T.C.

YILDIZ TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS
DZLEMSEL HOMOTETK HAREKETLER ALTINDAT.C.
YILDIZ TEKNK NVERSTES
FEN BLMLER ENSTTS
KPRLERN DAVRANII

ANIL ZAFER
DANIMANNURTEN BAYRAK

DEPREME DAYANIKLI YAPI TASARIMI DEV RAPORU

NAAT MHENDSL ANABLM DALI
YAPI MHENDSL PROGRAMI
YKSEK LSANS TEZ
ELEKTRONK VE HABERLEME MHENDSL ANABLM DALI
HABERLEME PROGRAMI
DANIMAN
DO. DR. BARI SEVM
STANBUL, 2011DANIMAN
DO. DR. SALM YCE

STANBUL, 2014

NSZ

Byyen ehirler trafik sorunlarn beraberinde getirir. Trafik, insan hayatna farkl
ynlerden tesir eder. Byk ehirlerde trafikte geirilen zaman bihayli artmakta,
sorunlar da o denli byk olmaktadr. Kprler bu sorunlar amada nemli bir yer
kaplamaktadr. Viyadklerden, ktalar birbirine balayan kompleks asma kprlere
tm kprler gnlk hayatmzn iindedir. eitli etkilere maruz bu kprlerin gvenli
bir ekilde zerindeki etkileri karlamas hayati nem tamaktadr. Bu almada
kprlerin genel hatlaryla yapsal davranlar ele alnacaktr.
Kasm, 2014
Anl ZAFER

ii

NDEKLER
NSZ ............................................................................................................................... ii
NDEKLER ......................................................................................................................iii
SMGE LSTES ...............................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam.
KISALTMA LSTES .........................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam.
EKL LSTES......................................................................................................................iv
ZELGE LSTES .............................................................Hata! Yer iareti tanmlanmam.
ZET ...................................................................................................................................v
ABSTRACT .........................................................................................................................vi
BLM 1 ........................................................................................................................... 1
BLM 2 ........................................................................................................................... 4
BLM 4 ......................................................................................................................... 19
KAYNAKLAR ..................................................................................................................... 21
ZGEM ....................................................................................................................... 22

iii

EKL LSTES
Sayfa
ekil 2. 1 Elastomer mesnet detay[2]
ekil 2. 2 OT' de grlen yorulma atlaklar
ekil 2. 3 Tam nufuziyetli kaynaa sahip kolonda gevrek krlma[5]
ekil 2. 4 Askl kpr tayc elemanlar
ekil 2. 5 Asma kpr tayc elemanlar
ekil 2. 6 Geometrik nonlineer elemanlarda yk deplasman ilikisi[9]

iv

5
7
9
14
14
15

ZET

KPRLERN DAVRANII
Anl ZAFER
NAAT MHENDSL ANABLM DALI
DEV RAPORU
Tez Danman:Do. Dr. Bar SEVM

Gnmzde ihtiyalara paralel olarak pek ok kpr tipi vardr. Betonarme kprlere
rnek olarak
prekast kirili elastomer mesnetli kprler ok yaygn olarak
kullanlmaktadr. Bu kprlerin depreme dayankl tasarmnda elastomer mesnetin
davrana etkisi nemli yer tutmaktadr. Baka bir kpr tipi olan elik kprlerde ise
yorulma ve stabilite sorunlar ne kmaktadr. Salt basnca alan tarihi kemer
kprlerin deprem altnda davran nemlidir. Geni aklarn geilmesinde ska
bavurulan kablolu kpr sistemlerinde ise kablolar yksek deplasman kabiliyeti ile ok
daha snek bir yap imkan sunarken eitli dinamik etkiler altnda stabilite ve rezonans
sorunlarn ortaya karmaktadr. Kprlerin davran bahsedildii gibi tayc sistem
elamanlarna ve bu elemanlarn maruz kald d etkilere gre deiiklik gsterir.
Anahtar Kelimeler: Betonarme kprler, elastomer mesnet, elik kprler, elik
yaplarda stabilite, ta kprler, kablolu kprlerde nonlineerite.

YILDIZ TEKNK NVERSTES FEN BLMLER ENSTTS

v

ABSTRACT

BEHAVIOUR OF BRIDGES
Anl ZAFER
Department of Civil Engineering

Adviser: Do. Dr. Bar SEVM

Today thera are diffrent kinds of bridges exist according to our demands. Exemplairly
for reinforcement concrete bridges, elastomeric bearing pre-cast beamed bridges
commonly use nowadays. Effects of elastomeric bearing to earhquake resistance
design of the bridge is extremly important. And for another kind of bridge, steel
bridges behaviours are senstive to buckling and fatigue problems. Earthquake effects
must take into accont for historical arc bridges that work pure compression.For cable
system bridges, suspansion-cable stayed,frequantly applied for crossing long span
distances, although cables give system to more ductility, the system undergo to some
stability and resonance problems. From the explanations, bridge behavouirs depand
on the members of the bridges and effects that are exposed to members.
Keywords: Reinforcement concrete bridges,elastomeric bearing, steel bridges, stability
on steel structures, arc bridges, nonlinearity on cable system bridges.

YILDIZ TECHNICAL UNIVERSITY

GRADUATE SCHOOL OF NATURAL AND APPLIED SCIENCE
vi

BLM 1
GR
1.1

Literatr zeti

Genellikle ormanlk blgelerde ilk kprler bir veya daha fazla ahap ktn
uzatlmasyla meydana getirilmitir. Tropikal blgelerde ise lifli bitkiler bir araya
getirilerek asma kprler ina edilmitir. Genellikle lifli asma aalar bu maksatla
dnyann eitli yerlerinde kullanlmtr. Tal blgelerde ise, ara ara talar ylarak
kpr ayaklar yaplmtr. Daha sonra bu ayaklar birletirilmitir.
lk kprlerin in'de yapld, oradan Hindistan'a yayld tahmin edilmektedir. Arada
ayaklar

yaparak

birden

fazla

aklkl

kprler

ina

edilmitir. M

4000'de Mezopotamya'da ve M 3000 yllarnda Msr'da ilk kemere benzer kprlere

rastlanmaktadr. Kemer kpr sisteminde ykler kemerler tarafndan alnr ve yn

deitirilerek basn kuvveti olarak kemer boyunca nakledilir ve kpr ayaklarnda
zemine verilir. O zamandan beri kemer kpr ekli klasik kpr tipi olarak kalmtr.
Kemer tipi eski Msrllar tarafndan bilinmekteyse de yap sistemi olarak
kullanlmamtr. Kemer sistemi, anahtar ta olmakszn kendi kendini tayan bir yap
tr deildir. Eski Yunanllar kemer eklini bilmelerine ramen bunu yaplarda
kullanmamlar mimaride ilerlemelerine ramen ancak birka kpr ina etmilerdir.
Sebebi ise ticarette daha ok deniz yolunu kullanmalardr. Gerek ta rme kpr,
ekonomik ve dayankldr. Kk nehirleri orta ayaklar kullanarak gemek mmkndr.
Bu tr ekil, yaygn olarak inliler ve Romallar tarafndan kullanlmtr. Romallarn
yaptklar kprlerin ilki ahap olup, tarihi M 621'e kadar uzanr. M 200 civarnda ta
1

kprlerin inas baladysa da, ahap olanlara da devam edilmitir. Ta olanlardan

gnmze

kadar

gelenler

de

mevcuttur. Genellikle

yar

dairevi

kemerler

kullanmlardr. Saylar yedi-sekize varan ta bloklarn kullanld olmutur. Talar

birbirlerine harsz oturtulmu olup, ayaklar ok rijit olarak yaplmtr. Bu sebepten
herhangi bir akln kmesinin komu aklklara zarar olmaz. zellikle nehir
ortasnda yaplan kpr ayaklarna itina gstermilerdir. Orta ayaklarn inas srasnda
bitiik kazklar akarak, su ve zemini, salam zemin buluncaya kadar boaltmlar, aya
daha sonra ina etmilerdir. Romallar ayrca vadileri amak iin ina ettikleri
kprleriyle de mehurlardr.
Roma mparatorluunun k ile kpr inaatnda bir duraklama grlr. Ancak 13.
asrda ta kemer kpr inas Avrupa yannda Orta Dou'da ve in'de yaygnlamtr.
Kemerler, Romallara nisbetle daha bask ina edilmitir. Ancak ina tarz daha az itinal
yaplmt. Rnesans ile kpr mhendisliinde snrl bir gelime kaydedilmi fakat
daha ok ssleme taraf ar basmtr. Ancak teorik bir gelime Andrea
Palladio tarafndan Leonardo da Vinci'nin gerilme prensibini pratik hale getirmesiyle

elde edilmitir. Bu teknik, ksa ahap elemanlarn kafes sistem meydana getirecek
ekilde kullanlarak byk aklklarn geilmesini mmkn klmtr.
1747'de Fransa'da Ecole des Ponts et Chausses ilk mhendis mektebi olarak

kurulmutur. Bu okulda teorik bilgiler, tecrbe ile elde edilenlerle beraber

verilmitir.1750'de

ilk

ahap

kafes

sistem

kpr svire'de

ve

ilk demir

kpr de 1779'da ngiltere'de ina edilmitir. 19. yzylda ise kpr inasnda nemli

ilerleme kaydedilmitir[1].
1.2

Tezin Amac

Kprlerin inaa edilecekleri topografik artlar, tayaca ykler, evresel mimari doku
ve ekonomik sebeper kpr eitliliinin nedenleridir. Kullanlmakta olan kprlerin
herbirinin dierlerine stnlkleri mevcutken, yukarda sralanan koullara en uygunun
belirlenmesi kpr tiplerinin analizini gerektirir. Davran analizi sralanan koullardan
yalnzca biridir.

1.3

Hipotez

Kpr tiplerinin benzer zelliklerinden ziyade ne kan zelliklerinin belirlenmesi,

kpr seiminde ihtiya duyulan metodolojidir. Bunun iin her kprnn kendine has
zellikleri irdelenmeli ve bu artlar gz nne alnarak kpr tipine karar verilmelidir.

BLM 2
KPR ETLER VE DAVRANILARI
Kprleri tayc sistemlerini baz alarak be tipe ayrabiliriz. Bu kprler yaygn
kullanmyla prekast kirili kprler, betonarme kprler olarak, elik kprler, yma
kemer kprler, kablo sistemine sahip kprler ve hareketli kprlerdir.
2.1

Betonarme Kprler

Betonarme kprler temel veya kazkl temel zerine ina edilen kpr ayaklar, onlarn
zerine gelen prekast kiriler ve tabliyeden oluur. Bu raporda prekast kirili kprler
incelenecektir.
2.1.1 Elastomer Mesnetli ve Elastomer Mesnetsiz Prekast Kpr Davranlarndaki
farkllklar
Birok lkede yaygn bir ekilde ok eitli sistemler kullanlarak uygulanan taban
yaltm, olgunlam ve inaat da ok iyi anlalm bir teknolojidir. Taban yaltm
kavram olduka basittir. Sistem binay veya yapy yer hareketinin yatay bileeninden,
yapyla temel arasna dk yatay rijitlie sahip yapsal elemanlar koyarak ayrr. Bu
ilem yapya ankastre sistem frekans ve temel zeminin hakim frekasnlarndan ok daha
dk bir temel frekans kazandrr ve yerdeitirme yaltm sisteminde oluurken
stndeki yap sistemi her bakmdan rijittir[2].
Gnmzde kullanlan sistemlerin ou ya doal kauuk ve neoprenden oluan
elastomer sistem yada paslanmaz elik veya teflondan oluan kayc yzeylerdir.
4

Bunlarn yansra kayc yzeyler ile elastomer mesnetlerin birlikte kullanld sistemler
de mevcuttur. lk yaplan elastomer mesnetler doal kauuktan ibaretti ve gnmzde
kullanlan elik plakalarla glendirilmediinden

bina ykleri altnda %25

skmaktayd. Yaltm sisteminde kauuk bloklarn her iki tarafnda sigorta grevi gren
cam kpnden takozlar bulunur. Bunlar rzgar yknde, bina iindeki insan
trafiinde istenmeyen hareketlere engel olurlar[2].
Kpr tasarmnda elastomer mesnetin etkisi projenin balangcndan sonuna kadar
dikkatle incelenmelidir. retici firmann elastomer mesnet stnde uygulad test
sonularnn

kullanlmas nemlidir. Baka bir deyile elastomerin deprem

davranndaki etkisinin testlerle kantlanmas gerekmektedir. ekil 2.1 de elastomer

mesnet detay grlmektedir.

L
W
ekil 2. 1 Elastomer mesnet detay[2]
Prekast kirili betonarme karayolu kprlerinde elastomerin deprem davranna olan
etkisi elastomerin mekanik zelliklerine, kpr tayc sisteminin geometrik
zelliklerine, zellikle ayak rijitliklerine ok baldr. Uzun ve esnek orta ayaklar olan
kprde elastomerlerin kullanlmas kpry daha rijit hale getirse de kolon kesme
kuvvetlerinde azalma meydana gelir. Yaplan analizlerden elastomerin esneklik etkisi
ksa ve rijit orta ayaklar olan kprde belirgin olarak ortaya kmtr. Periyod
elastomersiz kprlere gre daha yksek kmakta olup, buna bal olarak kprdeki
tasarm yerdeitirmelerini de artmaktadr. Yaplan analizlerin sonucunda elastomer
mesnet kullanlan kprde i kuvvetlerde azalma olduunu ortaya konmutur[3].

2.2

elik Kprler

Malzeme olarak snek olan elikler kpr akl arttka ekonomiklemektedir.

Davran olarak betonarme kprlerden farkllk gsteren elik kprler iin birleim
detaylar ve yorulma problemleri projelendirme aamasnda zerinde durulmas
gereken konulardr.
elik yap elemanlarn yorulmasn etkileyen ana faktr yapsal detay, gerilme aral
deerleri ve bunlara kar gelen yk tekrar saylardr. elik kprlerin ortotropik
tabliye levhalar olduka karmak, kaynakl detaylardan olumaktadr. Bunlar sk sk
ok sayda tekerlek yklerine ve hatta ar tatlarn ar tekerlek yklerine maruz
kalmaktadrlar. Bu nedenle bunlar iin bir yorulma deerlendirilmesi yaplmas
gereklidir. Yorulma atlaklarnn nedenini

bulmaya ve glendirme

nlemlerine

ynelik birok alma yaplmtr. Sabit noktalardan ykleme yaplarak ve hareket eden
tekerlek ykleri altnda gerek boyuttaki modeller kullanarak yorulma testleri de
yaplmtr. Daha basitletirilmi yorulma testleri, yorulma atlaklarnn olumas ve
ilerlemesi ile ilgili davrann yakndan izlemek iin yrtlmtr. Bu testler eksantrik
ktleli bir motoru olan test makinalar ile yaplmaktadr ve yaplan testte levhalarn
eilmesi esas alnmaktadr .
Japonya da incelenen Tomei ve Meishin Otoyolu Kprlerinde ortotropik elik
tabliyede nce kentii yksek karayolu viyadk kprlerinde, daha sonra da ar
kamyon trafii altndaki ana kprlerinde eitli tipte yorulma atlaklarna
rastlanmtr. ekil 2.2de Japonyada OTde gzlemlenen tipik yorulma atlaklar
ematik olarak gsterilmektedir. Yorulma atlaklarnn kpr zerindeki konumunu da
ieren bylesine kapsaml bir ekil veya yorulma atlaklar haritas, OT ortotropik
elik tabliyerin gzle muayenesine ok yardmc olacaktr[4].

ekil 2. 2 OT' de grlen yorulma atlaklar[3]

eitli yorulma atlaklar arasndan bazlar tabliye levhas kalnlnca ilerlemi ve asfalt
kaplamasnn bozulmas sonucunu dourmutur. Bunun sonucunda ise kaplamann
stnde ilerleyen trafikte baz rahatszlklara neden olmutur. Tabliye levhas
kalnlnca da ilerleyen yorulma atlaklar dey tabliye takviyelerinin st ularnda
balayarak ilerleyen atlaklardr ve boyuna nervrleri tabliye levhasna balayan ke
kaynak dikilerinin kknden balayan atlaklardr. Boyuna nervrlerle ilgili yukarda
tanmlanan yorulma atlaklarnn ikincisini dardan grmek mmkn olmamaktadr.
Ortotropik elik tabliyede bakm sorununa neden olan dier atlaklar boyuna nervr ve
tabli ye levhasn birletiren ke kaynak dikilerinin kalnl boyunca nfus eden
kaynaklardr. Bunlara boyuna nervrlerin enine kirilerle kesitikleri arayzlerin
yaknnda veya boyuna nervrlerin ortasnda rastlanmaktadr. Bir kere atlak
ilerlemeye baladnda, boyuna nervrler burulma rijitliklerini kaybetmekte ve
nervrlerin tabliyeyi rijitletirici etkisi azalmaktadr.
Boyuna nervrlerin ya atlyede, ya da antiyede yaplan kt kaynakl birleimlerinde
bazen yorulma atlaklarna rastlanmaktadr. Tek taraftan az alm kt kaynakl
birleimlerde eer yeterli az akl oluturulmusa ve eer kaynak ustalar bast
pozisyona ynelik yeteri kadar eitilmemilerse, karlama paras (banyo altl)
kullanm ou kez kaynan ieriye nfuz eksikliine neden olur. Bu nedenle boyuna
nervrlerin birleiminde normalde yksek mukavemetli bulonlu ekler kullanlmaktadr.

Boyuna nervrlerin enleme kirilerle kesistii yerlerdeki kapal kesitli detaylarda veya
zel kesitli dz levhalarda bazen yorulma atlaklarna rastlanmaktadr. Kaynak
kalitesinin yansra, enleme kiriin shallowlu gvde yksekliinde oluan kayma
gerilmelerinin yorulma atlaklarnn olumasna neden olduu grlmektedir[4].
elik kprlerde bir dier nemli konu da sismik etkiler altnda birleim blgeleri
davranlardr. Nortridge Depremi ile deien elik yap tasarm mantndan elik
kprlerde etkilenmitir. Northridge depreminde hasar gren elik yaplarn ou, yap
standartlarnn ngrd temel koullar salamtr. Yani, snrl yapsal hasara
ramen tmden yklma grlmemitir. Buna

ramen, binalarn

davran,

mhendislerin ngrd karakterde olmamtr ve baz blgelerde grlen yer

sarsntlar, standartlarn ngrd seviyeden az olmasna ramen, olduka fazla
ekonomik kayp grlmtr. Bu tespitler yapldktan sonra, ulalan sonulardan ve
yap mhendisliine getirdii yeni anlaytan dolay 17 Ocak
Northridgeden nce

1994

belki de,

ve Northridgeden Sonra diye adlandrmamza yol aacak

standartlar gelitirildi [5].

Northridge

ve

Kobe

depremleri

sonrasnda

yaplan

aratrmalarda,

elik

konstrksiyonlarda meydana gelen hasarlarn, kolon-kolon, kolon-kiri ve kolon-taban

balantlarnda olutuu grld. Bu balantlarn byk bir blm de kaynak ile
yaplmtr. Kaynak hatalar nedeniyle oluan hasarlar aadaki gibiydi;
1. ke kaynaklarnda kaynak boylar ksa tutulmu, balantlarda iyi bir
nfuziyet

olumam

ve hibir plastik deformasyon olmadan krlma meydana

gelmitir.
2. Eski tasarma sahip kolon-kiri balantlarnda daha fazla hasar olmutur.
3. Kaynakla ilgili tm prosedrlerin uygun olduu hallerde bile ok yksek plastik
deformasyondan nedeniyle oluan krlmalar nlenememitir.
4. Dier depremlerde olduu gibi Kobe depreminde de kaynakl balantlarda gevrek
krlmalarn olutuu gzlenmitir.

ekil 2.4te gsterilen gevrek krlmann olumasn destekleyen, deprem annda itici
gcn olumas, tayc elemanlarda atlak
konstrksiyon malzemesinin snekliinin

balangcnn mevcut

dk

olmas

olmas ve

gibi tm parametreler

biraraya gelerek gevrek krlmalar hzlandrmtr[5].

ekil 2. 3 Tam nufuziyetli kaynaa sahip

kolonda gevrek krlma[5]

2.3

Kemer Kprler

Yapda zaruri ihtiyalarn estetik kayglar gzeterek karlanmas mimarlkla

mhendisliin kesiim noktasdr. Kemer kprler, gemiin mimarlk sanatn ve
mhendislik bilgilerinin seviyesini gnmze yanstan yaplardr. Kemer kpr
davrann incelemede sonlu elemanlar metodu ile bilgisayar programlar kullanm
gerekli yaklakla ulamada en uygun yntemlerdendir.
Sonlu elemanlar metodu; karmak olan problemlerin daha basit alt problemlere
ayrlarak her birinin kendi iinde zlmesiyle tam zmn bulunduu bir zm
eklidir. Metodun temel nitelii vardr: lk olarak, geometrik olarak karmak olan
zm blgesi sonlu elemanlar olarak adlandrlan geometrik olan basit alt blgelere
ayrlr. kinci olarak her elemandaki srekli fonksiyonlarn, cebirsel polinomlarn lineer
kombinasyonlar olarak tanmlanabilecei kabul edilir. nc kabul ise, aranan
9

deerlerin her eleman iinde srekli olarak tanm denklemlerinin dm noktalarndaki

deerlerinin elde edilmesinin problemin zmnde yeterli olmasdr. Kullanlan
yaklam

fonksiyonlar

interpolasyon

teorisinin

genel

kavramlar kullanlarak

polinomlardan seilir. Seilen polinomlarn derecesi ise zlecek problemin tanm

denkleminin derecesine ve zm yaplacak elemandaki dm saysna baldr.
Srekli bir ortamda alan deikenleri (gerilme, yer deitirme, basn, scaklk vs.)
sonsuz sayda farkl deere sahiptir. Eer srekli bir ortamn belirli bir blgesinin de
ayn ekilde srekli ortam zellii gsterdii biliniyorsa, bu alt blgede alan
deikenlerinin deiimi sonlu sayda bilinmeyeni olan bir fonksiyonla tanmlanabilir.
Bilinmeyen saysnn az yada ok olmasna gre seilen fonksiyon lineer ya da yksek
mertebeden olabilir. Srekli ortamn alt blgeleri de ayn karakteristik zellikleri
gsteren blgeler olduundan, bu blgelere ait denklem takmlar birletirildiinde
btn sistemi ifade eden denklem takm elde edilir. Denklem takmnn zm ile
srekli ortamdaki alan deikenleri saysal olarak elde edilir.

Sonlu elemanlar

metodunu dier nmerik metotlardan stn klan balca unsurlar yle sralanabilir:
Kullanlan sonlu elemanlarn boyutlarnn ve ekillerinin deikenlii nedeniyle ele
alnan bir cismin geometrisi tam olarak temsil edilebilir.
Bir veya birden ok delik veya keleri olan blgeler kolaylkla incelenebilir.
Deiik malzeme ve geometrik zellikleri bulunan cisimler incelenebilir.
Sebep sonu ilikisine ait problemler, genel direngenlik matrisi ile birbirine balanan
genelletirilmi kuvvetler ve yer deitirmeler cinsinden formle
edilebilir. Sonlu elemanlar metodunun bu zellii problemin anlalmasn
ve zlmesini hem mmkn klar hem de basitletirir.
Snr artlar kolayca uygulanabilir.
Sonlu elemanlar metodunun temel prensibi, ncelikle bir elemana ait sistem
zelliklerini ieren denklemlerin kartlp tm sistemi temsil edecek ekilde eleman
denklemelerinin birletirilerek sisteme ait lineer denklem takmnn elde edilmesidir.
Bir elemana ait denklemlerin elde edilmesinde deiik metodlar kullanlabilir. Bunlar
10

iinde en ok kullanlan drt temel yntem unlardr: Direkt yaklam, varyasyonel

yaklam, arlkl kalanlar yaklam, enerji dengesi yaklamdr.
Sonlu elemanlar metodu ile problem zmnde kullanlacak olan yaklam zm
ileminde izlenecek yolu deitirmez. zm yntemindeki admlar unlardr:
Cismin sonlu elemanlara blnmesi,
nterpolasyon fonksiyonlarnn seimi,
Eleman rijitlik matrisinin tekili,
Sistem rijitlik matrisinin hesaplanmas,
Sisteme etki eden kuvvetlerin bulunmas,
Snr artlarnn belirlenmesi,
Sistem denklemelerinin zm,
Sonlu eleman probleminin zmnde ilk adm eleman tipinin belirlenmesi ve
zm blgesinin elemanlara ayrlmasdr. zm blgesinin geometrik yaps
belirlenerek bu geometrik yapya en uygun gelecek elemanlar seilmelidir. Seilen
elemanlarn zm blgesini temsil etme orannda, elde edilecek neticeler gerek
zme yaklam olacaktr. Sonlu elemanlar metodunda kullanlan elemanlar
boyutlarna gre drt ksma ayrlabilir:
Tek boyutlu elemanlar,
ki boyutlu elemanlar,
Dnel elemanlar,
boyutlu elemanlar,
Kemer kpr davrann belirlemede nemli olan hususlar; kullanlan ta malzemenin
davrann doru ekilde temsil edecek geometrik formlu meler kullanmak ve ayn
malzemenin mekanik zelliklerini yanstacak rijitlik matrisleri yazmaktr.
Genel olarak kemer kprlerin davrann incelersek ;

11

Kemerlerin kritik noktas olan kilit ta blgesine uygulanan tekil yklerden dolay,
en yksek gerilmeler bu ksmlarda younlar.
Kprlerdeki x, y, 1, 2 gerilmeleri genelde aklktaki kesitin hemen hemen her
blgesinde basn gerilmeleri olmaktadr[6].
Kemer kprlerin dinamik davranlar, doal frekans, mod ekli ve snm oran olarak
tanmlanan dinamik karakteristiklere bal olarak belirlenmektedir. Birok mhendislik
yapsnda olduu gibi tarihi kprlerde de dinamik etkiler altnda beklenenden farkl bir
davran ortaya kabilmektedir. Bunun balca sebebi, ina edilen yapnn dinamik
karakteristiklerinin analizde ngrlenden farkl olmasdr. Bu gibi durumlarda
yaplarn mevcut davranlarnn belirlenerek alnabilecek nlemlerin aratrlmas
gerekmektedir. Gnmzde yap dinamik karakteristiklerinin, yapnn mevcut durumu
dikkate alnarak belirlenmesinde Deneysel ve Operasyonal Modal Analiz yntemleri
yaygn olarak kullanlmaktadr. Deneysel Modal Analiz ynteminde yapya bilinen bir
kuvvet uygulanmakta ve yapnn bu kuvvete kar gsterdii tepki llmektedir.
Operasyonal Modal Analiz ynteminde ise yapy titretirmek iin evresel etkilerden
yararlanlmakta ve yapda oluan tepkiler llmektedir. Gnmzde tarihi yaplarn
dinamik karakteristiklerinin teorik analizler ve deneysel lm yntemlerine dayal
belirlenmesi hakknda birok alma mevcuttur. Bu almalarda, tarihi minarelerin,
tarihi kprlerin, tarihi kiliselerin, tarihi kulelerin vb. birok yapnn dinamik
karakteristikleri belirlenmitir [7]. Teorik ve deneysel olarak dinamik karakteristikleri
belirlenen tarihi yaplarn sonlu eleman modellerinin malzeme zellikleri ve snr
artlarndaki deiimler dikkate alnarak iyiletirilmesi ve deprem davranlarnn
belirlenmesi konusunda da yaynlanm almalar mevcuttur.
Kemer kprlerin dinamik karakteristikleri, deneysel olarak, Operasyonal Modal Analiz
yntemi kullanlarak gerekletirilen titreim testlerinden frekans ortamnda Piklerin
Seilmesi (PP) ve zaman ortamnda Stokastik Altalan Belirleme (SSI) yntemleriyle
elde edilebilmektedir. Modal parametreler, Piklerin Seilmesi ynteminde her bir
titreim sinyalinden tekil deerler olarak elde edilirken, Stokastik Altalan Belirleme (SSI)

12

ynteminde ise referansl lmler sonucunda elde edilen sinyallerin yml

toplamndan tekil deerler olarak elde edilir.
Teorik ve deneysel modal analiz sonular karlatrldnda elde edilen dinamik
karakteristik sonularnda gzlemlenen farkllklarn nedenleri arasnda teorik analizler
srasnda malzeme zellikleri ve snr artlarnda yaplan kabullerin gerekte tam
olarak salanamamas yer almaktadr[8].

2.4

Kablo Sistemli Kprler

Geilmesi gereken mesafe 1 km civarnda ulatnda kablolu sistemlere gereksinimiz

ortaya kar. Kablolardan yararlandmz sistemler ana hatlaryla asma kpr ve gergin
eik askl kprler olmak zere ikiye ayrlrken bu sistemlerin yapsal davranlar dier
kprlerden bi hayli farkllklar ierir. Bu tip kprler kazkl temeller ile beraber
betonarme veya elik pilonlar bulundurur. Bu pilonlar arlkl olarak eksenel gerilmeye
maruzken kablolar veya ana halat tamaktadrlar. ekil 2.5 te gergin eik askl
kprlerin elemanlar ve ekil 2.6 da asma kprlerin tayc elemanlar
grlmektedir.

13

ekil 2. 4 Askl kpr tayc elemanlar

ekil 2. 5 Asma kpr tayc elemanlar

Kablolu sisteme sahip kprlerin davrann etkileyen en nemli faktr ana halatlar,
asklar ve kablolardr. Bu elemanlar dier kpr trlerinde kullanlan elemanlara gre
ok daha fazla deformasyon kabiliyetine sahip olup, kprnn lineer olmayan
analizinin yaplmasn zorunlu klarlar. Bu durum kpry daha hareketli klarken
kprde srekli dzensiz dinamik etki oluturan rzgar ykleri, deprem etkilerinden
dahi daha nemli olabilir. Bunun sebebi kpr, rzgarn dinamik etkilerini
snmleyemeyip kprde rezonans oluumuyla gmeye varan sonular aa kabilir.
rnein Boaz Kprs yapm ncesinde 1/50 orannda lekli modeli ngilterede
rzgar tneli testlerine tabii tutulup, rezonansa gemedii spatlanmtr[9].
Literatre bakldnda kablolu tayc sistemlerin geni bir aileye sahip olduklar
grlr. Deiik yaklamlarla farkl balklar altnda snflandrlmlardr. Basit kablo,
kablolu makas, zt gerilmeli sistem, asma sistem, ama at, ekmeli sistem, gergili
sistem, kablo a, kablolu kabuk gibi eitli isimlerle anlmaktadrlar.
ekil 2.adaki gibi dzlem bir kablonun 2 ve 3 noktalarna uygulanacak ekildeki
ykleme sonucunda meydana gelebilecek yk-deplasman davran ekil 2.bde grafik
olarak verilmitir.
14

ekil 2.bde III kesik dorusu lineer davran, I ve II erileri is lineer olmayan davran
temsil etmektedir. I ve II erilerinin her hangi bir noktasndaki teetin eiminin rijitlie
karlk geldii dnlrse, I erisinde rijitlik arttka deplasmann azald, II erisinde
ise rijitlik azaldka deplasmann artt grlmektedir. ekil 2.a da grlen kablolu
sistemde 3 noktasna etki eden ilave ykler kablo elemanlarda ilave ekme
gerilmeleri meydana getirirler. I erisi ile temsil eden ve yalnzca ekmeye alan
kablolu sistemlerin rijitliini arttrmak iin ngerilme kuvvetlerinin tatbik edilmesi
en pratik zm olarak uygulanmaktadr.

ekil 2. 6 Geometrik nonlineer elemanlarda yk deplasman ilikisi[9]

Tayc sistemde balang durumuna gre meydana gelen deplasmanlar ve i

kuvvetler elemanlarn rijitlik zelliklerini nemli lde deitirebilirler. Geometrisi ve
i kuvvet dalm deien yap yeni verilere gre tekrar analiz edilmelidir. Lineer hesap
prosedrnde bu gibi durumlar ilave ilem yaplmad srece dikkate alnmazlar.
Nonlineer prosedrde ise her deplasman konumunda yeniden hesap yaplacandan,
sistemde oluan deiiklikler otomatik olarak hesaba dahil edilirler.

15

Literatre genel olarak bakldnda nonlineer

problemlerin zm iin bir ok

yaklamn mevcut olduu grlmektedir. Bunlardan matris yntemleri, enerji

metotlar, diferansiyel eitlik yntemleri ve dinamik relaksasyon yntemi en
ok kullanlan yntemlerdir. zet olarak tm bu prosedrlerin genelinde, geometrik
nonlineer sistemlerin analizi birbirine bal iki ana aamada gerekletirilmektedir.
Birinci admda bilinmeyen i kuvvetleri ve deplasmanlar kapsayan denge eitlikleri
kurulmakta ikinci aamada ise bu denge eitliklerini optimum zebilecek
matematiksel bir yntem uygulamaktr ki bu genelde iteratif bir yntemdir. Kablolu
sistemlerin geometrik nonlineer analizi ile ilgili olarak literatrde yer alan yaklamlar
aada zetlenmitir.
OBrien asma kablo problemlerinin zm iin sunduu esneklik metodunda tayc
sistem sonlu elemanlarla idealize edilerek zmlemeye en utaki kablo elemanlardan
birine ait kablo kuvveti bileeninin tahmin edilmesiyle balanmtr. Tahmin
kuvvetlerinin ve mevcut yklemenin neden olaca deplasmanlar kablo elemanlarnn
eksenlerle yaptklar alar cinsinden bulunmaktadr. Bulunan deerlere bal olarak
komu elemann hesabna geilmekte ve bu elemann alaca yeni ekil ve kablo
kuvvetleri hesaplanmaktadr. Benzer ilemlere zincirleme olarak devam edilmekte
ve nihayet dier utaki kablo elemann konumu elde edilmektedir. Mesnede bal
olan bu son elemann mesnet tarafndaki ucuna ait bulunan yeni koordinatn, sabit
mesnet noktasnn koordinat ile uygunluu, verilen tolerans snr ile kyaslanmaktadr.
Koordinatlar arasndaki mutlak farkn tolerans snrnn dahilinde kalmas halinde
ileme son verilmekte aksi halde bir takm dzeltme formlleri kullanlarak hesaplar
tekrar edilmektedir[9].
Thornton ve Birnstiel boyutlu elastik asma sistemlerde statik yklerden, mesnet
hareketlerinden ve sl deiimlerden dolay oluacak deplasmanlarn hesab iin
yaptklar almada, dm noktalarnn dengelerinden hareketle elde ettikleri
nonlineer denge eitlik takmlarn kurmular ve bu eitliklerin zm iin sreklilik ve
artsal yk prosedrlerini uygulamlardr. Her iki yaklama gre bilgisayar
programnn hazrlandnn akland yazda, test rneklerinin zmlenmeleri
sonucunda, artsal yk prosedrnn zaman asndan daha avantajl olduu buna
16

karlk sreklilik metodunun daha genel olduunu belirtmilerdir. Thornton ve Birnstiel

test ettikleri kablolu sistem rneklerinin lineer ve nonlineer

zm

sonularn

karlatrdklarnda dm noktas dey deplasmanlarnda %19, kablo kuvveti

yatay bileenlerinde %101 e varan farkllklar meydana geldiini tespit ederek zellikle
nonlineer analizin gerekliliini vurgulamlardr[9].
Kar ve Okazaki yksek derecede nonlineer sistemlerin hesabnda kullanlan iterasyon
yntemlerini zetleyerek kendilerinin gelitirdikleri yeni bir iterasyon teknii sunmular
ve bunlar kyaslamlardr. Verilen yeni iterasyon tekniinde tm d ykler dikkate
alnm ve tanjant rijitlik matrisi kullanlarak ilk deplasmanlar elde edilmitir. Dorusal
olan bu ilk admda bulunan deplasmanlar gerek yani nonlineer davran
dnldnde baka bir d yke karlk geldii vurgulanarak bu iki d ykn
oranlarn balangta bulunan deplasmanlarla arpmlardr. Bylece elde edilen yeni
deplasmanlara karlk gelen d yk deerinden gerek d yk deerini kararak
bulduklar artk kuvvetleri bir sonraki iterasyon admnda dikkate alarak ileme devam
etmilerdir. Sonuta, sunulan bu yeni iterasyon yaklamnn yksek dereceden
nonlineer sistemlerin analizinde dier mevcut yntemlere gre daha az iterasyon says
ve bilgisayar sresinde sonuca ulat belirtilmitir[9].
2.5

Hareketli Kprler

Hareketli kprler aktif suyolu trafiinden tren veya karayolunu geirebilmenin

ekonomik yollarndan biridir.Hareketli kprler baskl, dner, asansr olmak zere e
ayrlr. Hareketli kprler alma prensipleri asndan dinamik yaplardr.
Yaplarn dinamik analizleri farkl ekilde yaplabilmektedir. Bunlar doal frekans
analizleri, frekans cevab analizi, zamana bal cevap analizidir. Doal frekans analizi
yapnn serbest titreimleri, dierleri de zorlanm titreimleri belirler. Zorlama
ilemiyle sisteme dardan verilen ykleme kastedilmektedir.
Dinamik etkilere maruz kalan yapda yaplan analiz genelde ilk olarak doal frekans
analizidir. Doal frekans analizi yapnn serbest titreim periyodunu ve bu periyottaki
mod eklini ierir. Pratikte yapnn ilk modu, ktle katlm orannn en yksek olduu
17

moddur. Dolaysyla ilk mod ve yakn modlar yap davrann aklamada byk lde
yeterli olmaktadr. Bu konuda yeterlillik kstas ktle katlm oranlaryla salanr. Ktle
katlm oranlar arttka yapnn davranna yaknsanr.
Yapy doal frekanslarndan bir tanesine ait frekans deerine sahip bir deiken
kuvvetle tahrik ettiimizde sistem nce belli bir formu oluturacak ekilde bir yne
doru, daha sonra ise onun ztt olacak dier yne doru hareket edecektir. Bu
durumun bir saniye iersinde gerekleme adeti dier bir deile skl ise hareketin
frekans olarak adlandrlmaktadr[10].
Titreim periyodlar analizlerinde mesnetlenme koullar olmadan da sistem davran
elde edilebilir. Ancak mesnetlemenin olmamas durumunda tamamen serbest duran
bir cisime ait periyot ve mod ekillerine ulalacaktr. Mesnetleme sistemin rijitliini
arttrmaktadr. Dolaysyla yapdaki mesnetlenme koullarna ne kadar yaknlarsak o
denli gerek davran elde ederiz[10].

18

BLM 4
SONU VE NERLER
Kprlerin davranlarn incelerken kprlerin tayc sistemi snflandrlmtr. Bunun
sebebi farkl tayc sistemler ve farkl etkilerin n plana kt kprlerde farkl yapsal
davranlar gzlemlenir. Prekast betonarme kprlerde elastomer mesnetlerin
kullanlmas prekast kirilerin i kuvvetlerinin azalmasn salamtr. Dolaysyla bu tip
kprlerde elastomer mesnet kullanlmas olumlu etkilere sahiptir.
elik kprler gz nne alndnda trafiin dinamik etkileriyle yorulma atlaklar
olumaktadr. elik kprlerde birleim blgelerinde de snekliin salanmas hayati
nem tamaktadr. Ayrca ina edilmi elik kprlerin, tasarlanan davrannn zaman
ierisinde srdrebilmesi iin srveyan almalar yaplmas da zaruridir.
Gnmzde ta-kemer kpr tasarlanarak yaplmasndan ziyade bugne uzanan kemer
kprlerin restorasyonu ve iyiletirme almalar yaplmaktadr. Dolaysyla kprlerin
mevcut durumdaki kesit tesirlerinin ve gvenliinin belirlenmesi, deprem altndaki

19

davranlarnn incelenmesi nem kazanmaktadr. Bunun iin sonlu elemanlar yntemi

ile bilgisayar uygulamalarndan ve yerinde yaplan deneylerden yararlanmaktayz.
Kablolu sisteme sahip kprlerde dier incelenen kprlerden farkl olarak ar
deformasyonlar aa kmaktadr. Bu durum kpry daha hareketli klarken kprde
srekli dzensiz dinamik etki oluturan rzgar ykleri, deprem etkilerinden dahi daha
nemli olabilir. Bunun sebebi kpr, rzgarn dinamik etkilerini snmleyemeyip
kprde rezonans oluumuyla gmeye varan sonular aa kabilir.
Hareketli kprlerde kpr tabliyesinin hareketi, hareket esnasnda mesnetlenme
blgesi ve tabliyede ok farkl kesit tesirlerine sebep olur. Alp kapanabilir oluu
kprnn sabit oluuna gre ok daha kompleks modellemeler gerektirir.

20

KAYNAKLAR

[1]

Kprler
Wikipedia,
21.11.2014

http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%B6pr%C3%BC,

[2]

Naeim, F. Ve Kelly, J.M., (1999). Deprem Yaltml Yaplarn Tasarm,

TMMOB naat Mhendisleri Odas stanbul ubesi, 41-42.

[3]

Akoul, C. Ve elik, O.C. (2011). Prekast Kirili Betonarme Kprlerin

Aashtoya Gre Depreme Dayankl Tasarm, MO Teknik Dergi

[4]

Prof. Yamada, K. (2011). Ortotropik elik Tabliyelerin yorulmas Hakknda

Japon Deneyimi, naat Mhendisleri Odas 4.Ulusal elik Yaplar
Sempozyumu.

[5]

INGI, F.,(2005). elik Kiri Kolon Birleimlerinin Sismik Tasarm Parametreleri

in Bir Yazlm, Trkiye Mhendislik Haberleri say 435, 2005/1

[6]

GRER, C., AKBULUT, H. Ve ETN, S., Tek Aklkl Kemer Sistemli Rize
Kprlerinin Sonlu Elemanlar Yntemi le Analizi, Afyonkarahisar Kocatepe
niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Afyon.

[7]

Baptista, M.A., Mendes P., Oliveira S. Use of Ambient Vibration Tests for
Structural Identification: 3Cases Studies, Portugal, International Seminar
Structural Analysis of Historical Constructions,Padova

[8]

Bayraktar, A., Altunk, A.C.,Trker, T., Sevim, B., (2007). Tarihi Kprlerin
Deprem Davranna Sonlu Eleman Model yiletirilmesinin Etkisi, Altnc Ulusal
Deprem Mhendislii Konferans, stanbul.

[9]

Nuholu, A., (2004). Kablolu Sistemlerin Geometrik Nonlineer Statik Hesab.

De Mhendislik Fakltesi Fen Ve Mhendislik Dergisi Cilt: 6 Say: 1 Sh. 1738.

[10]

Ersoy, H.,(2007). Yeni Galata Kprsnn Dinamik Analizi, Akdeniz niversitesi

Mhendislik Fakltesi, Antalya .

21

ZGEM

KSEL BLGLER
Ad Soyad

:Anl ZAFER.

Doum Tarihi ve Yeri

:11.07.1988, Van

Yabanc Dili

:ngilizce

E-posta

:anilzafer@hotmail.com

RENM DURUMU
Derece

Alan

Okul/niversite

Mezuniyet Yl

Lisans

naat Mhendislii

Blent Ecevit niversitesi

2013

Lise

Matematik-Fen

Van Kazm Karabekir Lisesi

2006

TECRBES
Yl

Firma/Kurum

Grevi

2014

Mast Metal

malat sorumlusu

2013

Turyap n.Taah.Tic.

Saha Mhendisi

22

23