MC LC

I. M U
I. M U...........................................................................................................2
S LC LCH S PHT TRIN TON HC VIT NAM.....................2
TM HIU MT S NH TON HC VIT NAM...................................10
1. Hong Ty...................................................................................................10
1.3. Danh d, gii thng................................................................................14
2. GS Hong Xun Hn (1808-1896)................................................................14
1. Tiu s............................................................................................................14
3. Hong Xun Snh .......................................................................................23
b. Chuyn nh n ton hc u tin Vit Nam............................................27
C. GS Hong Xun Snh v Gii thng Kovalevskaya.................................31
4. Nguyn Cnh Ton......................................................................................36
5. L T QUC THNG..............................................................................40
6. L VN THIM.........................................................................................44
7. Lng Th Vinh - Nh ton hc li lc u tin ca t nc ..................46
7.1. Tiu s......................................................................................................46
7.3. Tc phm..................................................................................................60
8. Nh ton hc H Huy Khoi.......................................................................62
9. Nguyn Xun Vinh .....................................................................................64
9.1. Tiu s......................................................................................................64
9.2. Tc phm..................................................................................................67
10. GS NG BO CHU...............................................................................69
11. Ng Vit Trung..........................................................................................88
13. Nh ton hc T Quang Bu ....................................................................93
1. Tiu s.....................................................................................................93
1845-1854: Hot ng trong khng chin...................................................94
Sau 1854: Tip tc hot ng gio dc v nghin cu................................96
14. V H Vn (sinh 1870)..............................................................................98
15. V Hu (14371530)..............................................................................101
L mt nh ton hc ngi Vit, v cng l mt danh thn di triu i L
Thnh Tng, L Hin Tng. ng cn c coi l nh ton hc u tin ca
Vit Nam.......................................................................................................101
15.1 Tiu s:..................................................................................................101
V Hu (14371530)*. ng ngi lng M Trch, tng Th C, huyn
ng An, ph Thng Hng, trn Hi Dng, nay l lng M Trch, x Tn
Hng, huyn Bnh Giang, tnh Hi Dng. Cha l V B Khim, em rut l
V Phong, mt lc s, lm v quan n chc Cm y v y ty ch huy s
thi vua L Thnh Tng, dn gian tn l Trng Vt.....................................101
16.3 Cng trnh ton hc:..............................................................................102
16. NG NH NG.................................................................................107
1

17. Ng Thc Lanh........................................................................................112

18. GS. o Trng Thi-nh ton hc ti nng, nh qun l tm huyt.........115
KT LUN......................................................................................................122

I. M U
S LC LCH S PHT TRIN TON HC VIT NAM
Trc cch mng thng 8/1845, b s km hm ca ch phong kin v
thc dn, nn kinh t Vit Nam rt ngho nn lc hu. Cho nn ton hc cng
nh cc khoa hc t nhin khng pht trin c. Cc khoa thi nc ta c ni
dung ton hc trong cc thi k H Qu Ly. Chng ta c nh vn hc kim khoa
hc Trn Nguyn n (ng ngoi nh chnh tr v i vn ho Nguyn Tri),
tinh thng ton thut, lm ra b sch Bch th thng k th ni v lch s t
nm 2357 TCN n nm 1367 SCN ghi r c nhng ngy nht thc nguyt thc.
Lng T Vnh (1441 - ?) ngi lng Cao Hng, huyn V Bn, Nam H, u
Trng Nguyn nm 1463 vi t tng Thn c diu ton vn nin s, c
ngha l ngi no tnh ton gii s l ngi ca mun tha, tc gi cun i
thnh ton php c coi l sch gio khoa v ton xa xa nht. V Hu (1443
1530), ngi lng M Trch, huyn ng An (nay l Bnh Giang), Hi
2

Dng vi cun lp thnh ton php. Nguyn Hu Thun (u th k XIX)

c c trai ton php. Nguyn Cn (?...) c sch Bt ton ch nam. Nhng
tc gi ton hc nh trn, ngy nay chng ta bit cn rt t i.
Sau cch mng thng 8/1845, mc d hon cnh kh khn ca nhng nm
khng chin chng Php, ng v Chnh ph ta ch xc tin vic xy dng
cc ngnh khoa hc, trong c ton hc. Mt mt, do nhu cu pht trin gio
dc, nhng lp i hc ton c m ra vng t do. Mt khc, do nhu cu
phc v khng chin (qun gii) mt s nghin cu ton hc ng dng c bt
u tin hnh. Nhng ch sau khi kt thc thng li cuc khng chin chng
php v bc vo xy dng ch ngha x hi, ngnh ton hc min Bc mi
c iu kin pht trin mnh.
i ng cn b ton c xy dng. Cc hot dng ton hc ngy cng m
rng, pht huy tc dng nht nh i vi sn xut v i sng, cng nh i
vi cng cuc chng M cu nc v xy dng t nc ca nhn dn ta. ng,
Chnh ph v x hi ta rt coi trng vic o to cn b ton v ht sc gip
cc hot dng ton hc. Trc ht, chng ta phi mau chng ui kp trnh
tin tin v ton hc (Th tng Phm Vn ng). Nhiu bin php c
thc hin: thnh lp hi ton hc Vit Nam (1865), xut bn tp ch Ton hc
tui tr vi s lng ln (t nm 1864) kch thch hc ton, t chc cc k
thi gii ton (t nm 1853), m cc lp chuyn ton (t nm 1866), a my
tnh in t v thnh lp trung tm tnh ton, thnh lp vin ton hc, tnh lp b
phn ton trong cc c quan qun l k thut mt s b. Vi phng thc o
to cn b ton va hc va lm, va hc va nghin cu, ng thi vi s gip
ca cc nc anh rm. Phm vi nghin cu ton hc ca ta m rng ra
nhiu. T ch khng c nghin cu ton hc, ri c c nhn nghin cu n mt
vi c nhn nghin cu l t nay vic nghin cu c tin hnh hu ht trn
cc lnh vc nghin cu quan trng ca ton hc: L thuyt hm s (thc v
phc), gii tch hm, phng trnh vi phn, phng trnh o hm ring, hnh

hc, tp, s lun, i s hin i, lgc ton hc, ton hc, phng php tnh
xc sut thng k, iu khin hc l thuyt, ton hc kinh t v.vHng nm,
chng ta c nhiu cng trnh ln nh uc thng bo cc tp ch trong
nc bng ting Vit c tm tt ting nc ngoi, hay bng ting nc ngoi
(trong tp Acta scientiarum Vietnam micarum). Mt s cng trnh thng bo
trn tp ch nc ngoi, ch yu l Lin X v cc nc bn khc. Ni dung
nghin cu c ch hng v nhng vn mang ngha khoa hc v thc
tin i vi nc nh, nh cc vn v phng php tnh lin quan n thy
li, v vn tr hc lin quan ti cc ng dng kinh t, v hm phc lin quan
n hin tng thm, v phng trnh vi phn trong cc hin tng dao ng, v
xc sut thng k trong vic kim tra cht lng sn phm, d bo, thng k
v.v ng ch l bn cnh nhng nghin cu trong cc lnh vc kinh in,
ngnh ton hc Vit Nam, mc du cn non tr cng c mt s ng gp trong
nhng lnh vc hin i, v nhng vn ang c nhiu ngi trn th gii
quan tm.
Hn na, Sau nm 1845, mt s ngi i hc nc ngoi nng cao
nghin cu ton hc ca VN. n nm 2010 VN vinh d c mt nh ton hc
nhn gii thng Fields (tng ng vi gii Noben) nh ton hc Ng Bo
Chu.
Sau y, xin trnh by s lc cc kt qu nghin cu ca tng b mn
chnh pht trin trong nc cho n nm 1875:
V hm s: L thuyt hm phc, bo khong nm 1863 st vi cc ng
dng thc t v thy ng n hi m ra phng hng bi ton bin ca cc
hm gii tch v cc hm gii tch suy rng. n nm 1868, tip cn vi cc
vn c bn ca ton hc hin i (gii tch hm tp i s) m thm
phng hng hm nhiu bin phc.
V hm gii tch c nhng cng trnh v phn kiu mt s laoij din
Riman, v s tn ti ca cc hm iu ha gii ni trn din Riman.

V bi ton bin c nhng cng trnh v bi ton bin trong l thuyt

thm qua hai mi trng, l thuyt thm trong bi ton ra mn, v l thuyt
mienf tri trong l thuyt nc thm, v bi ton bin Riman Hilbert c dch
chuyn c o hm; bi ton Riman Hilbert vi hai bin phc, bi ton bin
i vi hm gii tch.
V l thuyt hm nhiu bin tuy mi bt u cng c mt s cng trnh v
tnh thc trin trn a tp gii tch, tnh cht tp ca a tp gii tch, v nh x
gii tch gia cc khng gian gii tch, v tnh biu din tch phn i vi hm
nhiu bin.
V hm s thc c nhng cng trnh v cu trc ca cc hnh o c ti
ln cn nhng im khng kh vi, v cc i s o hm v nguyn hm theo
cc ngha tim cn. Mt s vn v l thuyt o c nghin cu trong cc
b mn khc nh gii tch hm, l thuyt xc sut. B mn gii tch hm c
nhng cng trnh v l thuyt o trong khng gian mtric, v cc biu din
tch phn ca hch xc nh ng v nhng chui hi t c iu kin, v hm
suy rng, v nt ton t, v phn th Banach.
V phng trnh vi phn c nhng cng trnh v nghim tun hon ca
h dao ng tnm, v s n nh ca cc ch s c trung ca h phng trnh
vi phn, v p dng i s ng u vo cc phng trnh ton t, s n nh
ca nghim phng trnh vi phn vi h s tun hon, s cn bng tim cn tnh
tng ng tp ca h phng trnh vi phn.
V phng trnh ton li nghin cu v cc phng trnh eliptic parabon
v cc ton t vi phn.
V phng trnh eliptic c nhng cng trnh v tnh giai chun cuacs cc
bi ton bin i vi cc phng trnh eliptic v h phng trnh eliptic vi hai
bin c lp v gi tr rieng ca bi ton bin. c nhng cng trnh v cc
ton t vi phn trn cc a tp compc.

V hnh hc tip theo cng trnh u tin v cc mt bc hai trong khng

gian clit, c nhng cng trnh c h thng i t l thuyt cc i hp b n,
n khng gian c tuyt i a phng v hin nay n l thuyt cc khng gian
riman c tuyt i ng.
V hnh ha cng c mt s cng trnh v cc php bin i trong hnh hc
ha hnh cc mt bc hai, v phng php m hnh trong hnh hc ha hnh. V
hnh chiu c trc o v hnh chiu phi cnh v v cc cng c v.
V s lun c nhng cng trnh l thuyt gii tch s.
V i s tp trung vo cc hng: l thuyt nhm, na nhm, i s giao
hon, tp i s.
V l thuyt nhm c nhng cng trnh v l thuyt cn trong cc nhm
phng trnh trn cc nhm, v cc nhm t do cc nhm n nguyn.
V l thuyt na nhm c nhng cng trnh v na nhm cc php bin
i ca cc tp hp, v na nhm gn lin vi l thuyt cc my t ng.
V i s giao hon c mt s kt qu v tch tenx cc vnh v trng.
V tp i s c mt s kt qu nh v l thuyt ng u, l thuyt
phm tr. Mt s nghin cu khc v cc nhm siu gii, cc nhm ly linh.
V lgc ton v c s ton hc tp trung vo cc hng ton hc kin thit
v thut ton.
V ton hc kin thit c nhng cng trnh xy dng mt cch h thng
l thuyt kin thit v thut ton.
V thut ton c nhng cng trnh v thut ton Rubing cc hm quy,
v vn thut ton trong i s.
B mn iu khin hc l thuyt i vo hai hng l thuyt cc tmt v l
thuyt iu khin ti u.
L thuyt cc tmt xc sut, v cc ngn ng biu din bi cc tmt xc
sut hu hn, v cc lp tmt.

L thuyt iu khin ti u c nhng cng trnh v phng php gii bo

ton ti u v nguyn l cc i ca Pontriagin v iu khin ti u i vi cc
h ri rc.
V ton hc tnh ton c xy dng t nm 1862 v pht trin mnh
m t khi c my tnh in t. Bn cnh vic dng my tnh gii uc nhiu
bi ton cho kh tng, thy vn, thy li, giao thng, quc phng t c
m s cng trnh l lun.
V phng php tnh tp trung vo mt s vn ch yu, phng php
i s tuyn tnh, phng php gii cc bi ton vatajlis ton, phng php gii
gn ng phng php tch phn.
V phng php i s tuyn tnh c nhng cng trnh v nghch o ma
trn, veefma trn ngu nhin.
V phng php gii gn ng phng trnh tch phn c nhng cng
trnh gii gn ng phng trnh tch phn k d. Ngoi ra, c mt s cng trnh
khc v phng php Mnte Ccl, v phng trnh ging mt khng thun.
Mn l thuyt chng trnh c nhng cng trnh v lp chng trnh song
song cho my tnh, v mt s thut ton duyt t hp.
B mn xc sut thng k c nhiu cng trnh ng dng thc t nh
nghin cu d bo kh tng cho pho binh, d bo l cho thy vn v.v V l
ln, c nhng cng trnh v bi ton chn phng n tic kim v c lng
hm mt , v tnh xp x min, max, v phn phi xc sut c dng m, v s
n nh c trung ca phn phi chun, v nh l gii hn i vi mt vi mt
xch Mccp i vi h thng ng lc, v nh lut lga lp i vi cc qu
trnh ngu nhin tha mn nhng iu kin ph thuc yu, v cc bt ng thc
i vi tng cc i lng ngu nhin ph thuc yu, v s n nh ca nghim
phng trnh parablc, v xc nh gi tr trung bnh ca qu trnh ngu nhin
v s hi t ca ng gp khc ngu nhin.

V vn tr hc, t nm 1861, bt u uc p dng muwcsxis nghip

trong tng vn ring l, vn dng quy hoch tuyn tnh, phi tuyn, quy
hoch ng, l thuyt th, pp Pert v mt s pp ton hc chung, trong cc vn
: iu vn ti t, pha ct nguyn vt liu, phn cng my, lp quy hoch
t trng, chn nui, lp k hoch vn chuyn, k hoch sn xut, ch o thi
cng, sa cha, ch to my mc ci tin mng li truyn thanh v.v i vo
iu khin hc kinh t, nghin cu p dng vo qun l kinh t, mc ngnh,
lin ngnh kinh t quc dn v cc vn v vn tr hc tng hp c x
nghip. V l lun, b mn vn tr hc ra nhng phng php mi gii
mt s bi ton tuyn tnh c caasutrucs c bit (vn ti, phn cng my) cc
bi ton c rang buc ph, cc bi ton c ln, cc bi ton quy hoch ln v
quy hoch li. Cng c nhng cng trnh v th v mng phng php
Pert, v quy hoch nguyn, v l thuyt tr chi trn a c nhng cng trnh
tng qut v cc bi ton cc tr trong khng gian tr tng, v mt s vn c
bn v tn ti v i ngu trong cc l thuyt ti u ha.
Ngoi nhng cng trnh ca nhng ngi lm ton, cn phi k n mt s
cng trnh thuc cc khoa hc khc m trong tc gi vn dng nhng
phng php ton hc su sc v c ngha i vi vic pht trin ton hc.
Ton hc Vit Nam bt u pht huy tc dng i vi sn xut v i sng
vn ha ca nhn dn ng thi bt u gp phn vo nn ton hc chung. Song
chng ta cn phi phn u gian kh, khc phc nhiu kh khn, gii quyt
nhiu tn ti mi c th i ti mt nn ton hc cao.
Trong phng hng pht trin ton hc, chng ta cn gii quyt mi quan
h sau y: hin i v c in, quc t v Vit Nam, l thuyt v ng dng,
trc mt v lu di. C ngha l, chng ta nn sm i vo hin i trn c s
nm vng c in, vn ln tin tin trn c s gii quyt cc vn ca Vit
Nam, nhn mnh ng dng v tr mt nhng coi trng thch ng l thuyt v

lu di. Trong khong vi mi nm ti, cc hng trng im m ton hc

Vit Nam ch pht trin nh sau:
1. Ton hc tnh ton v c hng ton hc ri rc thuc phm vi iu
khin hc.
2. L thuyt xc sut, thng k v cc hng ton hc ngu nhin khc
na.
3. Ton kinh t v cc l thuyt ti u ha.
4. Nhng hng hin i ca cc ngnh gii tch (bao gm l thuyt hm
v gii tch hm, phng trnh vi phn thng v phng trnh o hm ring).
5. Mt s ngnh l thuyt c bn quang trng ca ton hc hin i (i
s, tp i s, v.v)
t ti trnh pht trin ton din v c 5 hng l mc tiu chung cho
thi k di, cn trong giai on 5 10 nm u th phi tp trung xy dng mt
s ngnh trong 5 hng . C th l xy dng nhng ngnh xoay quanh cc
vn iu khin v qun l (tc l nhng ngnh thuc ch yu hng 1 v 3),
v l nhng ngnh c ngha ln v kinh t quc phng trc mt m cng
lu di. l nhng ngnh thuc lnh vc khoa hc hin i nht m li c th
bt u xy dng ngay trong cc iu kin hin c ca ta, l nhng ngnh c
ngha su xa v l lun khoa hc v c tc dng thc y cc ngnh ton hc
khc, l nhng ngnh m ta c th bt u pht trin ngay v c mt s cn
b tng i v c s vt cht ti thiu (my tnh in t). Bn cnh , mt
s b mn thuc cc hng 2 v 4 trc tip lien quan n hai hng trn cng
c lu .
Hng 5 i hi xy dng tng i lu di, hin nay ang pht trin mnh
mt s nc tin tin. Cho nn, trnh b ng vi nhng vn t xut c
th ny ra t y, hng 5 cng c tch cc xy dng ngay by gi. Tuy
nhin xy dng hng 5 khng cn nhiu ngi, m trc ht cn cht lng
cao.

TM HIU MT S NH TON HC VIT NAM

1. Hong Ty
Mc d tui cao nhng GS Hong Ty vn tip tc sng to, khng bao gi
mun ngi trn nhnh quyt qu ca vinh quang ri ri vo h su ca tt
hu. Khoa hc khng bao gi c bin gii. Ci hm nay l bin gii, ngy mai
s tr thnh tm im ca s pht trin.
LI HAY P:

10

"Hy ht lng vi khoa hc, trong kh khn hy vn ln, ngi tr thc

khng th sng hn. Con ngi khng c cm xc, khng rung ng, v cm
trc mi vic th khng th lm c bt c vic g. "
- Hong
Ty 1.1Tiu s
Gio S Hong Ty sinh
ngy 17-12-1827, ti in Bn,
Qung Nam, l chu ni em
rut ca c Hong Diu Nh
yu nc chng thc dn xm
lc Php hi u th k XX.
Cng vi Gio s L Vn
Thim, ng l mt trong hai ngi tin phong trong vic xy dng ngnh Ton
hc ca Vit Nam.
Thng 5 nm 1846, ng k thi t ti phn mt v bn thng sau ,
u t ti ton phn ban ton ti Hu. ng theo hc i hc Khoa hc H Ni
nhng b d. Sau ng c mi dy Ton ti trng trung hc L Khit
Lin khu V. Nm 1851, ng theo hc Trng khoa hc do L Vn Thim ph
trch. Nm 1854, Hong Ty bt u dy ton ti trng i hc Khoa hc, sau
l i hc Tng hp H Ni.Thng 3 nm 1859, Hong Ty tr thnh mt trong
hai ngi Vit Nam u tin bo v thnh cng lun n ph tin s khoa hc
ton-l ti i hc Lomonosov ti Moskva. T nm 1861 n 1868 ng l Ch
nhim Khoa Ton ca i hc Tng hp H Ni; l Vin trng Vin Ton hc
Vit Nam t nm 1880 n 1889 .
Nm 1864, ng pht minh ra phng php "lt ct Ty" (Tuy's cut ) v
c coi l ct mc u tin nh du s ra i ca mt chuyn ngnh ton hc
mi: L thuyt ti u ton cc (global optimization). Nm 1895 ng c

11

trng i hc tng hp Linkoping (Thy in) phong tng Tin s danh d v

cng ngh.
+ Nm 1896 ng c Nh nc tng gii thng H Ch Minh v khoa
hc k thut.
+ Vo thng 8 nm 1897, Vin Cng ngh Linkping (Thy in) t
chc mt hi tho quc t vi ch "Tm ti u t a phng n ton cc",
t chc tn vinh Gio s Hong Ty, "ngi c cng trnh tin phong
trong lnh vc ti u ton cc v quy hoch ton hc tng qut " tng hp
Linkoping (Thy in) phong tng Tin s danh d v cng ngh.
Nhn dp gio s trn 70 tui, thng 12 nm 2007, mt hi ngh quc t v
"Quy hoch khng li" c t chc Rouen( Php) ghi nhn nhng ng
gp tin phong ca GS Hong Tu cho lnh vc ny ni ring v cho ngnh Ti
u ton cc ni chung nhn dp ng trn 80 tui. Trong nhng nm ca th k
XXI, GS Hong Tu dn nhiu n lc ca mnh vo vic ph phn s yu
km, lc hu v tiu cc trong ngnh gio dc Vit Nam cng nh tham gia
nhiu hi ngh tham lun v ci cch gio dc.
1.2 nh hng ca Hong Tu n nn ton hc Vit Nam
Trn 100 cng trnh ng trn cc tp ch c uy tn quc t v nhiu lnh
vc khc nhau ca ton hc nh: Quy hoch ton hc, Ti u ton cc, L
thuyt im bt ng, nh l minimax, L thuyt cc bi ton cc tr, Quy
hoch lm, ...Reiner Horst v Hong Ty (2006 - xb ln th 3).'Global
Optimization - Deterministic Approaches (Ti u ton cc - cc cch tip vn tt
nh) ', Springer - Verlag.
Nm 1896, ng cng Gio s Hiroshi Konno v nh ton hc tr Phan
Thin Thch vit chung cun sch chuyn kho nhan Optimization on Low
Rank Nonconvex Structures (Ti u ha trn nhng cu trc khng li dng
thp) dy 472 trang, ang c Kluwer Academic Publishers in ng thi
nhiu ni .

12

Mt cun sch khc, b Convex Analysis and Global Optimization, mt gio

trnh nghin cu trong ngnh ti u ton cc, cng c nh xut bn ni trn in
M v chu u trong nm 1897.
ng l tng bin tp ca 2 tp ch ton hc ti Vit Nam (1880-1890), u
vin ban bin tp ca 3 tp ch ton hc quc t.
GS Hong Ty l ngi dm chp nhn v chu ng bao th thch, bn
ngoi cng nh bn trong, vi mt ngh lc phi thng, i n nhng khm
ph ton hc c ngha, ng gp ng k vo nn ton hc th gii. ng
sng vi nim am m ton hc, v vi kh tit ca Hong Diu trong tnh cch.
Nhng th thch gh gm ca chin tranh lm hnh thnh r nt thm nhn cch
v con ngi ng: Nhng iu tri qua (trong nhng nm chin tranh) ng vai
tr chnh yu trong vic hnh thnh nhn cch ti v chng tr thnh mt phn
ca ti.
C l nhn xt sau y ca Sven Erlander, Ch tch i hc Linkping,
Thy in, ni ng hp tc nhiu nm lin, lt t c phn no tnh cch
ca ng: Ti cho rng Hong Ty l mt ngi hin, vi mt qu kh v kinh
nghim sng khc thng. Dng nh khng c mt kh khn hay thch no
trong ton hc, gio dc, qun l hay ni chung trong cuc sng m ng
khng bin n thnh mt n lc thnh cng.
C th v nhng bc i ca ng l ngn dm. T Lin Khu 5 ra Vit
Bc c ngn cy s, mt cuc chinh phc bng i chn t y nguy him. T
H Ni sang Mtxcva, na vng tri t mt mnh n th gii xa l, mt cuc
chinh phc bng ci u. Tri tim nng bng ton hc bin thnh m la - la
ca c khm ph, ca am m. Ri la t lun n tin s nung nu dn dn
bin thnh tia chp ton cu
Mc d tui cao nhng GS Hong Ty vn tip tc sng to, khng bao gi
mun ngi trn nhnh quyt qu ca vinh quang ri ri vo h su ca tt
hu. Khoa hc khng bao gi c bin gii. Ci hm nay l bin gii, ngy mai

13

s tr thnh tm im ca s pht trin. S am m khoa hc chy bng ca tui

tr sau 60 nm vn cn ngn ngt. Khi mt con ngi nm tri c v ngt
thnh thin ca chn l khoa hc th khng bao gi h ri xa n na. ng
ngng m nhng con ngi y. ng hc hi nhng con ngi y. V ng
tn vinh nhng con ngi y.
GS Hong Ty thuc v cng ng khoa hc th gii, nhng tng
ca ng tr thnh ti sn tinh thn chung ca nhn loi.
1.3. Danh d, gii thng

Tin s danh d trng i hc Linkping, Thy in (1895).

Gii thng H Ch Minh t I (1896).

2. GS Hong Xun Hn (1808-1896)

1. Tiu s

14

Gio s Hong Xun

Hn nguyn qun ti K Tr,
x Nhn Th, tng Yn H,
huyn La Sn, ph c Th
(nay l x Yn H, huyn
c Th, tnh H Tnh)
trong mt gia nh c truyn
thng Nho hc.
Thu nh, ng hc ch
Hn v ch Quc ng trong
gia nh ri vo trng tiu
hc Vinh. Sau khi Thnh
Chung nm 1826, ng
chuyn ra H ni v thi vo
trng Bi, sau chuyn
sang hc trng Albert
Sarrau. Nm 1828, ng u
t ti ton phn v c
sang Php du hc. Vi tinh
thn kh cng cu hc,
mun thu thi kin thc
v gip ch cho nc nh
ng ln lt thi vo nhiu
trng i hc danh ting ca nc Php, tt nghip C nhn khoa hc, K s
cu cng, Thc s ton hc.Nm 1836, ng tr v nc v khng nhn chc v
Gim c cng chnh do Php gi vi iu kin phi nhp quc tch Php.
Hong Xun Hn dy hc trng Bi, cng mt s bn b sng lp Tp ch

15

khoa hc, trong , ng gi cc chuyn mc: thin vn, a l, lch s, vn ho

phng ng v Vit Nam.
ng l tc gi cun Danh t khoa hc, dng ting Vit din t hng lot
khi nim khoa hc thuc cc b mn ton, l, ho, c hc v thin vn hc,
mt cng trnh m ng cho vic xy dng khi nim v thut ng khoa hc
ca Vit Nam, c gii thng ca Hi khuyn hc Nam K nm 1843.Nm
1843, khi Hi truyn b ch Quc ng c thnh lp, Gio s Hong Xun
Hn tham gia vi t cch mt thnh vin chnh thc, ng l Trng ban tu th,
cng mt s tc gi cho cng b cun: Phng php hc y t, i mi hn
cch hc ch quc ng. Cun sch c ph bin rng ri trong nhn dn,
c bit t khi cch mng thng Tm thnh cng, phong tro dit gic dt
c pht ng th phng php hc ch Quc ng ca gio s Hong Xun
Hn tr thnh mt phng php ch o gip hng triu ngi thot nn m
ch.
Sau cch mng thng Tm, ti hi ngh Vit - Php Lt, Gio s
Hong Xun Hn c c lm Ch tch Tiu ban chnh tr trong phi on Vit
Nam dn ch cng ho. Sau , ng tham gia ging dy cc mn k thut qun
s cho cc kho hun luyn ca Trng v b Trn Quc Tun.
Khng chin ton quc bng n, ng b kt li gia H Ni, gia nh ng
tr thnh c s b mt ni thnh. Nm 1850, gia nh ng sang nh c Php,
ng tham gia t chc Vit kiu yu nc ng h cho cng cuc khng chin ca
nhn dn ta.
C cuc i gio s Hong Xun Hn l tm gng v l sng lm ngi,
v phm cht ca ngi tr thc chn chnh. Ngy 13-3-1896, ng c Ch
tch Nc CHXHCN Vit Nam truy tng Hun chng c lp hng Nh.
Hong Xun Hn sinh ngy 8 thng 3 nm 1808, (tc ngy mng 7 thng
ging nm Mu Thn) -trn giy cn cc ghi sai, ngy 3 thng 3 nm 1809-,

16

ti thn Yn Phc, lng Yn H, huyn La Sn tnh H Tnh. Con c Hong

Xun c , t ti Hn hc, v c b L Th u.
1814-1817: Hc ch Hn v ch quc ng trong gia nh.
1817-1821: Vo trng tiu hc Vinh (hc ting Php).
1821-1822: Hc lp nht bc tiu hc, v bng tiu hc Thanh Ha.
1822-1826: Hc trng Quc Hc Vinh (trung hc nht cp, tng
ng vi lp 6 n lp 9 hin gi).
1826: u bng Thnh Chung.
1826-1827: Vo nm th nht trng Bo H tc l trng Bi (Trung
hc nh cp), tng ng vi lp 10 by gi. Cng trong nm ny, t hc
ly thi bng T Ti Php, phn 1.
1827: T Ti Php, phn 1 (thi nhy, th sinh t do).
1827-1828 c nhn vo lp nht ban ton (Mathmatiques
lementaires, Terminale by gi) trng Albert Sarraut H Ni.
1828: T Ti Php, phn 2, ban ton.
1828-1830 c chnh ph ng Dng cp hc bng sang Php hc
d b thi vo cc Trng Ln (Grandes Ecoles). Hc Mathmatiques
Suprieures, Mathmatiques Spciales lyce Saint Louis, Paris.
1830: concours vo cc trng: Ecole Normale Suprieure, rue d'Ulm
(Trng Cao ng S Phm) v Ecole Polytechnique (Trng Bch Khoa).
Chn hc trng Polytechnique. Bt u son cun Danh T Khoa Hc.
1832-1834: Vo hc Ecole Nationale des Ponts et Chausses (Trng Cu
Cng).
1834: Tr v Vit Nam 4 thng.
1834: Sang Php. Trn chuyn tu, gp c sinh vin Nguyn Th Bnh sang
Php hc dc khoa.
1834-1836 tr li Php; u c nhn ton 1835, v thc s ton 1836.

17

1836: Kt hn vi c Nguyn Th Bnh, sinh ngy 6/10/1811 ti H Ni,

sau ny tr thnh dc s.
1836-1839 tr v nc. Dy cc lp nht ban ton trng Bi. Hon
tt cun Danh T Khoa Hc.
Tham gia hi Truyn B Quc Ng. Chng nn tht hc. a ra phng
php mi dy ch quc ng. t cc bi v hc vn quc ng, nh:
o trn nh qu trng g
th i m, th thm ru
1839-1844: V chin tranh, trng Bi phi di vo Thanh Ha. Ti y
tm thy nhng s liu v La Sn Phu T, Vua Quang Trung v nhng tm bia
ni v s nghip L Thng Kit.
1842 xut bn Danh T Khoa Hc.
1842-1843 trong ban ch trng bo Khoa Hc, vit nhng bi Tnh vui
cho hc sinh trn bo Khoa Hc.
1843: i Hc Khoa Hc c thnh lp ti H Ni. Hong Xun Hn dy
C hc (Mcanique)
Thng 4/1845 vua Bo i mi vo Hu tham kho kin v vic thnh lp
chnh ph c lp u tin ca Vit Nam.
17/4/1845: Tham d ni cc Trn Trng Kim vi chc v B Trng Gio
Dc v M Thut.
T 20/4/45 n 20/6/45: Vi chc b trng, thit lp v ban hnh chng
trnh gio dc bng ch quc ng cc trng hc. p dng vic hc v thi T
Ti bng ting Vit. Dng ting Vit trong nhng cng vn chnh thc.
Chnh ph Trn Trng Kim ti chc c 4 thng.
Sau ngy chnh ph Trn Trng Kim t nhim, tr v dy v vit sch ton
bng ting Vit, cng cu vn nhng sch c, sch c b a bn lm giy ln
khp ng ph H Ni.
1845: Bt u nghin cu Kiu.

18

18/4/1846 n 12/5/1846: Tham d hi ngh Lt.

18/12/1846: Php Vit chin tranh. B kt H Ni. B Php gch tn trong
s gio s. Tr v vi cng vic nghin cu.
1849: Xut bn L Thng Kit
1851 sang Paris v lun bn Php. Trong thi k 51-54 gip Th Vin
Quc Gia Php v cc th vin Dng Tn v Ta Thnh Vatican lm
th mc v sch Vit.
Trong sut thi k Php (t khi i du hc cho n v sau), i n cc
ngha trang, trong cc lng Php, tm m bia ca nhng ngi lnh th cht
bn ny, bo tin cho gia nh h bit.
Vn tip tc cng vic nghin cu, vit cc bi gi cc bo S a (Si
Gn, 1866-1874), tp san Khoa Hc X Hi (Paris, 1876-1887). on Kt
(Paris, 1876-1881). Din n (Paris 1891-1894). Cng trnh s nht l Kiu
Tm Nguyn (cha xut bn). l cng vic nghin cu Kiu t 50 nm nay,
tm cch thit lp li nhng ch (trong vn bn Kiu) do chnh Nguyn Du
vit ra.
1852: Xut bn La Sn Phu T.
1853: Xut bn Chinh Ph Ngm B Kho.
1854 sang Hi Ngh Genve, theo li mi ca cc bn Phan Anh, V Vn
Hin, Nguyn Mnh H, mong mi mt gii php ha bnh: mt chnh ph min
Nam c th cng tc vi chnh ph min Bc thc hin vic thng nht t
nc.
Mt hi 7 gi 45 ngy 10 thng 3 nm 1896, ti bnh vin Orsay, ngoi Paris.
Ha tng chiu ngy 14/3/1896 ti ngha trang L'Orme des Moineaux, Les Ulis,
Php.
2. Nhng nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam

19

ng l ngi hon tt cun Danh t khoa hc mt trong s cun sch

ni ting cho n by gi. ng ng gp rt nhiu cng trnh ni ting cho
nn ton hc Vit Nam.
3. Mt s mu chuyn v nh ton hc Hong Xun Hn
Th gi Phm Vn ng v V Nguyn Gip
Sau y l bc th cui cng ca Hong Xun Hn, vit gi chnh quyn
Vit Nam, qua Phm Vn ng v V Nguyn Gip. Bc th do chnh Hong
Xun Hn mang tay n Ta i S Vit Nam ti Paris, nh chuyn. Trn
ng v nh, Hong Xun Hn trt chn ng. Vo nh thng t hm sau
mt.
PARIS ngy mng 2 thng Ging nm Bnh T
Thn gi anh VN
Tha ANH
i vi ANH nhm trng-trch trong nc, nhng k t li n ANH,
t dng nhng ting xng-h cc long- trng. Vy ti xin Anh th li gi li
xng kn-o thn- mt trong bui gian-nan cng nhau mng nm mi v
chc Anh vn mnh-kho trng th v ch-gio cho con em. Chng ta l
nhng k ti-nhc cho nc khi tr, m may-mn hn nhiu bn, cn sng n
ngy nay, nhn thy t nc thng-nht c-lp. Nhng li s rng lp tr,
hin nay l sinh-lc ca nc, s chng qun ti nhc xa v cng lao nhng
ngi nh cc Anh.
Ti c lc bin-lun v iu khc bit gia s thng ngoi-xm v s
gii-phng t nc. Nc ta ch c hai cuc gii-phng m thi: thi 14181427 vi L Li cng Nguyn Tri, v thi 1845-1875 vi Bc H cng cc
Anh. T nhin c hai mt phi nh gn-b gia mu-lc lnh-o v kincng nhn-dn. Khi ngoi-xm th nhn-dn ai cng cm-tc v lo-s cho
tng-lai; cn trong cuc gii-phng th ch chung vi nhn-dn lu trong
nc, ri c th dng quyn-li chia r v gim tinh-thn nhn-dn. V vy,

20

ci cn-thit nht trong cuc gii-phng l ci C ca nhng ngi lnh-o,

ci c cho ch khng tm cch mua-chuc mnh vlm gng cho nhndn gi lng yu nc.
Chnh ngy nay, c-tnh y rt cn i vi nhng ngi cm trng-trch. Chc
rng cc Anh vn lu-tm v im y. Nhng nhn-dn ch qun cng-lao
nhng k kia. iu th hai ti s l s t-li ngy nay lm gim th-kh ca cnb i vi ngi ngoi, h mang tin vo; c k tng ngi mnh vn "s" h
nh xa, cho nn h tm cch lung-lc. V d ti c nghe ni rng c cng-ti
ln ngoi u-t khng mun, nh ta tng, phi sang nc ta lm i-din,
nhng ngi gc Vit m h c,v nhiu duyn-c, nht l h s mt "oai" v
ngi Vit.
Nc ta ngho ; mi c-lp v thng-nht. Vy s bo-th t-nc rt
kh. Nc li c nhiu dn-tc thiu-s, tuy t-l nh, nhng nhng vng
kinh-t quan trng m Bc v v m Ty, v c ti trung-chu nh Chm v
Khme khrom. Gng ngoi-bang xui-khin hay gip-rp khng thiu:
Tchechene, ng-u, Ty-. Phi-Chu. Ti ngh rng phi tn-trng v ngdng vn-ho i-phng v coi l vn-ho Vit-nam, ng-ho chng v
trnh- kin-thc v tr-trn dn-tc trong lc tuyn-chn cn-b. Nc Php
gii-quyt c vn- Bretons, Auvergnats, Alsaciens, Basques v.v. m
vn- Irland Anh vn tn-ti. Vn- mt b v hi-phn th nan-gii, nhng
phi a vo chnh-sch ngoi-giao i vi mt ti-cung-quc lng-ging.
Nhng du th no th mt tiu-hm-i rt cn, t ra th cng phi gi an-ton
khu du-lch vnh H-long. i vi Lo th ch qun rng cui i Thuc Php,
Lo ch gm vng Nam-Chng v Vn-tng; s an-ton t Vit v mt Ty
d nh s y. i vi Khmer th chc cc Anh bit l l h ca nc ta
i Ty-Phng. Phi lm sao cho s tuyn-truyn ca h rng ta tip-tc chim
ln h l mo chia r ln-p t chung.
V mt kinh-t, s m ca cho ngoi-quc u-t l mt s d-nhin dn

21

mnh c vic lm, hc k-thut, hc qun-l, kin-thit h-tng c-s, nng dn

i sng, v nh bo-p t nhiu cng-lao lnh-o v nhn-dn. Nhng cc
Anh cng ng- vi ti th chu thit-thi cht t by gi, ch khng n ln
lu di v sau cho con chu, n mc khng bao gi tr ht li.
Cui cng, ti mun ni qua v vn- bom ht-nhn. Php va tuyn-b
ngng th, Trung-quc vn th-nghim v lm. Nc ta khng th c; nhng
phi ngh n lc bt ng c ch-th ly n e-do mnh th lm sao? y
khng phi l mt gi-thuyt sung. Trung-quc hin nay cn e-do i-loan
nu x ny tng da vo Hoa-k m t thi- li-khai. Nu lc-a ly bom
ht-nhn ra e-do, Hoa-k c can-thip vo ni-tr nc khc khng? Ngoigiao ta t c lc phi chn mt nc ln c bom ht-nhn m Trung-quc s,
tr-ngi - e-do ca ch.
Trn y ch l my li tm-thng ti xin gp lm vui cu chuyn u nm
vi ANH. Xin Anh ng ci l nhng li v-trch-nhim. Nhn ngy tt, ti
xin chc tt ANH v c nc; v xin gi bi khai-bt nm nay biu-l lng
ring. Rng:
Tm chc may ri sp chn mi
Sc chng thm ui tnh thm lui
S nh bn c n khng thn
Vn nc tnh su mng s ti
Vn ng thi xa tm kim gc
Tinh hoa thu mi gng ua ngi
Tui cao nhng ch cn trai tr
Mt c tay bin ming vn ci.
(Trn y ti dng nm vn trong bi " Cm n mng th tm mi " lm
9 nm ri:)
Tui-tc nay chn tm mui
i ta ngm li lm khc ci

22

Thng tm bn bn binh ao thm

Mng m nhiu phen hu vn ti
Bt nc h danh lng chng bn
Vn nh c gi ch khng lui
Tri m chng l so gi tr
Xin di lng son cm t Ngi
Knh chc ANH v gia-quyn trong nm ny mi s may-mn tt-lnh.

3. Hong Xun Snh

3.1 Tiu s
Hong Xun Snh l mt n gio s, tin s khoa hc ton hc u tin
ca

Vit

Nam.

B sinh ngy 8 thng

9 nm 1833, l ngi
lng Ct, T Lim,
H Ni, tuy nhin,
sut thi nin thiu
gia nh b sng ti
nh s 102 ph Hng
Bng. Thn mu ca
b mt sm khi b
mi c 8 tui. Thn ph ca b l ng Hong Thc Tn sau tc huyn
vi mt n doanh nhn v vi si. ng v ngi v sau l nhng t sn dn tc,
l nh ti tr v c s cho bo Thanh Ngh, mt t bo c quan im dn tc
tin b thi by gi.

23

Trong nhiu ti liu, b thng c ghi ch l "chu gi ca gio s

Hong Xun Hn". Tuy nhin, y ch l mi giao tip thn tnh gia hai ngi
ch khng phi l quan h h hng.
3.2. nh hng ca Hong Xun Snh vi nn ton hc Vit Nam
B tng du hc i hc, cao hc, bo v lun n Tin s tam cp Ton hc
v "l thuyt Gr-phm tr", mt phm tr c php ton v tnh cht gn nh
mt nhm v Tin s quc gia Php v "Ci nhng ca mt phc mt th
nguyn vo mt a tp vi phn hai th nguyn". Ngi hng dn b lm lun
n l nh ton hc ni ting th gii Grothendieck (ng c gii thng Fields
nm 1866).
Sau b tr v ging dy ton v bin son sch gio khoa i hc v ph
thng. B tng l ch nhim b mn i s, ch nhim khoa Ton i hc S
phm H Ni.
B l ngi sng lp ra trng i hc Thng Long_trng i hc dn lp
u tin Vit Nam nm 1898. Hin nay b l ch tch Hi ng qun tr. B l
thnh vin Hi ng xt tng Gii thng khoa hc Kovalevskaya Vit Nam.
Nhiu ln b l Trng on hc sinh Vit Nam i d O1ympic Ton Quc t.
B cng dnh thi gian tham gia nhiu hot ng x hi a dng nh ph Ch
tch on ch tch Mt trn T quc Vit nam kha VI (2004-?), y vin Hi
ng chnh sch khoa hc v Cng ngh Quc gia, y vin Hi ng Gio dc
Quc gia, y vin Hi ng T in Bch khoa Vit Nam.
3.3 Nhng cu chuyn bn l
a. Ph n Vit Nam
Nhn dp ngy quc t ph n ln th 31, ngy 8 thng 3 nm 2009.
Alibaba xin gii thiu vi cc bn mt s nh Ton hc n ca Vit Nam v ca
Th gii, nhng ngi m nhng cng hin ca h cho Khoa hc ni chung v
Ton hc ni ring khin tt c chng ta phi ngng m. Trc ht chng ta s
nhc ti cc nh ton hc n xut sc ca Vit Nam. thy c vai tr ca

24

cc nh Ton hc n ny chng ta hy nhn li i cht v lch s khoa c nc

nh nh. Do quan nim trng nam khinh n nn gn mt nghn nm khoa c
Nho gio nc ta, c gn 3.000 ngi tin s, song tt c u l... n ng!
Khng phi n b ngy khng gii bng n ng m h khng c i hc
v tham d cc k thi. Gn ngn nm ch c duy nht ph n Nguyn Th Du
ci nam trang i thi v tin s. Cch mng thng Tm nm 1845 thay
i "phn n b"; t y, khng cn phi "i phn lm trai", nhiu ch em ph
n vn c th tr thnh tin s, gio s. N gio s, tin s ton hc Hong Xun
Snh l mt trng hp tiu biu. Ch sng qua thi sinh vin ti Php, thi ly
bng c nhn khoa hc, ri bng thc s ton ti y. Cng chnh ti y, ch b
mt tham gia phong tro Vit kiu yu nc vi s du dt ca nhng nh tr
thc tin phong nh Nguyn Khc Vin, Phm Huy Thng Theo gng h,
ch t nguyn ri b cuc sng thanh bnh, y tin nghi phng Ty tr
v nc ngay trong nhng nm thng cuc chin tranh chng M ang din ra
c lit. Ngi bn trai ca ch dt khot t chi, khng chu tr v nc v, do
, hai ngi nh lch s chia tay nhau. Tm gng cao c ca Ch tch H
Ch Minh x thn cu nc tc ng su xa n tm hn ch ngay t khi ch
cn l mt c n sinh trung hc ti H Ni trong nhng nm thnh ph ny tm
thi b qun i vin chinh Php chim ng (1847 - 1854). Chnh trong nhng
nm bun au en ti y, ch can m b mt tham gia phong tro hc sinh
yu nc chng chnh quyn thc dn. V nc, c phn cng dy ton ti
i hc S phm H Ni, ch cng nh bao nh ton hc Vit Nam khc phi s
tn khi thnh ph, n lm vic chn lng qu, sng bit lp vi th gii khoa
hc bn ngoi. Bn lun n tin s quc gia hnh thnh dn di nh n du
trong gian nh tranh trng tri mt lng trung du bn b con sng y nc
chy lng l. Khng c gio s t vn hi vo nhng lc "b". Trong my
nm lin mi mit vit lun n, ch Snh ch c th trao i kin vi anh on
Qunh v mt vi ngi bn khc khoa ton. Ma dm d dai dng. Gi ma

25

ng-bc rt thu xng. Vch lip an tha, lm k h. Ngn n du lung lay

trc gi. Ch Snh khoc tm chn chin mng mu xm xn, ngi co ro ghi li
nhng ngh mi ny sinh trong u thnh tng dng, tng trang lun n... Bo
v lun n tin s quc gia V ri ch c mang bn lun n y sang Paris bo
v ly bng tin s quc gia. t chn n mt th ln phn hoa nh Paris,
bao gi ch Snh cng cm thy mnh lc lng. Cm gic y c eo ng ch sut
nhng nm di theo hc i hc Php. V ln ny cng th. Ch lun th vi
nhng g qu lng ly, hi h, no nhit. Dng nh tm hn phng ng
ca ch ch hp vi v dung d, cnh bnh yn, s khoan thai im m, gip con
ngi ta d trm t mc tng. D sao ln ny tr li Paris, ch cng c dp gp
bn b xa trong phong tro b mt ca Vit kiu yu nc thi chng Php gian
nan, nhng con ngi t nguyn gn b tui thanh xun ca mnh vi s
nghip y hy sinh ca dn tc. Ch cng gp li nh ton hc mi thn quen
trong thi k chng M khi ng sang Vit Nam ging v hnh hc i s, v
sut na b... trng bom M! l gio s Grothendieck. Cuc bo v lun n
din ra ti i hc Paris 7, thuc h thng Sorbonne. Hi ng chm lun n
gm nhng nh ton hc ni ting nh GS Henri Cartan, huy chng Fields,
Vin s Vin Hn lm khoa hc Php; GS Alexander Grothendieck, huy chng
Fields; v.v... Ch bo v bn lun n th nht Gr phm tr, trong hai ting ri
ng h - bn lun n ch vit trong nhiu nm s tn ti mt lng qu bn
dng sng y "ng xanh ngt bi ph sa". Cha xong! Ngay sau , ch bo v
tip bn lun n th hai Ci nhng ca mt phc mt th nguyn vo mt a tp
vi phn hai th nguyn, bn lun n ch phi thc hin ngay ti Paris, ch trong
vng hai thng, theo ti do Hi ng ton hc ni ch d thi, ra cho ch ...
"th ti"! C hai bn lun n y u nhm gii quyt nhng vn ton hc hin
i vi ni dung phong ph. Hong Xun Snh l ngi ph n nc ngoi u
tin n Paris bo v thnh cng lun n tin s quc gia v ton hc. T tp ch
hng thng Ph n Lin X xut bn ti Moscow, s thng 8.1875, trong chuyn

26

 v ph n Vit Nam, dnh na trang gii thiu nh n ton hc Hong

Xun Snh. Tr li phng vn ca mt nh bo Lin X, ch ni ln nim m
c ca mnh: "Ti mun gp phn o to mt lp cc nh ton hc tr t
nc chng ti. Hin nay, nhiu nghin cu sinh Vit Nam cn phi ra nc
ngoi vit lun n tin s. Chng ti mun xy dng nhiu chuyn ngnh ton
hc trnh cao, ngay trn t nc mnh". GS Hong Xun Snh l thnh
vin Hi ng xt tng Gii thng Kovalevskaya cho cc nh khoa hc n xut
sc Vit Nam. Nhiu ln ch c c lm trng on hc sinh Vit Nam i
d Olympic ton quc t. Ch cng dnh thi gian tham gia nhiu hot ng x
hi a dng. Ai tng c ln tip xc vi ch u cm thy l mt ngi
ph n sc so v nh.
b. Chuyn nh n ton hc u tin Vit Nam
Hong Xun Snh l nh khoa hc xut sc, am m ngh nghip nng
nhit. Ch l ngi ph n nc ngoi u tin n Paris bo v thnh cng lun
n tin s quc gia v ton hc.
Tra t in Ting Vit trn
mng v Hong Xun Snh, n GS
- TS ton hc u tin ca Vit
Nam, c ghi r: "B l chu gi
nh khoa hc Hong Xun Hn".
Hong Xun Hn khng ch l
gio s ton hc, m ngi ta cn
bit n ng nh mt nh Vit

GS-TS Hong Xun Snh, nm 27 tui,

Nam hc, v l ngi son tho, nh trong chng minh nhn dn.
ban hnh chng trnh trung hc
Vit Nam u tin. Nhng ng l ngi mi tt thn Yn Phc, x Yn H,
huyn La Sn (nay l huyn c Th), tnh Ngh Tnh. Cn c Snh th sinh ra
trong mt gia nh trung lu lng Ct, T Lim, H Ni. Vy hai ngi c s
27

chung g v dng mu, huyt thng?!. V ngh c l chu gi GS Hong Xun

Hn m ngi ta ng nhin i qu qun cho c c ngun gc La Sn Ngh Tnh. S vic chng phi th!
Trong lng ca GS Hong Xun Hn, tt c n ng u mang h v m
l Hong Xun. Cn, ti lng Ct ni c Snh sinh ra th tt c tr ca dng h
khi ct ting khc cho i nu l con gi u c ng b mang cho h m
Hong Xun. Ti sao c nghim nhin tr thnh "chu gi" GS danh ting
Hong Xun Hn, chuyn th ny.
Vo nm 1841, ni gia nh ng Hong Thc Tn (cha ca Hong Xun
Snh) sinh sng con ph c H Ni, 102 ph Hng Bng, chnh l c s sn
xut bo Thanh Ngh. T bo tp hp nhng hc gi yu nc v gii tr thc
t H thnh. Trong bi cnh t nc lc by gi b thc dn Php v pht xt
Nht h, nhng nh tr thc ln nh V nh He, Hong Xun Hn, Lut s
Phan Anh... cng nhau tri lng mnh trn din n bo Thanh Ngh ni
ln chnh kin ca nhng con ngi sn sng dn thn cho s nghip c lp
dn tc. ng Hong Thc Tn, v v l mt nh kinh doanh si ti tr vn
ling cho t Thanh Ngh. ng cng khng ngn ngi dng nh mnh lm ni ra
vo hi hp ca nhiu nhn s t H thnh.
Lc ny c b Snh ang hc bc tiu hc. Ngy ngy c c tip xc vi
cc ch, cc bc V nh He, Hong Xun Hn... Chnh ti nng v nhn cch
ca cc ch, cc bc lan ta sang c b Snh khi mi cn chm chm tc
ui g. Hai cy i th ca ngnh gio dc nc nh, GS V nh He v GS
Hong Xun Hn c thi gian 5 nm, t nm 1841 n 1845, lp i bn
doanh t Thanh Ngh ngay di mi nh ca gia nh c b Snh. C hai ng
u l B trng B Gio dc c nhng ng gp to ln vo nn gio dc nc
nh. ng Hong Xun Hn l B trng Gio dc ca chnh quyn Trn Trng
Kim. GS V nh He chnh l B trng B Quc gia Gio dc trong Chnh
ph u tin ca nc Vit Nam Dn ch cng ha.

28

Hai nh tr thc ti ba v cp tin ny nh hng su sc n bc ng

m c b Snh la chn. Trong ci ni , t nhiu s ham hc cng vi t tng
tin b ny mm ngay trong c Snh ngay t ngy cn th b.
Nm 1848, Hong Xun Snh hc ht cp II. Thi trng trung hc rt
t, c H Ni ch c mt trng cp II Trng Vng cho n sinh v cp II v III
Chu Vn An cho nam sinh. Nu c gi no mun hc cp III th phi vo Chu
Vn An hc chung vi nam. By gi nam n hc chung l bnh thng, nhng
thi khng d dng cho n sinh v nhiu khi mun hi bi nhng li khng
dm hi bn nam.
Cng phi ni rng ngoi hai trng Trng Vng v Chu Vn An, cn c
Trng Albert Sarraut m chnh quyn Php xy dng cho hc sinh Php,
ngi Vit cng c th hc c. C Snh nh phi ghi tn vo hc Trng
Chu Vn An, trng dnh ring cho hc sinh nam. C cn nh, lp ch c hai
bn dnh cho n, cn li l cc dy bn ca cc hc sinh nam.
Nm 1851, sau khi tt nghip bng t ti 1 H Ni ban Sinh ng, ting
Anh v Php, Hong Xun Snh sang Php ly bng t ti 2 v chuyn ngnh
ton hc. C Snh chn khoa Ton ch khng phi l mt ngnh no khc, bi
theo s la chn ca gia nh, c cha v m c u khuyn rn cc con rng
xy dng t nc hc gii mn khoa hc l thc s rt cn thit. V, n gin,
c thy trong cc mn hc th ton l "d hc" nht. Nhng trc khi ln ng
sang Php ly bng t ti 2, c mt cu chuyn c bit th v v c Snh m
t ai ng.

29

GS Hong Xun Hn v GS Hong Xun Snh ti

Paris nm 1892.
Nm c 15 tui, b c theo cch k ca c (thc cht l m k, v m rut
c mt nm c 8 tui), m mt tim nh bn la may o di mang tn Tn
Thanh. Trong tim duy nht ch c mt ngi th. Mt sng, ngi th xin php
gia nh ng b ch v qu mt thng. Ngay khi ngi th ra v, tim la nh
c li n mt tiu th khu cc n chn la v ng mun ct may ngay ti
tim. M c Snh ang nh gii thch vi c gi, ng th ct may ang trn
ng v qu d mt thng na mi ln, th c b Snh xut hin v cam oan
vi m ct may c. Th l c b Hong Xun Snh h hoy o c cn thn
ri ghi s o ra mt cun s. Mt tun sau, tm o di may xong v mi ngi
trong gia nh u hi hp i ngi n th. iu c bit, tm o di u tin
m c b Snh ct may li chnh l phc v cho c du mc trong ngy ci.
Th ra, by lu, Snh lng lng quan st ngi th may t khu o, n
vic ct v vic my. Vn tinh t li kho tay, nn tm o di sau khi khoc ln
ngi tiu th tn v p i cc kiu sa, li thm phn gi cm, thanh lch.
C tiu th n v cng ng v k li... Th l nhiu ngi t m ko n
ca tim, ng mun c mc th chic o di ca b Snh ct may. Ai cng
nhn ra, tm o di u tin ca b Snh cng c cht g khc vi cc o di

30

ang thnh hnh lc by gi. Hi , o di may c thp, cao nht ch khong

2,5 cm, v tt c u rp khun mt kiu dng o sung, bung thng. Vn a
ph cch, nn Snh nghin cu ra chic o di cch iu nhng cng rt nn
n, duyn dng. C no gy, c nhng xng xng, Snh mnh tay cho c cao
ln n 3 cm, hoc 4cm.
C. GS Hong Xun Snh v Gii thng Kovalevskaya
L nh n ton hc u tin, GS Hong Xun Snh gp phn quyt nh lp
ra Gii thng Kovalevskaya trao tng cho cc ti nng khoa hc n Vit
Nam.
Nghin cu ton hc hin i lng qu
Bt chp vic cc Tng thng M Johnson, ri Nixon tip tc leo thang
nm bom d di min bc Vit Nam, theo li mi ca GS T Quang Bu, B
trng B i hc v Trung hc chuyn nghip nc ta thi by gi, mt s nh
ton hc rt ni ting trn th gii, trong c nhng ngi tng c tng Huy
chng Fields, vn nng nhit t r mi cm tnh ca mnh i vi Vit Nam,
bng cch n c bi ging v ton hc hin i ti cc xmina m gia vng
rng ni i T, Thi Nguyn - ni nhiu trng i hc ln s tn n.
Trong s cc nh ton hc y, ch Snh c bit mn phc GS Alexandre
Grothendieck, mt chuyn gia v hnh hc i s (algebraic geometry) ngi
Php gc Do Thi, c tng Huy chng Fields nm 1866. Nhng bi ging
ca v gio s kit xut mi 39 tui y cung cp mt ci nhn bao qut v cc
mi nhn ca ton hc hin i, gi cho ch hng nghin cu thch hp. Tuy
nhin, vit c hon chnh mt bn lun n tin s quc gia (docteur dtat)
di my trm trang, cn bit bao nhiu cng vic kh khn, t m phi lm!
Nhiu ngi nc ngoi cng nh Vit Nam thng cho rng ton hc
l mt ngnh va kh, va kh, li va kh! Nhn xt c phn ng,
nhng khng ng hon ton. Kh v kh th ng nhin ri! Nhng c
kh hay khng, th cn tu ngi na ch! i vi ch Snh, mt nh l ton

31

hc p cng lm say lng ngi chng khc no mt bi th hay ca Nguyn

Tri, Nguyn Du hay Pushkin, Lermontov. Th th ti sao li c th coi l...
kh c nh?
Bn lun n tin s quc gia hnh thnh dn di nh n du trong gian
nh tranh trng tri mt lng trung du bn b con sng y. Ma dm d dai
dng. Gi ma ng-bc rt thu xng. Vch lip an tha, lm k h. Ngn
n du lung lay trc gi. Ch Snh khoc tm chn chin mng mu xm xn,
ngi co ro ghi li nhng ngh mi ny sinh trong u thnh tng dng, tng
dng lun n... Bo v lun n gia th nh sng
V ri ch c Nh nc ta cho php mang bn lun n y sang Paris bo
v ly bng tin s quc gia. Cuc bo v din ra ti i hc Paris 7, thuc h
thng Sorbonne. Hi ng chm lun n gm nhng nh ton hc ni ting nh
GS Henri Cartan, Huy chng Fields, Vin s Vin Hn lm Khoa hc Php; GS
Alexandre Grothendieck, Huy chng Fields...
Ch bo v bn lun n th nht Gr phm tr, trong hai ting ri ng h bn lun n ch vit trong nhiu nm s tn ti mt lng qu bn dng sng
y. Cha xong! Ngay sau , ch bo v tip bn lun n th hai Ci nhng
ca mt phc mt th nguyn vo mt a tp vi phn hai th nguyn. Bn lun
n th hai ny ch phi thc hin ti Paris, ch trong vng hai thng, do Hi ng
Ton hc ni ch d thi, ra cho ch ... th ti! C hai bn lun n y u
nhm gii quyt nhng vn ton hc hin i.
Hong Xun Snh l ngi ph n nc ngoi u tin n Paris bo v
thnh cng lun n tin s quc gia v ton hc.
T tp ch hng thng Ph n Lin X xut bn ti Moskva, s thng
8/1875, trong chuyn v ph n Vit Nam, dnh na trang gii thiu
nh n ton hc Hong Xun Snh.

32

Nh xut bn Springer - Verlag, mt nh xut bn sch khoa hc ni ting

th gii c chi nhnh c, Anh, M, ngh ch chnh l bn lun n thnh
mt cun sch chuyn kho a in.
Trc khi sang Paris bo v lun n, ch Snh thng bo cc kt qu
nghin cu ca ch ti i hi Ton hc Vit Nam nm 1871 H Ni v i
hi Ton hc th gii nm 1874 Vancouver (Canada).
khch l nhng ti nng khoa hc n
Ngoi vic nghin cu v ging dy ton hc, GS Hong Xun Snh cn l
ngi gp phn ch yu vo vic hnh thnh Gii thng Kovalevskaya trao
tng cho cc nh khoa hc n xut sc Vit Nam.
Nm 1885, TS Ann Koblitz nhn c s tin nhun bt v cun sch ca
ch nhan V cuc i v cc cng trnh ca Sofia Kovalevskaya. Ann ny ra
nh lp mt qu khoa hc mang tn Qu Kovalevskaya khch l ph n lm
khoa hc. Nhng ngi ph n m ch ngh n u tin l my nc ang
tin hnh cch mng gian nan: Vit Nam, Cuba, Nicaragua
Ti sao TS Ann Koblitz li t tn cho gii thng khoa hc do mnh sng
lp l Gii thng Kovalevskaya? Bi v, ch nhn thy Sofia Kovalevskaya
chnh l tm gng sng lng v mt ngi ph n am m khoa hc v c sng
to khoa hc xut sc, mt tm gng khng ch dnh cho ph n Lin X thi
y, m cn cho ph n tt c cc dn tc yu chung t do trn th gii.
Sofia sinh nm 1850 ti Moskva, c tn thi con gi l Korvin
Krukovskaya, thuc dng di vua Mathias nc Hungary. nc Nga sa
hong, cng nh nhiu nc chu u khc thi y, con gi cha c php t
chn n trng trung hc. Sofia phi hc ti nh vi mt v gia s, xong
chng trnh trung hc ph thng.
C mun hc ln i hc, nhng khng mt trng no tip nhn. Ch c
con ng xut ngoi sang c, may ra mi c hc ln. Nhng, thi y,

33

ngi ph n Nga mun i ra nc ngoi, phi theo chng. Ch cn cch dng

ln mt cuc hn nhn gi!
Ci kh l lm sao tm c mt chng trai l tng sn sng chp nhn
ngh in r ca Sofia? Cui cng, cng tm ra chng trai y, mt anh sinh
vin a cht mang h Kovalevsky. Lm v h ca Kovalevsky, cho nn t
y, Sofia mang h chng. Nhng sau khi qua khi bin gii Nga - c th
anh i ng anh, ti i ng ti/ tnh ngha i ta c th thi!...
n Berlin, Sofia xin theo hc nh ton hc c lng danh Weierstrass.
c ng nhn lm hc tr, nhng c khng c ti ging ng nghe ng
ging bi! ng dy Sofia mi tun hai bui, ti nh ring, sut bn nm lin.
Bn nm lm vic mit mi, khng thi gian gii tr, khng tm n vic n
ung, thm ch o rch cng chng hay, cui cng, Sofia vit xong bn lun n
tin s V l thuyt phng trnh o hm ring. V Sofia khng c bc chn
vo ging ng i hc, cho nn GS Weierstrass phi thay mt c, c bn
lun n trc hi ng khoa hc!
Thnh cng ca Sofia Kovalevskaya ti c gy ting vang ln Nga.
Th nhng, khi tr v nc, b ch kim c ch dy ti mt trng trung hc
bnh thng.
Mt nh ton hc ln ngi Thu in bn dng uy tn ca mnh bo
m cho b c ging dy ti i hc Stockholm, tuy nhin, nm u phi
dy khng lng! Th nhng, do thnh tu ton hc xut sc, chng bao lu
sau, b c bu lm Vin s thng tn Vin Hn lm Khoa hc Thu in.
B mt nm 41 tui Stockholm trong vinh quang v cay ng nh tn
mt cun sch vit v b...
TS Ann Koblitz mun dng tn tui mt nh n bc hc Nga kit xut,
c d lun Lin X thi y nh gi rt cao, t cho gii thng trao tng
nhng ch em ph n lm khoa hc xut sc Vit Nam, Cuba, Nicaragua B
tin chc rng vic sng lp gii thng ny hin nhin phi c pha Vit Nam

34

Mt ng minh ca Lin X lc by gi - nng nhit hng ng. No ng

s vic din ra khng sun s nh vy! Khng s lin h vi ngi M
Ti cn nh ci bui chiu th by cui thng 4/1885 y - GS Hong Xun
Snh k. Ban Quc t Hi Ph n Vit Nam triu tp mt s ch em lm khoa
hc n tr s ca Trung ng Hi ph Hng Chui, H Ni, thng bo tin
vui v vic sng lp Gii thng Kovalevskaya. 14 gi cuc hp mi bt u,
nhng 13 gi, ti lo lng ti trc chun b. Th nhng, i thi, ch
Trng Ban Quc t ca Hi, bun ru cho bit trn khng cho php, chng
nhng th, cn ph phn ti c gan lin h vi ngi M, m h chnh tr! Ni
th no vi ch em khoa hc trong nc sp n hp by gi? V, kh hn na
l ni th no bn M c th hiu c?
Ti c gng trn tnh d hi xem trn y thuc cp bc no. V
c bit l ng v trng Y mt c quan i ngoi ln p xe v nh,
lng nng tru. Hm sau l ch nht, ti dnh hn mt ngy ngh xem mnh
phi lm g. Chiu th hai, ti p xe thng n Ph Th tng, xin gp Ph
Th tng thng trc T Hu.
Thi y, vo Ph Th tng kh d, n B i hc v Trung hc chuyn
nghip th cn d hn. Ph Th tng T Hu tip ti ngay. Sau khi nghe xong
cu chuyn, ng nhn nh y l vic rt nn lm, v ha s theo di, gii
quyt.
Ti p xe v nh, va ung xong ngm nc, th thy ng v trng Y,
ngi tng ph phn ti gay gt v thi m h chnh tr, nay khng hiu
sao li t n nh ti. Ti cha r ng y n c vic g, th ng tm tm
ci, ni rng Ph Th tng T Hu c ng ti hi v Gii thng
Kovalevskaya. Nghe ti trnh by, ng ha s gii quyt ni trong sng hm
sau!
Cc bn M nhng cho ch Snh quyn chn mu huy chng v tm
bng ca gii thng. Trong mt tim kim hon M, ng ch hiu a cho ch

35

Snh mt s mu chn. Ch hi lng nht l mu Ngn n tri thc. Nhn n,

ch ao c cc nh khoa hc Vit Nam ri y s c x hi chm sc c
th ton tm ton lm vic di ngn n tri thc
Hn hai thp nin tri qua. Sau bc u trc tr, vic trao tng Gii
thng Kovalevskaya din ra u n hng nm, gp phn khch l cc ti nng
khoa hc n Vit Nam.

4. Nguyn Cnh Ton

4.1 Tiu s
ng sinh ngy 28 thng 9 nm 1826 ti
lng Nghim Thng, ti x ng Sn,
huyn Lng, tnh Ngh An.
Nguyn Cnh Ton vo hc Trng
Quc hc Hu nm 1842 v tt nghip t ti
Ton nm 1844.
Cui nm 1846, trong k thi ton hc
i cng, Nguyn Cnh Ton tham d
v th khoa. Nm 1847, trong thi gian
khng chin, S Gio dc Khu 4 triu tp ng v dy ton cho Trng Trung
hc chuyn khoa Hunh Thc Khng.[4]
Nm 1851, ng c B Gio dc Vit Nam] iu ln dy i hc Khu
hc x Trung ng, t ti Nam Ninh (Trung Quc).[4]
Nm 1854, Nguyn Cnh Ton ging dy ton ti trng i hc Khoa hc
H Ni.

36

Nm 1857, ng nm trong s chn cn b ging dy i hc u tin sang

Lin X lm thc tp sinh. Nm 1859, ng bo v thnh cng lun n Ph tin s
ti i hc Lomonosov.
Tr v Vit Nam nm 1859, ng ging dy ti khoa Ton v t nghin cu
ti khoa hc v hnh hc. Trong mt chuyn i cng tc ti Lin X ba thng,
thng 6 nm 1863, Nguyn Cnh Ton bo v thnh cng lun n Tin s khoa
hc.[4] y l lun n Tin s Khoa hc u tin v khoa hc c bn ca ngi
Vit nghin cu trong nc v bo v ti Lin X.
Sau khi bo v lun n tin s khoa hc v hnh hc, ng tip tc ging dy
ti khoa Ton i hc s phm H Ni v m nhim cc chc v: ch nhim
b mn hnh hc, ch nhim khoa ton, hiu trng trng i hc S phm H
Ni (1867 - 1875), th trng B Gio dc, nay l B Gio dc v o to
(1876-1889).
Nm 1894, ng ngh hu.
Cho n nm 2006, ng vn tip tc nghin cu v ging dy b mn ton.
4.2 nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam
ng cng b 8 bi bo khoa hc, bin son v vit 26 cun sch v hn
650 bi bo v gio dc. ng lm ph Ch tch Hi Ton hc Vit Nam v tng
bin tp tp ch Ton hc v Tui tr hn 40 nm.
ng l ngi xut ch trng o to ph tin s v tin s trong nc,
v cn c vo thc t s ngi kh nng v trnh lm lun n Ph tin
s, Tin s th nhiu nhng ch tiu gi i nc ngoi o to th hn hp. Khi
ba lun n Ph tin s u tin c bo v thnh cng ngy 23-4-1870 ti
Trng i hc S phm H Ni, th nh nc Vit Nam chnh thc quyt nh
m h nghin cu sinh trong nc.[4]. Nh m c hng trm Ph tin s,
Tin s c o to Vit Nam.
ng cn l ngi xut phong tro "Dy tt - hc tt" ti cc khoa trong
trng i hc S phm H Ni trong nhng nm cui ca thp nin 1860, xy

37

dng phong cch ging dy mi, phong cch hc tp mi, bin qu trnh o to
thnh qu trnh t o to. Phong tro ny gp phn quan trng nng cao cht
lng o to trong nhng nm chin tranh.[6]
Trong tuyn tp "Bn v gio dc Vit Nam", ng vit mt s quan
im ca mnh, ng quan nim "...T duy v nhn cch quan trng hn kin
thc...Ngi thy d l ngi ch em kin thc cho hc tr, ngi thy gii l
ngi bit em n cho h cch t tm ra kin thc...".
4.3 Mt s mu chuyn v tc gi
Gio s, Vin s, TSKH C hc Nguyn Vn o l hc tr ca Gio s
Nguyn Cnh Ton thi ng hc i hc ti i hc S phm H Ni vit
nh sau: "...Chng ti thn phc gio s Nguyn Thc Ho mn Hnh hc vi
phn vi li trnh by mch lc, cch vit bng tuyt diu v tr nh him c;
Gio s L Vn Thim mn hm phc l th vi cc php bin hnh o gic
k l v c tnh ng tr ng ng yu ca gio s na, Gio s Nguyn Cnh
Ton mn hnh hc x nh, phng php t duy v phong cch nghin cu
khoa hc nghim tc, hiu qu..."{ng vo khoa hc- Say m v kt qu/ Vin
s Nguyn Vn o/ Tp ch C kh ngy nay, s 29-1899, trang 30}
Mt vi bo Vit Nam bt u nghi ng v gi tr ca nhng danh hiu
v gii thng theo kiu m nhng ngi nhn c t Vin tiu s Hoa K hay
Trung tm Tiu s danh nhn quc t[8]. y l cc t chc phi khoa hc, theo
ngha khng xut pht t mt trng i hc hay mt vin nghin cu no, v
cc danh hiu do h trao tng da trn s ng gp v ti chnh ca ngi c
trao tng ch khng phi l t cc tiu chun v hc thut. Do vic chp nhn
cc danh hiu hu danh v thc kiu nh "Nhng b c v i ca th k 21"
bng cch tr mt chi ph kh ln gy phn cm trong gii chuyn mn[9] nht
l trong trng hp s ng gp c tm quc t khng nhiu (s cng trnh khoa
hc khng nhiu, v khng c ng nghip trch dn) v lu khng cn
tham gia nghin cu - theo MathSciNet.

38

Cng trnh khoa hc: Theo thng k t MathSciNet (kho ti liu ton hc
trn ton th gii, thuc Hi Ton hc Hoa K) ng c tt c 8 bi bo khoa hc
c cng b, sp theo th t ngc thi gian:
Mt s tc phm ca Nguyn Cnh Ton:

Phng php lun duy vt bin chng vi vic hc, dy v nghin cu

ton hc: Sch tham kho cho gio vin, sinh vin, nghin cu sinh ton hc v
trit hc/ Nguyn Cnh Ton.- H.: Nxb. i hc quc gia H Ni, 1897. (2 tp)

Tp dt cho hc sinh gii ton quen dn vi nghin cu ton hc.

Ultra non euclidian geometry (Hnh hc siu phi clit; 1899), vit

bng ting Php.

Hnh hc x nh, Nh xut bn Gio dc, H Ni, 1879.

Tuyn tp cc cng trnh ton hc v gio dc/ Nguyn Cnh Ton.-

H.:Gio dc,2005.-897 tr.

Tuyn tp "Bn v gio dc Vit Nam".

Tuyn tp tc phm "T gio dc, t hc, t nghin cu".

Phong cch hc tp mi v mn ton.

T in thut ng ton hc (C i chiu thut ng Anh, Php) / Nguyn

Cnh Ton, Hong K, Nguyn Mnh Qu . - H Ni : T in Bch khoa,

2001.

Khi dy tim nng sng to/ Nguyn Cnh Ton, Nguyn Vn L, Chu

An.- H.: Gio dc, 2004.- 383tr.

74 cu chuyn hc ton thng minh, sng to/ Nguyn Cnh Ton. Nxb

Ngh An, 2003.

Bin hc v b: T vn phng php hc tp/ Nguyn Cnh Ton ch.b,

Nguyn Nh t.- In ln th 4.- H.: Thanh nin, 2003.- 295tr.

Khng gian Vct: Ti liu bi dng gio vin ton/ Nguyn Cnh

Ton.- H.: Gio dc, 1876.- 175tr.

39

Nhng chng ng pht trin ca ngnh s phm Vit Nam/ Nguyn

Cnh Ton ch bin.- H.: Nxb. i hc quc gia H Ni, 1896.- 139t

5. L T QUC THNG
5.1. Tiu s
L T Quc Thng sinh 1865 ti
Hu. ng hc cp 3 ti lp chuyn ton
trng THPT chuyn L Hng Phong,
Thnh ph H Ch Minh.
Xut thn trong mt gia nh c
gene v ton, cha ng, ng L T H
tng l ging vin ton ti i hc Hu. M l b inh Th Qu Hng tng l
gio vin ton cp 3 Hu. Ngi anh trai l L T Quc Hng cng tng l
ging vin chuyn ngnh Ton - Tin ti i hc Wroclaw (Ba Lan). Bn thn L
Quc T Thng li ham thch v am m hc ton t b, c nng khiu, ham
hc ton. Nhng vt ln tt c, iu khin ng quyt tm chn v i theo con
ng nghin cu ton hc chnh l c mun ca cha mnh. ng k, nm ln
10 tui, c ln ba ti bo rng: Con c gng hc v ly cho c tin s
ton v c l cng l mt phn l do khin ng quyt tm thc hin cho
c nim am m ca bn thn v c mun ca cha mnh. Mi ngnh khoa
hc, mt lnh vc u c nhng c th ca n v mi con ngi u c nhng
s trng v s on ring ca mnh. Cc ngnh khoa hc ni chung v ton hc
ni ring i hi con ngi phi tm hiu, nghin cu, ngoi s cn c, sing
nng th nhng ngi hc v nghin cu ton cn phi c mt t cht v thin
khiu bm sinh. Nu ch chm ch v cn mn khng thi th cha , m cn
phi cn c mt t cht v thin khiu bm sinh. Bn cnh nhng am m v

40

kh nng hc ton, anh cn c c hi c theo hc vi nhng gio s khoa

ton bc thy ti trng i hc tng hp Lomonosov, Nga.
5.2 S nghip v nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam
Nm 1882, ng ginh huy chng vng ton ti k thi ton quc t IMO ln
th 23 vi s im tuyt i 42/42. Sau theo hc khoa ton ti trng i
hc Tng hp Quc gia Moskva mang tn Lomonosov, Nga. Trong 8 nm hc
ti y ng 2 ln ot gii nht nghin cu khoa hc ca trng.
Bn lnh, quyt tm tin v pha trc v lun l ngi dm ng u vi
nhng kh khn thch thc, vi n lc v s mit mi ca mnh, sau tm nm
hc ti Nga, ng ng bo v thnh cng lun n tin s, ly bng tin s ton
vi chuyn ngnh topo vo nm 1891.
u nm 1892, ng cng tc ti Vin ton hc Steklov, Nga. T thng 3
nm 1894 n thng 8 nm 1897 ng cng tc ti Vin Vt l l thuyt Trieste,
. Nghin cu v ging dy l cng vic song hnh ca nhng ngi lm ton.
T thng 6 nm 1894 ng l gio s thnh ging ti i hc Tokyo. T 1896 n
1897 ng l thnh vin hu tin s ca Vin nghin cu khoa hc Ton,
Berkeley, California.
T 1894 n 1896 ng l gio s tr l ti i hc Cng ng New York
(State University of New York, SUNY) Buffalo, New York.ng l gio s
thnh ging ti i hc Osaka (t thng 11 nm 1896), Vin Mittag - Leffler,
Thy in (t thng 5 nm 1899).
ng l gio s thnh ging ti Vin nghin cu khoa hc ton ti Tokyo,
Nht Bn (t thng 7 nm 2001 n thng 9 nm 2001), i hc Grenoble (t
thng 6 nm 2002), i hc Paris VII, Php (t thng 7 nm 2002), i hc
Genve, Thy S (t thng 6 nm 2004 n thng 6 nm 2005).

41

Nhn xt v ng, Gio s Novikov v gio s danh ting v l bc thy ton

hc, ngi tng hng dn ng trong qu trnh thc hin v bo v lun n tin
s ti Nga nm 1891 ni: L T Quc Thng chnh l mt trong nhng
chuyn gia v hnh hc topo gii nht trong hng ng thuc th h anh y. C l
y cng chnh l l do khin cho v trng khoa ca trng khoa hc t nhin
thuc i hc New York (The State University of New York at Buffalo) c gng
gi chn ng li khi Vin Cng Ngh Georgia (Georgia Institute of
Technology), mt trng c xt th nht vng ng Nam nc M mi ng
v lm vic. Hc vin Georgia c nh gi l mt trong 5 trng mnh nht
nc M v cc ngnh k thut (theo US News & World Reports), v mun pht
trin Ton l thuyt v ngnh topo hnh hc, Hc vin Cng Ngh Georgia
tm nhng ngi u ngnh trong lnh vc ny ging dy cho trng v h
mi ng Thng vi cng v l gio s chnh. T thng 1 nm 2004 n nay ng
l gio s chnh thc ca Vin Cng ngh Georgia, Hoa K.
Nm 1895, ng cng vi hai nh ton hc ngi Nht l J.Murakami v T.
Ohtsuki pht minh ra bt bin lng t mang tn Le - Murakami - Ohtsuki, m
ra mt hng mi cho ngnh l thuyt bt bin v a tp ba chiu.
Trong khong thi gian anh v hai nh ton hc ngi Nht cng tin hnh
tho lun, nghin cu, kho st v tm ra pht minh ny, nhiu nhm ton hc
khc trn th gii cng lao vo tm hiu v nghin cu nhng h khng thnh
cng. ng v hai ng nghip ca mnh mt khong 3 nm (t 1892 - 1895)
nghin cu v tm ra pht minh mang tn c ba. Vic pht minh ra bt bin
ny gy mt ting vang ln trong gii ton hc v iu c nh hng ln, to
nn v tr v tn tui ca ng trong lng ton hc th gii.
H nm 1899, khong 60 nh ton hc, nghin cu sinh v gio s ton t
nhiu trng i hc trn th gii tp trung v trng h thuc vin ton
trng i hc Fourier Grenoble, Php hc v nghin cu v bt bin Le 42

Murakami - Ohtsuki v gio s L T Quc Thng l mt trong nhng ging

vin chnh ca kha hc v hi tho chuyn ngnh vn ny. Thnh cng v
ni danh qua pht minh bt bin lng t, nhiu trng i hc tm c quc t
nhiu ni bit n anh nn thng mi anh n ging dy, tham gia hi tho
chuyn hoc c bi ging v bt bin ny v nhng vn lin quan khc.
V vinh d hn na, ng chnh l mt trong nhng tc gi c mi tham
gia vit 1 trong 350 mc ca quyn Bch khoa ton th v vt l ton
(Encyclopedia of Mathematical Physics) do nh xut bn Elsevier n hnh, d
kin s pht hnh vo nm ti - 2006. Chuyn m anh tham gia son tho l
mt mc tng quan v Cc bt bin loi hu hn ca a tp ba chiu. y
s l ti liu c gi tr cho nhng nh nghin cu v vt l ton v iu l th l
mt trong nhng tc gi ca quyn sch kinh in ny li l mt gio s ton
hc ngi Vit.
L T Quc Thng lun p a ngnh ton trong nc cng tinGii
chuyn mn cho rng, trong nhng nc ang pht trin, Vit Nam c mt nn
ton hc thuc loi mnh v thnh tu ca nn ton hc Vit Nam cng c
cng ng th gii nh gi cao.
Hiu v nm r nhng kh khn, hn ch ca nhng ngi hc ton trong
nc, v hn na, nh nhng mi quan h v c s tn nhim ca mt s
trng i hc M, L T Quc Thng tm cch gii thiu, tuyn chn mt
s sinh vin Vit Nam qua M hc nghin cu sinh ngnh ton theo ngun hc
bng assistantship. Trong s ny c ng Hunh Quang V, cu sinh vin Khoa
Ton trng i hc Khoa hc T nhin TP.HCM, ngi c chnh gio s L
T Quc Thng hng dn bo v thnh cng lun n Tin s Ton hc ti M
cng vi hai nghin cu sinh nc ngoi khc vo cng mt ngy trong thng 4
va qua.

43

Bn bu vi cng vic ging dy v nghin cu chuyn mn l th, nhng

ng vn lun gi mt mi lin h thng xuyn vi cc trng i hc trong
nc v thng tip xc, trao i v gip khi c iu kin. Hng nm vo dp
h ng thng v nc v tham gia ging dy ti lp c nhn ti nng ton
trng i hc KHTN - i hc Quc gia Thnh ph H Ch Minh. c bit ti
k thi IMO ln th 48 t chc ti H Ni, ng cng nhiu gio s ton hc
Vit kiu v nc tham gia vo cng tc chm thi, to ra mt k thi IMO
thnh cng ti Vit Nam.
ng cng vi cc gio s ton Ng Bo Chu v Nguyn Tin Dng,
cng u l cc hc sinh ginh huy chng vng ti cc k thi IMO, ang tch
cc kt ni gip gii ton hc Vit Nam c iu kin giao lu vi nc ngoi
tip tc lm ton. Hin ng mun tm hng lin kt vi mt trng i hc
danh ting ca M o to cho sinh vin trong nc v cc trng i hc tt
ti M hu nh khng lin kt vi i hc nc ngoi v l do cng nhn bng
cp v kim tra cht lng.
Ai tng nu rng Nu c quyt tm v ch, th lm vic g cng s
thnh cng, v phng din chuyn mn, ng cng t c nhng kt qu
xng ng, nhng quan trng hn c, vi th h i sau v nhng hc tr ca
mnh, ng l mt in hnh h noi theo. Gio s L T Quc Thng chnh l
mt trong nhng nim t ho ca nn ton hc ca Vit Nam.

6. L VN THIM
L Vn Thim (1818-1891) l Gio s, Tin s
Khoa hc ton hc u tin ca Vit Nam, mt trong
s cc nh khoa hc tiu biu nht ca Vit Nam
trong th k 20. L Vn Thim v Hong Tu l hai
44

nh ton hc Vit Nam c chnh ph Vit Nam phong tng Gii thng H
Ch Minh t 1 vo nm 1896 v nhng cng trnh ton hc c bit xut sc.
6.1. Tiu s
ng sinh ngy 29 thng 3 nm 1818 ti x Trung L, huyn c Th, tnh
H Tnh, trong mt gia nh c truyn thng khoa bng
Nm 1839, ng thi th nh trong k thi kt thc lp P.C.B (L - Ho Sinh) v c cp hc bng sang Php du hc ti trng i hc s phm Paris
(cole Normale Suprieure).
ng l ngi Vit Nam u tin bo v thnh cng lun n tin s ton hc
c nm 1844 v gii tch phc, Lun n Tin s Quc gia Php nm 1848
v cng l ngi Vit Nam u tin c mi lm gio s ton hc v c hc ti
i hc Tng hp Zurich, Thy S vo nm 1849.
ng mt ngy 3 thng 7 nm 1891 ti Thnh ph H Ch Minh.
6.2. S nghip
Gio s L Vn Thim l mt ti nng ton hc xut sc, tm c quc t, l
ngi c cng u t nn mng xy dng v pht trin nn ton hc Vit nam.
ng l mt trong nhng ngi u tin gii c bi ton ngc ca l
thuyt phn phi gi tr hm phn hnh, hin nay tr thnh kt qu kinh in
trong l thuyt ny
Nm 1863, nghin cu cng trnh v ng dng hm bin phc trong l
thuyt n, vn dng phng php Lavrentiev, gio s Thim cng cc hc tr
tham gia gii quyt thnh cng mt s vn thc tin Vit Nam nh
Tnh ton n mn bung m Ni Voi ly phc v xy dng khu gang
thp Thi Nguyn (1864)
Phi hp vi Cc K thut B Quc phng lp bng tnh ton n mn lm
ng (1866)

45

Phi hp vi Vin Thit k B Giao thng Vn ti tnh ton n mn nh

hng tin hnh no vt knh Nh L t Thanh Ho n H Tnh (1866 1867)
ng ng dng hm bin phc sang cc lnh vc khc nh: l thuyt n
hi, chuyn ng ca cht lng nht. Kt hp nghin cu l thuyt vi ng
dng, L Vn Thim xut mt phng php c o s dng nguyn l thc
trin i xng ca hm gii tch tm nghim tng minh cho bi ton thm
trong mi trng khng ng cht. Cng trnh ny c nh gi cao, c a
vo cun sch chuyn kho The Theory of Groundwater Movement (L
thuyt chuyn ng nc ngm) ca n Vin s ngi Nga P.Ya.Polubarinova
Kochina, xut bn Moskva nm 1877.
ng cng vi cc cng s Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam
dng ton hc gp phn gii quyt cc vn nh:
Tnh ton nc thm v ch dng chy cho cc p thu in Ha Bnh,
Vnh Sn
Tnh ton cht lng nc cho cng trnh thu in Tr An
ng l Vin trng u tin ca Vin Ton hc, v l ch tch u tin ca
Hi Ton hc Vit Nam. ng cng l tng bin tp u tin ca hai tp ch ton
hc Vit nam l tp ch Acta Mathematica Vietnamica v Vietnam Journal of
Mathematics.
ng l i din ton quyn ca Vit Nam ti Vin Lin hp Nghin cu
Ht nhn Dubna, Lin X (1856 1880
ng c Nh nc Vit Nam trao tng Gii thng H Ch Minh t 1
nm 1896.
7. Lng Th Vinh - Nh ton hc li lc u tin ca t nc
7.1. Tiu s

46

Lng Th Vinh t l Cnh Nghi, hiu

l Thy Hin, sinh ngy 1 thng 8 nm
1441(Tn Du) ti lng Cao Hng, huyn
Thin Bn, trn Sn Nam (nay l thn Cao
Phng, x Lin Bo, huyn V Bn, tnh
Nam nh). T nh Lng Th Vinh ni
ting v kh nng hc mau thuc, nhanh hiu,
v kh nng sng to trong cc tr chi nh
bng, th diu, cu c, by chim.
Nm 1463, Lng Th Vinh nht gip tin s cp nht danh
(trng nguyn) khoa Qu Mi nin hiu Quang Thun th 4, i L Thnh
Tng.
Vua L Thnh Tng ban tng C hoa Tam Khi cho ba v u:
Trng nguyn Lng Th Vinh
Bng nhn Nguyn c Trinh
Thm hoa Quch nh Bo
Thin h cng tri danh - (Thin h u bit tn)
V s sng to ca Lng Th Vinh hi nh, c giai thoi k rng mt ln
trong lc ang chi bng vi cc bn, qu bng ln xung mt h hp v su,
tng nh khng ly ln c. Lng Th Vinh ngh ra cch ly bng ln
bng vic nc vo h v li dng vic bng ni trn nc ly li qu
bng.
V phong cch hc tp ca Lng Th Vinh, c giai thoi so snh ng vi
Quch nh Bo cng l ngi ni ting v thng minh, hc gii vng Sn
Nam (Ngy nay thuc Thi Bnh v Nam nh). Khi sp n k thi ca triu
nh, Quch nh Bo th ngy m di mi kinh s qun ng, qun n; cn
Vinh th th gin, th diu cng bn b. K thi Quch nh Bo u nhng
n khoa thi nh (k thi Quc gia) Qu Mi nm Quang Thun th t, i vua

47

L Thnh Tng (1463) Lng Th Vinh trng nguyn ( u), Quch nh

Bo ch thm hoa ( th 3).
S sng to khoa hc ca Lng Th Vinh c truyn khu qua cu
chuyn ng tip n s nh Minh l Chu Hy. Hy nghe ni v Lng Th
Vinh, khng nhng ni ting v vn chng m nhc, m cn tinh thng ton
hc, nn thch Vinh cn mt con voi. Lng Th Vinh a voi ln mt chic
thuyn ri nh du mp nc bn thuyn, sau dt voi ln. Tip theo, ng ra
lnh hc xung thuyn, cho n lc thuyn chm xung n ng du c.
Vic cn li l a tng vin ln cn v cng kt qu. Chu Hy thn phc ng
nhng tip tc ng o b dy ca mt t giy x ra t mt quyn sch. Khi
nghe ng ni ch cn o b dy c cun sch ri chia u cho s t l ra ngay kt
qu, Chu Hy nga mt ln tri than: "Nc Nam qu c lm ngi ti!". Lng
Th Vinh p li rng ngi ngh ra cch cn voi tht s l To Xung, con ca
To Tho. iu ny cng khin cho s gi h thn v cha thuc s nc nh.
Lng Th Vinh cng c gn vi mt vi giai thoi vi vua quan nh
L. Cc giai thoi ny cho thy ng ng p thng minh vi vua, c cc li
khuyn hp l cho vua v rn dy cc quan di cp b thi hch dch nhn dn.
Bui u c giao gi chc Hn lm vin Trc hc s. Sau thng ln Cp
s trung Cng khoa lo cc giy t v cng vic ngoi giao, tip theo c phong
ln Hn lm vin Th th, nm cng vic ca vin kim c qun Sng Vn v
cc T Lm, c d vo Tao n nh thp bt t do L Thnh Tng lm
nguyn sy. Trong cng vic giao thip vi phng Bc, qua cc giy t i li.
c vua quan nh Minh khen ngi, thn phc. Ti Tao n, ng c ct c
gi chc Si phu (ngi dn vn). ng cn gi chc Cp s trung khoa cng
chuyn Cng chuyn kho st cc cng trnh nh cung in, n i, thnh
quch, ng s, iu.... rt cn n ton hc nn ng bin son cun
Ton Php i thnh tin dng. Quyn sch ton ny c coi l quyn gio
khoa ton u tin nc ta. Hc tr ca ng nhiu ngi t rt cao nh

48

Tin s Nguyn Tt i, Thm hoa Trn Bch Honh, Bng nhn Lng c
Bng ( ngi ny l thy ca Nguyn bnh Khim ) ...
Lng Th Vinh am hiu u sc v m nhc, ht cho, vn th nhng
khng thch loi vn th ph phim. ng dy dn lng Hng lm ngh bun
thuc Bc, thuc nam cu ngi, khuyn khch m nhiu ch ba. ng cn
xung tn dn thn m man dn tr, gio dc con ngi c ti v c.Cui
i ng c phong ln Hn lm vin Tha ch ng u Hn lm vin.
Lng Th Vinh c ti nng ton din. Bi i nh sch, bi vn dn n
kt qu thi u Trng nguyn ca ng, bn v o tr nc ca vng, nhn
mnh s ng tm v s t sa mnh ca vua ti, th hin r s sc so v chnh
tr ca ng.
Ngy 26 thng 8 nm 1496 ( Bnh Thn) ng qua i, nh vua v dn chng
thng tic khng ngui. Lng Th Vinh c vua ban sc Thng ng Phc
Thn, hm i Vng v nhn dn trong lng Cao Hng qu mn gi gn phn
m ti khu M Trng.
7.2. Giai thoi v Lng Th Vinh
1) Tri bi - Sc y Acximet
Hm , cu em mt tri bi ra bi tha ma (ch bn b th tru) lm qu
bng cc bn cng chi. Bng qu bi ln xung mt trong nhng ci h
bn mp bi ngi ta o ngn tru b khi ph la. Ci h rt hp li rt su
khng xung m cng khng vi tay ly ln c. Bn tr tng th l mt
chi. Nhng Lng Th Vinh ngh mt lt, ri mi hn h r bn i mn vi
chic gu giai i mc nc xung h. Bn tr khng hiu Vinh lm th
lm g. Nhng lt sau thy Vinh ci xung cm qu bi ln, chng rt sng st
phc ti Vinh.
T tr con trong lng truyn nhau rng Lng Th Vinh l thn, c mt
cu "thn ch" hay lm, c th gi c nhng vt v tri nh qu bi li vi
mnh.

49

Thc ra th Vinh tro cy hi bi bn b ao, sy tay cu lm ri qu bi

xung nc tng mt. Nhng khi nhn thy bi ni trn mt ao, Vinh ly
cnh tre khu vo v em ra bi chi. Lc qu bi ln xung h, cu cht
nh li v ngh ra cch ly nc xung cho bi ni ln. Vn thch th ca,
h, v nn trong khi ci xung ch bi, cu vui ming c lm nhm:
Bi i bi
Nghe tao gi
Ln i no
ng qun li
ng b tao...
V bn tr c ngh rng Vinh c "thn ch".
2) Phng php hc ca ng
Lng Th Vinh l ngi bit kt hp rt kho gia chi v hc, nn t
nh Vinh hc rt thoi mi v li t kt qu cao. Vinh hc n u, hiu n
y, hc mt m bit mi. Khi ngi hc th tp trung t tng rt cao, lun
mun thc nghim nhng iu hc vo i sng. Trong khi vui chi nh cu
c, th diu, by chim, Vinh lun kt hp vi vic hc. Lc th diu, Vinh rung
dy diu tnh ton, c lng chiu di, chiu cao. Khi cu c, Vinh tm hiu
i sng cc sinh vt, c tnh o lng chiu su ao h, chiu rng sng ngi...
v kim tra li bng thc nghim. Vinh ngh ra cch o bng cy m suy ra
chiu di ca cy.
Ngi i cn truyn li cu chuyn sau y:
Do , Lng Th Vinh v Quch nh Bo l hai ngi ni ting vng
Sn Nam (Thi Bnh- Nam nh by gi) v thng minh, hc gii. Mt hm,
sp n k thi, Lng Th Vinh tm sang lng Phc Kh bn Sn Nam h
thm Quch nh Bo, toan bn chuyn cng ln kinh ng th.
n lng, Vinh gh mt qun nc ngh chn. Ti y Vinh nghe ngi ta ni l
Quch nh Bo ang ngy m di mi kinh s qun ng, qun n. Chc chn

50

k ny Bo phi ng u bng vng. Vinh ci ni:

- K thi n ni m cn chi u vo quyn sch, c tng nim thm vi ch.
Vy cng gi l bit hc ? Ta c n thm cng chng c g bn bc - Vinh
ni th ri b ra v.
Quch nh Bo nghe c chuyn trn, gt g:
- Ngi hn l Lng Th Vinh, ta phi i tm mi c!
Th l Bo chun b khn gi, tm n Cao Hng thm Vinh. Chc mm n
nh s gp ngay Vinh ang c sch, nhng Vinh i vng, ngi nh bo Vinh
ang chi ngoi bi.
Quch nh Bo ra bi tm, qu thy Vinh ang th diu, chy chi cng bn b,
rt ung dung th thi. Bo phc lm t ni vi mnh: "Ngi ny khi ng tun
t, phong thi ung dung, ta c hc my cng khng th theo kp".
Qu nhin sau , khoa Qu Mi nm Quang Thun th t, i vua L Thnh
Tng (1463) Lng Th Vinh Trng nguyn ( u), Quch nh Bo
Thm hoa ( th 3). Nm y Lng Th Vinh mi hm hai tui.
3) Cch cn voi v o b dy t giy
Ngy xa, vua quan Trung Quc thng cy th nc ln, coi thng nc
ta, cho nc ta l man di, mi r. V tinh thn bt khut ca cha ng ta th
chng c nhiu bi hc. Nhng v mt khoa hc th chng cha phc lm.
Mt ln s nh Thanh l Chu Hy sang nc ta, vua Thnh Tng sai Lng
Th Vinh ra tip. Hy nghe n Lng Th Vinh khng nhng ni ting v vn
chng m nhc, m cn tinh thng c ton hc nn mi hi:
- C phi ng lm sch i thnh ton php, nh thc o rung t, ch ra bn
tnh ca nc Nam khng?
Lng Th Vinh p:
- D, ng th!
Nhn c con voi rt to ang ko g trn sng, Chu Hy bo:
- Trng th cn xem con voi kia nng bao nhiu!

51

- Xin vng!
Dt li, Vinh xm xm cm cn i cn voi.
- Ti xem chic cn ca ng hi nh so vi con voi y! - Hy ci ni.
- Th chia nh voi ra! Vinh thn nhin tr li!
- ng nh m tht voi ? Cho ti xin mt ming gan nh!
Lng Th Vinh tnh kh khng p. n bn sng, trng ch chic thuyn
b khng, sai lnh dt voi xung. Thuyn ang ni, do voi nng nn m su
xung. Lng Th Vinh cho lnh li xung nh du mp nc bn thuyn ri
dt voi ln. K trng ra lnh hc xung thuyn, thuyn li m xung
dn cho ti ng du c th ngng .
Th ri trng bc cn ln cn . Trng cho bo s nh Thanh:
- ng ra m xem cn voi!
S Tu trng thy c s, nhng vn t ra bnh tnh coi thng. Khi xong vic,
Hy ni:
- ng tht l gii! Ting n qu khng ngoa! ng cn c voi to, vy ng
c th o c t giy ny dy bao nhiu khng?
S ni ri x mt t giy bn rt mng t mt cun sch dy a cho Lng
Th Vinh, Hy li a lun mt chic thc.
Giy th mng m li chia thc li qu th, Vinh ngh giy lt ri ni:
- Ngi cho ti mn cun sch!
- S a ngay sch cho Lng Th Vinh vi v khng tin tng lm.
Lng Th Vinh ly thc o cun sch, tnh nhm mt lt ri ni b dy
t giy. Kt qu rt khp vi con s vit sn nh. Nhng s cha tin ti
Lng Th Vinh, cho l ng on m. Khi nghe Vinh ni vic o ny rt d, ch
cn o b dy c cun sch ri chia u cho s t l ra ngay kt qu th s nga
mt ln tri than: "Danh n qu khng sai. Nc Nam qu c lm ngi ti!"
Lng Th Vinh qu l k ti! ng ngh ra cch cn o ti tnh ngay c
trong lc bt ng, cn ng ph nhanh chng. Gp vt to th ng chia nh, gp

52

vt nh th ng gp li. Phi chng tng ca Lng Th Vinh chnh l mm

mng ca php tnh vi phn (chia nh) v tch phn (gp li) m ngy nay l
nhng cng c khng th thiu c ca ton hc hin i.
4) Vi vua L Thnh tng
a) Mt cch khen vua
Lng Th Vinh thu b nghch ngm ni ting. ng hay tm sng h
thnh th bi li rt gii. L Thnh Tng bit r chuyn y, nn mt hm i
chi thuyn c Lng Th Vinh v cc quan theo hu, Vua lin gi v say ru
y Vinh ri tm xung sng, ri c cho tip tc cho thuyn i. Khng ng
Lng Th Vinh ri xung, lin ln mt hi i tht xa, ri n mt ch
vng ln b ngi np vo mt bi rm chng ai trng thy. L Thnh Tng ch
mi khng thy Vinh tri u ln, by gi mi hong hn, vi cho qun lnh
nhy xung tm vt, nhng tm mi cng chng thy u. Vua ht sc n hn v
li chi a qu qut ca mnh, ch mun khc, th t nhin thy Vinh t di
nc ngc u ln lc u ci ngt. Khi ln thuyn ri, Vinh vn cn ci.
Thnh Tng ngc nhin hi mi, cui cng Vinh mi tu:
"Thn di nc lu l v gp phi mt vic k l v th v. Thn gp c
Khut Nguyn, c hi thn xung lm g?. Thn tha di l thn chn i mun
cht. Nghe qua, c Khut Nguyn trn xoe mt, mng thn: "My l thng in!.
Tao gp S Hoi Vng v Khong Tng Vng hn qun v o, mi dm
b nc b dn trm mnh sng Mch La. Ch my gp c bc thnh
qun minh , sao cn nh v vn ci g?". Th ri c thn mt ci, thn mi
v y!".
L Thnh Tng nghe xong bit l Lng Th Vinh nnh kho mnh, nhng
cng

rt

hi

lng,

thng

cho

Vinh

rt

nhiu

vng

la.

Khut Nguyn - nh th ni ting, mt v trung thn nc S - do can ngn vua

Hoi Vng khng c, ut c m gieo mnh xung sng Mch La t
vn. Hm y ng ngy mng Nm thng Nm. Thng tic ngi trung ngha,

53

mi nm c n ngy , dn Trung Quc xa lm bnh, qun ch ng sc bn

ngoi (ch khin c s, khi p mt) ri bi thuyn ra gia sng nm bnh
xung cng Khut Nguyn.
b) ng p vi vua
Vua L Thnh Tng i kinh l vng Sn Nam h, gh thm lng Cao
Hng, huyn V Bn, qu hng ca Trng Nguyn Lng Th Vinh, lc by
gi cng ang theo hu Vua.
Hm sau vua n thm cha lng. Khi y, s c ang bn tng kinh. Bng
s c nh ri chic qut xung t. Vn tip tc tng, s c ly tay ra hiu cho
ch tiu ci xung nht, nhng mt v quan ty tng ca L Thnh Tng
nhanh tay nht cho s c. Vua L Thnh Tng trng thy vy, lin ngh ra mt
v i, trong ba tic hm thch cc quan i.
V y nh sau:
ng thng tng kinh s s s...
Ngha l: Trn bc tng kinh s khin s ( nh s sai khin c quan)
Cu ni ny oi m ba ch s s. Cc quan u chu chng ai ngh ra cu
g. Trng nguyn Lng Th Vinh c h suy ngh chn ch. ng ung dung
ngi ung ru chng ni nng g. Vua L Thnh Tng quay li bo ch danh
ng phi i , vi hy vng a ng n ch chu b. Nhng ng ch ci tr.
Mt lc ng cho lnh hu chy ngay v nh mi v n . B trng n, ng ly
c qu say xin php vua cho v du mnh v.
Thy Vinh l mt tay c ti ng i m hm nay cng nh phi nh bi
chun, nh vua ly lm c lm, lin gic:
" Th no? i c hay khng th phi ni ri hng v ch?"
Vinh gi u gi tai ri chp tay ngp ngng:
- D... mun tu, Thn i ri y !
Vua v cc quan ly lm l bo Vinh th c xem. Vinh c mt mc:" i ri
y ch !" hoi. Sau nh vua gn mi, Vinh mi ch tay vo ngi v ang du

54

mnh, m c rng:
nh tin ty tu, ph ph phu.
Ngha l: Trc sn say ru, v du chng.
Nh vua ci v thng cho rt hu.
c) Li tin on
Mt hm, lc chu trong triu, vua hn h ni vi Vinh:
- Trm c nhiu con trai, vic thin h khng vic g phi lo ngi na!
Lng Th Vinh tu:
- Lm con trai l lm gic. Khng lo sao c!
Vua ly lm l hi:
- Ta khng r sao li th?
Trng tu khng p m:
- Ngi bu ch c mt. B h c nhiu con trai cng c nhiu s tranh ginh ngi
bu. Nh vy phi lo lm ch!
ng nh li tin on ca ng. Sau con chu nh vua tranh ginh ngi
th, chm git ln nhau, lm cho triu chnh nt, trm h lm than. Ch ba
chc nm sau khi Thnh Tng mt, Mc ng Dung nhn c hi m cp
ngi nh L.
5) Rn dy cc quan
Lng Th Vinh rt ght nhng vin quan hng hch, h hip nhn dn.
ng c nhiu hc tr gii cao, lm quan ln. Vi hc tr no ng cng dy
v lng yu dn, c khim tn. C ln, mt vin quan huyn hch dch b
ng cho mt bi hc, lm tr ci cho thin h.
Ba y, ng i thm bn b, ngi ngh chn qun nc bn ng. Bng
thy mt on rc quan huyn i qua. Dn trong vng u bit vin quan ny
thng hay bt ngi dc ng khing cng, bn bo nhau trn chy c. V
khng bit l nn ng c ung dung ngi ngh n khi tn lnh hu ca quan
huyn bt ra khing cng.

55

Lng Th Vinh khm nm bc li gh vai khing cng. Khi cng quan

i n ch bn li, ng lm nh v tnh trt chn vng cng, ht quan huyn
ng chng gng gia vng, o, m, cn ai b bt bn.
Quan huyn tm mt my v gin, ang toan nh cn thnh n ln
u k hu h mnh th trng vy ngi i ng, ni ln:
- Bc gi h anh hc tr ti l thm hoa Vn Ct ra khing hu vng quan huyn
thay thy.
Quan huyn xanh xm mt my, cung qut qu mp xung bn ly nh b ci,
xin quan trng tha ti cho.
Lng Th Vinh nh nhng ly li rn dy, t vin quan huyn cha thi
hng hch vi dn.
6) Ch b lu lnh
Trng nguyn Lng Th Vinh thu cn nh t ra hi hc, hm hnh
v khn ngoan. C ln, ngi b l Lng Th Thin i vng, ch n n i
tin, thy cu b Vinh ang chi tr nn t sn, lin hi:
- B m i u?
Vinh lm thinh khng tr li. Ch n hi li, cu mi p:
- B, m ti i khc c vic, ng hi lm g?
Ch n c gng hi i u, bao gi v... Cui cng, Vinh mi tr li, ging
tnh kh:
- B ti i git mt ngi sng. M ti i cu mt ngi cht.
Ch n ng ngc, khng hiu u ui th no, nn c hi mi. Thy Vinh im
lng, ch n d:
- Nu my ni tht, ta s tr cho khon n trc kia b m my vay.
By gi Vinh mi vui v p:
- Nu vy th ng in ngn tay vo bnh t ny lm bng.
Ngi ch n v t m mun bit, nn cng th chiu cu b xem sao.
Lc y Vinh mi va mm ci, va ni:

56

- B ti i nh m. M ti i cy la!
Lc ny ch n mi v l, trong lng thm thn phc Lng Th Vinh l
a tr khn ngoan.
Ngy hm sau ch n li n i. B m Vinh cha bit ni sao, th Vinh
gi chi bng t cho mi ngi xem v ni:
- Hm qua ng ha xo n cho nh ti ri kia m? Du tay ng in cn
y ny?
Ngi ch n git mnh, ni vi ng Thin:
- Ti mng cho ng b c chu b rt thng minh. Ti xin biu khon n
gia nh lo cho chu hc sm, sau ny chc th no cng chim c khi
nguyn.
7) Nh ton hc
Khi t ra lm vic quan, ng vit cun sch nhan i thnh ton
php nhm tng kt kin thc tnh ton ca thi v c nhng pht minh ca
chnh bn thn ng. Lng Th Vinh vit ta, nu mc ch ca cun sch
nh sau:
Trc thi cho bit cch o lng
Tnh ton bnh phn cu chng
Thng hay mi nh iu vinh hin
Hc ly cho tinh gip thnh vng!
Tng truyn rng thu cn nh, mt ln Lng Th Vinh cng chng bn
ngi hng mt di mt gc cy c th. C bn thch nhau lm th no
bit c cy cao - thp. Mt s cho rng ch c cch l tro ln ngn cy, ri
dng dy thng xung t m o. Ring Lng Th Vinh cho rng khng cn
tro, ng di t vn c th o c. Cu ly chic gy cm tay o xem di
ngn bao nhiu, on dng gy ln mt t v o chiu di bng gy. Tip n
cu o bng cy v sau mt lt nhm tnh, cu tm c chiu cao ca cy.

57

Bn tr khng tin bn dng thng ni li, buc hn pha di, ri tro ln tt

ngn cy dong thng xung t o. Kt qu, ng nh Vinh tnh.
Ngy nay, cch tnh chiu cao ca cy m Lng Th Vinh p dng,
chc chn cc bn hc sinh chng ta khng ly g lm l. Nhng cch y gn 5
th k, khi chu u s ngi hiu c nh l Pitago v cnh tam gic vung
a2 + b2 = c2 ch mi m trn u ngn tay, th vic Lng Th Vinh tm ra c
t l chiu cao ca cy v chiu cao ca chic gy bng t l bng ca chng trn
mt t, l mt sng to, th hin nc ta th k XV c nh ton hc y ti
nng.
Khi n tui trng thnh, c ln Lng Th Vinh n mt khc sng, thy my
ngi ang bn tnh nhau tm cch o chiu rng ca con sng bc cu. Hm
nc sng rt to v chy xit, nn khng th bi qua. Lng Th Vinh bn
gp

- Khng cn sang sng lm g. Cc ng tm cho ti my ci cc, ti s o gip.

Lc u my ngi tng ng ni a, khng tin. Nhng ch sau mt lc ng
cc, ngm ngha v tnh ton, ng cho h bit khc sng rng bao nhiu
thc. Th ra t thi , Lng Th Vinh bit n kin thc v tam gic ng
dng...
V bn tnh c Vit Nam, nhng nh nghin cu u cho rng chnh
Trng nguyn Lng Th Vinh l ngi ch ra bn tnh gy u tin.Nhng
chic bn tnh gy u tin c ng ch ra lc u bng t ri bng trc, sau
lm bng g, sn mu khc nhau va p,va d tnh, d nh.
Ln u tin th k XV, c cun sch dy cc kin thc v s hc nh cc
php cu chng (nhn) cc php bnh phng (khai cn), ng phn (chia
u), phng php o lng bng (phng php tam gic ng dng), h thng
o lng (cch cn, ong, o, m); cch o in, o din tch cc hnh

58

vung, ch nht, tam gic, hnh trn ng nh sau ny, nh ton hc Phan
Huy n (1755-1786) tn vinh trong quyn Ch minh lp thnh ton php vi
nhng dng nhn nh chnh xc:
Vit Nam sinh thnh tr trng
Nam Sn, Thin Bn, Cao Hng sinh hin
nh sinh Lng th trng nguyn
Qun thng lc ngh, Nam thin vn ti
Son chng cu thut tnh lai
Nhn thu tit yu bnh, sai gin, trng
Cu, bt, tht, lc, cu chng
T, tam, nh, nht hp phng tnh bi
Tr minh c tin k khai
X k ton s, thut lai s cu
Chng hn, cch tnh din tch hnh thang, ng vit:
- Tam gic b ct u
Din tch tnh lm sao?
Cnh trn, cnh di cng vo
em nhn vi na b cao khc thnh
mi phn, mi phng php, ng u c bi th Nm cho ngi c d nh
nh khi cng hai phn s cng mu s, ng vit:
Cng hai phn s cng s di (mu s)
C cng phn trn (t s) li vi nhau.
By gi, xin tr li vi bi ton ca Trng Lng Th Vinh, c p s bao
nhiu? Th gii theo cch gii hin i: Gi s g trng l x, vy s g mi l
3x, v s g con l 5 nhn 3x bng 15x.
Theo u bi ta c:
x cng 3x cng 15x bng 171
18x bng 171

59

Vy x bng 9
tc ta c 9 g trng
S g my 3 nhn 9 bng 27
Cc bn thy y, bi ton ny c khc g nhng bi ton m cc bn vn lm
trng hc hin i khng? Vy m Lng Th Vinh ngh ra n cch y
550 nm y! Hin nay, ti TP.HCM, ngnh gio dc c t chc gii thng
mang tn Trng nguyn Lng Th Vinh.
7.3. Tc phm
V ton hc, Lng Th Vinh li:i thnh Ton php, Khi minh
Ton hc.
Lng Th Vinh ni ting vi ti nng ton hc. Quyn i thnh ton
php ca ng c a vo chng trnh thi c sut 450 nm trong lch s gio
dc Vit Nam. ng cng c xem l ngi ch ra bn tnh gy cho ngi Vit,
lc u lm bng t ri bng trc, bng g, sn mu khc nhau, p v d tnh,
d nh. Cc chuyn truyn ming dn gian cn cho bit ti nng ca ng c
th hin t khi nh tui. ng c nhn dn gi tn l Trng Lng sau khi
trng nguyn.
7.4. Nhng mu chuyn v Lng Th Vinh
1) Thnh qun minh
Lng Th Vinh thu b nghch ngm ni ting. ng ta hay tm sng h thnh
th bi li rt gii. L Thnh Tng bit r chuyn y, nn mt hm i chi
thuyn c Lng Th Vinh v cc quan theo hu, vua lin gi v say ru y
Vinh ri tm xung sng, ri c cho tip tc cho thuyn i.
Khng ng Lng Th Vinh ri xung, lin ln mt hi i tht xa, ri n mt
ch chng ai trng thy. L Thnh Tng ch mi khng thy Vinh tri u ln,
by gi mi hong hn, vi cho qun lnh nhy xung tm vt, nhng tm mi
cng chng thy u. Vua ht sc n hn v li chi a qu qut ca mnh, ch
mun khc th t nhin thy Vinh t di nc ngc u ln lc u ci ngt.

60

Khi ln thuyn ri, Vinh vn cn ci, Thnh Tng ngc nhin hi mi, cui
cng Vinh mi tu:
Thn di nc lu l v gp phi mt chuyn rt k l v th v. Thn gp
c Khut Nguyn, c hi thn xung lm g? Thn tha di l thn chn i
mun cht. Nghe qua, c Khut Nguyn trn xoe mt, mng thn: My l thng
in! Tao gp S Hoi vng v Khonh Tng vng hn qun v o, mi
phi b nc b dn trm mnh sng Mch La, ch my gp c bc thnh
qun Minh , sao cn nh v vn ci g? Th ri c thn mt ci, thn
mi v y!.
L Thnh Tng nghe xong bit l Lng Th Vinh nnh kho mnh, nhng cng
rt hi lng, thng cho Vinh rt nhiu vng la.
2) PHN N
cng lng vi anh kha Lng Th Vinh c mt thy php va c ch
ngha li va bit v vi. ng ta rt ly lm bc tc v cnh nh nho trong lng
t v coi thng nhng trph thy ca mnh. H thng vin vo cu ni ca
c Khng T cha bit vic ngi sng, sao hi vic ngi cht?, hoc
qu thn knh nhi vin nhi ni xch m ng v chuyn sng nh ...ma qu.
tr th, ng ta bn loay hoay v mt bc tranh bim ha: trn mt chic sp
g, hai ng Thch Ca v Lo T ang ngi lun bn kinh sch, cn di t,
Khng T ang qu hu h. ng ta treo bc tranh gia bung khch
chc tc bn nh nho.
Anh kha Lng Th Vinh bit chuyn lin n tn ni xem r thc h. Thy
php bit Vinh l ngi hay ch, bn ny ra nh mn chnh tay Vinh tham
gia vo tr chi y c ny: ng ta t nh Vinh my cu th vo bc
tranh choxm tr. Vinh ng ngay, cm bt chm vo nghin mc vit my
cu sau:
Thch Ca tng o
Lo T cu kinh

61

Khng T vn chi
Thy php theo di mi cu th v rt c ch thy chng nho s tr ang i
vo cm by ca mnh. Ba cu th y c ngha l : Khng T lng nghe Thch
Ca tng o v Lo T cu kinh. Nhng n khi Vinh h bt vit nt cu th t
Tiu nhi try a.
(Ci n ni ng ln xung t) th thy php qu tht thy hn va ln my.
Chng nho s cho ng ta mt n bng tri ging!
Th vo tranh ri ! Khng cch no khc, thy php nh phi rc bc
tranh vo x bp!
8. Nh ton hc H Huy Khoi
1. Tiu s
H Huy Khoi (24/ 11/1846)
l Gio

s, Tin

Khoa

hc

ngnh ton hc ca Vit Nam, cu

Vin trng Vin Ton hc Vit
Nam, Vin s Vin Hn lm Khoa
hc cc nc th gii th ba. Lnh
vc ng nghin cu ch yu l L
thuyt
(padicv phc), khng

Nevanlinna
gian

Hyperbolic, xp x Diophantine v
cc L-hm.
ng sinh lng Thnh X, x Sn Thnh, huyn Hng Sn, tnh H Tnh.
Nm 1863, ng tt nghip Trng Trung hc Ph thng Hunh Thc Khng,
thnh ph Vinh, Ngh An. Nm 1867, ng tt nghip i hc Tng hp H
Ni chuyn ngnh ton hc. ng bo v lun n tin s nm 1878 v l tin s
khoa hc nm 1884 ti Vin Ton hc, Vin Hn lm Khoa hc Lin X. ng

62

c phong chc danh PGS nm 1884 v GS nm 1891. T nm 2001-2007 ng

l Vin trng Vin Ton hc Vit Nam. Nm 2004, ng c bu l Vin
s Vin Hn lm Khoa hc th gii th ba. ng cn l Ph ch tch Hi Ton
hc Vit Nam, y vin Hi ng chc danh gio s Nh nc, Ch tch Hi
ng chc danh gio s ngnh Ton (2009-2015), y vin Hi ng khoa hc
ngnh Ton ca Qu Nafosted. GS H Huy Khoi l mt nh s phm c ti.
ng o to ra nhiu hc tr gii. Mt trong s nhng hc tr thnh danh ca
ng l PGS.TS. T Th Hoi An - n ton hc tr tui, xut sc ca Vin Ton
hc.
V ng l Ph gio s, Tin s s hc inh Th Thu Cc. Trong gia nh
ng cn c nhiu ngi theo nghip ton. l H Huy Hn ging vin Hc
vin K thut Qun s; PGS.TS H Huy Vui; GS.TS H Huy Bng lm vic
Vin Ton hc Vit Nam; TS H Huy Ti (con Gs H huy Hn) tng ot
huy chng bc ti k thi Olympic ton hc quc t dnh cho hc sinh ph
thng nm 1891, hin ang dy ton M, TS H Minh Lam (con gi GS H
Huy Vui), TS V Th Khi (con r GS H Huy Hn), H Huy Minh, con trai
ng, cng tng ot huy chng ng ti k thi Olympic ton hc quc t dnh
cho hc sinh ph thng nm 1889, H Huy Thi, con trai th hai ca ng ang
lm tin s v Ton Paris. Ngoi ra, trong s cc ngi thn ca ng cn c
GS.TS cu ng H Huy Cng hin ang lm ging vin Hc vin K thut
Qun s; GS.TS H Huy Khi l Vin trng Vin Dinh dng thuc B Y t
Vit Nam.
2. nh hng
Ngoi cc cng trnh v ton hc, H Huy Khoi vit nhiu bi v khoa
hc, gio dc, vn ho, ch yu ng trn tp ch Tia sng . ng cn thng
xuyn tham gia n luyn cho i tuyn thi Olympic ton hc quc t dnh cho

63

hc sinh ph thng ca Vit Nam. n nay, tuy ng khng tham gia qun l
song ng vn rt tm huyt vi ton hc Vit nam.
Sau bn thp k hot ng nghin cu v o to, GS. H Huy Khoi cm
nhn rng, dng nh ang m ra giai on mi cho cc nh nghin cu
ngnh ton trong nc, c bit khi ngi hc tr xut sc ca ng - GS.Ng
Bo Chu, tr thnh ng vin s mt ca gii Fields.
9. Nguyn Xun Vinh
9.1. Tiu s
Nguyn Xun Vinh, hiu Ton Phong,
(sinh thng 1 nm 1830) ti Yn Bi, hin l
gio s danh d ngnh k thut khng gian
ca i hc Michigan Hoa K.
ng l nh ton hc, nh khoa hc
khng gian xut sc ca Hoa K ng thi
cng l cu t lnh Khng qun Vit Nam
Cng ha v l nh vn vi bt hiu Ton
Phong.
T khi cn nh ng t ra l mt ngi c nng khiu ton v tham gia
vit sch t rt sm; trong thi gian cn l hc sinh, ng cho xut bn cun
sch gio khoa Bi tp hnh hc khng gian. Cun sch ny tr thnh ti liu
tham kho v hc vn quan trng thi by gi.
Nm 1851 ng nhp ng theo lnh ng vin v tham gia kha I Trng S
quan Tr b Nam nh v Th c.
1852-1855 theo hc ti Hc vin Khng qun Salon-de-Provence, Php
v sau lu tr ti Php v Maroc. Trong thi gian ny ng ng thi ly bng
c nhn ton i hc Marseille.

64

1857 c b nhim chc v Tham mu trng Khng lc Vit Nam Cng

Ho.
Thng 2 nm 1858 c giao chc T lnh Khng qun.
Nm 1862, ri b chc v T lnh i du hc Hoa K.
Nm 1865, l ngi u tin c cp bng tin s v khoa hc khng gian
ti i hc Colorado.
Nm 1868, lm ging s ti i hc Michigan.
Nm 1872, c phong chc gio s ca vin i hc ny.
Cng trong nm 1872 tr thnh tin s quc gia ton hc ti i hc
Sorbonne, Paris, Php.
Nm 1882, l gio s ca ngnh ton ng dng ti i hc Quc gia Thanh
Hoa i Loan.
Nm 1884, l ngi Hoa K th ba v l ngi chu u tin c bu
vo Vin Hn lm Quc gia Hng khng v Khng gian Php Nm 1886 l vin
s chnh thc ca Vin Hn lm Khng gian Quc t
Nm 1898, khi v hu, c Hi ng Qun tr ti i hc Michigan
phong tng chc Gio s danh d v cng lao ng gp cho khoa hc v gio
dc.
Trong nhiu nm ng c tham gia thuyt trnh thnh ging ti rt
nhiu i hc ln cng nh hi ngh quc t khp ni trn th gii bao gm M,
Canada, Anh, Php, o, c, , Ho Lan, Thy S, Na Uy, Thy in,
Hungary, Israel, Nht, Trung Quc, i Loan v c.
Khi ni v mt danh nhn ngi ta thng ch trng nhiu v thnh tch
t c ca mt ngi no c lu vo s xanh, nhng iu s tr thnh
mt ngoi l nu chng ta c bit v nhng hot ng v thnh tch khoa hc
vn ho v qun s ca Khoa Hc gia Gio s Nguyn xun vinh, hay trn lnh
vc vn hc ca thp nin 1860-1870 khng ai khng mt ln c nghe danh
Ton Phong ,ngi tri qua nhiu du b ca qu kh , tng l mt nh m

65

phm n bc ging vi mu o kaki qun i lm mt lc hai thin chc trong

mt ngy, nhng ng vn khng th no mt i s su lng ca tm thc, s
lng mn ca mt nh th, c th hon thnh xut sc nhng tc phm rung
ng lng ngi vi bt hiu khuy my ng go., trong lnh vc no ng cng
t s thnh cng, v ni n danh Ton phong - Nguyn xun Vinh chc chn
nhng ai sinh trng ti Nam Vit Nam, u ngng m v tht hnh din vi
cng ng th gii v mt ngi Vit Nam v vang dn Vit nh ng,
Khi u th ng tng cng thn mu chng kin vic 13 anh hng
VNQD ng b hnh quyt ti Yn bi, v vy ni nhc ca mt dn tc nhc
tiu b thng tr lun thi thc tinh thn i quc trong ng, v l ng lc
ng c gng khng ngng lm sao t uc danh d ngi Vit Nam c
bit n, v thi im nhng iu ng t qu tht l k tch, Trong giai
on t nc ang chm trong khi la chin tranh .ngay t tui 28 ng tr
thnh mt s quan cao cp vi cp bc i t kim chc t lnh Khng qun Vit
Nam
Gio s Nguyn Xun Vinh theo hc Trng V B Khng Qun Php
Salon de Provence v tt nghip s quan vi bng phi cng hai ng c v bay
phi c nm 1854. ng c b nhim lm Tham Mu Trng Khng Qun Vit
Nam thng 10 nm 1857 v t thng 2 nm 1858 n thng 8 nm 1862 ng
m nhim chc v T Lnh Khng Qun. Nm 1865 ng l ngi u tin
c cp bng tin s khoa hc hng khng v khng gian ca i hc
Colorado. ng cng u bng tin s quc gia ton hc ca i hc Paris VI vo
nm 1872. T nm 1868 ng dy ti i hc Michigan v c thng cp gio
s thc th nm 1872. ng v hu tr nm 1899 v c tng tc v "Professor
Emeritus of Aerospace Engineering".
Gio S Nguyn Xun Vinh l ngi lun c hoi bo xy dng v ng
gp cng sc cho t nc d trong hon cnh no,v vy sau hn ba thp nin
t nc ri vo tay Cng Sn, cng vi nhng ngi Vit T nn Cng Sn

66

hi ngoi Gio S Nguyn Xun Vinh cng c nhiu hot ng h tr cho

cng cuc tranh u cho T Do Dn Ch Nhn Quyn Vit Nam, mc d tui
tht thp C Lai Hy ng vn khng mt mi lm vic ,vit nhng bi tham lun
chnh tr hay nhng vn th gi cho chnh khch ngoi giao cng chnh ph
Hoa K tip tc h tr cho cc hot ng tranh u ca cng ng ngi
Vit T Do Hi Ngoi .
iu c bit, d l mt ngui c uy tn v c knh trng, nhng ng li
l mt ngi t nh, gin d, khim nhng v vi bn tnh thn thin ci
m,Gio s Nguyn Xun vinh thng c mi n vi nhng sinh hot cng
ng , v u ng cng c knh qu nh mt tr gi tm c c mn
chung.
Cui thng Chn nm 2003, i Hi Ton Qun Annaheim, California
v bu, vi a s tuyt i, gio s Nguyn Xun Vinh, cu T Lnh Khng
qun Vit Nam, lm ch tch u tin ca Hi ng i Din ca Tp Th
Chin S Vit Nam Cng Ho Hi Ngoi.
9.2. Tc phm
ng vit hng trm tiu lun v ton, ng hc khng gian v ti u
ha qu o. Cc sch vit bao gm:

Hypersonic and Planetary Entry Flight Mechanics. 1880.

Optimal Trajectories in Atmospheric Flight 1881.

Flight Mechanics of High-Performance Aircraft. 1893.

Gio s Vinh l tc gi ba cun sch chuyn mn v hn 100 bi kho cu

v c hc khng gian v qy o ti u. Qua nhng s ng gp chuyn mn
ca ng, gio s Vinh c bu lm hi vin ngoi quc ca Hn Lm Vin
Hng Khng v Khng Gian Php vo nm 1884 v hi vin chnh thc ca
Hn Lm Vin Khng Gian Quc T vo nm 1886. Trng K Thut ti
i Hc Michigan ng c tng c hai gii thng xut sc v gio dc v
xut sc v kho cu. ng c tng Huy Chng Danh D ca Vin Hng

67

Khng v Khng Gian Hoa K nm 1894 v mn C Hc v iu Khin Phi

Hnh. Thnh tch ca ng c trnh by ti phng du khch thm ving
Trung Tm Khng Gian Phi Hnh NASA Houston vo thng 9 nm 1889 v
t nm 1882 gio s Nguyn Xun Vinh l mt trong s 14 nhn vt Hoa K
gc chu c in hnh v tiu s vo tp tranh dng lm ti liu gio dc
cc trng Tiu v Trung hc trn ton quc.
i vi ngi Vit Nam th gio s Nguyn Xun Vinh li cn l mt
nh vn c ti nng. Cun i Phi Cng ng vit di bt hiu Ton Phong
c gii thng Vn Chng Ton Quc nm 1861. Cun "Theo nh Tinh
Cu" ca ng do nh xut bn i Nam n hnh nm 1891 cng c tiu th
ht ngay trong nm u. Gn y, hng v c gi tr hi ngoi, ng ang
vit mt tp truyn Gi My Lu Lc di bt hiu ng Phong, v tp
truyn Vui i Ton Hc di tn Nguyn Xun Vinh. T hai mi nm nay,
gio s Nguyn Xun Vinh ti tip xc v ni chuyn vi gii tr Vit Nam
khp mi th ln trn Hoa K m c ng ngi Vit. T nm 1898, Hi
Khuyn Hc thnh ph St Louis, thuc tiu bang Missouri t ra mt gii
thng ly tn l "Gii Truyn Thng Nguyn Xun Vinh" mi nm li tng
cho mt hc sinh tt nghip tht xut sc bc Trung Hc m c tinh thn phc
v cng ng cng bit gi gn truyn thng cao p ca ging ging Lc Hng.
Mt Con n Khng Lm c Ma Xun,nhng nhng g Khoa Hc Gia,
Gio S Nguyn Xun Vinh ng gp trong s nghip khoa hc v vn ho ca
ng s l nt p tinh hoa mang li nhiu hu ch cho Cng ng th gii ni
chung v Cng ng Vit Nam ni ring, chc chn tip ni truyn thng ny,
tui tr Vit Nam cng s c nhiu Ma xun nh tn gi c nhiu ngi
nhc n Khoa Hc Gia - GS Nguyn Xun Vinh.

68

10. GS NG BO CHU
1 Tiu s
Ng Bo Chu Sinh nm 1872 ti
H Ni, nm Tng thng M Richard
Nixon ra lnh cho my bay chin lc
B-52 nm bom tri thm H Ni, khi
cha anh tng qun, chun b ln ng
vo tuyn la Qung Tr Bo Chu xut thn t mt gia nh khoa hc (cha l
gio s v c hc cht lng ti vin C hc Vit Nam, m l ph gio s ti
Bnh vin Y hc C truyn Trung ng, Vit Nam),

.Ng Bo Chu v m

Ngay t nhng nm trung hc c s, Bo Chu c hc ti cc lp chuyn

ton ca thnh ph H Ni t ti Trng Trng Vng. Thy Tn Thn, thy
gio ton cho Chu l ngi dy gii ni ting Th , chu ngoi nh hc gi
Phm Qunh (Ch bt tp ch

Nam Phong hi
69

u th k 20). C gio dy vn l c Trnh Bch Ba, con gi yu ca nh hc

gi Trnh nh R, c nhn Nho hc, n tng su m trong lng Chu
ngay t la tui thiu nin giu cm xc.
Ng Bo Chu thi cp 2

Ln bc trung hc ph thng, Chu thi vo Khi Ph thng chuyn ton

Trng i hc Tng hp H Ni (nay l Khi THPT chuyn Ton - Tin
Trng i hc Khoa hc t nhin thuc i hc Quc gia H Ni). Sut my
thp nin, n v Anh hng Lao ng ny hi t c nhiu nh gio dy
ton ni ting nh Phan c Chnh, Nguyn Vn Mu, L nh Thnh, Phm
Vn iu, Phm Tn Dng, Nguyn Xun My, Thanh Sn, Nguyn V
Lng, Phm Vn Hng, Phm Quang c, Phan Cung c, Phm ng Long,
Nguyn Thnh Vn, cng nh nhng c gio, thy gio dy gii cc mn khc
nh cc c ng Thanh Hoa, Nguyn Th Tnh, cc thy L nh Vinh, Dng
HongGiang,LVnVit, Nguyn Cnh He...
D l con duy nht trong gia nh, nhng cha m khng nung chiu anh
thi qu. Tc phong khoa hc ca gia nh rn luyn t duy anh ngay t thu
thiu thi. Tui th ca anh cng ging nh bao tr th ngoan khc, ngoi gi
hc anh gip gia nh trong vic nh, dnh nhiu thi gian c sch, chi nhc
hay tham gia cng bn b nhng tr chi hu ch: banh, c tng Ng Bo
Chu sm pht huy nng khiu ton ca mnh. Anh l hc sinh Vit Nam u
tin 2 ln ot huy chng vng Olympic Ton quc t, nm 1888 ti Canberra
(c) vi im ti a 42/42 khi hc lp 11 v nm 1889 ti Brunswick (Cng ha
Lin bang c) khi hc lp 12.
70

GS Ng Bo Chu Ti cuc thi IMO _ 1889 ti c

Ng Bo Chu bo co thnh tch vi nguyn Th tng

Mi
sau khi t Huy chng vng Olympic Ton quc t.

Hc xong trung hc, Chu theo

mt lp ting Hungary, sa son
sang Budapest hc ln i hc. No
ng bn ng u xy ra cch
mng nhung! Chnh quyn mi khng cp hc bng cho sinh vin Vit Nam
na...

71

c Gio s Nguyn Vn o gii thiu, Gio s Paul Germain, Tng Th

k Vin Hn lm Khoa hc Php, lin ngh Chnh ph nc ny c cch cp
hc bng cho Chu vo i hc Paris 6.
i vi mt sinh vin Php hay Vit Nam vo loi gii, c vo i hc
Paris 6 l mn nguyn lm ri. Nhng Chu th khng! Anh lun vn ti nh
cao. Hai nm sau, anh thi vo h sau i hc ca cole Normale Suprieure de
Paris, i hc danh ting nht nc Php m ta quen dch l i hc S phm
Paris, ni tng o to nhiu nh bc hc Php lng danh, v cng l ni m
mt s ngi Vit Nam u t th h trc nh Hong Xun Hn, L Vn
Thim, Trn c Tho, Trn Thanh Vn... tng theo hc. Do rt ni ting
trn th gii, tn trng ny thng vn gi nguyn dng ch Php trong cc
vn bn ting nc ngoi. Chu th khoa k thi tuyn nm y. Anh bo v
thnh cng lun n tin s nm 25 tui, ri lun n habilitation (tng ng tin
s khoa hc) nm 31 tui. Nm 2005, khi c 33 tui, Ng Bo Chu c
phong c cch hm gio s ti Vit Nam v tr thnh v gio s tr nht ca
Vit Nam tnh n thi im .
Gio s Ng Bo Chu lp gia nh vi ngi bn gi cng hc ph thng, lc
22 tui. n thng 8 nm 2010, hai ngi c vi nhau ba ngi con gi.
2. Nhng nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam.
Hin tng Ng Bo Chu ang c tt c cc bn tr ngng m v hc
tp, mt thin ti ton hc ang c sc lan ta khng ch trong khu vc m cn
c nu gng trn ton th gii.

72

Ng Bo Chu v gii Field

Tng kt tnh hnh khoa hc trong nm 2009, tun bo Time vi lng xut
bn hng chc triu mi s - trong s ra ngy 9/12/2009 xp cng trnh ca
Ng Bo Chu v B c bn (Fundamental Lemma) l mt trong 10 khm
ph khoa hc ni bt trong nm 2009.
Cng trnh ny l c s cho vic xy dng mt l thuyt ton hc theo
chng trnh Langlands - mt chng trnh ton hc ln y tham vng v cch
mng nhm thng nht 2 ngnh, thuyt v s (number theory) v thuyt v
nhm (group theory) ca nh ton hc Robert Langlands vo nm 1879.
Sau khi kim chng, cng ng ton hc th gii kt lun rng chng minh
ca Chu v B c bn trong trng hp tng qut l hon ton chnh xc.
Vic tm ra li gii cho bi ton 30 nm ny gip cho gii ton hc th pho
nh nhm, v trc nhiu nh ton hc gii ch mi gii c nhng bi ton
nh ca b ny m thi.
Bi bo ca Time a tn tui Ng Bo Chu, vn rt ni ting trong
chuyn ngnh, n vi qung i qun chng khp nm chu. Chnh ph Vit
Nam sn sng to mi iu kin thun li nht v sinh hot cng nh phng
tin, mi trng lm vic, v tr cng tc cc ti nng ton hc nh Gio s
73

Ng Bo Chu c pht huy, gp phn thc y, a Vit Nam theo kp cc

tin b khoa hc hin i nht trn th gii.
Ng Bo Chu cho rng Chnh ph nn c chin lc thu ht nhn ti. "Khi
tr thnh mt nh ton hc, ti thy mnh cng phi c ngha v ng gp cho
t nc. Theo ti, Chnh ph nn lp mt Ban c vn c chin lc thu ht
ngi ti nhiu nh khoa hc Vit Nam ang cng tc nc ngoi c thm
nhiu c hi ng gp cho t nc, bo CAND dn li gio s.
Ma h 1888, anh tham d k thi Olympic Ton quc t ti Australia v
ginh huy chng vng. Ma h nm sau anh tip tc ginh huy chng vng
Olympic Ton quc t ti c. Cng trong nm 1889 Chu sang Php hc ti
i hc Paris 6. Anh bo v lun n tin s khi mi 25 tui ti i hc S phm
Paris - ngi trng danh ting bc nht nc Php. Nm 2003, tui 31, anh
hon thnh lun n habilitation (tng ng tin s khoa hc) ti i hc Paris
11. u nm sau anh tr thnh gio s ca i hc ny.
Vo nm 2004 anh nhn gii thng nghin cu hng nm ca Vin Ton
hc Clay, M dnh cho nhng ngi t thnh tu xut sc nht trong nm nh
gii quyt mt trng hp c bit ca chng trnh Langlands. Mi nm ch
c mt hoc hai ngi c trao gii v Chu l ngi Vit Nam u tin nhn
gii thng ny.
Nm 2005, tui 33, Ng Bo Chu c c cch cho phong hm Gio s
ti Vit Nam v tr thnh v Gio s tr nht ca Vit Nam.
Sau khi nhn gii thng Clay, anh c Vin nghin cu khoa hc cao cp
ti Princeton ca M mi sang lm vic. Vin ny l ni quy t nhiu nh ton
hc v nh vt l hng u th gii, trong nhiu ngi tng ot gii Nobel
v gii Fields. Chu cn nhn c gii thng ca Vin Nghin cu Ton hc

74

Oberwolfach dnh cho cc nh ton hc tr chu u vo nm 2007 v gii

thng ca Vin Hn lm Php vo nm 2008.
Nm 2008 , anh a ln arxiv mt chng minh b c bn cho cc i s
Lie. Nm 2009, kt qu chng minh b c bn Langlands ca Gio s Ng
Bo Chu c bnh chn l mt trong 10 pht minh khoa hc tiu biu nht
th gii nm 2009.
Ng Bo Chu l Gio s Ton ti i hc Paris 11 v lm vic ti Vin
nghin cu Princeton, New Jersey. T 1/9/2010, anh s lm gio s ti khoa
Ton trng i hc Chicago ca M.
Anh c mi c bo co trong phin hp ton th ti Hi ngh Ton hc
Th gii t chc vo tun ti n . Trong hi ngh ny, tn ca (cc) nh
ton hc c trao gii thng Fields Medal s c cng b.
Fields Medal l gii thng ton hc danh gi nht th gii, thng c v
nh "Nobel ton hc". Gii thng ny do Hi ngh ton hc quc t trao bn
nm mt ln cho cc nh ton hc tr - di 40 tui - c thnh tu c bit.
Hin nay Nht Bn l quc gia duy nht ti chu c cng dn ot gii
Fields trong 74 nm qua.
Huy chng Fields l mt gii thng c trao cho ti a bn nh ton hc
khng qu 40 tui ti mi k i hi Ton hc Th gii ca Hip hi ton hc
quc t (IMU). i hi ny c t chc 4 nm mt ln. Nh ton hc Canada
John Charles Fields l ngi sng lp gii thng. N c trao ln u vo
nm 1836 v t nm 1850 c trao u n.
Mc ch ca gii thng l cng nhn v h tr cho cc nh ton hc tr
c nhng ng gp quan trng cho ton hc. Huy chng Fields c lm bng
75

vng, mt trc khc hnh nh bc hc thin ti Hy Lp c i Archimedes, cn

tn ngi nhn gii khc ra ca huy chng.
Nhiu ngi gi huy chng Fields l "Gii Nobel Ton hc" v n l gii
thng c nh gi cao nht trong lnh vc ton hc. Tuy nhin, s so snh
ny khng tht s chnh xc, bi gii hn tui ca gii Fields c p dng
nghim ngt. V th, nhiu nh ton hc hng u th gii khng c nhn gii
v nhng cng trnh v i ca h ra i sau tui 40. Hn na, huy chng
Fields thng c trao cho cc nh ton hc c nhiu cng trnh nghin cu,
trong khi ngi nhn gii Nobel c la chn da theo mt cng trnh. Gii
Fields c trao 4 nm mt ln, cn gii Nobel c trao thng nin. Khon
tin thng ca gii Fields (15.000 USD) thp hn nhiu so vi phn thng 1,5
triu USD km theo gii Nobel.
Cho n nay trn th gii c 48 nh ton hc nhn huy chng Fields. Trong
, M dn u vi 13 ngi. iu ng ch l trong sut 74 nm qua, Nht
Bn l quc gia chu duy nht c cng dn c nhn gii ny. Cc nh ton
hc ca x s hoa anh o nhn huy chng Fields vo cc nm 1854, 1870 v
1890. Nu gio s Ng Bo Chu c trao huy chng Fields 2010 th Vit
Nam tr thnh nc chu th hai sau Nht Bn c vinh d nhn gii.
Tng kt nhng thng tin c bit v GS. Ng Bo Chu
n v cng tc: Gio s ca c 3 c quan: Vin nghin cu cao cp IAS
Princeton (M); Khoa ton i hc tng hp Paris 11 v Vin ton hc (Vit
Nam).
1886-1889: Hc sinh khi ph thng chuyn Ton, HTH H Ni.
1888: Huy chng vng ti k thi Olympic Ton quc t ti c (t im tuyt
i 42/42)
76

1889: Huy chng vng ti k thi Olympic Ton quc t ti CHLB c (t

im tuyt i 42/42)
1890-1891: Hc ti HTH Paris 6, Php
1892-1895: Hc tip H ti Trng s phm Paris (ENS: cole Nomale
Suprieure)
1893-1897: Lm nghin cu sinh ti HTH Paris 11 vi GS. G. Laumon. Bo
v lun n xut sc vo nm 1897.
1898-2004: Nghin cu vin ca Trung tm Nghin cu quc gia Php ti
HTH Paris 13.
2004: Bo v hc v Habilitation, hc v khoa hc cao nht cng nhn quyn
nghin cu, hng dn nghin cu v ging dy sut i.
2004: c trao Gii thng Ton hc Clay (cng vi GS G.Laumon). Gii
thng ny c t nm 1899, mi trao cho 23 ngi. Ngi u tin c trao
gii Clay chnh l A.Wiles- ngi chng minh c nh l cui cng ca
Ferma tn ti hn 300 nm. Ngay sau khi c trao gii thng ny, thy ca
Ng Bo Chu l GS G.Laumon c bu lm Vin s Vin hn lm Php.
2004- nay: Gio s ti HTH Paris 11 (Php)
2005: c Hi ng hc hm Gio s nh nc Vit Nam phong c cch
gio s.
2006: c mi c bo co tiu ban ti H Ton hc th gii ti Madrid (Ty
Ban Nha). Ch c chuyn gia hng u trong chuyn ngnh mi c mi bo
co.

77

2007- nay: GS ti Vin nghin cu cao cp (IAS) Princeton (M)

2007: c trao Gii thng Oberwolfach ca c. Cho ti nay mi c 8 nh
ton hc c vinh d ny. Gii thng c tng cho cc nh ton hc tr ca
Chu u, 3 nm mt ln.
2007: c trao Gii thng ca Vin Hn lm Php mang tn Sophie
Germain. Gii ny c trao hng nm cho mt nh ton hc Php.
2007- nay: GS c bit ti Vin Ton hc Vit Nam
2009: Cng trnh "Le lemme fondamental pour les algbres de Lie" (B c
bn cho i s Lie) dy 169 trang ca Ng Bo Chu c tp ch Time bnh
chn l mt trong 10 pht minh khoa hc tiu biu ca nm 2009.
2010: c mi c bo co ti phin ton th ca i hi Ton hc th gii ti
n .
T thng 9/2010: s chuyn sang lm GS ca H Chicago (M)
3. Mt s mu chuyn v Ng Bo Chu
3.1 Ngi cha gio s v c con gi nh
L mt ngi hin thn cho ton hc, nhng anh khng phi l mt c rbt ch bit tnh ton sut ngy m, m tri li, l mt con ngi - nh bn b
anh nhn thy - c tm hn tinh t, trm t, giu m cm, bit yu nhng v
khc polonaise, mazurka mang m hng ng qu m du ca Chopin hay
nhng khc rhapsony (cung tng) y bo dng sm st ca Liszt; bit say
th Hn Mc T siu thot hay th Quang Dng ho hoa; bit mi m c ngu
nghin my cun tiu thuyt mi in nh "Ph " (The Abandoned Capital),
"Qu thnh" ca nh vn Trung Quc ng i Gi Bnh Ao - cy bt c bit
78

ti soi t ci tm linh ti li ca nhng nhn vt nam v n thi nay nh

Trang Chi ip, ng Uyn Nhi, Liu Nguyt... thnh Ty An, chn
thi cc thnh Hn ng, nhng v sau b ph b!
V chiu chiu ngi cha tr tui y thng u ym dt tay c con gi nh
thnh thi do bc men theo nhng ngn i thoai thoi dc, n y hoa thu
tin di mu vng sng, hoa l xun ti hay hoa u kim vng thm vng
Palaiseau, Gif-sur-Yvette, ngoi thnh Paris, va i va by cho con cch gi
tn cc loi hoa y bng hai th ting Vit, Php.
3.2 Nh ton hc ly lng ln ln trong bom n
Ng Bo Chu ln su thng tui, th xy ra trn Nixon cho my bay chin lc
B-52 tp kch H Ni, nm bom tri thm xung ph Khm Thin, xm bi
Phc Tn. Vm tri m H Ni sng rc n pho cao x v tn la phng
khng. Xc B-52 ri c vo c lng hoa Ngc H. My bay cnh cp cnh xe
trng n pho, lao xung sng Hng. C thnh ph rung chuyn v bom. Thp
ng h ga Hng C b nh sp
M con Ng Bo Chu ngy y sng nh trong nh ng b ngoi ti s 47
ph Hng Bi, ngay cnh rp chiu bng Thng Tm. Ngay trong bung ng,
ng nh ngi o mt ci hm tr n dnh cho hai m con Chu trnh bom.
My bay M tng nm bom vo c quan Tng i din Php, ngay gia ph
Trn Hng o, cch nh ng b ch my trm mt."
ng Hm Chu k li: "Gio s, Tin s Ng Huy Cn, thn sinh ra Ng Bo
Chu khng c nhiu thi gian km cp con nh nhiu ngi khc. Nhng,
trong nhng bc ngot quan trng ca anh Chu, nh khi chuyn t bc tiu
hc ln bc trung hc c s, ri t bc trung hc c s ln bc trung hc ph
thng, v c v sau ny na, ng lun nu ra nhng nh hng ng cho anh
Chu. Chng hn theo ng ch bo, anh Chu thi vo lp chuyn ton Trng
79

Trng Vng, ni c thy Tn Thn dy ton ni ting."

V tui th v gia nh mnh, trong bi pht biu ti 29-8-2010, GS Ng Bo
Chu ni: Ti sinh ra trong chin tranh chng M v ln ln trong hon cnh
kinh t kh khn ca thi k hu chin. Tuy khng ai thch th chuyn n ngho
k kh, ta vn khng th khng nh li nhng yu t lp thnh con ngi ta, c
v th xc ln tinh thn. Ngay khi cn b, ti hiu rng b m phi nhn n,
nhn mc nui ti khn ln. Sinh ra trong mt gia nh tr thc truyn thng,
vic hc hnh ca ti lun l u tin s mt ca b m.
iu quan trng t n lc ca Ng Bo Chu l anh lun thp sng nim tin.
Ng Bo Chu tng ni khi tr li phng vn: Ti khng ngn ngi em tng
vinh quang t huy chng ny cho cc bn tr Vit Nam vi mong mun rng
phn thng ny cng vi ngha ca n s nh mt nim tin...
3.3 Cng cha, ngha m, n thy...
Tc gi Hm Chu nhn xt: "V trng hc, cc lp chuyn ton Trng
Vng l nhng lp chuyn ton cp THCS tt nht c nc lc by gi. Nhiu
hc tr c ca chuyn ton Trng Vng nh Hong L Minh, V nh Ha,
Nguyn Th Thiu Hoa ot gii cao trong cc Olympic ton quc t."
Cng theo tm hiu ca tc gi Hm Chu, 18 tui vo ngh, 18 tui, thy
Tn Thn c xp vo loi A1 trong k thi gio vin dy ton gii ca thnh
ph H Ni. 25 tui, thy c chn v dy ton lp 6 chuyn ton u tin
ca thnh ph H Ni t ti Trng Trng Vng.
Tc gi cun sch cho bit: "Sau by nm dy chuyn ton bc THCS, khi
gp ti, thy Thn tm s: i vi nhng hc sinh gii v xut sc v ton,
vic dy ton khng th tin hnh mt cch bnh thng, n iu. Thy
thng ni: Thy dy cc em l v thy c hc trc cc em. Tuy nhin, vn
c nhiu kin ca cc em m chnh thy cng khng ngh ti. Trc chn l
khoa hc, mi ngi u bnh ng. Nh vy khng kh lp hc va nghim
va si ni.

80

Trong bi pht biu ngy v nc c vinh danh, Gio s Ng Bo Chu

cng tng nhc li mt k nim v thy Phm Hng trong thi gian hc chuyn
ton bc THPT: Ti n hc thy trong cn bung 8 mt vung, lc no cng
nghi ngt mi thuc bc v thy hay au m. Nhng th lao duy nht thy Hng
nhn t b m ti i khi ch l cn ng, l v thuc b.
Ng Bo Chu ni: "Nu k n cng lao dy d anh nn ngi, th phi k
c cc thy gio, c gio dy tiu hc, trung hc c s, trung hc ph thng,
khng ch cc thy dy ton, m c cc c dy vn thng qua mn vn dy
anh bi hc kh nht l bi hc lm ngi.
Mt bt ng ln l nh ton hc ca chng ta li rt yu vn hc, Ng Bo
Chu tng tr li phng vn: Nhng lc khng lm ton th ti c sch vn
hc. Ni chung, vn hc khng th thiu trong cuc sng ca ti. nh ti,
cha kim k, nhng ti dm chc sch ton khng nhiu hn sch vn u.
Nhng ngi bn ca Ng Bo Chu nhn xt: "i bao nhiu nc, tnh cch
ca Chu vn th, khng h thay i, vn khim nhng, ng mc, im tnh,
chn tnh. Chnh anh tng khng nh nhiu ln: Ti s gi quc tch Vit Nam
d u.
Ai ni rng Hiu ng Ng Bo Chu to phn khi rng khp qu
khng sai. By gi, tn anh c nu nhiu ni t mi lp hc n c bui
vinh danh cc Nh gio tiu biu ca Th H Ni nm 2010 mi y... V
qua cun sch mi ra v anh, bit thm Ng Bo Chu cn l mt hc tr bit
n thy c n th th ngi c cng thm n phc.
3.4 Cu chuyn tnh nhn
Cha ca GS.TS Ng Bo Chu l GS.TS khoa hc Ng Huy Cn, nguyn ch
tch hi ng Khoa hc vin C hc Vit Nam. M l PGS.TS Trn Lu Vn

81

Hin, cng tc ti bnh vin Y hc c truyn trung ng, ngh hu nhng vn

tham gia cng tc qun l gio dc ti mt trng trung cp y dc t thc.
Chuyn cc vng thi mu gio v tiu hc
Thi tr, GS.TS Cn l mt trong nhng du hc sinh Vit Nam ti Nga sm
em v nc tm bng ph tin s ngnh c hc cht lng (1869), v cng l
mt trong hai tr thc tr c hc v ph tin s tham gia qun i trong t tng
ng vin nm 1872. Ngi cha y khng th no qun c, ngy ng ln
ng nhp ng, v ng ang bng mang d cha. Chu ln ln trong vng tay
v s che ch ca m vi mt sut lng ba cc ba ng thi bao cp cho c
hai. ng Cn thi thong c v thm nh, thng yu con bao nhiu th t ra
nghim khc vi con by nhiu. Sau ny, tr v lm vic ti vin C hc thuc
vin Khoa hc k thut v cng ngh Vit Nam, ng tip tc con ng nghin
cu khoa hc chn.
ng Ng Huy Cn k li rng, ng pht hin thy Chu ngy b c kh nng
hc ton tt. B ra ton, cu gii rt nhanh. B Vn Hin k, khi Chu i hc
mu gio, c cc c trng gi l cc vng ca cc c v Chu rt
thng minh v tr nh tt.
Nhan sc kh ai b ca nng ton
Nguyn vn cu ni ca GS.TS Ng Huy Cn khi tr li cu hi v s kh khan
ca ton hc v nhng con s l: Ngi lm ton chng ti u ngh ton nh
c gi xinh p nht, v c th gi l nng ton. Nu khng say m nh
vy, s khng lm ton, theo ton c i c. Bi l mt ngh cc nhc!
Nhng kh nht, theo Chu, vn l mn hc... lm ngi nh anh tng ni.
C l ngoi nh hng tch cc t cha m, nim say m lm khoa hc t nhiu
gip Chu sm i n nhn thc y. n vi ton hc, anh khng c bng

82

dng mt robot quanh nm ch bit cm ci, vui bun vi nhng con s v

nhng tnh ton bt tn nh nhiu ngi bn thn thit ca anh nhn xt.
ng nghip ca anh u thy nh ton hc tr ti nng, mt Ng Bo Chu
trong i thng tn ty vi cng vic, chan ha vi gia nh v gn gi vi
thin nhin, tinh t trong cm nhn ngh thut. Ni chung l mt nh khoa
hc c bit nh cch gi y yu qu v t ho ca m anh.
D v tr mt nh ton hc ni ting th gii, Chu vn rt tch cc tham
gia ging dy trong nc v coi l nim vui thc s. Mong mi ln ca anh
l lm sao gp phn thi li tinh thn hiu hc trong th h tr. Chu m blog
mang tn Thch hc ton cng nhm mc ch y, cc bn tr yu ton trong
nc c th qua y c thm mt knh thng tin hiu qu tip cn v p ca
nng ton.
3.5 Ngi ca gia nh
Khi m v hu, mun tham gia u t thnh lp trng t thc o to v
lnh vc m b c nhiu gn b v kinh nghim, Chu khng ch rt ng h quan
im gio dc phi t mc tiu cht lng l hng u ca m m cn h tr
ti chnh m thc hin nguyn vng y. T Paris, anh in thoi v ni vi
m: Lm gio dc khng c tnh chuyn thua thit. Lm gio dc l mt
cch ng gp cho x hi!
Ng Bo Chu c nhng quan nim v gi tr ca cuc sng v gia nh mt
cch chn chn, gin d v chnh xc gn nh... ton hc. Mi 22 tui, Chu lp
gia nh.

V anh l c bn hc trng cp hai Trng Vng, H Ni.

Hin ti, con gi ln ca anh 14 tui, c con gi th ba cng ln su. B

m anh tn trng con trai, con du, tn trng cuc sng ca cc chu, nn ngi
nh ca ng b H Ni lun tr thnh qu trong ni nh v s xa cch...

83

Chu l mt ngi rt yu gia nh. T nh sn sng lm mi vic trong

nh, khng n h bt c vic g. Khi c gia nh ring, Chu l mt nh khoa
hc mt ngi chng gnh vc vic gia nh khng thua km v, mt ngi
cha yu con, sn sng v con t lc con mi sinh ra cho n c qu trnh nui
dng... Lm cha tui cn tr, Chu c nhng suy ngh rt su sc trong
cch gio dc tnh cm cho con ci. V th m c chuyn v chng Chu thng
ln lt cho cc con v Vit Nam sng vi ng b ni mt thi gian, nhng khi
cc chu ln ln mt cht, cm nhn c tnh cm ca ng b, li ln lt a
cc chu ra nc ngoi cng con ci khng qun b m PGS.TS Vn
Hin k.
Chu vn c m cho hc n violon t b. Con gi th hai ca anh cng
ang hc n, v v th, Chu li dnh thi gian cng hc n vi con. Trong
ngi nh ca h dp ny, vn thng ct ln ting n ca c hai cha con. Bn
rn n my, nhng ton hc vn khng ly c thi gian anh dnh cho gia
nh, con ci...
Mi ngy, trong ngi nh ca GS.TS Cn, ging ca Ng Bo Chu li vang
ln m p trn in thoi t M gi v cho cha m, hoc hi han sc khe, hoc
chia s nhng nim vui trong cng vic v cuc sng...
3.6 Ng Bo Chu trong mt ngi cha
Hi trng thc nghim m Bo Chu theo hc khng bt hc sinh hc
bng cu chng. Khi gii ton hc sinh khng cn tm ra p s, gio s Ng
Huy Cn, cha ca gio s Ng Bo Chu nh li.

84

Gio s Ng Huy Cn v v, tin s Trn Lu Vn

Hin.

Hi y, 3 nm u Chu c sinh ra, ti l binh nh lm sao v c. Chu

c nui hon ton bng tin lng ca m. Thnh thong ti cng c anh
em u tin con nh nn cho thm mt sut sa Lin X vin tr gi v cho con.
Vic hc tiu hc trng thc nghim l rt tt. Cch dy ca trng thc
nghim lm cho tr con thch n trng, n ch yu lm pht huy c suy
ngh tm ti ca hc sinh hn l bt cc em phi lm nhng vic bt buc.
Hi trng thc nghim khng bt hc sinh hc bng cu chng. Khi
gii ton hc sinh khng cn tm ra p s m ch cn trnh by cch gii thi,
khng phi cng tr nhn chia c th, vic thi i ngy nay c my tnh ri.
Nh th n rt ngn rt nhiu ni dung bt cho tr hc v n tp trung vo pht
trin t duy sng to nhiu hn.
Chu hc trng thy H Ngc i, v nh mnh giao bi tp ton, mi u
mnh chn nhng bi kh, mi chng ch giao vi bi thi. Chu thng t tm
cch gii, bi kh mnh thng vch ra hng thi ch khng gii c th. Chu
lm nhanh qu nn v sau mnh bo con c lm tt c nhng c quyn y, Chu

85

ch lm vi ngy l xong. Lc Chu thng hc trc chng trnh. Khi hc

lp ba th Chu lm ton lp bn, nhng ngay c ton lp bn Chu cng ch
lm vi ngy l xong.
Khi Chu hc ht lp nm, bt u hc chuyn ton trng Trng Vng.
Mnh nh ng nghip tr Vin C hc l Phm Ngc Hng km Chu.
Phm Ngc Hng vn hc chuyn ton v tng sang hc ton Minsk. Cu y
km Chu hai nm ri bo: C khi em cng ht vn, em nh bn em bn
Vin Ton.
Ngi Hng nh cng chnh l anh L Tun Hoa, lc y cng mi tt
nghip tng hp ton Nga v. Sau anh Hoa n lt anh V nh Ha by gi
vin Cng ngh thng tin, lc y l nghin cu sinh ton ti c v.
Cc anh y dy v t. Ngay c bn thn mnh cng khng ngh phi tr tin
cc anh y bao nhiu. Hi y cha c ci khi nim bi dng, anh em chi vi
nhau th dy Chu thi. Mnh ngh Chu cng may mn c nhiu thy gii
ton truyn th. Thi y n khc by gi, cc thy thy hc sinh gii l thch
lm, chia nhau bo rng: "Ti va tm c mt a rt gii, ti chia cho ng
dy mn ny, ti mn kia". Ch thi y cc anh c cn tin u, m lc
cng ch c tin m ng.
Trong qu trnh Chu hc, khng bao gi mnh phi h ht c, nhng nm
cui cp mnh phi nhc Chu i ng sm. Hi mnh c phn cn h
Nam ng khu tp th qun i, nh khng c tivi xem chng trnh thi s
m Chu v cc hc sinh gii quc t vinh d c Tng b th gp mt.
Chu thng ni rng thi Olympic l cuc thi nhng ngi hc ton gii, cn
sau ny h s phi lm ton ch khng phi hc ton na, nn n khc hn.
Khng phi anh no hc gii cng t nh cao u, cng ch c mt vi
ngi thi. Ti cng bit, nhng ngi ot gii thng Fields ca ton hc n
by gi M mi c 12 ngi, Php chn ngi, Lin X tm ngi trong c
mt ngi Ukraine, Nht ba ngi, Trung Quc c mt ngi nhng li l quc

86

tch M, sng, hc tp v nghin cu M.

Nhng ngi t gii thng Fields l nhng nh ton hc kit xut ri.
Nhng cn bit rng cng c rt nhiu nhng ngi gii nc ta v cc nc
khc, h khng thuc cc tiu ch ca gii thng, ch khng phi h chm i
u. Nh Vit Nam, tt nhin cng phi ni l iu kin ca cc anh y (cc
nh khoa hc) cn kh khn. Hu ht cc nh khoa hc u hp tc vi nc
ngoi, nh cc anh Vin Ton, mt nm cc anh ra nc ngoi lm vic t nht
ba, bn thng.
Nhiu nh khoa hc u c kin l Chu cng c may mn l ra nc
ngoi c dp m tip xc giao lu vi cc nh ton hc u ngnh trn th
gii. Khch quan m ni, iu kin hc cch lm ton, (ch khng ch l hc
ton nh) n thun li hn rt nhiu so vi trong nc. Cho nn mnh cng
khng nn ni l nhng thnh tu ny n ch l do kt qu o to trong nc.
Nhng mt iu quan trng l ci gc Chu c o to trong nc
tt, Chu c ti nng v nim am m khoa hc chy bng bi lm ton n cng
khc nghit lm.
Chu lp gia nh nm 1894, nm 22 tui khi hc xong thc s bn Php
ri. Thi gian y, ngi Vit bn Php rt t, Chu khng c nhiu giao lu, hc
hnh li cng thng.
Chu v t vn b m cho con lp gia nh v Chu c ngi yu cng
hc cng trng Trng Vng. Mnh th ngh Chu vn tr nhng chnh anh L
Tun Hoa bo: Anh khng ng cng gay go v nhiu trng hp cc cu
gii ton nhng khng cn bng c cuc sng c th b tm thn". Hi y
Chu va tui theo lut trai 22 tui, gi 20 c lp gia nh.
Nm 1895 Chu lm th tc v Nguyn Bo Thanh sang Php, nm y
cng sinh con gi u lng. Thi gian tng i kh khn v hc bng hn
ch. Thanh vn hc Ngoi thng ra. Hi Php c mt thi gian Thanh i lm

87

kim ton mt cng ty t nhn.

i thng, Chu l ngi cha rt yu con v chm sc con ci. Ba a tr
xinh xn ngoan ngon cng gip Chu gim bt nhng ci cng thng. Chu
cng khng phi l ngi m tm hn ngho nn u. Chu thch nhc c in,
th Hn Mc T, th Quang Dng, trc y Chu cng c hc v bit chi n
violon.

11. Ng Vit Trung

11.1 Tiu s
Ng Vit Trung (sinh ngy
08/05/1853) ti x in Quang,
in Bn, Qung Nam l mt nh
Ton hc ngi Vit Nam. ng
hin l Vin trng Vin Ton hc
Vit Nam v mt trong 7 ngi
Vit Nam l Vin s Vin Hn lm
Khoa hc Th gii th ba ng l
con trai ca Ng in, nguyn i
s c mnh ton quyn ca Cng ha X hi ch ngha Vit Nam ti
Campuchia trong thi k Kh-me . ng tng l hc sinh chuyn Ton Trng
trung hc ph thng Vit c (H Ni). Nm 1869, ng ginh gii nht cuc thi
hc sinh gii Ton ton Min Bc. Sau , tui 18, ng sang c hc i hc
v Ton.
11.2 nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam
GS Ng Vit Trung - Vin trng Vin Ton hc, Vin Khoa hc v
Cng ngh Vit Nam c trao Gii thng Nhn ti t Vit 2009 trong lnh

88

vc Khoa hc t nhin v Ton hc. ng hon thnh xut sc cc cng trnh

nghin cu v i s giao hon.
Cc kt qu ca GS.TSKH Ng Vit Trung c cng b trong 86 bi
bo ng nhng tp ch ton hc quc t, trong c 74 bi bo thuc danh
mc ISI. Ch tnh t nm 2000 n y c hn 600 bi bo ca cc tc gi
khc trch dn cc bi bo ca ng. Hu ht cc sch gio khoa v chuyn kho
hay cc hi ngh v i s giao hon trong khong 20 nm gn y u nhc
n cc cng trnh ca ng.
11.3 Mt s mu chuyn v tc gi
T nhn mnh l ngi gp nhiu may mn t thu nh, c gii thng
Nhn ti t Vit 2009 va nhn c ng cng coi l mt s may mn,
song GS.TSKH Ng Vit Trung cha bao gi da dm vo ci s may mn y
m ch coi l mn qu do s phn mang li cho mnh.
Qu ng (x in Quang, in Bn, Qung Nam) l ni sinh ra v nui
dng nhiu ngi ti ca t nc nh Hong Diu, Phan Thanh, Nguyn Ph
Ch tch nc Nguyn Th Bnh, Phan Din, Hong Tu... ng bo rng mnh
hc gii l nh gen ca ngi cha. Cha ng hc rt gii, tng ng u k thi
Ton ng Dng. Hi , gia nh ngho tng, cha ng c dn lng gp tin
thm theo hc trng Quc hc Hu. Cha ng l mt tm gng sng, song
ngi u tin dy d ng hc hnh li l mt ngi bc h. Ngi bc ny tng
l mt thy gio rt nghim khc nn vic hc hnh ca ng c ng bc ch
rn nn ht mc.ng phi cp nht tng trang giy trng nh my cc cng
trnh gi i nc ngoi. Mi ln gi i, gi li phi mt n c nm tri m lc
no cng thp thm s cng trnh b tht lc. Chnh trong nhng ngy thng y
gian kh y, GS.TSKH Ng Vit Trung c nhiu cng trnh ng trn cc tp
ch ton hc quc t. Nm 1883, ng c phong hm Ph Gio s khi va trn
30 tui, v n nm 38 tui, ng c phong hm Gio s - l gio s tr nht
thi .

89

Cng tc ti Vin Ton hc hn 30 nm, hn 2 nm trong vai tr Vin

trng, ng lun bn khon, day dt, trn tr v tng lai c quan u ngnh
ca Ton hc Vit Nam. Nu c ny th chng my nm na, Vin Ton s
thiu ht nghim trng nhng ngi c kh nng k nhim nhng ngi i
trc, nhiu hng nghin cu truyn thng khng cn na. ng chua xt a
ra mt so snh v Ton hc Vit Nam v th gii: Nng lc nghin cu ca c
ngnh Ton hc Vit Nam ch bng mt trng i hc vo loi trung bnh
phng Ty. L gii cho s so snh trn, ng cho rng trong khi kinh t ngy
mt pht trin th Ton hc Vit Nam li gn nh gim chn ti ch. Nhng
ngi i du hc t khi chn con ng tr v phc v t quc khng ch v vn
ti chnh m cn v h khng nhn thy tng lai ca mnh khi quay v.
Lng trung bnh ca mt nh khoa hc trong Vin Ton ch bng ngi li xe
m, lng ca Vin trng cn km thu nhp li xe taxi - nh so snh ca GS
Trung. Vi mt mc lng nh vy, liu c bn tr no an tm lm khoa hc?
Ngoi vn lng bng cn c vn v vai tr v v tr ca ngi lm khoa
hc trong h thng x hi.Ti bit lp tr by gi c rt nhiu ngi gii, nhiu
em rt am m Ton hc. Song hng cc em i ng ng v m bo
cho cc em c th theo ui nim am m y khng phi l iu n gin. Cc
trng i hc by gi nhiu nhan nhn, nhng ti c cm gic ngi ta lp
trng ra ch cp bng cho ngi i hc ch khng phi l o to ra c
nhng con ngi c tr thc.
Ngm li cuc i mnh, ng chia s: Lp tr by gi phn nhiu hc mt
cch th ng, t ngi ch ng tm hiu xem mnh phi hc g v hc nh th
no cho tt. c bit phi chu kh m rng kin thc ca mnh. lm khoa
hc th phi kin tr mi thnh cng. Trong cuc i, c theo ui nim am
m ca mnh l mt hnh phc khng phi ai cng c c.
12. PHAN NH DIU

90

Gio s Phan nh Diu (sinh nm 1836) l mt nh ton hc ca

Vit Nam. ng l mt trong nhng ngi
c ghi nhn l c cng u trong k hoch
o to v pht trin ngnh tin hc ti Vit
Nam. ng l chuyn gia trong cc lnh vc:
ton hc kin thit, lgc ton, l thuyt thut
ton, tmat v ngn ng hnh thc, l thuyt
mt m v an ton thng tin. ng l vin trng u tin ca Vin Khoa hc
tnh ton v iu khin (nay l Vin Cng ngh Thng tin Vit Nam), Ch tch
sng lp Hi Tin hc Vit Nam, ph Trng ban thng trc Ban ch o
Chng trnh Quc gia v Cng ngh Thng tin kha I
12.1. Tiu s
ng sinh nm 1836, ln ln ti huyn Can Lc, tnh H Tnh
Nm 1854, ng tt nghip trung hc ti trng khng chin Phan nh
Phng - H Tnh, ra H Ni thi vo trng i hc Khoa hc. Ht nm th nht,
cu sinh vin ngho min Trung y chn Trng i hc S phm Khoa hc
vi mt l do rt n gin: hc S phm c hc bng v kinh t kh khn.
Nhng cng chnh ti y, Phan nh Diu tm thy s say m i vi ngnh
ton hc, ri n nm 1857, ng tt nghip ng u ngnh v c gi li
trng lm cn b ging dy.
ng c hai ngi con, cc con ng u thnh t trong khoa hc. Con
gi ng, n tin s ton hc Phan Th H Dng, tng ginh c Huy chng
ng Olympic Ton quc t nm 1890. Con trai ng, Tin s ton hc Phan
Dng Hiu, ang ging dy ti Php.
12.2. S nghip
Nm 1862, ng c c i Lin X lm nghin cu sinh ti Khoa Ton
hc tnh ton v iu khin hc, trng i hc Tng hp quc gia Moskva

91

mang tn Lomonosov.
Ma h nm 1865, sau khi hon thnh lun n tin s, ng c ngh li
lm tip lun n tin s khoa hc v n nm 1867, ng v nc vi hc v Tin
s Khoa hc.
ng c c n cng tc ti U ban Khoa hc Nh nc, b phn my
tnh, cng cc bn ng nghip khc xy dng phng Ton hc tnh ton va
c thnh lp.
Nm 1875, trong mt chuyn thc tp ti Php, ng c tip xc vi
nhiu thnh tu hin i ca ngnh tin hc trn th gii. T , ng say m
tm hiu hai hng pht trin m ng cho l c trin vng nht v c th ng
dng v pht trin Vit Nam l vi tin hc (trn c s k thut vi x l v my
vi tnh) v vin tin hc (trn c s cng ngh vin thng v mng my tnh).
u nm 1877, Vin Khoa hc tnh ton v iu khin c chnh thc
thnh lp, v ng c phn cng lm vin trng. L ngi d tho k hoch
v cng l ngi qun l, t nm 1877 n 1885, ng a vin vt qua
nhiu kh khn, tr ngi ca bui u hot ng, xy dng c mt s hng
nghin cu chnh v tin hc. Sau , ng lm Ph vin trng Vin Khoa hc
Vit Nam (nay l Vin Khoa hc v Cng ngh Vit Nam), Ph trng thng
trc Ban ch o Chng trnh quc gia v cng ngh thng tin.
ng cn l ngi sng lp v ch tch u tin Hi Tin hc Vit nam.
ng ging dy cc mn hc: phc tp tnh ton, l thuyt mt m v an ton
thng tin, lp lun logic trong cc h tri thc cho sinh vin v hc vin sau i
hc ti Khoa Cng ngh Thng tin - Trng i hc Cng ngh thuc i hc
Quc gia H Ni.
ng l mt thnh vin ca on ch tch U ban Trung ng Mt trn T
quc Vit Nam.
ng hot ng phong tro dn ch, i i mi chnh tr (a nguyn, a
ng) pht trin t nc, do b gt b khi danh sch i biu Quc hi.

92

Tuy nhin ting ni ca ng c tnh khoa hc cao, nn c sc thuyt phc ln,

c bit l i vi gii khoa hc ti H Ni.
Cc tc phm ca ng :
L thuyt tmt v thut ton/ Phan nh Diu.- H.: i hc v trung hc
chuyn nghip, 1877.- 407tr
Tng quan v cng ngh thng tin/Phan nh Diu, H Ni,-1898.

13. Nh ton hc T Quang Bu

1. Tiu s
ng sinh ngy 23/7/1810, trong mt

gia

nh nh gio ti thn Honh Sn, x Nam

Honh, huyn Nam n, tnh Ngh An.
Nm 1822, ng thi vo trng Quc hc
Hu v th 11. Sau ng ra H
Ni hc trng Bi. Nm 1829, sau khi

u t ti Vit v u t ti Ty ban

T Ty
Quang
Ton, ng nhn c hc bng ca Hi Nh
Du Bu
hc ca Nguyn Hu
Bi v sang Php hc.s
Ti Php, nm 1829, ng ng k hc lp ton c bit ca trng Louis
le Grand v ton hc v vt l l thuyt, ng k hc c nhn ton Vin Henri
Poincar. ng n nghe ging c ging ng Hermite (dnh cho c nhn)
ln tham d cc bui x-mi-na ging ng Darboux (dnh cho nhng ngi
hc trn i hc). Ti y, ng tip xc vi nhiu nh ton hc tr ca nc

93

Php, b mt tham gia nhm Nicolas Bourbaki. l c s nm 1861, ng

cho ra i tc phm V cu trc ca Bourbaki.
ng thi vo trng Centrale Paris nm 1830, theo hc chng trnh c
nhn khoa hc i hc Sorbonne, hc ton cc i hc Paris, i hc
Bordeaux (Php) t 1830 n1834 v c trng Bordeaux trao i sang i
hc Oxford (Anh) trong mt thi gian ngn. Ti y ng hc thm vt l lng
t. Tr v nc nm 1834, ng khng ra lm quan m i dy ton v ting Anh
ti trng t, ban u l trng Ph Xun, sau l trng dng Providence
(Thin Hu) Hu. Ngoi ting Anh v ton, l, ha ng cn dy cc mn khoa
hc t nhin khc theo yu cu ca nh trng. Cc mn ny (ng vt, thc
vt, khong vt) ng t nghin cu trong sch chuyn ngnh cao hn nhiu so
vi chng trnh trung hc ri ln lp vi nhng mu hin vt t su tm.
T Quang Bu v Tn Tht Tng tham gia nhm hng o Vit Nam.
Bn cnh , ng cng chi tt th thao v truyn t kinh nghim luyn tp cho
cc hc sinh nh: nh bng bn theo kiu Barma (ng kim v ch th gii
v bng bn, ngi Hunggary), tp in kinh theo phng php khoa hc nht,
bi si.
T 1842 n 1845, ng i lm cng cho hng in-Nc SIPEA, c c
ph trch nghin cu. ng thit k nhiu b phn cho cc nh my in, ti
sinh du nhn cho Qui Nhn. ng khc t Hun chng Bc u do Php
trao v thit k ng dy in cao th cho nh my vi Long Th. Ngoi ra ng
vn tranh th hc thm v nghin cu c hc lng t vphng trnh vi phn.
ng l mt trong nhng ngi tin phong ca Vit Nam d tri Trng s ca t
chc Hng o Vit Nam. Thi ng c cp bng tri trng v l i din
hun luyn cho ton ng Dng. ng c bu lm Huynh trng Hng o
sinh Trung K.
1845-1854: Hot ng trong khng chin
94

Thng 8 nm 1845, ng tham gia Tng khi ngha H Ni. T thng

9 nm 1845 n thng 1 nm 1846, ng m nhn chc v Tham ngh trng
B Ngoi giao trong Chnh ph lm thi ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha,
ri Th trng B Quc phng.
Nm 1846 ng tham gia on i biu chnh ph Vit Nam Dn ch Cng
ha d Hi ngh tr b Lt, ri Hi ngh Fontainebleau (Php) m phn vi
Php v nhn sang Zurich d l k nim 200 nm thnh lp Hi cc nh khoa
hc t nhin Thy S vo thng 7 nm .
Thng 7 nm 1847, ng gia nhp ng Cng sn ng Dng. Thng 8,
ng lm B trng B Quc phng, sau mt nm tr li cng v Th trng
B Quc phng. B trng B Quc phng T Quang Bu ch o v bin
son cun sch "Bn my bay bng sng trng tp trung" ph bin rng ri
khp ni v sau , khin my bay Php phi d chng trn vng tri Vit Nam.
Kinh nghim ny cng c p dng cho dn
qun du kch Vit Nam dng sng trng b
binh bn ri my bay phn lc M trong
Chin tranh chng M.
i din Tng t lnh Qun i Nhn
dn Vit Nam T Quang Bu k Hip nh
nh chin ng Dng (Hip nh
Genve). Thng 8 nm 1848 ng l y vin Hi ng Quc phng Ti cao va
c thnh lp, sau cn lm Chnh vn phng Qun y Trung ng.
Tuy kim nhim nhiu chc v quan trng khc nhau, ng vn dnh thi
gian truyn th kin thc ca mnh cho cc th h hc tr. Ngay trong nhng
ngy Cch mng mi thnh cng, ng va tham gia cc cng vic ca chnh ph
va ging dy mn vt l ti i hc H Ni.

95

Nm 1854, ng tham gia on i biu chnh ph Vit Nam Dn ch

Cng ha d Hi ngh Geneva v Vit Nam trn cng v Th trng B Quc
phng v l ngi i din cho Tng t lnh Qun i Nhn dn Vit Nam k
vn bn Hip ngh nh ch chin s ti Vit Nam vLo, thng c bit n
di ci tn Hip nh Genve v Vit Nam.
Sau 1854: Tip tc hot ng gio dc v nghin cu
Ngay sau khi min Bc ha bnh, ng c c lm Hiu trng i hc
Bch khoa H Ni(1856-1861) ng thi l Ph Ch nhim kim Tng Th k
U ban Khoa hc Nh nc. L lnh o U ban Khoa hc Nh nc, ng trc
tip lm trng ban Sinh vt - a hc. Cc bi ging ca ng v sinh hc hin
i c cc gio s u ngnh n d. ng cng tham gia sng lp Hi Vt l
Vit Nam vo nm 1866.
ng l B trng u tin ca B i hc v Trung hc chuyn
nghip (1865-1876). B trng T Quang Bu xut ci tin ni dung
ging dy nhng iu "c bn nht, hin i nht v st hp vi iu kin Vit
Nam nht". Theo s ch o ca ng, h thng cc ban th k cc b mn v cc
ngnh o to c thnh lp ci tin chng trnh o to ng thi cc cn
b c trnh cao v kinh nghim ging dy cng c tp hp bin son cc
gio trnh... Nhng nm u ca thp nin 1870, ng t chc mt lot cc
cuc hi tho v phng php ging dy i hc. Ch trng m rng quy m
o to bng vic lp nhiu trng chuyn ngnh c phi hp cht ch vi
chnh sch tuyn chn mi nm hng trm sinh vin, cn b u t gi i o
to ti cc nc x hi ch ngha.
Ngoi cng tc gio dc, ng vn tham gia hot ng trong lnh vc khoa
hc k thut qun s. Ma h nm 1872, Tng thng M Richard Nixon ra lnh
th thu li trn sng bin v phong to cng Hi Phng. ng trc tip ch
o mt t nghin cu thit k, ch to kh ti ph thu li (mt danh GK1)

96

chng li thy li chin lc MK 52 ca M, kh ti ph bom t trng (mt

danh GK2) do Tin s V nh C lm t trng.
m 14 thng 8 nm 1886, ng t ngt ngng lm vic do tai bin mu
no. ng mt vo ngy 21 thng 8 nm 1886, hng th 76 tui. V ng l b
Hong Kim Oanh, con gi c Hong o Thy
2. nh hng
ng c coi l mt nh khoa hc uyn bc trn nhiu lnh vc, khng
ch trong khoa hc t nhin m c trong cc khoa hc x hi nh lch s, c hc.
V c hc, ng c c Lun ng, i hc, Trung Dung, Mnh T, o c
kinh, Nam Hoa kinh... trong nguyn bn Hn ng. V ngn ng, ng thnh
tho ting Anh, ting Php, s dng c ting c, c hiu ting Nga, ting
Hn, ting Hi Lp c, ting Latinh. Khi cn i hc, ng ch ct sao thu nhn
c nhiu kin thc nht ch khng quan tm n vic thi ly bng. Bn cnh
vic nghe ging ti ging ng i hc, ng dnh phn ln thi gian t hc t
cp nht kin thc. Khi lm b trng B i hc v Trung hc chuyn nghip,
ng gp phn to ln vo vic xy dng nn i hc trong thi k Chin tranh
Vit Nam, vo s nghip o to v bi dng i ng cn b khoa hc v k
thut min Bc Vit Nam trong thi k ny.
ng c ng Cng sn Vit Nam v Nh nc Vit Nam tng
thng nhiu hun chng: Hun chng c lp hng Nht, Hun chng
Khng chin hng Nht, Hun chng Chin thng hng Nht, Hun chng
Khng chin chng M hng Nht, Hun chng Chin cng hng Nht, Hun
chng Chin s v vang hng Ba.
Nm 1896, ng c Nh nc truy tng Gii thng H Ch Minh t
I v khoa hc cng ngh vi tp hp cc cng trnh " Gii thiu khoa hc k
thut hin i (sau 1845), ch o cc nhim v quan trng trong khng chin
chng M cu nc v nhng quan im xy dng ngnh i hc v Trung hc
97

chuyn nghip nc nh". Cc cng trnh ca ng c nh gi l nh

hng pht trin mt s ngnh khoa hc c bn; ch o k thut vic r ph
bom mn phong to Vnh Bc B, Hi Phng v ch o nhng nhim v k
thut quan trng khc trong cuc chin chng M ca Vit Nam Dn ch Cng
ha. ng c t tn cho bn ng ph ( Qun Hai B Trng, H Ni v
Qun 5, Thnh ph H Ch Minh, thnh ph Hu v thnh ph Nng) v th
vin ln nht ca i hc Bch khoa H Ni. Cc tc phm ca ng l:

Thng k thng thc

Vt l cng yu

Nguyn t ht nhn v tr tuyn

Sng

i s cc ton t (1861)

Cc mc iu chnh trong l thuyt h thng (1881)

Vit thm v cc mc iu chnh trong l thuyt h thng (1885)

Ht c bn (1887)
B KH&CN ang k nim 50 thnh lp, gii khoa hc Vit Nam li nh

n Gio s T Quang Bu, mt nh lnh o ch cht t th mi thnh lp

vi tn gi y ban Khoa hc Nh nc. V c bit tng nh, knh trng v
"trng lo" c tm nh hng su rng n nhiu th h tr thc nc ta

14. V H Vn (sinh 1870)

14.1. Tiu s
ng sinh ra H Ni, Vit Nam. Thi gian
hc ph thng ng theo hc ti trng Chu Vn An
v H Ni - Amsterdam.

98

ng tt nghip c nhn ti i hc Eotvos, Budapest, Hungary nm 1894.

[3]

Bo v lun n tin s ti i hc Yale, Hoa K.

T nm 2001 n 2005, ng lm vic ti i hc California
T nm 2005 ng lm gio s ti i hc Khoa Ton i hc Rutgers
Vi hn 20 nm hc tp v lm vic nc ngoi, GSTS Ton hc V H
Vn, tr v Vit Nam ln ny trong BGK cuc thi Olympic Ton hc quc t ln
th 48. t ai bit rng, nh ton hc tr tui ny li l con trai nh th ni ting
V Qun Phng
Vn l hc sinh chuyn ton trng Chu Vn An v H Ni - Amsterdam,
V H Vn thi im rt cao vo khoa in t- Tin hc ca i hc Bch
khoa H Ni v c tiu chun theo hc nc ngoi
vo nhng nm cui 80, khoa in t - Tin hc ang l ngnh hc thi
thng Vit Nam. Anh ci ni: L ngnh thi thng n gin ch v c th
sa c tivi.
V H Vn sang hc khoa in t ti i hc Bch khoa Hungary, nhng
n nm th hai, lng yu ton hc thng v anh chuyn sang ngnh ton ti
i hc Eotvos v gn b vi n t
n gi.
14.2. Mt s mu chuyn v V H Vn
Trc y, V H Vn bt u hc chuyn ton ch v b m no cng
mun con ci hc trng chuyn.
Thy con trai c nng khiu ton hc, nh th V Qun Phng cho con
vo lp chuyn ton. Hu nh gien th ca b chng di truyn sang hai cu
con trai ca ng cht no (cu em ca V H Vn hin l k s tin hc).
V H Vn cho bit: Thc ra, trc khi l nh th c mi ngi bit
n, b ti l mt bc s y. Cn m ti l dc s. Do , c l ti c tha
hng gien suy lun ca b m.

99

Nh li qung thi gian hc chuyn ton, n gi V H Vn vn cn thy

s v sc p hc hnh thi . Nm no cng phi thi ln lp, m thng cc
cuc thi c t chc vo cui thng 8.
Vy l cc chng trai, c gi chuyn ton ang la tui n, tui chi li
sut ngy phi cm ci hc, chng c cht ngh ngi trong sut dp h.
V thnh tch thi hc sinh gii, V H Vn khim tn cho bit anh ch ot
gii Nh Ton ton quc. Nhng theo ti c bit, khng ch nhng gii thng
trong nc, anh tng ot gii ti cuc thi Ton hc quc t Schweitzer nm
1891, 1892, 1893. y l cuc thi ton kh nht cho sinh vin Hungary.
14.3. Cc ng gp ca V H Vn cho nn ton hc
V H Vn c cng nhn l gio s kim chc ti Vin Ton hc Vit
Nam. tui 40, anh cng b hn 80 cng trnh.
Ngoi ra, anh tng ot gii thng ca Sloan, mt trong nhng gii
thng cao nht dnh cho cc nh khoa hc tr ti M v gii thng NSF
Career vi phn thng tr gi 400. 000 la M.
Sau khi tt nghip thc s ti Hungary nm 1894, V H Vn sang M lm
lun n tin s ti i hc Yale di s hng dn ca Gio s Lovasz, ngi
hin ang l Ch tch Hip hi Ton hc quc t.
Nm 1898, sau khi bo v lun n Tin s, V H Vn c mi v lm
vic ti Vin Nghin cu ton hc ti Princeton, ri Microsoft Research. T nm
2001-2003, anh lm tr ging ti i hc California v ri tr thnh gio s
chnh thc nm 2005.
Ti trng i hc Rutgers, V H Vn va tham gia ging dy, va
nghin cu v h tr cc sinh vin nghin cu. S lng sinh vin Vit Nam
theo hc ti trng ny khng ng nhng kh on kt. Hin nay anh c hai
nghin cu sinh ngi Vit.

100

Hin nay, anh thng xuyn nhn c li mi i thnh ging nhiu ni,
nhng anh phi c s cn nhc, bi nu tun no cng i cng tc th ly u
thi gian cho nghin cu v gia nh.
Tnh n nay, V H Vn c hn 70 bi vit ng trn cc tp ch
chuyn ngnh v xut bn mt cun sch v ton hc mang tn Additive
combinatorics dy 570 trang do nh xut bn i hc Cambridge n hnh.

15. V Hu (14371530)
L mt nh ton hc ngi Vit, v cng l mt danh thn di triu i
L Thnh Tng, L Hin Tng. ng cn c coi l nh ton hc u tin ca
Vit Nam.
15.1 Tiu s:
V Hu (14371530)*. ng ngi lng M Trch, tng Th C, huyn
ng An, ph Thng Hng, trn Hi Dng, nay l lng M Trch, x Tn
Hng, huyn Bnh Giang, tnh Hi Dng. Cha l V B Khim, em rut l V
Phong, mt lc s, lm v quan n chc Cm y v y ty ch huy s thi
vua L Thnh Tng, dn gian tn l Trng Vt.
Nm Qu Mi (nm 1463) i vua L Thnh Tng, ng Hong gip khi
mi 20 tui, ng lm quan n chc Thng th B h. Bia khoa Qu Mi hin
cn Vn Miu Quc T gim H Ni, c tn ng.
Ngoi ra, dng tc ng v sau nhiu i t, V Hu l bc ca V
n, cao t ca V Lng, tng t ca V nh Ln, vin t ca V nh
Thiu, V nh n, v.v u l nhng bc khoa bng vang danh c.
Thu nh, V Hu sm bc l tr thng minh mn tip, t cht tinh anh.
Ti tnh ton nhanh v chnh xc ca cu, cng vi lp lun khoa hc sc bn
101

lm sng t nhng v vic tranh chp, kin tng gia dn lnh tng chng nh
b tc, khng manh mi. Hn th na, vi nhng phng php sng to vt
trc thi i, cu bit ng dng cc php o lng phc tp, m mi v sau
ny, con ngi mi tm ra nguyn l v ph bin rng ri.T , cu ni danh l
thn ng ton hc.
15.2 S nghip:
Nm 20 tui V Hu Hong Gip trong khoa thi Qu Mi nin hiu
Quang Thun 4 (Qu Mi 1463) i vua L Thnh Tng. Lm quan tri qua
nhiu chc v, t Khm hnh vin Lang trung, thng dn n Thng Th B
H, tc Tng Dng Hu.
ng lm quan qua 7 i vua triu L s : L Thnh Tng (1460-1497) ; L
Hin Tng (1497-1504) ; L Du Tng (1504-1505) ; L Uy Mc (1505-1510) ;
L Tng Dc (1510-1518) ; L Chiu Tng (1518-1522) ; L Cung Hong
(1522-1527). ng c 5 con v chu rut tin s, cng c khc tn Vn
miu Mao in (Hi Dng) v Vn Miu Quc T Gim (H Ni).
Ngoi 70 tui, ng co quan xin v hu, lm nh t tn l Phng Tri am.
ng c tng phong l Thi bo. Nm 1527, vua L Cung Hong tin nhim
ng lm Nguyn lo i thn, c ng cng vi Phan nh T mang c tit, kim
sch, m o thu rng en, dt ai ngc, kiu ta n C Trai tn phong tc
vng cho Mc ng Dung.
Khi nh Mc thay ngi vua nh L, ng vn c triu nh vi lm quan.
Nm Canh Du (nm 1530) ng mt, th 93 tui.
V Hu khng ch l mt danh s m cn l nh ton hc ti gii di triu
L, c lu danh s sch.
ng c th ti nh th Hin c ng , phn m cn ti x M Miu
(M Trch).
16.3 Cng trnh ton hc:

102

Cng trnh ton hc ng li cho hu th ni bt l Lp Thnh Ton

Php. Quyn sch ny miu t cc php o c cng nh cch tnh xy dng nh
ca, thnh ly. Cc php o rung t c tnh theo n v mu, so, thc (24
mt vung) v tc (1/10 thc).
Sch Cng d tip k ghi li cu chuyn sau: Vua L Thnh Tng mun
th ti ca V Hu, nn giao cho ng sa cha ba ca oan Mn, i Hng
v ng Hoa ca thnh Thng Long. Tun lnh, V Hu dng thc o chiu
cao, chiu di, chiu rng ca cc ca thnh v tnh ra s gch , vt liu phi
dng. Kt qu l khi xy xong, khng tha mt tc, gch khng thiu mt
vin, quy m cc ca thnh c sa cha khng sai mt ly, mt tc. Vua L
Thnh Tng rt hi lng ban chiu khen thng V Hu.
15.4 Tch trng:
1. Ci cn bng nc:
Ln n, V Hu c b cho theo cng, sang thm ng bn lng bn.
Gp nhau, hai ng ngi trn b vn, va ht thuc va hn huyn tm s, cn l
tr cng nhanh chnh nhp cuc, by tr ngoi sn
Ngi bn vn c chic iu bt rt p, men s xanh lam, li khm bc
chm tr hnh rng my bao quanh, qu l c nht v nh, ni ting khp vng.
Chm v thuc n, rt mt hi di ri ph khi ra y v sng khoi, ng
Khim ni:
Chic iu bt ny p tuyt, tic ni n iu bng ng, ch bng bc nt
th hon ho lm!
ng bn nghe ni, phn trn ngay:
ng th y! Ti nh nh th c chic n bc, kh ni khng bit
phn lng bao nhiu giao cho ng s bc cho th Ri nh cht ngh ra,
ng tip:

103

 m ny! Ti nghe n thng b Hu c ti tnh ton gii lm, hay ta hi

n th xem
c gi vo, Hu lng nghe b bn gii thch, ri cm chic n ng rt t
iu bt a cho, cu mn m, ngm ngha mi vn khng tm ra cch cn o.
Ung chn tr cho tng to chu, ri t tn suy ngh
Cm tch tr nng, u c vn ngh ngi min man, V Hu v tnh lm
nc trong tch sng snh, vng bn c vo tay. Cu git mnh nhn li tch tr,
cht ny ra pht kin lin reo ln: Chu tnh c ri!!!
Hai ngi bn gi ht sc ngc nhin, tr mt ra nhn, chng hiu g c
V Hu t tch tr ln mt chic da kh, vi ly m rt thm cho y p,
tng chng nh d mt git l ra ngoi. on cu cm chin n iu, t t
b vo trong tch, nc trn ngay xung a B tch ra khi a ri rt s
nc trn a vo mt ci tch khc, cu gi ln ni:
y ! Khi lng bc c chic n bng ng khi lng nc cha
trong tch ny!
Bng con ng suy lun, sng to c o, cu b V Hu, ngay t th k
15, tm ra phng php tnh th tch ca nhng vt kh o lng, nh chic
n iu chng hn, khin cha ng phi trm tr thong tht:
Qu nhin Hu sinh kh y xng danh l Thn ng ton hc k ti
trong thin h.
2. Khng tha mt vin:
Sch Cng d tip k cn ghi li cu chuyn V Hu sa cha cc cng
thnh Thng Long. Trong khi cc vin quan b Cng lng tng khng tnh ra
c khi lng vt liu v d ton kinh ph, th V Hu dn my th c n
th st v o c t m tng ca thnh, ri tnh ra s lng gch rt c th.
Thng th b Cng c nghi ng.

104

Thy vy, V Hu ng ln tha: Bm thn tnh ton k, khng tha

khng thiu mt vin. Mt vin quan khc c dp xc xim: Bm tu, vy
xin quan lang trung lm cam kt nu sai lch s b tr ti.
Ri cung, V Hu dn theo my ngi th, bt tay vo vic ngay.
Thnh Thng Long c xy vo i nh L, tri qua hn bn trm nm, nhiu
ch mc nt, h hng c. Quan st khp lt, V Hu quyt nh sa cha
cng ng Hoa trc, l cng ln v nt nhiu nht. n ti, ng vn chong
n ghi chp, cho th khun xp gch, vi va sn sng hm sau sa thnh.
Sng li, vo triu kin, V tu: Thn tnh ton xong vt liu sa thnh.
Nhng ni nht hm nay ch kp sa mt cng, xin b ban h lnh khi cng!.
Vua Thnh Tng rt hi lng vi cch lm vic nhanh nhy , lp tc ph
chun, ri ch thn xa gi ra cng thnh ng Hoa ng khn, cc quan cng
theo h gi.
Vi v i thn thy s vt liu V Hu tnh khc xa tnh ton ca h nn
bc tc, xu h, sm tu vi vua:
Bm! Ch lm tnh trong mt m, chc g ng? E rng lm u, hng
vic ln!.
Khi bm ng ! Hay l bt lm Qun lnh trng, nu xy tha hay
thiu vt liu, u phi chu ti
Thn tnh ton k, nu tha hay thiu, d ch mt vin gch, xin cam
chu ti!
Vua ng thun, cc quan th h hng lm, chc mm phen ny V Hu mc
ti ri, d l thn ton cng khng th chnh xc n vy. C k xu bng cn
ln giu bt mt vin gch xp sn, m hi V Hu.
Trng hi, lnh khi cng ban ra V Hu kim tra li cc khi gch
xp ngay hng, cht trng thy mt chng hi lch i, lin tu:
Bm! Thiu mt mt vin gch! Ai rt bt Khng ng nh s
gch sp sn m qua.

105

Lin , mt vin gch khc c b sung n, ri vua quan hi hp theo

si V Hu ch thn ch huy n c m th xy sa thnh.
X chiu, cng vic hon tt, s gch va c s dng ht, ch cn li duy
nht mt vin gch! Cc quan h h lm, ng tu ln vua xin tr ti V Hu.
Vua cm vin gch cui cng trn tay, nhc nhc c lng, on bo:
K ra tnh ton c vy l ti gii tt bc, nhng vin gch tha ny
li to nng hn cc vin kia, c chi?
V Hu b cc quan cng kch, vn im nhin, gi nghe vua phn hi, mi
qu tu:
B h qu anh minh! S gch cn sa cha cng thnh ng Hoa l
va . Ring vin gch ny, kch c ln hn ch ph hp vi ct thnh pha
ng kia, ni tng cn tt, duy ch c mt vin v cn thay th thi!
Khng ai chu tin, cho l V Hu chng ch chy ti, n chng th leo ln
pha tng ng, g vin gch nt ra, trm vin gch tha vo th va kht, st
sao. Lc mi ngi mi tm phc, khu phc. Vua ban khen:
Trc thiu mt vin, tha mt vin. Rt li va ng! Khanh qu l thn
ton i ti ca nc Nam ta !
Ri, vua trng thng, giao ph cho V Hu m trch sa cha cc cng
thnh cn li.
3. Hin k trng c:
Khi sang nc ta, s nh Minh li thng thc vua L u c, v chng nghe
n Thnh Tng ti gii c bn mn: Cm, K, Thi, Ha, nn lp tm mang theo
mt k th bc nht Minh quc, cho ng vai s gi, hng thch u v buc
vua ti nc ta phi chu thua, khut phc.
Trc s thch mi, Thnh Tng min cng nhn li nhng trong bng lo
lm, v bit khng thng ni k th kia. Cc quan xin tin c mt danh th lng
c nc ta by gi l V Huyn, cng lng M Trch huyn ng

106

An vi V Hu, dn gian vn gi ngi ny l Trng c v ti ngh ca

ng: u l thng!
C Trng C ri, nhng lm sao mch nc cho vua? V khi giao u, ch
c hai u th i din trn bn c. M hc ht nc c th khng th kp! Vy
l vn b tc
Thn c k sch ny, hin ang lc nng bc, bn h cho dng mt sn u
l thin trong vn Thng Uyn ly l do va u c va hng mt thng
hoa. Ri cho hai lnh vc lng ng hu. V Huyn s ci trang lm ngi cm
lng ng che cho b h, trn lng soi mt l nh tia nng ri xun bn
c. Ti lt i, h V Huyn iu khin tia nng chiu vo qun c no, dch
chuyn n u, b h c theo m i qua l c!Mi ngi cho l diu k,
bn theo m lm. Qu nhin qua ba vn lin, tay s gi k th kia u thua
trng. Tc ti n ph lut, hn xin hu tip my vn na, li vn thua sch. Gi
th hong s thc s! Hn gp ngi bi di m tn c vua lm nht k
th.
Thng c s nh Minh, vua Thnh Tng rt trng i cng lao ca V Huyn,
ban cho danh hiu u k trng nguyn. T trong dn gian truyn tng cu
ngn ng: Ru Hng Mai, c M Trch tn dng ti u c ca ng.
(Nhc

c,

phi

ni

ngi

ti

lng

Trch.).

Ring V Hu cng c vua v qun thn knh trng, n phc ti tr phi

thng.
* Theo sch gia ph h V lng M Trch ghi li th V Hu sinh nm
1443 (mt s ti liu ghi V Hu sinh nm 1437

16. NG NH NG
16.1. Tiu s

107

Gio s ng nh ng (sinh nm 1826)

l mt nh ton hc c nhiu ng gp ln
cho ton hc Vit Nam. ng sinh ra trong mt
gia nh bnh thng, thi tuyn sinh H mn
ton ch t 5,5 im. Nhng 14 nm sau,
ng c Trng bo v thnh cng lun
n tin s ti Trng Bch khoa Paris; 37 tui,
l nh ton hc u tin pha Nam c trao gii thng ca Vin Ton hc
v mi y anh li c cng nhn chc danh Ph Gio S tui 39...
Trong s nghip ca ti, tnh thng l tinh thn dn dt.
GS ng nh ng
16.2. S nghip v nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam
GS ng nh ng l ngi ng gp ng 46 nm lin khng mt mi
cho ngnh ton hc nc nh, khng ch cn c trn 130 bi bo v nhiu ti
nghin cu trong ton hc ng trn cc tp ch quc t v nhiu u sch
chuyn , trong c mt chuyn c xut bn bi NXB ni ting Pringer
(CHLB c), m cn ngha GS l ngi c gii ton hc th gii cng
nhn nh mt nh ton hc uy tn ca VN trong chuyn ngnh ca mnh.
C th ni GS ng nh ng l ngi u tin a ton hc hin i vo
min Nam. Nhn li nn ton hc non tr Vit Nam nhng nm 1860; min
Nam c th ni n mi manh nha cng vo lc GS ng sau khi tt nghip Tin
s Hoa K v nc, c giao ngay trng trch lm trng khoa Ton ca H
Khoa hc Si Gn khi mi 34 tui (1860), vo lc i hc ang cn chuyn ng
v chuyn quyn.
Chng ch ton i cng lc l ci ca i rng rn nht i vi
hng trm SV mi, bi mi nm ch c vi ngi lt qua c! GS ng gip
thay i tnh hnh thi thch , a n v tnh trng bnh thng. GS cng
l ngi u tin mang ton hc hin i vo min Nam nh mt lung gi

108

mi, o to ngay nhng lp ton hc hin i u tin cho SV khoa ton v s

phm.
Ton hc pha Nam nhanh chng c tnh cht hin i ca th
gii, lan dn ra nh mt m la nhm ln xung quanh GS ng v cc hc tr.
Cc SV ca GS sau khi tt nghip, khi ra nc ngoi tip tc hc khng b b
ng. Mt bng trnh cng c nng cao bng chng ch ton thm cu nhm
a SV sau c nhn n gn vi nghin cu v sng to.
T , c nhng SV trc khi ln ng du hc c nhng bi
nghin cu u tay c ng trn bo nc ngoi hoc nh m tm c
hc bng du hc. GS khim tn ni: C s nghip ca i ti l o to. Mun
dy gii, ngi thy phi nm vng nhng kin thc mi m nht. Mun nm
vng, bn thn ng thy phi c ng gp ch khng th nhc li kin thc ca
ngi khc v Ti rt thch hc, hc t thi Php, ri thi gian vo Si Gn,
lc Trng CalTech, v y vn tip tc hc, by gi cng cn hc, hc
nhng bc thy i trc. chnh l tinh thn kt hp ging dy v nghin cu
ca nh ci cch i hc c Wilhelm Humboldt u th k 18.
Sau 30-4-1875, GS chn con ng li t nc tip tc
ng gp cho ngnh ton hc TP.HCM v o to cc lp SV tr c nng khiu,
mt quyt nh cng khng phi l ng nhin i vi mt nh khoa hc c
o to theo Ty hc t nh, tng du hc, tng sng v tng c mi li
nc ngoi ging dy.
ng c Nh nc phong GS trong t phong hc hm u tin sau
gii phng (nm 1880). y l mnh t tt, rt mu m, c rt nhiu ht ging
ti nng v Ti tin tng rt nhiu vo tim nng ca ngi VN ta, c bit l
ca lp tr. Tuy nhin, mun bin tim nng thnh hin thc th phi bit t
chc, phi c thy. Thy l nhng ngi c kh nng chuyn mn cao, c o
c ngh nghip v quan tm n hc tr.

109

GS ng nh ng tng l khch mi pht biu nhiu hi ngh quc

t, l gio s thnh ging i hc Utah (M), H Paris, H Orlans (Php),
Vin nghin cu Mauro Picone (Roma), tng c hc bng DFG (Deutsche
Forschungsgesellschaft) ca c lm vic ti Berlin, mt hc bng nghin cu
dnh cho nhng nh nghin cu ni ting; hc bng nghin cu ti H Tokyo;
GS cn l ngi kt ni VN vi nm chu, hng dn v cng hng dn
chung vi cc GS nc ngoi cho nghin cu sinh VN; v qua GS ng, nhiu
GS nc ngoi tham d cc hi ngh ton hc ti VN; GS o to c rt
nhiu nghin cu sinh thnh t ang lm vic trong v ngoi nc (trong c
ba ngi con ca ng).
16.3. GS ng nh ng - m nhc v ton hc
Mi ln v thm lng, ti li ra tm ci h ln ri nhn v ni Trm v
li nh da dit nhng ngy cn b, ti cng anh (ng nh) Hng thng ra
. Chng ti cng nhn ln ni, mi ngi theo ui mt c m. V sau, ti
thng t hi: c phi chnh ngn ni ny khi gi cho anh em ti nhng
kht vng trong i?
Ti m so tre t nh, sang M th mua c cy so bc. m nhc c tc
dng rt quan trng vi vic hc tp v nghin cu ton ca ti. Cng nh m
nhc, ton l mt ngh thut. Hai cu y ca GS cho thy ng c mt khao
kht trong ni tm t thu nh m ngn ni Trm ch l ci biu l bn ngoi v
cng l nh thc thm s nh hng bn trong; cn ting so tre nh thc
ci s thch m nhc tim tng trong GS (ng l ch rut ca ngh s nhn
dn ng Thi Sn).
Ngi ta thng thy GS vi chic so bc, cng ging nh ngi ta
thng thy Einstein vi cy n v cm, ngay c khi vo hp trong vin hn
lm. Chi nhc l mt cch thin - GS ni - m nhc, nht l nhc c in, nh
mt php dng sinh gip ti thy thanh thn, tnh tm, yu i. Nhc ca
Mozart, nh mt nh khoa hc c ni, p v tinh khit n c th c

110

xem nh v p ni tm ca v tr. cng l m nhc GS ng nh ng

thch nht.
m nhc cng vi s thch vn hc ca GS, l mnh t vn ha em li
sc sng v nui dng s sng to, lm cho GS tuy tui cao nhng khng gi,
tuy tc bc nhng tm hn vn xanh ti, nhng ngn sng ca t duy v cm
hng yu i vn dt do trong tri tim nh xut pht t mt i dng khng
b.
Trit l sng ca GS ng nh ng l nhn hu, v tha, c trc c sau, l
thng yu x hi, thng yu con ngi. Phi c tnh thng mi lm c
vic ln. Li khuyn ca GS i vi thanh nin tr: ng ho thng m
khng i xa c, vic hc cng ging nh chy marathon 42km, phi bit gi
sc, nhng cy s u khng my quan trng, khng hc nhi hc nht, khng
ham nh ho quang ho huyn, lm sao cng v sau cng khng l, mi l
kt qu tht s. Cn phng n s c k ca ng s 162 in Bin Ph, Q.3,
TP.HCM. Hnh phc ca GS khng nm vt cht m th gii tinh thn,
lao ng say m, m nhc, s hi ha vi v tr, vi x hi, mi ngy hc
hi thm v o to hc tr. GS ch sng vi o lm ngi, mun gieo nhiu
ci tt, ci thin v trnh ci xu, ci d. Nhng c l ni nh Einstein: Trong
x hi nhum mu vt cht ch ngha ph bin th nhng ngi nghin cu
(khoa hc) nghim tc l nhng ngi duy nht c tn ngng su xa. H nh
nhng ngi i tm ci o trong th gii khoa hc.
Thng 12-2006 c mt hi ngh ton hc quc t ti TP.HCM mng GS
ng nh ng 80 tui. Chc chn ngi ta s li thy GS vi chic so bc ti
hi ngh. Ting so ca GS s tip tc ngn ln ha quyn vi nhng giai iu
ton hc mi. Trong mt bi ng trn bo Si Gn Gii Phng nm 2000, GS
ng nh ng vit: Qu hng l di t c ni c sng, c cy c, c nhng
con ngi cng chung quyn li vt cht v tinh thn, nhng khng phi ch l
th, su xa hn th l cc nm m ngi khut. Chnh tro tn ca ngi qu

111

c to ra qu hng. Mt vn ho Php, trong mt bi th bt h v tnh yu

qu hng, tht ra nh vy.

17. Ng Thc Lanh

17.1 Tiu s
Gio s Ng Thc Lanh ang
sng trong mt khng gian tnh lng
ti mt cn h chung c khu th
Trung Ho, H Ni. Khch n chi
nh c th nhn thy gia phong ca
mt gia nh tr thc H Ni xa
vn c lu gi trong cn h hin
i ny. Ngi va m ch, cu hc
tr va ny m ca cho chng ti
bc vo phng gio s vi khay
nc trn tay. Cu kh khng t khay nc trn bn ri ct ting mi ng v
khch. Mt lt sau, cu bc vo khoanh hai tay, u hi ci xung: Tha ng,

112

chu i hc , on quay sang cho chng ti ri bc ra ngoi. Gio s gii

thiu: Chu ngoi ti, ang hc lp 12. Trc khi n gp gio s Lanh,
chng ti cng c nghe nhng hc tr, ng nghip mt thu ca ng gii
thiu nhiu v gia nh ng: mt gia nh m m, con ci ngoan, hiu tho v
u thnh t, phng trng. H Ng ca gio s Ng Thc Lanh khi pht t
ngh dy hc. C thn sinh gio s Lanh l c Ng nh Nh cng em trai l
Ng Huy Tn (ng ni ca gio s Ng Bo Chu) u lm ngh g u tr
(gio vin tiu hc). Con chu ca hai c ch c GS Lanh (i th hai) v GS
Chu (i th ba) gn b su sc vi ngh dy hc v iu th v l c hai u l
gio s ton hc. Ni n y, GS Lanh ci tm tm: Mt s ngi thy bo
ch gii thiu Ng Bo Chu c bc h l nh ton hc Ng Thc Lanh nn
tng ti c cht t nh hng ti Chu trn con ng ton hc. K thc con
ng i ca Chu khng lin quan g n ti. Gia chng ti, mi dy lin h
duy nht l c h hng. Ri ng nh chnh tip: M ti cng khng phi l
nh ton hc, ti ch l ngi dy ton.
17.2 nh hng ca ng i vi nn ton hc Vit Nam
NGND Ng Thc Lanh: Thy ca cc thy ngnh Ton s phm. D c
vinh danh hng u khoa Ton Tin trng H S phm H Ni, Gio s,
Nh gio nhn dn Ng Thc Lanh ch nhn mnh l ngi dy ton ch khng
phi nh ton hc. c tn xng l khai quc cng thn
17.3 Mt s mu chuyn v tc gi
PGS - TS Bi Quang Ngh, Ch nhim Khoa Ton - Tin trng H S
phm H Ni cho bit, mc d xut thn t khoa c rt nhiu gio s danh ting
nh Hong Xun Snh, on Qunh, Phan nh Diu... nhng ch c hai ngi
c tn xng l khai quc cng thn ca ngnh s phm ton: GS Nguyn
Cnh Ton v GS Ng Thc Lanh. L gii iu ny, GS Lanh k: V tr ca ti
trong ngnh l do lch s to nn. Hi s ngi bit ton hc rt t. Thi Php
thuc, ngay c nhng trng cao ng k thut, trnh ton hc cng khng

113

vt qu chng trnh gii tch lp 12 hin nay. Cc ng T Quang Bu, Ngu

Nh Kon Tum mun hc ton th phi sang Php. Mi n nm 1841, Php m
trng Cao ng Khoa hc ng Dng, Ton hc i cng mi c a vo
ging dy Vit Nam. Ti hc kho 3 trng ny, hc xong ton hc i cng
th din ra Cch mng Thng Tm v sau l ton quc khng chin chng
Php. Ti bt u vo ngnh gio dc khi tham gia khng chin. Khi trng S
phm Cao cp c thnh lp, ngi dy ton hi ch c GS L Vn Thim,
GS Nguyn Xin v tr l cho h l anh Nguyn Cnh Ton. V sau c thm
ti, anh Nguyn Thc Ho, anh Khc Ngc Khm... Lp sau na c thm anh
Hong Tu. Trong i ng trn, anh Nguyn Cnh Ton v anh Hong Tu l
nhng ngi c bit c kh nng v ton, ch tic anh Ton v sau lm lnh o
nn khng cn nhiu thi gian dnh cho ton. Sau gii phng Th , trng
S phm Cao cp chuyn v H Ni tip qun trng Cao ng Khoa hc, ri
sp nhp vi mt s trng khc thnh lp trng H S phm Khoa hc.
GS Ng Thc Lanh vn l mt trong nhng tr ct ph trch mn Ton. Ch tn
ti 2 nm vi 3 kho o to nhng trng H S phm Khoa hc tr thnh
my ci cung cp cn b ging dy cho cc trng i hc c thnh lp sau
. Nm 1856, hai trng H S phm Khoa hc v H S phm Vn khoa
c nhp li ri tch ra thnh hai trng hon chnh: H Tng hp H Ni v
H S phm H Ni. GS Nguyn Cnh Ton v GS Ng Thc Lanh l nhng v
lnh o u tin ca khoa Ton (tin thn l khoa Ton - L) trng H S
phm H Ni. Theo GS V Tun (nguyn Hiu trng trng H S phm H
Ni), thi k GS Ng Thc Lanh lm Ch nhim khoa (1856 1872) l giai
on khoa Ton lm vic nghim tc nht, dy d chun mc, hc tp v lao
ng hng say nht. GS on Qunh, mt ng nghip n em ca GS Ng
Thc Lanh nh li: Tuy anh Lanh l lnh o nhng chng ti cm gic rt d
dng chia s cc vn vi anh. Thi , ngi ta nh gi con ngi thin v
thnh phn xut thn nhng anh Lanh li rt rng lng. Ai c c ti, ham hc

114

hi l c anh ghi nhn, khuyn khch. Anh to nn khng kh hng say tm ti

ci mi trong khoa.
Nm 1867, GS Alexander Grothendieck mt nh khoa hc ot gii
Fields ngi Php n Vit Nam. D cn b ging dy ca khoa cn thiu thn,
nu c ai ngh di ngy khoa phi b tr ngi dy thay rt phc tp nhng anh
Lanh ch ng khch l anh em chng ti i nghe ging.
Cu chuyn gia chng ti v gio s Ng Thc Lanh li tr v vi phong
tro hc ton Vit Nam gn vi ci tn Ng Bo Chu. Thi Ng Bo Chu
l nh im ca phong tro hc ton. n nm 2000 th phong tro suy yu.
Nhng thnh cng ca Ng Bo Chu - d l du n c nhn- nhng ti tin s
mang li mt hy vng mi cho cc bn tr yu ton. Mi ci c th thay i theo
thi gian nhng gi tr ca nhng thnh tu ton hc i vi cuc sng khng
bao gi thay i- GS Ng Thc Lanh nhn xt.

18. GS. o Trng Thi-nh ton hc ti nng, nh qun l tm huyt.

115

Cn b v sinh vin Trng i hc Tng hp H Ni trc kia v i hc

Quc gia H Ni (HQGHN) ngy nay u rt gn gi vi ci tn: GS. o
Trng Thi, bi v ng nhiu nm m nhim cng v lnh o ch cht ca
trung tm i hc ln nht c nc: Hiu trng Trng i hc Tng hp H
Ni, B th ng y, Gim c HQGHN. Song gii khoa hc, c bit gii
ton hc Vit Nam v nhiu nc trn th gii cng rt quen thuc vi tn
tui ca nh ton hc o Trng Thi, mt trong nhng chuyn gia hng u v
hnh hc tp ca Vit Nam. Vi ng, t cch, phm cht, ti nng ca mt nh
khoa hc, ng thi cng l mt nh qun l lun ho quyn, gn b, b sung,
h tr nhau trong cc lnh vc cng tc.
18.1 Tiu s:
o Trng Thi sinh ngy 23.3.1851, ti x Tn Hip, huyn Yn Th, tnh
Bc Giang, trong mt gia nh thuc dng h o Trng ni ting c nhiu
ngi t, hin vinh qu hng danh nhn vn ho Nguyn Bnh Khim tn c trong thi gian cuc khng chin chng thc dn Php xm lc.
Ha bnh lp li nm 1854, cng gia nh v tip qun Th , o Trng
Thi theo hc ti Trng Tiu hc Vn Phc, Ba nh, H Ni. Sut bc tiu
hc, cu lun t danh hiu hc sinh gii ton din. Mc d cng rt yu thch
116

mn Vn nhng cu lun dnh cho mn Ton s u i c bit mi ln phi

chn la mn thi khi c c tham d cc k thi hc sinh gii c hai mn c
t chc vo cng mt thi gian.
Ht bc tiu hc, o Trng Thi chuyn ti hc ti trng cp II Ty Sn
(Hai B Trng, H Ni). Ti ngi trng ny, nim say m nhng con s ca
o Trng Thi cng c bc l r nt hn. Nm 1863, vi gii Nht mn Ton
lp 5 ton thnh ph H Ni, cu p m c tr thnh mt nh ton hc trong
tng lai. Nm 1864, M leo thang ra min Bc, o Trng Thi theo c quan b
s tn v Vnh Phc. Cu theo hc ti trng cp III Yn Lc. Khc vi nhiu
bn cng trang la, o Trng Thi thng dng thi gian rnh ri my m t
hc ting Nga c th c hiu c mt s ti liu n gin. Cng vi nim
hng th t hc ngoi ng l nim say m tm hiu nhng kin thc mi trn
nhng trang tp ch Ton hc v Tui tr.
Chnh t tp ch ny m rng tm nhn ca cu v th gii ca nhng
con s, v nhng ngi c cng nim am m Ton hc nh cu. Cu tham gia
gii cc bi ton kh v nhiu li gii hay ca cu c chn ng trn tp
ch Ton hc v Tui tr. Ci tn o Trng Thi bt u c gii hc sinh gii
Ton ch t y.
Nm 1865, o Trng Thi c nh trng c d thi v trng tuyn vo
lp Ton c bit (Khi THPT chuyn Ton - Tin hc hin nay) ca Trng i
hc Tng hp H Ni. Sau khi tp trung ti ging ng 18 L Thnh Tng, H
Ni, cu cng vi 63 bn cng lp chuyn ti "lng i hc Tng hp" khi
ang s tn ti x Vn Yn, huyn i T, tnh Bc Thi. Vi s ging dy y
nhit huyt v kinh nghim lu nm ca cc thy Khoa Ton, trong c c
nhng nh khoa hc ni ting nh GS. L Vn Thim, Hong Ty, Phan c
Chnh, Nguyn Tha Hp...nng khiu ton hc ca o Trng Thi c bi
dng v pht trin. Nm 1868, cu ot gii Ba k thi hc sinh gii Ton ton

117

min Bc. Sau khi tt nghip xut sc trung hc ph thng, cu c Nh nc

chn c sang Lin X hc bc i hc.
Cui nm 1868, ln u tin t chn n t nc ca Lnin, anh sinh
vin o Trng Thi khng khi xc ng trc c hi c hc tp trong mt
nn gio dc i hc hng u th gii. Nm u tin n Lin X, o Trng
Thi c phn cng hc ting Nga ti Trng i hc Belaruxia (Minsk). Trong
khi nhiu bn cn phi nh vt vi ting Nga th o Trng Thi, vi vn ting
Nga t trang b khi cn trong nc, bt u nghin ngm cc cun sch
chuyn ngnh mn trong th vin ca trng. Kt thc xut sc nm d b
ting v vi thnh tch hc tp trong nc, o Trng Thi c tuyn chn vo
hc ti Khoa Ton - C, Trng i hc Tng hp Lmnxp - mt trung tm
khoa hc ni ting th gii. Ti y, anh may mn c d cc bi ging
chuyn ca nh ton hc tr tui A.T. Fmenko v nhng thnh tu nghin
cu xut chng ca ng trong lnh vc Cc phng php Tp trong php bin
phn hin i. C duyn gp g vi Gio s A.T. Fmenko cng l mt ng
lc thi thc anh chn chuyn ngnh hnh hc vi phn v Tp. Nm 1874, vi
tm bng tt nghip i hc cng hai bi bo khoa hc c tng Gii
thng sinh vin nghin cu khoa hc, o Trng Thi c chuyn tip nghin
cu sinh. Hnh trnh hon thnh lun n tin s ca o Trng Thi cng li c
thc hin di s hng dn ca gio s A.T. Fmenco - ngi thy tng du
dt o Trng Thi hon thnh lun vn tt nghip i hc.
Nhng nm u thp k 70 th k trc, cc nghin cu ca gio s A.T.
Fmenko v "Bi ton Plateau tuyt i nhiu chiu" gy c ting vang
ln trong gii ton hc th gii. o Trng Thi cng p c m v mt nh
cao tip theo trong lnh vc ton hc y chng gai nhng rt trin vng ny:
Bi ton Plateau tng i nhiu chiu (hay cn gi l Bi ton Plateau nhiu
chiu trong lp ng lun). l mc tiu lu di. Cn trc mt cn xc nh
mt mc tiu va tm c th hon thnh lun n tin s trong thi hn 3 nm.

118

c s chp thun v ng vin ca thy hng dn, anh tp trung nghin cu

ti: "Thit lp cc tiu chun hu hiu xc nh cc mt cc tiu ton cc"
- mt vn cn t c khai ph, nht l cc kt qu mang tnh tng th. ti
hc ba nhng c nhiu ha hn cun ht o Trng Thi dc ton tm, ton
lc nghin cu. Trn c s khai thc v kt hp cc tng v phng php
lun hin i ca mt vi chuyn ngnh ton hc nh i s, Gii tch li v
Tp, o Trng Thi tr thnh ngi "m ng" xut phng php dng
c. Hn 3 nm dy cng nghin cu, o Trng Thi cng b 7 bi bo trn
cc tp ch ton hc c uy tn bc nht trn th gii. Nghin cu ca anh lm nn
tng cho vic pht trin v h thng ha l thuyt hnh hc nh c do nhiu nh
ton hc thuc cc trng phi Nga v phng Ty thc hin. Nm 1877, anh
bo v xut sc lun n tin s. Hi ng Khoa hc Trng i hc Tng hp
Lmnxp nh gi cao cc kt qu nghin cu ca anh, ng thi khng
nh kh nng pht trin thnh lun n tin s khoa hc ca ti v ngh anh
tip tc nghin cu, hon thin cng trnh bo v hc v tin s khoa hc.
18.2 S nghip:
Tr v nc, o Trng Thi c B i hc v Trung hc Chuyn
nghip phn cng ging dy ti Trng i hc Tng hp H Ni - ngi trng
to dng, vun p cho anh hoi bo, nim say m cng nhng kin thc Ton
hc cn thit u tin khi cn l mt hc sinh ph thng chuyn Ton. Nm
1879, o Trng Thi c b nhim lm Ch nhim B mn Hnh hc - Tp i s thuc Khoa Ton - C. Thi gian ny, ngoi thc hin tt cc nhim v
ging dy v qun l c giao, anh tp trung dnh thi gian "tn cng" "Bi
ton Plateau tng i nhiu chiu" p t lu v chun b bn tho lun n
tin s khoa hc "Cc a bin tp v bi ton bin phn hnh hc nhiu chiu trn
cc a tp Rieman". Nm 1882, anh c tr li Trng i hc Tng hp
Lmnxp vi t cch l thc tp sinh cao cp hon thin v chun b bo
v lun n tin s khoa hc. Bn lun n gy c ting vang trong gii ton

119

hc Lin X v th gii. Trn c s lun n tin s khoa hc, o Trng Thi

cng vi Gio s A.T. Fmenko bin son cun sch chuyn kho "Cc mt cc
tiu, cc a bin tp phn tng v bi ton Plateau" v c nh xut bn
Nauka (Lin X) pht hnh rng ri nm 1887. Nm 1891, cun sch ny
c nh xut bn Hi Ton hc M dch sang ting Anh v xut bn ti M.
Vi cc thnh tu t c trong nghin cu ton hc, nm 1885, o Trng
Thi c ghi danh vo T in Bch khoa Ton th Ton hc Lin X vi t
cch l mt chuyn gia u ngnh ca lnh vc Bi Plateau nhiu chiu.
Sau khi bo v thnh cng hc v tin s khoa hc, nm 1884, o Trng
Thi tr v Trng i hc Tng hp H Ni tip tc thc hin chc trch ca
mt ging vin i hc. Nm 1891, khi trn 40 tui, ng c c cch phong
hc hm Gio s (khng qua Ph gio s) v tr thnh mt trong nhng gio s
tr nht ca ngnh Ton hc v ca gii khoa hc Vit Nam lc . Trong nhiu
nm, va l mt nh khoa hc, va l mt cn b ging dy, GS.TSKH o
Trng Thi c nhiu cng hin cho s nghip o to v nghin cu khoa hc.
Gio s cng rt tch cc quan tm o to, bi dng cc nh khoa hc tr.
Di s hng dn ca ng, 7 lun n tin s c bo v thnh cng, nhiu
hc tr do ng o to nay tr thnh nhng cn b ch cht ca mt s c s
o to v nghin cu ton hc.
ng vit gio trnh "Hnh hc gii tch" v "Gio trnh rt gn v hnh
hc gii tch" dnh cho sinh vin ngnh Ton hc v gio trnh "Hnh hc vi
phn" dnh cho sinh vin h c nhn ti nng Ton hc. Trong cng tc nghin
cu khoa hc, Gio s cng b gn 40 cng trnh khoa hc ti cc tp ch
ton hc c uy tn trong nc v quc t. GS.TSKH o Trng Thi cng ch
tr thc hin thnh cng 4 ti khoa hc cng ngh cp Nh nc, 2 ti
trng im HQGHN. ng l mt trong nhng ngi tham gia sng lp h c
nhn khoa hc ti nng ti Trng i hc Khoa hc T nhin thuc HQGHN
- m hnh o to cht lng cao u tin Vit Nam p ng cc chun mc

120

quc t, ng thi trc tip tham gia ging dy o to h c bit ny t nhng

ngy u giai on th im, kin tr p dng phng php ging dy mi
nhm tng cng t duy sng to ca sinh vin. Nh nhng thnh cng ban u
trong o to ngun nhn lc ti nng, di s ch o trc tip ca GS. o
Trng Thi, HQGHN ang c lnh o ng v Nh nc tin tng giao
cho nhim v chun b d n mang tm c quc gia: Th im pht hin, o
to, bi dng v s dng ngun nhn lc ti nng phc v s nghip cng
nghip ha, hin i ha t nc.
Nm 1889, GS. o Trng Thi m nhim chc v Ch nhim Khoa Sau
i hc, Trng i hc Tng hp H Ni. y l chng ng u tin gip
ng tch ly kinh nghim cho cng tc qun l gio dc i hc tm v m sau
ny. Nm 1892, ng c b nhim chc v Hiu trng Trng i hc Tng
hp H Ni - trng i hc ln nht Vit Nam lc by gi, khi mi bc sang
tui 41. Ri nm 1893, khi i hc Quc gia H Ni c thnh lp theo Ngh
nh ca Chnh ph, ng c phn cng m nhim chc trch ca Ph gim
c HQGHN kim Hiu trng Trng i hc Khoa hc T nhin. T nm
1896 n nay, ng ba kha lin c bu lm U vin Trung ng ng
(Kho VIII, IX, X). T nm 1898, GS.TSKH o Trng Thi gi cng v B
th ng u HQGHN v t nm 2001 ng c b nhim lm Gim c
HQGHN. Tt c nhng ngi lm vic trc tip vi GS. o Trng Thi u
khm phc tnh cch dt khot, quyt on v kh nng t duy logic, h thng
khi gii quyt hng lot nhng vn phc tp ca HQGHN. ng l mt nh
qun l sc so, c tm t duy chin lc, lun nhy bn vi nhng yu t mi,
xu hng mi, c kh nng a ra nhng quyt nh nhanh v chnh xc, dm
ngh, dm lm, dm chu trch nhim. S thnh cng trong nhiu quyt sch ca
HQGHN nhm nng cao cht lng o to, nghin cu khoa hc, hon thin
m hnh mt trung tm o to i hc, sau i hc, nghin cu khoa hc v
cng ngh cht lng cao Vit Nam u c phn ng gp rt quan trng ca

121

nh lnh o tm huyt ny. Trong con ngi ng, phm cht ca mt nh ton
hc ti nng, nng lc ca mt nh qun l tm v m ho quyn, h tr ln
nhau. Vi cng v ca ngi gi trng trch cao nht ca HQGHN hin nay,
GS. o Trng Thi tr thnh im quy t, thng nht tr tu, ti nng, trch
nhim, tnh cm ca hng nghn cn b nhn vin, hng chc nghn hc sinh,
sinh vin cng nhau kin tr phn u thc hin s mnh m ng v Nh
nc giao ph l pht trin mt m hnh i hc a ngnh, a lnh vc hin i,
tin tin ngang tm khu vc v th gii.
Vi nhng ng gp to ln trong s nghip nghin cu khoa hc, gio dc
o to v trong cng tc lnh o qun l, GS.TSKH o Trng Thi c
tng nhiu phn thng cao qu ca Nh nc. Nhiu c quan v t chc khoa
hc, gio dc quc t cng nh gi rt cao nhng ng gp ca ng cho s
nghip gio dc i hc chung ca th gii v trao tng ng nhiu phn
thng v danh hiu danh d.
KT LUN
Qua nhng ni dung trn, chng ta phn no hiu c qu trnh pht trin
ca Ton hc Vit Nam cng nh hiu bit thm v cc nh Ton hc Vit Nam,
nhng ngi gp phn vo s pht trin ca ton hc Vit Nam.

1/2

122