego spotkania, Tym sposo- | bem ogromnie awiekszysz prawdopodobienistwo, Ze tw6j mézg, naprowadzony tyloma wskaz6wkami, znajdzie potrzebna informacje w przepastnych archiwach twojej pamigci. (Wigcej 0 zapamigtywaniu twarzy i nazwisk oraz przypominaniu sobie zapom- nianych informacji znajdziesz w mojej ksiqzce Pamieé na zawotanie, str. 137-159.) Niekiedy okolicznosci uniemo#liwiaja ci narysowanie mapy na papierze. Naszkicuj jg wtedy na wielkim ekranie w myslach. ZALETY PAMIECIOWYCH MAP MYSLI 1. Wykorzystuja wszystkie funkcje kory mézgowej, zwieks jac w ten spos6b prawdopodobienstwo zapamictania i przypomnienia. Uaktywniaja wszystkie poziomy mézgu, wprawiajac go w stan pobudzenia i gotowosci. . Sa interesujace wizualnie, dlatego chetnie do nich wracamy, co zwieksza prawdopodobienstwo spontanicznego przypomnienia. godne z natura umystu i mechanizmem zapamigtywania. Stosowanie pamieciowych map aktywizuje mnemoniczna goto- wosé mézgu, co podnosi poziom jego zdolnosci zapamigtywania. Mapy odzwierciedlaja proces twércezy, co wzmaga nasza kreatywnosé. Utrzymana jest trwalosé pamieci przez caly czas nauki samo- dzieInej czy stuchania wyktadu (w przeciwienstwie do typowych x w a 2 2146 Mapy myéli krzywych zapominania opisanych w 5 rozdziale mojej ksiqzki Rusz glowa). . Wykorzystuja wszystkie zdolnosci asocjacyjne, wzmagajac w ten spos0b fizyczne zdolnosci mézgu do imprintingu i tworzenia sieci skojarzen, a tym samym zwiekszaja prawdopodobienstwo przypomnienia. Motywuja ci¢, daja uczucie pewnosci i samozadowolenia, gdyz dzieki nim mozesz w pelni polegaé na swojej pamigci. - s ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Jak sig przekonales, pamigé i kreatywnosé to dwa aspekty tego samego zjawiska. Potrafisz juz postugiwa¢ sig mnemonicznymi mapami mysli. W_nastepnym rozdziale przedstawiamy ich zastosowanie i zalety jako techniki kreatywnej. 16 Tworcze myslenie —_ | (> PRZEGLAD ROZDZIALU M@ Cele kreatywnych map myéli @ Rola map mysli w mechanizmie myslenia twérczego M@ Etapy procesu myslenia tworezego Mf Mindmapping dla tworzenia nowych paradygmatow Wi Zalety kreatywnych map mysli Mf Zapowiedé nastepnego rozdzialu W tym rozdziale skoncentrowaligmy sig na kreatywnej stronie myslenia wielokierunkowego. Dowiesz sig, co czyni z map tak wspaniale skuteczng technike iw jaki sposéb moses: dzighi nim rozwingé swoje zdolnosci twérczego myslenia oraz burzy mézgu. CELE KREATYWNYCH MAP MYSLI Kreatywne mapy mysli (ezy mapy burzy mézgu) pomogg ci zrea- lizowaé najrézniejsze cele. Oto glowne z nich: . Zbadaé wszystkie twéreze moZliwosci, ktére daje rozwazane zagadnienie. Oczyscié umyst z wezeSniejszych uprzedzen i opinii dotyezacych tego zagadnienia i otworzyé go na nowe, odkryweze my‘. . Generowaé pomysly, ktérych konsekwencja bedzie podjecie R » okreslonego dziatania, zmiana rzeczywistosci fizyeznej (lub stworzenie nowej). 4. Zachecié do bardziej spéjnego myslenia tworezego. §. Stworzyé nowy kontekst, w ktérym dotychezasowe poglady czy koncepcje mogg byé zreorganizowane. 6. Wychwytywaé i rozwijaé nagte twércze olsnienia. 7. Tworczo planowaé. 147148 Mapy my &y ROLA MAP MYSLI \W MECHANIZMIE MYSLENIA TWORCZEGO Mapy stanowia znakomite narzedzie mySlenia tworezego, gdyz wykorzystuja wszystkie zdolnosei mézgu zwiazane z kreatywno- , zwlaszeza wyobraénie, skojarzenia i elastycznosé umystu. Ten ostatni element uznawany jest w literaturze psychologicznej, m. in. przez E, Paula Torrance’a, za jeden z najwazniejszych czyn- nikéw decydujacych o naszym potencjale twérezym. Ponadto ogromna role odgrywaja: ML umiejetnosé wigzania nowych informagji ze starymi Ml wykorzystanie bogatej kolorystyki stosowanie rozmaitych ksztaltow @ uzycie element6w niezwyklych i absurdalnych Mi wykorzystanie przestrzennosci i powigkszenia i adaptacyjnosé umystu Humiejetnos¢reorganizacji ikojarzeniazatozea przedwstepnych i umiejetnos odwracania zatozef przedwstepnych Wi wrazliwosé estetyczna Mf wrazliwosé emocjonalna @ wrazliwosé na bodéce zewnetrzne: wzrokowe, stuchowe, dotykowe, smakowe i zapachowe Hi umiejetnosé stosowania wymiennych kodow. one wyrafinowana i elegancka ekspresja wszystkich tych kategorii; manifestacja calosci procesu mySlenia tworczego. { | Poznawszy zasady i ogéina teorig map myéli, widzimy, Ze sq Badania, kt6re przeprowadzitem, potwierdzaja uderzajaca zbied- nosé migdzy czynnikami warunkujacymi nasz potencjal kreaty- wny a gléwnymi etapami rozwoju metod mnemotechnicznych. O zaleznosciach tych pisatem w rozdziale 15. Popularny mit o rozkojarzonym i zapominalskim geniuszu po- mija fakt, iz geniusz ten zapomina jedynie o tych sprawach, ktére za wazne dla niego uznaja psychologowie. Gdyby zbadaé pamigé Twércte myslenie 149 daa lub tworezosei, z cata pewnoseig iom mistrz6w w zapamigtywaniu. dotyezaca przedmiotu jego be doréwnalaby ona umiejetno: Ogromne podobienstwo zachodzace migdzy natura mysle: nia tw6rezego a metodami zapamigtywania potwierdza teze. ii mapy sq istotna i naturalng ekspresjq oraz narzedziem | dlatych form myslenia. Daje to rownie#, podstawy do twier- w ptzeciwiefstwie do licznych sadéw wznajacych kreatywnosé za dwa niezalezne od siebie, rézne, ecej, przeciwstawne zjawiska — sq to lustrzane odbi- cia tego samego procesu. ETAPY PROCESU MYSLENIA TWORCZEGO Stosujgc technike mystenia tw6rezego opartego na mapach mysli, niepomiernie zwielokrotnisz swoja kreatywnoSé, Twoja wyobraé- nia podsunie ci dwukrotnie wigcej pomystéw i rozwiazah, niz w tym samym czasie wygenerowalaby cata grupa podczas tradycyjnej sesji burzy mézgow. Oto pigé etapow mySlenia tw6rezego wykorzystujacego mindmapping. 1. BLYSKAWICZNA SESJA TWORCZA Zacznij od narysowania stymulujacego obrazu. Na przyktad gdyby twoja mapa miala traktowaé 0 perspektywach rozwoju lotni- ctwa, centralnym symbolem mdgtby byé Concorde ~ samolot o charakterystycznie zakrzywionym dziobie. Rysunek umiesé na srodku duzej pustej kartki, tak by miat dosé miejsca na zapisanie wszystkich skojarzen. Przez nie wigcej niz 20 minut zapisuj wszystkie mysti i obrazy, jakie umyst ci podsuwa. Wymdg szybkiej pracy uwalnia mézg od wiez6w zwyczajowych schematow myslenia. Wpadaja nam wtedy do glowy nowatorskie, czasem absurdalne pomysly. Jednak absurdalne nie znaczy zie. Wprost przeciwnie, czesto ekscentryczne i niezwykle na poz6r rozwigzania moga okaz przelomowe iwielce odkryweze. Powotam sig tu na slowa filozofa Rudolfa Flescha:PPE Ee eee ee Cate eee eee 150 Mapy mysli Tworcze myélenio 151 MySlenie tworexe mose oxnacsad po prostu sroxumiente, jak nie wielkg chwatg jest wykonywanie exynnosel w sposbb, w tory xa- wsze Oyhy wykonywane. Warto takée przytoczyé opinie poety Ezry Pounda, ktory twierdzil, ze: Geniuses (...) to sdolnosé spostreegania dziesigcin rzecxy tam, gdie xwykly cslowiek widei jedng, a celowiek utalentowany dwie albo try, orax umiejetnostwyrasenia tego sdoxonego obra- su w rworzywie wykonywane) sxtuki. Korzystanie z duzej pustej kartki wynika z ,,prawa Buzana”: mapa mySsli rosnie tak dhugo, az wypetni cala dostepna przestrzen. Im wigcej przestrzeni bedziesz musial zapelnié, tym wigcej tworczych pomyst6w podpowie ci umyst. 2. PIERWSZY PRZEGLAD | REORGANIZACJA Zrdb sobie krétka przerwe, by mézg mgt odpoczaé i zaczaé integrowa¢ pomysly powstale do tej pory. Musisz teraz sporzadzié nowa mape, Ww ktérej okreslisz glowne galezie (podstawowe pojecia organizujace), taczac, kategoryzujac, budujac hierarchie, znajdujac nowe skojarzenia i ponownie rozwazajac pomysty, ktore wydawaly sig niemadre czy absurdalne, w kontekScie catosci mapy. Czesto im mniej konwencjonalny pomyst, tym czasem okazuje sig lepszy. Podezas pierwszej reorganizacji moze sie zdarzyé, ze na od- leglych ramionach mapy wystapia powtarzajace sig hasta, podobne lub wrecz identyezne. Nie traktuj ich jak zbednych powtérzen. Sq fundamentalnie ,,r6zne”, skoro sq podporzadkowane innym stowom-kluczom. Odzwierciedlaja wage koncepeji, ktore choé kryja sig gleboko u podstaw twojej wiedzy, wptywaja na kazdy aspekt twojego sposobu myslenia. Podczas pierwszego powtérzenia podkredl je, podczas drugiego —oznacz jaka$ figura geometryczna. W trakcie trzeciego powtérze- nia umies¢ je w Srodku tréjwymiarowej bryly. Dodatkowo mozesz te elementy potaczy€ liniami, by zaznaczy¢ ich zwigzek. Mote to wy- wolaé nowe skojarzenia i pomysty, stworzyé wrecz kolejny uklad odniesienia, gdy to, co znane, ujrzymy z nowej perspektywy. Takie przesunigcie ujawnia globalng i natychmiastowa reor- ganizacj¢ catej struktury mysli, Pozornie jest to zlamanie jednej znaczelnych zasad mindmappingu, mowiacej o tym, ze serce mapy stanowi centralny symbol i ramiona bezposrednio z niego wychodzace. Jednak tak naprawde nie jest to wbrew tegutom, kt6- re nakazujq stosowanie akcentéw. Tw6j mézg wyszukat nowe informacje, ktore zdaja sie byé wazniejsze niz dotychezasowe centrum mapy. Wymaga to przeorganizowania struktury. W stosownym czasie ta nowa struktura zostanie zastapiona jeszcze now- sza, odpowiadajaca bardziej zaawansowanym rozwazaniom, Mapa mysli wspomaga i odzwierciedla proces umystowych poszukiwan i rozwoju. 3. INKUBACIA Z rozdziatu 12 dowiedziates sie juz, ze odprezenie i wyciszenie jest rownie waznym etapem pracy umystowej jak samo myslenie. Czesto doznajemy nagtych genialnych olsnief podczas spaceru, w kapieli lub we nie. Nasz umyst znajduje sie wtedy w stanie relaksu i rozmarzenia. To sprzyja mySleniu wielokierunkowemu. Wydaje nam sig, ze nasz umyst ,,.ma wolne”, tymczasem przeglada swoje najodleglejsze zakamarki w poszukiwaniu wszelkich mozliwych rozwiazan i koncepgji. Metodg te wykorzystywaly najwieksze umysty w historii ludzkosci. Albert Einstein, éwiadomy znaczenia relaksu, uczyt swoich studentow, ze okres inkubacji jest nieodlaczna czeScia procesu myslenia. Takée Friedrich August Kekulé, odkrywea pier- Scieniowej struktury benzenu, w planie dnia uwzgledniat czas prze- znaczony na inkubacjg koncepeji oraz marzenia. 4. DRUG! PRZEGLAD | REORGANIZACIA Po okresie relaksu tw6j mézg spojrzy na pierwsza i druga ma- P¢ Z nowej perspektywy. Wowezas przyda si¢ btyskawiczne na- szkicowanie trzeciej, by zintegrowaé spostrzezenia. Nastepnie powinienes rozwazyé wszystkie informacje zebrane w stadiach pierwszym, drugim i trzecim w celu stworzenia wszechstronnej mapy mysli.182. Mapy my Na tablicy V znajdziesz reprodukcje mapy, kt6ra Norma Swee- ney stworzyta po okresie intensywnej inkubacji oraz wielu po- prawkach i zmianach, Dotyczy ona zalozenia sieci Klubow ,,Méz- gu” na calym gwiecie. 5. ETap KONCOWY Na tym etapie masz poszukiwaé rozwiazania, decyzji czy poziomu zrozumienia, ktore bylo pierwotnym celem procesu tworezego my lenia. Czesto wymaga to potaczenia odseparowanych elementow ostatecznej mapy, co prowadzi do nowych spostrzezefi i odkryé. MINDMAPPING DLA TWORZENIA NOWYCH PARADYGMATOW Podczas dlugotrwatego i glebokiego procesu myslenia tworczego, kiedy na pierwszych etapach pojawialy sig nowe spostrzezenia, stadium inkubacji moze zaowocowaé powstaniem nowej perspektywy, co nazywamy zmiana paradygmatu. Na stronie 153 zamii y mape narysowana przez Lorrai- ne Gill. Jest to podsumowanie serii wyktadéw na temat procesu tworezego z punktu widzenia praktykujacej artystki. Obejmuja one zagadnienia z historii sztuki, rozwoju ,,gramatyki widzenia” inarzedzi artysty. Autorka postrzega sztukg jako dziedzing nauki (i nauke jako sztuke). Podkresta takée znaczenie treningu wy- obraZni oraz ciata dla proceséw tworczych. Trafnosé tych zalozen potwierdzaja najnowsze badania nad mézgiem. Na tablicy VI widzicie mape autorstwa Benjamina Zandera, dyrygenta Bostonskiej Orkiestry Symfonicznej. Odzwierciedla niezwykle, nowatorskie podejscie muzyka do IX Symfonii Beetho- vena. Mapa powstata w rezultacie wieloletnich przemyslen, mindmappingu w mySlach oraz intensywnej inkubacji. Zmiana paradygmatu oznacza globalna zmiane w mysleniu 0 podstawowych zatozeniach przyjmowanych przez ludzkosé | wdanym okresie historycznym. Prayktadem jest Darwinowska | teoria ewolucji czy teoria weglednosci Hinsteina, Sq to para- dygmaty, ktére zastapily poprzednie systemy myslenia. Mapy muysli sa wspanialym narzedziem zapisu zmiany paradygmatu. Tworeze myélenie 153 os Mapa mysti Lorraine Gill dotyczqca charakteru bx6rczosei i profesjt artysty (patrz str, 152) Dla twércy mapy dzieki spostrzezeniom dokonanym przez pod- swiadomosé podezas inkubacji nowy sposdb rozumienia danej kwestii umiejscawia sig w nowym uktadzie odniesienia. Sposdb mySlenia autora zyskuje nowe wymiary, a on sam, zapisujac etapy zmiany paradygmatu, otrzymuje (mnemoniczny i wszechstronny) obraz przedmiotu, kt6ry prowadzi go nie tylko do kolejnych tworezych pomysl6w, ale ostatecznic ku madrosei ZALETY KREATYWNYCH MAP MYSLI . Automatycznie wykorzystuja wszystkie zdolnosci myslenia krea- tywnego. . Generuja weiaz rosnaca energig umystowa, w miare jak tworca przybliza sig do swego celu. . Umoiliwiaja jednoczesne dostrzeganie bardzo wielu elementéw, zwigkszajac prawdopodobiefstwo twérezych skojarzef i integracji. vp »155 184 Mapy mys 4. Umoiliwiaja umystowi polowanie na pomysty w mrocznych rejonach, ktére lezq na peryferiach zwyczajowego sposobu mySlenia. 5. Zwigkszaja prawdopodobiefistwo dokonania nowych spostrzezen. . Wzmacniaja i wspieraja proces inkubacji, zwi¢kszajac prawdopodobiefstwo powstania nowych pomystéw. Ss vom . Jest w nich miejsce na zabawe i humor, co zwigksza prawdo- Q podobieristwo, iz tworca odejdzie od przyjetych norm i stwo- @D PrzEGLap ROZDZIAL rzy prawdziwie tworcze rozwigzania. | 17 Grupowe mapy mySli 2 2 @ Funkcje grupowych map mysli Mi Tworzenie umystu zbiorowego i Zastosowania grupowych map myéli @ Przyktady wykorzystania grupowych map mysli Ml MySlenie w tandemie @ Zalety grupowych map mySli ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU W tym rozdziale zapoznamy cig z nowymi mozliwosciami, jakie ofe- Wyawoliwszy swa kreatywnosé dzigki mapom mysli, modesz 7ys- rujq grupowe mapy mysli, podezas tworzenia ktorych sily intelektual. ka¢ wielki dodatkowy impet pracujac w grupie. O tym traktuje nastepny rozdziat. ne pojedynczych os6b lgorg sig i poteguia. | oY) FUNKCJE GRUPOWYCH MAP MYSLI Zgodnie z powiedzeniem ,,co dwie glowy to nie jedna”, mySlenie grupowe ma swoje zalety. Najwazniejsze z nich zgrabnic podsu- mowat Michael Bloch z Laboratorium Sperry’ego: Prrex cate xycie xapamigtujemy miliony informagji, tore sktadajq sie na nassq wiedsy, Poniewas kasdy % nas ma inne doswiadexe- nia, totes reprexentujemy inne, niepowtarsalne i wlasciwe tylko sobie xasoby wiedsy i punkty widzenia, Myslenie xbiorowe umoxli- wia nam potgcrenie potencjatéw indywidualnych umystow, prees co xyskujemy wieksze bogactwo shojarzen i morliwost oceny zagadnienia x résnych perspektyw. Jest to niestychanie cenna technika salecana zolaszexa w roxwigxywanin konfliktée i problemow. Podczas grupowej sesji burzy mézgu mapa staje sig odzwierciedleniem wytaniajacego sig consensusu. Jest rejestrem wymiany pogla- d6w i informacji, W czasie tego procesu umysly jednostek tacza swa.156 Mapy mys © energig, by stworzyé odrebny ,,umyst zbiorowy”. Mapa ukazuje ewo- lucie tej zbiorowej jaéni i zapisuje jej wewnetrzny dialog. Niemozliwoscia jest odréznié dobra zbiorowa mape mysli od mapy stworzonej przez wybitng jednostke. TWORZENIE UMYStU ZBIOROWEGO &4 Liczne badania i prace naukowe potwierdzily, ze zadawanie wiasciwych pytan i sprawdzanie wiedzy ma bardzo pozytywny wplyw na trwalosé pamigci. Miedzy innymi na tym zalozeniu opiera sig metoda sporzadzania map mysli. W roku 1975 Frase i Schwartz przeprowadzili eksperyment majacy na celu zbadanie stopnia zrozumienia i zapamigtania tekstu w zaleznosci od sposobu nauki. Uczestnicy zostali potaczeni w pary, a nastepnie po- dzieleni na trzy grupy. W grupie pierwszej jedna osoba przeczytata tekst i zadawata drugiej pytania dotyczace jego treéci. W arupie drugiej tez jedna osoba przeczytata tekst, lecz tym razem odpowiadala na pytania zadane przez partnera. W trzeciej grupie obie osoby przeczytaly tekst w milezeniu i nie rozmawia- ly na jego temat. W teScie sprawdzajacym znajomosé zadanego tekstu najwyzsze wyniki osiagn¢ly osoby z grup pierwszej i drugiej. Rezultaty grupy trzeciej byly bez poréwnania gorsze. Wyniki tego eksperymentu potwierdzajq teze, ze zapisywanie swojej wiedzy oraz pytah w formie mapy mysli prowadzi do znacznie lepszego zapamictania czytanego materialu. Sa tez kolejnym argu- mentem, iz znacznie lepiej jest pracowaé w parach lub grupach, niz uczyé sig samodziclnic, oraz angazowaé sig w aktywng konwersacje na temat przedmiotu nauki, niz uczyé sie w milezeniu. Aktywne werbalizowanie prowadzi do wiekszej skutecznosci przetwarzania informagji oraz do lepszego ich zapamigtania. Ponadto podezas myslenia zbiorowego kaady z jego uczestnikéw wnosi sw6j indywidualny wktad, Powstaje komplementarny zespol, kt6rego zbiorowy umyst lepiej poradzi sobie ze zrozumieniem i zapamigtaniem tego, zczym pojedynczy mézg méglby mieé trudnosci Etapy tworzenia grupowej mapy mySli sa zblizone do tych, jakie opisalismy w odniesieniu do indywidualnego tw6rezego myslenia. Glowna réznica polega na tym, ze wewnetrzny dialog, jaki Grupowe mapy mysli 157 tw6j umyst prowadzi sam z soba, zastapi dyskusja pomiedzy uczestnikami zbiorowej sesji. Oto siedem podstawowych faz procesu grupowego mindmappingu: 1. PREZENTACIA ZAGADNIENIA Nalezy zaczaé od zdefiniowania przedmiotu dyskusji i wyznacze- nia celow, kt6re zamierzamy osiagnaé. Uczestnicy powinni posia- daé wszystkie informacje, jakie moga im byé przydatne podezas myslenia i rozmowy. 2. INDYWIDUALNA BURZA MOZGU Kaidy czlonek grupy powinien poswigcié przynajmnicj godzine na sporzadzanie szybkiej mapy mysli (spontaniczne skojarzenia) oraz jej rekonstrukcje w postaci mapy posiadajacej wybrane podstawowe pojecia organizujace. Odpowiednikiem tej czynnosci w indywidualnym mindmappingu sa etapy pierwszy i drugi (patrz rozdziat 16). Spos6b ten odbiega zasadniczo od tradycyjnej ,,burzy méz- gow”, podczas ktérej jedna osoba prowadzaca sesje zapisuje na tablicy czy ekranie propozycje uczestnikéw. Jest to mato skute- cane, gdyé kazde zapisane stowo wywotuje u wszystkich okreslone skojarzenia i wytycza jeden tok mysli. W ten sposdb zanego- wana Zostaje potega nielinearnych skojarzeh i zaprzepaszczone wielkie zyski, ktre moglyby wyniknaé, sdyby poczatkowo kazdy uczestnik mégt w nieskrepowany spos6b samodzielnie poznaé swe mysli na dany temat. 3. DyskusiA W MALYCH GRUPACH Podzielcie sig teraz na niewielkie zespoly, liczace od trzech do pigciu os6b. W obrebie tych grup wymie/tie sie pogladami. Niech kaédy z was zapisze na wlasnej mapie sugestic innych. Przezna- ezcie na to godzine. Ogromnie wazne sq tu otwartoS¢ i atmosfera akceptacji. Kaz- da koncepeja wysunigta przez ktoregokolwiek cztonka winna byé przyjeta i poparta Zz reszte grupy. Taka przyjazna atmosfera iwsparcie o$micla wasze umysty do pracy i zacheca je do bardziej niekonwencjonalnych rozwiazafi, kt6re, 0 czym doskonale wiemy, sq przepustka do genialnosci. Zadna propozycja nie powin-158 Mapy mysli na by¢ odrzucona czy zlekcewazona, to bowiem, co na poz6r wydaje sig glupie lub niewazne, moze zaowocowaé wielkim czy od- krywezym rezultatem. 4. TWORZENIE PIERWSZEJ ZBIOROWEJ MAPY MYSLI Gdy zakoniczy sig dyskusja w matych zespolach, cata grupa jest gotowa do tworzenia kolektywnej mapy. Do tego potrzebny bedzie naprawde wielki arkusz papieru. Rysowaé moze cata grupa, po jednej osobie z kazdego zespolu lub jeden uczestnik w imie- niu caej grupy. By uniknaé nieporozumien, nalezy ustalié znaczenie koloréw i symboli. Wszyscy czlonkowie grupy wybieraja gléwne stowa-Klucze. Na- dal obowiazuje zasada akceptacji; absolutnie wszystkie sugestie i koncepcje powinny by¢ uwzglednione na mapie. Ta faza myslenia zbiorowego odpowiada drugiemu etapowi myslenia indywidualnego. 5. INKUBACIA Teraz nalezy da¢ grupie troch¢ czasu, aby mapa ,,ulozyta sie” w gtowach. To kolejna cecha rézniqca nielinearna burze mézgéw od tradycyjnej, podezas ktérej uczestnicy tak dtugo dyskutuja i analizu- jasytuacj¢, az znajda rozwigzanie. Takie metody robia uzytek z niewielkiego tylko wycinka modliwosci umystu, a ich efekty sq tworeze i odkryweze w jeszcze mniejszym stopniu. Wynika to stad, iz potega umystu polega na synergii, czyli wspétdziataniu wszystkich zdolnosci kory mézgowej. Jesli wykorzystywana jest tylko ich czesé, to ostabia nawet dziatanie tych funkeji, ktore sq w uzytku, 6. DRUGA ZBIOROWA MAPA MYSLI Po okresie inkubacji grupa musi powtérzyé 2., 3. i 4. etap, by uchwycié rezultaty zintegrowania mySli. Ponownie wszyscy sz} cujq blyskawiczne, spontaniczne mapy, mate grupy wymieniaja sig propozycjami, zaznaczaja je na swoich mapach, nastepuje ogél- na dyskusja na forum calej grupy, w wyniku kt6rej powstaje druga zbiorowa mapa. Mozna teraz poréwnaé obie grupowe mapy i przygotowaé sig do etapu koficowego. Mapa myéli na rys. nr 16 zostala stworzona przez zespét os- miu dyrektoréw koncernu Digital Equipment Corporation. W je- Grupowe mapy mysli 159 go sktad weszli: Matthew Puk, Thomas Spinola, Thomas Sulli- van, Chris Slabach, Lorita Williams, Richard Kohler, Tony Bigo- nia oraz John Ragsdale. Pracowali pieé dni nad ostatecznym ksztaltem mapy dotyczacej pracy zespolowej. 7. ANALIZA | PODJECIE DECYZII Jest to koficowa faza procesu zbiorowego mySlenia, podczas kt6- rej grupa dokonuje wyboru, ustala plan i spos6b dziatania. W podjgciu decyzji mozna wykorzysta¢ wszystkie metody opisane wezesniej w rozdziale 12. © ZASTOSOWANIE GRUPOWYCH MAP MYSLI Oto gléwne, choé nie jedyne zadania grupowych map mySli: @ Potaczona kreatywnosé Wi Zespotowa pamigé @ Analiza i rozwiqzywanie problem6w w grupic @ Grupowe podejmowanie decyzji i Wsp6lne opracowywanie projektéw i Zespotowe szkolenie PRZYKLADY WYKORZYSTANIA GRUPOWYCH MAP MYSLI W ciagu kilku ostatnich lat metoda grupowego mindmappingu zdo- bywala coraz wieksza popularnos¢ i obecnie jest praktykowana przez wiele rodzin, szk6l, uniwersytet6w i miedzynarodowych firm. Obszerny podrecznik techniczny firmy Boeing, kt6rego opa- nowanie zajmowato pracownikom kilka lat, ujeto w formie mapy dtugosci siedmiu i pot metra. Dzieki niej czas nauki udato sig skr6- cié do kilku tygodni. Oceniono, Ze w ten spos6b firma Bocing za- oszezedzita 11 milionéw dolaréw. Zdi¢cie tej mapy przedstawia tablica VI. Miedzynarodowe przedsi¢biorstwa, jak np. Electronic Data Sy- stems (EDS), Digital Equipment Corporation i Nabisco wiaczyly nauke mindmappingu do programu swoich szkolef. Dzi¢ki metodzie160 Mapy myshi grupowego mySlenia i technice nauki opartej na mapach mysli (MMOST) kazdy z grupy 120 cztonkéw kierownictwa byl w stanie W ciggu jednodniowego seminarium zdobyé wiedze, na kt6rej spisanie potrzeba by bylo pigciu lub szesciu taméw. Byly to informacje uporzadkowane w formie przejrzystych map, dogtebnie zrozumiane, dokladnie zapamietane i Scisle zwiqzane z wykonywanym zawodem. Na uniwersytetach w Oxfordzie i Cambridge studenci, m.in. Edward Hughes (patrz moja ksiqzka Rusz glowg), wykorzystywali metody mindmappingu i osiagali znakomite wyniki w nauce, po- Swigcajac na nia minimum wysitku i czasu. Na calym swiecie upowszechnily sig ,rodzinne grupy genius w ktorych rodzina staje sig ,umyslem zbiorowym”, a poszezegélni calonkowie (rodzice i dzieci) osiagaja najlepsze wyniki we wszystkich umyslowych (a czesto i fizyeznych) czynnosciach, do ktérych sie zabie- raja. Obszerniej o sesjach rodzinnych méwimy w rozdzialach 21 i 24, © MYSLENIE W TANDEMIE Najprostszq i najbardziej podstawowa forma mySlenia zbiorowego jest mySlenie w parze. Dwie osoby to minimaina liczba two- rzaca grupg, ktérej cztonkowie pracuja nad twérezym rozwigza- niem na zasadzie partnerskiej. Oto etapy procesu myslenia zbiorowego z udziatem dwéch glow. W rozdziale 21 opisujemy procedure tworzenia map dla liczniejszych grup: . Ustalenie zagadnienia. . Obie osoby indywidualnie przygotowujg blyskawiczne, spontaniczne mapy mysli w odniesieniu do rozwazanego tematu. . Para spotyka sie i nastepuje wymiana pogladéw i sugestii. Powstaje pierwsza wsp6Ina mapa. . Nastepuje okres inkubacji nowych zintegrowanych pomystow. 6. Powstaje kolejna wspélna mapa. 7. Uczestnicy dokonuja analizy i podejmuja decyzje. » wee W przypadku dtugofalowych przedsiewzigé (jak na przyklad pisanie tej ksiazki przez mojego brata i mnie) mindmapping ogromnie usprawnia pracg. Jest to sposéb na uporzadkowanie, zapisa- Mapa mysti na temat ,pracy zespolowe,” siworzona proee zarsqdzajqaych preedsig- biorstwem Digital Equipment Corporation (patrz str. 158-159) nie i stymulowanie dyskusji podezas wielu spotkaf, ktdrych takie przedsiewziecie wymaga. Ponadto technika ta zapewnia ciagtosé mySli i watkOw, co zwazywszy na fakt, Ze proces tworzenia prze- ciaga sie, jest niezmiernie istotne. ky ZALETY GRUPOWYCH MAP MYSLI 1, Jest to metoda mySlenia i nauki zgodna z natura umystu i znacznie przyjemniejsza, 2. Podezas procesu myélenia akcent jest stale i rownomiernie roz- tozony zaréwno na jednostke, jak i grupe. Im czgSciej uczest, cy moga zaglebic sig we wtasny Swiat umystowy, tym chetniej powracaja do grupy, wnoszac istotny wktad. 3. W relacjach pomiedzy poszczegéInymi uczestnikami procesu oraz pomigdzy jednostka a grupa zachodzi zjawisko wzajem- nej stymulacji. 4. Juz w swych poczatkowych etapach metoda grupowego mindmappingu moze przyniesé o wiele wigce} pozytecznych i tworczych pomyst6w niz tradycyjna burza mézgu.162. Mapy mys 5. Podezas grupowego tworzenia mapy automatycznie wytania sie consensus, budujacy ducha zespolu i skupiajgcy umysty wszystkich os6b na wsp6lnym celu i zadaniu. . Kazda wyrazona mysl przez dowolnego uczestnika sesji jest przyjmowana jako istotna. Dzigki temu uczestnicy czuja sig coraz bardziej zintegrowani w ramach consensusu grupy. . Grupowe mapy stuza zarowno tworzeniu, jak i zapamigtywaniu. Gwarantuja, Ze po zakoniczeniu sesji kazdy jej uczestnik bedzie w podobny, wszechstronny sposdb rozumiat to, co osiagnieto. (To znw istotna réznica w stosunku do tradycyjnych zebrafi, kt6- rych uczestnicy z reguty wychodza z sali zwnioskami, kt6re péz- nic} okazuja sie bardzo odlegte od opinii pozostalych os6b.) . Grupowa mapa mysli to wspaniate narzedzie osobistego rozwoju jednostki, a zarazem wzglednie obiektywny punkt odniesienia dla badania pokrewnych pomystow. s x Es Sadze, ze na podstawie tego i poprzednich rozdzialéw szybko przyblizasz sie do wniosku, iz im bardziej jestes niezaleany i niepowtarzalny, tym wiekszy tw6j wktad we wtasne zycie i w osiagniecia grupy. Jednym zaé ze szczeg6lnie efektywnych i sympaty- ceznych sposobéw rozwinigcia swojej odrebnosci jest doskonalenie wlasnego stylu w mapach mysli. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Zdobytes jué podstawowa wiedze, pozwalajaca ci stos tode mindmappingu zaréwno na poziomie jednostki, jak i grupy. Kolejna czesé ksig?ki poSwigcona jest zastosowaniom map mysli w wielu aspektach zycia codziennego. Konczy si¢ zag nowymi, in- trygujacymi mozliwosciami, jakie otwiera komputerowe oprogra- mowanie mindmappingu, oraz osobista wizjq Tony’ego Buzana, dotyczaca przysztosci opartej na mysleniu wielokierunkowym i powszechnej znajomosci metod efektywnego korzystania z umystu. Architektura przyrody: koralowiee osmiopromienny.Czese V Zastosowania Pigta czgsé tej ksiqzki opisuje zastosowania mindmappingu w niemal w sforze osobistej (autoanaliza, rozwig- wszystkich dziedzinach iy zywanie probleméwi prowadzenie nielinearnego pamigtnika) i rodzin- nej, w szkole (myslenie, nauczanie i sporzqdzanie notatck z ksigiek, wykladéw czy filméw) oraz w pracy Pragngc dotrzymaé kroku rewolucji technicznej ostatnich lat, przedstawiamy komputerowg wersje map myshi. Wyobrainiq wybicgniomy w przyszlosé i sprobujemy przy- jelokierunkowo. Nie mu- blizyé nasza wizje spoleczeistwa myslqcego sisz czytaé wszysthich rozdzialw tej cagsci po kolei; mozesz od razu przejsé do wybranych zagadnien, ktdre cig szczegéInie interesujq. GRUPY TEMATYCZNE: A) Zak ososiste ; ae Autoanaliza, Rozwiazywanie problemow, Nielinearny dziennik B) Ropzina Rodzinna nauka i zabawa C) EDukacia ' Be MySlenie, Nauczanie, Sporzadzanie notatek z ksiazek, wyktadow i filméw D) Praca ZAWODOWA : o Zebrania, Prezentacje, Zarzadzanie, Komputerowe mapy mysli E) Przysztos¢ a : Perspektywa spoleczeristwa myslacego nielinearnie 1 Grupa A: Zycie osobiste Autoanaliza /-> PRZEGLAD ROZDZIALU @ Autoanaliza a mapy mysli M@ Ocena przesztosci i projektowanie celow na przysztosé @ Poméd innym zrozumieé samych siebie Mi Przyktady map autoanalizy @ Zalety map autoanalizy Rozdzial ten pokate ci, jak wykorzystaé mapy mysli, by pornaé wlasne wnelrze, swoje potrzeby pragnienia i ambicje. Dowiosz sig réwnies, jak poméc innym 2glebié tajemnice ich osobowosci, oraz zapoznasz sig 2 kilkoma fascynujqeymi praykladami map autoanalizy ty AUTOANALIZA A MAPY MYSLI Mapy sq niezwykle pomocne w procesie porzadkowania myésli i odezué, np. w razie podejmowania decyzji o zmianie pracy lub wytyczania sobie celéw i priorytetéw (patrz rozdziat 12). Wyko- tzystuja one wszystkie zdolnosci kory mézgowej, co sprawia, 2 Staja sig wszechstronnym odzwierciedleniem twojej osoby. Obej- rzenie takiego wyraznego, uzewnetrznionego obrazu osobowosci moze cig uchronié przed podjgciem decyzji niezgodnych z twoja natura, potrzebami i pragnieniami. Prace warto rozpoczaé od petnej mapy autoanalizy, kt6ra zawiera jak najwigcej twoich cech. Oto eztery podstawowe etapy tworzenia twojego autoportretu charakterologicznego. 1. PRZYGOTUJ SWOJE MIEJSCE PRACY Nim zasiadziesz do biurka czy stotu, musisz. odpowiednio przygo- towaé swoje otoczenie zgodnie z zaleceniami podanymi w roz- 165166 Mapy mys dziale 10. Wybierz najwygodniejsze miejsce do tysowania i przygotuj wszystkie potrzebne materialy. W tak delikatnej sprawie jak autoanaliza jest waéne, by$ még sig skoncentrowaé na samym sobie. Jezeli zawezasu zadbasz o komfortowe warunki, nic nie bedzie rozpraszaé twojej uwagi i dzi¢ki temu uzyskasz bardziej otwarty, pelniejszy, glebszy obraz. swojej osoby. 2. BLYSKAWICZNA MAPA Na Srodku kartki gladkiego papieru umies¢ trojwymiarowy rysunek symbolizujacy ciebie (jako osobe fizyezna lub Konceptualny obraz siebie). Teraz szybko nakresl mape, pozwalajac swobodnie naply- waé mysiom, faktom i emocjom. Staraj sie pisaé spontanicznie, by wychwyci¢ kazde skojarzenie i uwzgledni¢ je na papierze. Nie zwra- caj uwagi na to, czy piszesz przejrzyScie i czy twoja mapa jest schlu- dna, co moze hamowaé strumich szczerych mysli. 3. PRZEGLAD | REORGANIZAGIA, Ustal gl6wne pojecia organizujace swojej mapy. Oto kilka sugestii: BI Biografia — przeszlosé, terazniejszos¢ i przyszlosé Hi Moje zalety Moje wady B Co lubie Mi Czego nie lubig Cele @ Rodzina Ml Przyjaciele @ Osiagniecia @ Hobby @ Uczucia @ Praca Dom @ Obowiazki Czesto zapominamy 0 emocjonalnej stronie swojego charakteru, ktora przeciez jest bardzo istotna. Do jej wyraenia uzyj wielu ko- lordw, ksztaltéw, symboli i obrazéw. One najlepiej oddadza subtelne odcienie twoich uczuc. Zycie osobiste 167 Mapa powinna opisywaé zaréwno twojq obecna sytuacje, jak i plany na przysztos¢ oraz marzenia. Oto kilka dodatkowych propozycji pojeé organizujacych: Mi Nauka @ Wiedza M@ Interesy Ht Zdrowie @ Podréze Mi Wypoczynek @ Kultura Ambicje @ Problemy Gdy nakreslisz juz blyskawiczng mape i wybierzesz kategorie gi6- wnych ramion zasadniczej mapy, stw6rz wielka, prawdziwie arty- styczng i dobrze przemyslana wersj¢. Ostateczna mapa bedzie ze- wnetrznym wyrazem twojego wewnetrznego stanu. 4. PODJECIE DECYZII Studiujac ukoficzong mape mozesz podejmowaé decyzje i plano- waé przyszte dziatania, korzystajac z metod opisanych w rozdziale 12. OCENA PRZESZLOSCI | PROJEKTOWANIE CELOW NA PRZYSZLOSC Coroczny bilans osiagnieé oraz zaprojektowanie celow na przyszlos¢ to bardzo skuteczny spos6b porzadkowania i planowania sobie zycia. Mapy mysli znakomicie nadaja sig do obu tych zadah. Dokonawszy przegladu dotychczasowych dokonafi w formie mapy, mozesz wykorzysta¢ ja jako podstawe do kolejnej, ktora opisze tw6j plan dzialania na nadchodzacy rok. W ten sposéb mozesz wykorzystaé nowych dwanascie miesigcy na skupienie sig na swoich silnych stronach i priorytetach oraz byé moze nie bedziesz musial poswigcaé tyle czasu i energii obszarom zycia, ktore okazaly sie w przesztosci mniej produktywne czy satysfakcjonujace.168. Mapy my % Takie coroczne mapy stana sig kronika dokumentujqca twoje zycie i decyzje. Ukazq trendy i prawidtowosci obecne w calym twoim Zyciu, pozwalajac ci na gleboki wglad w siebie samego, oraz Sledzenie kursu, ktérym przebiega twoja egzystencja. Sugerujemy, aby oprécz map rocznych sporzadzaé mapy autoanalizy rowniez wowezas, edy zaczyna sig lub koftczy wazny rozdziat w twoim zyciu ~ moze to byé zmiana pracy lub domu albo poczatek lub koniec zwiqzku uczuciowego czy studiow POMOZ INNYM ZROZUMIEC SAMYCH SIEBIE Byé moze zechcesz poméde w analizie osobowosei swoim przyjaciotom i znajomym. Zalézmy, ze nigdy nie rysowali map mysti i nie wiedza, jak sig do tego zabraé. R6wniez w takim wypadku mozesz skorzysta¢ z czterech opisanych powyzej etapéw tworzenia mapy, tyle Ze zamiast analizowaé siebie, bedziesz zapisywat uwagi kolegi. ‘TwOj znajomy opisuje centralny obraz, ty nanosisz go na mape. Nastepnie dyktuje wszystkie mySli, odezucia i obrazy, ktore przychodza mu do gtowy, ty za$ zapisujesz je w formie blyskawi- ceznej mapy. Zapewne trzeba bedzie, bys dopomégt w wyborze odpowiednich gléwnych pojeé organizujacych. Dalej rysujesz calo- Sciowa mape, w ktérej zawiera sig wszystko, co znajomy powiedzial. Jej analizy moze dokona€ juz sam lub, jesli bedzie to wlasciwe, mozecie zrobi¢ to wspélnic. PRZYKLADY MAP AUTOANALIZY Na rys. obok znajduje sig mapa sporzadzona przez dyrektora naczelnego miedzynarodowej korporacji. Poczatkowo miata ona dotyczyé stosunku autora do jego pracy zawodowej. Jed- nak w trakcie rysowania do glosu zaczety dochodzié uczucia i mapa przerodzita sig w obraz calego jego zycia. Oprécz pracy opisywata réwniez rodzine, czynny wypoczynek, nauke, r0z- w6j osobowoSci oraz zainteresowanie wschodnia filozofia i praktykami. Mapa mys nakrestona preec dyrektora naczelnego migd:ynarodowe} korporacji Stanowi refleksje nad jego éyeiem, a zwtaszcza rodzing Autor, kt6ry woli nie ujawniaé swojego nazwiska, przyznal, ze zanim sporzadzil te mape, za najwaéniejsza sprawe w swoim Zy- ciu uznawal prac. Dopiero mapa pozwolila mu zrozumieé, Ze tak naprawde najblizsza jest mu rodzina. W rezultacie na nowo uto- ay swoje relacje z ona, dziecmi i krewnymi; podporzadkowal im wszystkie inne obowigzki. Jak tatwo sig domySli¢, znacznie poprawit sig stan jego zdro- wia i umyslu, rodzina stata sig bliésza i bardziej kochajgca, a interesy rozwinely si¢ spektakularnie, odzwierciedlajac jego nowy, pozytywny, stosunek do Zycia. Na rys. na nastepnej stronie zamiescilismy mape, kt6rej autorka, r6wniez na stanowisku kierowniczym, zastanawia sie nad zmiang pracy i kierunku Zycia osobistego. Sporzadzila mape, by przekonaé sig, kim jest i jaki wyznaje system wartosci. Przed jej narysowaniem czula si¢ niedowartosciowana. Jednak ukoficzyw- szy ja, bya rownie promienna jak sama mapa. Zycie osobiste 169170 Mapy mys © Mapa mysti urzgdniccki wysokiego szczebla, opisuigca jej wartosei i plany na preysctosé. ZALETY MAP AUTOANALIZY Pp y s ae . Stanowia trwaly zapis histori z . Dostarezaja coraz bardziej obiektywnej perspektywy wobec samego siebie. . Poprzez pobudzenie wszystkich oSrodkow kory mézgowej uja- wniaja pelny i realistyczny obraz jednostki. Dostarczaja zar6wno mikro-, jak i makroskopowego obrazu jednostki, ukazujac zasadnicze trendy, jak i drobne, lecz istotne szczegoly. Ulatwiaja podejmowanie decyzji i planowanie, ktére odbywa sie w kontekécie stanu teraéniejszego. ia, dajac autorowi prawdziw- szq perspektywe wobec jego przebiegu na przestrzeni lat. Daigki mapom moéesz poméc innym dokonaé autoanalizy. . Usycie koloréw i symboli utatwia wyrazenie emocji i wlaczenie ich do autoanalizy. Zycie osobiste 171 ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Wykorzystawszy mapy do og6Inej analizy siebie, w nastepnym rozdziale zajmujemy sig zastosowaniem ich do rozwiazywania konkretnych probleméw osobistych. Na nastepne} stronie: Architektura preyrody: drzewo debu w zimie.| fe) Grupa A: Zycie osobiste Rozwiazywanie problemow = CD PRZEGLAD ROZDZIALU @ Zastosowanie map mysli w rozwiazywaniu probleméw osobistych @ Zastosowanie map mySsli w rozstrzyganiu konfliktow i Procedura rozwigzywania konflikt6w Wi Zalety stosowania map mysli w rozwiazywaniu konfliktow @ ZapowiedZ nastepnego rozdziatu W tym rozdziale dowiesz sig, jak mozesz wykorzystaé mindmapping, by rozwigzaé swoje problemy lub pokonaé trudnosci w stosunkach z innymi, Umiejetnosé samoanalizy i podejmowania decy2ji okate sig tu szczegélnie przydatna. ZASTOSOWANIE MAP MYSLI W ROZWIAZYWANIU PROBLEMOW OSOBISTYCH Procedura jest niemal identyczna jak podczas samoanalizy, z tym jednym wyjatkiem e koncentrujemy sig tu na okreslonej cesze charakteru, kt6ra moze byé powodem niepokoju. Zal6imy, Ze problemem jest nadmierna niesmialosé. Zacznij od centralnego symbolu (moze obraz twojej twarzy skryte] za dloh- mi?). Potem w postaci blyskawicznej mapy m wszystkie skojarzenia i emocje, ktére budzi w tobie nicgmialosé. Nastepnie przegladajac i reorganizujac mape ustal gl6wne pojecia organizujace. Moga to byé sytuacje, w ktérych czujesz zazenowanie, uczucia towarzyszqce oniesmieleniu czy fizyczne objawy zdener- wowania; historia twojej niesmiatosci; jej przyezyny. Gdy juz okreSlisz i przeanalizujesz problem oraz przeznaczysz pewien czas potrzebny na inkubacje, nadchodzi pora na drugi 173174 Mapy mysii przeglad i reorganizacje mapy. Przyjrzyj sie bacznie kazdemu jej elementowi i obmysl plan zaradzenia swojej nieSmiatosci. Wpro- wadzenie go w zycie powinno rozwiaza¢ problem. Czasem mote sig okazaé, 2 mylisz sig co do problemu, jaki cie rzekomo trapi, lub co do jego Zrédia. Jezeli na twojej mapie kilkakrotnie powtérzy sig jakis wyraz czy obraz, prawdopodobnie to jest przyezyna twojego utrapienia, a nie pojecie, ktore umiesciles w centrum. W tej sytuacji po prostu sporzadé nowa mape, tym razem za jej punkt centralny obierajac powtarzajacy sig element. O ZASTOSOWANIE MAP MYSLI W ROZSTRZYGANIU KONFLIKTOW Bliskie zwigzki koricza sig czesto dlatego, Ze zadna ze stron nie jest w stanie zrozumieé ani uznaé racji drugiej osoby. Dajemy sig ponies¢ emocjom i tracimy umiejetnos¢ porozumiewania sig, a co najgorsza, zazwyczaj nie zdajemy sobie sprawy, jak negatywny wplyw wywiera to na nas i naszych bliskich. Zatéamy, ze osoba A czuje sig zraniona przez osobe B i ma do niej wielki zal. Nie potrafi wyrzucié go z siebie, za cata sytuacje obwinia przeciwna strong. W sercu osoby A gromadza sie negatywne emocje wobec B, kt6re stale podsycaja poczucie urazy. Destruktywna spirala zatacza coraz wieksze kregi, a problem ura- sta nieproporcjonalnie do swojej rzeczywistej wagi. W kosicu nawet pozytywne wydarzenia z przeszlosci zostaja weiagniete w ten destrukcyjny wir i widziane sq przez pryzmat niecheci. Wspanialego prezentu urodzinowego, jaki podarowala nam ukochana osoba, nie postrzegamy juz jako dowodu mitosci. Nagle wydaje nam sie, ze byta to niecna i interesowna préba wku- pienia sie w nasze faski. Jezeli znalezliscie sig wlasnie w takiej sytuacji, mapa mysli pomoze wam nawiazaé ni¢ porozumienia z osoba, z ktéra sprzecza- cie sig. Na kartce znajdzie sie miejsce na argumenty obu skléco- nych stron. Umo#liwi to wam ustalenie punktow spornych i Zrédla nieporozumien. Skutecznosé tej metody negocjacji potwierdza spora liczba przyjaéni i matzefistw ocalonych w ten spos6b. Zycie osobiste. Rozwiqzywanie probleméw 175 Na stronie 176 znajduje sig mapa mySli nakreslona przez Tes- se Tok-Hart. Dotyczy ona trudnosci w porozumiewaniu sig, jakich Tessa doswiadczyta sama lub zaobserwowala u innych. Cen- tralny symbol tej mapy stanowia dwie twarze potaczone gruba kreska. Z lewej strony mapy umieszczone sq czynniki pomaga- jace nam komunikowaé sig, z prawej zas te, ktére porozumienie uniemoiliwiaja. Po prawej stronie wymienione sq wig najezestsze przyczyny konfliktow, a po lewej charakterystyezne jakoSci, ktore pozwalaja konflikt przezwycigzyé. Twarze po stronic »pozytywnej” sq otwarte i stuchajace, te 2a$ po prawej — zamkniete na wszelkie nadchodzace informacje. Przerwane, grube strzatki po tej stronie wskazuja na kompletng blokade komunikacyjng, Strzatki na ze- wnetrznym luku ukazuja z jednej strony wojng, destrukcje, alie- nacje i roztam, az drugiej kreatywnos, przyjazn, rados¢ i jednosé. PROCEDURA ROZWIAZYWANIA KONFLIKTOW Obie strony sporu pragnace je rozwigzaé za pomoca map mysli musza w_petni znaé¢ teorig i zastosowanie mindmappingu. Z tym zatozeniem podajemy trzy podstawowe etapy tego procesu. 1. PRZYGOTUJ MIEJSCE DO PRACY Podobnie jak w przypadku map autoanalizy, wadne jest, by materialy byly najwyzszej jakoSci oraz by wygodne otoczenie wspic- rato caly proces. Czasami znalezienie wyjscia z wyjatkowo trud- nej sytuacji moze wam zajaé nawet kilka godzin. Zaplanuj wige przerwy i pomysl 0 jakiejé przekasce, by praca nie zostata prze- rwana tuz po dokonaniu analizy. 2. TWORZENIE MAP MYSLI Teraz niech kazde z was narysuje trzy duze mapy: to, co mu odpowiada, to, co mu nie odpowiada, oraz proponowane rozwiagza- nia. Kreslenie kazdej mapy powinno odbywaé sie wedlug opi nych wezeSniej regut: blyskawiezny szkic mapy, a nastepnie je) reorganizacja i staranne uporzadkowanie, podezas ktérego wybiera sig glowne poj176 Mapy mysi CIWARTOS? Sckic mikroskopiinego obscaru mézgu preedstawiajacy bardzo uproszezony model weajennych polgezert neurondw. Co mi nie odpowiada Niech kaade z was poswieci godzing lub wigcej, jesli jest to konie- cane, na spisanie wszystkiego, co wam sig nie podoba w waszym zwiazku. Bez wzgledu na to, ile wystepuje w nim pozytywnych elementow, na tym etapie celem jest dokonanie pelnego i obickty- wnego opisu aspektéw negatywnych. Rysujcie swoje mapy samodzielnie i nie wymieniajcie zadnych poglad6w czy opinii. Gdy juz skonczycie kreslié pierwsza mape, zréb- cie sobie krotka przerwe, ale nie rozmawiajcie o tym, co napisaliscie. Co mi odpowiada ‘Teraz wedtug analogicznej procedury spiszcie wszystkie biezace iminione zadowalajace aspekty wzajemnych relacji. Ponownie od- radzamy wam wymiane pogladéw na temat map. Na to przyjdzie pora w nastepnym etapie procesu, gdy bed ukoficzone trzy mapy. Propozycje rozwiazafi Trzecia mapa dotyczy sugestii rozstrzygnigcia konfliktu, Niech kaady 2 was skupi sig na planach dzialania, ktére mogtoby roz- wiazaé kaddy z aspektow problemu, Zycie osobiste. Rozwiqzywanie probleméw 177 3. FORMALNA DYSKUSJA ‘Teraz oboje na przemian prezentujecie swoje mapy (o prezentacjach piszemy w rozdziale 26): najpierw negatywna, potem pozytywna, wreszcie te, ktéra dotyczy propozycji rozwiazan. W czasie gdy jedna strona mowi, druga nie przerywa jej ani nie komentuje wystapienia, jedynie w milezeniu zapisuje w formie mapy mySli wszystko, co zostalo powiedziane. Pytania do- zwolone sq tylko wtedy, gdy osoba stuchajaca chce sig upewnic¢, czy dobrze zrozumiata osobe méwiaca. Wazne, by powstrzymaé sig od komentarzy, szczeg6Inie podezas prezentacji negatywnej mapy, gdy niekt6re stwierdzenia moga byé zaskakujace, szokuja- ce lub bolesne. Ale w koricu dyskusja ma byé szczera. Nie zlosli- wa, ale po prostu szezera. Osoba stuchajaca musi pamigtaé, ze ze wzgledu na nature per- cepeji to, co méwi strona prezentujaca mape, jest prawda z jej perspektywy. Stwierdzenia te winny byé przyjete i zintegrowane przez stuchacza, jesli ma on zrozumieé, dlaczego problem powstat i jak mu zaradzi¢. Wane jest te, byscie méwili ,prawde, cata prawdg i tylko prawde”, gdyz powstrzymanie si¢ od powiedzenia czegos pozostawia tkwigce zadry. Oto porzadek, w jakim bedziecie kolejno przedstawiaé swoje mapy: 1.Osoba A przedstawia swoja negatywna mape, osoba B notuje. 2.Krétka przerwa. 3.Osoba B przedstawia swoja negatywna mape, osoba A notuje. 4.Krétka przerwa. 5. Osoba A prezentuje swoja pozytywng mape, osoba Brobinotatki. 6.Kr6tka przerwa. 7. Osoba B prezentuje swoja pozytywna mape, osoba A robinotatki. 8.Krotka przerwa. 9. Osoba A przedstawiaswoje propozycjerozwigzafi, osoba Bnotuje. 10,Krétka przerwa. 11,Osoba B przedstawia swoje propozycje rozwigzah, osoba A notuje. 12.Dyskusja, Wyb6r rozwiazai i uczczenie porozumienia!178 6 Mapy myéli Dyskusje najlepiej jest zaczaé od oméwienia krzywd i pretensji, czyli od mapy opisujacej negatywne aspekty waszego zwiazku, to jest bowiem Zrédto waszego konfliktu. Nie chodzi tu 0 licytacje, kto komu moze wigcej zarzucié czy kto jest bardziej poszkodowa- ny, ale jak najpetniejsze wyjasnienie, co komu sprawia b6l, tak aby mogly sie goié rany obojga partnerow. Taka dyskusja ma wlasci: wosci oczyszezajace. Juz sam fakt wyrzucenia z siebie wszystkie- g0, co was boli, moze zblizyé was do siebie i do rozstrzygnigcia sporu, Pomoze nabraé szacunku i zrozumienia dla drugiej osoby. Przejscie od omawiania aspekt6w negatywnych do pozyty- waych czesto owocuje nie mniejsza iloscig niespodzianek ~ tyle ze tym razem mitych. Pozytywne aspekty zacheca was do szuka- nia rozwiazaii i nastroja ugodowo. Teraz musicie postanowié, co zamierzacie uczynié, by naprawié swoja relacje. Po wymianie po- myslow na temat rozwiazania sytuacji nalezy zaraz zidentyfiko- waé obszary porozumienia i potwierdzié plan dzialania. ZALETY STOSOWANIA MAP MYSLI W ROZWIAZYWANIU KONFLIKTOW . Struktura map gwarantuje otwartos¢ uczestnikéw. Mapy umodliwiaja kazdemu z uczestnikéw dyskusji szeroki oglad perspektywy drugiej strony. . Sklaniaja do szezerosci. . Mapy umiejscawiaja problem w szerokim kontekécie, co pozwala na glebsze zrozumicnic jego przyczyn oraz 2dobycie wigk- szej sity na przezwyciezenie go. . Mapy sq zapisem ewolucji waszego zwiazku, te zaé opisujace pozytywne aspekty i rozwiazania moga was w przysztosci pod- trzymywaé na duchu w trudnych chwilach, ktére przezywa kazdy zwiazek. . Mapy pozwalaja wam zrozumieé nie tylko partnera, ale rowniez samego siebie, zobaczycie bowiem siebie oczami innej osoby. 7. Oprécz lepszego zrozumienia drugiej osoby oraz siebie mapy przyczyniaja sig tez do wigkszego zblizenia migdzy partnera- mi, zmniejszenia napieé w zwigzku oraz wzrostu szacunku do unikalnych spostrzezen innych ludzi oe e S wn 2 Zycie osobiste. Rozwiqzywanie probleméw 179 Opisany tu proces okazuje sig znacznie prostszy, gdy najpierw sporzadzi sig mapg autoanalizy. Wowezas rozwiazywanie proble- méw osobistych i miedzyludzkich staje sie latwiejsze i bardziej skuteczne, niosac wszystkim stronom wiecej zadowolenia. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Oprécz autoanalizy i rozwiazywania problemow mapy mysli moga spetniac i inne istotne zadania w codziennym zyciu. Nastepny rozdzial wyjasnia, jak prowadzié nielinearny terminarz-pamiet- nik, do czego postudy ci nasz produkt — ,uniwersalny organizer osobisty” (Universal Personal Organiser).Grupa A: Zycie osobiste Nielinearny dziennik “a ue 2 “ovisse® fie 4 Parcg one PME Mapa mysli Larsa Sonderberga nna temat gramatyki jgzyka francuskiego (patrz str. 215). Pewnego popoludnia, ktre Tony Buzan spedzal z chtopcem nad kartkami papieru i z kolorowymi kredkami, autor zapytal Tim- my’ego 0 jego rodzing. Zaczat rysowaé mape, chlopiec zag przygla- dal sig temu z uwaga, poprawiajac pisownig imienia swojej siostry. ‘Tony spytat nastepnic o zainteresowania Timmy’ego, ktéry bez wahania odrzekt: kosmos i dinozaury. Takie tez ramiona pojawily sie na mapie. Na pytanie, co mu sie w kosmosie podoba, chtopiec od- powiedziat, ze planety. Wymienit wszystkie nazwy planet UMadu Stonecznego w prawidiowej kolejnosci. Okazato sie wtedy, ze Tim- my posiada lepszq i doktadniejszq znajomosé naszego rodzimego uktadu planetarnego niz 90 proc. spoleczefistwa. Gdy chlopiec do- szedt do Saturna, zamilkt na chwile, spojrzat na Tony’ego i powiedziat z przejeciem: ,, W-S-P-O-A-N-I-A-L-Y”. iid lai ohana sl ccna | 7 4 ] | 1 2 Gd zaczeli rozmawiaé o dinozaurach, Timmy poprosil o kred- ke i zaczat rysowaé cos na kartce. Tony, wiedzac, ze takie rysunki nigdy nic sq bezsensowne, poprosil go, by wyjasnit, co oznacza- jate obrazki. Timmy odpowiedzial, ze byly to oczywiscie diplodok i tyranozaur: mama, tata i dziecko. Timmy mia rownie bystry i przenikliwy umyst jak kazdy dobry student uniwersytetu. Jedy- ng trudnoscia byto uposledzenie ruchowe, ktére uniemozliwiato mu fizyezng ekspresje mysli Zapytat, czy mode zrobié swoja mape. Narysowal nastepny »bazgrot” i objasnit go nastepujaco: kolor pomaraficzowy oznacza jego tuléw, a czarna plama u gory kartki—jego mézg. Zazna- czyt, ze z obydwu jest bardzo zadowolony. Na z6lto narysowat te wszystkie czeSci swego ciata, kt6re nie funkcjonowaly nalezycie, i podkreslil, Ze z ich powodu jest bardzo nieszezesliwy. Ta zrobit mata przerwe, a potem na samym dole kartki umiescil ciemna plataning linii, ktora miata oznaczaé sposéb, w jaki chlopiec zamierza wykorzystaé swa zdolnosé myélenia w usprawnieniu ciata. W tym jak i w wielu innych przypadkach mapy myéli uwalnia- iq ,niezdolny do nauki” (learning disabled) mézg z.semantycznych Timmy” narysowal t¢ mape prey pomocy Tony Buzana, W jej preygotowaniu uwzgledniono doswiadezenia w pracy 2 dziecmi upostedzonymi (patrz 215)218 Mapy mysii restrykeji, ktére czesto poglebiaja niezdolnosé, jesli ona wystepuje, lub wrecz wywoluja ja tam, gdzie jej nie byto. ZALETY STOSOWANIA MAP MYSLI W NAUCZANIU Grupa C: Edukacja Sporzadzanie notatek Z ksiqzek, wyktadow i filmow 219 1, Automatycznie wzbudzaja zainteresowanic u uczniéw, czyniqc f i z nich uwaznych i aktywnych uczestnikow lekcji. 2S 2. Dzieki nim lekcje i prezentacje stajq sie bardziej spontaniczne, <> PRZEGLAD ROZDZIALU tworcze i przyjemne zarowno dla uczniéw, jak i nauczycieli. ; 3. Notatki nauczyciela w formie map myéli nie ,,usztywniajg sie” i HI Mapy ksigzek z biegiem lat; sq elastyczne i tatwo poddaja sig modyfikacji. | MH Mapy sporzadzane na podstawie wyktadéw, wideo, kompu- W czasach tak nieslychanie szybkiego postepu i rozwoju nau- 3 tera i filmow czyciel powinien byé w stanie uzupeinia¢ je szybko i bez trudu. | Mf Przegladanie map mysli 4. Poniewaz mapy mysli prezentuja wytacznie niezbedne infor- 4 Ml Tworzenie gi6wnej mapy mysli macje w Jatwej do zapamigtania formie, uczniowie dostajg za- ‘ Wi Zalety notowania mindmappingowego oraz map gk6wnych zwyczaj wysokie oceny. . W przeciwienstwie do tradycyjnych notatek linearnych, mapy mysli pokazuja nie tylko suche” fakty, ale take powiqzania miedzy nimi. Zapewnia to glebsze zrozumienie materialu. Fizyczna objetosé notatek do wykladu zostaje spektakularnie ograniczona. Mapy stanowia wyjatkowo skuteczng metode pracy z dzieémi z rozmaitymi trudnoSciami w nauce, zwtaszeza dysicksjg. Wy- awalajac dzieci z ,,tyranii semantyki”, ktora czesto jest odpo- wiedzialna za 90 proc. trudnosci, mapy pozwalaja im na znacznie bardziej naturalne, petne i przyspieszone wyrazanie mysli. Rozdzial 3 unaocznil nam intelekiualry zamel, jaki w naszym umys- wn be powodujq tradyeyjne notatki linearne, poznalismy ted zalety spo- raqdzania notatek w postaci map mysh. W lym rozdziale odniesiomy a mindmapping do czytania ksiqiek, shichania wykladéw, przyswaja- nia duzych ilosci zintegrowane; wiedzy. et ky Mapy KSIAZEK Przypomnijmy, Ze proces sporzadzania notatek z ksiq?ki dzieli sie na dwie czesci — przygotowania i zastosowania. W obrebie kazdej z nich wyrdiniamy c2tery etapy. Ich podsumowanie zamieszczamy w tabeli ponizej. Na stronie 221 znajdziesz streszczenie techniki nauki opar- {ej na mindmappingu, dokonane przez Vand North w formie mapy. silssiiasicialcioee ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU PRZYGOTOWANIE 1. Obejrzenie ksigzki—narysowanie centralnego obrazu mapy (10 minut). 2. Ustalenie czasu przeznaczonego na nauke i jej zakresu (5 minut). Oméwiliémy juz wykorzystanie map mySli w pisaniu oraz nauczaniu. Teraz zajmiemy si¢ najwazniejszqa bodaj czynnoscia zwiaza- na z edukacja — notowaniem. Kolejny rozdziat poswiecony jest wlaSnie metodom sporzadzania map z ksiazek, wyklad6w, wideo, komputera lub filmu.220. Mapy myél 3. Narysowanie mapy swojej dotychczasowej wiedzy z dziedziny, o kt6rej traktuje ksiqka (10 minut). 4, Okreéglenie i spisanie w postaci mapy swoich celéw i ocze- kiwaii (5 minut). ‘ZASTOSOWANIE 5. OgélIny przeglad ksiqzki - dodanie gtéwnych ramion mapy. 6. Przegladanie wstepne — pierwszy i drugi poziom. 7. Przegladanie uzupelni ie szczegdl6w mapy. 8. Przegladanie koficowe — dokoficzenie tworzenia mapy. PRZYGOTOWANIE 1, Obejrzenie ksiqzki (10 minut) Edukacja. Sporzadzanie notatek z ksiqiek, wyktad6w i filmow 221 3. Mapa dotychczasowej wiedzy z danej dziedziny (10 minut) Teraz odt62 ksiazke i szkic mapy, ktory zaczates tworzyé. Wed nowa kartke papieru i najszybciej jak umiesz zapisz w postaci mapy mySli wszystko, co wiesz o przedmiocie, kt6rego masz zamiar sie uczyé. Znajda sig tam wszystkie spostrzezenia, jakie poczynites podezas wertowania ksiazki, a takze ogdlne i szczegdtowe wiadomosci dotyczace danego przedmiotu, jakie zebrates w ciagu calego zycia. Wielu ludzi ze zdziwieniem, ale i nieukrywanym zadowole- niem stwierdza, Ze wie wigcej, niz sadzito. Ta czynnosé ma jeszcze jedna zaletg, mianowicie uruchamia schemat skojarzef zwiazanych z danym zagadnieniem oraz uaktywnia system pamieci, go- towy teraz przyjaé nowe informacje. Ponadto pozwala na zidentyfikowanie obszaréw kompeteneji oraz luk w twojej wiedzy, wskazujac, na ktére aspekty nalezy zwrocié szezegdlna uwage. Nim zaczniesz doktadnie czytaé ksigzke, waane jest, by ja... po- ee anu) ee * en ogladaé. Przyjrzyj sig oktadce z frontu iz tytu, spisowi tresci; kil- ea oe 3” < Tron MAPA MIL iy ‘ OY kakrotnie przckartkuj ksiazke, by ,wezué sie” w nig. Nastgpnie wez duzy arkusz gladkiego papieru i narysuj centralny obraz mapy, w ktérym streSci sie tytul lub tematyka ksiqzki, Jesli na oktadce wewnatrz ksigki znajduje sie szczeg6Inie ude- rzajacy lub wielobarwny rysunek, wykorzystaj go bez wahania. JeSli zdecydowales tez, jakie beda gtowne galezie twojej mapy, nanieé je od razu na papier. Czesto beda sie one pokrywaé z ty- tutami rozdziatéw ksiazki lub celami, jakie sobie stawiasz podczas cezytania. Rozpoczynajac tworzenie mapy na tak wezesnym etapie, da- jesz, umystowi punkt odniesienia i zasadnicza strukture, w ramach ktérej bedzie integrowat informacje zaczerpniete z ksigZki. 2. Ustalenie czasu przeznaczonego na nauke i jej zakresu (5 minut) Biorgc pod uwage tw6j cel studiowania ksig2ki, jej zawartos¢ i poziom trudnosci oraz stan swojej dotychczasowej wiedzy, zdecyduj, ile czasu poswiecisz na cale zadanie i jaka ilos¢ materialu chcesz przyswoié w poszczeg6lnych odcinkach nauki. itl adnaaal tna pasate tacos isso net Mapa mysti Vandy North, bedgca podsumowanie informacji nt, fechniki uczenia sig opartej na mindmappingu (MMOST) (patra. rozdzial 21 i sir. 219).222 Mapy myst 4, Okreslenie i spisanie w postaci mapy swoich celow i oczekiwati (5 minut) Na tym etapie mozesz albo poszerzyé — uzywajac pisaka innego koloru—mape swojej dotychczasowej wiedzy, albo wziaé nowa, czysta kartke i narysowa¢ kolejna, blyskawiczna mape. Znajda sie na niej pytania,na kt6re masz nadzieje znale#é odpowiedé, obszary wiedzy, ktére chcialbyé lepie} poznaé, lub umiejetnosci, ktére chcesz posiasé. Sporzadzenie takiej mapy zamierzen znacznie zwigksza praw- dopodobietistwo, ze tw6j sprzezony system oko-mézg natykajac sig na informacje, ktre wydadza sig zwigzane z tymi celami, za- rejestruje je. Mapa ta, jako obraz twoich ,,apetytéw”, w sposdb naturalny motywuje cig do poszukiwan: tak jak dla cztowieka, ktory nie jadt nic od kilku dni, obsesja staje si¢ pozywienie, podobnie dobre mapy wstepne poteguja ,,gt6d” wiedzy. ‘ZASTOSOWANIE (PRZEDZIALY CZASU ZALEZNE OD ILOSCI | STOPNIA TRUDNOSCI MATERIALU) 5 — 8. Przegladanie ogéine, wstepne, uzupetniajace i koricowe Gdy juz zakonczyles przygotowania, mozesz przejsé do czteroe- tapowego czytania: pobieznego, wstepnego, uzupelni koficowego. Dzieki nim poznasz doktadnie tres¢ ksig ten zostal juz szezegdlowo opisany w rozdziale 21. Moiesz sukcesywnie rysowaé mape w miare czytania badZ za- unaczyé w ksiazce odpowiednie fragmenty i nakreslié mape po ukofczeniu Iektury. Obydwa sposoby sq réwnie skuteczne i godne polecenia. To, ktory wybierzesz, jest kwestiq osobistych pre- ferencji oraz tego, czy ksiqzka nalezy do ciebie. Wi Sporzadzanie mapy w trakcie czytania przypomina ,,konwersacje” z autorem. Odzwierciedla rozw6j spirali wiedzy w miare zgiebiania ksiazki. Rozrastajgca sie mapa umoéliwia ci takze kontrolowanie stopnia zrozumienia tekstu oraz subtelne mo- dyfikowanie kata, pod ktrym zbierasz kolejne informacje. WW Sporzadzanie mapy po ukoficzeniu lektury catej ksiazki oznacza tworzenie jej, dopiero gdy zrozumiesz juz calosé materiatu, wszystkie powiazaniai zaleznosci pomigdzy poszcze- | | | a | 1 | | : 7 1 | ; 7 | 1 4 = : : { 1 | : & Edukacja. Sporzadzanie notatek z ksiqiek, wyktadew i flméw 223 g6lnymi watkami i zagadnieniami, Taka mapa bedzie wiec z reguly lepiej zorganizowana i bardziej przejrzysta; zapewne nic bedziesz musial jej przeredagowywaé. Niezaleznie od tego, kt6ry sposéb wybierzesz, pami¢taj, ze sporzadzanie notatek z ksiazki jest procesem dwukierunkowym. Twoim celem nie jest jedynie przepisanie mysli autora w formie skondensowanej mapy. Wazniejsza jest tu kwestia zintegrowania nowo przyswojonych informacji w kontekécie twojej wlasnej wiedzy, sposobu rozumowania, interpretacji oraz zamierzeh. Ogrom- nie istotna jest takée twoja interpretacja materialu. Dlatego idealnie jest, gdy mapa mysli zawiera twoje komentarze, mysli i tw6reze odkrycia wynikte z lektury. Dla odréénienia ich od mySli autora ksiazki uzyj do ich oznaczenia innych koloréw i kod6w. MAPY SPORZADZANE NA PODSTAWIE WYKLADOW, £J) WIDEO, KOMPUTERA, FILMOW ‘Tworzenic ich jest bardzo zblizone do sporzadzania notatek z ksiqzek, z tym Ze najczesciej stykamy sig tu z linearnym przebiegiem wykladu czy prezentacji, a zatem jestesmy pozbawicni luksusu dowolnego przeskakiwania do réanych czesci materialu. Z tego powodu szczegdlnie wazne jest, by jak najwezesnicj uzyskaé oglny oglad tematu. Zanim rozpocznie sig wykiad, film, wideo, narysuj centralny obrazek mapy i jak najwiecej jej gt6- wnych ramion (wiekszos¢é dobrych wykladowcow z przyjemnoscia pomaga osobom, ktére wykazuja zainteresowanie ich przedmiotem, i chetnie udziela na wstepie opisu wykladu, ukazujac glowne zagadnienia, kt6re zamierza omawia¢). Jesli warunki na to pozwalaja, przed rozpoczeciem filmu czy wykladu naszkicuj blyskawiczng dwuminutowa mape swojej dotychezasowej wiedzy dotyczacej danego zagadnienia, by przygo- towaé mézg na przyjmowanie nowych informacji. W trakcie wyktadu czy filmu stopniowo uzupelniaj swoja mape, wrazie potrzeby modyfikujac jej strukture. Podobnie jak przy ksiazce, powinienes zawsze uwzgledniaé wlasne uwagi i komen- tego, co styszysz lub widzisz.Edukacja. Sporeqdzanie notatek z ksigiek, wyktadéw i filméw 225 224 Mapy mysit Nie przejmuj sig, jesti informacje, ktére do ciebie docieraj sq pozbawione organizacji, a mapa wydaje sie ,,bataganiarska”. Jak widzielismy, tzw. ,porzadne” notatki linearne sq 0 wiele gor- szym sposobem komunikowania danych do mézgu. Lana Israel, 0 kt6rej pisalismy w rozdziale 22, czesto uzywala w szkole notatek w postaci map. Jej mapa na stronie 226 taczy elementy i funkcje notatek oraz przygotowania do pracy pisemnej i egzaminu. Oto co méwi sama Lana: Ta mapa pochodsi x mojego zeszytu do historit, Méj naucxyciel jen wygtasza wyktad, aja xapisuje jego trest'w postaci map mysli. Ten wyktad dotycxyt najstarseych partii polity- canychav Ameryce. Centralny rysunek symbolize roxdzevi¢k w po- gladach politycsnych, ktOrego konsekwencjg byto powstanie dow partii. Jedno spojrsenie na niego wystarcza mi, by uswiadomié sobie temat mapy i ogdlng charakterystyke parti. Demokraci dyli x reguty ludémi prostego pochodzenia, podcxas gdy fede Nisei byli bardte) xwigzani arystokracig. Usycie rysunkow notatkach mindmappingowych s cepcje na elementy sktadowe, ulatwia preypominanie sobie ma- veriatu orax cxynt x historit Swtemg xabawe. Gdybym cheiata oddat tres tej mapy w formie xapisu linearnego, xajetoby mi to sazwyczajco ds ‘ietnie poxwala deieli¢ kon- co najmnie) dwie lub trey strony — wexenie sig x treech stron, xa- miast x jednej, na pewno nie jest dobrg xabawg. Ponadto po- widrne preejrzenie mapy xajmije mi mnie ni& minute, to duka oszoxgdnosécaasn; wszystkie stowa-klucze sq widocsne, dzieki cxe- mu latwo xapadajg w pami¢é Metoda mindmappingu wielewno- sido nauki: zabawe, unikalnosé, pomystowose, lepsze xapamie- nwanie, zoranizowanie,a xarazem skasowanie godsin nudnego whuwania, tatwe preegladanie i powtdrki. Ponadto mindmap- bing pomdgt mi dostaé A (najwyssze oceny) x histori! © PRZEGLADANIE MAP MYSLI Powinienes w regularnych odstepach czasu powtarzaé materiat spisany na mapach mySli, by utrwalaé raz zdobyta wiedze. Natu- ralny rytm twojej pamigci zostat dokladnie oméwiony w dwéch innych ksiazkach Tony Buzana: Pamieé na zawotanie (rozdz. 11) i Rusz glowg (rozdz. 5). Teraz przypomnimy tylko najwaéniejsze zagadnienia. W przypadku jednogodzinnego bloku nauki optymalny roz- Klad powtarzania materialu jest nastepujacy: MM po uplywie 10 minut (na przegladanie poswigé 10 minut) Wi po 24 godzinach (2~4 minut) WH po tygodniu (2 minuty) po miesiqcu (2 minuty) WH po uplywie szesciu miesigcy (2 minuty) B po roku (2 minuty). ‘Taki system powtarzania zapewni przeniesienie informac} pamigci trwalej. Podezas powtarzania materiatu, zamiast biernie przegladaé mapy myéli, lepiej jest zaczqé od sporzadzenia blyskawicznej mapy tego, co pamigtasz. Dzigki temu przekonasz sig, Ze jestes w stanie przypominaé sobie material bez zadnej pomocy. Nastepnie mozesz poréwnaé nowa mape z pierwotna, dokonujac wszelkich potrzebnych poprawek i uzupetnien. TWORZENIE MAPY GLOWNEJ Jezeli wykonujesz, jakis dugoterminowy projekt lub prowadzisz szeroko zakrojone badania naukowe, dobrze jest sporzadzié wielka mape ghowna, opisujaca ogéIna strukturg dziedziny —wszystkie czesci, tematy, teorie, postacie i wydarzenia. Hekroé przeczytasz ksiazke czy wystuchasz wykladu, mogesz na tej mapie zanotowaé swoje Zasadnicze spostrzezenie, tworzac w ten sposdb zewnetrzny obraz nieustannie rozbudowujacej sie sieci twojej wiedzy. Mapa zamieszczona na tablicy X jest przyktadem zastosowania metody w naglej i nietypowej sytuacji w pracy. Rowniez mapa na stronie 227, dotyczaca Klasyfikacji ptakéw, stanowi wySmienity przyktad eksternalizacji wiedzy, Jej autorem jest Brian Heller, oficjalnie — jeden z szefow IBM, po godzinach ~zapalony ornitolog amator. Brianowi udato sig podsumowaé na226 Mapy myél Edukacio. Sporeqdzanie notatek z ksigéek, wyKtadéw ifilméw 227 jednej kartce rezultaty obserwacji ptakéw prowadzonych przez cate zycie. Osoby, ktére tworzyly takie mapy, zauwazaja zaskakujacy iwartoSciowy trend: po uplywie odpowiednio dlugiego czasu granice mapy zaczynaja rozciagaé si¢ na inne dziedziny. I tak mapa, ktora pierwotnie dotyczyta psychologii, zaczyna zahaczaé 0 neu- rofizjologie, matematyke, filozofie, astronomie, geografie, meteo- rologie, ekologig itd. O ZALETY NOTOWANIA MINDMAPPINGOWEGO ORAZ MAP GEOWNYCH 1. W kaddej chwili udostepniajg ci catosciowy ,,obraz” wiedzy, aw efekcie zapewniaja bardziej zr6wnowazone i wszechstronne zrozumienie dziedziny, 2. Mapy myéli zajmuja nieporéwnanie mniej miejsca niz tradycyjne notatki linearne. Jedna duza mapa moze strescié informacje zawarte na 10 do 1000 stronic tekstu. . Daja umyslowi centralny punkt odniesienia i strukture, w ramach kt6rej mozna zintegrowaé wiedze na dany temat. tw6j ,.gt6d” wiedzy. dniesé wlasne przemyslenia i poglady do tych wyrazonych w_ ksiqzkach, filmach czy wykladach. sony model Sckic mikroskoplinego obszaru midzgu preedstawiajgey bardzo upros. weajemnych polgczert neurondve, Nie znaczy to weale, 2e wiedza zaczyna sig dezintegrowaé, zba- czaé na manowce. Jest to natomiast sygnal, Ze twoja wiedza staje sig tak gleboka i rozlegla, iz zaczyna odnosié sie tez do innych obszar6w. To znany wielkim mySlicielom etap rozwoju intelektualnego, na ktérym wszystkie dyscypliny okazuja sig ze soba powiaza- ne. Jest to réwnie? stadium, na kt6rym twoja mapa gléwna pomoze ci wniesé wklad w nieustanna ckspansje wiedzy ludzkosci. Mapa mysli stworzona przez Briana Hellera, pracownika koncernu IBM. Jest ona wwynikiem jego wieloletnich zamitowart ornitologicznyeh (patrz str. 225)228 Mapy mytli 6. Sq znacznie bardziej skuteczne i wydajne podezas powtarzania materiatu. 7. Struktura map mySli ulatwia zrozumienie i zapamietanie tre- Sci ksiqzki, filmu czy wyktadu, co przynosi wymierne korzyéci podezas nauki ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Po zakoficzeniu formainej edukacji wielu Iudzi podejmuje prace W biznesie lub innych dziedzinach. Kilka kolejnych rozdziatow ukazuje, jak moZna wykorzystaé mindmapping w pracy, by stata sig ona prostsza, bardziej efektywna i przyjemna. ) Grupa D: Praca zawodowa Zebrania ~_ — (> Przeclap ROZDZIALU Hi Indywidualne mapy mysti § Grupowe mapy mysli Bi Jak prowadzié zebranie z mapa mysli w reku? @ Zalcty stosowania map mysli podezas zebrah Jest idealnic, gdy w czasie zebran haidy z nas na zmiang bywa pre- legentem i sluchaczem. Stosowanie map mysli prowadzi do aktywne- legents Juchs St p mysli prowadzi do akty go uczestnictwa zaréwno na poziomie indywidualnym, jak i grupo- wym, to 2a8 jest kluczem do stymulujqce; i produktywnej dyskusji. y) INDYWIDUALNE MAPY MYSLI Stosujac techniki oméwione w rozdziatach 14 i 24 kaédy uczestnik spotkania moze sporzadzaé wiasna mape mysli w trakcie dyskusji. Temat zebrania staje sig centralnym obrazem mapy, a gl6wne punkty programu odpowiadaja jej ramionom. Podezas dyskusji mozesz notowaé propozycje i dane, tam gdzie wydaje sig to naj bardziej stosowne. Alternatywnym podejéciem jest rysowanie minimap wypowiedzi kazdej osoby. Jesli wszystkie mapki znajda sie na jednym duzym arkuszu, tatwo bedzie zaznaczyé powiazania i zbieznosci poszczegdlnych wypowiedzi oraz wylaniajace si¢ wspélne trendy mySlenia Przypominam ponownie, by nie zrazaé sie ewentualnym ,,nie- porzadnym” wygladem takich notatek. Odzwierciedlaja one jedynie komunikacyjny chaos w danym momencie, pdzniej zas mozesz je przeredagowaé i uporzadkowac. Mapa mySli na stronie 230, autorstwa Lady Mary Tovey, byta sporzadzona pod czterogodzinnego zebrania Rady Wyko- 229230 Mapy mysii Praca zawodows. Zebrania 231 nawezej The Brain Trust, dotyezqcego dziatalnosci charytatywnej. Centralny obraz symbolizowal temat spotkania, sama zaf mapa byla odpowiednikiem ogmiu stron standardowych notatek. War- to zwrécié uwagg na szczegdina technike, jakiej uzyta Lady To- vey ~ uwzglednita mianowicie umiejscowienie uczestnikow przy stole, co dodatkowo ulatwito zapamietanie przebiegu spotkania, Na stronie obok zamiescilismy przyklad dwujezyeznej mapy, sporzadzonej po angielsku i japofisku. Narysowat ja jeden z czion- k6w dyrekeji japofiskiego oddzialu IBM. Stanowi ona zapis spot- kas, zaréwno zawodowych, jak i towarzyskich, odbytych podezas trzydniowego pobytu w Barcelonie, Nastepnie postuayla ona do wygloszenia sprawozdania z wyjazdu. Dwujezyczna mapa mysti opisujgea traydniowg podréé do Hisepanti (patre 8, 230). hy GRUPOWE MAPY MYSLI 2 yyy 901 ot? : aa E Zbiorowe mapy nalezy rysowaé na duzej tablicy lub arkuszu papieru, dobrze widocznym dla wszystkich. Jedna osoba zostaje wy- brana na sekretarza. Jej zadaniem bedzie zapisywanie wnioskow i uwag. W ten sposob unikniemy zagrozenia, 2e dobre pomysly i sugestie zostanq zagubione lub wrecz w ogéle sig nie pojawia, co czesto i dzieje sie w wyniku tradycyjnych metod organizagji i pro- tokolowania przebiegu zebraf, ktére przeciwdziataja naturalne- mu rozwojowi komunikacji w obrebie grup W grupowych mapach mysli moga znaled ty burzy m6zgu, jak i metodycznego planowania. Tak wiasnie sig laste rs sc Sn og a = aN 6 eecmyeeene (unum | ie zarowno elementa- Sckie mikroskopjinego obscaru mézeu preedstawiajqcy bardzo uproszezony model weajemnych potgezert neurondw.232 Mapy mys 4o podezas spotkania, w ktérym udziat wzieli mistrz szachowy—Ray- mond Keene, Anette Keene, Vanda North i Tony Buzan. Zebranie dotyczyto propozycji wykorzystania budynku Simpson’s-in-the- -Strand jako siedziby, w ktérej mialyby sig odbywaé migdzynarodo- we zawody w grach umyslowych, a takze inne imprezy, jak Mistrz0- stwa Swiata w Warcabach, Mistrzostwa Swiata w Zapamietywaniu, rozmaite rozgrywki szachowe oraz promocje ksiqzek, a nade wszystko Olimpiada Gier Umystowych. Mapy mysli pomogly rozwazyé kwestie lokalowe, finansowe i marketingowe. W rezultacie spotkania powstalo szesé nowych imprez z zakresu gier umystowych. Jedna z korzysci, jakie odnosimy postugujac sie mapami mysli afi, jest obiektywny i zréwnowazony obraz tresci dys- asf Wyk badaf wykazuja, ze na tradycyjnie prowadzonych naradach najwiecej uwagi poswigca sig osobom przemawiajacym na poczatku i na kofcu, tym, ktorzy méwia glosno, postuguja sie bogatym stownictwem oraz maja wy?sza pozycje w hierarchii, Ma- py mysli pomagaja przedrzeé si¢ przez te informacyjne uprzedze- nia, Daja bardziej obiektywny izintegrowany obraz, ktory pozwala na to, by kazdy zostat wystuchany, zacheca do aktywnosci i wzmaga prace zespotowa. JAK PROWADZIC ZEBRANIE Z MAPA MYSLI W REKU Mindmapping jest szczegéInie pozyteczng metoda prowadzenia spotkan. Przewodniczacy dyskusji ma przed soba map¢ my%li, kt6- ra moze mu poshizyé do kontrolowania porzgdku obrad, Moze na niej zapisywac swoje spostrzezenia, kierowa¢ dyskusja oraz no- towaé na niej przebieg calego zebrania, co stanie sie podstawa do sporzadzenia protokotu. Kolory mozna wykorzystaé do ozna nia propozycji dziatan, pomysléw, znak6w zapytania i zagadnien szczegélnie istotnych. Takie przewodniczenie naradzie przypomina bezpieczne kicrowanie gwiezdnym statkiem pomiedzy rojami i galaktykami idei. Przewodniczacemu moze pomagaé w pracy sekretarz, ktory zajmie sig sporzadzaniem biezacej mapy zebrania. Umo‘liwi to osobie prowadzacej aktywny udziat na wielu poziomach dyskusji przy jednoczesnym kontrolowaniu kierunk6w jej rozwoju. eens Praca zawodowa. Zebronia 233 Jednym z ludzi, ktérzy z wielkim powodzeniem stosowali stale te metodg, jest prezes funduszu Fidelity Magellan”, Bruce Johnstone. Artykut opublikowany przez czasopismo ,Money” odslania rabka tajemnicy jego sukcesu, Firma Bruce’a Johnstone’a notowala staly 21-procentowy zysk przez ostatnie 10 lat, za co jej prezes zostat uhonorowany tytulem ,,America’s Best Income In- vestor”. Oto fragment artykutu: Jedno spojrzenie na tytuty ksiq&ek w gabinecie Bruce’a Jonhstone'a i jus wiemy, Se mamy do oxynienia x celowiekiem dbajiqeym o se6j intelektualny. Na pote stojq The Brain User's Guide i Use Both Sides of Your Brain. W pracy Johnstone postuguje sie metodg mnindmappingn, systemem notowania w postaci diagraméw, ktére sawieraig Kucxowe stowa i mysli na pojedynczej kartee papieru. Na odbywajqeych sig co dwva tygodnie spotkaniach pracownikbw, na Atére preybywa okote 30 analitykdw i dyrektoréw fundussy, Joh- stone sasiada na korteu stolu konferencyinego, sporsadsajge dia- grany dyskusit. Peter Lynch, moxg funduseu ,. Fidelity Magellan”, najlepszego w Ameryce, praydziela cxas wystgpien prelegentom, adimierzajgc kuchennym cxasomiersem po trey minuty, Na jednej x listopadowych sesjt Johnstone narysowat xielong linig i napisat nad niq AT&T — mose ~ deregulacia”. Od tej breski poprowadsit exerwone rami¢, nad ktérym napisat ,elastyexnos¢—warast —staw- Ai”, Ljessoxe jedng linie, a na nie ,.B translagia: kupic Po spotkanin Johnstone nabyt 20 tysiecy akgji po 25 dolaréa. W ciqgu niespelna dwack tygodni ich wartost wsrosta do 27 dolarbao! © ZALETY STOSOWANIA MAP MYSLI PODCZAS ZEBRAKI 1. Gwarantuja zrozumienie przez kazdego uczestnika zebrania punkt widzenia pozostalych, 2. Wszystkie sugestie osadzaja w kontekscie. 3. Wigczanie sugestii wszystkich os6b do mapy wzmaga energie, entuzjazm i atmosfere wspétpracy w grupic. 4. Kaédy z uczestnikéw ma peten obraz przebiegu dyskusji, co oznacza, Z¢ wszyscy rozumieja i pamietaja, co doktadnie zostalo postanowione.234 Mapy mysli §. Poniewaz mapy mySli sa tak skuteczna metodg komunikacji, zebranie, podezas ktorego je wykorzystujemy, trwa jedna pia- ta czasu tradycyjnej narady. 6. Zwi¢kszajq prawdopodobichstwo osiagnigcia wytyczonych celow. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU ktadowg wiekszosci zebraf jest zabranie glosu, czyli prezentacja. O tym, w jaki spos6b mapy mysli moga rozwinaé twoje zdolnogci prezentacji danych i koncepgji, traktuje nastepny rozdzial. =) | sl esate CS y Grupa D: Praca zawodowa Prezentacje PRZEGLAD ROZDZIALU @ Przygotowanie wypowiedzi @ Mapa mysli a notatki linearne Wi Wystapienie Hf Przyklad prezentacji opartej na mapach mysli @ Zalety stosowania map mysli w prezentacjach Prezentacje, w malym lub duzym gronie, w radio czy w telewizji, sq nivodlacznq c2gsciq zycia zawodowego. Jednak wigksz0sé ludzi boi sie wystepowaé publicznie. Na skali intensywnosei umieszcza- ja lek pred proemawianiem wydej niz lek przed pajqkami, wesa- mi, chorobq, wojng, a nawet Smiercig! W tym rozdziale pokazemy, jak dzieki mapom mysli przezwycigiyé obawy i treme, umosliwia- jac zaprezentowanie tresci w sposéb jasny, efektywny i cickawy, Za- miesciliémy takée kilka zabawnych przykladéw tego, jak nie nalo- ty zabieraé glosu! PRZYGOTOWANIE WYPOWIEDZI Sfera biznesu ma wigcej wspolnego z edukacja, niz wielu z nas sadzi. W obydwu przypadkach podstawa jest zdolnogé porozumiewania sig. Akt komunikacji za$ zawiera przekazywanie i otrzymywanie informacji — innymi slowy: nauczanie i ucze- nie sig. Przygotowywanie sig do wystapienia odbywa sie niemal tak samo jak w przypadku egzaminu czy pisania wypracowania (rozdz, 22). Mapy do prezentacji w duzym stopniu przypominaja takze mapy autoanalizy i rozwiazywania probleméw (rozdz. 18 i 19).236 Mapy myst @ Po narysowaniu centralnego obrazu sporzadz blyskawicznq mape wszelkich mySli, kt6re przychodza ci do glowy w zwiazku z tematem twojego wystapienia. att Ml Przyjrzyj sig swojej blyskawicznej mapie, uporzadkuj gléwne i podrzedne ramiona, wpisz dodatkowe stowa-klucze, ktére przychodza ci do gtowy. Poniewaz kazde stowo kluczowe za- bierze co najmniej jedng minute podezas prezentacji, warto ograniczyé mape do maksimum 50 stow kluczowych na kazda godzine wystapienia. HE Przestudiuj swoja mape raz jeszcze i odchudz ja jeszeze bar- daiej, pozbywajac sie zbednych informacji. Powinienes te’ na- iesé symbole, zaznaczajac miejsca, w ktérych chcesz poka- zaé slajdy, film, przytoczyé jakis przyktad czy cytat. Wi Teraz zastanow sig nad kolejnoscia prezentacji glownych ramion i ponumeruj je odpowiednio. / @ Ustal czas, jaki przewidujesz na kazdy punkt, a nastepnie stosuj sig do swoich instrukcji! &y MAPA MYSLI A NOTATKI LINEARNE Yy Tradycyjne metody przygotowywania wystapien maja kilka wad: ledzié tekst notatek, traci kontakt . Poniewaz méwigcy mus wzrokowy ze stuchaczami. : ; . .Trzymanie sie” tradycyjnych notatek uniemoéliwia wzmocnienie istotnych punktéw wlasciwa gestykulacja. . Jezyk méwiony rézni sig od pisanego. »Poprawny gramaty- cznic” tekst pisany nie nadaje si¢ do ustnej prezentacji i niemal na pewno wywola potworne znudzenie na sali. ae daje prezenterowi modliwosé uchwycenia doskonale} rowno- wagi miedzy spontanicznoscia jezyka méwionego a struktura przemySlanych koncepgji. To Klucz do skutecznej wypowiedzi, wygtaszanej z zachowaniem pewnosci siebie. : Uprzednio sporzadzone notatki linearne maja zamknigta strukture. Nie pozwalaja dostosowa¢ sig mowcy do biezacych potrzeb stuchaczy ani zmodyfikowaé wystapienia w odpowiedzi na glosy przedméweow. v 2 at Praca zawodowa. Prezentacje 237 5. Po okolo 20 minutach uwaga stuchaczy w pierwszych 30 rze- dach skupia sig nie na tresci wystapienia, ale na tym, ile zosta- Jo jeszcze kartek! Juz ze swej natury totalne uzaleénienie sig od jakiejkolwiek sztywnej formy niesie niebezpieczenstwa. |. Poniewaz przemawiajacy jest przywiazany do swoich notatek, trudno jest dostosowac wystapienie tak, by zakoficzyé je w ramach przydzielonego czasu, > x Oto kilka anegdot z zycia waigtych, ktore zilustruja te punkty. Bohater pierwszej historyjki miat wygtosié przemowienie na tzydniowej konferencji projektantéw w Waszyngtonie, Na spotkanie przybylo 2300 delegatéw, nasz prelegent zag by! 72. sposréd 75 méwedw. Na dodatek mial wyglosié sw prezentacje zza m6- wnicy i dostal najgorsza modliwa pore: td po lunchu Nasz bohater nie byl wytrawnym méwea, Pod koniec jego 45- -minutowej prezentacji wigkszos¢ stuchaczy przysypiala. Dopie- ro nagly krzyk zrozpaczonego prelegenta wyrwat ich z drzemki. 0 m6j Boze! Zgingla ostatnia strona!” I rzeczywiscie, w notatkach brakowato kofvowej strony. Z przerazenia i trwogi biedak kompletnie zapomnial, co na niej byto! Druga anegdota dotyezy admirata, ktory posiadat dar przema- wiania w taki spos6b, ze ludzie chetnie wystuchiwali najnudniej przygotowanych wystapieri, Potrafit czytaé przemowienie w sposob analogiczny do tego, jak stenotypistka notuje — idealnie, lecz bez najmniejszej swiadomosci tresci. Rzeczonego admirata poproszono o wygtoszenie przeméwie- nia do wyészych oficeréw marynarki wojennej. Poniewaz byl czlo- wiekiem wielce zapracowanym, zlecil napisanie godzinnego wystapienia swemu adiutantowi. Po godzinie wygtaszania mowy admirat zaczal podejrzewaé, ze cos jest nie w porzadku, gdyz weiaz miat pokaZny plik stron do przeczytania. W koricu zrozu- miat: otrzymat dwa egzemplarze przeméwienia, lecz 0 7gt0z0, uporzadkowane w kolejnosci strona 1, strona 1, strona 2, strona 2, strona 3, strona 3 itd. Ze wzgledu na jego stopiea nikt nie od- wadyt si¢ zwrdcié mu uwagi, Ze tu chyba troche przesadzit ze stosowaniem mnemonicznej techniki repetycji! Mindmapping za- oszezedzitby mu tej zenujacej wpadki.238 Mapy mysii © VWSTAPIENIE W odrdéznieniu od notatek linearnych, mapy mySli z jednej strony umoéliwiaja przemawiajacemu swobode i elastycznos¢, z drugiej za$ zapewniaja porzadek i precyzje. Jezeli stuchacze maja jakies pytania przed wystapieniem lub w jego trakcie, mozesz natychmiast potaczyé je z odpowiednim elementem na mapie. Podobnie gdy czas twojej prezentacji nagle ulegnie wydtuzeniu lub skréceniu, blyskawicznie mozesz do- stosowaé map¢ do nowych potrzeb. Elastyeznos¢ map pozwala na kontrole przebiegu wystapienia i stosowne przyspieszanie lub wy- dtuzanie prezentacji. Idealne wypetnienie przeznaczonego dla siebie czasu robi bardzo dobre wrazenie, ponadto zas jest elegan- ckie zar6wno w stosunku do pozostalych prelegentéw, jak i do stuchaczy. JeSli tw6j przedméwca wyglosi opinie podobna do twojej, podajac ja jednak lepiej uargumentowang lub wyrazona z wiekszq. moca, mozesz szybko zaznaczyé na swojej mapie, by uwypuklié ten obszar zgodnosci i zbudowaé w_ten spos6b skojarzenie: ,,inteligentny on - inteligentny ja”. Z drugiej strony, jezeli przedmowea podat nieuzasadnione lub nielogiczne tresci, mozesz tez zaznaczyé to na mapie i tak rozbu- dowaé swoja prezentacje, aby wywota¢ dyskusje. By wzbudzié zainteresowanie stuchaczy oraz zagwarantowaé e podazaja Sladem naszych mySli, mozna sukcesywnie bu- dowaé mape w miare przebiegu prezentacji, przedstawiajac ja jako ,,mata mapke koncepcji”. PRZYKEAD PREZENTACJI OPARTEJ NA MAPACH MYSLI Mapa myéli na stronie obok stanowi podstawe prezentacji prze- widywan futurologa, Johna Naisbitta. Centralnym rysunkiem jest podobizna samego Naisbitta, rzatka prowadzaca od glowy do daty 2000 symbolizuje jego wizje przysztosci pod koniec tysiac- lecia. Dziesieé ponumerowanych ramion oznacza dziesi¢¢ dziedzin zycia, w ktérych autor przewiduje najwieksze zmiany. Praca zawodowa. Prezantacje 239 W skrocie, John Naisbitt przepowiada, ze gospodarka stanie sie bardziej globalna i oparta na przeplywie informacji; Swiat cze- ka kolejne odrodzenie sztuki, literatury i duchowosci; wielkie me- tropolie przestang by¢ centrami handlu; socjalizm w postaci paf- stwa opiekuniczego zaniknie; jezyk angielski stanie sie lingua franca catego Swiata; media beda elektroniczne i globalnie potaczone; Ae] m0 Rane eo | tnccn Mapa mysti Tony Bucana na temat dwudniowego vystapienia i ksigéki Johna Naisbitta. glowny obszar gospodarezy przesunie sig z rejonu Atlantyku do obszaru Pacyfiku; polityka stanie sig bardziej zindywidualizowa- na i blizsza biznesowi; mogliwosci rozwoju na wszystkich obsza- rach bedg postrzegane jako nieograniczone; handel bedzie wol- ny. W wyniku tych zmian widoczny bedzie generalny trend odchodzenia od wojny i konfliktu. Wszystkie te przemiany mozna postrzega¢ w kontekscie pierwszego zbioru megatrendow Na- isbitta, ukazanych w lewym gornym rogu mapy.240 Mapy myél Mapa ta stanowi podstawe dyskusji, kt6ra moglaby trwaé od jednego dnia do tygodnia. Sporzadzit j4 ‘Tony Buzan, stosujac me- tady opisane w rozdziatach 14, 16124, podezas dwudniowego seminarium w Sztokholmie w 1987 roku, zorganizowanego dia grona polityk6w, biznesmenéw i nauczycicli. Na stronie obok znajduje sig kolejna mapa autorstwa Tony Buzana. Tym razem wystgpowat on w roli prezesa Organizacji Mlodych VIP-6w i wyglaszal przemowe otwierajaca zebranie sku- piajqce miedzynarodowe grono nauczycieli i dygnitarzy (ktore od- byto sie na poktadzie statku ,,Krdlowa Elzbieta II”). Mape tablicy IX narysowal Raymond Keene, areymistrz s chowy, korespondent szachowy gazet The Times” i ,,Specta- tor”, a zarazem najbardziej wworezy pisarz z dziedziny szachéw i mySlenia w historii literaturyz tego zakresu, Na podstawie tej mapy mistrz krolewskie| gry przygotowywat sie do wystapienia w hiszpatiskiej telewizii (w programie En Jaque), ktore mialo odbyé sig w jezyku hiszpafiskim, Mapa mowi o wielkim hiszpai- skim szachiscie i pisarzu zyjacym w XVI wieku, Ruy Lopezie, oraz o ptadach polityeznych i intelektualnych w owych czasach. Keene moéwi: ae Dia osaby preygotowujace) sie do preembwienia lub piszqce} ar- tybul mapy mysli majg dwie podstawowe xalety, Pierwsza pole- mulacii unystu:dreewkowata struktira ma- sli i Smiatych pomystow. Druga gananieustajqee): by prowokuje corax wigces my. dotyexy stw-klucey, dxighi ktérym nic, co istotne, nie umknie nam podezas faktyexnego koustruowania wypowiedsi. Mapy sq te& w takich sytuacjach niexmiernie praktycene. Bex preewracania i sseleszcxenia harthami mokna x gory po- informowae stuchacsy 0 strukturse i gléwnych punktach wy- stqpienia. Poniewas korzystamy tylko x jednej karthi, moxemy sawsze uprzedsi€ shuchaczy, co xamierzamy powtedsied, na- hotcu zrekapitulowad, wy- Natomiast @ preypadku stepnie dobitnie powiedsieé to, a hazujgc, se dowiedliony swofe} tex notatek linearnych xawsxe istniefe niebexpiecsenstwo, Re 2atrey- mam) sig w miejscu, w Ktérym notatki sie urywajg, cxpli gene- ralnie @ preypadkowym momencie, wynikajqcym cxesto racxe} = chronologii nik tresei. 1 Praca zawodowa. Prezentacje 241 Jesti zatosymy, &e prelegent ma Swietng xnajomosé omawia- nego temata, stowa-klucxe sq dla niego katalisatorem entusjax- nu i nowych, na biexgco powstajgeych mysli — 9 odrbinienin od suchego recytowania faktéw upa adkowanych cxesto wedlug dat (np. wyttad roxpoczynasi¢ naradsinaii osoby X, a hotiexy Smier= cig), a nie istotnych tresci. A jesli prremawiajqcy nie jest specja- list w dsiedsinie, 0 ktdrej mowl, notathi linearne jesse gq fego sytuacye. Zaréwno podcxas pisania artykutu, jak i wygtassania wyktadu mapy mysli sq mu moxemy bexpiecsnie nawigowac po ocenie prexentacfi. xe bare dziej pogors rem, dsighi ktre- Te stowa Raymonda Keene’a znalazly sig w jednym z jego felie~ tondw do gazety ,, The Times”. Byly to jego wrazenia po zastosowaniu mapy do wspomnianego wyzej wystepu telewizyjnego. Mapy mySli okazaly sie tak skutecznym narzedziem w prezentacjach, e neuropsycholog Michael J. Gelb napisat ksiazke pt. Present Yourself, oparta na koncepeji mySlenia wielokierunkowego imap mysli. W trakcie pisania, rzecz oczywista, sam wykorzystywat metode mindmappir ky, J ‘ Mapa nysli Tony Bucana ~ preemowa powitalna.242 Mapy mysii ZALETY WYKORZYSTYWANIA MAP MYSLI W PREZENTACJACH pe Zwiekszajq kontakt wzrokowy ze stuchaczami. Zapewniaja swobode ruchu. . Zwiekszajq zaangazowanie w prezentacje zarowno méwigce- go, jak i stuchacz: . Wykorzystuja szerszy zakres zdolnosci kory mézgowej. . Pozwalaja na przystosowanie prezentacji do potrzeb stuchaczy oraz, precyzyjne dostosowanie jej dlugosci do przydzielonego czasu wystapienia. . Ulatwiaja dokonywanie modyfikagji czy ro0z koncepgji. . Wystapienie jest przyjemniejsze, tatwiejsze do zapamietania i skuteczniejsze dla obu stron, mowiacy i stuchajacy. . Umoiliwiaja swobode bycia soba. » + w 2 zerzen kluczowyh x 8. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Wiesz juz, jak mozesz wykorzystaé mapy mysli w przygotowywaniu i wygtaszaniu przeméwien oraz na zebraniach. Ponadto mindmapping znajduje zastosowanie w szeroko pojetej dziedzinie zarzadzania, wszedzie tam, gdzie skutecznosé wysitkow zalezy od umiejetnosci porozumiewania sig. 9 7 Grupa D: Praca zawodowa Zarzadzanie ~—_ © PRZEGLAD ROZDZIALU Bf Wykorzystanie map myéli w zarzadzaniu Mi Przyklady wykorzystania map mysli w zarzadzaniu Mi Zalety stosowania map mySli w zarzadzaniu Mi Zapowiedé nastepnego rozdziatu Zarzqdzanie na podstawie map mysli to temat na cala ksigzke - na wielu poziomach, jest to wlasnie ksigzka, ktérq koriczysz czytaé! Roz dzial ten proponuje synteze wszystkich wezesniej opisanych zastoso- rene ae e ‘Ys 7} opt Hy wart mindmappingu w kontekScie zarzqdzania, tak by podniesé ofc tyweno8é i produktywnosé pracy, a take wzmédc czerpang z niej radosé. WYKORZYSTANIE MAP MYSLI W ZARZADZANIU Mapami myéli moze postugiwaé sie kazdy w dowolnej dziedzinie zycia zawodowego, gdzie normalnie uzytby notatek linearnych. Przede wszystkim plan dnia mozesz przedstawi¢ w formie mapy (patrz rozdziat 20). Nastepnie mozna sporzadzaé mapy toz- mow telefonicznych, zebrafi, spotkaf, rozméw, tak by ich uczestnicy mieli pelne i dokladne rozeznanie, co bylo oméwione i postanowione. Wiele migdzynarodowych przedsigbiorstw, jak np. EDS, Di- gital Computers czy BP, odkryto, iz wlaczenie mindmappingu do programu szkolen zawodowych przynosi ogromne oszczednosci, niekiedy dochodzace do 80 proc. Dr Mike Stanley z koncernu lotniczego Boeing w Seattle sprowadzit podrecznik projektu sa- molotu do jednej siedmiometrowej mapy mysli (tablica VIN), za co zostat nagrodzony przez przetozonych (patrz rozdziat 17, strona 159). Dr Stanley méwi:244 Mapy mysl Metoda mindmappingu stata sig integralng expscig programu poduoszenia jakosci w Boeing. Program ten possoolitnam sé w tym roku 10 milionde dolardw (to dsiesigé ra- ay wigce), nik planowalismy). Opracowalismy unikalue xa- stosowanie technib mindmappingn do sidentypkowania obssa- rdw wymagajqeych poprawy jakosci. W preeciqgu jednego miesiqca xaefiniowalismy 500 projektow, ktorych realixacia oxnacsa miliony dolaréw potencjalnych osscxgdnosei. Dzieki mapom mysli mozesz nie tylko zwiekszyé predkoS¢ i sprawnosé nauki, ale zaradzié tez spadkowi krzywej pamigci, wskazujacej, iz w ciagu 24 godzin zapomina si¢ 80 proc. przyswojonych informacji. Przegladanie map mySli w odstepach czasu zalecanych w rozdziale 24 gwarantuje, ze zdobyte informacje sq ,,zachowywane” i wykorzystywane przez mézg. Ogdlnie méwigc wszystkie umiejgtnosci opisane we wezesniejszych rozdziatach: podejmowanie decyzji, organizo- li swoich i innych ludzi, indywiduatna i grupowa kreatywnosé, analiza, definiowanie i rozwigzywanie probleméw, wy- anaczanie sobie celéw, planowanie, a nade wszystko pamigé i komu- nikacja — to zasadnicze elementy skutecznego zarzadzania. © PRZYKLADY WYKORZYSTANIA MAP MYSLI W ZARZADZANIU 1. STRUKTURA ZARZADZANIA Mapy mySli moga byé wykorzystane w okreSlaniu struktury przedsiebiorstwa i wyjasnianiu budowy instytueji osobom trzecim, a ich $wiadomosé moze wplywaé stabilizujaco. Tablica VITT przedstawia map¢ autorstwa Jana Pietera H. Six, zastepcy prezesa ,,Interpolis”, dufiskiego towarzystwa ubezpieczeniowego. Gléwne galezie jego mapy dotycza organizacji, korzeni, fuzji, wspétpracownikow, sprzedaéy i wizji reorganizacji. Organizacja Na organizacje moéna spojrzeé w dwojaki sposob: ze wzgledu na poziom wladzy (zarzad, oddziat, wydziat, departament) oraz do- minacje w danej strukturze danego produktu (polisa na zycien- na), klienta (rolnik/osoba prywatnaiznesmen), religii. Praca zawodowo. Zarzqdzonie 245 Korzenie »Interpolis” dziala w Srodowisku katolickich spdtdzielni rolnikow, stowarzyszonych w czterech zwiqzkach ludowych, po jednym w die- cezji. Zwigzki te stworzyly wlasne instytucje spétdzieleze, takie jak banki, fundusze emerytalne i towarzystwa ubezpieczeniowe, ktére pierwotnie prowadzity tylko ubezpieczenia od skutk6w pozaru, Wspétpraca W 1969 roku fundusz emerytalny i cztery towarzystwa ubezpieczeniowe polaczyly sig tworzac ,,Interpolis”. Cztery lata poéniej wszystkie polaczone firmy otworzyly wspdlne przedstawicielstwo w Til- burgu. Struktura firmy byla silnie zdeterminowana przez produkt. Fuzje W 1972 roku ,,Interpolis” wehlonal Hagelunie, firme ubezpieczeniowa specjaliz sig bardzo wasko w ubezpieczeniach od skut- kéw gradu; w 1985 ~ firme ubezpieczeniowa De Twaalf Gewe- sten. Maja teraz wspdlne biuro, Triadome. Ostatnim ,,nabytkiem” jest ubezpieczyciel inwentarza zywego Paarden-Vee-Unie. Sprzedaz »Interpolis” oferuje swoje produkty i ustugi poprzez posredni- kéw. Moana wyrdznié trzy kanaly dystrybucji: ponad 800 agen- tow Rabobanks, 60 LLTB oraz ponad 100 NEVAT. Jeszeze do niedawna dziat sprzedazy tworzyly departament marketingu i pieé oddzialow regionalnych z inspektoratami generalnymi i specjali- styeznymi. Reorganizacja W latach 1987-1989 przeprowadzono znaczne zmiany w struktu- 1ze firmy. Migdzy innymi inspektorzy specjalistyczni zostali wy- odrebnieni z dziatu sprzedazy. 2. MARKETING Mapy mysli znakomicie nadaja sig do zadaf marketingowych. Fir- ma ,,Temple Marketing” z Wielkicj Brytanii wykorzystuje ,,mar- ketingowg matryce map mysli” (Marketing Matrix Mind Map ~Praca zawodowa, Zaraqdzanie 247 3. KIEROWANIE Firma EDS (Electronic Data Systems) wlaczyta nauczanie technik myglenia w sw6j program szkolea. Jednym z gléwnych zadaii tego programu jest wyksztatcenie i doskonalenie zdolnosei kierowniczych. By tego dokonaé, nalezy w pelni zrozu- mieé cele zwigzane z poszezegdlnymi realizowanymi przez zaktad przedsiewzigciami oraz zdefiniowaé misje lideréw koordynuja- cych prace nad réznymi projektami. Aby okreslié role lidera w kazdej grupie projektowej, wszyscy jej czlonkowie otrzymali pusty szablon mapy mysli (patrz str. 249), ktérq nastepnie zespotowo wypeiniali, Oto co méwia szefowie programu, Jim Messerschmitt i Tony Messina odpowiedzialni za wprowadzenie mindmappingu: Mapy mys Je czas, a wszyscy w pelni roxumieli, do cxego xmierzamy i ja- i wspaniale sig do tej akeji nadaty. Zabrato to niewie- ka jest rola lidera. Prayktad takiej wypetnionej przez pracownik6w mapy znajdziesz na rysuku ponizej. Mapa mysli Nigela Temple, zalozyciela Temple Marketing w Wielkiej Brytanii Stanowita ona podstang ustalania rynkowych potrzed indywidualnych Klienséw MMMM) do analizy potrzeb klientéw. Na rysunku powyzej za mieScilismy mapg, kt6ra stworzyl prezes.,, Temple Marketing”, Ni- gel Temple. Stanowi ona podstawg ustalenia planu marketingo- wego dla kazdego nowego klienta. Uwzglednia m. in, zakres produktow, ktére maja byé objete dziataniami marketingowymi; cele tych dziatan; zasadnicze sygnaty, ktore klient chce przekazaé odbiorcom, i Srodki, kt6rymi chce tego dokonaé; nature i strukture um6w konsultacyjnych; dobér Srodkéw przekazu; pozadana reakcje na dziatalnos¢ reklamowa oraz sposoby jej badania; ryn- ki docelowe w bliskiej, éredniej i dalekiej przyszlosci. Oto co pracownicy ,, Temple Marketing” sadzq o mindmappingu: Wykorzystujemy mapy mySli w planowaniu oraz na wssysthich poxiomach pracy nad danym xadaniem. Np. podexas sesji bu- ray mézgu mapy okazujq sig niesmiernie preydatne do utrwa- Mapa mysti stwve ania toori 4 firme h pomystéw w bardsies logicsne) formie. 4 Dotyegy pozyefi i roli lidera,Mapa myslt Rola lidera 248 Mapy mysli Praca zawodowa, Zarzqdzanie 249 4. ZARZADZANIE CZASEM Jak juz wiesz z rozdziatu 20, mindmapping znakomicie nadaje sig do planowania i organizowania czasu. Mapa zamieszczona na rysunku ponizej zostata narysowana przez Thomasa H. Schapera z Association International Management w Getyndze w Niem- czech, Zawiera wskaz6wki dla menedzer6w, jak nalezy produk- tywnie i efektywnie dysponowaé swoim czasem. Koncentruje sie na nastepujacych sferach: natura planowania (tu uzyto niemiec- kiego akronimu ,,ALPEN” do oznaczenia zasadniczych krok6w w zarzadzaniu czasem), rytmy biologiczne i maksymalizacja energii dzi¢ki wlasciwemu zarzadzaniu swoim czasem. Podobnie jak dzieje sie z wieloma mapami, rowniez ta stworzona przez Schapera okazala sig wielofunkcyjna. Pomogta mu lepiej rozplanowaé wlasny cz: rycie, a takze doradzaé swoim wspotpracownikom. Ponadto mindmapping zostat dla niego istotnym obszarem zainteresowania, tak iz z uptywem czasu Schaper staf sie ekspertem w tej dziedzinie. Scablon mapy mys ueyly prec Jima Messerschmitta i Tony'ego Messina z firmy EDS. Jest to pierwszy etap tworzenia mapy dotyezqce) rali lidera (patrz str. 247), 5. Kslecowos¢ W coraz wi¢kszym stopniu ujawnia sig wartos¢ mindmappingu na polu rachunkowosci. Nagradzani za wyniki w nauce stuchacze An- gielskiego Instytutu Bieglych Ksiegowych uzywaja map mySli przy- gotowujac sie do egzaminow. Doradcy podatkowi z tak renomo- wanych firm jak Price Waterhouse stosuja je do rozwiazywania problem6w oraz podczas konsultacji dla klientow. Jak wynika zas z przykladu mapy na rys. nr 46, stworzonej przez Briana Lee, wspdlzalozyciela biura B. H. Lee & Company, Accountants, Au- ditors& Taxation Consultants, mindmapping stosowany jest r6- wniez w analizie rozszerzania zakresu dzialnosci Lee stosuje mapy w trzech zasadniczych dziedzinach: w okreslaniu stopnia ryzyka, kierowaniu rozwojem Swiadcezonych ustug oraz planowaniu ekspansji. Oto jak sam to komentuje: Ryzyko Najw vigksze niebexpieczenstwo thwi w nadmiernym wyexerpa- niu zasobéwe preex provinwestowanie i skicrowanie ich w jednym kierunku, Naleky Roniecnie ross sane x ekspansjq zagroxenia dla prsebiegu kariery partneréo Mapa mysli narysowana przez Thomasa H. Shapera z Associacion International Management w Niemczech, Dotycey efektywnego wykoreystaunia czasu w Kierowanite swoint zyciem. yt ewentualne xwig-250 Mapy mysl orax personelu, kierunki roxchoddw, plany reinwestyofi oraz preewidsied, jakg ilost energii moina sobie poxwolid blednie wydatkowa. Rozwoj Musimy nie tylko stale sie roxwijat, ale i konsolidowad. Nie ma sensu xyshiwante nowych klient6w, jesli fednocxesnie traci sig sta- rych. Ponadto nalexy pamigtad, &¢ roxwdj odnosi sie nie tylko do Alientéw, ale i do personelu. Roxewdj dokonuje sie poprees mar- vane kontakty, a sxcxegdlnosel dzig- keting, rehlame, nawign) &i obecnym Klientom, Wszystko to mosna wspomagac organizu- Jae spotkania i seminaria, akcentujge oferowanie innych ustug orax preygotownjqe specalne imprexy. e782 Life ey They, Ney, ae te te “Reng PH, Prt | Mone Alloy Ber 7 gti”. Pe i ‘ Mapa mysti wykonana przez B. H. Lee (¢ B. H. Lee&Co. ~ ksiegowi), doiyezqca rozwoju firmy i ewentualnych zagrosei (patrz str. 249-251) jidiasninoie Praca zawodowa. Zoraqdzanie 251 Reorganizacja Reorganizacja musi bycdrobiazgowo xaplanowana. Preedewsxy- sthim musimy odpowiedsieé na kilka podstawowych pytan. Ko- go ona dotycxy — partneréw, firm stowarsyszonych, hlientdw cy personelu? Kiedy sie odbedsie? Ile cxasu xajmie? Co bedzie preed- miotem roxwoju — siedziba cay mose obssar funkejonowanta? Jaka bedsie forma reorganixacji — joint venture, fusja, stowa- rayszeni¢ oxy partnerstwo? Kaida x tych mosliwosci niesie pe- we niebexpiecxenstoa, ale i xyski. Nalexy je skrupulatnie skal- hulowad. Nalexy tet xastanowit Jak i cxym mosna xachecié innych do ucxestnictwa w reorganisagi. Korsystng emeryturg, wakacjami, remem poxycxek i xapomdg, wisiq stworsenia imperium handlowego lub xmuiejszenia odpowiedzialnosel prey Jjednocsesnym wxrascie dochodéw itd. Jakie koszty bedsiemy mu- sieli poniest: kapitat, xasoby niepienig&ne, stosunek kosstéw do naszych normalnych preychodéw? Wasne tes jest roxevaenie metod, jakimi preeprowadsimy reor- ganisacje, orasodkrycte dogodnych okaxji. Jakiesq powody? Shad Leda pochodsic pienigdse? Cay bedsie to dochodowe? Cxy jest bespiecxne? Cay xapewni status, na ktérym xalexy wseysthim? Lee podsumowuje: Ksiggowast to tradyeyjnie dziedzina, funkcjonujqea @ bardzo Jogivenych i sxtywnych ramach. Mindmapping poswala wybie- gac myslom daleko poxa te granice. 6. WSZECHSTRONNE ZASTOSOWANIE Jean-Luc Kastner, czlonek wyzszego kierownictwa Hewlett Pac- kard Medical Products Group Europe, stanat kiedyé przed nie la- da problemem. Jego firma wytwarza aparature komputerowa pozwalajaca monitorowaé i analizowaé rytm pracy serca, wykrywajac zaburzenia na tyle wezesnie, by dyzurujacy lekarz by! w stanie podjaé odpowiednie Srodki zaradeze. Hewlett Packard organizo- wal ted czterodniowe szkolenia poswigcone arytmii serca, prowadzone przez specjalistow. Pewnego dnia pracownik odpowiedzialny za to szkolenie roz- chorowat sig i otrzymat dwumiesieczne zwolnienie lekarskie. Ka-252 Mapy mysl stner, jako jego przelozony oraz jedyna osoba posiadajaca wystar- czajaca znajomosé zagadnienia, byl zmuszony zastapié nieobec- nego. Musiat wiec blyskawicznie uzupelnié i usystematyzowaé swoja wiedze. Oto jego notatki. Kurs w sakresie arytmii serca jest szkoleniem majqcym xa xada- nie xapoxnat inkynierdw obstugi spregtu medyesnego HP 2: DI fixjologig serca Iudshiego D1 glownymi saburseniami rytmu i ich konsekwencjami D akgorytmami komputerowymi DD dsiataniem systemu, Ponadto uczestnicy kursu muszq byé w stanie: Ol preessholic kortcowego usythownika spraetu (pielegniarke lub lekarza) DF wyjasnié ograniczenia xwigzane x tym spregtem (komputer woigs nie dordwnuje kardiologorw! ‘ZASTOSOWANIE METODY MINDMAPPINGU, Szkolenie wydawato sig snakomita ohasjq do wyprébowania skutecsnosci mindmappingu w naucxaniu bardso truduych xa- tolenia w piee dni. Caty ma- gadnies, Opracowatem program s: terial preygotowatem w formie map, stawiajge sobie nastepujq- ce cele: @) by wsxyscy uczestnicy kursu xdali koricowy egeamin 4) by wexyscy stuchacee skonstruowali wlasny ,,podrecenib”: 0 by nie wkywad rsutnika (chyba &e do zapiséw medycznych); @) 0 100 proc. podnies¢ cxynnik xapamigtania po miesigcn (oxgsto wynosil ponisej 40 proc.): 0 by zardwono wyhtadajgey, jak i uczestnicy ku tolente jako ciekawe i preyjenne doswiadcxenie. zapamig- salt Struktura Program catego sakolenia opisatem na mapie gliwne. Kaide ramig preedstawiato jedno xagadnienie. Kakde x nich roxryso- 4 sisal Kurs Proca zawodowa. Zarzqdzanie 253 watem na oddsielne) sscxegitowe) mapie. Preerwy xaplanowa- dem co ddvie goddziny. Na pocsgthu szkolenia poprositem esxysthich ucsestnikdso, by xastawili swoje preybory do pisania pred wejsciem do sali. Za- siedli do stotow, na ktérych rostoxone byly karthi gladkiego pa- piert A3 i cata gama kolorowych pisakdw. Zaposnatem ich nastepnie x xasadami teorsenia map mysli i prositem, by podexas tych cxterech dni szkolenia prsepisywali ws tho, co narysije dads napisse na dusej, stojqce) na Srodku sali mapie. Kurs miat sw6j wlasny rytm: 40 minut wyktadéw teorety- exnych, potem 10 minut preerny, podexas ktérej stuchacee Gvi- cxyli adobytg wiedse na udostepnionym spregcie komputerowym symulujqeym elektrokardiogramy pacjenta. W ten sposéb © miare gromadzenia informacfi mogli je od razu testowac. Po omé- wieniu kakde) galesi moje; mapy prositem ucxestnikew, by stevo- reyli wtasng mape gtéwng. W tym celu na Scianie xawieszona byla wielka plachta papiera i cata grapa tworsyta mape xbio- rowg (patrstablica X). Pod koniec kaxdego duia stuchacze prxe- rysowywali mape grupowg do swoich wtasnych notatek oraz pree- wiadalii porxqdkowali material catego dnia, Nastepnego ranka jeden xe stuchacey dokonywat preegladu mapy x duia popree- dniego i preechodsilismy do nowego xagadnienia, Pod koniec sxkolenia, tus pred egzaminem botcowym, grupa rax jesxow preejrrata mape glowng i ombwila jq sxoxe- gotowo, Nastepnie uczestnicy kursu preystqpili do dwugodzin- nego egsaminu. Rezultaty W sxtolenin wxiglo udsiat 12 oséb x Anglit, Francjt, Niemiee, Weoch i Irlandii. Wsxyscy sdali egzamin se snakomitym wyni- hiem ~ 18 na 2 |. Byt to najlepszy sanotowany dotgd rezultat. Miesige po zakoiicxenin hursu xbadatem, jaki procent wiedsy poxostal w pamigci kursantéw, Okaxato sie, xe ponad 70 proc. Srednio na 10 xadanych pytan potrafili odpowiedsied na 9.254 Mapy mysl Reakeje na kurs prserosky najsmielsze ocxekiwania, Stucha- lolenia xa bardxi¢| skutecsng, xe usnali metode prowadzenta sx poxyteceng i atrakcyjng nik tradyeyjny hurs woxgledniajgey po- hazy slajdéw. Niektorsy uosestnicy dodali, xe tempo kursu bylo xnacxnie lepiej dostosowane do mosliwosct osdb xe stabssq xna- jomoscig jexyka angielshiego. Mapy mysli odniosty peten sukces. Do tej pory podobne sxkolenie x wykoreystaniem technibi mindmappingu xostato preeprowadzone przez cxterech innych wy- Aadowetas i preyniosto pordwnywalne efekty. Nauczanie % xastosowaniem o mindmappingu % pewnoscig bedsie metodg lat 90. © ZALETY STOSOWANIA MAP MYSLI W ZARZADZANIU 1. Umoiliwiaja sprawniejsze zarzadzanie i organizacje, co prowadzi do podniesienia motywacji i zadowolenia wérdd praco- wnikéw — to za§ oznacza mniejsza liczbe zwolnien chorobo- wych oraz lepszy publiczny wizerunek firmy, . Poprawiajg komunikacj¢ migdzy czlonkami personelu. . Dzieki nim szkolenia przebiegaja sprawniej i staja si¢ skuteczniejsze. . Moga przyczyni¢ sig do bardziej precyzyjnego skonstruowania akcji marketingowych i promocyjnych, co prowadzi do zwigk- szenia sprzedazy. we & ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Mapy komputerowe powstaja dopiero od niedawna. W kolejaym rozdziale przeczytasz, jak technologia komputerowa wsp6ipracu- jez technologia cztowieka. > Y Grupa D: Praca zawodowa Komputerowe mapy mysili 28 PRZEGLAD ROZDZIALU @ Tworzenie i edytowanie map myéli @ Rozmiar mapy W@ Organizacja danych I Spontaniczne myéli i Praca w grupie @ Output I Przyszlosé mindmappingu komputerowego Jeszoze do niedawna mapy mysli mozna bylo kreslié tylko na papierze 2 kolorowymi pisakami w reku. Obecnie nowoczesna technologia clek- froniczna stworzyla komputery 0 wystarczajqcej pojemnosci pamigci, predkosci i mozliwosciach programowych, by tworzyé mapy na ekranie, Na razie komputerowy mindmapping nie doréwnuje nicogra- niczonej r6znorodnosci wizualnej, porgcznosci i minimalnym ,.wy- maganiom sprzetowym” tradycyjnych metod. Jednak na nastepujacych polach oferuje on sporo udogodnief: automatyczne generowanie map, porzadkowanie (edycja) map, przechowywa- nie danych, ich odtwarzanie, wprowadzanie tekstu, organizacj¢ danych. Niezmiernie ulatwione i przyspieszone jest rowniez tworzenie wielu réznych wariant6w tej samej mapy. Rozdzial ten przedstawia dzielo Michaela Jettera, program MIND Map MINDMANAGER, stworzony we wspétpracy z autorami ksiazki. TWORZENIE | EDYTOWANIE MAP MYSLI Rysowanie mapy mySli za pomoca komputera jest niezwykle proste, Najpierw z gléwnego menu programu wybierasz polecenie 255256 Mapy mysli »Make a new Mind Map”. Natychmiast pojawia sig nowy ekran, na ktérym wprowadzasz slowo-klucz. Gdy wpiszesz je, komputer automatycznie koloruje stowo i umiejscawia w centrum ekranu (patrz tablica XI), W identyczny spos6b jak w standardowej mapie dodajesz kolejne zagadnienia i gatezie ~ kazda z nich definiowana jest przez wprowadzenie kolejnego stowa z klawiatury. Wszystkie gatezie niaszego szczebla sa automatycznie umiejscawiane i kolorowance zgodnie z barwa nadrzednej. W pierwszym stadium tworzenia mindmapping zaleca jak naj- prostsze i jak najplynniejsze zapisywanie mysli, bez zbytniego przejmowania sie precyzja struktury czy wlasciwym umiejscowie- niem stow. W procesie tworzenia map za pomoca komputera mamy wrecz do czynienia z wyraznym oddzieleniem etapéw tworzenia i porzadkowania (edycji). Gdy juz zakoficzysz notowanie, kazda galaz mozesz przenies¢ w inne miejsce, inaczej skierowaé, skopiowaé, zmienié jej kolor, a nawet zreorganizowaé cal strukture mapy. Kazdy pojedynezy element czy fragment galezi mozna przesunaé w inny rejon mapy. Moéna indywidualnie dobieraé kolory st6w i odrézniaé je od koloru linii, a slowa obramowaé lub umiescié na tle — wszystko to pozwala na oznaczanie watkéw, zadah, obszar6w odpowiedzial- noéci itd. Dzigki komputerowym mapom mysli stajesz si¢ blyskawieznym architektem idei, mogacym eksperymentowaé z nieograniczona gama struktur. ROZMIAR MAPY Komputerowa funkeja zoom (przyblizania) pozwala na tworzenie map o ogromnych rozmiarach (megamap). Ostatecznie jedynie wielkosé danego ekranu ogranicza ilosé wyraznie wido- canych informacji. Odrecznie rysujac musialby$ praeniesé mape na jeszeze wiekszy arkusz papieru lub rozbié ja na kilka mniejszych i rozmiescié na oddzielnych kartkach. Komputerowy program oferuje dwie mozliwosci, dostepne po nacignigciu odpowie- dniego klawi Praca rawodowa. Komputerowe mapy mysli 257 1. Dzigki komputerowej technologii mozna rysowaé mapy w mapach na wielu poziomach. Na ostatnich z nich nicktére z najbardziej szezegdlowych gatezi moga byé trudno czytelne. Pro- gram rozwiazuje ten problem poprzez funkcje zoom”, pozwalajaca powiekszyé dowolny fragment mapy. Jesli nadal wyrazy sq nieczytelne, mozna dokonaé jeszcze wiekszego po- wiekszenia. Pozwala to dostrzec kazdy szezegél przy jednoczesnym zachowaniu na ekranie pierwotnej struktury mapy. . W miare jak megamapa roz i jej obrzezach moga oka: kami nowych map. Program pozwall ja przeksztatcié dowolny element w centrum nowej mapy, z ktérego beda emanowaé wszystkie pozostate fragmenty megamapy. W ten sposdb mozna spojrzeé na pierwotng strukture pod ré¢nymi katami, co wwielkim stopniv pomaga w zrozumieniu wzajemnych powia- van miedzy myslami. nv ORGANIZACIA DANYCH Jedna z glwnych zalet komputerowych map mysli jest duza ke wosé porzadkowania i reorganizowania informacji. Zintegrowa- ne Srodowisko organizacji danych pozwala grupowaé pliki w ka- talogi, podkatalogi, podpodkatalogi itd., dzigki czemu kazdy element danej kategorii moze byé blyskawicznie wyszukany, od- tworzony i wySwietlony. Ponadto MIND MAP MINDMANAGER umotliwia dotaczenie do kaadej gatezi mapy pliku tekstowego oraz polaczenie tych wszystkich plik6w w jeden, ktéry mozna wy- godnie poddaé dalszej edycji. SPONTANICZNE MYSLI Kiedy dane nie sa zorganizowane, a przybieraja posta¢ spontani- cznych myésli, ktére chcemy utrwalié, mimo Ze nie tgcza sig one z zadnymi innymi szczeg6|lnymi skojarzeniami, warto dyspono- waé okreslonym miejscem do sporzadzania takich notatek W MIND Map MINDMANAGER funkcja ,,.notatnika” pozwala za-258 Mapy mysli pisywaé mysli w dowolnym katalogu i pliku oraz dowolnie zapa- mietywaé je i lyczyé. PRACA W GRUPIE Do komputera mozna podtaczyé specjalny panel — duzy ekran, na ktérym wywietlone mapy beda widoczne dla grupy zebranej wok6t komputera, podobnie jak na typowym zebraniu kierownictwa czy projektantéw. W ten spos6b caly zespot moze przyczy- niaé sie do powstawania mapy, a jeden z jego czlonkéw wprow: dza dane. Komputerowa mapa staje si¢ wspdlna wtasnosci moéna ja nastepnie wydrukowaé w kilku egzemplarzach do wykorzystania przez wszystkich cztonkéw grupy. Grupowe mapy myéli tworzone na komputerach zlokalizowa- nych w réanych punktach globu ziemskiego komunikuja si¢ teraz i taczq za pomoca modemow tysigce ludzi, ktorzy rownolegle two- za megamapy. W ten sposdb globalna mapa mysli jest juz w trakcie tworzenia! Output Komputerowe mapy mysli moga byé drukowane w wersji jedno- lub wielokolorowej. Nadaje sie do tego wigkszos¢ powszechnie dostepnych drukarek. Oprécz tego mozna bezposrednio druko- waé tekst i tworzyé pliki, by utatwié eksportowanie danych do obrébki w innych programach lub wykorzystania w innych doku- mentach. Dodatkowo mozna tworzyé uzyteczne pliki PCX. PrzysztOS¢ MINDMAPPINGU KOMPUTEROWEGO Komputerowe tworzenie map mySli przeszto juz od etapu niemowle- cego potowy lat 90. do etapu wezesnej mlodosci u zarania XXI wieku! Technologia pidra elektronicznego zaczyna juz powaénie wkra- czaéw Swiat komputer6w, a nicuchronne doskonalenie laptopow i notebookéw sprawi, ze kolorowe ekrany stang si¢ og6lnie do- Praca zawodowa. Komputerowe mopy mysii 259 stepne dzieki rozsadnej cenie i niskiej wadze urzadzenia. Ozna- cza to, Ze noszenie ze soba wysokowydajnego komputera wypo- sazonego w szeroka game oprogramowania stanie sig norma dla studentéw, menedéer6w i wszelkich uzytkownik6w. Programy do mindmappingu zostana zintegrowane z innymi, dzieki czemu zwiekszy sig zas6b istotnych narzedzi pracy dla nowoczesnie my$- lgcego uzytkownika komputera. ‘Traymaj wiec reke na pulsie! W kazdym nowym wydaniu Map Twvoich mysli bedziemy prezentowaé najnowsze trendy w komputerowym mindmappingu. Jesti sam jestes w posiadaniu wyjatko- wych przyktad6w z tej dziedziny, podziel sig nimi, odwiedzajac The Mind Map Gallery pod adresem www.mind-map.com, w kt6- rej zamieszczamy wiele komputerowych map mysli. ZAPOWIEDZ NASTEPNEGO ROZDZIALU Co przyniesie przysztosé? Jak dalej bedzie rozwijaé sie wspétpra- ca inteligencji cztowieka i maszyny? W ostatnim rozdziale Tony Buzan dzieli sig wlasna wizja rewolucji intelektualnej, perspektywa tworzenia przez sprawnych intelektualnie (mentally literate) ludzi sprawnego intelektualnie spoteczefstwa i wielokierunkowo, ,promieniscie” mySlacej promiennej przysztosci.Grupa E: Przysztosé Perspektywa spoteczeristwa myslacego wielokierunkowo aa CP PRZEGLAD ROZDZIALU @ Rewolucja intelektualna Eksplozja zainteresowania umyslem Nowi idole Olimpiada Gier Umystowych, Mistrzostwa Swiata w Zapamigtywaniu W@ SprawnoS¢ intelektualna 1, Sprawna intelektualnie jednostka 2. Sprawna intelektualnie rodzina 3, Sprawna intelektualnie organizacja 4, Sprawne intelektualnie spoteczestwo 5, Sprawna intelektualnie cywilizacja i Myslenie promieniste — promienna przyszlosé W ostatnim rozdziale prayjrzymy sie niezwykle zachgcajqcym trendom, zauwazalnym obecnie w sposobie myslenia oraz wylaniajgeym sig z ba- dar nad mézgiem. Zanotujemy tes powolanie do zycia nowego rodzaju gwiazd — idol intelektualnych. Rozdzial ten dotyczy implikacji myslenia wiclokicrunkowego i mindmappingu dla prayszlosci. Analizuje moiliwosé powstania intelektualnie sprawnego Swiata z perspoktywy jon dnostki, rodziny organizacji, spoleczeristwa i cywilizacji globalne). 7 Yy REWOLUCJA INTELEKTUALNA W chwili gdy oddajemy te ksigzke do druku, éwiat stoi u progu wielkiej rewolucji: odkrycia, i2 inteligencja moze zrozumieé swa Prayszlost. Perspektywa spoleczetstwa mysiqcego wielokierunkowo 261 nature, a tym samym moze wzmagaé i wspieraé siebie. Jednoczes- nie zaczynamy zdawaé sobie sprawe, Ze intelekt jest naszym glé- wnym kapitalem, Narodowe reprezentacje olimp proc. czasu treningéw na rozw6j silty i odpornosci umystowej, same zaé tylko amerykariskie firmy informatyczne wydaja setki mi- lionéw dolaréw na rozw6j zdolnosci intelektualnych swych pra- cownikéw. kie poswigcaja teraz do 50 ex EKSPLOZJA ZAINTERESOWANIA MOZGIEM W 1992 roku modna bylo zaobserwowaé nie spotykane dotad zainteresowanie natura mdzgu i inteligencji wsrdd szerokich kre- géw spoteczenstwa. Liczne czasopisma i gazety zamieszczaly sze- reg artykul6w dotyczacych funkcjonowania mézgu. @ Magazyn ,,Fortune” wielkimi literami na okladce obwiescit tytul artykulu Brain Power, w kt6rym stwierdzono, ze ,kapitat intelektualny” staje sie najwiekszym skarbem spoleczeiistwa. @ Pismo ,,Omni” dwukrotnie zamiescito artykuly The Brain and Ageing (Mézg a starzenie sig) i Brain Diet (Dieta dla mézgu). Bi Niemiecki ,,Stern” pisat 0 Rozwoju kondycji umystowe]. @ Magazyn ,,Synapsia” omawiat wizj¢ Rozwoju umystu glo- balnego. ll ,Newsweek” przedstawit wyniki najnowszych badan nad méz- giem i opisat koncepcje sprawnosci intelektualnej w artyku- le, kt6ry wzbudzit rekordowe zainteresowanie. I ,,Time” zamiescit dyskusje nt. problemu wplywu narkoty- k6w na mézg. I Specjalne podwojne wydanie magazynu ,,US News” po- Swiecone byto zagadnieniu myslenia tw6rezego, a inne - relacji migdzy umystem a cialem. @ Na jednej ze swoich okladek ,, The New Scientist” zamiescit zdjecie dwudziestu mézgow! Angielski ,, The Times” opisywat rewolucje w neurologii. @ ,,The Wall Street Journal” popularyzowat badania nad ko- mérkami mézgu.262 Mapy mysl @ Caly wrzeSniowy numer ,,Scientific American” z roku 1992 poswigcony byt tematowi Mind and Brain (Umyst i mézg), w szezegInosci zapamigtywaniu i uczeniu sie. Réwnolegle z rosnacym zainteresowaniem tymi zagadnieniami ze strony mediw na arenie migdzynarodowej wylania sie nowy typ .gwiazdoréw” — idole intelektu (brain stars). Now! IDOLE W pierwszych dekadach naszego stulecia ulubieficami thumow byly gwiazdy filmowe, potem rzesze wielbicieli holubily gwiazdy pio- senki, rocka, popu i sportu. Pod koniec stulecia i na poczatku nastepnego ludzie ezcié beda nowy typ idola — idola intelektu, bedacego uosobieniem zasady; ,,w zdrowym ciele zdrowy duch”. Juz teraz miliony dzieci na catym Swiecie zawieszaja w swoich po- kojach plakaty Gary Kasparowa, atletycznego i dynamicznego szachowego mistrza Swiata, marzac 0 zdobyciu miedzynarodowej stawy arcymistrza. Miedzynarodowa popularnosé zdobyla tak#e urocza Wegierka Judit Polgar, najnodsza arcymistrzyni szachowa na éwiecie. Do- minic O’Brien, pierwszy mistrz Swiata w zapamietywaniu, wykorzy- stujacy mapy mysli jako pomoc w zapamigtywaniu rekordowych ilogci informacji, jest bohaterem licznych programéw telewizyjnych. Z kolei rekord $wiata w liczbie napisanych ksiazek 0 grach umys- Jowych i mySleniu (ponad 90!) nale¢y do Raymonda Keene. Mapy mysli, artykuty, ksiazki i wystapienia telewizyjne (patrz str. 240 i tablica TX) zyskaly mu wierna widownig 180 tys. widz6w, ktérzy do godz. 1 w nocy nie ktada sie spaé, by obejrzeé jego program Inne postaci tego intelektualnego panteonu to: Carl Sagan, znany astronom i kierownik kosztujacego ponad miliard dolaréw programu poszukiwan zycia pozaziemskiego; Omar Sharif, kt6- rego stawe filmowa przyémily sukcesy brydzowe; Edward De Bo- no, ktéry w krajach catego Swiata prowadzi wyktady na temat myslenia lateralnego; Bobby Fischer, amerykaiiski geniusz szachowy (i zapalony sztangista), ktry wskrzesit krolewska gre w Swiado- spotecznej, a niedawno w wieku 50 lat wrécit do turniejow &y Praysxlos. Perspektywa spoteczetisiwa mysiqcege wielokierunkowo 263 i pokonat samego Borysa Spasskiego; Stephen Hawking, fizyk z uniwersytetu w Cambridge, ktorego ksiazka pt. Krétka historia czasu znajdowaka sig na ligcie bestselleréw dluzej nié jakakolwiek inna pozycja w histori Do grona tych gwiazd intelektu dotaczyt ostatnio wyktadowca matematyki, 65-letni dr Marion Tinsley, mistrz swiata w grze w warcaby, Pan Tinsley, jakby przeczac wszystkim teoriom o starzeniu sie mézgu, utrzymuje ten tytul od 1954 roku i dotychezas przegrat tylko 7 pojedynk6éw. Niedawno pokonat nowego gracza Numer Dwa, program komputerowy Chinook. Choé Marion Tinsley stwier- dzil, 2 wykorzystat tylko czeS¢ swych modliwosci umystowych, wy- gral z komputerem, ktéry ocenia 3 miliony modliwych ruchéw na minute i ma w bazie danych ponad 27 miliardéw mozliwosei! Wraz ze stawa mistrz6w umystowych rosnie popularnosé turnie- j6w i quiz6w inteligencji, np. Brain of Britain czy Mastermind. Usta- nawiane sa tez nagrody, np. tytut ,,Brain of the Year”, kt6ry ostatnio Brain Trust przyznal Gary Kasparowowi za dokonania na polu gier umystowych, Chiyonofuji za badania w dziedzinie fizyki oraz Gene’owi Roddenberry za prace nad inéynieriq mediaina. OLIMPIADA GiER UmystowycH, MisTRZOSTWA SWIATA W ZAPAMIETYWANIU David Levy, cztowiek, ktéry zaslynat wyzywajac w 1968 roku komputery na pojedynek szachowy (i od tej pory przez 20 lat pokonywat je), przeprowadzit ostatnio badania, ktére wykazaly zaskakujace zainteresowanie grami umystowymi na catym éwie- cie. Ponad 100 milionéw ludzi uktada puzzle i gra w monopol, a 200 milionéw gra w scrabble i rozwiazuje krzyz6wki. Az 60 mi- lionéw gra w brydza, 250 milionéw w warcaby, a w szachy blisko 300 milionéw. W wyniku tego astronomicznego wzrostu zainteresowania w 1994 roku przeprowadzono pierwsze Mistrzostwa Swiata w Za- pamietywaniu (World Memory Championships). Rownolegle z rewolucja dokonywang przez mindmapping zachodzila tez rewolu- cjaw Swiatowych sportach umystowych. W 1997 roku wlondyfskim Royal Festival Hall odbyta si¢ pierwsza Olimpiada Sportéw Umys-264 Y Mapy mys towych (Mind Sports Olympiad). Przyciagneta ona ponad 3000 agloszei 2.50 krajéw. Do kofica stulecia odbyly sie cztery olimpiady, w ktérych tacznie udziat wzieto 30 tysiecy uczestnikéw z ponad 74 kraj6w! Olimpijskie konkurencje obejmuja wszystkie formy myslenia, w tym gry planszowe, karciane, komputerowe oraz gi6- whe umiejetnosci umystowe, takie jak pamigé, tworoze mySlenie, szybkie czytanie, inteligencja i mindmapping. SPRAWNOSC INTELEKTUALNA Wszystkie te trendy sq odzwierciedleniem wzrastajacego migdzynarodowego zainteresowania sprawnoscig intelektualng (mental literacy). Standardowa sprawno§¢ w pisaniu i liczeniu obejmuje zna- jomoéé alfabetw literowych i cyfrowych oraz nieskoficzo- nych moZliwosci permutacji i kombinacji ich elementéw. Sprawnosé intelektualna (smental literacy) opiera sig na znajomosci alfabet6w biologicznego i behawioralnego aspektu mézgu na poziomie kory i komérki, a zwkaszcza mechanizmow uczenia sie, zapamietywania i kreatywnosci Ksiqzka ta, Kladaca ogromny nacisk na wielopoziomowa biologi- cznqai konceptualng architekture mézgu, jest znakomitym wpro- wadzeniem do tak rozumianej sprawnosci intelektualnej — koncepeji, kt6ra, mamy nadzieje, wywrze korzystny wplyw na jednostki, rodziny, organizacje, spolecznosci i cata cywilizacje. 4. SPRAWNA INTELEKTUALNIE JEDNOSTKA Na naszym historycznym stadium intelektualnego czy umyslowe- go ,,analfabetyzmu” (mental illiteracy) ludzkoSci mézg jednostki zamkniety jest w stosunkowo waskich ramach konwencji myslo- wych i pozbawiony wiedzy 0 choéby najbardziej podstawowych narzedziach sprawnosci intelektualnej, kt6re pomoglyby te ramy poszerzyé. Nawet dobrze wyksztalcone i uczone osoby robia uzytek jedynie z niewielkiego procenta dostepnych narzedzi myéle- nia biologicznych i konceptualnych. Praysdlose. Perspekiywa spoteczerisiwa mysiqcege wielckierunkowo 265 Pordwnanie rozmiaréw ,ekrandw umystu” analfabety, myslgcego linearnie oraz myslgcego wielowymiarowo, U as6b myslgcych nielinearnie samopowielajgca sie petla reakcji zwielokrotnia wielkosé ekrame Amplifikacja kognitywna Cztowiek sprawny intelektualnie potrafi urachomié maszynerig wielopoziomowego mySlenia synergicznego, tworzyé nieskoniczo- ne liczby nowych schematéw i paradygmatéw rozumowania. Na rysunku poréwnano wielkosci ,,ekranow” umystu mentalnego ,analfabety”, osoby mySlqcej linearnie oraz osoby sprawnej intelektualnie. Jak widaé, ten ostatni ekran — ze wzgledu na nature zwia- zanego z nim intelektualnego mechanizmu — weiaz rozrasta si¢, ma nieograniczony potencjat wielkosci i pojemnosci. Te olbrzy- mig swobode intelektualng daje automatyczna, samonapedzajaca sig spirala sprzezenia zwrotnego, ktéra odzwierciedla wrodzone zdolnosci mézgu. Jest to potezny generator energii, przenosny, wydajny i piekny, o potencjalnie nieograniczonych modliwosciach. Zasady myslenia wielokierunkowego pomagaja nam we wszystkich przejawach aktywnosci umystowej, takich jak podejmo-266 = Mapy mysii 7 Prayszlosé. Perspektywa spoleczenstwa mysiqcego wielokierunkowo 267 wanie decyzji, zapamigtywanie czy kreatywnoSé. Znajac architekture swoich myéli, mozemy dokonywaé wyboréw i podejmo- wad decyzje nie tylko na podstawie swiadomych procesow umyslowych, lecz rowniez paraswiadomych - olbrzymich mentalnych kontynentéw, planet, galaktyk, wszechéwiatow, ktére czekaja na spenetrowanie przez intelektualnie sprawnych ludzi. Calowiek sprawny intelektualnie zdaje sobie réwnied sprawe z faktu, Ze pamigé i kreatywnos¢ to w istocie dwa identyczne procesy umystowe, kt6re po prostu zabierajq inne miejsce w czasie. Pamigé stuzy odtworzeniu przesztosci w terazniejszosci, podezas gdy kreatywnos¢ jest rzutowaniem analogicznej konstrukeji umystowej z teraéniejszoSci w przysztos¢. Swiadome doskonalenie pamigci lub kreatywnosci poprzez mapy mysli automatycznie wzma nia tez druga funkcje. Najbardziej skutecznym sposobem rozwijania sprawno telektualnej przez jednostke jest stosowanie sie do zasad i zale- ceni przedstawionych w rozdziale 10, Zawarte tam ws i moga ci rozwinaé zdolnosci, jakimi mégtby sig poszezycié niejeden wiclki umyst (patrz rozdz. 2, str. 39 oraz quiz ,,Czyje to zapiski? waneksie). Leonardo da Vinci, bezsprzecznie jeden z najwiekszych geniuszy wszechstronnego stosowania zdolnogci mentz nych, sformutowal cztery zasady pozwalajace wyksztalcié w pelni funkcjonujacy, sprawny intelektualnie mézg, ktore swietnie stre- 4 zalecenia oferowane przez nas. Zasady rozwoju umystu Leonarda da Vinci 1. Zgtebiaj nauke sztuki. 2. Zgtebiaj sztuke nauki. 3.Rozwijaj zmysty ~— zwtaszcza ucz sie widzieé. 4.USwiadamiaj sobie, ze wszystko jest ze wszystkim powigzane. Przektadajgc to na wspétczesng terminologie mindmappingu: Roxwijaj wszystkie xdolnosci kory méxgowes; roxwijay pelny Ares mechanizmow recepoyjnych mozgu; sdawaj sobie sprawe, 8e praca twego méxgu oplera sie na synergii, a on sam jest maszy- ng wytwarsajgeg nieskoricxong licsbe wieloposiomych skoja- ret w wielopoziomowym wszechswiecte. Stosujac sig do zasad i zaleceit mindmappingu oraz. wskazan Leo- narda da Vinci, mézg, moze rozwinaé wlasne sposoby ekspresji, penetrujac obszary, 0 ktérych nie Snito sig jeszcze filozofom. Jak powiedzial prof. Piotr Anochin w dalszej czeSci wypowiedzi cyto- wanej w rozdziale 1, str. 30: Nikomu x Przedstawiamy 17 reprodukcji notatck éwiatowych autorytetéw w dziedzinach polityki, wojskowosci, architektury, sztuki, literatury inauki, Ukazuja one, Ze wykorzystywanie wiekszego niZ prze- cigtny zakresu umiejetnosci korowych jest dla zaawansowanej inteligencji naturalne. Prezentujemy je, dla wiadomosci i rozrywki Czytelnikow, w formie quizu. Proponujemy w miare ich przekar- tkowania odgadywanie, kto byl autorem kt6rej. Do czasu ztoze- nia ksiazki do druku najwyészy wynik wynosit 7 z 17! Notatka AAneks 275 274 Mapy mys See rh EEN pe a eRe RHE Pe ee ale = oe oe 4 oe Seek a sone forge Bink ells ivi teoria a Fas wancredleg Ky is c+ Ha eiffenny fa r- é ae Tha Linogsnt 0 9K, a Heth — tase he Laaly senatinelal Hots gine Th 0k Kew, t2 Notatka B | wee : ee a ake reese in ae a sh Ben Notatka D Notatka CAneks 277 278 Mapy mys Notaika F Notatka G Notatka H Notatka E278 Mapy mysit Aneks 279 Notatka 1 gan Gyre eg Fy Notatka J Notatka L280. Mopy myst ao NY ene Se Maar Notatka M axciemen = § ea sey a ia fe iy A peg foe Load Oe ie pe bec Genego a wesc lG fee Debra pode fe, e oF ‘Die Ftd deaker Gina PU, Mlomind, Seg Notatka N Aneks 281 Notatka Pco Pudutin Ben eM fi ame eas tise (naire Notatka R Aneks 283 ROZWIAZANIE QUIZU ,CZYJE TO ZAPISKI? " Notatka 1 (str. 40) Pablo Picasso: stronica z rekopisu Asul y Blan- co, 1894 Notatka 2 (str. 41) Leonardo da Vinci: szkic Notatka A Isaac Newton: projekt teleskopu Notatka B Albert Einstein: pisemna odpowied2 na list uczennicy Notatka C Thomas Edison: szkic zaréwki, notatnik z 1880 roku Notatka D Leonardo da Vinci: rysunek spadochronu i skrzydel maszyny latajacej Notatka E Isaac Newton: list do Oldenburga z 6 lutego 1671, opi- sujacy eksperymenty ze éwiattem Notatka F Michal Aniol: studium proporeji ludzkiego ciala Notatka G Ludwig van Beethoven: kartka z ksizeczki Conversation Books, za pomoca kt6rej porozumiewal sie ze swoimi gosémi Notatka H James Joyce: wizerunek Leopolda Blooma z Ulis lata dwudzieste naszego wieku Notatka 1 Vincent van Gogh: list do Emilii Bernard, Arles, ezer- wiec 1888 Notatka J Krzysztof Kolumb: szkic mapy wyspy Hispaniola z dzien- nika poktadowego z podrézy na ,,Santa Marii” Notatka K William Blake: wiersz Baranek z tomu Piesni niewinnosci Notatka L Leonardo da Vinci: zapis muzyczny Notatka M Walter H. Brattain: zapiski laboratoryjne laureata nagrody Nobla dotyezace konstrukeji tranzystora ostrzowego, 23 grudnia 1947 roku Notatka N Mark Twain: autoportret, 1874 Notatka O William Blake: fragment obrazu Newton Notatka P John F. Kennedy: rysunki, 2 lipca 1964 Notatka R Karol Darwin: szkic drzewa ewolucji a,284 Bibliografia AILPEN E.G., THOMAS G.S. i SHENNUM W.A., Memory for a lecture: Effects of notes, lecture rate, and information density, Journal of Educational Psychology” 67 (3), 439-44, 1975. ANDERSON JAR. Cognitive Psychology and Its Implications, Wyd. drugie. WH. Freeman & Co., Nowy Jork 1985. ANDERSON J.R., Retrieval of propositional information from long-term me- ‘mony, Cognitive Psychology” 6, 451~74, 1974, ANOCHIN PK., The Forming of natural and artificial intelligence, Impact of Science on Society”, tom XXIII 3, 1973 Asucrart M.H., Human memory and cognition, Scott, Foresman & Co., Glenview, Hlinois 1989. ATKINSON RICHARD C, i SHIFFRIN RICHARD M., The Control of Short-term Memory, Scientific American”, sierpien 1971 BADDLEY ALAN D., The Psychology of Memory, Harper & Row, Nowy Jork 1976 Bever T. i CHIARELLO R., Cerebral dominance in musicians and non-musicians, Science” 185, 137-139, 1974. BLocH MICHAEL., Improving mental Performance. Biographical notes. Los Angeles : Tel/Syn 1990. Borces JORGE Luts, Fictions (2wtaszcza Funes, the Memorious), Weiden- feld & Nicolson, Londyn 1962. Bourne LE. Jk., DommNowskt R.L., Lorrus E.K i Heaty A.B, Cognitive Processes, Prentice Hall Inc., Englewood Cliffs, New Jersey 1986, Bower G.H. i Hitcarp E.R., Theories of Learning, Prentice Hall Inc., En- glewood Cliffs, New Jersey 1981 / Bower G.H., CLARK M.C., LesGoup A.M. i Winzenz D., Hierarchical retrieval schemes in recall of categorized word lists, ,,Journal of Verbat Learning and Verbal Behavior” 8, 323-43, 1969. Breznrtz Z. Reducing the gap in reading performance between Israeli lower- and middleclass first-grade pupils, Journal of Psychology” 121 (5), 491-501, 1988. Brown Mark, Memory Matters, Newton Abbot: David & Charles, 1977. Brown R. i MCNEIL D,, The ,, Tip-of-the- Tongue” Phenomenon, ,,Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 5, 325-37. BuceLskt B.R., Kipp E, i SEGMEN J., Image as a mediator in one-trial paired- -associate learning, ,,Journal of Experimental Psychology” 76, 69-73, 1968. Buzan Tons, Harnessing the ParaBrain, Wyvern Business Books, Londyn 1988. Buzan Tony, Make the Most of Your Mind, Colt Books, Cambridge 1977; Pan, Londyn 1981. Aneks 285 Buzan Tony, Pamieé na zawolanie, Wydawnictwo Ravi, L6dé 1997 Buzan Tony, Podrecznik szybkiego czytania, Wydawnictwo Ravi, L6dz 1999, Buzan Tony, Rusz glowg, Wydawnictwo Ravi, Lod 1996. Buzan Tony, The Brain User's Guide, E.P. Dutton, Nowy Jork 1983, Vik- ing Penguin NAL, Nowy Jork 1990. Carew T.J., HAWKINS R.D. i KabeL E.R., Differential classical condition- ing of a defensive withdrawal reflex in Aplysia Californica, Science” 219, 397-400, 1983. CATRON R.M. | WINGENBACH N., Developing the potential of the gifted read- er; , Theory into Practice”, 25 (2), 134-40, 1986. Cooper L.A. i Sutparp R.N., Chronometric siudies of the rotation of mental images, [w:] CHASE W.G. (red.), Visual Information Processing, Aca- demic Press, Nowy Jork 1973. DarHier M.W. i BuKatKo D., Cognitive Development, Alfred A. Knopt, Nowy Jork 1985 Doman M. i Burkuarb B., The Principles of Learning and Behavior, Brooks/Cole Publishing Co., Monterey, California 1982. Dryben Gorvon i Vos Jeanette (red.), Rewolucja w uczeniu, Moderski i S-ka, Poznaf 2000. Epwarps B., Drawing on the Right Side of the Brain, J.P. Tarcher, Los An- geles 1979. EIcu J., WEINGARTNER H., STILLMAN R.C. i GILLIN J.C., State-dependent ac- cessibility of retrieval cues in the retention ofa categorized list, ,,Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 14, 408-17, 1975. ERICKSON T.C., Spread of epileptic discharge, Archives of Neurology and Psychiatry” 43, 429-52, 1940. Fanrino E. i Locan C.A,, The Experimental Analysis of Behavior: A Biolo- gical Perspective, WH. Freeman & Co., San Francisco 1979. Frase LT. i Scuwartz BJ, Effect of question production and answering on prose recall, ,,ournal of Educational Psychology” 67 (5), 628-35, 1975. FREIDMAN A. i POLSON M., Hemispheres as independent resource syster Limited-capacity processing and cerebral specialisation, Journal of Ex- perimental Psychology. Human Perception and Performance” 7, 1031-58, 1981. Gawaly S., Kreatywna wizualizacja, Medium, Warszawa 2000, GAZZANIGA M., Right hemisphere language following brain bisection. A 20- -year perspective, American Psychologist” 38 (5), 525-37, 1983, ANIGA M., Mind Matters, Houghton Miffiin Co., Boston 1988. 1Ga M., The Social Brain, Basic Books Inc., Nowy Jork 1985. Gazzanica M. i DeDoux LE., The Integrated Mind, Plenum Press, Nowy Jork 1978. GELB Micnak, Present Yourself. Aurum Press, Londyn 1988. GexB Mictacz i BuzAN Tony Lessons from the Art of Juggling, Crown Har- mony, USA 1994. Gass AL, i Howvoak K.J., Cognition, Random House, Nowy Jork: 1986, Gazz286 Mopy mysl Goppen D.R. i BADDLEY A.D., Context-dependent memory in two natural environments: On land and under water, ,British Journal of Psycholo- gy” 66, 325-31, 1975. : ' Goop TL. i Bropny J.E., Educational Psychology, Holt, Rinehart i Win- ston, Nowy Jork 1980. Gneene RL, A common basis for recency effects in immediate and delayed recall, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition” 12 (3), 413-18, 1986. Grok §., Beyond the Brain: Birth, Death, and Transcendence in Psychothe- rapy, State University of New York Press, Nowy Jork 1985. Hager Rapa N., How We Remember What We See, ,Scientific American”, 105, Maj 1970. i Hawrern D.B, Thought and Knowledge: An Introduction to Critical Think- ing, Erlbaum, Hillsdale, New Jersey 1984. HAMPTON: TURNER C., Maps of the Mind, Collier Books, Nowy Jork 1981. Hearst E., The First Century of Experimental Psychology, Erlbaum Asso- ciates, Hillsdale, New Jersey 1979. i Buiuice J,, Interhemispherie interaction: Models, paradigms and recent find- ings, [w:] D. OrToSON (red.), Duality and unity of the brain: Unified fun- tioning and specialization of the hemispheres, Macmillan Press Ltd., Londyn 1987. i Hirst W, Improving Memory, [w:] M. GazzNtca (red.), Perspectives in me- ‘mory research, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts 1988. Hooper J. i Terest D., The Three-pound Universe, Dell Publishings Co. Ine., Nowy Jork 1986. : Howe M.J.A., Using Students’ Notes to Examine the Role of the Individual Learner in Acquiring Meaningful Subject Matter, ,Journal of Educatio- nal Research” 64, 61-3. i Hunr E. i Love T,, How Good Can Memory Be?, [w:] A.W. Mevton i MAr- ‘TINE. (Eds.), Coding Process in Human Memory, Winston/Wiley, Wash- ington DC 1972. Hunter LM.L., An exceptional memory, ,British Journal Psychology” 68, 155-64, 1977. Kane E.R. | Scuwarrz JH, Molecular biology of learning: Modulation of transmitter release, ,Science” 218, 433-443, 1982. Keyes Dantet. The Minds of Billy Milligan, Random House, Nowy Jork 1981. KimB1e D.B, Biological Psychology, Holt, Rinehart i Winston Inc., Nowy Jork 1988. KINSBOURNE M, i Cook J, Generalized and lateralized effects of concurrent verbalization on unimanual skill, ,Quarterly Journal of Experimental Psychology” 23, 241-245, 1971. Korn ER, The use of altered states of consciousness and imagery in phy- sical and pain rehabilitation, Journal of Mental Imagery” 7 (1), 25-34, 1983. Aneks 287 Kossiyy 8.M., Ghosts in the Mind's Machine, WWW. Norton & Co., Nowy Jork 1983. Kossiyy S.M., Imagery in Learning, [w:] GAZZANIGA M. (red.), Perspecti- ves in Memory Research, The MYT Press, Cambridge, Massachusetts 1988. Kosstwy $.M., BALL RM. i Reiser B.J., Visual images preserve metric spa- tial information: Evidence from studies of image scanning, ,Journal of Experimental Psychology: Human Perception and Performance” 4, 47-60, 1978. LaBerce S., Lucid Dreaming. Ballantine Books, Nowy Jork 1985. LaPorte R.E. i NaTHR. Role of performance goals in prose learning, ,Jour- nal of Educational Psychology”, 68, 260-264, 1976. Lueps R., Weber E. i BLocu B., What to say when: A guide to more effect ve communication, Wm. C, Brown Co, Publishers, Dubuque, Iowa 1988. Lorrus EAR, Eyewitness Testimony, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts 1979. Lortus ER i ZANNI G., Eyewitness testimony: The infiuence of wording of 4 question, ,Bulletin of the Psychonomic Society” 5, 86-88, 1975. Lorta A.R., The Mind of a Mnemonist, Jonathan Cape, Londyn 1969 MADIGAN S.A. Interserial repetition and coding process in frce recall, , Jour- nal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 8, 828-35, 1969. Matin WM., Cognition, Holt, Rinehart & Winston Inc., Nowy Jork 1989, Maver R.E., Thinking, problem solving, cognition, W.H. Freeman & Co.., Nowy Jork 1983, MENDak PA., Reading and the Art of Guessing, ,Reading World” 22 (4), 346-51, Maj 1983. MILLER G.A., The magical number seven, plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information, Psychological Review” 63, 81-97, 1956. MILLbR WAHL, Reading Diagnosis Kit, The Centre for Applied Research in Education, West Nyack, Nowy Jork 1978, NEISSER U., Memory Observed: Remembering in Natural Contexts, San Fran- cisco: WH. Freeman & Co., 1982. NELSON T.O,, Savings and forgetting from long-term memory, Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 10, 568-576, 1971 Norrit Vana i BuzAN Tony, Get Ahead, B.C. Publications, UK 1993, Orvstew R., The Psychology of Consciousness. Harcourt Brace Jovano- vich, Nowy Jork 1977. Paivio A., Effects of imagery instructions and concreteness of memory pegs in a mnemonic system, ,,Proceedings of the 76th Annual Convention of the American Psychological Association”, 77-78, 1968 Paivio A., Imagery and Verbal Processes, Holt, Rinehart & Winston Inc., Nowy Jork 1971. PeNrisLp W. i Peror P, The Brain's Record of Auditory and Visual Expe- rience: A Final Summary and Discussion, ,Brain” 86, 595-702.288 Mapy mys Penrieip W. i Ronerts L., Speech and Brain-Mechanisms, Princeton Uni- versity Press, Princeton, New Jersey 1959 Penay J., Looking at Faces and Remembering Them: A Guide to Facial Iden- tification, Elek Books, Londyn 1971. Recut D.R,, i Lesiir L., Effect of prior knowledge on good and poor read- ers’ memory of text, ,,Journal of Educational Psychology” 80 (1), 16-20, 1988, Reso G., Accelerated learning: Technical training can be fun, Training and Development Journal” 39 (9), 24-27, 1985. Restor HL von, Uber die Wirkung von Bereichsbildungen im Spurenfeld, sychologische Forschung” 18, 299-342. TAK R.M,, The Mind, Bantam Books, Toronto 1988. , Journal of Educational psychology” 66 (3), Re Rickarps J.P.i DiViesta 354-62, 1974. RoBERTSON-TCHABO E.A., HAUSMAN C.P, ARENBERG D.,A classical mnemonic for older learners: A trip that works! {w:] Scuate KW. i Geawirn J. (red.), Adult development and aging, Little, Brown & Co,, Boston 1982. Roninson A.D., What you see is what you get, ,,Training and Development Journal” 38 (5), 34-9, 1984, Rogers TB., KUIPER N.A. i KiRKER WS., Self-reference and the encoding of personal information, ,Journal of Personality and Social Psycholo- gy” 35, 677-688, 1977, RosENFIELD L, The Invention of Memory: A New View of the Brain, Basic Books Inc., Nowy Jork 1988. Rossi E.L., The Psychobiology of Mind-Body Healing: New Concepts of The- rapeutic Hypnosis W.W, Norton & Co., Nowy Jork 1986. RuGER H.A. i Bussentvs C.E., Memory, Teachers College P! 1913. Russet Perer, The Brain Book, Routledge & Kegan Paul, Londyn 1979. SCHACHTER §. 1 SINGER LE, Cognitive, social and physiological determi- nants of emotional state, ,Psychological Review” 69, 377-399, 1962. ScHate K.W. i Gewrrz J., Adult Development and Aging, Little, Brown & Co., Boston 1982. SiecEL B.S., Milos¢, medycyna i cuda, Limbus, Bydgoszcz 1994 SKINNER B.E, The Behavior of Organisms: An Experimental Analysis, Ap- pleton-Century-Crofts, Nowy Jork 1938. SNYDER 8.HL, Drugs and the Brain, W.H. Freeman & Co., Nowy Jork 1986. SPERLING G.A., The information available in brief visual presentation, ,Psy- chological Monographs” 74, Whole No. 498, 1960. SPERRY R.W,, Hemispheric deconnection and unity in conscious awareness, Scientific American” 23, 723-33, 1968. Sprincer $. i Devic G. Left Brain, Right Brain, WH. Freeman & Co. Nowy Jork 198: STANDING Lion, Learning 10 000 Pictures, Quarterly Journal of Expe rimental Psychology” 25, 207-222 Nowy Jork Aneks 289 STRATTON GEORGE M., The Mnemonic Feat of the , logical Review” 24, 244-247 SUZUKI S., Nurtured by love: a new approach to education, E3 Nowy Jork 1969 et CAE, Altered States of Consciousness, John Wiley & Sons Ine., Nowy Jork 1969. ‘Tuomas E.f., The Variation of Memory with Time for Information Appear: ing During a Lecture, Studies in Adult Education”, $7-62, kwiecien 1972. ‘Torrier A., Power Shift: knowledge, wealth and violence in the twenty first century, Bantam Books, Londyn 1992 : ING E., The Effects of Presentation and Recall of Materials in Free-Re- call Learning, Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior” 6,175-184, WAGENEN W. VAN i Hirren R., Surgical division of commissural pathways in the corpus calloseum, Archives of Neurology and Psychiatry” 44, 740-759, 1940. : Wacner D., Memories of Morocco: the infiuence of age, schooling and en- vironment on memory, Cognitive Psychology” 10, 1-28, 1978. Wats DA,, Age difference in learning and memory, (w:] Woovrurr DS i Birren JE. (red.), Aging: Scientific perspectives and Social Issues, Brooks/Cole Publishings Co.,Monterey, California: 1975 Warren R.M. i WARREN R.P, Auditory illusions and confusions, ,Seienti- fic American” 223, 30-36, 1970. Wotrorp G., Function of distinct associations for paired-associate performance, ,,Psychological Review” 73, 303-313, 1971. Yates EA, The Art of Memory, Routledge & Kegan Paul, Londyn 1966, ZateL E., A response to Gazzaniga: Language in the right hemisphere: Con- vergent perspectives, American Psychologist” 38 (5), 542-546, 1983. Shass Pollak” ,,Physio- position Press,290 Podziekowania \ \ ] yaawnictwo BBC Books pragnie podzi¢kowaé wszystkim, ktérzy udostepnili fotografie i materiaty autorskie zamic- szczone w tej ksigzce. Dolozylismy wszelkich starai, by dotrzeé do wszystkich autoréw i zamiesci¢ ich nazwiska, z gory jednak przepra- szamy za ewentualnie powstate bledy lub pominiecia: Bell Telepho- ne Laboratories, New Jersey, str. 232 (u g6ry); Bettman Archive, str. 229 (prawy gérny r6g) i 232 (u dotu); British Museum, str. 231 (u g6ry); Edison National Historic Site, str. 226 (u dolu); Gemeen- temusea van Amsterdam, str. 230 (u gory); Max-Planck-Institut, Dortmund, Niemey: Architektura przyrody Vi XI (Mario Markus i Benno Hess), Architektura przyrody XXII (Mario Markus i Hans Schepers); Museu Picasso, Barcelona, © DACS, 1993, str. 42 (u g6- ry); NHPA, Architektura przyrody IT (A. Bannister), VII (J. Carmi- chael), XIViXLX (B. JonesiM. Shimlock), XXJi XXV (N. A. Callow); drD.E. Nicholson /Sigma Chemical Co., rys. nr 9; Northwestern Uni- versity Library, Evanston, Illinois, USA —Dzial Zbiorow Specjalnych, str.229(u dohu); Oxford Scientific Films, Architektura przyrody VIIT (Okapia /K.G. Vock), IX (Animals Animals/T. Rock), X (H. Taylor), XII (Animals Animals / J. Lemker), XII (T. Tilford), XV (R. Jac- kman), XVII (P. Henry), XX (T. Heathcote), XXVII (STR. Hauser) i XXVII(J. Watts); Royal Collection © 1993 Her Majesty the Queen, str, 42(u dolu) i231 (udolu); Royal Observatory Edinburgh and An- glo-Australian Telescope Board, Architektura przyrody I (D.F. Malin); Science Museum, Londyn, str. 227; Science Photo Library, Architek- tura przyrody IITiXXVI (K. Kent), IV (J.C. Rewy), VI (A. Smith), XVI iXVHI(S. Moulds), XXII (NASA), XXIViXXX (J. Burgess), XXIX (Aeroservice), YYX/ (M. Kage); dr M. Stanley / Boeing, rys. nr 17; Syndics of Cambridge University Library, str.225,228, 234; Tate Gal- Aneks 291 lery, Londyn, str. 233 (u gory); UPI/Bettmann, str. 226 (u gory) i233 (u dolu); Witt Library, Courtauld Institute of Art /Moraycké Gale- rie, Brno, str.229 (lewy gorny rg). Sze86z zamieszezonych w tej ksiazce map mysli jest oryginal- nych. Ze wzgled6w technicznych wszystkie pozostale (2 wyjatkiem szkicéw Tony Buzana na str. 67) zostaty przerysowane przez Juliana Bingleya. Ich tworcy zachowuja jednak wszelkie prawa do nich: Sean Adam, rys. nr 10; Tony Bigonia, Richard Kohler, Matthew Puk, John Ragsdale, Chris Slabach, Thomas Sullivan, Lorita Williams, rys. nr 16; Clandius Borer, rys. nr 6 (oryginal); Douglas Brand, rys. nr 30; Mark Brown, rys. nr 4; Barry Buzan, rys. nr 31; Tony Buzan (szkice) str. 67, mapy mySli - rys. nr 3, nr 20 i nr 21 (oryginaly), rys. nr 40 i 41; Pan Collins, rys. nr 11; Lynn Collins i Caro Ayre, rys. nr 23; Kathy De Stefano, str, 108 (u gory); Ulf Ekberg, rys. nr 5 (oryginal); Thomas Enskog, rys. nr 26; dr John Geesink, str. 108 (u dotu); Lorraine Gill, rys. nr 13; Denny Harris, rys. nr 12; Brian Heller, rys. nr 37; IBM, rys. nr 28; Lana Israel, rys. nr 36; Jean-Luc Kastner, rys. nr 48; Raymond Keene OBE, rys. nr 42; Donna Kim z rodzina, rys. nr 22; Charles La Fond, rys. nr 32; B. H. Lee, rys. nr 46; James Lee, rys. nr 27; Jim Messerschmitt i Tony Messina, rys. nr 45 oraz rys. na str. 206; Jonathan Montagu, rys. nr 51; Katarina Na- iman, rys. nr 25; Vanda North, rys. nr 3, nr 7 i nr 35; Karen Schmidt, rys. nr 24; Jan Pieter Six, rys, nr 43; Lars Soderberg, rys. nr 33; Norma Sweeney, rys. nr 14; Szejk Talib, rys. nr 52 (ory- ginat); Nigel Temple, rys. nr 44; Tessa Tok-Hart, rys. nr 20; La- dy Mary Tovey, rys. nr 38; Graham Wheeler, rys. nr 29; Benja- min Zander, rys, nr 15. Autorzy map mysli — rysunk6w nr 18, 19 i 39 pragna pozostaé anonimowi. A utorzy ksiazki pragna szezegdlnie serdecznie podzi¢kowaé dr Stanleyowi oraz firmie Boeing za zgode na opublikowa- nie zdjecia dr. Stanleya i jego niezwyktej mapy mys! (rys, nr 17) Wyrazy szezerego uznania i wdziecznosci skladamy rownied naszym rodzicom, Gordonowi i Jean Buzanom, ktérzy zachecili nas do tego przedsiewziecia, a zwlaszeza Mamie za jej wspaniata opieke i ogromna prace, jaka wlozyta w przygotowanie rekopisu tej ksiqZki; a tak#e Vandzie North, naszemu wydawey, kt6ra wlo-292 Mapy mysl ayla w te ksiazke tyle wysitku jak w swoje wlasne dzielo; Lorrai- ne Gill, artystce, za wnikliwe uwagi dotyczace znaczenia obraz6w i natury widzenia oraz zwiazkéw migdzy sztuka a umystem, pamigcig i kreatywnoSciaq; Deborze Buzan za niewzruszone wsparcie i otuche w tym czasochtonnym przedsiewzieciu; Michaelowi J. Gelbowi za gorace wsparcie udzielone nam, ksiazce i inicjaty- wie Mindmapping World; naszym przyjaciotom Paulowi i Lynn Collinsom, ktérzy poswiecili wiele czasu na czytanie i korekte za- rysu ksiazki oraz uSwiadomili nam m. in., ze skok kwantowy to skok niewielki!; Judy Caldwell, ktra zdobyla sig na konstrukty- wna krytyke, dodajaca nam zapatu; Johnowi Humble, ktorego wieloletnie poparcie dla idei mindmappingu podtrzymywalo nas na duchu; Seanowi Adamowi za jego 10-letnie wsparcie i zaangazowanie oraz nieustanne dopingowanie Tony’ego, ,,by wreszcie wydat te ksiazke”; George’owi Hughesowi, ktory jako pierwszy z powodzeniem zastosowat rodzinne mapy mysli w nauce grupowej; Edwardowi Hughesowi, kt6ry popularyzuje myslenie wielokierunkowe i mindmapping wéréd studentow uniwersytetu eych mystem Swiat ludzi umiej Postugiwaé sie u w Cambridge: dr Andrew Strignerowi za pomoc w propagowaniu vege gl koncepeji mySlenia nielinearnego; Peterowi Russellowi, autoro- 25834 wi Brain Book, za jego nieustajace wsparcie; Geraldine Schwartz gqgbd ake:73 aang za pomoc w ksztattowaniu idei; Phyllidzie Wilson, ktora dzicInic przedzierala sie przez labirynt trudnosei przepisujac te ksiazke; pracownikom z biura Tony’ego: Carol Coaker, Kate Morrell i Les- ley Bias za sprawng prace podczas powstawania ksiazki i cenny wklad w j ; mojemu cafemu zespotowi wydawniczemu i te- chnicznemu z BBC: Nickowi Chapmanowi, Chrisowi Wellerowi, Sheili Ableman, Deborze Taylor, Kelly Davis, Kate Gee, Sarze Kidd i Jennifer Fry; dziekujemy rowniez Martinowi i Alison Cur- sham, kt6rzy ogromnie przyczynili si¢ do powstania tej publikacji; Caro, Peterowi, Doris, Tani i Julianowi Ayre za udzielone nam wsparcie i goscing oraz udostepnienie przepieknego domu i oko- lic Greenham Hall, gdzie ogromna czes¢ tej ksigzki zostata napisana; rodzinie Folleyéw, ktérych wspanialy dom okazat sie znakomitym miejscem do pracy; Peterowi Barretowi, ktory jako pierwszy stworzyt komputerowe opracowanie map mysli oraz wszystkim zwolennikom mindmappingu oraz cztonkom Klubu Mérgu (The Brain Club). mnéstwo! ia organizacia seBUZAN CENTRES Edukacjai myslenie XXIwieku Jestesmy oddani idei svorzenia planety ludzi potrafigeych postugiwaé sig umyslem ~ Swiata, w ktérym wszyscy wiedza, w jaki sposdb sie uezyé i mysleé. POMNOZ SWOJ KAPITAL INTELEKTUALNY na seminariach opracowanych tak, by podnosié efektywnose, Zamknigte kursy w firmach Licencje dla firm i treneréw niezaleznych Otwarte seminaria dla biznesu Seminaria edukacyjne Jestesmy JEDYNA organizacja, ktéra ma prawo udzielié licencji na uzywanie znaku Mind Maps® oraz pokrewnych znakow handlowych, WSZYSTKIE SZCZEGOLY EMINARIOW TONY BUZANA orazinformacje oszerokiej gamie produktéwsprzyjajgcych efektywnosei myslenia, takich jak: BW ksiqzki WW software M nagrania audio i wideo materialy pomocnicze ZNAJDZIECIE W NASZYM FOLDERZE. Skontaktuj sie z nami w; lub (dla przebywajgcych w Ameryce) Buzan Centres Ltd 54 Parkstone Rd Poole, Dorset, BHIS 2PG, Buzan Centres Ine England PO Box 4, Palm Beach 33480 FL, USA Tel, (O01 S61) 881 01 88 |: Buzan@Mind-Map.com' Mind-Map.com, ‘Tel. (0044 1202) 674 676 Fax (0044 1202) 674 776 e-mail: Buzan@Mind-Map.com Website: www. Mind-Map.com, Website: ww THE BRAIN TRUST CHARITY (1001012) zacheca do sktadania do- tacji wspomagajacych badania mézgu, majace na celu odkrywanie skutecznych proces6w poprawy uczenia sig i mySlenia oraz rozwoju catego potencjatu cztowieka. Wykorzystaj umysl najlepie), jak mozesz... jué dzis! i TONY BUZAN Pamieé na zawotanie Ta ksiqzka uSwiadarmia nam zasady dziatania pa- | migci doskonatej, uezy stosowania laficuchowej metody skojarzen, a takze réznego rodzaju zakladek pamigciowych, dzieki ktorym mona awiekszyé 0 1000% obecne zasoby swoje) \ dzy oraz podwyzszyé wspélezynnik inteligencji, nie méwiac juz o tat- wym zapamigtywaniu numeréw telefonéw, termindw spotkan, stow obcego pochodzenia, nazwisk poznawanych ludzi, tresei przemowieh, przeczytanych ksiqzek, a nawet wlasnych snéw. Nie pozwél, aby zdobywane doswiadczenie i informacje uciekaty z Twojej gtowy jak woda przez sito. Te i pozostale ksiqzki wydawnictwa Ravi otrzymasz w ksiegarni wysytkowej Z Dobrej Pétki tel. (042) 676.49 59 www. dobreksiazki.pl ul. J. Kilifskiego 169, 90-353 Leda Zaméw bezplatny katalog z oferta kilkuset tytuléw!TONY BUZAN Podrecznik szybkiego czytania czytania mozna podwoié, a nawet po- ! iegu mozliwoSci wiekszosci ludzi jest czytanie 1000 stéw na minute! Przecictna predko§é czytania wynosi jednak tylko 200 sl6w na minute. Dzicki kursowi praedstawionemu w tej ksiqzce moana zwielokrotnié predkosé czytania przy jednocaesnym zwiekszeniu chtonnogci umystu na zapamigtywanie istotnych informacji. Podrpeanik espbkingo ceylania jest rezultavem 40 lat praktykii badaf autora na tym polu. Poznanie niezwyklych wlasciwosei wzroku i zdu- miewajacej pojemnosci mézgu pozwala na: a zwickszenie tempa czytania i zapamigtywania a bardziej kreatywne i szybsze mySlenie mlatwe zdawanic egzaminow. Tony Buzan jest $wiatowej slawy autorytetem w dziedzinie uspra- wniania pracy umystowej; konsultantem agend rzadowych oraz migdzynarodowych korporagji (m. in. IBM, Hewlett-Packard, Barcklays International). Te i pozostate ksiazki wydawnictwa Ravi otrzymasz w ksiegarni wysytkowej Z Dobrej Potki tel. (0 42) 676 49 59 www. dobreksiazki.pl ul. J. Kilitskiego 169, 90-353 F6dé Zamow bezplatny katalog z oferta kilkusct tytutow!

Buzan Tony & Barry - Mapy Twoich Myśli

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buzan Tony & Barry - Mapy Twoich Myśli

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Buzan Tony &amp; Barry - Mapy Twoich Myśli

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Buzan Tony &amp; Barry - Mapy Twoich Myśli

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Buzan Tony & Barry - Mapy Twoich Myśli

Buzan Tony & Barry - Mapy Twoich Myśli