Hidrolik Sistemler

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)
HDROLK SSTEMLER
ANKARA
2005
NDEKLER
T.C.........................................................................................................................I
GR ...................................................................................................................... - 1 RENME FAALYET-1......................................................................................... 2
1. HDROLN PRENSPLER ................................................................................ 2
1.1. Hidroliin tanm:.............................................................................................. 2
1.1.1. Endstrideki Yeri Ve nemi...................................................................... 2
1.1.2. Hidroliin Uygulama Alanlar ................................................................... 3
1.1.3. Hidrolik Sistemlerin stnlkleri ve Olumsuz Ynleri............................. 3
1.1.3. Hidrolik Prensipler ..................................................................................... 4
1.1.3.1. Hidrostatik Prensipler:......................................................................... 4
1.2. PASCAL KANUNU ......................................................................................... 6
UYGULAMA FAALYET..................................................................................... 8
RENME FAALYET-2....................................................................................... 11
2. BERNOULL PRENSB ...................................................................................... 11
RENME FAALYET-3....................................................................................... 17
3. TME KUVVET, BASIN VE ALAN ARASINDAK LK......................... 17
UYGULAMA FAALYET................................................................................... 20
RENME FAALYET-4....................................................................................... 23
4.1. Hidrolik Basin Ykselticiler.......................................................................... 23
4.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Birimler ....................................................... 24
4.2.1. Basn Birimleri: ...................................................................................... 24
4.2.2. Birimleri: .............................................................................................. 24
4.2.3. Kuvvet Birimleri ...................................................................................... 24
4.2.4. G Birimleri............................................................................................ 24
RENME FAALYET-5....................................................................................... 29
5.1. Hidrolik Devrelerin Ana Ksmlar ................................................................. 29
5.2. Ya Deposu ..................................................................................................... 31
5.2.1. Tanm ve sembol :................................................................................. 31
5.2.2. Ya Deposu Seiminde nemli Noktalar: ............................................... 32
5.2.3. Ya Istclar:........................................................................................... 32
5.2.4. Ya Soutucular:..................................................................................... 33
5.2.4.1. Su le alan Soutucular: ............................................................... 34
5.2.4.2-Hava flemeli Soutucu.................................................................... 34
5.3.1. Tanm ve Sembol: ................................................................................. 35
5.3.2. Hidrolik Pompa eitleri:......................................................................... 35
5.3.2.1. Sabit Kapasiteli Pompalar ................................................................. 35
5.3.2.1.1. Dili arkl Pompalar:.................................................................... 36
5.3.2.1.2. Dili Pompa Seiminde nemli Faktrler: .................................... 37
5.3.2.1.3. Dili arkl Pompalarda Debi Hesaplanmas................................. 38
5.3.2.1.4. ten Eksantrik Dili arkl Pompalarda Debi Hesab:.................. 39
5.3.2.2- Paletli Pompalar:............................................................................... 39
5.3.2.2.1Paletli Pompa eitleri:.................................................................... 40
i
5.3.2.2.2. Paletli Pompa zellikleri: .............................................................. 40

5.3.2.2.3. Paletli Pompalarda Debi Hesab:.................................................... 40
5.3.2.3- Pistonlu Pompalar: ............................................................................ 42
5.3.3. Pompalarn alma Prensibi: .................................................................. 43
5.3.4.Pompalarda Verimlilik: ............................................................................. 44
5.3.5. Pompa ve Akkan Uyumu:...................................................................... 46
5.3.6. Pompa Seimi:.......................................................................................... 46
5.3.7. Pompalarda Debinin Tanm: ................................................................... 46
RENME FAALYET-6....................................................................................... 51
6. HDROLK SLNDRLER................................................................................... 51
6.1 Grevleri ve Sembol: ..................................................................................... 51
6.2 Hidrolik Silindirin Elemanlar:......................................................................... 51
6.2.1- Silindir Gmlei: ..................................................................................... 52
6.2.2- Silindirlerin Et Kalnl Hesab: ............................................................. 52
6.1.2.2- Piston................................................................................................. 54
6.1.3- Hidrolik Silindir eitleri: ....................................................................... 57
6.3.1-Tek Etkili Silindir: .................................................................................... 57
6.3.2- ift Etkili Silindir: ................................................................................... 58
6.1.3.4- Yastkl Silindir:................................................................................ 59
6.4- Silindirlerde Piston Itme Kuvveti ................................................................... 60
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 63
RENME FAALYET-7....................................................................................... 65
7. HDROLK MOTORLAR ..................................................................................... 65
7.2- Hidrolik Motorlarn eitleri: ......................................................................... 66
7.3- Hidrolik Motorlarda Dndrme Momenti Ve Hesaplanmas: ........................ 68
7.4-Hidrolik Motorlarn Kullanm Alanlar: .......................................................... 68
7.5-Hidrolik Motorlarn stn Ynleri:................................................................. 69
RENME FAALYET-8....................................................................................... 73
8. VALFLER.............................................................................................................. 73
8.1- Valflerin Grevleri:......................................................................................... 73
8.2- Valf eitleri:.................................................................................................. 73
8.2.1. Yn Kontrol Valfleri: ............................................................................... 73
8.2.1.1. Srgl Yn Kontrol Valfleri: .......................................................... 74
8.2.1.2. Yuvarlak (Dnerli) Yn Kontrol Valfleri: ........................................ 75
8.2.1.3. Yn Kontrol Valflerinde Yol Ve Konum:......................................... 75
8.2.1.4. Yn Kontrol Valflerinin Sembollerle fade Edilmesi: ...................... 76
8.2.1.5. Yn Kontrol Valflerinin eitleri: .................................................... 78
8.2.1.5.1. Yapli Biimlerine Gre Yn Kontrol Valfleri:............................ 78
8.2.1.5.2. Yol ve Konumlarina Gre Yn Kontrol Valfleri: .......................... 79
8. 2.1.5.3. Kumanda Edili Biimlerine Gre Valfler:................................... 83
8.2.2. Basn Kontrol Valfleri: ........................................................................... 86
8.2.2.1- Emniyet Valfleri................................................................................ 86
8.2.2.2- Dorudan Etkili Emniyet Valfi:........................................................ 86
ii
8.2.2.3- Dolayl Etkili Emniyet Valfi:............................................................ 87

8.1.2.2.4-Pilot Kontroll Emniyet Valfi:........................................................ 87
8.2.2.5- Basn Drme Valfleri: ................................................................. 88
8.2.2.6- Basn Sralama Valfleri:.................................................................. 89
8.2.3- Ak Kontrol Valfleri: .............................................................................. 91
8.2.3.1- Ak Kontrol Valflerinin eitleri: ................................................... 91
8.2.3.1.4- ek Valfler:.................................................................................... 93
8.2.3.1.5-ek Valfi Ayarlanabilen Ak Kontrol Valfi:................................. 93
8.2.3.1.6- Akkann Kontrol Edilmesi: ......................................................... 93
UYGULAMA FAALYET................................................................................... 94
LME VE DEERLENDRME......................................................................... 94
RENME FAALYET-9....................................................................................... 97
9.1 . Grevleri ve Sembol : .................................................................................. 97
9.2. Akmlatr eitleri:...................................................................................... 97
9.2.1- Arlkl Akmlatrler: .......................................................................... 98
9.2.2- Yayl Akmlatrler: ............................................................................... 98
9.2.3- Diyaframl Akmlatrler: ...................................................................... 99
9.2.4- Balonlu Akmlatrler: ........................................................................... 99
9.2.5- Pistonlu Akmlatrler:......................................................................... 100
9.3- Balant Elemanlar ...................................................................................... 100
9.3.1 . Borular ve Hortumlar ............................................................................ 100
9.3.1.1- Yapsal zellikleri: .......................................................................... 100
9.3.1.2- Boru Seiminde Ve Montajnda Dikkat Edilecek Noktalar:........... 102
9.3.1.3-Hidrolik Boru aplarnn Hesaplanmas:......................................... 102
9.4- Szdrmazlk Elemanlar................................................................................ 104
9.5-Manometreler................................................................................................. 105
9.5.1Manometre Seiminde Dikkat Edilecek Noktalar:................................... 106
UYGULAMA FAALYET................................................................................. 107
RENME FAALYET-10................................................................................... 111
10- HDROLK YALAR....................................................................................... 111
10.1- Grevleri : ................................................................................................... 111
10.2-Akkan eitleri:......................................................................................... 111
10.3- Hidrolik Yalarda Aranan zellikler: ........................................................ 113
10.3.1. Viskozite: ............................................................................................ 113
10.3.2. Kpklenme: ........................................................................................ 114
10.3.3. Yalama Yetenei:........................................................................... 115
10.3.4. Polimerleme:................................................................................... 115
10.3.5. Oksidasyon:.......................................................................................... 115
10.3.6. Akma Noktas:...................................................................................... 115
10.3.7. Isl Genleme:....................................................................................... 116
10.3.8. zgl Arlk: ...................................................................................... 116
10.3.9. Film Dayanm: .................................................................................... 116
10.3.10. Alevalma Noktas:.............................................................................. 116
iii

LME VE DEERLENDRME....................................................................... 118
RENME FAALYET-11................................................................................... 121
11- HDROLK FLTRELER .................................................................................. 121
11.1-Grevleri ve Sembol: ................................................................................. 121
11.2. Hidrolik filtre eitleri:................................................................................ 121
11.2.1. Emi Hatt Filtreleri:............................................................................. 122
11.2.2-Basn Hatt Filtreleri:........................................................................... 122
11.2.3. Dn Hatt Filtreleri: ......................................................................... 122
11.3. Filtrelerin seiminde Dikkat Edilecek Noktalar:......................................... 123
11.4. Filtrelerin Kirlenme Nedenleri:................................................................... 123
11.5. Filtrenin Bakm Ve Temizlii: ................................................................... 123
RENME FAALYET-12................................................................................... 127
12. HDROLK DEVRE ZM............................................................................. 127
12.1. Hidrolik Devre iziminde Dikkat Edilecek Noktalar:................................ 127
12.2. Hidrolik Devre eitleri:............................................................................. 127
12.2.1 Ak Hidrolik Devreler: ........................................................................ 127
12.1.2.2. Kapal Hidrolik Devreler:.............................................................. 128
12.2.3 Yar Kapal Hidrolik Devreler: ............................................................. 129
12.1.2.4. Ak ve Kapal Devrelerin Karlatrlmas: ................................ 129
12.1.3. eitli Hidrolik Devre izimleri:......................................................... 130
RENME FAALYET-13................................................................................... 139
13.1. Hidrolik Sistem Arzalar: .......................................................................... 139
13.1.1. Sitemde alma Srasnda Grlt: .................................................... 139
13.1.2. Hidrolik Devre Basncnn Dmesi Veya Ykselmesi: ...................... 139
13.1.3. Hidrolik Devre Debisinin Dmesi veya Ykselmesi: ....................... 140
13.1.4. Valflerde Meydana Gelen Arzalar: .................................................... 140
13.1.5. Pompalarda Meydana Gelen Arzalar: ................................................. 141
13.1.6. Devredeki Akkann abuk Isnmas:................................................ 141
LME VE DEERLENDRME....................................................................... 143
MODL DEERLENDRME ................................................................................ 145
KAYNAKLAR......................................................................................................... 146
iv
AIKLAMALAR
KOD
ALAN
DAL/MESLEK
MODLN ADI
MODLN TANIMI
SRE
5250T0019
Otomotiv Teknolojisi Alan
Alan Ortak
Hidrolik Sistemler
Sv ile kontrol sistemlerini inceleyen eitim materyalidir.
40/32
N KOUL
YETERLLK
MODLN AMACI
Hidrolik prensipleri ile ilgili hesaplamalar devre

elemanlar ilgili hesaplar yapmak, hidrolik devrelerde
akkan seimi yapmak
GENEL AMA
Hidrolik sistemler ile ilgili temel hesaplamalar
yapabilecek,
Hidrolik
sistemlerin
yaplarn
tanyabilecek,bakm ve onarmlarn yapabileceksiniz.
AMALAR
1. Pascal kanunu ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
2. Bernaulli kanunu ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
3. tme kuvveti,basn ve alan arasndaki
ilikileri
hesaplayabilecek
ve
yorumlayabileceksiniz.
4. Hidrolik basn ykselticisi ile ilgili
hesaplar yapabileceksiniz.
5. Hidrolik pompalar ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
6. Hidrolik silindirler ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
7. Hidrolik motorlar ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
8. Valfleri sembolleri ile ifade edebileceksiniz.
9. Hidrolik borular
ile ilgili hesaplar
yapabileceksiniz.
10. Hidrolik yalarn zelliklerini hidrolik
devre ve hidrolik ya kataloglarna gre
tesbit edebilecek ve ya seimini kolaylkla
yapabileceksiniz.
11. Hidrolik filtre seimi,devre ve hidrolik ya
kataloglarna gre yapabileceksiniz.
12. Hidrolik devre izimi yapabileceksiniz.
13.ivKatalog ve standartlara uygun olarak
hidrolik devrelerde bakm ve onarm
yapabilecektir.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortamlar:Snf,atlye,ktphane,hidrolik ile ilgili

ura veren fabrika ve atlyeler
Donanmlar:tv,vcd,video,internet,kaynak
kitaplar.
Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra
verilen lme aralar ile kazandnz bilgi ve becerileri
lerek kendi kendinizi deerlendiriniz.
LME VE
DEERLENDRME
Bu modln sonunda rencinin yeterlilik

kazanp kazanmad szl ve uygulamal snavla
snanacaktr.
GR
GR
Sevgili renci,
renmek zere alm olduunuz bu modl ile yaamn ierisinde hidrolik kontrol
sistemlerinin nasl yer aldn reneceksiniz. Bunu renirken hidroliin temel prensipleri,
alma sistemleri ve paralar hakknda gerekli bilgilere ulaacak ve bu bilgileri
kullanabilecek seviyeye ulaacaksnz.
Endstrinin srekli gelimesi yeni bilgi ve becerileri gerektirmektedir. renilmesi
gereken bilgi ve teknolojiler arasnda hidrolik nemi azmsanamyacak bir yer tutmaktadr.
Hidrolik sistemlerin imalatnn ekonomik olmas, az yer kaplamasndan tr nemi daha da
artmaktadr. Kullanm alanlarn da hzla yaygnlatrmaktadr.Otomobil hi phesiz ki
kiilerin gelir gruplarnn deimesi ile hemen hemen herkesin ulaabildii bir obje haline
gelmitir.Otomobilin yaamna getirdii yeniliklerle tanan bireyler onunla btnleerek
onu hayatnn ayrlmaz birer paras haline getirmitir.htiyalarna cevap verilebildii
oranda bu ban daha da glendii grlmektedir.Teknolojik almalar insan hayatn
kolaylatrmak zere yaplmaktadr.
Hidrolik kumanda sistemleri mekanik olarak kumanda edilen sistemlerin ok daha az
g ve enerji harcanarak kumanda edilebilen sistemlerdir. Bu nedenle insan ihtiyalarn en
ekonomik, konforlu ve en az g ile sistemleri kontrol ederek karlayaca iin
vazgeilmezlerinden biri olacaktr.Bu mdl tamamladnzda insan ihtiyalarn kolayca
kontrol edebilecei sistemleri kurarak karlayabilecek,altrabilecek ve bu sistemlerin
bakmn yapabileceksiniz.
-1-
RENME FAALYET-1
RENME FAALYET-1
AMA
Bu bilgi yapranda Pascal kanunu ile ilgili hesaplar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Hidrolik kontrol sistemlerini aratrarak,bu sistemlerin oluumuna katk vermi
insanlar reniniz.
1. HDROLN PRENSPLER
1.1. Hidroliin tanm:
Eski Yunancada su anlamna gelen hydro ile boru anlamna gelen aulis kelimelerinin
birletirilmesinden tretilmitir. lk dnemlerde boru iindeki suyun davranlarn
belirlemek iin kullanlmtr.
Hidrolik akkanlarn mekanik hareketlerini inceleyen bilim alandr.
1.1.1. Endstrideki Yeri Ve nemi
Hidrolik sistemlerin uygulama alan olarak tatlarn fren ve direksiyonlar, yalama
istasyonlar, hidrolik kaldralar, damperli kamyonlar ve i makineleri rnek gsterilebilir.
Hidrolik sistemler pek ok endstriyel tesiste yaygn olarak kullanlmaktadr.

Krikolar, asansrler, vinler, takm tezghlar, vites kutular, test cihazlar, sanayi tipi
robotlar gibi pek ok uygulama alan vardr. Son dnemde elektroniin hzla
gelimesine paralel olarak uygulama alanlar ok hzl bir ekilde genilemitir ve
buna bal olarak yeni makineler gelitirilmitir.
Metal endstrisinde tm makinelerde hidrolik sistemler uygulanmaya balanlmtr
Hidrolik sistemlerde g iletimi kolaylatndan tercih nedeni olmutur. Hidrolik kontrollu
makineler dzgn ve titreimsiz almakta olup kontrol edilmesi ok kolaydr. Dairesel,
dorusal hareketler ile otomatik ve mekanik hareketler hidrolik sistemle kolay bir ekilde
elde edilmektedir.
Hidrolik sistemler kontrol kolayl, ekonomik olmas ve az yer kaplamalarndan
dolay geni bir uygulama alan bulmutur.
1.1.2. Hidroliin Uygulama Alanlar
Deniz ve Havaclkta
Endstriyel retim Alanlarnda
Gemi gverte vinlerinde

Gemilerin yk doldurma ve boaltma ilerinde
Gemi yn kontrol sistemlerinde
Uzay teleskoplarnda
Uak yn kontrol sistemlerinde
Uaklarn ini kalk sistemlerinde
tezghlarnda
Preslerde
Enjeksiyon preslerinde
Kaldrma aralarnda
Ar sanayi makinelernde
Enerji retim Alanlarnda
Barajlarn kapaklarnn alp kapatlmasnda
Trbinlerde
Nkleer santrallerde
Maden retiminde
Demir ve elik retiminde
d-Hareketli mobil alanlarda
Tatlarda
Tarm makinelerinde
makinelerinde
Vinlerde
1.1.3. Hidrolik Sistemlerin stnlkleri ve Olumsuz Ynleri
Hidrolik Sistemlerin stnlkleri:
Dier sistemlere gre sessiz ve grltsz alrlar.

Hidrolik enerjinin elde edilmesi, denetimi ve kontrolu kolaydr.
Uzaktan kontrol edilebilir
Bakm, tamiri ve onarm kolaydr.
Basn ykselmelerinde devre otomatik olarak kontrol edilir.
Kk basnlarla byk gler elde edilebilir.
Rahatlkla yn deitirilebilir.
Sistem alma srasnda kendi kendini yalar.
Para mr uzundur.
Ekonomiktir.
Istma ve soutma kendiliinden gerekleir.
Sistem durmadan hz kontrolu yaplabilir.
Otomatik kumanda sistemi ile tek merkezden kontrol edilebilir.
Elektrikli ve elektronik kontrol sistemleri ile yeni makineler tasarlanabilir.
Daha az yer kaplarlar
Hidrolik Sistemlerin Olumsuz Ynleri
Svlarn ysek slara ulamas ile ya kaaklar oluabilir ve verim debilir.

Balant ve rakorlarda yksek basntan kaynaklanan kaak ve sznt oluabilir.
Baz elemanlar sya kar hassas olmalar nedeniyle zelliklerini
kaybedebilirler.Bunu nlemek iin s ayarlayclar (eanjr) devreye
balanmalar gerekmektedir.
Sistem montaj srasnda borularda fazla kvrm verilirse verim der.
Elemanlar iyi seilmez, sistem iyi monte edilmez ise verimi der.
1.1.3. Hidrolik Prensipler

M. 282 de Arimet, 16 yy. da Pascal, 1738 ylnda ise Torielli ve Bernoulli
hidrodinamik ve sularn ak ve hareketlerini aratrdlar.Akkanlarn sahip olduklar
enerjilerin tesbitini yapmlardr.
Akkanlarn sahip olduklar prensipleri iki maddede inceleyeceiz.
Hidrostatik prensipler
Hidrodinamik prensipler
1.1.3.1. Hidrostatik Prensipler:

Durgun svlarn sahip olduklar davranlar inceleyen prensiptir.
Svlarn,Bulundukluar Kabn Tabanna Uygulad Basncn Bulunmas:
Bir kapta bulunan durgun svnn,kabn tabanna yapt basn kabn ykseklii ve
svnn younluu ile doru orantldr. ekil 1.1 de grlmektedir.
ekil 1.1:Deiik Biimli Kaplarda Hidrostatik Basin

P1=P2=P3=P4 diye belirtilir.
P = h g
P =Svnn kabn tabanna yapt basn ( kg/cm )
h =Sv ykseklii ( m )
=zgl ktle (kg/m )
g =Yerekimi ivmesi ( m/s )
RNEK:
Bir hidrolik presin ya deposu presin st ksmndadr.Kullanlan hidrolik yann
zgl ktlesi 0,75 gr/cm tr.Yan st seviyesi ile pompa girii arasndaki ykseklik 100
cm olduuna gre pompann giriindeki statik basn ne kadardr?
Verilenler:
stenen:
P=?
= 0,75 gr/cm = 750 kg/m
h= 100 cm = 1 m
g=9,81 m/s
zm:
P=h q g= 1 750 9,81
P=7357,5 Pascaldr.
ekil 1.2: Hidrostatik Prensip
Kapal Bir Baptaki Svya Kuvvet Uygulandnda Svnn Davranlar

Kapal bir kaptaki svya uygulanan kuvvet sonucu kuvvetin meydana getirdii basn,
kuvvetin iddeti ile doru ve yzeyi ile ters orantldr.
Kuvvetin alana etkimesi olarak da tanmlanabilir.
ekil. 1.2 de grld gibi
P=
F N
=
=[Pa]
A m 2
Burada:
P=Meydana gelen basn ( Pa )
F=Pistona uygulanan kuvvet (N)
A=Piston yzey alan =
d2
4
( m )
RNEK:
ap 5 cm olan pistona uygulanan kuvvet 150 Ndur.Uygulanan kuvvetin
sonucunda oluan basn nedir?
Verilenler:
stenilen:
d= 5 cm=0,05 m
N=150 N
zm:
A=?
P=?
d2
3,14 0,05 2 3,14 0,0025 0,00785

=
=
= 0,0019625 m bulunur
4
4
4
4
150
N
P= 2 =
= 76433,121 Pa
0,0019625
m
A=
P=76433,121 Pa= 74,433 k Pa
Pascal Kanunu
Bu kanun ile ilgili geni bilgi aada verilecektir.
1.1.3.2-Hidrodinamik Prensipler
Bernoulli Prensibi
Bu prensip 2 nolu bilgi yapranda geni olarak ifade edilecektir.
1.2. PASCAL KANUNU

Tanm: Sv dolu bir kaba uygulanan kuvvet sonucu meydana gelen basn sv tarafndan
kabn btn yzeylerine aynen iletilir.
Burada yerekimi kuvveti ihmal edilmektedir.Bu prensiplerden yararlanlarak hidrolik
sistemler ve hidrolik sistemlerle alan makineler gelitirilmitir.
Bu prensiplerin en nemli zellii ise sisteme uygulanan kk bir kuvvetin byk
kuvvetlere dnmesi olarak tanmlanmasdr.
N
P= 2 = Pa
m
A=
d2
4
=0,785 d
ekil 1.3: Pascal Prensibi
Pascal prensibine gre u eitlikleri yazmak mmkndr:
F1 A1
=
F1 A2=F2 A1
F2 A2
S1 A2 F1 d1
=
=
=
S 2 A1 F2 d 2
rnek:
Kk pistona uygulanan kuvvet 40 N ve piston kesit alan 5 cmdir.Byk piston
kesit alan 200 cm olduuna gre byk pistona uygulanan kuvveti bulunuz.
Verilenler :
N1=40 kg
A1=5 cm 0,0005 m2
A2=200 cm 0,02 m2
stenilen:
F2=?
N1 A2=N2 A1
N2 =
N1 A2 40 0,02
=
= 1600 N
A1
0,0005
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Pascal Kanunu Tanmla
Pascal Kanununu renerek
eitli Hesaplamalar Yap
neriler
Paskal Kanunu ile ilgili detayl bilgi iin

yararlanlan kaynaklar ksmna baknz.
Modl bilgi yapraraklarndan sayfa 5 ve 6 ya
baknz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
SORULAR
1-Suyun boru iindeki davranlarn inceleyen bilim alannn ad nedir?
a) Dinamik
b) Statik
c) Hidrolik
d) Mekanik
2-Hidrolik aada belirtilen hangi alanda kullanlmaz?
a) makinelerinde
b) Otomobillerde
c) Vinlerde
d) Mekanik kontrol mekanizmalarnda
3- Durgun sv hareketlerini inceleyen hidrolik prensibi hangisidir?
a) Hidrostatik
b) Hidrodinamik
c) Hidroelektri
d) Jeoloji
4- Sv dolu bir kaba uygulanan kuvvet sonucu meydana gelen basn, sv tarafndan
kabn btn yzeylerine aynen iletilir prensibi hangi bilim insanna aittir?
a) Torielli
b) Pascal
c) Bernoulli
d) Newton
5-Boru ap kldke akkan hz artar, basnc der; boru ap bydke
akkan hz azalr basnc artar prensibini ortaya koyan bilim insan kimdir?
a) Torielli
b) Pascal
c) Bernoulli
d) Newton
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
C
D
A
B
C
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevaplarnzn saysn
belirleyerek kendinizi test ediniz.Hatalarnz bilgi yapraklarna tekrar dnerek dzeltiniz.
10
RENME FAALYET-2
RENME FAALYET-2
AMA
Bu renme faaliyetinde Bernoulli Prensibi hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Bernoulli kimdir? eitli kaynaklardan artrarak Hidrolik bilimine katklarn
reniniz.
2. BERNOULL PRENSB
Tanm: Srekli,srtnmesiz, skmaz ve sabit debili bir akta akm izgisi boyunca
toplam enerji sabittir.
Boru ap kldke akkan hz artar,basnc der;boru ap bydke akkan
hz azalr basnc artar eklinde de ifade edilebilir.
Bernoulli boru, kanal ve nehirlerde sularn akn inceledi ve debiyi sabit kabul
etti.Prensibinde,akkan potansiyel ve kinetik enerjiye sahiptir.
Debi:Belli kesitten birim zamanda geen akkan miktarna denir.
Kinetik Enerji:Akkann hareket halinde iken sahip olduu enerjidir. Akkan hzl
hareket ettike daha fazla enerji kullanlmas gereklidir.
Potansiyel Enerji:Akkann basnc sonucunda oluan enerjidir.
Akkann enerjisi potansiyel ve kinetik enerjinin toplamdr.Toplam enerji sabittir,de
denilebilir.
Toplam enerji=Potansiyel enerji+Kinetik enerji+Basn kuvvetinin yapt i olarak
da tanmlanabilir.
11
Bernoulli prensibine gre:

P1.V1.A1
P2.V2.A2
P
V2
+
+ Z = Sabit
g 2 g
B2
B1
P=Basn (Pa)
V=Ak hz (m/s )
A=Boru kesit alan (m )
Z=Mutlak ykseklik (m )
=zgl arlk ( kg/m )
g= Yer ekimi ivmesi (9,81 m/s )
akm izgisi
Z1
Z2
kyaslama izgisi
P
V2
P1
V2
+
+ Z1 = 2 +
+ Z2
g 2 g
g 2 g
ekil 2.1: Bernoulli prensibi
Hacimsel debi hesab aadaki formlle hesaplanr
A1 V1 = A2 V2 = Q( sabit )
rnek 1:
ap 3cm olan borudan geen hidrolik akkann ortalama hz 3 m/s dir. Ayn sistem
iinde akkan 6 cm lik boru apndan geerken hz ne olur?
Verilenler:
d1= 3 cm = 0,03 m
D2= 6 cm =0,06 m
V1= 3 m/s
stenilenler:
V2=?
zm:
A2 =
d12
= 0,785 0,03 2 = 0,000706m 2
4
d 22
A2 =
= 0,785 0,06 2 = 0,002826m 2
4
A1 V1=A2 V2 forml esas alnarak eitlik u ekilde salanr:
A V
0,000706 3
V2 = 1 1 =
= 0,75m / sn olarak bulunur.
A2
0,002826
12
rnek 2:
Farkl aplar d1=10 cm , d2=5 cm, d3=15 cm olan bir borudan geen akkann debisi
7 l/dak. dr. Farkl aplara gre akkan hzlar ne olur?
Verilenler:
d1=10 cm = 0,1 m
d2=5 cm = 0,05 m
d3=15 cm = 0,15 m
A1 =
A2 =
d12
4
d 22
stenilenler
V1=?
V2=?
V3=?
= 0,785 d12 = 0,785 0,12 = 0,00785m 2
= 0,785 d 22 = 0,785 0,05 2 = 0,00195m 2
4
d 32
A3 =
= 0,785 d 32 = 0,785 0,15 2 = 0,0176m 2
4
7
Q=7 l / dak = 7 dm / dak =
= 11,66 10 5 m3/s
1000 60
zm:
A1 V1=A2 V2=A3 V3= Q Sabit debi forml esas alnarak
V1 A1= Q
Q 11,66 10 5
V1 =
=
= 0,015m / sn
A1
0,00785
V2 A2= Q
V2 =
Q 11,66 10 5
=
= 0,05m / sn
A2
0,00195
V3 A3= Q
V3 =
Q 11,66 10 5
=
= 0,005m / sn
A3
0,0175
13
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
1-Bernoulli
prensibi
hesaplamalar yapnz.
ile
neriler
ilgili
14
Bilgi
yapraklarndaki
rnek
problem zmlerinden faydalannz
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1- Sktrlamayan basnl akkann getii boruda hza bal olarak ykseklik ve nokta
ykseklii toplam her noktada ayndr prensibi hangi bilim insanna aittir?
a)Torielli
b)Pascal
c)Bernoulli
d)Newton
2- Belli kesitten birim zamanda geen akkan miktarna ne denir?
a) Hz
b)Debi
c)Sv
d) Dinamik Enerji
3- Akkann basnc sonucunda oluan enerjiye ne denir?
a) Enerji
b)Kinetik Enerji
c)Sinerji
d) Potansiyel Enerji
4-
P1
V2
P
V2
+ 1 + Z1 = 2 + 2 + Z 2
g 2 g
g 2 g
Forml hangi prensibi ifade eder?

a) Bernoulli
b)Pascal
c) Torielli
d)Newton
15
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
C
B
D
A
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.Doru cevaplarnzn saysn
16
RENME FAALYET-3
RENME FAALYET-3
AMA
Bu bilgi yapra ile itme kuvveti basn ve alan arasndaki ilikileri hesaplayabilecek
ve yorumlayabileceksiniz.
ARATIRMA
tme kuvvetinin basn ve alan ile ilikilerini eitli kaynaklardan ve iyerlerinden
aratrp bilgi sahibi olunuz.
3. TME KUVVET, BASIN VE ALAN

ARASINDAK LK
tme kuvveti, basn ve alan arasnda pascal kanununa gre iliki kurulabilir. Kapal
bir kaba kuvvet uygulandnda meydana gelen basn,akkan tarafndan kabn tm
yzeylerine ayn oranda iletilir.
Bu kanuna gre itme kuvveti ( F ), basn ( P ) ve kesit alan ( A ) arasndaki iliki u
formlle aklanabilir.
F= PxA dr. Burada:
N
Pa
m2
d2
A=
= m2
4
P=
d= metre
F=
N
m 2 =Newton
2
m
ekil 3.1: tme,basn ve alan ilikisi
Aadaki ekilde bask pistonuna uygulanan kk kuvvetle,i pistonunun kesit

alann artrmak yoluyla byk kuvvetler elde edilebilir.Bu tr presler zellikle kaldrma
aralarnda kullanlr.
F1= 1. pistona etki eden kuvvet ( N)
F2= 2. pistona etki eden kuvvet ( N )
A1= 1. pistonun alan ( m )
A2= 2. pistonun alan ( m )
S1= 1. pistonun yer deitirme mesafesi ( m )
S2= 2. pistonun yer deitirme mesafesi ( m )
17
ekil 3. 2: Problem ekli
P1 =
Buradan
F1
P1=
A1
F1
A1
F2
F2
..N
A2
eitlii yazlabilir.
A2
ekilde bask pistonundaki sv hacmi ( V1 ), yer deitirerek i pistonuna gitmektedir.

Yer deitiren sv hacmi ( V2 ) bask sv hacmi ile ayn olduuna gre V1=V2 iifade
edilebilir.
V1 = S1 A1 , V2= S2 A2 dir.
S1 A1=S2 A2 eklinde ifade edilebilir.
Buradan
S1
S2
A2
eitlii ifade edilebilir.
A1
RNEK:
1000 N luk kuvvet uygulanan bir pistonun ap 5 cmdir.Sistemde oluan basnc
bulunuz.
Veriler:
stenilenler:
F=1000 N
d= 5 cm =0,05 m
A=?
P=?
18
ZM:
A=
P=
d2
4
= 0,785 d 2 = 0,785 0,05 2 = 0,785.0,0025 = 0,0019625m 2
F
1000 N
=
= 509554,14 N / m 2 ( Paskal ) =509,554 kPa
2
A 0,0019625m
Deer bar cinsinden ifade edilmek istenirse:

1 bar= 100 kPa olduu iin,
509
= 5,09 bar bulunur.
100
RNEK:
Bir hidrolik el presinin kk pistonuna 100 N kuvvet uygulanyor.Kk piston
ap 30 mm, byk piston ap 100 mm olduuna gre :
a)Uygulanan kuvvet sonucu oluan basnc,
b) pistonunun uygulayabilecei en fazla kuvveti,
c)Bask pistonu 15 cm hareket ettiinde, i pistonunun ne kadar yukarya kalkacan
hesaplaynz (Srtnme kuvvetini dikkate almaynz.)
Verilenler :
F1= 100 N
D1= 30 mm=0,03 m
D2= 100 mm=0,1 m
S1= 15 cm= 0,15 m
ZM:
a) P1 =
b)
P=
stenilenler
P =?
F2=?
S2=?
F1
100 N
100
100
=
=
=
= 141542,8 Pa
2
2
A1 d1
0,0007065
3,14 0,03
4
4
F1
3,14 0,1
F2 = P A = 141542,8
= 1111,1N
A1
4
A1= 7,065 10-4 m2= 7,065 cm2

A2= 7,85 10 3 m2 = 78,5 cm2
S1 A2
7,065.15
=
= A1 .S1 = A2 .S 2 7,065.15 = 78,5.S 2 S 2 =
= 1,35cm = 13,5mm
S 2 A1
78,5
19
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
tme kuvveti, hesaplamalar yapnz.

Bilgi
Basn ve alan hesaplamalar yapnz.
tme
kuvveti,basn
ve
alan faydalannz.
arasndaki ilikileri ifade eden problemler
znz.
20
yaprandaki
rneklerden
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1. tme kuvveti, basn ve alan arasndaki ilikiyi ifade eden forml hangisidir?
F
A
V
b) P =
A
S
c) P =
F
V
d) P =
S
a) P =
2. tme,basn ve alan ilikisi ile ne tr makinelar yaplabilir?

a) Motorlar
b)Kontrol mekanizmalar
c)Yn deitirme sistemleri
d) Kaldrma aralar
3. Piston kesit alannn artmas sisteme ne ekilde etki eder?
a)tme kuvveti azalr
b)tme kuvveti artar
c)Kolun kk yaplmas gerekir
d)Hibir etkisi olmaz
21
CEVAP ANAHTARI
1
3
2
A
B
D
DEERLENDRME

22
RENME FAALYET-4
RENME FAALYET-4
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolik basn ykselticilerinin hesaplamalarn yapmay
reneceksiniz.
ARATIRMA
evrenizde bu tr iler yapan iyerlerini inceleyerek hidrolik basn ykselticileri
hakknda bilgi sahibi olunuz.
4.1. Hidrolik Basin Ykselticiler

Tanm:
Akkanlarn basnlarn 2 kat arttran devre elemanlardr.
Kesit lleri birbirinden farkl iki pistonun bir kol ile birbirine balanmas ile oluur.
Giri ksmndan giren (P1) basnc, kta (P2) basnc ile iki katna kar. Girite kullanlan
akkan veya hava olabilir. Byk kuvvetlerin itilmesi gereken yerlerde kullanlabilir.
Yksek basn hidrolik silindirlerine g vermekte kullanlr. Bu amala
kullanldnda bir hava silindirinin tek bana kullanlmasyla elde edilenden fazla i
yaplabilir. Tutma, delme kavrama veya dorusal g gerektiren dier uygulamalarda
kullanlan ykselticiler, tek basnl veya ift basnl sistemlerden g alrlar. Yksek
basnlar uzun sre s retmeksizin koruyabilirler. Ayrca ek bir g tketimi ve karmak
veya pahal kontroller olmakszn alrlar.
F1=F2 olduundan
F1=P1 A1
F2=P2 A2 buradan
P1 A1=P2 A2 eklinde ifade edilebilir.
ekil 4.1: Hidrolik basn ykseltici
23
RNEK:
Bir hidrolik basn ykselticide itme pistonuna uygulanan basn 8 bardr.Kk
pistonun alan 16 cm ve byk pistonun alan ise 25 cm dir.Buna gore:
a) Byk ve kk pistona etki eden kuvvetleri,
b) Kk pistonun oluturduu basnc bulunuz.
Verilenler:
P1 = 8 bar = 800 kPa = 800 000 Pa
A1 = 25 cm2 = 0,0025 m2
A2 = 16 cm2 = 0,0016 m2
a) F1 = P1 A1 = 800 000 0,0025 = 2000 N
F1= F2 = 2000 N
b) P2 =
stenilenler
F1 = ?
F2 = ?
p2 = ?
F2
2000
=
= 1 250 000 Pa = 12,5 bar
A2 0,0016
4.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Birimler

4.2.1. Basn Birimleri:
1 bar= 14,5 PSI (Libre/in2 )
1 bar= 105 pascal = 105 N/m2
2
1 Pascal = 1 N/m2
1 bar= 1 kgf/cm
1 bar= 10 N/cm2 = 1 daN/cm2
4.2.2. Birimleri:
1 joule = 1 N.m , 0,102 kgf m
1kgf.m = 10 joule
4.2.3. Kuvvet Birimleri:
N = Newton
1 kgf = 10 N
2
1 N = 1 kgm/sn
1 daN= 10 N
1 N = 0,1 kgf
4.2.4. G Birimleri :
W = Watt
1 W = 0,00135 HP
1 HP= 735,5 W
1 HP= 75 kgm/sn
1 kW= 860 kcal
1 kW= 1000 W
1 W = 1 Nm/sn
1 kal =4,185 joule
4.2.5. Hacim Birimleri:
1 Litre = 1 dm3 =1000 cm3
1 Litre = 0,264 Gal ( Galon:ngiliz birim sisteminde bir hacim ls)
1 Galon = 3,785 l
1 Galon = 3785 cm3
24
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Hidrolik Basn ykselticileri ile

ilgili hesaplama uygulamalar
yapnz.
neriler
Bilgi yapranda ki rneklerden
faydalannz.
Birimler bilgi yapranda, yukarda
gsterilmitir.
25
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Aadakilerden hangisi basn ykselticilerin stnldr?
a) Yksek basnc korumas
b)Karmak kontrollere gerek duymamas
c)Dk g tketimli olmas
d)Hepsi
2-Akkanlarn basncn 2 katna ykselten cihazlara ne denir?
a)Basn ykseltici
b)Silindir
c)Pompa
d)Hibiri
3-Aadakilerden hangisi basn birimidir?
a)Joule
b)Watt
c)Bar
d)Litre
4- Aadakilerden hangisi g birimidir?
a)Joule
b)Watt
c)Bar
d)Litre
26
5- Aadakilerden hangisi i birimidir?

a)Joule
b)Watt
c)Bar
d)Litre
6- Aadakilerden hangisi hacim birimidir?
a)Joule
b)Watt
c)Bar
d)Litre
27
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
D
A
C
B
A
D
DEERLENDRME

28
RENME FAALYET-5
RENME FAALYET-5
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolik devrelerin ana ksmlar ve pompalar hakknda
bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
Hidrolik devre elemanlarn, evrenizdeki bu tr i yapan yerleri ziyaret ederek,
reniniz ve pompalar hakknda bilgi alnz.
5.1. Hidrolik Devrelerin Ana Ksmlar

Hidrolik devrenin ana ksmlar unlardr:
Ya deposu
Hidrolik pompalar
Hidrolik silindirler
Hidrolik motorlar
Valfler
Hidrolik akmlatrler
Balant elemanlar
Szdrmazlk elemanlar
Manometreler
29
ekil 5.1. Hidrolik Devre Elemanlarnn Kesit Ve Sembolle Gsterilmesi
30
5.2. Ya Deposu
5.2.1. Tanm ve sembol :
Hidrolik sistemlerde en nemli enerji kayna olan svlarn iinde depoland kaba
ya deposu veya ya tank denir. Depoda ya hem dinlenir hem de depodaki filtre tarafndan
temizlenir.Ya deposu kesiti ekil 5.2 de depo ise 5.3 de grlmektedir.
ekil 5.2: Ya Deposu Ve Elemanlar
ekil 5.3: Endstriyel Amalar in Byk Tank
Ya tank
Ara perde
Emi filtresi
Emi hatt
Dn hatt
Boaltma delii
Gzetleme delii
Kapak
Pompa
Elektrik motoru
Max . ve min. seviye gstergesi
Termometre
Ya deposunun iinde emi hattnda baslan ve geriye dnen yan ayrlmasn

salayan bir perde ile emi filtresi ve emi borusu bulunur.
Ya deposu, emi hattndan baslan ya geriye dnte sndndan bu sy

dar atar. Sistemden geen toz, pislik, tortu gibi maddeler dn filtreleri vastas ile
temizlenir. Ya deposunun lsnn, hidrolik sistemde dolaan yan debisinin 3 5 kat fazlas orannda olmas gerekmektedir.
31
Hidrolik sistemlerin ya deposu 1,5 - 3 mm kalnlnda asit tr bileiklere ve

korozyona dayanml elik saclardan yaplmaldr. Deponun taban yan kolay boalmasn
salamak iin eimli olmaldr. Emi ve dn borular depo tabanndan boru apnn 22,5
kat kadar yukarda monte edilmelidir.
Ara perde, sistemden dnen ya ile emi borusu arasnda plaka biiminde yerletirilen
delikli bir sac malzemeden imal edilmitir. Emi ve dn borular arasnda trblans
nleyerek yan hzn azaltr.
Filtre ise sistemden dnen yan iindeki pislik, tala,tortu vb. malzemeleri szerek
emi hattndan, sisteme temiz ya gnderilmesini salar.
5.2.2. Ya Deposu Seiminde nemli Noktalar:
Depo kapasitesi sistem iin yeterli lde olmaldr.

Byk kapasiteli sistemlerde snma gerekli olacandan depoya stc taklmaldr.
Sznt yapmamaldr.
Ya seviyesini gsteren kapak bulunmaldr.
Ya boaltma delii bulunmaldr.
.
Depoya dnen yan iindeki metal paracklarn ayrabilen mknatsl (manyetik)
ayrc olmaldr.
Depoda dn borusu tarafnda eim olmaldr.
Boru ular 45 eimli kesilmelidir.
Kolay sklr taklr olmaldr.
Ekonomik olmaldr.
Hidrolik sistemlerde depodaki yan bulunduu veya alt ortama gre stc ve
soutucular gerekebilir.
5.2.3. Ya Istclar:
Hidrolik sistemin alma ortamna gre, bilhassa k aylarnda veya ortam
scaklnn dk olmas durumunda, depodaki ya scakl debilir. Ya scaklnn sfr
derecenin altna dmesi yan akcl azaltp viskozitesini arttrr. Verim der, sistem
almaz. rnein uaklarda hassas devre elemanlar souk ortamlarda snnncaya kadar
beklenir.
ekil 5.4 rnei grlen ya stclar elektrik devresi hareket alrlar. Rezistans ile
stma salanr ve scaklk ayar yaplabilir. Hidrolik devreli dzenler genel olarak +80 oC ile
- 50 oC arasnda al-abilecek ekilde tasarlanmlardr.
Ya stclar emi hattna pompadan nce depo zerine, u ksm depo iinde kalacak
ekilde monte edilir.
32
ekil 5.4: Hidrolik Ya Istcs
5.2.4. Ya Soutucular:
Souk ortamlarn tersine ok scak ortamlarda alan hidrolik devrelerde

akkann scakl ykselir. Yan viskozitesi der, akclk oran artar. Bundan
dolay srtnen, beraber alan paralar arasnda ya filmi tabakas azalr. Hatta ya
kaaklar ve szntlar olabilir. Srekli olan ya kaaklar, sistemde yan azalmasna
ve verimin dmesine neden olur
Bu sakncay ortadan kaldrmak iin ya soutucular kullanlr. ekil 5.5
grld gibi. Soutucularn montaj depodaki dn borusu zerine yaplr.
Sistemde dolaan ya bylece soutulmu olur.
ki eit soutucu vardr:
a-Su ile alan soutucular.
b-Hava flemeli soutucular.
ekil 5.5: Hidrolik Devrelerde Su Sistemli Ya Soutucular
33
5.2.4.1. Su le alan Soutucular:
Soutucu dzeninin iinde akkan yan yana sralanm ok sayda boru

iinden geerken borularn d yzeylerinde souk suyun dolamas salanr.
Bylece akkann soumas salanm olur. Hidrolik sistemlerde su ile alan
soutucular yaygn olarak kullanlr. Resim 5.5 te dn hattna monte edilmi su ile
alan soutucu grlmektedir.
5.2.4.2-Hava flemeli Soutucu
Hidrolik sistemlerde borunun iinden geen akkana, vantilatr ile hava

fleyerek souma gerekletirilir. ekil 5.6 da grld gibi.
ekil 5.6: Hava flemeli Ya Soutucu
ekil 5.7: Hidrolik Sistemlerde Istc ve Soutucunun Montaj
34
5.3. Hidrolik Pompalar

5.3.1. Tanm ve Sembol:
ekil 5.8 Hidrolik Pompa Sembol

Elektrik motorundan ald hareketle depodaki ya emerek byk bir basn retip
mekanik enerjiyi hidrolik enerjiye eviren elemanlardr. Pompalar hidrostatik prensiplere
gre altklarndan akkan depodan emerek byk bir basnca dntrrler.
Pompalar, hidrolik sistemin zelliklerine ve alma sistemlerine gre yaplr. Hidrolik
sistemin ihtiyalarna gre kapasiteleri farkl biimde tasarlanr.
Akkann debisi ve alma basnc nceden hesaplamalar yaplarak bulunur.
Bylelikle sistemin ve piyasann isteklerine cevap verilmi olur.
Pompa seimi yaplrken sistemin ihtiyalarna uygun olan seilmelidir. Aksi halde
sistem verimli almaz.
5.3.2. Hidrolik Pompa eitleri:
Hidrolik pompalar alma prensiplerine, kapasitelerine, basn llerine ve
debilerine gre eitleri unlardr.
a- Sabit Debili Pompalar
Dili arkl pompalar

ten dili arkl pompalar
ten eksantrik dili arkl
pompalar
Paletli pompalar
Pistonlu pompalar
Eksenel pistonlu pompalar
Radyal pistonlu pompalar
Pistonlu el pompalar.
Deiken Kapasiteli (Debili) Pompalar)

1. Paletli pompalar
2. Eksenel pistonlu pompalar
5.3.2.1. Sabit Kapasiteli Pompalar

Depodan ald akkana hi deimeksizin sabit debide basn yaptrarak alan
pompalardr. Pompalar altklar srece sabit debide basn elde etmek iin kullanlrlar.
35
5.3.2.1.1. Dili arkl Pompalar:

Birbirleriyle beraber alan iki dz dili arktan ibaret olup yaplar basittir. Elektrik
motorundan ald hareketle depodan emdii ya dililerin dileri arasndan geirerek byk
bir basnca dntrme prensibi ile alrlar. Dili ap ve di derinlii daha fazla basn
elde edilmesine etki eder (ekil 5.8).
Basnl ya k
Yan tanmas
Sv giri
ekil 5.8: Dili arkl Pompa Kesiti
ekil 5.8' te grld gibi dili arklar ok ynnde dnerek giri ksmnda boluk
(vakum) meydana getirir. Akkan depodaki atmosfer basncnn etkisiyle di boluklarna
doldurarak k ksmndan basnla iter. Bu durumda meydana gelecek basn, dililerin
dnme hzna baldr.
Dili arkl Pompalarn zellikleri:
1400 - 2800 dev/dak ile alabilirler.
Orta basnlarda dk hacimlerde byk g elde edilebilir.
Helisel dili arklar ve bilyeli yataklamalarla sessiz alr.
Basit yapl olduklar iin maliyetleri dk, bakm kolaydr.
Tozlu ve kirli ortamlarda rahatlkla alr.
35 - 100 cm3/dev. debi ile alr.
30 - 250 bar alma basncnda alr.
Dili arklar anmaya kar sementasyon eliinden yaplr.

Dili arkl pompalarn, iten dili arkl pompalar ve iten eksantrik dili arkl
pompalar, olmak zere iki eidi vardr:
36
ten dili arkl pompalar

Birbiri iinde alan iki dili arktan oluur ekil 5.9 grld gibi.Elektrik motoru,
miline bal dili arkn dnmesi ile kendi etrafndaki dili ark dndrr. Depodan emilen
sv, basnla sisteme pompalanm olur.
ekil 5.9: ten Dili arkl Pompa Kesiti
ten Eksantrik Dili arkl Pompalar:

Elektrik motoruna bal dili ark ve evredeki dili ark farkl eksenlerde
bulunduklar iin eksantrik bir ekilde alr. Diler arasna giren akkan, sisteme basnla
gnderilir (ekil 5.10)
ekil 5.10: ten Eksantrik Dili arkl Pompa
ten eksantrik dili arkl pompalar, dk basn ve yksek debi ile almas
gereken sistemlere uygulanr. Dn yn deiebildii iin emi ve basn ynleri de
deiebilir.
5.3.2.1.2. Dili Pompa Seiminde nemli Faktrler:
alma basncnn sisteme uygunluu,

Pompann debisi, gc ve devir says,
alma scaklnn uygunluu,
Ekonomik olup olmad,
Grltsz ve titreimsiz oluu,
Bakm, onarm ve montaj kolayl,
Boyutlarnn uygunluu vb. gibi faktrler gz nnde bulundurulur.
37
5.3.2.1.3. Dili arkl Pompalarda Debi Hesaplanmas

Dili arkl pompalarda debi, di geniliine dilerin yksekliine, blm dairesinin
apna ve devir saysna bal olarak deimektedir. Dili arkl pompalarda debi, u
formlle bulunur:
Q=Do . b . h . W = cm3 / sn bu formlde
Q = Dili arkl pompann debisi (cm3/sn)
Do= Dili ark blm dairesi ap (cm)
b = Dili ark genilii (cm)
h = Di ykseklii (cm)
W = Asal hz, W = 2
n
60
(Radyan/s )
ekil 5.11: Dili ark
ekil 5.12:Dili arklarn Yerletirilii
rnek Problem:
Dili arkl bir pompada pompa mili 1400 dev/dk ile dnmektedir. Dilinin blm
dairesi ap 75 mm ,di genilii 30 mm ve di ykseklii 10 mm' dir. Pompa debisi ne olur?
Verilenler
n
= Radyan / sn
60
1400
W = 2 3,14
= Radyan /sn
60
W=2
N = 1400 dev/dk
D0 =
75 mm = 7,5 cm
b = 30 mm = 3cm
h = 10 mm = 1 cm
Istenilenler :
W= 146,5 Radyan/sn
Q = Do . b . h . W = cm3/ sn
Q = 7,5 . 3 . 1 . 146,5
Q = 3296,2 cm3/ sn bulunur
Q =?
W=?
38
5.3.2.1.4. ten Eksantrik Dili arkl Pompalarda Debi Hesab:

ten eksantrik dili arkl pompalarda debi hesab deiik formlle bulunur. Her iki
dili arkn aplar farkl olduu iin dnme hzlar da farkl olacandan :
D01 . W1 = D02 .W2 bants yazlabilir.
Q = (D01 W1 + D02 W2) b h = cm3/s
Q = 2 D01 W1 b h = cm3/s olur. Burada
D01 = Byk dilinin blm dairesi ap (cm)
D02 = Kk dilinin blm dairesi ap (cm)
W1 = Byk dilinin asal hz (rad/s)
W2 = Kk dilinin asal hz (rad/s)
b = Dili genilii (cm)
h = Di ykseklii (cm)
Q = Dili ark pompa debisi (cm3/s)
Deiken Kapasiteli Paletli Pompalar

ekil 5.13:. Sabit ve Deiken Kapasiteli Paletli Pompalar
5.3.2.2- Paletli Pompalar:

Dairesel bir rotorun ierisine yerletirilen eksantrik bir kovan ve paletlerden oluur.
Paletler rotorun etrafndaki kanallara uygun bir toleransla altrlmlardr. Rotor dndke
kanallarn iindeki hareketli paletler, merkezka kuvvetinin tesiri ile kendi kanallar iinde
eksantriklie uygun olarak,ok ynnde (ekil 5.13) hareket ederler.
Dnen paletler, beraberinde getirdikleri akkan da srkleyerek basn hattndan
sisteme gnderirler.
Baslan akkann hacimsel klme ile baslmas prensibi ynnden dili arkl
pompalardan farklar yoktur. Yalnz yapllarnn hassas oluu ve iiliklerinin fazla
olmasndan dolay pahaldr. Orta basnta almas gereken yerlerde baar ile uygulanrlar.
39
5.3.2.2.1Paletli Pompa eitleri:

Paletli pompalar, sabit ve deiken kapasiteli, olarak iki tipte yaplrlar. Sabit olan
tiplerin rotor ksm sabit olduu iin, sabit kapasiteli, denilmitir. Deiken olan tiplerin rotor
ekseni deiebilmektedir (ekil 5.13) . Dolaysyla deiken tiplerin debileri de deikendir.
ekil 5.14: Paletli Pompada Debi Hesab ve Elemanlar
5.3.2.2.2. Paletli Pompa zellikleri:
alma basnlar 160 bar ve debileri 180 - 450 l/dk' dr.

Devirleri 1000 - 3000 devir/dk.' dr.
Boyutlar kktr.
Grltsz ve titreimsiz alma zellikleri vardr.
% 70 verimle alrlar.
Srtnmeden dolay kayplar fazladr.
Devreye uygun ya kullanmak gerekir.
ilikleri fazladr.
Pompa i yapsndan dolay kaaklar fazladr.
5.3.2.2.3. Paletli Pompalarda Debi Hesab:
2 h b n ( d + h)
(l/dk)
1000
Gerek debi = Q = Qt. ( l/dk)
Teorik olarak debi =Qt=
Bu formlde:
Qt = Teorik debi (l/dk )

Q = Gerek debi (l/dk
b = Paletin geniligi (cm)
n = Pompa mili devir says
d = Rotorun ap (cm)
= % olarak verimlilik
40
Pompann bir devirde bast akkan miktar ise u formlle bulunur:

V = 2 e b [ (R + r) +s n](cm) , bu formlde
V = Pompann bir devirde bast akkan miktar (cm3)
e = Eksen kakl (cm)
b = Palet genilii (cm)
R = Gvde i yarap (cm)
r = Rotor yarap (cm)
s = Palet kalnl (cm)
n = Pompa mili devir says
rnek Problem:
Devir says 1400 devir/dk. olan paletli pompann rotor ap 20 cm paletin kursu 10
cm' dir.Pompa % 70 verimle almaktadr. Palet eksen kakl 10 cm,genilii 20 cm ve
kalnl 0,1 cm olup gvde i ap 30 cm' dir. Buna gre :
a) Paletli pompann debisini,
b) Paletli pompann bir devirde bast akkan miktarn bulunuz.
Verilenler:
b = 20 cm ,
R = 30 cm ,
r = 30/2 = 15 cm.
s = O, 1 cm ,
n = 1400 devir/dk. ,
d = 20 cm ,
h = 10 cm ,
= % 70
e = 10 cm ,
stenilenler:
Qt = ?,
Q = ?,
V=?
2 h b n (d + h) 2 3,14 10 20 1400 (20 + 10)

=
= 52752 l/dk
1000
1000
Q = Qt (l/dk.) = 52752 0,70 = 36,92 l/dk
b) V = 2 e b [ ( R +r )+s n] cm3
V = 2 10 20 [3,14 (30 + 15)+0,1 1400 ]
V =400 [3,14 (45)+ 140]= 400 (281,3)=112520
V= 112520 cm3/dk
a)
Qt =
41
5.3.2.3- Pistonlu Pompalar:

Pistonlu pompalarn eidi vardr:
Eksenel pistonlu pompalar,
Radyal pistonlu pompalar,
Pistonlu el pompalar,
Eksenel Pistonlu Pompalar:
Pistonlar bir gvde iinde yataklanm ve dnme hareketleri yapan bir. piston bloku
ierisinde hareket ederek alrlar. Pistonlarn kurslar bytlp kltlerek, debileri
istenilen deerlere ayarlanabilir. Piston blokunun as ayarlanabilir.
Eksenel pistonlu pompalar, deiik kapasitelerde yaplmalarna ramen, 1200 bar' a
kadar deiebilen basn retirler.
Genel olarak iri gvdeli olup grltl alr ekil 5.15 grlmektedir..
Eksenel Pistonlu pompa

ekil 5.15: Eksenel Pistonlu Pompa Kesiti
Radyal Pistonlu Pompalar:
Eksantrik olarak dnen bir milin etrafna pistonlar dikey olarak yerletirilmitir.ekil
5.16 grld gibi Eksantrik milin kakl kadar pistonlarda kurs ayar yaplabilir. Radyal
pistonlu pompalarda debi ayar, eksen kakl ls azaltlarak veya artrlarak yaplabilir
ekil 5.16: Radyal Pistonlu Pompa Kesiti
42
Pistonlu El Pompalar:
El pompalar, ani elektrik kesilmeleri ya da sistemin devre d kalmas gibi
durumlarda kullanlrlar. Dili arkl pompalara paralel olarak taklrlar. rnein tezgahlarda
ilerin yarm kalmas, uaklarda ini takmlarnn almamas durumlarnda faaliyete
geirilerek kazalar nlenmi olur (ekil 5.17).
El pompalarnn yaplar basit olup emme-basma esasna gre alrlar. Kriko, el
presleri ve eitli basit mekanik uygulamalarda baar ile kullanlr.
El pompalarnn kolu hareket ettirildii zaman emi hattndan gelen sv bilyenin
almas ile basn hattna geerek oradan basnla gnderilir.
ekil 5.1: Pistonlu El Pompas Kesiti ve Yk Kaldrma Prensibi
5.3.3. Pompalarn alma Prensibi:

Pompalar, elektrik motorundan aldklar mekanik enerji ile alrlar. Elektrik
motorunun dnmesi ile dileri arasna aldklar akkan basn yaparak sisteme gnderirler.
Burada meydana gelen basn, hacimsel byme veya hacimsel klme esasna dayanr.
Akkann depodan emilmesi hacimsel byme, sisteme basnla gnderilmesi sonucu
hacimsel klme olduundan, basn meydana gelir.
Akkann sisteme basnla gnderilmesi srasnda boru aplarnn byk veya kk
olmas basnca etki eder. Boru aplar kldke basn artar.
Pompay monte etmeden ve altrmadan baz kontroller gerekletirilmelidir.
Bu kontroller unlardr:
a) Pompann iinde hava dmesini nlemek iin pompay altrmadan nce basn
borusu ksmndan 1 - 1,5 litre kadar ya konulmaldr.
b) Elektrik motoru dn yn ile pompann dn ynne, montaj srasnda dikkat
edilmelidir.
c) Sistemdeki emi ve dn hattndaki valfler ak olmaldr.
) Filtrelerin temiz olmaldr.
43
5.3.4.Pompalarda Verimlilik:
Pompalarn verimli almas iin retici firmalarn nerilerine uyulmaldr. Genel
olarak pompalarn verimleri % 70 - 98 civarndadr.
Pompalar alma esnasnda birbiri zerinden kayarak veya srtnerek altklar iin
srtnme verim kaybna neden olur. Bu yzden elektrik motorundan elde edilen gcn bir
ksm kaybolur.
Pompalarn paralarnn hassas toleranslarla altrlm olmas ve dzgn monte
edilmesi verim kaybn nleyecektir. Ayrca depo ile pompa girii arasndaki mesafenin iyi
ayarlanm olmas, basn dmesini nleyecek ve verimi arttracaktr.
Aadaki tabloda en ok kullanlan sabit debili pompalarn tanmlanan byklkleri
verilmitir.
Tablo 5.1: Sabit Debili Pompalarn Tantm lleri ve Byklkleri
44
Pompalarda verimlilik hesaplanmas yaplrken aadaki deerler gz nnde

bulundurulur.
QG
450
Q P
kw =
bar =
HP
600
Q
450 17
V n
Pompann debisi= Q =
= l / dak .
1000
Q 1000
Pompanndevir says = n
V
G
, G = Q P deerleri ile hesaplan". Bu formlde;
=
G1
= % olarak verim
Elektrik motorunun gc P =
G = Pompaya etki eden g (kW) ( kilowatt )

G1 = Elektrik motorunun gc (kW)
Q = Pompann debisi (cm3/dk )
P = Pompann alma basnc (Newton/cm2 = N/cm2 )
V = Pompadan geen akkan miktan (cm/dev)
n= Pompa devir says (dev/dk )
rnek Problem:
160 bar alma basnc ile alan pompann debisi 40 l / dk dr. Pompaya bal
elektrik
motorunun gc 16 kW' tr. Pompann verimi ne olur ?
Verilenler:
Q = 40 l/dk = 40 000 cm3/dk ,

P = 160 bar = 1600 N/cm2
G1 = 16 kW
stenilenler:
G =?,
=?
G = Q P = 40 000 1600 = 64 106 = Ncm/dk
1 Ncm/dk = 1/60 100 Nm/sn = 1/6000 Watt eder.
64 10 6
= = 10666 Nm/s = 1066,6 Watt = 10,6 kW
6000
10,6
G
=
= 0,66 = % 66 verimle almaktadr.
=
G1
16
G=
45
5.3.5. Pompa ve Akkan Uyumu:

Pompa ve akkann birbirine uyum salayabilmesi, kullanlan akkann viskozitesine
(akclna) baldr.
Pompann verimli ve uyumlu alabilmesi iin akkanda aranan zellikler unlardr:
Pompada kullanlan akkann film dayankll (yapkanlk zellii) istenilen

deerlerde olmaldr.
Sistemde yeterli soutmay salayabilmelidir.
Sistemde meydana gelebilecek basnlara kar dayankl olmaldr.
Uzun sre zelliklerini yitirmeden alabilmelidir.
Viskozitesi uygun olmaldr.
5.3.6. Pompa Seimi:

Hidrolik sistemlerde pompa seimi yaplrken sistemin ihtiyalarna cevap veren
pompalar seilmelidir.
Hidrolik pompa seimi yaplrken dikkat edilecek noktalar unlardr:
a) Pompann gcnn yeterli olmas,
b) Pompann debisinin yeterli olmas,
c) Pompann alma basnc,
) Pompann devir says ve dn yn,
d) alma ortam scaklnn uygunluu,
e) Grltsz almas,
f) Boyutlarnn az yer kaplamas,
g) Ekonomik olup olmad,
h) Bakm, onarm ve montajnn kolay olmas gerekmektedir.
5.3.7. Pompalarda Debinin Tanm:
Debi : Hidrolik sistemde pompann birim zamanda sisteme gndermi olduu
akkan miktarna denir.
Hidrolikte debi birimi olarak cm3/dk. , dm3/dk. veya l/dk. kullanlr.Borunun
belli kesitinden1 dakikada 1 litre akkan gemesi durumunda, akkann debisi l/dk. dr
denilir.
46
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Bilgi yapraklarndaki rneklerden

Dili arkl pompalarda debi
faydalannz.
hesaplamalar yapnz.
Paletli pompalarda debi hesaplamalar
yapnz.
Hidrolik pompalarn debi
hesaplamalarn yapnz.
Pompalarda debiyi tanmlaynz ve
hesaplaplaynz.
47
LME VE DEERLENDRME
1-Aadakilerden hangisi hidrolik devrelerin ana ksmlarndan deildir?
a)Ya deposu
b)Hidrolik pompalar
c)Valfler
d)Manyetik alterler
2-Ya deposunun ls sistemde dolaan yan debisinin ka kat orannda
olmaldr?
a) 3-5 kat fazla
b) 2 kat fazla
c)3-5 kat az
d) 2 kat az
3-Aadakilerden hangisi hidrolik pompalardan deildir?
a)Pistonlu pompalar
b)Paletli pompalar
c)Diyaframl pompalar
d)Dili arkl pompalar
4-Dili arkl pompalar enfazla ne kadar basnca dayanabilirler?
a)10 bar
b)250 bar
c) 500 bar
d)750 bar
5-Aadakilerden hangisi paletli pompalarn dezavantajdr?
a)Grltl alrlar
b)Fazla titreim yaparlar
c)Kaak fazla olur
d)Devirleri ok dktr
48
6-Genel olarak pompa verimleri ne kadardr?

a) % 70-98
b) % 10-25
c) % 25-45
d) % 50-70
7-Svlarn akkanlk lsn ifade eden terim hangisidir?
A)Galon
b) Viskozite
c) Litre
d) Devir says
49
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
A
C
B
C
A
B
DEERLENDRME
50
RENME FAALYET-6
RENME FAALYET-6
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolil silindirler ile lgili hesaplamalar yapmay reneceksiniz.
ARATIRMA
Hidrolik silindirlerin ne ekilde retildiklerini evrenizde retim yapan iyerlerinde
incelemeler yaparak reniniz.
6. HDROLK SLNDRLER
6.1 Grevleri ve Sembol:
Hidrolik sistemlerde dorusal hareket elde etmek iin kullanlan devre elemanlardr.
Hidrolik enerjiyi dorusal olarak mekanik enerjiye dntren elemanlardr. Dzenli
biimde ileri - geri hareket ederek alrlar. Bildiimiz kaml dili arkl biyel - manivelal
mekanik dorusal hareketleri hidrolik sistemlerde basnl akkann gc ile alternatif
dorusal harekete dntrrler (ekil 6.1 ).
ekil 6.1: Hidrolik Silindir Kesiti ve Elemanlar
6.2 Hidrolik Silindirin Elemanlar:

a) Silindir gmlei
b) Piston
c) Piston kolu
d) Szdrmazlk elemanlar
e) Kapaklar
51
6.2.1- Silindir Gmlei:

Yaps
Kullanldklar yerin zelliklerine gre dkme elik, dkme demir ve alaml elik
borulardan imal edilir. Souk ekilmi borularn i yzeyleri talanarak honlama ilemine
tabi tutulursa silindir gmlei olarak kullanlmas mmkndr.
Silindir gmlekleri hangi gereten yaplrsa yaplsn i yzeyi iyi ilenmi ve
honlanm olmaldr. yi verim alabilmek iin silindir gmlei ile piston arasndaki srtnme
en aza indirilmelidir. Aksi halde szdrma ve kaaklardan dolay verim der (ekil 6.2).
ekil 6.2: Silindir Gmlek Kesiti
6.2.2- Silindirlerin Et Kalnl Hesab:

Silindirlerde et kalnl hesab yaplrken en yksek basnca dayanabilecek ekilde
tasarlanr.Yksek basnca maruz kalan silindirierin enine ve boyuna kesit lleri
hesaplanmaldr.ekil 6.3 silindir gmleklerinin enine ve boyuna kesitleri gsterilmitir.
Boyuna kesit alnarak yaplan hesaplamalar enine kesit hesaplamalarndan daha dayankl
olurlar. Korozyona kar dayankllk iin kan sonulara (c) sabit deeri eklenmelidir.
ekil 6.:. Silindir Gmleklerinin Enine ve Boyuna Kesiti
52
Silindirlerin et kalnl ve dier deer hesaplar yaplrken aadaki formllerden

yararlanlr.
em =
F
A
kg / cm2, F = em A (kg)
Enine kesitte et kalnl =
e=
Pd
(cm)
4 em
Pd
+ c (cm)
4 em
Boyuna kesit alan = A = 2. e . L ( cm2) bu
formllerde
Boyuna kesitte et kalnl = e =
d
D
e
P
A
F
em
c
= Silindir i ap (cm)
= Silindir d ap (cm)
= Silindir et kalnl (cm)
= alma basnc (kg / cm2 )
= Kesit alan (cm2)
= Silindire etki eden kuvvet (kg)
= Emniyetli ekme gerilmesi (kg / cm2 )
= Korozyon iin sabit say = O, 1 eklenmelidir.
Boyuna kesitteki et kalmll deeri fazla kacamdan boyuna kesit hesaplamalan

tercih edilmelidir.
rnek Problem:
ap 120 mm uzunluu 160 mm olan, akma elikten bir silindirin 40 kg / cm2 basnta
almas isteniyor. Silindir gereci emniyet gerilmesi 600 kg / cm 2 olduuna gre
a) Silindirin et kalnln,
b) Silindir kesit alann,
c) Silindire etki eden kuvveti bulunuz.
Verilenler :
d = 120 mm,
L = 160 mm = 16 cm,
P = 40 kg / cm2
em = 600 kg /cm 2 (emniyetli ekme gerilmesi)
istenilen/er :
e=?
A=?
F=?
53
a)
e=
A = 2 e L = 2 0,5 16 = 16 cm2' dir.
b)
c).
Pd
40 12
+c=
+ O, 1 = 0,5 cm. = 5 mm ' dir.
2 em
2 600
em =
F
A
F = em A = 600 16 = 9600 kg 'dr.
6.1.2.2- Piston
Yaps:
Silindir gmlei iinde szdrmazlk eleman ile beraber alan, piston koluna
balanm bir elemandr. ekil 6.4 grlmektedir. Hareketleri ileri - geri eklinde alan
hidrolik silindirin nemli bir elemandr. aplar (d) silindir gmlei i apndan (d1) biraz
kk tutulur. Srtnme ve anma olmamas iin zerine szdrmazlk elemanlar geirilerek
bir noktadan srtnmesi salanr. Kolay hareket ederek alrlar. Srekli yalandklarndan
korozyona kar kendiliinden korunmu olurlar (ekil 6.4).
ekil 6.4: Piston ve Piston Kolu Kesiti
Gereleri genel olarak alminyum, bronz ve pirinten imal edilirler. Byk ll

olanlar dkme demir veya dkme elikten retilirler.
Piston zerine taklan szdrmazlk elemanlarnn anmas durumunda ya kaaklar
art-maya balar ve verim derek g kayb oluur. Anan, ypranan szdrmazlk elemanlar
yenisi ile deiimi salanr.
Piston Hz:
Piston hz, silindire giren akkann miktar ya da pompann debisine gre ayarlanr.
Pistonun hzl hareket etmesi iin silindire giren akkann miktarn artrmak gerekir.
54
Pistonun hzn azaltmak iin ise ak miktar azaltlmaldr. Ak miktarn ayarlamak

iin ak kontrol valfleri kullanlr.
Akkann viskozitesi de piston hzna etki eder. Eer akkan dzensiz akyorsa
srtnmeden dolay kayplar artar ve pistonun hz der.
V=
Q
cm / dk bu
A
V = Piston hz (cm/dk
Q = Akkanm debisi (cm3/dk
A = Silindir kesit a/an (cm 2

d2
A=
=0,785 d2
4
rnek Problem:
Pompa debisi 10 l / dk olan bir pistonun ap 40 mm ve piston kolu ap 10 mm 'dir.

Pistonun hareketli durumdaki hz ne olur (ekil 6.5 )?
Verilenler:
Q = 10 l/ dk = 10000 cm3
d1 = 40 mm = 4 cm
d2 = 10 mm = 1 cm.
A1 = 0,785 d2
A2 = 0,785 ( d12 - d22 )
stenilenler:
V1 =?
V2 = ?
10000
Q
10000
=
=
= 796,17 cm/dak = 7 ,96 m/dak
2
A1 0,785 d1
0,785 4 2
10000
10000
V2=
=
== 849,25 cm/dak =8,49 m/dak
2
2
0,785 (d 1 d 2 ) 0,785 (4 2 12 )
V1=
olarak bulunur.
Pistonun Kursunu Tamamlama Zaman

Pistonun kursunu ne kadar zamanda tamamlayaca u formlle bulunur.
V
(sn),
Q
V = d2 h (dm3) bu formlde
t=
t = Pistonun kursunu tamamlama zaman (s)

Q = Akkanm debisi (l/dk. )
V = Pistonun giderken yol ald hacim (dm3)
d = Piston ap (cm)
h = Piston kurs boyu (cm)
55
rnek Problem:
Debisi 15 l/dk olan bir silindirde pistonun tarad hacim 7 dm3 tr. Piston, kursunu ne
kadar zamanda tamamlar?
Verilenler:
stenilenler:
Q = 15 l / dk
V = 7 dm 3
t=?
t=
V
7 60
=
= 28 sn dir.
Q
15
Piston Kolu
Silindirik ubuk eklinde olup pistona balanarak alr. Pompann rettii basn
kuvvetini i yaplmak istenilen yerlere iletir.
4
L2 .F .EKS
10 6
( cm )
d=
Kol uzunluu
L = 10 3
F=
d4
F .EKS
Fk
( kg )
EKS
= cm bu formllerde:
d
= Piston kolu ap (cm)
L
= Piston kol boyu (cm)
F
= Piston kolunu fIambaja zorlayan kuvvet (kg)
Fk = Piston kolunu nambaja zorlayan kritik kuvvet (kg)
EKS = Emniyet katsays
rnek Problem:
Uzunluu 300 mm olan bir piston kolu 6000 kg' lk bi kuvvetin etkisinde. kalyor.
Kol emniyet katsays 3 olduuna gre piston kol ap ne olur?
Verilenler :
stenilenler :
L = 300 mm = 30 cm
F = 6000 kg
EKS = 3
d= ?
d=
L2 .F .EKS
=
10 6
30 2.600.3
10 6
dir.
56
16200000
10 6
16,2 = 2 cm= 20 mm
6.1.3- Hidrolik Silindir eitleri:

Hidrolik devrelerde kullanlan silindirler, kullanldklar yerin zelliklerine ve alma
artlarna gre gelitirilmilerdir. alma artlarna gre silindirler yle eitleri:
a)Tek etkili silindir
b) ift etkili silindirler
c) Teleskopik silindir
d) Yastkl silindir
e) Tandem silindir
ekil 6.5: Tek Etkili Silindir Sembol
6.3.1-Tek Etkili Silindir:

Sv, silindire bir taraftan girer ve pistonu hareket ettirir. Piston koluna bir i yaptrm
olur. Pistonun dier tarafnda basma yay bulunduundan akkann basn etkisi kalknca
yayn itme gc ile piston eski konumuna gelir (ekil 6.6).
Tek etkili silindirler, bir ykn yukar kaldrlmas ve indirilmesi amac ile pres
tezgahlarnda skma - bkme, talama tezgahlarnda puntann geriye ekilmesi ilemlerinde
kullanlr. Ykn yukar kaldrlmasndan sonra basncn etkisi kalknca ykn arl ile
kendiliinden ilk konumuna gelir (ekil 6.7).
Ykn kaldrlmas
P
Bask
Geri dn bask ile

ekil 6.6: Tek Etkili Silindir Kesitiekil
6.7: Tek Etkili Silindir ile Yk Kaldrlmas
57
6.3.2- ift Etkili Silindir:

ift etkili silindirlerde basnl sv bir taraftan girer dier taraftan depoya dner (ekil
6. 8). Basnl svnn silindire girii ile piston hareket eder ve ilem yaplm olur. Silindirin
dier taraf-ndaki svnn yolu depoya aktr.
Szdrmaz eleman piston piston kolu

Szdrmaz eleman
kapak
1. yol sv girii
2.yol sv k
ekil 6.8: ift Etkili Silindir Kesiti ve Sembol
ift etkili silindirlerin bir eidi de ift piston kollu silindirlerdir. Bunlara ift kollu,
ift etkili silindir denilir. ift etkili silindirler 2 ynl alma yeteneine sahiptir. Pistonun
hem ileri gidiinde hem de geriye dnnde i yaplm olur (ekil 6.9).
Szdrmaz eleman piston piston kolu
Akkan k
6.9: ift Etkili ift Kollu Silindir Kesiti ve Sembol
58
6.3.3- Teleskopik Silindir:

Birbiri iine gemi birden fazla silindirden oluur. Tek ve ift etkili olarak alma
yeteneine sahiptir.Bunlardan baka bayrak direi olarak, gemilerin dmenlerinin ini klarnda vb. yerlerde kullanlr (ekil 6.10).
ekil 6.10: Teleskopik Silindir Kesiti ve Sembol
6.1.3.4- Yastkl Silindir:

Hidrolik sistemlerde silindirlerin sessiz, grltsz, ve titreimsiz almas gereken
yerlerde tercih nedenidir. Bu silindirlerde piston, silindirin u ksmlarna yaklat zaman
u ksmlardaki yataklamalardan dolay yavalama salanmaktadr. Bu yatak yuvalarna
yastklama denilmektedir (ekil 6.11).
Yastklama neticesinde pistonun silindir ularna yaklap geriye dnerken hzlar
kontrol altna alnr. Genel olarak elektronik sanayisinde, uak sanayisinde ve hassas ilem
gren endstrilerde yaygn olarak tercih edilir.
ekil 6.11: Yastkl Silindir Kesiti, Elemanlan ve Yastklama leminin Yapl
6.1.3.5- Tandem Silindir:

ki veya daha fazla pistonun bir piston blokuna (ayn mil) balanmas ile yaplan
silindir eklidir. Hidrolik silindirde, basn iki taraftan ift yzeye etki ettii iin, byk itme
kuvvetlerinin gerektii yerlerde tercih edilir. (ekil 6.12).
59
Kapak
Piston
Piston kolu szdrmaz eleman
giri
ekil 6.12: Tandem Silindir Kesiti, Elemanlar ve Sembol.
6.4- Silindirlerde Piston Itme Kuvveti

Hidrolik silindirlerde pistona giren basnl sv, piston yzeyine kuvvet uygular. Bu
kuvvet piston yzeyinin byklne bal olarak deiir. Piston kesit alan kldke
meydana gelen kuvvet klr. Pistonun almas esnasnda verim kayb da olabileceinden
hesaplamalar ona gre yapmak gerekmektedir. Tek kollu silindirlerde iki tarafn kesit
alanlar farkldr. Giri tarafndaki itme kuvveti (F1) byk olacaktr (ekil 6.13).
ekil 6.13: Silindirlerde Kesitlere Gre tme Kuvvetleri Deiikdir.
F = P A ( kg ) bu formlde
F = Pistonun itme kuweti (N, kg)
P = alma basnc (kg/cm2 , bar)
A = Silindir kesit alan (cm2)
= Silindirin verimi % olarak
A-A Kesitinde A =
d2
veya 0,785 d2 (cm2)
4
d12 d 22
B-B Kesitinde A =
4
veya 0,785 (d 12 d 22 ) (cm2)
60
rnek Problem:
ap 150 mm olan bir pistonun piston kol ap 50 mm' dir. Verimi % 70 olan tek kollu
ift etkili silindirin alma basnc 800 bardr. Pistonun her iki tarafnda oluacak itme
kuvvetini bulunuz.
Verilenler:
stenilenler:
d1 = 150 mm = 15 cm
F1 =?
d2 = 50 mm = 5 cm
F2 = ?
P = 800 bar = 8000 N / cm2,
= 0,70
A1 = 0,785 d2 (cm2) = 0,785 152 = 176,62 cm2
A2 = 0,785 (d12- d22) (cm2) = 0,785 (152 - 52) = 157 cm2
F1 = P A1 = 800 176,62 0,70 = 98907,2 N' dir.
F2=P A2 =8000 157 0,70=879200N'dir.
61
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Hidrolik silindir et kalnl

hesaplamalar yapnz.
Piston hz hesaplamalar yapnz.
Piston kursu tamamlama hesplamalarn
yapnz.
neriler
Bilgi yapraklarndaki
faydalannz.
Pistonun itme ve ekme kuvveti

hesaplamalarn yapnz.
62
rneklerden
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik sistemlerde dorusal hareket elde etmek iin kullanlan devre elemanlarna ne
denir?
a)Pompa
b)Piston
c)Hidrolik silindir
d)Valf
2-Aadakilerden hangisi hidrolik silindirlerin elemanlarndan deildir?
a)Piston
b)Pompa
c)Silindir gmlei
d)Piston kolu
3-Silindir gmlekleri aadaki malzemelerden hangisinden imal edilirler?
a)Alaml elik
b)Demir
c)Bakr
d)Bronz
4-Aadakilerden hangisi hidrolik silindir eitlerinden deildir?
a)Tandem silindir
b)Tek etkili silindir
c)Teleskopik silindir
d)Darbeli silindir
63
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
C
B
A
D
DEERLENDRME
64
RENME FAALYET-7
RENME FAALYET-7
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolik motorlar ile ilgili hesaplamalar
reneceksiniz.
ARATIRMA
Hidrolik motorlarn ne amala retildiklerini ve hidrolik
uygulanllarn aratrnz.
sistemlere
7. HDROLK MOTORLAR
7.1. Grevleri ve Sembol:
Hidrolik motorlar alma prensipleri bakmndan hidrolik pompalarn tersi bir

sistemle alrlar. Hidrolik pompalarn aksine hidrolik motorlara sv, basnl olarak girer.
Basnl sv, sistemleri aracl ile hidrolik enerjiyi dairesel harekete dntrr.
Basnl sv k
Sv k
Yan tanmas
ekil 7.1:Hidrolik Pompa Ve Motorlar Ayn Pensibe Gre alrlar
Hidrolik motorlarn devir saylar, motora giren svnn miktarna baldr. Hidrolik
motora giren svnn miktar ne kadar fazla olursa motorun devri o kadar ykselir. Hidrolik
motorlarn ters ynde dnmesini salamak iinyn deitirme valflerine ba vurulur.
65
Motor gvdesi
Dililer
ekil 7.2 : Hidrolik Motorun Bir Elemam ekil 7.3 : Hidrolik Motor ile
Dndrmesi Dairesel
Hareket Elde Edilmesi Prensibi
7.2- Hidrolik Motorlarn eitleri:

Hidrolik motorlar, hidrolik pompalarda olduu gibi eitlendirilir.
1. Dili ark sistemli motorlar (Resim 7.4).

2. Pistonlu motorlar (radyal ve eksenel) (ekil 7.5).
3. Paletli motorlar olmak zere 3 tipte incelenir (ekil 7.8).
Basnl sv girii
ekil 7.4: Dili ark Sistemli Motorlar
66
ekil 7.5: Eksenel pistonlu motor ve alma prensibi (Eik bir dzlem zerinde
kayan eksenel piston ve kendi ekseninde dnen bir tamburdan meydana gelir. F ynnde
giren sv pistonu. iter, FTvve FN gibi kuvvetlere ayrarak bir moment meydana getirir.)
ekil 7.6. Eik Eksenel Pistonlu Motor
Emme valfi
Bask yay
Piston
Eksantrik
mil
piston dikey konumda

k
ekil 7.7: Radyal Pistolu Motor
67
ekil 7.8 Paletli Motor Kesiti
7.3- Hidrolik Motorlarda Dndrme Momenti Ve Hesaplanmas:

Hidrolik motorlar dnerken dndrme momenti meydana gelir. Bu oluan moment
hesaplanarak motor tipi tercihi yaplmaldr. Dndrme momenti aadaki formlle bulunur.
M = P. R (kgf.m) veya (daN.m)
M = Moment (dndrc tesir)
P = evresel kuvvet (kgf), (daN)
R = evresel yarap (m)
Hidrolik motorlarn seimi yaplrken bulunan deerlerden % 40 byk deerler tercih
edilmelidir. Hidrolik motorlarn devir saylar bakmndan 100 devir/dk. gibi rakamlar dk
devir saylr. Bu deerler 1000 devir/dk. nn zerine kmaldr.
7.4-Hidrolik Motorlarn Kullanm Alanlar:
Takm tezghlarnda,
Tatlarda,
Gemi sanayisinde,
Demir ve elik sanayisinde,
Haddehane ve dkm sanayisinde
Ar i makinelerinde (greyder, kepe vb. gibi)yaygn kullanlr.
68
7.5-Hidrolik Motorlarn stn Ynleri:
Kullanm alan ynnden ekonomiktirler.

Harekete gemeleri kolaydr.
Hz ayar kademesiz yaplabilir.
Dnmeye devam ederken hz deitirme kolayl vardr.
Yn deitirme kolayl vardr.
Debisi azaltlarak yavalatma, fren yapma zelline sahiptirler.
Her tr makineye taklarak altrlabilme zellikleri vardr.
69
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Hidrolik motorlarn dndrme
momenti hesaplamalarn yapnz.
neriler
Bilgi yaprandaki rneklemelerden
faydalannz.
70
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik enerjiyi dairesel harekete eviren hidrolik sitem eleman hangisidir?
a)Pompa
b)Hidrolik motorlar
c)Hidrolik silindirler
d) Depolar
2-Aadakileden hangisi hidrolik motor eidi deildir?
a)Dili arkl motorlar
b)Pistonlu motorlar
c)Paletli motorlar
d) Diyaframl pompalar
3-Hidrolik motorlarda devir saylar en az ne olmaldr?
a)1000 dev/dak
b)750 dev/dak
c)500 dev/dak
d) 250 dev/dak
4-Hidrolik motorlar aadaki alanlarn hangisinde kullanlmaz?
a)Demir sanayiinde
b)Tatlarda
c)Frnclkta
d) makinelarnda
5-Aadakilerden hangisi hidrolik motorlarn stn ynlerinden deildir?
a)Ekonomiktirler
b)lk hareketleri kolaydr
c)Kademesiz hz ayar yaplr
d)Hibiri
71
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
B
D
A
C
D
DEERLENDRME

72
RENME FAALYET-8
RENME FAALYET-8
AMA
Bu bilgi yapranda valfler hakknda bilgi sahibi olacaksnz.
ARATIRMA
evrenizde hidrolik sistemler ile i yapan firmalar ziyaret ederek,yazl ve grsel
kaynaklar aratrarak valflerin retili amalarn ve kullanm alanlarn aratrnz.
8. VALFLER
Valfler, hidrolik sistemlerin en nemli elemanlarndandr. Elektroniin gelimesine
paralel olarak programlanabilen, uzaktan kumanda edilebilen valfler hizmete sunulmutur.
Robot sistemli alan makineler, uaklarda otomatik olarak yaplan hareketler,makinecilikte
el demeden yaplan otomasyon ilemleri rnek olarak gsterilebilir.
8.1- Valflerin Grevleri:

Valfler ,hidrolik sistemlerdeki svnn basncn, ynn ve debisini kontrol eder.
Hidrolik sistemlerde akkann basncn ayarlamak, yolunu ap kapamak, ynn kontrol
etmek iin kullanlan devre elemanlardr. Hidrolik sisteme gnderilen basn oran valfler
yardm ile ayarlanr.
Hidrolik sistemlerdeki silindirlerin istenilen ynde almalarn, svnn istenilen
yne yneltilmesini, hidrolik motorlarn istenilen ynde dnmesini kontrol eder. lemini
tamamlayan svnn depoya geri dnn gerekletirir.
8.2- Valf eitleri:

Hidrolik sistemlerde kullanlan valfler yaptklar ilere gre
a) Yn kontrol valfleri,
b) Basn kontrol valfleri,
c) Ak (hz) kontrol valfleri,
d) ek valfler olarak eitlendirilir.
8.2.1. Yn Kontrol Valfleri:
Yn kontrol valflerinin hidrolik sistemlerdeki grevi, svnn ynn kontrol etmektir.
alan, i yapan elemanlarn istenilen ynde almalarn salar. Sisteme istenilen ynlerde
sv gnderir. Hidrolik sistemlerde hidrolik silindirlerin hareketini ileri-geri, hidrolik
73
motorlarn dnme ynlerini saa - sola ynlendirmekte kullanlrlar. stenildii an yn

deitirme kolayl salar.
Teknolojinin gelimesiyle birlikte otomatik kumandal devrelerde, uzaktan kumandal
elektromanyetik valfler, elektro - hidrolik valfler ve servo valfler retilmitir.
Yn kontrol valflerinin hidrolik sistemlerde en ok kullanlan iki eidi vardr.
alma ve grev yapma ekilleri ayn olmasna ramen, yaplar birbirlerinden farkldr.
Bunlar:
Srgl yn kontrol valfleri,
Yuvarlak (dnerli) yn kontrol valfleridir.
8.2.1.1. Srgl Yn Kontrol Valfleri:
Srgl yn kontrol valfleri el ile mekanik, elektromanyetik olarak kontrol edilirler.
Srgleri, piston ile silindir gmlei arasnda srtnen yzeylerden olumaktadr ekil 8.1 '
de grld zere piston ve piston kolundan oluup srtnerek alrlar. Bu valflerin
konum deitirmesi srgnn ileri - geri hareketleriyle olur.
ekil 8.1: Srgl Yn Kontrol Valfi Kesiti
ekil 8.1' de
Birinci konumda srg geriye ekilmi (A ynnde hareket oluur),

Ntr konum, hibir ilem olmaz,
Srg ileriye itilmi (B ynnde hareket oluur ),
Silidirden kan yan depoya geri dn,
Basnl svnn srgl yn kontrol valfine girii,
Svnn yolu silindire ak (Pistonu A ynnde hareket ettirir),
Akkan silindire ters ynde girer (Silindirin B ynnde hareketini salar. Valfin
1. konumunda silindiri A ynnde, 3. konumunda B ynnde hareket ettirir.).
Valflerin seiminde evre artlar, hidrolik sistemin basnc ve i gren makinelerin

zellikleri dikkate alnmaldr.
74
8.2.1.2. Yuvarlak (Dnerli) Yn Kontrol Valfleri:

Srgl yn kontrol valflerinde svnn ynnn deitirilmesi dorusal hareketlerle
yaplr.
Yuvarlak valflerde, yuvarlak paraya alan (+) biiminde alm yollarla sv
ynlendirilir. Svya yn verme ilemi, bir mile balanm yuvarlak balk dndrlerek
salanm olur (ekil 8.2).
ekil 8. 2: 4/3 Yuvarlak (Dnerli) Yn Kontrol Valfi Kesiti
ekil 8 2' de yuvarlak yn kontrol valfinde
(P) Pompadan gelen basnl sv,

Silindire i yapmak zere giden basnl sv,
Silindirden dnen sv,
(T) Depoya dnen sv, olarak tanmlanr.
8.2.1.3. Yn Kontrol Valflerinde Yol Ve Konum:

Yn kontrol valfleri, yol says ve konumlarna gre anlr ve adlandrlr.
4/2 lik bir valfin tanmlamasn yaparsak:
ekil 8. 3 ' te pompadan gelen sv silindire girerek silindiri ileri doru hareket ettirir.
Silindirden dnen sv depoya dnyorsa bu valf 4 yolludur. Yn kontrol valflerinde balant
says yol olarak adlandrlr.
Hidrolik motorlarda veya silindirlerde yn deitirme, i yapma durumuna konum
denir. Bir silindirde pistonun ileri gitmesi ve geri gelmesi 2 konum olarak adlandrlr (ekil
8. 3).
Bir yn kontrol valflerinin ifade edilmesinde nce yol, sonra konum ifade edilir.
75
1.Konum
2.Konum
ekil 8.3: 4/2 Lik Yn Kontrol Valfi Kesiti
ekil 8. 3 'te;
P = Pompadan gelen u (basn hatt),
T = Tanka (depoya) dnen u (dn hatt),
A = Silindire bir ynden giren u (alma hatt),
B =. Silindire dier ynden giren u (alma hatt),
A ve B = 2 konumlu olduunu,
A - B - P - T = 4 yollu olduunu anlatr.
8.2.1.4. Yn Kontrol Valflerinin Sembollerle fade Edilmesi:
Yn kontrol valflerini sembollerle ifade ederken iziminde ve okunuunda baz
kurallar vardr. Sembollerin iziminde kareler kullanlr (ekil 8. 4).
1 kare, valfin 1 konumlu olduunu,
2 kare, valfin 2 konumlu olduunu,
O Sfr, ntr konumlu olduunu,
1 , 2 veya a, b alma pozisyonlarn,
oklar akkann hareketini ve ynn anlatr.
ekil 8. : Yn Kontrol Valf Konumlarnn Sembolle fadesi
76
ekil 8.5: Yn Kontrol Valflerinin Sembol ile Aklanmas
Yn kontrol valflerinde svnn getii yol azlar byk harflerle ifade edilir.
A,B,C = alma hatlarn,
P
= Basn hattn
R,S,T = Dn hatlarn,
X,Y,Z = Pilot kontrol hatlarn,
L
= Sznt hattn,
0
= Ntr pozisyonu,
1, 2 = Konum numaralarn ifade eder.
Servis Pozisyonlar:
ak merkez
iki emi hatt birleik, ak merkez
77
kapal merkez
ekil 8.7: Normalde Ak Valf Kesit ve Sembol
Normalde kapal Valfler:

Pompadan gelen basnl akkann yolu normal durumda kapaldr. Akkann yolunu
amak iin valfin butonuna bir itme kuvveti uygulanmas gerekir. Bu tip valfler basnl
akkann alma hatlarna direkt olarak gitmesinin istenmedii durumlarda kullanlr (ekil
8.8).
ekil 8.8: Normalde Kapal Valf Kesit ve Sembol
8.2.1.5.2. Yol ve Konumlarina Gre Yn Kontrol Valfleri:

a- 2 / 2 valf
b- 3 / 2 valf
c- 4 / 2 valf
d- 3 / 3 valf
e- 4 / 3 valf
f- 5/ 2 valf
(2 yollu, 2 konumlu yn kontrol valfi )

2 / 2 Valfler:
Bu valflerde iki yol, iki alma konumu vardr. Bundan dolay 2/2 lik valf
denilmitir. Genel olarak ama ve kapama olarak grev yaparlar. Bir girii bir de k
vardr (ekil 8.9).
.
79
ekil 8.7: Normalde Ak Valf Kesit ve Sembol
Normalde kapal Valfler:

Pompadan gelen basnl akkann yolu normal durumda kapaldr. Akkann yolunu
amak iin valfin butonuna bir itme kuvveti uygulanmas gerekir. Bu tip valfler basnl
akkann alma hatlarna direkt olarak gitmesinin istenmedii durumlarda kullanlr (ekil
8.8).
ekil 8.8: Normalde Kapal Valf Kesit ve Sembol
8.2.1.5.2. Yol ve Konumlarina Gre Yn Kontrol Valfleri:

a- 2 / 2 valf
b- 3 / 2 valf
c- 4 / 2 valf
d- 3 / 3 valf
e- 4 / 3 valf
f- 5/ 2 valf

2 / 2 Valfler:
Bu valflerde iki yol, iki alma konumu vardr. Bundan dolay 2/2 lik valf
denilmitir. Genel olarak ama ve kapama olarak grev yaparlar. Bir girii bir de k
vardr (ekil 8.9).
.
79
ekil 8.9: 2 / 2 Valf Kesit ve Sembol
3 / 2 Valfler:
yollu, iki alma konumlu valflerdir. Genel olarak tek etkili silindirlerde amakapama grevi yaparlar.Hidrolik sistemlerde elle kumandal olarak geri dn yayl olan
3/2 valfler kullanlr (ekil 8.10).
4 / 2 Valfler:
Drt yollu, iki alma konumlu valflerdir. ift etkili silindirlerin altrlmasnda
kullanlr. ekil 8.11 'de pompadan gelen basnl sv 1. konumda (P) den girer ve silindire
(A) ynnde i yaptrr (B - T) den tanka dner. 2. konumda yine (P) den giren akkan (B)
den geerek piston kolunu geriye eker. Akkan (A - T) yolundan tanka dn yapar
80
3/3 Valfler:
yollu, konumlu valflere denir. 3/3 valflerin iki alma konumu ve bir ntr
konumu vardr. Bir taraftan yay ile merkezlenir. farkl grevin yerine getirilmesi gereken
yerlerde tercih nedenidirler. Elektromanyetik yapl olanlarda elektrik sinyali olmad
zaman yayn etkisi ile ntr konuma gelir (ekil 8.12).
4/3 Valfler:
Drt yollu , konumlu valflere denir. Hidrolik motorlarn kontrol edilmesinde ve ift
etkili silindirlere kumanda edilmesinde tercih edilirler. Titreimsiz alma zelliklerine
sahiptir. (O) konumu ntr, 1. ve 2. konumlar alma konumlardr. Merkez konumu ak
veya kapal olabilir (ekil 8.13).
ekil 8.13: 4/3 Valf Kesit ve Sembol
5/2 Valfler:
Be yollu, iki alma konumlu valflere denir. Deiik tiplerde yaplmalarna ramen,
ift etkili silindirlerin kontrol ve kumandasnda yaygn kullanm sz konusudur.
5 / 2 valflerin nemli zellii, silindire giren basnl svnn dier elemanlara da
gnderilmesine ve yol vermesine yardmc olmasdr. Ayrca 5/2 valfler ift depo ile
almaya elverili yapdadrlar (ekil 2. 50: Resim 2. 19 ve 2. 20).
81
ekil 8.14: 5/2 Valf Kesit ve Sembol
Servo Yn Kontrol Valfleri:

Servo valfler, giri ksmndaki kk elektrik sinyalini byk k sinyaline
dntrrler. Yani kk kuvvetlerle byk kuvvetlerin elde edilmesini salarlar. 0,08
Watt' lk bir sinyal ile 100 kw' lk bir g elde edilebilir (ekil 8. 15, Resim 8.3).
rnein tat direksiyonlarnda direksiyona etki eden kk bir kuvvet, servo valf
mekanizmas aracl ile tekerleklerin dndrlmesinde byk bir momente dnr.
Dolaysyla tekerleklerin kolay dnmesi salanr. Ayrca belirli pozisyonlar srekli olarak
tutmaya ve muhafaza etmeye yararlar. Elektrohidrolik dzenlemelerde yaygn olarak
kullanlrlar.
ekil 8.15: Servo Valf Kesit ve Sembol
82
Oransal Valfler
Giriteki elektrik sinyallerini kuvvete dntrerek alrlar. Basncn k miktarn
giri ksmndaki elektrik sinyali ile orant yaparak ayarlarlar (ekil 8.16 ,Resim 8.4).
Oransal valflerde genellikle kapal durumdan ak, ak durumdan ka-pal duruma
geilerde srekli sv miktar kontrol edilir. Oransal valflerin programlanabilir olmas ile
hidrolik devreler programlanarak altrlabilir.
ekil 8.16: Oransal Elektromanyetik Yn Kontrol Valf Kesiti ve Sembol
8. 2.1.5.3. Kumanda Edili Biimlerine Gre Valfler:

Hidrolik sistemlerde yn kontrol valflerinin kumanda edili biimleri deiik
ekillerde olmaktadr. Elle, mekanik, otomatik ve yar otomatik kumanda ekilleri olabildii
gibi; elektronik kumanda sistemleri ile uzaktan kumanda edilebilen valflerde retilmitir.
Kumanda ediliierine gre yn kontrol valfleri ekil 8.17 de tablo biiminde
verilmitir.
83
84
ekil 8.17: Yn Kontrol Valflerinin Kontrol Resim ve Sembolle fade Edilmeleri
85
8.2.2. Basn Kontrol Valfleri:

Hidrolik sistemlerde pompann bast svnn basn deerini belli snrlar arasnda
tutar. Basn hatt zerine montaj yaplr. Hidrolik devreyi ve alan elemanlar korur.
Devrenin alma basncnn belli bir deerin zerine kmasn engelleyerek sistemin
dzenli ve gvenli almasn salar (ekil 8.18).
Basn kontrol valfleri alma fonksiyonlar bakmndan drt eittir:
Emniyet valfleri,
Basn drme valfleri,
Basn sralama valfleri,
Boaltma valflere,
ekil.8.1: Basn Kontrol Valfi
8.2.2.1- Emniyet Valfleri

Emniyet valflerinin eidi vardr:
- Dorudan etkili emniyet valfi
- Dolayl etkili emniyet valfi
- Pilot kontroll emniyet valfi
8.2.2.2- Dorudan Etkili Emniyet Valfi:
Hidrolik devrelerdeki akkann basncn nceden belirlenmi deerler arasnda
tutarak sistemi emniyete alr. Bylece yksek basnlardan devre elemanlar korunmu olur.
(ekil 8.19). Ayar vidas ile basn istenilen deerlere ayarlanabilir.
Yay ayar vidas
A
ekil 8.19: Dorudan Etkili Ayarlanabilir Emniyet Valfinin Kapal Konumu
86
8.2.2.3- Dolayl Etkili Emniyet Valfi:

Hidrolik devrelerde basn hattna taklarak sistemin basncn kontrol eden valflerdir.
Bu valflerde basnl sv (P1) basnc ile pistonu iterken, svnn bir ksm da (P2) basnc ile
dier pistonu kapatmaya zorlar. Bylece pompadan gelen basnl sv ile valf iindeki sv
dolayl olarak orantl bir ekilde ayarlanm olur. (ekil 8.20)
Piston
dolayl etkilenme
piston
konik kaplama
yay
ekil 8.20: Dolayl Etkili Emniyet Valfi Kesiti
8.1.2.2.4-Pilot Kontroll Emniyet Valfi:

Bu valfler, yksek basnl dk debili svya yol verme yntemi ile alrlar.
Emniyet valfinin zerine ayrca pilot kontrol (uyar) valfi balanarak emniyet valfin de erken
alma olmamasn salar. (ekil 8.21)
ekil 8.21: Pilot Kontroll Emniyet Valfi Kesiti ve Sembol
87
8.2.2.5- Basn Drme Valfleri:

Hidrolik sistemlerde birden fazla motor veya silindirin kullanld yerlerde alrlar.
Silindirlerden birinin basncnn dierinden dk olmas gerekebilir. Deiik alma
basnlar elde etmek iin silindir veya motorlardan nce balanr. Takldklar yerlerde
sisteme daha dk deerde basn gnderme grevi yaparlar. alma prensibi olarak giri
ksmndan valfe giren basnl sv, k ksmnda belirli deerlere indirgenir.
eitleri:
ki yollu basn drme valfi
yollu basn drme valfi
ki Yollu Basn Drme Valfi:
ekil 8.22 'de (A) kanalndan giren ve basnc (P1) olan sv pistonu itmeye zorlar.
Pistona bal yayn itme kuvveti ile svnn itme kuvvetlerinin dengelenmesi sonucunda (A)
kanalndan giren basnl sv (B) kanalndan basn deeri drlm olarak kar. Ayar
vidas ile basn, istenilen deerlere ayarlanabilir.
ekil 8.2: ki Yollu Basn Drme Valfi Kesiti ve Sembol
Yollu Basn Drme Valfi:

Valfe giren svnn basn deerini indirgemek iin kullanlrlar.
ekil 8.23' de (A) kanalndan giren ve basnc (P1) olan akkan (F2) kuvveti ile
pistonu yaya kar iterek gvde ile piston arasndaki dar kesitten geer ve (B) den basn
deeri indirgenmi olarak kar. Svnn bir ksm depoya geri dner. Ayar vidas ile basn,
istenilen deere ayarlanabilir.
88
ekil 8.23: Yollu Basn Drme Valfi Kesiti ve Sembol
ekil 8.24: Yollu Basn Drme Valfinin Devre zerinde fade Edilmesi
8.2.2.6- Basn Sralama Valfleri:

Hidrolik sistemlerde, birden fazla hidrolik motor veya hidrolik silindirin deiik
zamanlarda devreye girmesi, ve farkl ilemler yapmas istenilen durumlarda tercih edilir.
Pompadan gelen basncn sras ile silindirlere ve motorlara gnderilmesi ilemi dzen iinde
gerekletirilir. Normalde kapal konumda olurlar. Basn drme ilemi nceden ayarlanr. alma srasnda (P1) basnc (P2) basncndan fazla olduu zaman pistonu hareket
ettirerek svya yol verir (ekil 8. 25).
89
ekil 8.25: Basn Sralama Valfi Kesit ve Sembol
ekil 8.26: Basn Sralama Valfinin Hidrolik Devre zerinde fade Edilmesi
8.2.2.7- Boaltma Valfleri:

Hidrolik devreli skma ve balama kalplarndaki silindirlerde tercih edilir. Boaltma
valflerinin klar depoya baldr. Normalde kapal olan valfe gelen sv (X) sinyali ile
kendiliinden alr ve sv depoya geri gelir (ekil 8.27).
ekil 8.27: Boaltma Valfi Kesit ve Devre zerinde fade Edilmesi
90
8.2.3- Ak Kontrol Valfleri:

Hidrolik sistemlerde hidrolik motorlara veya hidrolik silindirlere giren sv miktarn
ayarlama grevinde tercih edilirler. Bylelikle silindir veya motorlarn hzn istenilen
oranlarda ayarlama grevini yerine getirirler (ekil 8.28).
Bu zelliklerinden dolay evlerdeki musluklarn yaptklar grevleri yaparlar (ekil 8.
29). Bu valflerde ama kapama bir vida, kol, kaml dzen ya da otomatik olarak deiik
ekillerde dizayn edilebilir.
8.2.3.1- Ak Kontrol Valflerinin eitleri:
Sabit ak kontrol valfi,
Ayarlanabilir ak kontrol valfi,
Yavalatma valfi,
ek valfler,
ek valfi ayarlanabilen ak kontrol valfi,
ekil 8.28: Ak Kontrol Valfi
8.2.3.1.1- Sabit Ak Kontrol Valfi:

Hidrolik sistemlerde hidrolik motorlar veya silindirlere gnderilecek svnn miktarn
azaltmak ve kontrol etmek iin sabit kapasiteli ak kontrol valfleri tercih edilir. Svnn
getii kesit sabittir. Deitirilmesi olanakszdr (ekil 8. 29-30)Sabit ak kontrol
valflerinde belirli bir kesitten geen ak miktar ayar yaplamadndan, sv belirli bir
deerde geer.
ekil 8.29: Sabit Ak Kontrol Valfi
ekil 8.30: Ayarlanabilr Ak Kontrol Valfi
8.2.3.1.2- Ayarlanabilir Ak Kontrol Valfi:

Hidrolik motorlar veya silindirlerde akkann hznn deiken, ayarlanabilir olmas
gereken durumlarda tercih edilir. ekil 8.31 'de pompadan (P) gelen svnn istenilen
miktarda gemesi iin ayar vidas ayarlanr.
91
8.2.3.1.3-Yavalatma Valfleri:
neli ksc
Radyal ksc
Eik dzlemli ksc
Aksiyal ksc
Helisel ksc
Kaml ksc
ekil 8.31:Ayarlanabilir Ak Kontrol Valfi Ksclar
8.2.3.1.3-Yavalatma Valfleri:
Hidrolik sistemlerde, silindirlerdeki pistonun hz veya dier elemanlarn belli
zamanlarda hzlarn azaltmak iin tercih edilir. Silindire giden svnn miktarn azaltmak
yoluyla piston hz yavalatlm olur. Yavalatma valfleri genel olarak bir kam hareketi ile
otomatik olarak alr.Kamn valfin makarasna bast noktada yavalatma
balamtr.Yavalatmann hz, kamn eimine bal olarak deiir (ekil 8.32).
A Giri
Yavalatma valfi
yay
ekil 8.32: Yavalatma Valfi Elemanlar
92
8.2.3.1.4- ek Valfler:
Bir ynden svnn geiine izin veren, dier ynden svn geiine vermeyen
valflerdir. Valf iinde bir yay, bilye veya konik bir kapama parasndan oluur. ekil 8.33 'te
sv (A) kanalndan girerek bilye veya konik paray iter ve direkt olarak (B) kanalndan
kar.
Konik kapama paral

A
B
bilyal
ekil 8.33: Deiik Tiplerde ek Valf Kesiti
8.2.3.1.5-ek Valfi Ayarlanabilen Ak Kontrol Valfi:

Hidrolik sistemlerde silindir iindeki pistonun her iki yndeki gidi - gelilerini
kontrol eden silindirin giri ve k hatlarna taklan valflerdir. Svnn miktar ve ynn
snrlar. ekil 8.34'te (A) kanalndan giren sv ayarlanabilen bir kesitten geerken sistemde
ek valf bulunduundan ayarlama kolay yaplr.
ekil 8.34: ek Valfli Ayarlanabilir Ak Kontrol Valf Kesiti
8.2.3.1.6- Akkann Kontrol Edilmesi:

Hidrolik sistemlerde akkann kontrol edilmesi ekilde olur .
1. Hidrolik silindire giden svnn kontrol: Pompa ile silindir arasna ak kontrol
valfi yerletirilerek ift etkili silindirlerin kontrolu salanr.
2. Hidrolik silindirden kan svnn kontrol: Silindirden kan akkann kontrol
silindirden hemen sonra ak kontrol valfi taklarak salanr.
3. Silindire giden ve bir ksm ya deposuna dnen svnn kontrol: Akkan, silindire
girmeden bir ksm ak kontrol valfinden geerek depoya dnerken yaplan kontroldr.
93
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
- Yn kontrol valflerinin grev ve

sembolleri hakknda bilgi sahibi olunuz.
- Basn kontrol valflerinin grev ve
sembolleri hakknda yeterli bilgi sahibi
Bilgi yaprandaki ilgili konulara
olunuz.
baknz.
- Ak kontrol valfleri ve sembol
hakknda bilgi sahibi olunuz.
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik sistemlerde svlarn yolunu aan,kapatan ve kontrol eden devre eleman
aadakilerden hangisidir?
a)Hidrolik pompa
b)Valf
c)Hidrolik silindir
d)Hidrolik motor
2-Aadakilerden hangisi valf eitlerinden deildir?
a)Yn kontrol valfleri
b) Basn kontrol valfleri
94
c)Ak kontrol valfleri

d) Tandem valfler
3-Sistemde svlarn ynn kontrol eden valf hangisidir?
b) Basn kontrol valfleri
c)Ak kontrol valfleri
d) ek valfler
4-Pompann bast svnn deerini belli snrlar iinde ayarlayan valf eidi hangisidir?
b) Ak kontrol valfleri
c) Basn kontrol valfleri
d) ek valfler
5-Aadakilerden hangisi basn kontrol valfi eidi deildir?

a)Emniyet valfleri
b) Boaltma valfleri
c) Basn drme valfleri
d) Servo kontrol valfleri
6-Hidrolik sistemlerde sv miktarn kontrol etmeye yarayan valf tr hangisidir?

b) Ak kontrol valfleri
c) Basn kontrol valfleri
d) ek valfler
95
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
B
D
A
C
D
B
DEERLENDRMELER
96
RENME FAALYET-9
RENME FAALYET-9
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolik akmlatrler hakknda bilgi sahibi olup hidrolik
borularn hesaplamalarn reneceksiniz.
ARATIRMA
Hidrolik akmlatrlerin ne amala retildiini ve boru hesaplamalar hakknda
ulaabildiin kaynaklardan bilgi edininiz.
9. HDROLK AKMLATRLER
Hidrolik sistemlerde gerektii zaman kullanlmak iin bulundurulan, hidrolik enerjiyi
basn altnda depolayan elemanlara denir.
9.1 . Grevleri ve Sembol :

a) alma basncn kontrol eder.
b) Sistemde oluabilecek ani oklar ortadan kaldrr.
c) Szntlardan kaynaklanan verim kayplarn karlar.
d) Is ykselmelerinde svy soutur.
e) Pompa arzalarnda ve elektrik kesilmelerinde sistemi ksa bir sre besleyerek
hareketin tamamlanmasn salar.
9.2. Akmlatr eitleri:

1. Arlkl akmlatrler,
2. Yayl akmlatrler,
3. Diyaframl akmlatrler,
4. Balonlu akmlatrler,
5. Pistonlu akmlatrler,
Arlkl
yayl
balonlu
gazl
ekil 9.1 :Akmlatr eitleri
97
pistonlu
9.2.1- Arlkl Akmlatrler:

st ak silindire doldurulan akkann zerine arlk konularak dengeleme yaplan
akmlatr eididir. Sabit basn ve byk hacim gereken yerlerde tercih edilir. Devredeki
sv basncnn dmesi durumunda arln etkisiyle akmlatr iindeki svnn devreye
baslmas ile sistemin bir sre daha basn normale dnnceye kadar almasn salar
(ekil 9.2).
ekil 9.2: Arlkl Akmlatr
9.2.2- Yayl Akmlatrler:

Yayl akmlatrlerde silindirin iine giren svnn basnc, yay yukar doru iter.
Hidrolik devrelerde basn dt zaman dengeleme salanm olur (ekil 9.3).
P
ekil 9.3: Yayl Akmlatr
98
9.2.3- Diyaframl Akmlatrler:

Bir silindir iindeki azot gaz diyafram 1/10 orannda sktrarak akkann basncn
artrr. Kk hacimli ilemler iin uygulanr (ekil 9.4).
ekil 9.4: Diyaframl Akmlatr
9.2.4- Balonlu Akmlatrler:

Kapal bir silindir iine esneme zelliine sahip (balon grnml ) bir eleman monte
edilir.erisine azot gaz konularak dengeleme ilemi gerekletirilir. Gazl akmlatrler de
denilir. Gazlarn sktrlmas prensibi ile alr (ekil 9.5).
Balonlu akmlatrler, kaynaklanm veya

dvlm bir basn kab (1),
akmlatr balonu (2),
gaz girii iin valfler (3),
ve ya giriinden (4) oluur.
Gaz ve akkan, balonla birbirlerinden ayrlr.
ekil 9.5: Balonlu Akmlatr
99
9.2.5- Pistonlu Akmlatrler:

Bir silindirin iinde pistonun zerine azot gaz doldurularak imal edilir. Pistona gelen
basnl svnn pistonu itmesi ile azot gaz skr ve bylece basn artar. Byk hacimli
almalar iin tercih nedenidir (ekil 9.6).
Pistonlu akmlatrler akkan blm ile gaz szdrmazlna sahip ayrma eleman
olarak kullanlan pistonlu bir gaz blmnden oluurlar. Gaz ksm nceden azot ile
doldurulmutur.
Akkan blm hidrolik devreye baldr. Bylece, basn ykseldiinde pistonlu
akmlatr dolar ve gaz sktrlr. Basn dtnde, sktrlan gaz geniler ve depolanan
akkan devreye verir. Pistonlu akmlatrler her konumda monte edilebilirler. Ancak tercih
edilen konum, piston contalarnn akkandaki toz paracklarnn oluturaca tortudan
korunduu,
gaz
blmnn
yukarda
olduu
dikey
konumdur.
Ana elemanlar,
d silindir borusu (1),
piston (2)
ile szdrmazlk sistemi eleman ve n kapaklar (3,4),
akkann bulunduu alan (5)
ve gaz balantlardr (6).
Silindir borusunun iki grevi vardr,
bir yandan dahili basnc alrken
dier yandan da gaz ve akkan blmleri arasnda
ayrma eleman olarak kullanlan pistona klavuzluk
eder.
ekil 9.6: Pistonlu Akmlatrler
9.3- Balant Elemanlar

Hidrolik devre elemanlarnn birbirleri ile balantlarnn salanmas ve basnl svya
i yaptrmak zere alacak blmlere gndermekte kullanlan devre elemanlardr.
Bu elemanlar:
1. Borular ve hortumlar,
2. Rakorlardr.
9.3.1 . Borular ve Hortumlar
9.3.1.1- Yapsal zellikleri:
Hidrolik devrelerde basnl svnn depodan balayarak alclara ve alma hatlarna
kadar iletmekte kullanlrlar. Hidrolik sistemlerde borular ve bezli lastik hortumlar kullanlr.
Borular, korozyona dayankl dikisiz olarak yumuak eliklerden yaplr. Hidrolik
sistemlerde kullanlacak elik borularn zellikleri DIN 2391, TS 301' de ifade edilmitir.
100
Basnl svnn alan alclara iletilmesinde bezli lastik hortumlar kullanlr. Bezli
lastik hortumlar, 1000 bar basnca dayankl, kat tel tabaka ile rlm esnek hortumlardr
(ekil 9.7). Lastik hortumlarn alma scaklklar - 40 oC ile + 90 oC arasndadr. elik
borular ve bezli lastik hortumlar kullanlacaklar llere gre standartlarIa belirlenmitir.
Borularn, yerine monte edilmeden i ksmlarnn su veya kimyasal maddelerle
temizlenmesi gerekir. Borular ve lastik hortumlar, oksijen kaynandan ve elektrik
cihazlarndan uzak altrlmaldr. altklar yerlerde metal talalar olmamaldr. Metal
talalar lastik hortumlara zarar verir. Borularn taklp sklmeleri, bakm ve tamiri kolay
olmaldr (ekil 9.7, ekil 9.8-9-10-11-12-13-14).
ekil 9.7: Esnek Hortum 1.st Tabaka (Poliretan) 2.Basn Tayan elik rg
3.Hortum Tabakas (Elastomerdan)
ekil 9.8: Rakor Kesit
ekil 9.9: Boru Balants Kesit Resmi
ekil 9.10: kntl Boru
ekil 9.11: Dtan Vidal Balant
ekil 9.12: Somunlu Boru
ekil 9.13: Flan Balantl Boru
101
ekil 9.14:Boru Balant ekilleri
9.3.1.2- Boru Seiminde Ve Montajnda Dikkat Edilecek Noktalar:

1. Borularn i yzeyleri przsz ve temiz olmaldr.
2. Takldklar yerlerde kvrm says az olmaldr.
3. Sisteme uygun apta ve uzunlukta olmaldr.
4. zerine yeterince hava alma musluu taklmaldr.
5. Gereksiz eklerden kanlmaldr.
6. Basn hattnda kesit daralmamaldr.
7. Szdrma ve kaak yapmamaldr.
8. Boru balantlarnda hata yaplmamaldr.
9.3.1.3-Hidrolik Boru aplarnn Hesaplanmas:
Hidrolik sistemlerde kullanlacak borularn dayankl, szdrmaz ve gvenli
olabilmeleri iin lleri uygun deerlerde belirlenmelidir. Pompann debisi, ortalama hz,
ve alma hattnn zellikleri bilinerek hesap yaplmaldr.
Bu zellikler :
V d2
Q=
(l/dk)
21
d=
A=
Q 21
(mm)
V
d2
4
= 0,785 d 2 (mm 2 )
102
Formlleri ile hesaplanr.

Bu formllerde
Q = Akkann (pompann) debisi (I /dk.)
V = Ortalama ak hz (m/sn)
d = Boru i ap (mm)
A = Boru kesit a/am (mm2) dr.
rnek Problem:
Bir hidrolik devrede debisi 40 I/dk olan akkann ortalama hz 6 m/sn' dir. Sistemde
kullanlacak boru i ap ne olur?
Verilenler:
stenilenler:
Q = 40 I/dk ,
V = 6 m/sn
d=
Q.21
=
V
d=?
40.21
= 11,8 mm' dir.
6
d= 11,8 mm
2-Rakorlar:
Hidrolik devrelerde borularn devre elemanlarna balanmas iin kullanlan
aparatlardr. Szdrmazl salamalar iin zel imalat yntemleri vardr. Borularn
birbirlerine balanmalar vida ve somun yardmyla olur. Szdrmazl salamalar iin
vidalarn aln yzeylerine conta konulur. Rakor i kesitleri, basnl akkann geiine engel
olmayacak ekilde imal edilmilerdir (ekil 9.16, ekil9.15).
rakor
ekil 9.15: Rakorlu Balant
ekil 9.16: Rakor Balant Kesiti
103
ekil 9.17: Dz Balant
ekil 9.18: Dz Balant Resim 9.19: T- Rakor
ekil 9.21: 900 Eik Rakor
ekil 9.20: 4 L Rakor
9.4- Szdrmazlk Elemanlar

Hidrolik devrelerdeki svnn yksek basn altnda almasndan dolay devrede
kaak ve szntlar meydana gelebilir. Sv kaaklarn ve szdrmay nlemek iin
szdrmazlk elemanlar kullanlr. Bu durum sistemin verimini drr. Szdrmazlk
elemanlar genellikle esnek lastik, bezli ve termoplastik gerelerden (O ,U, V) ekillerinde
standart llerde imal edilirler (ekil 9.22-23).
Esnek lastiklerden yaplanlar perbunan, breon, hycar, chemigum gibi gerelerden,
madeni yalara dayankl olarak imal edilirler. - 40 oC +120 oC .aras scaklklara
dayankldrlar. Bezli gerelerden yaplanlar, yksek basnca ve scaklklara dayankldr.
Termoplastik olanlar teflon, poliamid, flijon, halon ve derlin...vb. gibi yksek
scaklklara (+ 250 OC) dayankl gerelerden imal edilirler. Teflon gereler uzun mrl
olup anmaya kar dayankl,ya ortamnda kayganla ve verimli alma yeteneine
sahiptir.
104
ekil 9.22: Szdrmazlk Elemanlar eit Ve Kullanm Yerleri
ekil 9.23: Szdrmazlk Elemanlar
9.5-Manometreler
Hidrolik sistemlerde genellikle basn hattna taklarak basn lme grevi yaparlar.
Tezgh veya makine alrken alma basnc deerleri manometrelerden takip edilir.
Belirli noktalara taklarak o blgenin basnc kontrol altna alnm olur (ekil 9.24).
Manometrelerin gsterdii basn efektif basntr.Bu basn atmosfer basncnn
zerinde bir deerdir.Ar basn ykselmeleri meydana geldiinde elektrik sinyali
gnderip kontan atmasn salar ve meydana gelebilecek kazalar nlenmi olur.
ekil 9.24 'te ok ynnde giren basnl sv, esnek yapya sahip olan bakr borunun
iinden geerek manivela kolunu iter. Manivela koluna bal olan kremayer diliyi hareket
ettirir. Kremayer diliye bal olan ibre de hareket ederek basn deerini gsterir.
Hidrolik manometrelerde okunan basn birimi bardr.
1 bar = 1 cm2 yzeye etkiyen 10 Newton kuwetin yapt basntr.( N/cm2) veya (1
2
kg/cm ) olarak da okunur. Psi basn birimi ile de llr. Manometrelerde basn at-mosfer
(at) cinsinden de llr. Atmosfer basnc 76 cm. yksekliindeki civann hidro-statik
basncna eittir.
1 atm. = 101 325 kN / m2 dir.
105
ekil 9.24: Manometre Kesiti ve Devredeki Konumu
9.5.1Manometre Seiminde Dikkat Edilecek Noktalar:
alma basnc ile i basnc uygun olmaldr (lm aral).

alma basncna bal olarak balant vidas ls ve d ap uygun olmaldr.
Manometre her zaman gerek deerleri gstermelidir.
Hassasiyetleri O - 0,1 bar deerinde olmaldr.
106
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Bilgi
yaprndaki
Hidrolik devrelerde kullanlan
boru aplarnn hesaplamalarn yapnz. bilgilerden faydalannz.
107
rnek
ve
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik enerjiyi basn altnda depolayan devre elemannn ad nedir?
a)Pompa
b)Hidrolik motor
c)Hidrolik akmlatr
d)ek valf
2-Aadakilerden hangisi akmlatr eitlerinden deildir?
a)Yayl akmlatr
b)Balonlu akmlatr
c)Pistonlu akmlatr
d)ek valfli akmlatr
3-Hidrolik devrelerde kullanlan borularn dayanabilecekleri en fazla basn ne kadar
olmaldr?
a)1000 bar
b)500 bar
c)250 bar
d)100 bar
108
4- Lastik hortumlarn alma scaklklar ne kadardr?

a) 100 0C
b)-80 0C- -50 0C
c)-40 0C +90 0C
d)150 0C
5-Aadakilerden hangisi szdrmazlk eleman malzemesi deildir?
a)Perbunan
b)Bakr
c)Poliamid
d)Breon
6-Teflon szdrmazlk elemanlarnn dayanm scaklklar ne kadardr?
a)100 0C
b)150 0C
c)500 0C
d)250 0C
7-Manometrelerin gsterdii basn ne tr bir basntr?
a)Efektif basn
b)ndike Basn
c)Termik basn
d)Statik basn
109
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
C
D
A
C
B
D
A
DEERLENDRMELER
110
RENME FAALYET-10
RENME FAALYET-10
AMA
Bu bilgi yapranda uygun hidrolik ya seimi yaplmas hakknda bilgi sahibi
olacaksnz.
ARATIRMA
Hidrolik sistemlerde kullanlan yalarda aranan zellikleri eitli kaynaklardan
reniniz.
10- HDROLK YALAR

10.1- Grevleri :
Hidrolik devrelerde kullanlan svlardr. Hidrolik enerjinin alan elemanlara
iletilmesinde kullanlan svlarn hidrolik akkan olabilmesi iin birtakm zelliklerinin
olmas gerekir. Hidrolik sistemlerde verimin alnabilmesi ve alan elemanlarn ekonomik
mrnn uzun olmas iin hidrolik yalar kullanlr.
10.2-Akkan eitleri:
Su,
Doal yalar,
Sentetik (yapay) yalar olarak gruptur.
Su:
Hidrolik sistemlerin bulunduu ilk dnemlerde akkan olarak su kullanlmtr.

Gnmzde de yksek sl alma ortamlarnn olduu yerlerde, hidroelektrik santrallerinde
ve trbinlerde su kullanlmaktadr. Fakat su paslanmaya (korozyon) sebep olduundan
mutlak kullanlmas gereken yerlerde gliserin ya da pas nleyici kimyasallar katlarak
kullanma sunulmaktadr.
Doal Yalar:
Su kullanmnn paslanmaya yol amas ve baz olumsuzluklarnn grlmesi sonucu,

bitkilerden elde edilen ayiek ya ve zeytinya hidrolik sistemlerde kullanlmaya
balanmtr. Fakat yksek basnlarda uzun sre almas gereken yerlerde istenilen
verime ulalamamtr. Bu nedenle reticiler sentetik ya arayna ynelmilerdir.
111
Sentetik (Yapay) Yalar:
Petrol rnlerinden elde edilen yalardr. Hidrolik sistemlerde akkan olarak sentetik
ya kullanmann amac, hareket eden paralarn srekli yalanmas nedeniyle oluabilecek
snma ve anmalar yok etmektir. Petrol rnlerinden elde edilen yalar yksek scaklklara
kar dayankll yksek yalardr.
Hidrolik sistemlerde kullanlan yalar, alan iki metal arasnda bir ya filmi tabakas
oluturarak anmay azaltr. Verimin artmasna ve alan ksmlarn kendi-liinden
yalanmasna yardmc olur.
Uzun sre yksek basn altnda alabilecek sya dayankl, ihtiyac karlayabilen
sentetik yalar retilmi ve kullanma sunulmutur.
ISO 6071 'e gre yalarn eitleri yledir:
HFA = Yan su ile yapt (emIsiyon) karmdr. % 20 sentetik ya ile % 80 su
karmndan meydana gelir.
HFB = Suyun ya ile yapt (emlsiyon) karmdr. % 60sentetik ya ile % 40 su
karmndan meydana gelir.
HFC = ki veya daha fazla yan su ile yapt (emlsiyon) karmdr. % 60 ' eitli
sentetik yalar, geriye kalan % 40 ' sudur.
HFD = ki veya daha fazla deiik zellikteki yan (emlsiyon) karmndan
meydana gelir.
ISO 6071 'e ve SAE (Amerikan Mhendisler Birlii) standardna gre retilen yalar
k ve yaz mevsimlerine gre snflandrlrlar. K artlarna gre; W10, W20, W30 gibi
isimler alrlar. Bu rakamlar viskoziteyi ifade eder. W 10 dk, W 40 yksek viskozite
anlamna gelir. Bu rakamlar ykseldike yalar katlar, akcl gleir. Hidrolik devreler
iin W10 - W20 numaral yalar, en iyi verimle alan yalardr (izelge 10. 1).
SAE
Numaras
5W
10 W
20 W
20W
30 W
40 W
50 W
Viskozite zellikleri
-200 C ye gre
900 C ye gre
Dk
Yksek
Dk
Yksek
3
520
5
250
10 560
10 560
42 000
42
55
55
67
67
83
83
112
Tablo 10.1: SAE Standartlarna Gre - 20C Ve 90C Is Arasnda llen Scaklklara Gre Ya
Numaralar ve Viskozitelerinin lleri
112
10.3- Hidrolik Yalarda Aranan zellikler:

Hidrolik yalarda baz zelliklerin bulunmas arttr. Rastgele yalarn kullanlmas
sistemde olumsuzluklar meydana gelmesine neden olur.
Bu zellikler unlardr:
Viskozite,
Kpklenme,
Yalama yetenei,
Polimerleme,
Oksidasyon,
Akma noktas,
Isl genleme,
zgl arlk,
) Film dayanm,
Alev alma noktasdr
Bu zellikleri genel olarak sralamak gerekirse;
G iletme zellii bulunmaldr.

Devre elemanlarn ve alan ksmlar yalama zellii bulunmaldr.
Sistem sndnda soutma yapmaldr.
Yapkanlk zelliinden tr szdrmazlk salamaldr.
alan elemanlarda paslanma sorun olduundan paslanmaya kar koruyucu
olmaldr.
Yalarn oksijenle birlemesi yan ekonomik mrn ksaltr. Bu yzden
oksijenle birlemeye kar direnci yksek olmaldr.
Yalar, iindeki hava ve suyu kolayca dar atabilmelidir. (Su pasanmaya
neden olur. Hava kabarcklar ise kavitasyon oluturur. Sistemin dzensiz
almasna neden olur.)
Yksek basnlarda alrken sya kar zelliklerini kaybetmemelidir.
Bir biri zerinde hareket eden paralar arasnda film tabakas oluturmaldr.
G kaybna neden olmamaldr.
11.alma artlarndan tr sistemin iine girebilecek pislikleri szme
zellii olmaldr.
10.3.1. Viskozite:
Svlarn akmaya kar gsterdii dirence viskozite denir.

Yalarn viskozitesi altklar ortamn scaklna gre deiir. Is ykseldike viskozitesi azalr. Is azaldka viskozitesi artar. Yan viskozitesinin scakla
bal olarak deimesine viskozite indeksi denir.
Yaz ve k ortamna gre alabilecek viskozitesi uygun hidrolik yalar tercih
edilmelidir. Yalarn s ortamlarnda viskozitesi, viskozimetre ile llr. ekil 10.1 de bir
saybolt viskozimetresi grlmektedir.
113
Yalarn viskozitelerinin yksek ve dk olular hidrolik devrelerin al-tklar

ortamda sorun karr. Hidrolik sistemler iin alma ortamlar ve slar iyi hesapla-narak
ya tercihi yaplmaldr. Yksek viskozitede s ykselir, basn der, hareket yavalar ve
yksek diren oluur. Viskozite dk olduunda ise pompa verimi der, sznt artar,
anma olur ve hz azalr.
ekil 10.1: Saybolt Viskozitemetresi le Yalarn lm
Viskozite eitleri:
Mutlak Viskozite:
Birbiri zerinde kayan akkanlarn kendi hareketleri arasnda oluan direntir.
Akkan hareket halinde olduu iin dinamik viskozite de denir.
Birimi (Poise) dir.
1 Poise = 1 cm kalnlktaki ya filmi tabakasnn kendi ya tabakalar arasnda bir
saniyede bir cm hzla hareket edebilmesi iin gereken kuvvete denir.
1 Poise =
dyn s
= 100 cp (centipoise) = 0,1 Ns./m2
2
em
Kinematik Viskozite:
Akkann mutlak viskozitesinin kendi younluuna olan orandr.
Birimi (Stoke) dir.
1 St (Stoke) = 100 mm2/s.
10.3.2. Kpklenme:
Hidrolik devrelerde yan iine hava karmasyla meydana gelen durumdur. Kpklenme, sistemin verimsiz ve titreimli almasna sebebiyet verir. Sistemin basnc da
azalr. Borularn kvrm biimi kpklenme nedeni olabilir.
Bu olumsuzluu ortadan kaldrmak iin; borular keskin (90) keli bklmemelidir.
Byk kavislerle bklmelidir. Kesitleri birdenbire daraltlmamal, (ekil 10.2) i yzeyleri
dzgn olmaldr. Depo iinde sisteme uygun filtre seilmeli ve borularn az (45) eik
kesilmeli, emi ve dn hatt arasna ara perde konularak trblansa izin verilmemelidir
(ekil 10.2). Bunun iin devrede hava alma elemanlar olmaldr.
114
ekil 10.2: Yanl Bkme ve Kesit Daralmas
10.3.3. Yalama Yetenei:

Hidrolik devreler iin iyi bir ya, alan paralar yalamaldr. Yalama yete-neinin
iyi olmas, alan paralarn hareketini rahatlatr, g kaybn azaltr.Hareket eden paralar
arasnda ya filmi tabakas oluturur. Hidrolik yalarda aranan bu nitelikler; yan
viskozitesine, akclna, viskozite indeksine ve iinde yabanc madde barndrmamasna
baldr.
10.3.4. Polimerleme:
Hidrolik devrelerde, yksek basn ve sda yan zelliini korumasdr. Ya bu
olumsuz artlarda bozulmuyor ve molekllerine ayrmyorsa polimerleme zellii iyidir.
10.3.5. Oksidasyon:
Polimerleme nedeni ile oluan olumsuz durum, hidrolik devre elemanla-rnda oksit
ve paslanma oluturur. Ayrca yan iindeki suyun da ayrmas veya eitli blgelerden
ieri giren oksijen, metal ksmlarn oksitlenmesine neden olur. Bunun iin hava ve suyun
hidrolik devreden darya atlmas gerekir.
10.3.6. Akma Noktas:
Hidrolik devre yalarnn akclk zelliini kaybedip koyulamaya balad sya
"akma noktas" denir. Hidrolik devrelerde yan alma scakl 50C ila 100C
arasndadr. alma slar dtke yan viskozitesi artar yani akcl azalr. Byle
durumlarda sistemin verimi de azalr. Yalarn akma noktas ve zellikleri retici firmalar
tarafndan belirtilir.
115
10.3.7. Isl Genleme:

Hidrolik devrelerde yan ssnn artmas ile yada sl genlemeler meydana gelir.
Isl genleme neticesinde yan hacmi artar. Hacmi artan ya, sistemde skma olu-masna
neden olur. Bu nedenle depoya doldurulacak ya miktar, sl genleme sonucu hacminin
artaca hesaplanlarak doldurulmaldr. Ya, 1 oC scaklkta bulunduu hacminin 0,0007
kat orannda art gsterir. Art u forml ile hesaplanr:
t =t2 t1
V= V0 t
V=V0 + V1
t =Yan s sonucu artma miktar 0C

t2 = Son scaklk 0C
t1 = lk scaklk 0C
V1 = Yan hacim olarak art ( l )
V0 = Yan ilk hacmi ( l )
V = Yan son hacmi ( l )
= Yan genleme oran ( 1 0C da 0,0007 kat art gsterir.)
10.3.8. zgl Arlk:
Hidrolik yalarn 20C sda birim hacminin arldr. N/dm3 veya kgf /dm3 birimleri
ile llr. Genel olarak hidrolik yalarn zgl arlklar 0,90 - 0,95 N/dm3 olarak ifade
edilir.
10.3.9. Film Dayanm:
Yan alan paralara yapma ve katman oluturma zelliidir. Hidrolik devre-lerde
birbiri ile alan paralar arasnda anma olmamas iin ya filmi tabakas meydana
getirilir. Yalarn film dayanm zelliinin iyi olmas g kaybn azaltr. Sistemin, mrn
uzatr.
10.3.10. Alevalma Noktas:
Yalarn 160C - 200C arasndaki slarda toz halinde (plverize) pskrtldkleri
zaman yanmaya balad noktadr.
116
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Kataloglar inceleyerek ya
zelliklerini reniniz.
Hidrolik sistemin kataloundan

sistemde kullanlan yan zelliklerini
belirleyiniz.
Hidrolik ya kataloundan sisteme
uygun ya seimi yapnz.
Sisteme uygun ya seimi yapmay

reniniz.
Hidrolik ya kutusu zerindeki

zellikler ile katalogdan belirlenen
zellikleri karlatrnz.
Hidrolik ya kutularndaki zellikleri

kataloglarla karlatrnz.
117
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Aadakilerden hangisi hidrolik devrelerde kullanlan bir akkan deildir?
a)Su
b)Doal yalar
c)Reine
d )Sentetik yalar
2-Sentetik yalarn dnyada kullanlan standart numaras nedir?
a)ISO 6071
b) ISO 6171
c) ISO 6170
d ) ISO 1671
3-ki veya daha fazla deiik zellikli yan karmyla oluan ya ksaltmas hangisidir?
a) HFA
b) HFB
c) HFC
d ) HFD
4-Aadakilerden hangisi yalarda aranan bir zellik deildir?
a)Viskozite
b) Sertleme
c) Oksidasyon
d )Polimerleme
118
5- Svlarn akmaya kar gsterdii dirence ne denir?

a)Viskozite
b) zgl arlk
c) Oksidasyon
d )Polimerleme
6-Hidrolik borular 900 kvrlrsa ne gibi sorun meydana gelir?
a)Viskozite artar
b) Ya yanar
c) Oksitlenme olur
d )Yada kpk oluur
7-Yksek basn ve sds yan zelliini korumasna ne denir?
a)Viskozite
b) Polimerleme
c) Oksidasyon
d ) Kpklenme
119
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
C
A
D
B
A
D
B
DEERLENDRMELER

120
RENME FAALYET-11
AMA
RENME FAALYET-11
Bu bilgi yapranda hidrolik devrelerde kullanlan filtreler hakknda bilgi sahibi

olacaksnz
ARATIRMA
Hidrolik sistemlerde kullanlan filtre eitlerini reniniz.
11- HDROLK FLTRELER

11.1-Grevleri ve Sembol:
Hidrolik devrelerde yabanc maddelerin (kum, pislik, metal
paracklar vb.) alan elemanlara zarar vermemesi iin sisteme temiz sv
gndermek iin kullanlan devre elemanlardr. Sistemin eitli hatlarna
taklarak devrede dolaan svnn iindeki pislikleri temizlemeye yararlar (ekil 11.1).
Yan iinde oluan tortu ve pislikler devrenin salkl almasna engel olarak verimi
drr. Filtreler zel madde emdirilmi katlardan veya madeni tel rgl 5 mikron lye
kadar szme zellikli malzemelerden imal edilirler.
Svnn zelliini kaybetme nedenleri unlardr:
Montaj Srasnda Oluan Kirlenme: Montaj srasnda yeni taklan paralarda

metal talalar, toz metaller ve grlmeyen pislikler olabilir. Bunlar yok etmek iin
ncelikle dk numaral yalarla devreyi altrp temizlenmeli sonra devrede
alacak normal ya kullanlmaldr.
evre artlarndan Oluan Kirlenme: Sistemin tozlu ortamlarda almas

sonucu, yabanc maddeler ak yerlerden ve alan silindirlerden girerek svnn
zelliini bozar.
Hidrolik Sistemin almas Sonunda Oluan Kirlenme: Hareketli

elemanlarn anmalar sonucu metal talalar ile ve eitli nedenlerden meydana gelen
kirlenmelerdir.
11.2. Hidrolik filtre eitleri:

a) Emi hatt filtreleri,
b) Basn hatt filtreleri,
c) Dn hatt filtreleri,
ekil 11.1: Filtreler
121
11.2.1. Emi Hatt Filtreleri:

Pompa emi hattna monte edilir(ekil 11.2). Depo iine yerletirilerek pislikler
kabaca burada szlr. Zaman zaman temizlenmesi gerekir.Temizlenmeleri biraz yorucu bir
itir. Kirlendikleri zaman elektrik sinyali veren filtreler retilmitir. Emi hatt filtrelerinin
tkanmas sonucu pompa zorlanr, devreye hava basar, verim der. Depo iine konulan emi
hatt filtrelerinin 0,13 mm.ye kadar szme zellii olan filtrelerden seilmesi nerilir (ekil
11.2). (Sv A kanalndan girer, filtreden geerek B kanalndan kar.)
ekil 11.2: Emi Hatt Filtresi ve Devreye Monte Edilmi ekli
11.2.2-Basn Hatt Filtreleri:

Pompadan sonra taklarak korunmas gereken elemanlara temiz sv gndermek iin
kullanlan filtrelerdir. Basn hatt filtreleri paslanmaz elikten imal edilmi filtrelerdir.
Hareketli elemanlarda oluacak sorunlar nlemek iin pompadan sonra taklarak
altrlrlar. Yaplar daha dayankl ve pahaldr (ekil 11.3). (Akkan A kanalndan girer,
filtreden geerek B kanalndan kar.)
ekil 11.3: Bas Hatt Filtresi ve Devreye Montaj
11.2.3. Dn Hatt Filtreleri:

Hidrolik sistemlerde dn hattna balanan dk basnl filtrelere denir (ekil
11.4). Dk basnl olduklarndan altklar yerlerde ar basnla alan devrelerde
altrlmamaldr. Dn hattndaki sv, dnnde devredeki kir ve pislikleri depoya
dndrmeye alr. Ayrca kirlenen svnn depoya temiz olarak dnmesi iin de ana dn
hattna, sznt hattna veya emniyet valfi dn hattna taklarak kirlenen svnn
temizlenmesini salar.(ekil 11.4 A kanalndan giren sv filtre edildikten sonra B
kanalndan k yapar.).
122
ekil 11.4: Dn Hatt Filtresi ve Devreye Montaj
11.3. Filtrelerin seiminde Dikkat Edilecek Noktalar:

Hidrolik devrelerde kullanlan filtrelerin nerelerde, nasl grev yapacaklarnn iyi
bilinmesi gerekir. Filtrelerin zellikleri, tipi ve nasl temizlenecei de bilinmelidir.
Buna gre,
1. Filtre edilecek olan svnn (l/dk.) olarak debisine,
2. Hidrolik devrenin en yksek basncna, .
3. Hidrolik devre iin filtrenin (mikron) cinsinden szme kapasitesine,
4. Hidrolik sistemdeki svnn ak hzna,
5. Sistemin (bar) cinsinden basn deerine,
6. Filtrelerin sisteme uygunluuna ve kolay temizlenebilirliine,
7. Is ve montaj durumuna,
8. Filtreleme hassasiyeti gibi konulara dikkat edilmelidir.
11.4. Filtrelerin Kirlenme Nedenleri:

Ya alma srasnda sndnda yan iindeki mineraller hava iindeki oksijenle
birleerek oksitlenir.Oksitlenmenin etkisiyle paralarn anmasna neden olur. Bunun
dnda sisteme dardan szan yabanc maddeler de filtrelerde temizlendiinden bu sebeple
oksitlenme ve yabanc maddeler filtrelerin kirlenmelerine neden olur.
11.5. Filtrenin Bakm Ve Temizlii:
Depoya konulan akkann temiz olmasna dikkat edilmelidir.

Filtreler taklmadan sistem altrlmamaldr.
Akkann devre iin uygunluunu bilinmelidir.
Filtrelerin bakm iin program yaplmaldr.
Filtrelerin ne kadar zamanda deiecei tespit edilmelidir.
Sisteme toz, kir ve pislik girmemesine dikkat edilmelidir.
Paslanmaz elikten filtreler temizlenerek yerine taklmaldr
123
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Filtre edilecek akkann debisini

belirlemeyi reniniz.
Hidrolik
devrenin
en
yksek
basncn belirleyiniz.
Hidrolik devre iin filtre szme
kapasitesini belirlemeyi ren.
Akkan hz belirlemeyi reniniz.
Sistem basncn lmeyi ren.
Filtreleme hassasiyeti hakknda bilgi
sahibi olunuz.
Filtrenin sisteme uygunluunu
belirlemeyi reniniz.
124
Bkz. Bilgi yapraklar
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik sistemleri yabanc maddelerden temizleyen devre elemanlar nelerdir?
a)Pompa
b) Filtre
c)Hidrolik yalar
d)Rakorlar
2-Aadakilerden hangisi filtre eidi deildir?
a)Emi hatt filtreleri
b)Basn hatt filtreleri
c)Yayl filtreler
d)Dn hatt filtreleri
3-Dk basnla alan filtreler aadakilerden hangisidir?
a)Emi hatt filtreleri
b)Basn hatt filtreleri
c)Yayl filtreler
d)Dn hatt filtreleri
4- Emi hatt filtrelerinin emi gc ne kadar kadar olmaldr?
a)0,13 mm
b)0,25 mm
c)0,50 mm
d) 1 mm
125
CEVAP ANAHTARI
1234-
B
C
D
A
DEERLENDRMELER
126
RENME FAALYET-12
RENME FAALYET-12
AMA
Bu bilgi yapranda hidrolik devrelerin izimi ve uyarlanlar hakknda bilgi sahibi
olacaksnz.
ARATIRMA
Hidrolik devrelerin uyguland makine ve ara gereleri reniniz.
12. HDROLK DEVRE ZM

12.1. Hidrolik Devre iziminde Dikkat Edilecek Noktalar:
Hidrolik devre izimleri mmkn olduu kadar kk lekli olmaldr.

Standart semboller kullanlmaldr (TS 1306, DIN 24300).
Devre izimlerinde silindir konumlar genellikle yatay izilmelidir.
) Valflerin kareleri eit izilmelidir.
izgilerin durumlar net olmaldr.
Kumanda ekilleri belirtilmelidir.
Sistem alyormu gibi dnlmelidir.
Hidrolik devrelerin iziminde teknik resim kurallarna uyulmaldr.
12.2. Hidrolik Devre eitleri:

Hidrolik devreler ekilde incelenebilir:
Ak hidrolik devreler,
Kapal hidrolik devreler,
Yar kapal hidrolik devreler.
12.2.1 Ak Hidrolik Devreler:

Hidrolik silindirlerden kan sv dorudan depoya dner ya da 2. bir silindiri
altrmak zere yola devam ederse byle devrelere ak hidrolik devreler denilir. Akkann
depoya dnmesi srasnda ss artar. Devre srekli ak olduu iin ss artan svnn
soutulmasna yardmc olur. Sistem almasa bile devre srekli ak kalr.
ekil 12.1' de grlen ak devrede elektrik motorunun almas ile pompa, svy
sisteme gnderir. Devreye basn kontrol (emniyet valfi) valfi konulduu iin basn
ayarlanr. Fazla akkan depoya dner. Yn kontrol valfine giren akkan, valf ntr konumda
olduu iin depoya dner. Yn kontrol valfi altrlp 1. veya 2. konuma getirilirse akkan
silindire girerek i yapm olur. Hidrolik devreli dorusal hareket ile alan takm tezghlar
ak devreli tezghlardr.
127
ekil 12.1: Ak Hidrolik Devre izimi
12.1.2.2. Kapal Hidrolik Devreler:

Hidrolik pompann pompalad sv, silindirden ktktan sonra svnn tamam ya da
bir blm tekrar pompaya giren oradan tekrar silindire dnerek alan devrelere denir.
Hidrolik motorlarn altrlmasnda baarldr. Silindirden kan sv tekrar depoya
dnmedii iin ya gereksinimi dktr. Kk bir depo sv sistemin gereksinimini
karlamaya yeter.
ekil 12.2' de pompadan kan basnl sv bir motora hareket vermektedir. Hidrolik
motordan kan sv 3/3' lk yn kontrol valfinden geerek yeniden baka bir hidrolik motoru
altrabilme zelliine sahiptir. Bu sistemde akkan srekli devrettiinden svnn ss
artabilir.
ekil 12.2: Kapal Hidrolik Devre izimi
128
12.2.3 Yar Kapal Hidrolik Devreler:

Hidrolik silindirlerden dnen svnn bir blm depoya dnerken dier bir blm de
tekrar silindirlere gndiriliyorsa buna yar kapal hidrolik devre denir. Yar kapal devreli
sistemlerde bir pompadan retilen svya ile birden fazla i yaptrlabilir. Bu nedenle yar
kapal devrelerin uygulama alanlar yaygndr (ekil 12. 3) .
ekil 12.3: Yar Kapal Devre izimi
12.1.2.4. Ak ve Kapal Devrelerin Karlatrlmas:
Ak devrelerin deposu byk, kapal devrelerinki kktr. Bundan tr

kapal devreler tatlarda baar ile uygulanr.
Ak devrelerde yan depoya dnmesi ile svnn temizlenmesi,dinlenmesi ve

soutulmas salanr.
Ak devrelerde iletilen kuvvet byktr.
Ak devrelerde kontrol basn hattndan, kapal devrelerde ise dn hattndan

alnan sinyallerle salanr.
Ak devrelerde ilk alma annda sisteme hava girer. Kapal devrelerde bu

durum sz konusu deildir.
Kapal devrelerin ak devreye gre ss abuk artar.
Kapal devrelerde sv abuk kirlenir.
Kapal devrelerde devrenin altrlmas iin az sayda devre eleman

gerekmektedir.
Kapal devrelerde motorlarn yn ve hz kontrol ayarlar en hassas deerlerde

ayarlanabilir.
Kapal devrelerde silindirden kan sv ile dier elemanlarn kontrol

gerekletirilebilir.
129
12.1.3. eitli Hidrolik Devre izimleri:
ekil 12.4: Hidrolik Vargel Tezgh Kesiti ve Sembollerle fade Edilmesi
130
ekil 12.5: Planya Tezgh Sembol Resmi
ekil 12.6: Talama Tezgh Kesiti ve Sembolik Resmi
131
ekil 12.7: Hidrolik Freze Tezgh Kesiti Sembolik Resmi
ekil 12.8: Pres Tezghnn Resmi ve Sembolik izimi
132
ekil 12.9: El Presinin Resim Sembolik izimi
3
2
ekil 12.10: Plastik Enjeksiyon Makinesinin Hidrolik Devre emas
133
15-Emniyet valfi
16-Pompa
17-Elektrik motoru
ekil 12.11: Alt Deiik Hzn Elde Edildii Hidrolik Devre emas
134
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
neriler
Bilgi yapraklarndan
Hidrolik devre eitlerini
faydalannz.
reniniz.
Hidrolik devre elemanlarn
reniniz ve sembolleri ile ifade ediniz.
Hidrolik devre izimi yapabilme
becerisi gelitiriniz.
135
LME VE DEERLENDRME
1-Aadakilerden hangisi hidrolik devre eidi deildir?

a)Ak hidrolik devreler
b)Kapal hidrolik devreler
c)Yar ak hidrolik devreler
d)Yar kapal hidrolik devreler
2-Hidrolik silindirlerden kan sv dorudan depoya dner ya da 2. bir silindiri altrmak

zere yola devam ederse bu tr devrelerin ad nedir?
c) Yar kapal hidrolik devreler
d)Hibiri
3-Hidrolik pompann pompalad sv, silindirden ktktan sonra svnn tamam ya da bir
blm tekrar pompaya girerek oradan tekrar silindire dnerek alan devrenin ad nedir?
c) Yar kapal hidrolik devreler
d)Hibiri
136
4-Hidrolik silindirlerden dnen svnn bir blm depoya dnerken dier bir blm de
tekrar silindirlere gndiriliyorsa bu devrenin ad nedir?
c)Yar kapal hidrolik devreler
d)Hibiri
137
CEVAP ANAHTARI
1234-
C
A
B
C
DEERLENDRMELER

138
RENME FAALYET-13
RENME FAALYET-13
AMA
Bu Bilgi yapranda hidrolik devrelerde meydana gelen arzalar hakknda bilgi sahibi
olacaksnz.
ARATIRMA
Hidrolik sistemlerle iyapan iyerlerini ziyaret ederek hidrolik sistemlerde meydana
gelebilecek arzalar hakknda bilgi sahibi olunuz.
13. HiDROLiK DEVRELERDE OLUAN

ARIZALAR VE NEDENLER
Hidrolik devrelerde oluan arzalarn bir ou hidrolik yalarn yanl tercihinden
kaynaklanr. Bu sebeple hidrolik yalarnn seiminin iyi yaplmas ve alma artlarna
uygun tercih edilmesi gerekir.
Hidrolik devrelerde meydana gelen arzalar zaman kaybna, verimin dmesine neden
olur. Hidrolik devrelerin bakmnn periyodik olarak yaplmas gerekir.
13.1. Hidrolik Sistem Arzalar:

13.1.1. Sitemde alma Srasnda Grlt:
Pompa arzaldr.
Pompadaki ya seviyesi dktr.
Ya iinde ve sistemde hava vardr.
Yada buharlama olmaktadr.
Emniyet valfinde arza vardr.
Motor, pompa ve elektrik motoru montaj balantlar iyi deildir.
ek valfin yay krlmtr.
Borularda dirsek ve kvrm says fazladr.
Emi borusu ap kktr.
Emi hatt filtresi tkaldr.
13.1.2. Hidrolik Devre Basncnn Dmesi Veya Ykselmesi:

Devre Basnc Dkse:
Hidrolik pompa arzaldr.

Basn drme valfi ayar dktr.
139
Hidrolik devrede kaak ve szntlar vardr.

Basn drme valfinin ayar dktr veya bozulmutur.
Silindir keelerinde kaak vardr veya keeler arzaldr.
Devre Basnc Yksekse:
13.1.3.
Dn hatt filtresi kirlenmesinden dolay akkan kirlenmitir.

Basn kontrol valfi arzaldr veya ayar iyi yaplmamtr.
Akkann iinde hava vardr.
Pompa yataklarnda boluk vardr.
Hidrolik Devre Debisinin Dmesi veya Ykselmesi:
Devre Debisi Dk se (Hareket Ardr.):
Emniyet valfinin basn ayar ok dktr.

Hareket eden yzeylerde ya azalmtr.
Silindir veya elektrik motoru arzaldr.
Svnn viskozitesi yksektir (ya kalmamtr).
Sv seviyesi dktr.
Ak kontrol valfinin ayar yetersizdir.
Svnn btn emniyet valfinden depoya geri dnmektedir.
Elektrik motorunun dnme yn terstir.
Pompa arzaldr veya tkaldr.
Pompann hz yetersizdir.
Debi Yksek se (Hareket Hzldr.):
13.1.4.
Basn kontrol valfi ayar fazladr.

Ak kontrol valfi ayar fazladr.
Elektrik motoru devir says uygun deildir.
Pompann gc gerekenden oktur.
Valflerde Meydana Gelen Arzalar:
Yn Kontrol Valflerinde Meydana Gelen Arzalar:
Valfin srtnme yzeylerinde ant olumutur.

Valf iindeki geri dn yay krlmtr.
Valf iinde pislik vardr.
Valfin selenoid balantlar yanltr.
Valf istenilen konuma gelmiyordur.
Valf ayar iyi deildir.
Emniyet Valflerinde Basn Dkse:
Sv kirlidir.
Valfin iindeki yay krktr.
140
Havalandrma kapa ak olabilir.

Valf ayar yay bozulmutur.
Basn ayar bozulmutur.
Emniyet valfi kapal olabilir.
13.1.5. Pompalarda Meydana Gelen Arzalar:

e)
f)
g)
h)
i)
Pompann dn yn terstir.
Ya seviyesi dktr.
Emi borusu tkanmtr.
Emi borusunun ap kktr veya byktr.
Hidrolik pompa hava emiyordur.
j) Hidrolik pompann mili anmtr.
k) Hidrolik svs sisteme uygun deildir.
l) Pompa ypranarak mrn doldurmutur.
m) Pompa tercihi doru yaplmamtr.
13.1.6.
Devredeki Akkann abuk Isnmas:

e) Devredeki svda hava vardr.
f) Hidrolik devre dn hatt tkaldr.
g) Pompada boluk vardr.
h) Sv kirlenmi ve zelliini yitirmitir.
i) Ar basn dmesi olmaktadr.
j) Soutma sistemi bozulmutur.
k) Svda sirklasyon fazladr.
l) Svnn akcl iyi deildir.
141
UYGULAMA FAALYET
UYGULAMA FAALYET
lem Basamaklar
Hidrolik devrelerde arzasn tehis

etme becerisi kazannz.
Arzal hidrolik devre onarmn
yapabilme becerisi kazannz.
neriler
Bilgi
faydalannz.
142
yaprandaki
bilgilerden
LME VE DEERLENDRME
LME VE DEERLENDRME
1-Hidrolik sistem arzalarnn ou hangi sebepten kaynaklanr?
a)Pompa arzasndan
b)Valflerin a rzalanmasndan
c)Yanl ya seiminden
d)ek valf arzasndan
2-Aadaki arzalardan hangisi sistemin grltl almasna neden olur?
a)Pompa arzasndan
b)Silindir keeleri arzalanmasndan
c)Elektrik motoru ters dnyordur
d)Sv seviyesi dktr
3-Hidrolik devre basnc yksekse olas arza nedir?
a)Pompa arzasndan
d)Sv seviyesi dktr
4-Hidrolik devre debisi dk ise olas arza nedir?
a)Emi filtresi tkaldr
d)Sv kirlidir
5-Emniyet valfinde basn dk ise olas arza nedir?
a)Pompa arzasndan
d)Sv kirlidir
6-Pompada arza var ise sebebi nedir?
a) Silindir keeleri arzalanmasndan
b) Pompa ters dnyor
d)Valfler arzaldr
7-Hidrolik svs abuk snyorsa muhtemel sebep nedir?
a)Pompa arzasndan
dValfler arzaldr.
143
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
C
A
A
C
D
B
A
DEERLENDRMELER
144
MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME
OK
Y
DAVRANI
OR
TA
GE
ER
BAA
RISIZ
Pascal kanunu ile ilgili hesaplamalar yapmak.

Bernoulli prensibi ile ilgili hesaplamalar
yapmak.
tme kuvveti,basn ve alan arasndaki ilikiyi
bulmak.
Hidrolik basn ykselticisi ile ilgili
hesaplamalar yapmak.
Dili arkl pompalarda debi hesaplamalar
yapmak.
Pompa debisi hesab yapmak.
Silindir et kalnln hesaplamak
Pistonun itme ve ekme kuvvetlerini hesaplamak
Hidrolik motorlarda dndrme momenti hesab
yapmak.
Yn kontrol valflerini sembollerle ifade etmek.
Basn control valflerini sembollerle ifade
etmek.
Boru aplarn hesaplamak.
Hidrolik sistemde kullanlan yan zelliklerinin
belirlenmesi.
Hidrolik sistemde kullanlacak ya seimi.
Filtre edilecek svnn debisini belirlemek.
Sistem basncn belirlemek.
Hidrolik devre elemanlarn belirlemek.
Hidrolik devre izimi yapmak.
Hidrolik devre arzas tehis edebilmek.
Arzal hidrolik devre elemanlarnn onarlmas.
Modl almalar ve aratrmalar sonucunda kazandnz bilgi ve becerilerin
llmesi iin retmeniniz size lme aralar uygulayacaktr.
lme sonularna gre sizin modl ile ilgili durumunuz retmeniniz tarafndan
deerlendirilecektir.
Bu deerlendirme iin retmeninize bavurunuz.
Bu modl ile ilgili ayrntl bilgileri farkl kaynaklarda ve internette bulabilirsiniz.
145
KAYNAKLAR
KAYNAKLAR
1-KARTAL Faruk, Hidrolik ve Pnmatik , Birsen Yaynlar , 1998
2-KK Mehmet , Hidrolik ve Pnmatik , M.E.B. Yaynlar , 2003
3-M.E.B Yaynlar , Hidrolik Arza Arama Becerisini Gelitirme , 1994
4- www.hidrolik-pnmatik.com (23.03.2005)
146

Hidrolik Sistemler

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hidrolik Sistemler

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

5.3.2.2.2. Paletli Pompa zellikleri: .............................................................. 40

8.2.2.3- Dolayl Etkili Emniyet Valfi:............................................................ 87

UYGULAMA FAALYET................................................................................. 117

Hidrolik prensipleri ile ilgili hesaplamalar devre

Ortamlar:Snf,atlye,ktphane,hidrolik ile ilgili

Bu modln sonunda rencinin yeterlilik

Hidrolik sistemler pek ok endstriyel tesiste yaygn olarak kullanlmaktadr.

1.1.2. Hidroliin Uygulama Alanlar

Endstriyel retim Alanlarnda

Gemi gverte vinlerinde

Enerji retim Alanlarnda

Barajlarn kapaklarnn alp kapatlmasnda

Demir ve elik retiminde

d-Hareketli mobil alanlarda

Hidrolik Sistemlerin stnlkleri:

Dier sistemlere gre sessiz ve grltsz alrlar.

Hidrolik Sistemlerin Olumsuz Ynleri

Svlarn ysek slara ulamas ile ya kaaklar oluabilir ve verim debilir.

1.1.3. Hidrolik Prensipler

1.1.3.1. Hidrostatik Prensipler:

ekil 1.1:Deiik Biimli Kaplarda Hidrostatik Basin

Kapal Bir Baptaki Svya Kuvvet Uygulandnda Svnn Davranlar

3,14 0,05 2 3,14 0,0025 0,00785

P=76433,121 Pa= 74,433 k Pa

1.2. PASCAL KANUNU

ekil 1.3: Pascal Prensibi

Pascal prensibine gre u eitlikleri yazmak mmkndr:

Paskal Kanunu ile ilgili detayl bilgi iin

Bernoulli prensibine gre:

Hacimsel debi hesab aadaki formlle hesaplanr

= 0,785 0,03 2 = 0,000706m 2

= 0,785 d12 = 0,785 0,12 = 0,00785m 2

= 0,785 d 22 = 0,785 0,05 2 = 0,00195m 2

Forml hangi prensibi ifade eder?

3. TME KUVVET, BASIN VE ALAN

Aadaki ekilde bask pistonuna uygulanan kk kuvvetle,i pistonunun kesit

ekil 3. 2: Problem ekli

ekilde bask pistonundaki sv hacmi ( V1 ), yer deitirerek i pistonuna gitmektedir.

eitlii ifade edilebilir.

= 0,785 d 2 = 0,785 0,05 2 = 0,785.0,0025 = 0,0019625m 2

Deer bar cinsinden ifade edilmek istenirse:

A1= 7,065 10-4 m2= 7,065 cm2

tme kuvveti, hesaplamalar yapnz.

Basn ve alan hesaplamalar yapnz.

2. tme,basn ve alan ilikisi ile ne tr makinelar yaplabilir?

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.Doru cevaplarnzn saysn

4.1. Hidrolik Basin Ykselticiler

4.2. Hidrolik Sistemlerde Kullanlan Birimler

Hidrolik Basn ykselticileri ile

5- Aadakilerden hangisi i birimidir?

Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz.Doru cevaplarnzn saysn

5.1. Hidrolik Devrelerin Ana Ksmlar

ekil 5.1. Hidrolik Devre Elemanlarnn Kesit Ve Sembolle Gsterilmesi

ekil 5.2: Ya Deposu Ve Elemanlar

ekil 5.3: Endstriyel Amalar in Byk Tank

Ya deposunun iinde emi hattnda baslan ve geriye dnen yan ayrlmasn

Ya deposu, emi hattndan baslan ya geriye dnte sndndan bu sy

Hidrolik sistemlerin ya deposu 1,5 - 3 mm kalnlnda asit tr bileiklere ve

Depo kapasitesi sistem iin yeterli lde olmaldr.

ekil 5.4: Hidrolik Ya Istcs

Souk ortamlarn tersine ok scak ortamlarda alan hidrolik devrelerde

ekil 5.5: Hidrolik Devrelerde Su Sistemli Ya Soutucular