Eilmeye Maruz Kompozit Kiriler

zotropik kiri:

M momentine maruz bir kiri iin kme denklemi:

2w
EI 2 M
x
x

2w M
2
( w : z ynndeki kme)
EI
x

M
2w
2
EI
x

veya EI x M .
Tabakal kompozit kiri:

N x
N
y
N xy A
ij

M x Bij
M
y
M xy

veya

x 0 A11

y 0 A12
Bij xy 0 A16

Dij x B11

y B12
xy B16

A12
A22
A26
B12
B22
B26

A16
A26
A66
B16
B26
B66

B11
B12
B16
D11
D12
D16

B12
B22
B26
D12
D22
D26

B16 x 0

B26 y 0
B66 xy 0

D16 x
D26 y

D66 xy

 N x A11

N y A12
N A
xy 16

A12
A22
A26

M x B11

M y B12
M B
xy 16

B12
B22
B26

A16 x 0 B11

A26 y 0 B12
A66 xy 0 B16

B16 x 0 D11

B26 y 0 D12
B66 xy 0 D16

B12
B22
B26

D12
D22
D26

B16 x

B26 y
B66 xy

D16 x

D26 y
D66 xy

Tabakal kompozit simetrik ise: B 0. Bu durumda, sadece eilme momentleri varsa:

M x D11

M y D12
M D
xy 16

D12
D22
D26

D11*

[ D]1 [ D * ] D12*
D16*

M y M xy

D16 x

D26 y
D66 xy

D12*
*
D22
*
D26

2 w0
y 2 D12* M x
y

xy 2

D16*
*
D26

*
D66

x D11*

0 ise; y D12*
D *
xy 16

Orta dzlemin erilikleri:

2w
x 20 D11* M x
x

2 w0
D16* M x
xy

M x
x

1
y [ D ] M y
M

xy
xy

D12*
*
D22
*
D26

D16* M x

*
D26
0
*
D66
0

Mx

Mx
x
z

h
b
L

Burada erilikler x ve ynin fonksiyonudur. Eer gz nne alnan kiriin akl geniliine
gre (L/b) ok byk ise, w0 w0 ( x) alnabilir.
d 2 w0
x 2 D11* M x
dx

ve izotropik malzeme iin karlan bantya benzer olarak ( M M x b )

d 2 w0 M x b

dx 2
Ex I

M xb
D11* M x
Ex I

Ex

b
b
12
3
3 *
*
I D11 bh
h D11
D11*
12

x 0 0

Sadece eilme momenti varsa orta dzlem iin; y 0 0 ve;

0
xy 0
x x 0 x x


y y 0 z y z y


xy xy 0 xy xy

Kiri kesitinde herhangi bir z konumu iin global birim ekil deitirmeler bu ekilde
bulunduktan sonra lokal ekil deitirmeler, global ve lokal gerilmeler daha nce gsterildii
gibi bulunabilir.
rnek 13: [0/90/-30/30]s diziliine sahip grafit/epoksi (Tablo 2.1) bir kiri ekildeki gibi
yklenmitir. Her tabaka 0.125 mm kalnlndadr. Buna gre;

a) maksimum kmeyi,
b) nc tabakann (-30) st yzeyindeki lokal gerilmeleri bulunuz.
zm 13: E1 181 GPa , E2 10.3 GPa , 12 0.28 , G12 7.17 GPa

qL2 200 ( N / m) 0.12

0.25 N .m 250 N .mm ,

8
8
M
250
Birim moment: M x max
50 N .mm / mm
b
5
M max

0.5494 0.4234
10.154
1 3

3
3
Dij Qij (hk hk 1 ) 0.5494
5.2427 0.1567 10 3 MPa mm 3
3 k 1
k
0.4234 0.1567 0.9055

100.88 9.209 45.575

1
[ D * ] [ D]1 9.209 192.57 29.014 10 6
MPa mm 3
45.575 29.014 1130.7

Ex

12
12

118.95 103 MPa

3 *
3
6
h D11 1 100.88 10

bh 3 5 13
I

0.41667 mm 4 , q 200 N / m 0.2 N / mm

12
12
Yayl bir kiri iin maksimum kme forml:

5 qL4
5 0.2 100 4

5.2543 mm
384 E x I 384 118.95 10 3 0.41667

x D11* M x 100.88 10 6 50 5.044 10 3

1
mm
1
mm
1
mm

y D12* M x 9.209 10 6 50 0.4604 10 3

xy D16* M x 45.575 10 6 50 2.279 10 3
h=-0.25 mm ve =-30 iin;
Global ve Lokal birim ekil deitirmeler

x x
1.261
5.044

3
3
y z y 0.25 0.4604 10 0.1151 10 mm / mm

2.279
0.5697

xy
xy

0.25
0.866
0.75
T 30 0.25 0.75 0.866 ,
0.433 0.433
0.5

10.938 3.246 5.419

Q 30 3.246
2.365 2.005 10 4 MPa
5.419 2.005 3.674

x
1
1 0 0

1
Reuter matrisi ; R 0 1 0 , 2 R T R y

12
0 0 2
xy
1
6.703
1.261
R T R 1 0.1151 10 3 4.756 10 4

12
14.766
0.5697

mm / mm

h=-0.25 mm ve =-30 iin;

Global ve Lokal gerilmeler

x

Q
y

xy 30,st

x
1.261
103.31
10.938 3.246 5.419

4
3
2.365 2.005 10 0.1151 10 26.79 MPa
3.246
30 y
0.5697
45.10

5.419 2.005 3.674

xy 30

 x
0.25
0.866 103.31 123.24
1
0.75

T 0.25
0.75
0.866 26.79 6.862 MPa
30 y
2

12 30
0.433 0.433
0.5 45.10 10.587
xy 30

Not: Simetrik olan A, B ve D matrislerinin tersleri de simetriktir. Ancak 6x6 lk ABD

1

aij bij
Aij Bij
matrisinin tersi her zaman simetrik deildir.

B
D
c
d
ij
ij
ij
ij

1
1
Ancak tabaka dizilii simetrik ise B 0 ; a A ve d D * D .

Kesit simetrik deilse [ J ] [ ABD]1 alnarak;

x 0

y 0
xy 0 A

ij
x Bij

y

xy

N x J 11

N y J 21
1
Bij N xy J 31

Dij M x J 41

M y J 51
M xy J 61

J 12
J 22

J 13
J 23

J 14
J 24

J 15
J 25

J 32

J 33

J 34

J 35

J 42

J 43

J 44

J 45

J 52

J 53

J 54

J 55

J 62

J 63

J 64

J 65

J 16 N x

J 26 N y
J 36 N xy

J 46 M x
J 56 M y

J 66 M xy

Sadece M x 0 ise;

x 0 J 14 M x
y 0 J 24 M x
xy 0 J 34 M x
x J 44 M x
y J 54 M x
xy J 64 M x
Kiri kesitindeki birim ekil deitirmeler:
x x 0 x
x x 0 z x


y y 0 z y yani; y y 0 z y


xy xy 0 z xy
xy xy 0 xy

Kesit simetrik olmadndan tarafsz eksen orta dzlemle akmaz. Bu nedenle tarafsz
eksenin (ekil deitirmenin 0 olduu eksen) konumunu, zTE bulmak iin;

 x 0 yazlarak;

x x 0 z x J 14 M x zTE J 44 M x 0 zTE

J 14
J 44

Daha nce ifade edildii gibi burada erilikler x ve ynin fonksiyonudur. Eer gz nne
alnan kiriin akl geniliine gre (L/b) ok byk ise, w0 w0 ( x) alnabilir. Bu
durumda;

d 2 w0
J 44 M x
dx 2

d 2 w0 M x b

dx 2
Ex I

J 44 M x

M xb
Ex I

Ex

12
b
b
3
3
I J 44 bh
h J 44
J 44
12

Kiri kesitinde herhangi bir z konumu iin global birim ekil deitirmeler bu ekilde
bulunduktan sonra lokal ekil deitirmeler, global ve lokal gerilmeler daha nce gsterildii
gibi bulunabilir.
rnek 14: rnek 13 [0/90/-30/30]2 tabaka dizilii iin tekrar znz.

Orta dzlemin ekil deitirmeleri:

=-30 iin;

h=-0.25 mm ve =-30 iin;

Global ve Lokal gerilmeler

KOMPOZT YAPILARDA ONARIM

Kolay onarlabilme kompozit yaplarn nemli avantajlarndandr. Bir kompozit yapda
veya parada onarm genellikle iki nedenden dolay yaplr:
retim esnasnda meydana gelen problemlerin giderilmesi: Baz retim

yntemlerinde zellikle byk paralarn retimi (rnein vakum destekli infzyon yntemi
ile bir tekne gvdesi veya 50 mlik bir rzgar trbin kanadnn retimi) esnasnda birtakm
sorunlar ile karlalabilmektedir. rnein; reinenin ulamad veya yeterince reinenin
nfuz etmedii blgeler kalabilir. Bu blgeler retim sonras kesilip karlr ve beklenen
mekanik performans etkilemeyecek ekilde yapnn/parann onarm yaplr.
alma esnasnda meydana gelen hasarlarn onarm: Uygulamada pek ok

nedenden dolay kompozit paralar hasara uramaktadr. Bu hasarlar daha ok dardan bir
cismin kompozit yapya arpmas veya kazalar sonucu ortaya kmaktadr. Ayrca alma
esnasnda meydana gelen birtakm anmalar ve evre koullarnn etkisiyle de hasarlar
meydana gelebilmektedir. Bir teknenin su ierisinde hareket ederken bir cisme arpmas, uak
gvdelerine ini ve kalklar esnasnda ku arpmas veya dolu yamas sonucu oluan
hasarlar rnek olarak verilebilir. Burada bir parann deiimini gerektiren byk hasarlardan
ziyade daha lokal ve onarlabilir hasarlardan sz edilmektedir. ekil 2.1de hasar gren bir
uak gvdesinin onarm grlmektedir.

ekil 2.1 Bir uak gvdesinin yama ile onarm (www.dsto.defence.gov.au)

Daha nce belirtildii gibi kompozit yaplardaki hasarlarn verimli bir ekilde onarm
mmkndr. Onarmda en nemli aama hasar blgesinin ve hasara ilikin verilerin salkl
bir ekilde tespitidir. zellikle, dardan bakldnda kolayca fark edilemeyen hasarlar

tespiti

ok

nemlidir.

Baz

yklemeler

gzle

fark

edilemeyecek

hasarlar

ile

sonulanabilmektedir. rnein tabakal bir kompozit yap dk hzl ve dk enerjili

darbelere maruz kaldnda dardan fark edilemeyecek ara yzey ayrlmalar meydana
gelebilir. Tespit edilemeyen bu tr hasarlar zamanla byyerek ok byk ve onarm
mmkn olmayan sonular dourabilir. Hasar tespitinden sonra bir onarmda izlenen ana
basamaklar unlardr:

Hasarn konumu, bykl, derecesi gibi bilgileri elde etmek iin hasar detayl incelemesi

Hasarl malzemenin/blgenin kesilip karlmas

Kesilen blgenin onarma hazrlanmas

Uygun bir yntemle onarmn yaplmas

Onarmn kalite/kontrol asndan incelenmesi

Son yzey ilemlerinin (zmparalama, gel-coat ve boya kaplama gibi) tamamlanmas

Yukarda sralanan nedenler ile en ok ortaya kan baz hasar tiplerine aada ematik

olarak rnekler verilmitir. ekil 2.2de kompozit bir yzeyde kme veya anma (a),
delinme (b) ve darbe sonras matris krklar ve delaminasyonlara (c)-(d) ematik rnekler
verilmitir.
Sz edilen hasar tiplerini onarmak iin eitli metotlar gelitirilmitir. Metotlar eitli
olsa da hepsinde ortak prensipler sz konusudur:
Tm onarmlarda sekonder (ikincil) bir yapma sz konusudur. Bu nedenle iki yzey
arasndaki yapmann kalitesi onarm kalitesini de dorudan etkiler.

Yapma ara yzeyinin artmas onarmn dayanmn ve mrn arttrr.

Tm onarmlarda temel hedef; yapnn ilevselliini koruyabilmesi iin hasar ncesi kalnlk,
younluk ve tabaka diziliine uygun onarlmasdr.

(a)

(b)

Kayma matris
krklar

Delaminasyon
(Tabakalar aras ayrlma)
(c)

Delaminasyon
Eilmeden kaynaklanan
(Tabakalar aras ayrlma) (eki) matris krklar
(d)

ekil 2.2 Farkl nedenler ile ortaya kan ve onarm gerektiren eitli kompozit malzeme

hasarlar (a) kme, (b) delinme, (c) darbe sonras matris krklar ve delaminasyonlar, (c) (d)

Kompozit yaplarda onarm geici ve kalc olmak zere 2 temel snfa ayrlabilir.
Geici onarmlarda ana hedef; yapya dayanm (veya orijinal yapdaki ilevsellii)
kazandrmaktan daha ok, oluan kk hasarlarn giderek bymesini engellemek ve bylece
daha byk ve kalc hasarlarn olumasn engellemek veya minimize etmektir. Geici
yntemler; ya hasarl blgenin bir taraf yapkan alminyum folyolar ile kapatlmas, ya
oluan bir atlan (hasarn) bir reine ile kapatlmas ya da hasarl blgenin d taraftan eitli
takviye kumalar kullanarak el yatrmas yntemi ile (hzl katlaan reine/sertletirici
karm yardmyla) onarm esasna dayanr.
Buna karlk, yukarda da ifade edildii gibi, kalc yntemlerde; hasarl blgenin
kesilip karlmas ve daha sonra onarlmas sz konusudur. Polimer esasl tabakal kompozit
yaplarn onarmnda, el yatrmas, vakumlu torbalama veya vakum destekli reine infzyonu
yntemleri kullanlmaktadr. Bu yntemler de takviye malzemesi olarak ya nceden reine
emdirilmi kumalar( prepreg) ya da onarm esnasnda reine emdirilen kuru kumalar
kullanlmaktadr. Hasar blgesinin kesilme ekli (geometrisi) kullanlacak yntem ve takviye
malzemesine gre deiiklikler gstermektedir. Aada, ekil 2.3 (a)-(e)de ematik olarak
eitli onarm tekniklerine rnekler verilmitir: (a) al dolgu (scarf ) yama, (b) tek tarafl,
basamakl yama, (c) ift tarafl, basamakl, (d) tek tarafl, bindirme yama (e) ift tarafl,
bindirme yama.
Her onarm tekniinin baz avantaj ve dezavantajlar vardr. rnein; al dolgu yama
(ekil 2.3-a) onarm blgesinde daha dzgn bir gerilme dalmna imkn tanr. Buna karlk
bir blgeyi belli bir a ile kesmek ve onarma hazrlamak zaman gerektiren zor bir ilemdir.
Ayrca daha fazla yapma ara yzeyi oluturmak kk onarm alarna ihtiya vardr. Kk
bir a elde etmek iin de hasarsz blgeden de byk miktarda malzeme kesmek
gerekebilmektedir. Basamakl bir yamalarda ise; onarm blgesini kesmek ve hazrlamak daha
kolaydr. Basamak says, basamak uzunluu gibi parametreler uygun seilirse dzgn gerilme
dalmlarnn meydana geldii verimli yamalar yaplabilir. Aksi takdirde onarm blgesinde,
zellikle basamak balangcndaki keskin kelerde gerilme ylmalarnn meydana gelmesi
kanlmazdr.

Yama

Yaptrc film

Ana malzeme

onarm as
(a)

Yama

(b)

Ana malzeme
Yama

Ana malzeme

Yama
Bindirme ksm

(c)

Dolgu ksm

(d)

Ana malzeme
st bindirme ksm

Alt bindirme ksm

Dolgu ksm

(e)

Ana malzeme

ekil 2.3 Onarm metotlarnn ematik gsterimi: (a) al dolgu (scarf ) yama, (b) tek

tarafl, basamakl yama, (c) ift tarafl, basamakl, (d) tek tarafl, bindirme yama (e) ift
tarafl, bindirme yama