1

MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

1. MATEMATIKE OSNOVE
Pravila indeksnog zapisivanja vektorskih i tenzorskih veliina
1. Slobodni indeks je onaj koji se pojavljuje tono jedan puta u svakom aditivnom lanu
jednadbe, a oznauje komponente tenzora. lanovi bez slobodnog indeksa su skalari, s
jednim slobodnim indeksom su vektori, a lanovi s dva i vie slobodnih indeksa su
tenzori odgovarajueg reda. Broj komponenti tenzora u trodimenzijskom prostoru je
jednak 3n gdje je n broj slobodnih indeksa.
2. Ponovljeni (nijemi) indeks je onaj koji se u nekom aditivnom lanu jednadbe pojavljuje
u paru, a oznauje zbroj po svim njegovim vrijednostima.
3. Niti jedan indeks se u bilo kojem aditivnom lanu ne smije pojaviti vie od dva puta.
4. Paru nijemih indeksa se smije promijeniti oznaka.
Pravila za promjenu komponenti tenzora pri rotaciji koordinatnog sustava Oxi u Ozj

(za vektore ai = Cil al odnosno a j = Cil al )

Tij = Cil C jmTlm odnosno Tlm = Cil C jmTij

gdje je matrica Cij = cos )(xi ,z j ) , a Tij i ai su komponente tenzora i vektora u odnosu na Oxi
dok su Tlm i a j komponente u odnosu na koordinatni sustav Ozj.

Definicije

1. Izotropni tenzor drugog reda ima svojstvo da mu se rotacijom koordinatnog sustava

komponente ne mijenjaju, tj. vrijedi: Tij = Tij
2. Transponirani tenzor drugog reda dobije se tako da se indeksima zamijene mjesta Tij T = T ji
3. Simetrini tenzor Sij se ne mijenja transponiranjem tj. vrijedi Sij = Sij T = S ji .
4. Antisimetrini tenzor Aij je suprotan po predznaku svome transponiranome tenzoru, tj. vrijedi
Aij = Aij T = A ji . Slijedi: A11 = A22 = A33 = 0 .

1 za i = j
ij =
; ii = 3

0 za i j
ijk = jki = kij
1 za ijk = 123, 231, 312

ijk = 1 za ijk = 132 , 213, 321 ; ijk = ikj

6. Permutacijski simbol:

0 za dva (tri) jednaka indeksa ijk = jik 2

Vrijedi: ijk lmk = il jm im jl ; ijk ljk = 2il ; ijk ijk = 6

5. Kroneckerov delta:

Raunske operacije s tenzorima

1. Zbrajanje:

Aij = Bij + Cij (za vektore ci = ai + bi )

2. Mnoenje skalarom:

Aij = Bij

(za vektore ci = ai )

1
i

k 3

MEHANIKA FLUIDA I to valja zapamtiti

3. Mnoenje tenzora
a) skalarno (pojavljuje se jedan ili vie parova nijemih indeksa), primjeri: c j = bT
i ij ,

= Aij Bij (dvostruki skalarni produkt tenzora).

b) vektorsko (pojavljuje se permutacijski simbol), primjer: Clj = lki bk Tij
c) tenzorsko (svi su indeksi slobodni), primjer: Ckij = bk Tij
4. Kontrakcija (izjednaavanje) indeksa:
Izjednaavanjem indeksa se red tenzora smanjuje za dva. Tenzorski produkt kontrakcijom
k =i
Ciij = c j = bT
indeksa prelazi u skalarni, primjer: Ckij = bk Tij
i ij .
5. Pravilo skalarnog mnoenja s Kroneckerovim delta:
Nijemi indeks u izrazu kojeg se mnoi, zamjenjuje se slobodnim u Kroneckerovom delta,
a Kroneckerov delta iezava, primjer: Tij im = Tmj .
6. Dvostruki skalarni produkt simetrinog Sij i antisimetrinog Aij tenzora jednak je nuli
Sij Aij = 0 .

Geometrijska interpretacija skalarnog umnoka vektora:

G G
= a c = a c cos ( ) = c a cos ( ) = ai ci = a1c1 + a2 c2 + a3c3

 

G

 

G
G
G
projekcija c na a
projekcija a na c
G
Ako je npr. a jedinini vektor onda skalarni umnoak oznauje
G
G
projekciju ca vektora c na smjer vektora a . Vrijedi i obrnuto, za
G
G
sluaj da je c jedinini vektor je projekcija ac vektora a na
G
vektor c . Za sluaj skalarnog umnoka jedininog vektora i tenzora,
govori e se o projekciji tenzora na smjer vektora.

G
c
ac

G
a

ca

Geometrijska interpretacija vektorskog umnoka vektora:

G G G
v = ac
G
c

G G G
v = c a

G
a

G G G
Indeksni zapis vektorskog produkta v = a c glasi
vl = lki ak ci
Geometrijski gledano intenzitet vektorskog produkta ima znaenje
G G
povrine paralelograma ije su stranice vektori a i c .
G G G
v = v = a c = ac sin
G
G
G
G
Vektor v je okomit i na vektor a i na vektor c . Smjer vektora v
je odreen pravilom desne ruke: idui prstima desne ruke od vrha
G
G
vektora a prema vrhu vektora c palac e pokazivati smjer vektora
G
G
G
v . Jasno je da kod promjene mjesta vektora a i c u produktu,
G
vektor v mijenja smjer. Takoer je vektorski produkt dvaju
kolinearnih vektora ili vektora samog sa sobom biti jednak nuli.